OULPO METNLERNN TRKEYE EVRSNN OLANAKLARI: YAZIN DZGESNDE BOLUU DOLDURMA ARACI OLARAK DEY KAYDIRMALARI

Aye Ik AKDA*

zet Bu alma, Oulipo Teknikleri erevesinde Bir eviri almasna Kltrel, Biemsel Ve Sylemsel Yaklam adl yksek lisans tezimden hareketle hazrlanmtr ve Oulipo metinlerinin evirileri zerine bir bak as sunmay hedeflemektedir. nceleme nesnesi olarak, birok oulipiyen teknii barndrmas ve Oulipo grubunun amac olan edebiyat ve matematii birletirmesi asndan Raymond Queneaunun Exercices de Style isimli kitab seilmitir. Kitap, 99 farkl biem ve metin tr ierdiinden Oulipo tekniklerinin bir temsilcisi niteliindedir. Makalede, evirmenin Oulipo metinleri karsnda ald kararlar nelerdir sorusundan yola klarak eserin erek kltr ortamndaki konumu ve olas etkileri zerinde dnlmtr. almada, Anton Popoviin deyi kaydrmalar kavram nda, 2003 ylnda Armaan Ekici tarafndan Trkeye evrilen eser incelenmektedir. Bu balamda Biem Altrmalar, Popoviin nerdii bireysel, bnyesel, olumsuz, konusal ve trsel kaydrmalara gre incelenmi ve izlenen eviri stratejilerine k tutulmaya allarak, bu stratejilerin Oulipo metinlerinin evirisine katklar tartlmtr. Yaplan incelemede, Trkiyede yazn dizgesinde referans dzeyinde karl olmayan oulipyen metinlerin evirisinde evirmenlerin temel bir aktarm sorunuyla kar karya olduu ve Biem Altrmalar kitabnda evirmenin bu boluun farknda badatrc zmlere gittii saptanmtr. Anahtar Kelimeler: Oulipo, Deyi kaydrmalar, Raymond Queneau, evirmen kararlar Abstract This study is based on my M.A thesis entitled Cultural, Stylistic and Discursive Approach to a Translation Study within the Framework of Oulipo Techniques and aims to describe the translations of oulipian texts written in the framework of Oulipo group. Raymond Queneaus Exercices de Style is chosen as the object of study because it contains numerous oulipian techniques and reflects Oulipos aim of combining literature and mathematics. The book represents a good example of Oulipian techniques since it consists of 99 different styles and text types. In the article, starting from the question of What are the decisions of the translator with regard to oulipian texts?, the books standpoint at the translated culture and its probable effects are discussed. The study analyzes the Turkish translation of the book (translated to Turkish by Armaan Ekici in 2003) in the light of Popovics shifts of expression. In this context, Biem Altrmalar has been studied in accordance with constitutive, individual, topical, negative and generic shifts as suggested by Popovic and while exposing the applied translation strategies, their contribution to the translation of oulipian texts has been discussed. In the study, it has been realized that in the translation of oulipian texts, which have no equivalence at the reference level of literature system in Turkey, the translators face a basic translation problem and therefore in Biem Altrmalar, the translator being aware of the problem, has tried forms of coherency in his work. Key words: Oulipo, Shifts of expressions, Raymond Queneau, Translator decisions

1.Biem Altrmalar Dili biimsel zorlamalarla deitirerek kullanan yazn akmn ifade eden Oulipo metinleri, belli bir matematiksel temele dayandklarndan ya da oulipiyen bir teknik ierdiklerinden dier yaznsal metinlerden farkldrlar. Bu almada, akmn iki
*

Okutman, stanbul niversitesi, Yabanc Diller Blm.

