TEMEL ELEKTRONK

BLM 2
Kaya

KONDANSATRLER
nbilgiler: Kondansatr, DC akm geirmeyip, AC akm geiren devre elemandr. Yaps: Kondansatr ekil 1.6' da grld gibi, iki iletken plaka arasna yaltkan bir maddenin yerletirilmesi veya hi bir yaltkan kullanlmakszn hava aral braklmas ile oluturulur. Kondansatrler yaltkan maddenin cinsine gre adlandrlr. Kondansatrn sembol: Deiik yapl kondansatrlere gre, kondansatr sembollerinde baz kk deiiklikler vardr.

21

TEMEL ELEKTRONK

Kaya

Harf Olarak "C"

KONDANSATRN ALIMA PRENSB: Kondansatrn bir DC kaynana balanmas ve arj edilmesi: ekil 1.17(a)' da grld gibi kondansatr bir DC kaynana balanrsa, devreden ekil 1.17(b)' de grld gibi, geici olarak ve gittike azalan Ic gibi bir akm akar. Ic akmnn deiimini gsteren eriye kondansatr zaman diyagram denir. Akmn kesilmesinden sonra kondansatrn plakalar arasnda, kaynan Vk gerilimine eit bir Vc gerilimi oluur. Bu olaya, kondansatrn arj edilmesi, kondansatre de arjl kondansatr denir. "arj" kelimesinin Trke karl "ykleme" yada "doldurma" dr.

ekil 1.17- Kondansatrn DC kaynana balanmas a) Balant devresi b) Zaman diyagram c) Vc gerilim oluumu

22

TEMEL ELEKTRONK Kondansatr Devresinden Akm Nasl Akmaldr?

Kaya

ekil 1.17(a)' daki devrede, S anahtar kapatldnda ayn anda kondansatr plakasndaki elektronlar, kaynan pozitif kutbu tarafndan ekilir, kaynan negatif kutbundan kan elektronlar, kondansatre doru akmaya balar. Bu akma ilemi, kondnsatrn plakas daha fazla elektron veremez hale gelinceye kadar devam eder. Bu elektron hareketinden dolay devreden bir Ic akm geer. Ic akmnn yn elektron hareketinin tersi ynndedir. Devreden geen Ic akm, bir DC ampermetresi ile gzlenebilir. S anahtar kapannca ampermetre ibresi nce byk bir sapma gsterir. Sonra da, ibre yava yava sfra gelir. Bu durum devreden herhangi bir akm gemediini gsterir. Ic akmna arj akm denir. Devre akmnn kesilmesinden sonra yukarda da belirtildii gibi kondansatr plakalar arasnda Vc=Vk oluur. Vc gerilimine arj gerilimi denir. Vc geriliminin kontrol bir DC voltmetre ile de yaplabilir. Voltmetrenin "+" ucu, kondansatrn, kaynan pozitif kutbuna bal olan plakasna, "-" ucu da dier plakaya dokundurulursa Vc deerinin ka volt olduu okunabilir. Eer voltmetrenin ular yukarda anlatlann tersi ynde balanrsa voltmetrenin ibresi ters ynde sapar.

KONDANSATRDE YK, ENERJ VE KAPASTE

arj ilemi sonunda kondansatr, Q elektrik ykyle yklenmi olur ve bir Ec enerjisi kazanr. Kondansatrn yklenebilme zelliine kapasite (sa) denir. C ile gsterilir. Q, Ec, C ve uygulanan V gerilimi arsnda u balant vardr. Q=C.V 1) 2) 3) 4) Ec=CV2/2

Q: Coulomb (kulomb) V: Volt C: Farad (F) Ec: Joule (Jul)

23

TEMEL ELEKTRONK

Kaya

Yukardaki balantdan da anlald gibi, C kapasitesi ve uygulanan V gerilimi ne kadar byk ise Q elektrik yk ve buna bal olarak devreden akan Ic akm da o kadar byk olur. Kondansatrn kapasite forml:

0: (Epsilon 0): Boluun dielektrik katsays ( 0=8.854.1012) r: (Epsilon r): Plakalar arsnda kullanlan yaltkan maddenin ZAF1 dielektrik (yaltkanlk) sabiti.(Tablo 1.6) 1) A: Plaka alan 2) d: Plakalar aras uzaklk A ve d deerleri METRK sistemde (MKS) ifade edilirse, yani, "A" alan (m) ve "d" uzakl, metre (m2) cinsinden yazlrsa, C' nin deeri FARAD olarak kar. rnein: Kare eklindeki plakasnn her bir kenar 3 cm ve plakalar aras 2 mm olan, hava aralkl kondansatrn kapasitesini hesaplayalm. A ve d deerleri MKS' de yle yazlacaktr: A=0,03*0,03=0,0009m2 = 9.10-4 m2 d=2mm=2.10-3m 0 = 8,854.10-12

Hava iin r=1 olup, deerler yerlerine konulursa: C=8,854.10-12.4,5.10-1=39,843.10-13 NOT: ZAF kelimesi, yaltkan maddenin yaltkanlk zelliinin boluunkinden olan farkn gstermesi nedeniyle kullanlmaktadr. zafinin, z trkesi, "greceli" dir.
1

F=3,9PF (Piko Farad)1 olur.

