TRSavunma zel Rapor T-129 Taarruz ve Taktik Keif Helikopteri Projesine Bir Bak

Dr. Feridun Tadan, Hseyin Akayrek indekiler

Projenin Hedefleri.............................................3 Teknik zellikler .............................................4
Silahlar ..............................................................4 Elektronik Harp Sistemi ....................................6 Kokpit ...............................................................7 Motor ..............................................................10 Dayankllk ve Kalmllk................................10

Kara Kuvvetlerinin Elindeki Silahl Taaruz Helikopterleriyle Karlatrma.......................11 T-129 ve Yeni Nesil Trk Fzeleri ................14 Sonu .............................................................15 Teekkr..........................................................16 Resim ve Bilgi Kaynaklar:............................16

http://www.trsavunma.com

Savunma Sanayi icra komitesinin 30 Mart 2007 tarihindeki toplantsnda Taarruz Taktik Keif Helikopteri (ATAK) yaran adaylardan AgustaWestland firmasnn nerdii T-129 helikopterinin tedarii iin kontrat grmelerine balanmas karar verilmiti. Bu karar Trkiyede olduu kadar, yurt dnda da yank uyandrmt. Bunun bir nedeni, yaklak 10 yldr sren, birinci ATAK projesi ile balayan ve sonrasnda ATAK-II ismi ile devam eden Keif ve Taarruz Helikopteri tedariinin bir sonuca ulamasyd. Yaklak 10 yl sren bir tedarik srecinin sonulanmasnn yank uyandrmamas da beklenemezdi. Eyll 2007 tarihinde, SSM ile TAI, ASELSAN ve AgustaWestland firmalar arasnda yaplan resmi grmeler olumlu ekilde sonulanarak 2.9 milyar $ABD tutarnda ve 51 adet helikopterin Trkiyede retimini ieren anlama imzalanmt. Projede ana yklenici olarak grev alan TAI'nin projedeki toplam pay 556 milyon $ABD, Aselsan'n 700 milyon $ABD ve AgustaWestland firmasnn pay 1.234 milyar olarak aklanmtr. Aadaki tabloda (Tablo 1) firmalarn T129 projesindeki grev dalmlar grlmektedir

TAI

ASELSAN

AGUSTAWESTLAND

retim Montaj Uu Testleri Eitim Entegre Lojistik Destek

Grev Bilgisayar retim ve Yazlm Aviyonik sistemleri retim ve entegrasyonu Silah Sistemleri tedarik ve entegrasyonu

Teknoloji Transferi CTS800-4A motor deiiklii Otomatik Uu kontrol Sistemi Helikopter Sistemleri izleme birimi

Tablo 1:T-129 Grev Dalm

Bu firma haricinde Roketsan, TEI, Kale Kalp, Alp Havaclk, MLSOFT, STM gibi yerli firmalarnnda TAI ve Aselsan'n alt yklenicisi olarak projede grev almalar beklenmektedir. rnein, Rolls-Royce ve Honeywell firmalar tarafndan gelitirilen LHTEC CTS800-4 motoru g trbin retimi iin TEI ile bir mutabakat anlamas salanmtr. Motorun montaj ve para retimleri TEI tesislerinde gerekletirilecektir. Roketsan firmasnn halen gelitirmekte olduu UMTAS, CRT gibi gdml fze sistemleri T-129 helikopterinin ana silah sistemleri olacaklardr. T-129 projesinin balamas iin gerekli en son aama olan T-129 helikopterinde kullanlacak motor gibi alt sistemlerin Trkiyeye satna ynelik izinler ve alt yklenici szlemelerinin firmalar arasnda imzalanmasn mteakip, Haziran 2008 tarihinde proje resmen yrrle girmitir. Trk konfigrasyona haiz prototip helikopter ilk uuunu 35. ayda yapacaktr. 60. ayda ise her trl uu testleri ve kalifikasyonunu bitirmi helikopterin TSKya teslimatnn balanmas planlanmaktadr. 114 ay sonra 51 helikopterin

tamamnn retim ve teslimatnn tamamlanmas planlanmtr. 51 helikopterin ilk prototipi, MSBnin uu test helikopteri olarak TAIde kalacak, dier 50 helikopter Kara Kuvvetleri Komutanl'na (KKK) teslim edilecektir. Projede opsiyon olarak ilave 41 helikopterin retilmesi de dnlmektedir.