kurucusundan biri olan Raymond Queneauya ait olan ve birok oulipiyen teknii barndrmasndan tr oulipo metinlerine iyi bir rnek oluturan Biem Altrmalar kitab incelemenin odana alnmtr. Biem Altrmalar bir olay rgsn takip eden klasik bir anlat olarak grlmemelidir. Queneau, ayn olay farkl oulipiyen teknikleri (biemleri de diyebiliriz) kullanarak 99 farkl biimde anlatmtr. Dolaysyla kitap, her biri bir oulipo tekniini/ biemini rnekleyen 99 oulipo metninden olumaktadr. Oulipo zelliklerini vurgulamak iin anlatlardaki olay deimez, yani 99 anlatnn tm ayn olay ele alr. Genelde iki paragraf olarak anlatlan olayn zeti u ekildedir: Uzun boyunlu bir gen le vakti S hatt otobsne biner. Bandaki apkada kurdele yerine sicim takldr. Otobsteki bir yolcu bu gence sinir olur ve ne zaman birisi inse ya da binse gencin ayaklarna bastn iddia eder. Uzun boyunlu gen cevap vermeden boalan bir koltua oturur. ki saat sonra anlatc olan yolcu bu genci yeniden Saint-Lazare Garnn nnde grr. Yannda bir arkada vardr ve ona paltosunun st dmesini biraz daha yukar diktirmesini nermektedir. Biem Altrmalarnda iki tr metin sz konusudur. Bunlardan bazlar Oulipo tekniklerinin dorudan uygulamasn ierirken, dierleri Oulipo grubunun yeni rettii ya da gemi yazn geleneinden dnledii biemlerdir. Tm bu biemler ve teknikler Oulipo zellii olarak ele alnmtr ve hepsinin ortak bir noktas vardr: Metin iin pein bir biimsel snrlama oluturmak. Kitaptaki her anlatnn, kullanlan oulipiyen teknii/biemi belirten bir bal vardr. Yani balklar o metin iin snrlamalar gstermektedir. Snrlama, yazarn metni yazmaya balamadan nce kendine belli kurallar koymas ve metni bu kurallara gre ekillendirmesini anlatmaktadr. rnein Lipogramme adl altrmada Queneau e nlsn kullanmadan olay anlatmtr. Baka bir deyile, bu metin iin snrlama lipogram tekniidir. Oulipo metinlerinin karsnda okur, sradan bir okuma eyleminde olduu gibi pasif konumda bulunmaz. Yazlan balktaki snrlamaya gre test eder. Hatta baz altrmalarda bu aktif konum daha da ileri gider. Hikyenin ne olduu bilinmesine karn baz anlatlar zebilmek iin dayanak bir anlatya gerek duyulur. Erek dildeki okur iin durum daha farkldr. Trkiyedeki genel okur iin dnrsek, balktaki snrlamaya tan olmayan okur, metni inceleyerek teknii zmleyecektir yani evirideki etkin katlm yn kaynak dildekinin tersine dorudur. Kaynak dilde balktan yola klarak metin test edilirken, erek dilde metinden hareketle balk zmlenecektir. rnein Nidnn ba olan Psst! hm! ah! oo! nun anlaml olabilmesi iin neler olduunu anlatan bir dayanak metin olmaldr. Ancak 99 hikyenin her biri bir dierini tamamlar nitelikte olduundan, kitapta byle hazr bir metin yoktur. Dolaysyla okuyucu zihninde bir ya da daha ok dayanak hikye tasarlayarak okuma eylemine yaratc olarak katlacak, yazarn yazmad o dayanak metni oluturacaktr. Kitaptaki 99 hikye snflandrlmaya alldnda altrmalarn u ulamlarda yer ald gzlemlenir: Terim kullanlanlar (Philosophique, Ensembliste, Botanique, Zoologique, Mdical, Gomtrique, Gastronomique) , matematiksel temele dayananlar (Permutations, Anagrammes, Mtathses, Contre petteries), ses oyunlar (Parchses, Homotleute, Javanais, Aphrses, Apocopes, Syncopes, Prosthses, Epenthses, Paragoges), iir teknikleri (Alexandrins, Sonnet, Ode, Tanka, Vers Libres), dilbilgisel kullanm ierenler, (Pass Indfini, Prsent, Pass Simple, mparfait), yabanc dile yknenler (Anglicismes, Macaronique, Italianismes, Poor Lay Zanglais, Hellnismes), sylem dzeyiyle oynanlanlar (Prcieux, Ampoul, Injurieux, Paysan, Vulgaire, Loucherbem), duyularla ilgili olanlar (Olfactif, Visuel, Gustatif, Tactile, Auditif), yaz trleri (Lettre officielle, Prire dinserer, Fantomatique, Tlgraphique, Interrogatoire, Comdie, Aparts), szck oyunlar (Alors, Polyptotes, Moi je, Par devant, mpuissant), sz sanatlar (Litotes, Mtaphoriquement, Animisme), anlat teknikleri ierenler (Rtrograde, Synchyses, nsistance, Maladroit, Apostrophe, Partial, Le ct subjectif), durum ve tutum bildiren sylemler (Ngativits,

Hsitations, Surprises, Interjections, Exclamations, Onomatopes, Prcisions), Oulipo teknikleri barndranlar (Lipogramme, Translation, Dfinitionnel, Logo-rallye, En partie double, Composition de mots, Antonymique, Noms Propres) ve dzyaz (Notations, Rcit) biimde yazlanlar. Biem Altrmalar anagramme (deitiri), permtasyon (evrikleme), metatez (gme) gibi matematiksel tekniklerin yan sra lipogram, logo-rallye, esesli alfabe, esesli eviri, S+7, LSD, tanka gibi oulipiyen teknikleri de barndryor. Bu tekniklerin tm daha nce yaznsal eserlerde ezamanl ve dizgeli bir biimde kullanlmamtr; hatta bazlar Oulipo grubu yeleri tarafndan yeni oluturulmutur, dolaysyla kaynak metnin dnemsel okuru da, ksmen de olsa, alk olmad metinlerle kar karya kalmtr. Hatta rnei aada gsterilen evrikleme (permtasyon) gibi baz tekniklerin uygulanmas sonucunda ilk anda tan olunamayan metinleri zmeye almak durumundadr.