24

TEMEL ELEKTRONK Tablo 1.6. Baz yaltkan maddelerin r sabitleri zafi Yaltkanl k Katsays ( r) 1 2-3 2-3 3-7 4-7

Kaya

CNS

CNS

zafi Yaltkanl k Katsays ( r) 5-7 6-7 4-6

Hava Lastik Kat Seramik Cam

Mika Porselen Bakalit

AC DEVREDE KONDANSATR: Yukarda DC devrede aklanan akm olay, AC devrede iki ynl olarak tekrarlanr. Dolaysyla da, AC devredeki kondansatr, akm akna kar bir engel tekil etmemektedir. Ancak bir diren gsterir. Kondansatrn gsterdii dirence kapasitif reaktans denir. Kapasitif reaktans, Xc ile gsterilir. Birimi Ohm(W) dur. 'Ohm olarak hesaplanr. 1) Xc = Kapasitif reaktans (W) 2) = Asal hz (Omega) 3) f = Frekans (Hz) 4) C = Kapasite (Farad) Yukardaki balantdan da anlald gibi, kondansatrn Xc kapasitif reaktans; C kapasitesi ve f frekans ile ters orantldr. Yani kondansatrn kapasitesi ve alma frekans arttka kapasitif reaktans, dier bir deyimle direnci azalr.

25

TEMEL ELEKTRONK SABT KONDANSATR: Sabit kondansatrler kapasitif deeri deimeyen kondansatrlerdir. Yaps ve eitleri: Kondansatrler, yaltkan maddesine gre adlandrlmaktadrlar. Sabit kondansatrler aadaki gibi gruplandrlr: 1) 2) 3) 4) 5) Katl Kondansatr Plastik Film Kondansatr Mikal Kondansatr Seramik Kondansatr Elektrolitik Kondansatr

Kaya

KAITLI KONDANSATR Kondansatrlerin kapasitesini arttrmak iin levha yzeylerinin byk ve levhalar arasnda bulunan yaltkan madde kalnlnn az olmas gerekir. Bu artlar gerekletirirken de kondansatrn boyutunun mmkn olduunca kk olmas istenir. Bu bakmdan en uygun kondansatrler katl kondansatrlerdir. ok yaygn bir kullanm alan vardr. ekil 1.18 'de grld gibi bir kat, bir folyo ve yine bir kat bir folyo gelecek ekilde st ste konur. Sonra da bu erit grubu silindir eklinde sarlr. Balant ular (elektrotlar) yine ekil 1.18 'de grld gibi, aliminyum folyolara lehimlenir. Oluturulan silindir, izole edilmi olan metal bir gvdeye konarak az mumla kapatlr. Yada zeri reine veya lak ile kaplanr. ekil 1.22 'de katl kondansatrlerin d grntleri verilmitir.

26

TEMEL ELEKTRONK

Kaya

ekil 1.18 - Katl kondansatr

PLASTK FLM KONDANSATR Plastik film kondansatrlerde kat yerine plastik bir madde kullanlmaktadr. Bu plastik maddeler: Polistren, poliyester, polipropilen olabilmektedir. Hassas kapasiteli olarak retimi yaplabilmektedir. Yaygn olarak filtre devrelerin de kullanlr. retim ekli kat kondansatrlerin aynsdr.

27

TEMEL ELEKTRONK MKALIK KONDANSATR

Kaya

Mika, " r" yaltkanlk sabiti ok yksek olan ve ok az kaypl bir elemandr. Bu zelliklerinden dolay da, yksek frekans devrelerinde kullanlmaya uygundur. Mika tabiatta 0.025 mm 'ye kadar ince tabakalar halinde bulunur. Kondansatr retiminde de bu mikalardan yararlanlr. ki tr mikal kondansatr vardr: 1) Gm kapalnm mikal kondansatr. 2) Aliminyum folyolu kaplanm mikal kondansatr.

GM KAPLANMI MKALIK KONDANSATR Bu tr kondansatrlerde mikann iki yzne gm skrtlmektedir. Oluturulan kondansatre d balant elektrotlar lehimlenerek mum veya reine gvde ierisine yerletirilir. ALMNYUM FOLYO KAPLANMI MKALIK KONDANSATR Gm kaplama ok ince olduundan, bu ekilde retilen kondansatr byk akmlara dayanamamaktadr. Byk akml devreler iin, mika zerine alminyum folyo kaplanan kondansatrler retilmektedir. Mikal kondansatr ayarl (trimmer) olarak ta retilmektedir. SERAMK KONDANSATR Seramiin yaltkanlk sabiti ok byktr. Bu nedenle, kk hacimli byk kapasiteli seramik kodansatrler retilebilmektedir. Ancak, seramik kondansatrlerin kapasitesi, scaklk, frekans ve gerilim ile %20 'ye kadar deitiinden, sabit kapasite gerektiren almalarda kullanlamaz. Fakat, frekens hassasiyetinin nemli olmad kuplaj, dekuplaj (by-pass) kondansatr olarak ve scak ortamlarda kullanlmaya uygundur.

28

TEMEL ELEKTRONK ELEKTROLTK KONDANSATR

Kaya

Elektrolitik kondansatrler byk kapasiteli kondansatrlerdir. Yaygn bir kullanm alanan vardr. zellikle, dorultucu filtre devrelerinde, gerili

29