Projenin Hedefleri
Ksaca projeden beklentiler nelerdir sorusuna cevap vermeye alalm. T-129 projesinin ana hedefi KKK'nn ihtiyac olan keif ve taarruz helikopterlerinin Trkiyede retilerek kara havaclarmza teslim edilmesidir. Bu hedefe ulamak iinde helikopterin sadece gvdesi deil, kritik sistemlerin banda gelen, grev bilgisayar ve yazlmlar tamamyla milli imkanlar kullanlarak Aselsan tarafndan gelitirilecektir. Bu sayede hi bir lke veya kurulua baml kalmadan helikopterin iindeki aviyoniklerin, elektronik harp sistemlerinin, tanksavar fzesi gibi silah sistemlerinin entegrasyonu bamsz bir ekilde Trkiyede yaplabilecektir. Bu kabiliyet neden nemlidir? Savunma konularn profesyonel veya amatr olarak ilgilenen okuyucularmz bilirler ki her lke kendi ihtiyalar iin gelitirdii grev bilgisayar ve yazlmnn baka bir lkeye almasn istemez. Bu tr sistemler, genelde helikopterin veya uan iinde hazr olarak gelir ve kullancnn bilgisayara mdahale etmesine izin verilmez. Grev bilgisayarn koturan yazlm (kaynak kodu) ise bilgisayarn iine gml gelir, kullanc bu yazlm da deitiremez, veya anlamaya bal olarak sadece kk bir ksm kullancnn deitirmesine ak olarak verilir. Dolaysyla bir hava aracnn grev bilgisayar ve yazlmna hakim olmak, kullancya aracn bakm-idamesi ve kendine zg operasyonel deiiklikleri yapabilmesi imkann salar. zellikle bilgisayar ve yazlm teknolojilerindeki gelimelere paralel olarak ortalama 5-6 ylda bir grev bilgisayar veya yazlmlarnda gncellemeler gerekir. rnein Boeing firmas, Yunanistan envanterindeki Apache A-64A helikopterlerini, 2010 ylna kadar Block II'e evirmeye zorlamakta, aksi takdirde gelecekte destek vermeyeceini akca belirtmektedir. Oysaki Boeing firmas 2010 tarihinde BlockIII versiyonunun retimine balayacaktr. Yunanistan'n henz teslim ald getiimiz gnlerde ancak resmi kabulleri yaplabilen 12 adet AH-64D Block-II helikopterlerinin ok ksa bir zaman sonra ayn sorunla karslamas kanlmaz olacaktr. Bu yazlm ve donanm arlkl gncellemeleri yabanc bir firma ucuza yapmayaca gibi devletler aras izne tabi olarak yaplabilir. Trkiye, helikopterin bu kritik blmne hakim olarak hem kendi operasyonel ihtiyalarn bamsz olarak karlayabilecek bir helikoptere sahip olacak, hem de uzun vadede helikopterin lojistik-bakm idamesinde maddi tasarruf salayacaktr. lk alm maliyeti bir sistemin dierine tercihi iin nemli bir faktr olduu gibi, silah sisteminin mr boyu kullanm maliyeti de kullanc iin nemli bir deikendir. Bugn 1 TLye alnan bir sistemin aslnda mr boyu kullanm maliyeti 3 TLdir. Dolaysyla karar vericiler iin ilk alm maliyeti yannda mr boyu kullanm maliyeti de nemli bir parametredir. T-129 projesinin dier bir amac da ite bu mr boyu maliyetin nemli bir ksmnn lkemizde kalmasn salayamaktr. T-129 helikopterinin lojistik destek sistemi TAI tarafndan tesis edilecektir. Grev bilgisayar, aviyonik, silah sistemi entegrasyonu Aselsan tarafndan yaplaca iin uzun dnemli modernizasyon, gncelleme ihtiyalar da bu firma tarafndan gerekletirilecektir. Gelecek 30 ylda T-129 helikopterleri modernizasyonu ve gncellemesi iin harcanacak bu paralar Trkiyede kalacak, lke ekonomisine geri dnecektir. Bir silah sisteminin yurt dndan tedarii aslnda mali adan lke milli gelirinin bir ksmnn yabanc bir lkeye transferine edeerdir. Bu silah sistemi lke korumas iin kullanlr, dolaysyla lke ekonomisine dorudan bir katks yoktur. Sistemin idamesi iin kullanlan tm para, sistem ve yazlm destei gibi ihtiyalar da dardan hazr geliyorsa, milli gelirden yurt dna para transferi bu sisteminin kullanm mr (ortalama 25-30 yl) boyunca devam eder. te bu yzden ekonomisi gelimi lkelerin silah sanayileri de gelimitir. Kendi lkesinde retimini yapt silah sistemine harcad gelitirme ve idame paras lke ekonomisine geri dnd gibi, bu silah sisteminin ihra edilirse ekonomiye de para girdisi olur. T-129 projesi ite anlatlan bu ksr dngnn Trkiye lehine krlmasna yardmc olacaktr. Sadece T-129 projesi deil, son yllarda ARGE ile balanp, retime dnecek ALTAY, MLGEM, THA, HRKU, UMTAS gibi projeler de Trkiyenin uzun vadede kendi kendine yeterli savunma sanayi hedefine ulamasna yardmc

olacaklardr. SSMnin hedefi de bu yndedir. 2010 ylnda TSKnn silah sistemleri ihtiyacnn en az %50sinin yurt iinden karlanmas hedeflenmitir. Bunun anlam, Trkiyenin her sene silah sistemi alm iin ayrd 3-4 milyar dolarn en az 1.5-2 milyar dolar Trk ekonomisine geri dneceidir.

Teknik zellikler
T-129 projesinin hedefini yukarda anlattktan sonra, kamuoyunda ve savunma forumlarnda gncel olarak tartlan dier nemli bir soru olan T-129 T-129 Teknik Veriler helikopteri TSKnin operasyonel ihtiyalarn karlayabilecek mi? sorusuna cevap bulmaya alalm. Boy(rotor dnerken) 14.33m Tablo 2 T-129 helikopterinin genel teknik zelliklerini zetlemektedir123. Yerli retilecek baz sistemler proje balangcnda hazr olmayaca iin helikopterlerin TUC-1 ve TUC-2 olarak iki konfigurasyonda retilmesi planlanmaktadr. Bu kapsamda seri retimdeki ilk 30 helikopter TUC-1 olarak retilecek, sonraki 20 helikopter ise TUC-2 olarak retilecektir. Seri retim helikopterleden nce de TUC-1 konfigurasyonuna yakn bir prototip retilecek, SSM'ye ait kalacak bu helikopter gelecekte yeni teknolojilerin denemesi iin test arac olarak kullanlacaktr. Tablo 3 seri retim konfigurasyonlarn karlatrmaktadr. ncelikle bu zelliklere daha detayl bakalm:
Ykseklik Ana rotor ap Bo Arlk 1 Maksimum Arlk(MTOW) 2 Maksimum Yakt Maksimum Silah Yk 3 Motor:LHTECH CTS800-4A Performans: ISA, Tanksavar Grev Yk 4.21m 11.90m 2900kg 5000kg 750kg 1200kg 2x1373shp HIGE:13500ft (4115m) HOGE:10000ft (3048m) Mak. Hz: 145kts (269km/s) Trmanma Oran:2750ft/dakika Mak. Menzil: 303nm (561km) HIGE: 11600ft (3535m) HOGE: 7300ft (2255m) Mak. Hz: 145kts Trmanma Oran: 2250ft/dakika Mak. Menzil: 280nm (519km)