Queneau, Exercices de Stylei kaleme alrken hem yazn alann zenginliini gstermek istemi, hem de baz biemlerde edebiyatn ssl anlatmlaryla dalga gemitir. Bu adan kitap iki katmal olarak dnlebilir: lk eksende yaznsal metin, ikinci eksende yazn zerine bir metin olarak deerlendirebilir. Biem Altrmalarnda, yaznsal adan dilsel oyunlar ve biemsel sanatlar yer alrken, ayn zamanda deiik uzmanlk alanlarndan (felsefe, tp, geometri, botanik, vb.) terimlerle de karlalmaktadr. Dolaysyla kitapta kaynak kltre bal gndermeler, kaynak dile zg dilsel-kltrel oyunlar ve kaynak kltrde bile yeni ortaya km Queneaunun rettii szckler vardr. Bu eler kitabn evirisinde ayr bir zorluk alan yaratmaktadr. Alc kltrde hazr ve edeer karl olmayan bu tr unsurlarn eviri srecine nasl yansd ve evirmenin bu gibi durumlarda ne gibi kararlar ald da incelenmesi gereken zelliklerdir. Oulipo teknikleriyle i ie geen bu unsurlarn varl, bu kitabn eviri asndan incelenmesine ayr bir nem kazandrmaktadr.

2. Ou-Li-Po L'Ouvroir de Littrature Potentielle ksaca Oulipo Grubu, 24 Kasm 1960 tarihinde, Franois Le Lionnais ve Raymond Queneaunun nclnde kurulmutur. Grup yelerinden Herv Le Tellier Esthtique de LOulipo kitabnn giri yazsnda, grubun temel dayanann matematik ve edebiyat arasnda yer alan ba kefetmek olduunu ifade eder. Ayrca kurucu yelerin bazlarnn kklerinin gerekstcle dayandn (zellikle Raymond Queneau ve Nol Arnaud), bir ksmnn ise Pataphysique Kolejinin yesi olduunu syler; ama hepsinin gen matematikilerin oluturduu Bourbaki grubunun yeniliki almalarndan etkilendiklerini zellikle belirtir. (Le Tellier 2006:7) 5 Nisan 1962de Raymond Queneau, bir Oulipo yazarn u ekilde tanmlamtr: k yolunu arayacaklar labirenti bizzat kuran fareler. Bu labirent, szcklerden, seslerden, tmcelerden, paragraflardan, blmlerden, kitaplardan, dz yazdan ve iirden olumaktadr. Franois Le Lionnais, La Lipo (Premier Manifeste) balkl makalesinde nsanolu srekli eski biimlere dayanarak yeni fikirleri hep eski biemler iinde mi grecektir ? sorusunu sormutur. Oulipo yazarlar bu soruya olumsuz yant vermektedirler. Baz yazarlarn kendi tarzlaryla, kendi yetenekleriyle, yeni szckler yaratarak edebiyata kattklarn, Oulipo bilimsel ve dizgeli olarak yapmay amalamaktadr. (Le Lionnais 1973 :17) Ouliponun yaznsal dizgeye en nemli katks potansiyel edebiyat kavramn getirmesidir. Queneau, potansiyeli u ekilde tanmlar: Potansiyel edebiyat, yazarlarn istedikleri gibi kullanabilecekleri yeni biemler ve yeni yaplar araydr. (Lescure 1973:33) Le Tellier iinse potansiyel, snrlama ve birleim (kombinasyon) sayesinde metinlerin sonsuz retimine yol amaktadr. (Le Tellier 2006: 22) Le Tellierye gre potansiyel enerjinin enerji kuramna ifade ettiini, potansiyel edebiyat, edebiyat iin ifade eder. Baka bir deyile potansiyel edebiyat, baz unsurlar deitirildiinde kendini gcl olarak retebilen bir dizgenin oluturduu edebiyattr. Le Tellier, potansiyel edebiyat matematikteki sl saylardan yola karak bir sl edebiyat olarak tanmlar. (Le Tellier, op.cit.s.23) Yani, edebiyat metnini bir say olarak dnrsek, kuvvetleri ona uygulanan snrlamalar olacaktr ve her bir snrlama yeni bir metin retecektir, ancak bu yeni metinlerin says uygulanacak snrlamalar kadardr, yani bir bakma sonsuzdur. rnein Biem Altrmalarnda Queneau, sradan bir hikyeye 99 farkl snrlama uygulayarak 99 farkl metin elde etmitir. Baka bir yazar snrlamalar oaltarak metin adedini de oaltabilir. Oulipo grubuna gre yaratlan her metin bir altrmadr. Dolaysyla kitabn bal ile Oulipo arasnda dorudan bir balant vardr. Biem Altrmalar hakknda La Littrature comme rcriture. Potique des "Exercices de style" de Raymond Queneau isimli doktora tezini yazan Gotoya gre Altrma szc farkl alana gnderme yaplyor: okul, mzik ve zihin. Okulda verilen devler, mzikte mkemmellie varmak iin yaplan prova ve zihinsel aba altrma szcnn bilisel bagajnda gizli olan anlamlardr ve bu anlamlardan yle bir karm yaplabilir: Biem Altrmalar ismi Ouliponun amacn ve alma alanlarn iinde barndran bir balktr. ncelikle, Ouliponun amac edebiyat ve matematik arasnda bir ba kurmaktr. Bu sebepten, altrma szcnn ilk anlam (matematik ya da dilbilgisindeki gibi rencilere retilenlerin uygulanmas iin verilen yazl ya da szl dev) Ouliponun amacn zetler niteliktedir. Burada sz konusu olan phesiz retilen yeni bir konu deildir ancak yeni oluturulan ya da nceden var olan kurallar uygulamaktr. Mzikle ilgili ikinci anlam da estetik zevki ortaya karmasndan ve eserlerin yeniden yorumlanmasn ierdiinden Ouliponun almalar arasndadr. zellikle mzik notalar ile

edebiyat arasnda kurulan iliki altrmann tad anlamlarn arasndadr. Exercices de Style kitabnn evirmeni Armaan Ekiciye gre Bachn Goldberg eitlemeleriyle Raymond Queneaunun ad geen eserindeki doksan dokuz deiik biem byk benzerlik tar. Ekiciye gre Bach'n Goldberg eitlemeleri'nde yapt i, Raymond Queneau'nun Exercices de Style'de yapt i ile yani 99 deiik biemdeki eitlemenin ayn ksa hikyeyi izlemesi ile byk benzerlikler tayor. Bach, eitlemelerinde eit uzunluktaki otuz iki nota ile zamannn tm mzik tarzlarn tarayan bir eser yaratmtr. Queneau da Biem Altrmalarnda ayn basit hikyeyle 99 farkl biemi rneklemitir. nc anlamda ise (zihinsel aba) okuyucu altrmalar okurken ayn hikyenin nasl doksan dokuz biemde anlatlabileceini grr, balk ve ierik arasndaki balanty arar. kinci anlamdaki zevk iin tekrarlama ayn zamanda nc anlam iin de geerlidir. Burada sz konusu olan Oulipo kurallarna gre yazlm bir metindeki estetii kefetmektir. Oulipo grubu yelerinden Herv Le Tellier, Esthtique de lOulipo kitabnda bu zevkten yle bahseder: Ce plaisir du texte, dans sa spcificit oulipienne, est li la connaissance ou la reconnaissance de rfrents cods et communs: ce peuvent tre des contraintes, mais pas toujours. (Le Tellier 2006 :9) Metinden alnan bu zevk, oulipiyen zellii evresinde, ortak ve ifreli gndergelerin tannmasna ya da bulunmasna baldr. Bu gndergeler her zaman kurallar deildir. Trkiyede Oulipo ile ilgili fazla kaynak bulunmamaktadr. Oulipo eserlerinden en dikkat ekeni 2005de Oulipo grubunun yesi olan Georges Perecin Kaybolu isimli kitabnn evirisidir. Bu eviride lipogram teknii ve evirmenin erek metne mdahalesi gndeme gelmitir; fakat Kayboluun oulipiyen bir eser olduu, evirisinin de bu dorultuda yaplmas gerektii deerlendirmelerde ne kmam, evirmenin erek metindeki baz blmleri kendisinin yazarak kaynak metni deitirdii ynnde bir tartma yrtlmtr. Oysa evirmen, bizim gzlemimize gre, Oulipo tekniklerini erek metinde Trk alfabesine uyarlamtr. Bu uyarlamada, iki dildeki farkl harf saylarndan tr evirmen tarafndan erek metinde farkl blmlemeye gidildii grlmektedir. Bu noktay Vermeerin Skopos kuram asndan aklamak istersek, uzman (yani durumu deerlendirerek karar sorumluluu stlenen) bir evirmen karsnda olduumuzu syleyebiliriz, nk evirmen araya girdii blmlerde ald eviri kararlarnn arkasnda durarak onlar st kapal da olsa aklamaya alm hatta yar-yazarlk konusunda kendi tutumunu gerekelendiren bir gr yazs yazmtr. Bu makale balamnda, 2010 ylna kadar Trkiyede Oulipo ile ilgili yaplan tm etkinlikler aratrlmtr. lk etkinlik olarak, 1993de ar dergisinde Uur Halcnn, Orhan Velinin stanbulu Dinliyorum iirinin ilk iki ktasn mobius eridi tekniini kullanarak dzenlemesi grlmektedir. 2003de Queneaunun dier kitaplar Dostum Pierrot ve Zazie Metroda Trkeye evrilmitir. 2004de Levent entrk, Yerdeitirmeler Sekisi adl Oulipo zellikleri tayan bir kitap yazmtr. 2005de Perecin Kaybolu isimli kitab evrilmi ve ayn sene Yap Kredi Yaynlarnn edebiyat dergisi Kitap-lkn 89. saysnda Oulipo grubunu tantmak iin bir dosya hazrlanmtr. Ayrca Ferit Edg, Mart 2005de Queneaudan etkilenerek, Yazmak Eylemi isimli kitabnda ayn yky 101 farkl ekilde yazmtr. 2009da Oulipo grubundan esinlenen Eskiehir niversitesi Mimarlk Blm rencileri Pomiyi (Potansiyel Mimarlk lii) kurmu ve eserlerini sergilemitir. Bu aratrmann sonucuna dayanarak Trkiyede Oulipoya benzer matematik ve edebiyat birletirme amacyla alan bir akm veya bir grup olmadn rahatlkla syleyebiliriz. Trkiyede Oulipo grubuyla ilgili yaplm etkinlikler bireysel giriimlerden