Performans: ISA+15, Tanksavar Grev Yk

Silahlar

T-129 helikopteri zerinde 4 adet silah istasyonu bulunmaktadr. Sa ve sol kanat altnda ikier adet bulunan bu istasyonlarn kullanm ekilleri 3 nolu resimde Table 2: T-129 Teknik zellikler gsterilmitir. Bu istasyonlardan en d istasyonun 200kg, i istasyonun ise 300kg yk limitleri vardr. Ayn ekilde dier taraftaki istasyonunda yk limitleri 200-300kg eklindedir. stasyonlarn yk limit sralamas 200kg-300kg-300kg-200kg eklinde yaplabilir. Eer en d istasyon 300kg mhimmat yklenirse, bu sefer i istasyonun yk limiti 100kg seviyesine dmektedir. Bu ekilde 300kg-100kg-100kg-300kg sralamas mmkndr. Genelde birinci
1 talyan A129CBT helikopterinin bo arl 2550kg olarak verilmektedir. T-129 helikopterinin bo arl ise yaplacak gvde ve aviyonik modifikasyonlar nedeniyle 350-400kg daha ar olmas beklenmektedir. Bu nedenle yukardaki tabloda T-129 helikopterini bo arl 2900kg alnmtr 2 talyan A129CBT helikopterinin maksimum grev kalk arl(MTOW) 4600kg olarak verilmektedir. A129 INTERNATIONAL versiyonu ise 5100kg olarak verilmektedir. T-129 helikopterininde maksimum kalk arl ise AgustaWestland brornde 5000kg olarak verilmitir. Burada unutulmamas gereken T-129un dizayn deiiklikleri zerinde halen allmaktadr. zellikle pal ularnda yaplmas dnlen dizayn deiiklikleri ile T-129 MTOW deerinin 5100kg ulamas mmkn olabilecektir. 3 T-129 helikopterinin maksimum silah yk talyan A129CBT veya INT gibi 1200kg olarak alnmtr.

seenein uygulandn belirtmekte fayda vardr. Bu ekilde kanat alt istasyonlarna toplam 1000kg yk taklabilmektedir. Bunun haricinde helikopterin burun ksmnda 20mm apl, hareketli bir makinal top bulunmaktadr. Top sistemi yatay ynde -/+ 90 derece sa/sol ve dikey eksende +20/-45 alal T-129 Planlanan Konfigurasyonlar ve ykseli alarna TUC-1 TUC-2 sahiptir. talyan Oto Melara firmasnn lisans retilecek Helikopterler 30 20 altnda retimini yapt Resim 1: Oto Melara TM-197 Milli Grev Bilgisayar TM-197B kodlamas x x Makinal Taret verilen bu top sistemi, AselFLIR-300T AH-1W/P helikopterlerinde de kullanlan ABD konulu x x General Dynamics firmasnn M197 makinal topundan M-268E Renkli ME x x ibarettir. TM197 top sisteminin mermi beslemesi, helikopter gvdesine uzunlamasna, eksende ynde monte edilmi, U MXF-484 U/VHF Telsizi x x eklindeki mermi besleme sisteminden salanacaktr (Bkz. Resim 1). Sistemin kapasitesi 300 mermidir. T-129 HF-SSB Telsizi x x projesinde bu sistemde deiiklik yaplarak mermi kapasitesinin 500 mermiye karlmas da mmkndr. CDU-900 UYS x x Henz bu konuda bir deiikliin olup olmayaca netlememitir. 20mm mermilerin her biri 253gram LN-100G INS/GPS x x arlndadr. T-129, hava unsurlarndan kendisini savunmak iin FIM-29 Stinger Havadan-Havaya-Stinger (ATAS) kullanacak (Resim 3), yer unsurlarna karysa geni bir yelpazeden silah tayacaktr. Tanksavar grevleri iin helikoptere 8 km maksimum menzilli AGM-114 Hellfire (Resim 5) veya Spike-ER (Resim 6) taklabilecektir1. T-129 Helikopteri ayrca standard 2.75 inch ve 80 mm gdmsz roketleri kullanabilecektir. Helikopterin ana silahlarnn ise Roketsan retimi CRT ve UMTAS olmas beklenmektedir (Baknz Sayfa 14, T-129 ve Yeni Nesil Trk Fzeleri). Resim 2, benzer yapya sahip A-129 helikopterinin silah kapasitesini ve ykleme yerlerini gstermektedir.
APX-113 IFF Sorgulayc Saysal Harita HEWS Thales veya Elbit KMN Hellfire / Spike CRT 2.75 Gdmsz Roket

x x x x x x x x x

x x x x x x x x x x x x

T-129 helikopterinin dier bir zellii Aselsan firmasnn 80mm Gdmsz Roket AselFLIR-300T (Resim 4) elektro optik gece/gndz gr ve at sistemini kullanacak olmasdr. Bu sistem emsalleri FIM-92 Stinger ATAS arasnda ok yksek znlrlkte grnt retebilen FLIR ve CCD kameraya sahiptir. Gece/gndz ok uzun Yazlm tabanl telsizler menzillerden (10km+) hedef tespit ve tehisi yaplabilmektedir. Ayrca sistem zerinde lazer iaretleyici ve AVCI KMN lazer spot tracker bulunmaktadr. Lazer iaretleyici sayesinde lazer gdml Hellfire veya CRT gibi tanksavar/anti UMTAS personel mhimmatlar gdmlenebilmektedir. Ayrca istenirse baka uak ve helikopter tarafndan at yaplan Tablo 3:Planlanan T-129 Konfigurasyonlar lazer gdml mhimmatlarn gdmlemesi de yaplabilmektedir. Lazer spot tracker ise yerdeki timlerin lazer iaretlemesi yaptklar hedefleri hzl ekilde bularak, sensrlerinin gr as ierisine alr. Bu ekilde helikopter, personelin hedefe hzl ekilde angajmana girmesine yardmc olur. AselFLIR-300 sistemi 4 eksende stabilize bir sistem olduundan helikopterin uuu srasnda bile sarsntsz grnt salar, pilotlarn hedef semelerine yardmc olur.
1 Spike fzesinin Aselsan/TBTAK grev bilgisayarnda atelenmesi 2007 ylnda gereklemiti. http://www.ssm.gov.tr/TR/etkinlikler/imzatorenleri/Pages/AR-GE2004MilliGrevBilgisayari_20070926.aspx

Resim 3:FIM-92 Stinger Havadan-Havaya Stinger Frlatcs (ATAL)

Resim 4: AselFLIR-300

Resim 5:AGM-114 Hellfire Tanksavar Fzesi

Resim 2:AgustaWestland A129INT Silahlar

Resim 6:Spike ER Tanksavar Fzesi

T-129 helikopterinin Elektronik Harp Sistemi (EHS) ise daha nce Aselsan ile SSM arasnda imzalanan HEWS (Helicopter Electronic Warfare System) kontrat kapsamnda salanacaktr. ngilizce HEWS ksaltmasnn Trke alm, Helikopter Elektronik Sava Sistemidir.