teye gidememitir. Saptadmz zere, edebiyata ilgi duyanlarn bir ksm Oulipo tekniklerini kullanarak bireysel giriimle birka deneme yazmlardr ya da Oulipo tekniklerini mimarlk gibi baka bilim dallarnda kullanmaya almlardr, ancak etkinliklerin arkasnda Fransadaki gibi dizgeli bir alma yapan bir grup yoktur. 3. Deyi Kaydrmalar Bu almada eviri metin zerindeki analitik incelememizi deyi kaydrma kavramna bavurarak yrteceiz; bu nedenle, kavramn kkenlerine ve anlamsal ieriine ksaca gz atmakta yarar var. Pekkanenin The Duet of the Author and The Translator: Looking at Style through Shifts isimli makalesinde belirttii gibi 80li yllarda, eviri aratrmalarnda ilgi, nemli lde kaynak ve erek metin arasndaki edeerlik derecelerin ne olduuna ynelikti. Kaydrma kavramyla ilginin oda, benzerlikten ok iki metin arasndaki benzemezliefarkllamaya doru kayd. Bylelikle kaynak metinden saplarn, erek dilde edeer bir metin yaratma isteinden kaynaklanabilecei gr ortaya kt. (Pekkanen 2007:3) Kaydrmadan ilk kez bahseden Catford, translation shifts terimiyle kaynak metinden erek metne gitme srecinde biimsel edeerlikten saplar dile getirmitir. (Munday 1998:543) Mona Baker kaydrmay, eviri srecinde kaynak metne gre oluan deiimler olarak aklar. (Baker 2001:226) Popovi ise, Mikonun anlatmc deerleri ve Lotmann gstergebilimsel kartlndan (Spirk 2009:5) hareketle zgn metne gre yeni gibi grnen ya da yeni gibi grnmesi gereken yerde yle grnmeyen her deiiklii kaydrma olarak tanmlamtr. (Popovi 1981:157) Popovie gre evirmenin kaydrmalara bavurmas, kaynak metnin anlamsal ekiciliini azaltmak veya kaynak metni deitirmek istemesinden deil, tam tersine zgn metnin anlamsal zn koruma isteinden kaynaklanr: evirmenin zgn metinden rgensel olarak ayrlmaya, bamsz davranmaya da hakk vardr; bu bamszlk, zgn metin urunda kullanld, onu canl bir yapt olarak yeniden yaratmak iin kullanlan bir teknik olduu srece, zgn metnin temel anlamsal zyle onun baka bir dilsel yapya kaydrlmas arasnda ballkzgrlk ekseni boyunca bir eytiimsel gerilim oluturur. eviride bal olma istei bir k noktasdr. Bu istee uymak ya da hi deilse uyma abas gstermek, biemsel gereklerin belirginlemesini salayacak bir temel oluturur. (ibid) Buradan da anlalabilecei gibi Popovi, evirmenin erek metni olutururken kaynak metinden uzaklaabileceini savunmaktadr, ama kaynak metnin bieminin deimez bir etken olduunu ve evirmeni baladn da sylemektedir. Bu adan eitli kaynaklarda Popoviin kaynak odakl bir aratrmac olduu ifade edilmitir; ancak kaynak metnin kaynak kltr okuyucusunda brakt izlenimin aynsn erek kltr okuyucusunda yaratmak iin evirmene metni yeniden kurma ilevi tanmas, bizce, onun erek ekini de yadsmadn gstermektedir. Yine de Popovite erek ekinin gz nnde bulundurulmasn bugnk ada eviribilim kuramlarnn ele ald ekilde anlamamak gerekir. rnein Toury, evirileri artk kaynak metnin normlarn ve kaynak dizgeyi geride brakm, erek dizgede kendi gerekliini kazanm olarak grrken, varsaymsal kaynak metin anlayyla kaynak metnin hkmdarln sarsm; evirileri erek dizgedeki yerini esas alarak incelemeyi ngrmtr. (Kar.Toury 1985:19-20) Popovi kaynak metnin bieminin eviriyi balad fikrine ball srdrmtr, ama kaynak metnin deimez olarak grld bir dnemde kaydrmalar snflandrmaya almas bir tr gei evresi gibi grlebilir. Bu aratrmann