Elektronik Harp Sistemi

(a) Aselsan MWS

(b) ALQ-144 IR Kartrc

(d) Mikes zk Chaff/Flare Dispenser

(c) AN/APX-113 Dost Dman Tanyc

Resim 7:T-129 Elektronik Harp Sistemleri

HEWS entegreli bir T-129 helikopteri zerinde RWR (radar ikaz sistemi), MWS (fze ikaz sistemi, Aselsan lisans retimi MILDS sistemi kullanlacaktr, Resim 6a ), LWR (lazer ikaz sistemi), ALQ-144 IR jammer (IR gdml fzelerin IR baln kartrc sistemi, Resim 6b) ve Mikes retimi zk Chaff/Flare dispenser (Resim 6d) eklinde olacaktr. Grld gibi T-129 helikopteri EHS asndan gnmz taarruz helikopterlerinde olmas gereken tm kendini koruma sistemlerine sahip olacaktr. Bu sistemlerin dizayn, test ve seri retimleri Aselsan-Mikes irketleri sorumluluundadr. Helikopter ayrca dost ve dman ayrt etmek iin AN/APX-113 IFF sistemini kullanacaktr (Bkz. Resim 6c).

Kokpit
T-129 helikopterinin kokpitinden de bahsetmekte fayda vardr. Her kokpit iinde 2 adet 6x8 inch ebatnda Aselsan retimi MFD-268E ok maksatl renkli ekranlar (ME) bulunacaktr (Bkz. Resim 8). Bu ekranlar Rockwell Collins lisans ile Aselsan tarafndan Trkiyede retilmektedir. Bunlar, halen hem ABD ordusunun Blackhawk, hem de CH-47F helikopterlerinde kullanlan, gml grafik kartlar ve PowerPC bilgisayarlar ile ilave zellikler kazandrlabilecek modern ekranlardr. Helikopterin grev bilgisayarna seyrsefer bilgilerini 2 adet Aselsan retimi LN100G INS/GPS cihaz salayacaktr (Bkz. Resim 10). Bu

Resim 8:MFD-268E ok Fonksiyonlu Ekran

Resim 10:LN100G INS/GPS Seyrsefer Cihaz

Resim 9:AVCI kaska monteli niangah sistemi

aviyonik, ABDli Northrop firmasnn kendisini kantlam ve ABD Ordusu envanteri ile Trk Ordusunun aa yukar btn helikopterlerinde standart olarak bulunmaktadr Aselsan tarafnda gelitirme aamasnda bulunan AVCI tipi kaska monteli niangah (KMN) sistemi, T-129 pilotlarnn standart kasklarnn yerini alacaktr. AVCI kask, helikopterin E/ ve dier sensrlerinde ald grnt ve uu bilgilerini pilotlarn gzleri nne kaska monte edilmi bir optik niangah sayesinde yanstacaktr (Bkz. Resim 9). Btn hedef ve uu bilgileri, gece veya gndz pilotlarn gzlerinin nne

Resim 13:Aselsan Grev Bilgisayar

Resim 11:STM Grev Destek Sistemi Tehdit Kaplama Alan 3D Gsterimi

Resim 12:CDU-900 Kontrol Ekran

yanstlaca iin, kokpit iindeki gstergelere bakarak mrettebatn zaman kaybetmesi nlenecektir.Helikopterin nndeki 20mm ve AselFLIR300 sistemi de, kaskn hareketine bal olarak pilotun bakt yne doru dnebilme kabiliyetine sahip olacaktr. Bu sayede helikopter, uu ynnden bamsz

olarak pilotun gz ile grd hedefe 20mm makinal top at mmkn olmaktadr. AVCI kask halen gelitirme aamasndadr ve T-129 retim faaliyetlerine yetiememesi durumu sz konusu olduu iin baka bir firmann (Thales veya ELBT) kasklar ilk aamada kullanma alnmas dnlmektedir. Bunlarn haricinde helikopterin Aselsan ve TBTAK'n ortak gelitirecei grev bilgisayarna (Resim 13) uu ncesi ve esnasnda bilgi girilmesi iin CDU-900 nitesi kullanlacaktr (Resim 12). Bu aviyonikler, helikopter ve pilotlar arasndaki arayz olarak kullanlacaktr. CDU-900 ayn zamanda uu ynetim sistemi (UYS) grevi de grecektir. Uu planlamas srasnda seilen waypoints adl uu noktalarnn bu cihaza manuel olarak girilebilecei gibi, STM firmas tarafnda gelitirilecek ve grev bilgisayarnaa entegre edilecek uu planlama sistemi/grev destek sistemi hafza kart ile otomatik olarak da girilebilecek ve saysal harita zerinde gsterilebilecektir (Resim 11). Yukardaki sistemlerin dnda helikopterin telsizleri Aselsan retimi MXF-484 U/ VHF telsizi (Resim 14) ve uzun menzilli HF-SSB telsizi olacaktr. Gelecekte bu telsizler yine Aselsan retimi yazlm tabanl telsizlerle deiecektir. Aadaki resim ( Resim 15), T-129 helikopterinde kullanlacak aviyonik ve silah Resim 14:MXF-484 U/ VHF Telsizi sistemlerini gstermektedir. Sistemler Aselsan sorumluluunda helikoptere entegre edilecektir. Bu sistemler ncelikle laboratuvar ortamnda gerek uu yazlm kullanlarak entegre edilecek ve her trl testleri yapldktan sonra prototip helikopter zerinde uu testlerine tabi tutulacaktr.

Resim 15:T-129 helikopterinde kullanlacak ASELSAN rn aviyonik sistemleri

AgustaWestland firmas helikopterin otomatik uu kontrol sistemini ve uu sistemleri izleme sistemini salamak ile sorumludur. Otomatik uu kontrol sistemi ile kalktan sonra istenilen noktaya pilot kumandas

vermeden otomatik uu yaplabilecektir. eksende kontrol zelliine sahip otomatik uu kontrol sistemi hem hz, hem ykseklii, hem de uu basncn muhafaza ederek helikopteri otomatik uurabilecektir veya istenilen bir hedef zerinde yksekliini koruyarak otomatik askda kalabilecektir. Uu sistemleri izleme birimi ise helikopterin btn aviyoniklerini, motor ve transmisyon gibi hareketli paralarnn uu esnasndaki operasyonlarn kontrol ederek herhangi bir anormal durum veya arzay yer ekibine veya uu esnasnda pilotlara bildirecektir.