Popovie dayanarak yaplmasnn nedeni Popoviin anlatmc deerleri bieme bal olarak aklamasdr. nceleme nesnesi kitapta biemlerin evirisi n plandadr, bieme bal olarak evirmen anlatmc deerleri korumay ya da deitirmeyi seebilir. Bu almada sz konusu seimler incelenerek, evirmenin hangi durumda ne yapt belirlenmeye allacaktr. Yukardaki alntdan hareketle, evirmenin kaynak metindeki her eyi korumad duruma rnek olarak Biem Altrmalarndaki Javanais isimli altrmay verebiliriz. evirmenin dile gre deiiklikler yapt altrmalardan biri olan Javanais Trkeye Ku dili eklinde evrilmitir. evirmenin bu kaydrmaya neden bavurduu javanais ve ku dilinin anlamlar aratrlnca anlalabilir: Javanais ocuklarn ve genlerin, ifreli konumak amacyla, bir szcn hecelerinin arasna baka heceler eklemek suretiyle oluturduklar dile verilen isimdir. Trkede ifreli konumak iin hecelerin aralarna ses eklemeye ku dili denir. evirmen kaynak metindeki izlenimi erek dilde yaratmak iin kaydrmaya bavurarak javanaisyi ku dili olarak evirmi grnyor. Ballk ve zgrlk kavramlarn vurgulayan Popovi, evirmenlerin grevlerinin zorluuna dikkat ekmi, grnte nemsiz bir ayrntnn bile eviriyi etkilediini belirtmitir. (Popovi, loc.cit., s.85) evirmen Armaan Ekici de eviri srecindeki baz zorluklardan bahsettii Biem Altrmalar zerine Notlar isimli yazsnda Popoviin deindii bu noktay dorulamaktadr. Kahramann zerine giydii pardessusy Trke pards, manto ya da palto edeerliklerinden hangisiyle karlayaca konusunda kararszla den Ekici, bu kavramlar gerek Trke gerekse Franszca szlklerde aratrdn ve 1963 basmnn kapandaki resmi de inceledikten sonra bunu palto olarak evirmeye karar verdiini sylemektedir. Bu tercih salt teknik bir uygulama deildir, evirmen konusal asndan da tutarl yakalamaya almtr nk Temmuz aynda kahramann palto giymesi, Queneaunun okurun dikkatini ekmesi iin dnd bir oyundur. (Ekici 2009) 4.1. Deyi Kaydrmalarnn Snflandrlmas Popovi deyi kaydrmalarn be snfa ayrr ve bunlar Yazn evirisi Terimleri Szlnde Kaydrma bal altnda yle aklar: Bireysel Kaydrma: evirmenin eilimlerinden ve znel dilinden kaynaklanan bireysel sapmalar Bnyesel Kaydrma: eviride zgn metnin dili, yaznbilimi ve biemiyle, eviri metnin dili, yaznbilimi ve biemi arasndaki farkllk sonucu ortaya kan kalmaz kaydrmalar Konusal Kaydrma: zgn metnin konusal verileriyle eviri metnin konusal verileri arasnda, deiik dzanlamlar kullanma sonucunda ortaya kan ayrmlar Olumsuz Kaydrma: eviri ileminin yanl anlalmas nedeniyle bilginin yanl zmlenmesi Trsel Kaydrma: Bir yazn tr olarak metnin bnyesel zelliklerinde deiiklik anlamna gelen bir eit konusal kaydrma. (Popovi 1987: 34) 4.1.1 Bireysel Kaydrma (Individual Shift) Zorunlu olmayan seimli kaymalar, evirmenin bireysel tercihlerinden kaynaklanr. Biemsel veya ideolojik nedenlerle oluabilirler. Biem Altrmalarnda evirmenin slubundan kaynaklanan kaymalarda abart, ekleme, yineleme ve eksiltmeyi grebiliriz.

Mieux plus exactement par sa jeunesse orne dun long nez? Yoksa tam tamna genliinden mi? mrnn bahar uzun bir burunla m donatlmt? Kaynak metinde mrnn bahar ifadesi gememektedir. evirmen kaynak metindeki tmceyi erek metinde ikiye blm ve ikinci tmcenin znesi olarak bu sz beini kullanmtr. Il pleut Bardaktan boanrcasna yamur yayor. Kaynak metinde sadece yamurun yad belirtilmektedir, erek metinde ise bardaktan boanrcasna eklemesi yamurun ok iddetli bir ekilde yadn anlatmaktadr. evirmen Kitap arkas yazsnda erek kltrde kullanlan deyimleri kullanmtr. Kk byk herkesin bildii anlamndaki comprhensible par tous, grands et petits, yediden yetmie herkesin anlayabilecei ve dikkatle dinlemek anlamndaki couter avec la plus grande attention, can kula ile dinlemek eklinde evrilmitir. Ensemblistete, matematikte kullanlan Fonksiyonlar konusundan seilmi terimler yer alr. evirmen ikisi dnda dier terimlerin karlklarn vermitir. Bijection, birebir ve rten fonksiyon, surjection ise rten fonksiyon anlamndadr. eviri metninde her iki kavram da rten eleme olarak gemi, aralarndaki fark kaybolmutur. evirmen Apostrophedaki insanlar niteleyen aux lunettes tincelantes sfatn erek metin Apostrofa geirmemitir. Il se mit alors en route et prit la direction de la Ppinire Bunun ardndan ocuk bahesi istikametinde harekete geti Erek metin Hayalet Raporunda evirmen byk harfle yazlm yer ismi olan Ppinirei ocuk bahesi olarak evirmitir. 4.1.2. Bnyesel Kaydrma (Constitutive Shift) Zorunlu kaydrmalar olan bnyesel kaydrmalar dilsel dizgelerdeki farkllklardan kaynaklanr ve engellenemez. Yapsal, szdizimsel olabilecekleri gibi anlamsal, sessel veya kltrel olabilirler. (Pekkanen, loc.cit., s.3.) Biem Altrmalarnda mikrobiem dzeyinde grlen bnyesel kaydrmalar Franszca ve Trke dillerinin dizgelerindeki farkllktan kaynaklanmaktadr ve Franszcada olup da Trkede yer almayan zamanlar, soru tmcesiyle ilgili kaydrmalar, yineleme, ekleme, tmce blme, szcn farkl balamsal kullanmlar, tekil-oul gibi deyi kaydrmalar olarak deerlendirilebilir. Il venait de protester contre la pousse dun autre voyageur Hemen biraz nce de baka bir yolcu tarafndan rahatsz edildii iin ikyet ediyordu Kaynak metinde venir de zaman yakn gemii betimleyen bir zamandr, Trkede bu zaman karlayan bir zaman olmadndan buradaki yaknlk eviriye hemen biraz nce zaman belirteci konarak vermeye allmtr.

Il marchait de long en large en compagnie dun camarade qui devait tre son matre dlgance et qui lui conseillait Zerafet meselelerinde ona akl hocal yaptn sandm bir arkadann eliinde volta atyordu; arkada ona eviride arkada szc yinelenmitir. chapeau mou avec cordon remplaant le ruban kurdela yerine sicim sarlm ftr apka Kaynak metinde sarlm fiili gememektedir. evirmen iki dilin yapsndan kaynaklanan farkllk nedeniyle bu fiili kullanarak kaynak metindeki anlam okuyucuya iletmektedir. Il me semblait que tout ft brumeux et nacr autour de moi, avec des prsences multiples et indistinctes, parmi lesquelles cependant se dessinait assez nettement la seule figure d'un homme jeune dont le cou trop long semblait annoncer dj par lui-mme le caractre la fois lche et rouspteur du personnage Gya etrafmdaki her ey bir sise brnm, sanki btn nesneler sedef rengindeymi, trl trl, belirsiz ekillere girmiler; ama bunlardan birisi olduka ak bir ekilde seilebiliyormu; o da, srf fazlasyla uzun boynu bile kavgac ve korkak kiiliini yeterince ele veren gen bir adamm. Rve altrmasndaki ilk tmce eviride be sral tmceye dntrlmtr. Bu dntrmeden tr evirmen bireysel kaydrmalara bavurarak kaynak metinde olmayan sz beklerini eklemitir: nesneler , girmiler, o da, ve yeterince Kaynak metindeki baz oul balklar, erek metne tekil olarak evrilmitir. Pronostications, Hsitations, Prcisions erek metinde Kehanet, kirciklenme, Tam tamna eklinde tekil olarak evrilmitir. 4.1.3. Konusal Kaydrma (Topical Shift) Popoviin tanmna ek olarak konusal kaydrmay evirmenin, yananlam yerine dzanlam kulland, dzanlam yerine yananlam kulland kaydrma olarak amladk. Bu kullanm balamsal zorunluluktan kaynaklanmamakta, evirmenin zgrce tutumundan ileri gelmektedir. Puis, attir par un vide, Sonra, bir hiliin ekimine kaplan lk anlam herhangi bir ey iermeyen olan vide in yananlamlar boluk ve hiliktir. Kaynak metinde yer alan vide balamda bo koltuu anlatmaktadr. Ancak erek metinde videin yananlam hilik kullanlmtr. il profita de la soudaine libert d'une place assise pour se prcipiter sur celle-ci et s'y asseoir bir koltuun beklenmedik bir ekilde dman igalinden kurtuluundan koltua doru seirtip oturarak faydaland