Motor
T-129 Helikopterinin motorlarna ksacada olsa deinmekte fayda vardr. talyan A129 helikopterlerinde kullanlan orijinal motorlar Rolls-Royce firmasnn GEM-2 motorudur. Bu motor, yaklak 150 kg arlnda, normal ISA artlarndaki kalklarda maksimum 830shp g retebilen bir g kaynadr. Normal uu artlarnda 750shp g retebilmektedir. T-129 helikopterinde kullanlacak LHTECH firmasnn (RollsRoyce ve Honeywell firmalar ortakl tarafndan iptal edilen RAH66 Comanche Helikopteri iin gelitirilmitir) CTS800-4A motorlar ise yaklak 170kg arlnda, ISA artlarnda kalk esnasnda 1373 shp g retebilen bir motordur ve GEM-2 motorlarna gre yaklak %50 daha fazla g retmesine ramen yakt sarfiyat daha Resim 16:LTECH CTS-800'n Sivil Versiyonu T800 Motoru dktr. zellikle TSKnn yksek irtifa ve scak hava koullarndaki operasyonel ihtiyalar dnlerek bu motor seilmitir. CTS800, turboshaft motorlar arasnda en yksek g-arlk oranna sahip motordur. Tasarm felsefesinde, uzun mr (20 yl ve/veya 6000 saat), bakm kolayl (sadece 6 adet alet ile sahrada bakm), modler yap sayesinde kolay para deiimi, FADEC sistemi ile sorunsuz throttle (gaz kolu) kullanm gibi zellikleri bulunmaktadr. Halen CTS800-4 motorlar Sper Lynx (Lynx HMA Mk.8) ve Future Lynx helikopterleri iin seri retimdedir. T-129 projesi kapsamnda da 96 milyon $ABD 100+ yedek motor retim szlemesi LHTECH firmas ile imzalanmtr.

Dayankllk ve Kalmllk
A-129'la benzer gvdeye sahip olacak olan T-129, S70 ve AH-64 gibi darbeye dayankllklaryla nl helikopterlerin sahip olduu MIL-STD-1290 Dme Dayankll Standart'nda retilecektir. Gvde ve ini takmlar 11.2m/s hzyla yere arpmada pilotlar koruyacak ekilde retilmitir (bu helikopterin serbest olarak 7 metreden dmesine karlk gelir ki normal artlarda motor dursa bile dnen pervane, helikopterin yksek irtifadan yere inmesi iin yeterli lifti verecektir). Koltuklar Martin Baker zrhl koltuklardr. ni takmlar 4.57m/s hzda inie dayanacak ve gvdeye zarar vermeyecek ekilde retilecektir. yakt tanklar kendini onarmaya vakf olarak delinme ve atlamaya dayankl, yakt aktmayan standartlarda olacaktr. Motorlar iki ayr blmde olacak ve aralarnda zrhl blm bulunacaktr. Helikopterin transmisyonu 12.7 mm mermiye dayankl ve 30 dk. Sreyle yasz alabilecek kapasitede olacaktr. Benzer ekilde rotor ve paller 12.7mm kar balistik korumaya sahip olacaklardr. Ayrca paller 15cm kalnlndaki aa dallarna arpmalara dayankl ekilde retileceklerdir. Helikopterin eksozlarnda sy takip eden fzelere kar IR bastrc bulunacaktr. Helikopterin dayankll konusunda fikir sahibi olmak iin, temel alnan A-129 helikopterinin istatistiklerine de bakabiliriz. talyan ordusu elindeki 60 A-129 helikopterinden bugne kadar sadece 1 tanesi kaza geirmitir. Bu kazann da nedeni mekanik deil, elektrik tellerine taklmadr. Bu kazada iki pilot da yaral olarak kurtulmutur.

Kara Kuvvetlerinin Elindeki Silahl Taaruz Helikopterleriyle Karlatrma

Kara kuvvetlerimizin havaclarnn envanterindeki mevcut AH-1W ve P helikopterleri incelendiinde, ortaya kan tabloda T-129 helikopterinin sahip olaca modern aviyonikler, silah sistemleri ve 5 pall rotor sistemi sayesinde, mevcut duruma gre daha yksek performans gstermesi beklenebilir. Aviyonikler asndan T129un sahip olaca 3. nesil AselFLIR-300T E/O sistemi kendi kategorisinde dnyann en iyi E/O sistemlerinden birisi kabul edilmektedir. Yukarda da deinildii gibi, AselFLIR-300Tnin sahip olduu yksek znlrlkte grnt alabilen termal ve CCD TV kameralar sayesinde, 10 km ve tesindeki hedefleri tespit ve tehis etmek mmkn olmaktadr. Mevcut helikopterlerdeki E/O sistemleri, 1. nesil saylan NTS FLIR ve TV kameralardan olumaktadr. Hatta envanterdeki AH-1P helikopterlerinin sadece 8 tanesinde gece gr ve at kabiliyeti sunan NTS E/O sistemi bulunmaktadr. Dolaysyla AselFLIR sayesinde pilotlarmz hedeflere daha uzun menzillerden, daha dk riskler alarak angaje olabileceklerdir. Sadece AselFLIR deil, envanterdeki mevcut taarruz helikopterlerinde olmayan ve T-129 helikopterinde kullanlacak olan ME, Saysal Harita, Kaska Monteli Niangah (HMS) ve AFCS (otomatik uu kontrol sistemi) gibi sistemlerde bulunacaktr. Dier yandan bir taarruz helikopterinin yerdeki hedeflere srpriz etkisi yapabilecek ekilde mmkn olduunca sessiz yaklaarak fze veya top sistemini kullanabilmesi gerekmektedir. Bir helikopteri dierlerinden ayran en byk akustik etken kullanlan rotorun pal saysdr. oumuzun hatrlad ve helikopter deyince ilk akla gelen pat pat ya da kutu kutu akustik rumuzu ile anlan UH-1 helikopterlerinin o (kimine gre grltl) karekteristik sesi karmasnn sebebi palin dnerken dier palin oluturduu hava girdabna vurmasdr (blade slap). Pal says artka oluan girdap says azalaca iin ses miktar da azalr. Envanterdeki iki pall AH-1W ve P tipi taaruz helikopterlerinin grlts, 5 pall T-129'a gre daha fazla olaca iin blc terr rgt mensuplarn daha uzak mesafeden uyaracak ve hazrlanma frsat verecektir. Anti-terr operasyonlarnda T-129 kullanm ile birlikte blc terr rgt helikopterlerimizin sesini ge duyacak ve maara veya siperlere snma ansn daha az bulacaktr. Bu sayede terriste, elindeki roket-atar veya MANPADS denilen portatif, piyade omuzundan atlan uak/helikopter savar fzesini, helikoptere nian alma frsat eskisi gibi verilmeyecektir. 5 palin bir dier avantajda oluan girdap saysnn dmesiyle helikopterin titreiminin azalmasdr. Bu sayede pilotlar daha rahat bir uu yaparken, helikopterin paralar daha az zorlanacaklar iin daha uzun mrl olacaklardr. Silah sistemleri olarak AH-1P/W ile T-129 arasndaki en nemli fark, Roketsan retimi UMTAS tanksavar roketlerinin T-129 helikopterinin temel tanksavar fzesi olmasdr. AH-1W helikopterlerinin temel tanksavar fzesi TOW ile birlikte 2001 ylnda sipari edilen 200 civarndaki AGM-114K Hellfire-II fzesi olmutur. Bu fzeler ABD Lockheed irketi retimidir. 8 km menzilli Hellfire silah, lazer gdml bir fzedir ve hedefi vuruncaya kadar at yapan helikopterin hedef zerine tuttuu lazer hzmesini grmek zorundadr. Bu artlarda at yapan helikopter Hellfire fzesi hedefi vurana kadar hedefe kilitli kalmak zorundadr. Bu helikopter, IIR gdm sistemi kullacak, 35 kg arlndaki UMTAS ise ayn ekilde 8 km menzile sahip olacaktr. IIR (Imaging Infrared) bal sayesinde hedefin termal grnts kokpit iindeki ME yanstlarak, pilotun uygun hedefe IIR bal kilitlemesi ile at-unut (fire forget) modunda at yaplabilecektir. Bu sayede helikopter baka hedefe angaje olmakta serbesttir. At moduna bal olarak UMTAS fzesi sahip olaca ift ynl (two-way datalink) sayesinde at-izle-gdmle olarak tabir edeceimiz at modunda kullanabileceklerdir. Bu at modunda UMTAS fzesi attan sonra dahi uygun bir hedef grlrse pilot kumandasnda yn deitirerek pilotun istedii hedefe kilitlenebilecektir. UMTAS fzesi yannda maliyeti daha dk olan ok maksatl CRT laser gdml fzesi kullanlacaktr. 15 kg arlndaki CRT fzesi yukarda deinildii gibi lazer gdm prensine sahip olacaktr. Daha yumuak saylan hedefler iin CRT fzesi kullanlmas maliyet etkin alternatifi olarak dnlmtr. Hem UMTAS hem de CRT kombinasyonunu kullanacak olmas, T-129un vuru gcn artrd gibi, hedefler nokta at ile uzak mesafelerden imha edilerek helikopterlerimizin ve pilotlarmzn gereinden fazla risk almalarna gerek kalmayacaktr.

Top sistemi olarak AH-W/P ve T-129 helikopterlerinin ortak saylabilecek M-197 20 mm makinal top sistemi kullanlmaktadr. AH-1W/P'ler gvde ierisinde bulunan 750 mermi kapasiteli besleme sistemine sahiptir ancak operasyonel nedenlerden dolay 500 civarnda merminin tand tahmin edilmektedir, T-129 helikopteri, talyan A129 CBT konfigrasyonu aynen muhafaza edilirse toplam 300 adet 20 mm mermi tayabilecektir. Bu saynn AH-1W/Pye gre dk olmasnn bir nedeni, A129 Mangusta helikopterinin orijinal dizaynnda burun monteli top sistemi bulunmamas ve sonradan adapte edilmi olmasdr. Teknik Data Bo Arlk Maksimum Kalk (MTOW) Maksimum Faydal Yk (silah+yakt) Menzil(Grev Yk Arl, S/L) Motor Gc(shp, at take-off) G Arlk Oran Maksimum Hz(Grev yk, S/L) Maksimum rtifa Hover OGE(Grev yk, S/L) Trmanma Oran(Rate of Climb) AH-1W 4600kg 6600kg 2000kg 528km 2x1690(GE-700-401) 512shp/ton 273km/s(147kts) 14,750ft(4900m) 3000ft(915m) 1925ft/dakika T-129 2900kg 5000kg 2100kg 561km 2x1373 (CTS-8004A) 550shp/ton 269km/s(145kts) 20,000ft(6096m) 10,000ft(3048m) 2750ft/dakika

Tablo 4:AH-1W / T-129 Karlatrmas

Mangusta helikopterine 20mm TM-197 top sisteminin adaptasyonu 1990larn ortalarnda gereklemitir. Bu adaptasyon sonradan olduu iin, helikopterin orijinal dizaynnda gvde ii mermi besleme sistemine yer braklmamtr. Bu nedenle Mangusta helikopterinn gvdesi dna yerletirilmi U eklindeki bir erit sistemi bulunmaktadr. T-129 helikopterinde bu sistemin muhafaza edilip edilmeyecei henz bilinmemektedir. Eer A129CBT verziyonundaki zm aynen kullanlrsa, T-129 helikopteri 300 adet 20mm mermi tayabilecektir. Bu say ihtiyac karlayacak seviyededir fakat 500 mermilik bir sistemin T-129 iin adapte edilmesi de beklenebilir. Sonu olarak T-129 helikopterinin envanterdeki AH-1W ve P tipi helikopterlerden daha iyi performans gstermesi, hem yeni teknoloji aviyonikler/silah sistemleri kullanlmas asndan, hem de sahip olaca yksek g/arlk oran ve 5 pall rotor sistemi nedeniyle beklenmektedir. Zaten sadece bo arlk, faydal yk, MTOW deerleri karlatrlrsa, AH-1W helikopteri, 4600kg bo arlk ve 6600kg azami kalk arlna sahiptir. Sz konusu taarruz helikopteri yaklak 2 tonluk faydal yk (silah ve yakt) tayabilecektir. T-129 helikopteri ise 2900kg bo arlk ve 5000kg maksimum kalk arlna sahip olacaktr, dolaysyla 2100 kilogramlk faydal yk (silah ve yakt) tayabilecektir. ki helikopter arasnda silah tama kapasitesi olarak fazla fark olmad grlmektedir. Ayrca tanksavar grev yk ile T-129 helikopteri AH-1Wden daha yksek irtifalarda grev yapabilecek kabiliyette olacaktr. Hz olaraksa, iki helikopterde aa yukar 140-150 knot aras operasyonel uu hzna sahiptir. Yksek g arlk oranna sahip T-129 helikopteri, 5 pall olmasnn da avantajyla, AH-1Wye gre yksek trmanma hzna sahiptir. Tablo 4, Resim 16 ve 17'ye bakldnda daha modern aviyonikler ve 5 pall rotor sistemine sahip T-129 helikopterinin 2 pall AH-1Wden daha iyi performansa sahip olduu grlecektir. Bu durumda AH-1W helikopterinin anti-terr operasyonlarndaki performansndan memnun kalan Kara Kuvvetleri pilotlarnn T129'dan da memnun kalmasn beklenebilir.

Resim 17:AH-1W / T-129 rtifa Karlatrmas

Resim 18:AH-1W / T-129 Menzil Karlatrmas

T-129 helikopterinin baz teknik zelliklerini zetledikten sonra, olas grev profillerine bakmakta fayda vardr (Tablo 5). TSKnin Keif ve Taarruz Helikopteri ihale artnamesine gre, helikopterin en az 8 tanksavar fzesi ve 20mm,yukar kalibreye sahip bir otomatik top sistemi ile donatlmas art koulmutur. lave olarak bu silah ykleri ile helikopterin 5000 feet irtifa ve 30 derece (C) scaklk artlarnda tanksavar grev profilinde uu yapabilmesi istenmitir. T-129 helikopterinin yukarda aklanan teknik verilerine bakarak TSKnin ihtiyacn karladn grmek mmkndr. T-129un deiik grev profili iin alternatif silah ykleri Tablo 5'de verilmitir. Tanksavar Grevi
2x4 UMTAS (Fze+Lancer=360kg) 2x7 CRT (Fze+Lancer=240kg) 300 adet 20mm (300x0.254=76kg) 750kg Yakt Grev Arl=4300kg

Silahl Refakat Grevi

2x2 Stinger (100kg) 2x2 UMTAS (200kg) (veya 2x7 CRT) 300 20mm (76kg) 750kg Yakt Grev Arl=4000kg

Anti-Terr Grevi
2x7 CRT 2x7 2.75 Roket 300 20mm 750kg Yakt Grev Arl=4100kg

Tablo 5:T-129 Grev Profilleri

zellikle T-129 helikopterinin piyasadaki dier helikopterlerden fiziki olarak kk olmas, bahsedilen grevleri yapamaz veya TSKnin ihtiyalarn karlayamaz gibi dncelerde zaman zaman dile getirilmektedir. Yukardaki tablodanda anlalaca zere, T-129 helikopterinin olas grev profillerindeki grev arlklar MTOW deerinin ok altnda yaplabilecektir. Buna gre azami kalk arl 5000kg olacak T-129 helikopterinin en ar grev profile tanksavar grevinde ve grev arl 4300kg olacaktr. MTOW deerine gre helikopter 700kg daha dk arlkta grev yapabilecektir. Bunun anlam helikopter dizayn kriterlerini zorlamadan 8 UMTAS fzesi, 14 CRT ve 300 adet 20mm mermi yk ile kalk yapt noktadan yaklak 250km uzaklktaki operasyon blgesine uarak grevini icra edip geri dnebileceidir.

T-129 ve Yeni Nesil Trk Fzeleri

Burada isimleri geen UMTAS ve CRT fzelerinde ksaca deinmekte fayda vardr. UMTASn alm, uzun menzilli tanksavar fze sistemidir. Roketsan firmas tarafnda halen 2. faz gelitirme srecine girmi bir fzedir. lk prototip roket motoru at testleri 2008 yl iersinde yaplm, gelitirme ve protorip retim faaliyetleri devam etmektedir. Sistemin 2011 ylnda yer ve uu testlerine balanmas planlanmaktadr. UMTAS, IIR gdm sistemi kullanan, 35kg arlnda, 8km menzilli, otomatik at-unut veya manuel at-izlegdmle modlarnda at zelliklerine sahip olacaktir. UMTASn yaklak 1000-1200mm kalnlndaki zrhlara etkili olacak ekilde ukur imlali harp bal kullanlacaktr. Fze zerinde iki ynl data link kullanlarak uu esnasnda fze IIR balk tarafndan alnan grntlerle kokpit iinde pilotlara yanstlarak, gerektiinde hedef deitirme veya sivillere isabet etmemesi iin fzenin baka noktaya ynlendirilmesi

mmkn olacaktr.

Resim 19:UMTAS Antitank Fzesi

CRT fzesi ise Roketsan firmasnn 2004 ylnda beri zerinde alt, lazer gdml dk maliyetli bir sistemdir. Ana hedef, yllardr kullanlan gdmsz, salm ok fazla 2.75inch roketleri yerine, CEP oran dk, yumuak ve yar sert hedeflere kar maliyet etkin bir fze konulmasdr. Maliyet olarak hedeflenen 510 bin dolar arasnda bir rakamdr. CRT fzesi lazer gdm sistemine, yaklak 15kg arla, ve 8km menzile sahip olacaktr. UMTAS gibi pahal (100-150 bin dolar birim maliyet bekleniyor) tanksavar fzelerin yumuak veya yar sert hedeflere kar kullanmas yerine daha ucuz ve en az UMTAS kadar isabet yzdesi yksek CRT fzesinin kullanlmas planlanmaktadr. Roketsan firmas CRT fzesi seri retim ncesi son hazrlklarn yapmaktadr. Yer ve uu testleri baar ile geilmitir. AH-1S ATAK-II test bed helikopterinden yaplan atlar ile CRT fzesi hedeflere tam isabet salamtr. zellikle 250mm kalnlndaki zrh plakasn 6kmden yaplan atta delmeyi baarmtr. Olas bir tanksavar grevi iin 2x4 UMTAS ve 2x7 CRT silah yk bulunan bir T-129 helikopteri, grevi esnasnda AselFLIR-300 elektro-optik sistemi tarafndan tespit edilen yer hedeflerine kar pilotun tercihine gre bu fzeleri kullanabilecektir. Eer hedef bir Hummer veya Unimog tipi hafif zrhl veya zrh olmayan bir ara ise pahal UMTAS fzesi yerine ayn menzile sahip ama daha ekonomik bir zm olan ve nokta vuru kabiliyetli lazer gdml CRT fzesini tercih edebilecektir. Bu ekilde daha masrafl UMTAS fzeleri nem derecesi daha yksek hedeflere kar kullanlabilecektir. Bu deerli hedefler, tanklar olabilecei gibi sava alannda karlalabilecek gelismi PzH-2000 kunda motorlu zrhl obsleri veya benzeri zrhl aralarda olabilir.

(a)CRT Modeli

(b) CRT Deneme At Srasnda

Resim 20:CRT Fzesi

Sonu
Sonu olarak T-129 projesi Trkiyenin savunma sanayinde ulat teknoloji seviyesini dnyaya gstermesi asndan iyi bir frsattr. 2001 ylndan beri helikopter aviyonikleri ve sistem entegrasyonu faaliyetleri baar ile srmektedir. lk olarak HELMOD olarak adlandrlan ve TSKnin S-70 Blackhawk ve AH-1P/W Cobra/Super Cobra helikopterlerine MFD, CDU-900, LN-100G ve MXF-484 UHF/VHF telsizleri entegrasyonu ile balayan almalar, TAIdeki zel Kuvvetler Komutanlnn Yarasa projesi kapsamnda S-70 Blackhawklara yeni saysal kokpit ve seyrsefer radar, AselFLIR-200 gibi nemli kabiliyetlerin kazandrlmas ile devam etmitir. Bu projelerin devamnda ise hem emektar UH-1Hlerin, hem de KKK emrindeki AS-532 Cougar helikopterlerinin aviyonikleri HELMOD-II projesi ile Aselsan tarafndan modernize edilmektedir. 2004 ylna gelindiinde ise ilk defa 100% milli grev bilgisayar ve aviyonikleri kullanlarak 1 adet AH-1S helikopterinin saysal kokpit ile donatlm ArGe projesi balatlmtr. SSM tarafndan balatlan projeye ARGE-04 ad verilmitir. Projede, Aselsan, TAI ve TBTAK gibi konularnda uzman kurulularmz grev almtr. 2004 ylnda balanan bu ArGe projesi, 2007 ylnda meyvesini vermi ve AH-1S helikopterine milli grev bilgisayar ve yazlm kullanarak, dier aviyonikler ile entegre edilmitir. Austos 2007 tarihinde SSM ve TSK heyetlerininde katld reel fze at gsterisinde AH-1S helikopterinden atlan bir adet SPIKE-ER fzesi hedefe tam isabet kaydetmitir. ARGE-04 ve AH-1S zerinde yaplan bu almalar T-129 projesinde karlalabilecek riskleri drd gibi, Trk mhendislerinin, imkan verildiinde en zor grevi dahi baarabileceklerini gstermitir. ARGE-04 projesi farkl alanlardada devam etmi ve ARGE-04Z ad altnda Bar Elektrik ve Bykmh Kimya firmalar ortak yrtt bor kaplamal hafif zrh gelitirme projesini baar ile bitirmitir. Gelitirilen zrhn ATAK-II projesinde kullanlmas planlanmaktadr.

T-129 projesinin retim modeli elbette riskler iermektedir. Her savunma projesinde olabilen gecikmelerde mmkndr. AgustaWestland firmasnn helikopter retimindeki tecrbesi, TAInn yetimi i gc ve yllardr deiik firmalar iin yapt hem montaj hem de retim tecrbesi, Aselsann neredeyse 10 yldr srdrd ARGE-04 projesi dahil, helikopter aviyonikleri modernizasyon tecrbesi de dikkate alndnda, T-129 projesine umutla bakmamak iin bir neden yoktur. Dileimiz T-129 projesinin planland gibi gereklemesi ve ilk prototip helikopterin planland gibi 2011 ylnda baar ile ilk uuunu yapmasdr.

Teekkr
Bu yazya yaptklar deerli katklardan dolay Sayn zge Kln, Sayn Arda Mevltolu ve Sayn brahim Snneti'ye teekkr ederiz. Ayrca Savunma ve Strateji Forumunun deerli yeleri HDS, rewreward, scudbuster, ve sper avu'a makaledeki dzeltmelerden dolay teekkr ederiz.

Resim ve Bilgi Kaynaklar:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. AgustaWestland, http://www.agustawestland.com/ Aselsan, http://www.aselsan.com.tr/ BAE Systems, http://www.baesystems.com/ Northrop/Grumman, http://www.northropgrumman.com/ Oto Melara, http://www.otomelara.it/ Rytheon, http://www.raytheon.com/ Rockwell Collins, http://www.rockwellcollins.com/ Roketsan, http://www.roketsan.com.tr/ Rolls-Royce, http://www.rolls-royce.com/ Savunma Sanayi Mstearl, http://www.ssm.gov.tr/ Savunma ve Strateji Forumu, http://savunmavestrateji.makephpbb.com/ Mnch Trkiye Yaynclk, http://www.monch.com.tr/ Savunma Teknolojileri ve Mhendislik, http://www.stm.com.tr/

Resim Dizini
Resim 1: Oto Melara TM-197 Makinal Taret....................................................................................................5 Resim 2:AgustaWestland A129INT Silahlar.....................................................................................................6 Resim 3:FIM-92 Stinger Havadan-Havaya Stinger Frlatcs (ATAL) .............................................................6 Resim 4: AselFLIR-300......................................................................................................................................6 Resim 5:AGM-114 Hellfire Anti-tank Fzesi.....................................................................................................6 Resim 6:Spike ER Anti-tank Fzesi....................................................................................................................6 Resim 7:T-129 Elektronik Harp Sistemleri.........................................................................................................7 Resim 8:MFD-268E ok Fonksiyonlu Ekran.....................................................................................................8 Resim 9:AVCI kaska monteli niangah sistemi..................................................................................................8 Resim 10:LN100G INS/GPS Seyrsefer Cihaz.................................................................................................8 Resim 11:STM Grev Destek Sistemi Tehdit Kaplama Alan 3D Gsterimi.....................................................8 Resim 12:CDU-900 Kontrol Ekran....................................................................................................................8 Resim 13:Aselsan Grev Bilgisayar...................................................................................................................8 Resim 14:MXF-484 U/VHF Telsizi....................................................................................................................9 Resim 15:T-129 helikopterinde kullanlacak ASELSAN rn aviyonik sistemleri..........................................9 Resim 16:LTECH CTS-800'n Sivil Versiyonu T800 Motoru.........................................................................10 Resim 17:AH-1W / T-129 rtifa Karlatrmas ..............................................................................................13 Resim 18:AH-1W / T-129 Menzil Karlatrmas............................................................................................13 Resim 19:UMTAS Antitank Fzesi..................................................................................................................14 Resim 20:CRT Fzesi.....................................................................................................................................15