Erek metin Taraf Tutarakdaki libert, yananlam dman igalinden kurtulmak olarak evrilmitir. Ancak burada sz konusu olan koltuun boalmasdr. 4.1.4. Olumsuz Kaydrma (Negative Shift) Bu almada olumsuz kaydrma, kaynak metinden tamamyla uzaklamalar ierecek ekilde yeniden tanmlanmtr. Bu uzaklamalar, evirmenin zgrln kullanarak yapm olduu yorumlardan dolay olumutur. Dans un morne dsert urbain ehrin plak lnde Kaynak metin Mtaphoriquementdaki morne kasvetli anlamndadr, ancak evirmen tarafndan farkl bir kullanmla plak olarak evrilmitir. Cest surtout plein de courbes, des tas dS pour ainsi dire En nemli zellii kvrmlarla dolu olmas, hani size kalsa htlerle dolu dersiniz ya, ite yle Kaynak metin Visuelde otobsn sahanl betimlenirken kvrmlarn S harfi biiminde olduu anlatlmak istenmitir. Ancak erek metin Grselde bu detay gz ard edilerek yerine htlerle dolu denilmitir. evirmen kaynak metindeki biemsel yaratcl evirisinde gsterememitir. Antonymiquede Oulipo tekniklerinden kart anlaml eviri (traduction antonymique) kullanlr. Bu teknikte szckler kart anlamllarna evrilir. Erek metin Antonimlerde evirmen gen adamn betimlenmesinde olumsuz kaydrma yapmtr. Biem gerei yal adamn boynu uzun deil, gmktr. eviri ban omuzlarna gmm olarak verildiinden gmme olaynn istemli bir eylem olduu anlalmaktadr. Ayrca dier bir olumsuz kaydrma aadaki tmcede yaplmtr. un vieillard qui a la tte rentre dans les paules et ne porte pas de chapeau remercie une dame place trs loin de lui parce quelle lui caresse les mains ban omuzlarna gmm ve kendisinden iyice uzakta oturup ellerini okayan bir hanm sayesinde apka giymeyen bir yal adam var. Kaynak metinde apkas olmayan yal adam kendisinden ok uzakta olan bir bayana ellerini okad iin teekkr etmektedir. eviri metninde ellerini okayan hanm sayesinde apka giymeyen bir yal adam sz konusudur. Mdicalde evirmen baz terimlerin evirisinde olumsuz kaydrma gerekletirmitir: rnein yatalak anlamnda kullanlan grabataire, erek metin Tbbide sedye olarak evrilmitir. Aparts (Yanndakine fsldayarak) bieminde, hikyenin iinde anlatcnn yorumlar yer alr, ama kaynak metinde bu yorumlar italik yazlarak ana metinle ayrlmas salanmtr. Erek metinde ise byle bir ayrm sz konusu olmadndan hangi tmcelerin fslt tmceler olduu anlalamamakta ve okuma zorlamaktadr. Deux heures plus tard environ cest curieux les concidences, il se trouvait Cour de Rome ki saat kadar sonra ne tuhaf raslantlar oluyor hayatta Cour de Romedayd

Ayrca erek metnin bal kaynak metindeki tiyatro terimi apartnin anlamnn neredeyse tam tersini anlatmaktadr. Kaynak metinde anlatc kendi kendine konuurken, erek metinde yanndakiyle konumaktadr. evirmen apart terimini Trkede kulland gibi apar eklinde evirerek bu olumsuz kaydrmay engelleyebilirdi. 4.1.5. Trsel Kaydrma (Generic Shift) almamzda 99 hikyenin balnn her biri bir tr olarak ele alnmtr, nk her hikye, balkta belirtilen tr ve biemsel zelliklere gre yazlmtr. Bu balamda evirmenin biemi koruduu altrmalar, biemi metinde ounlukla uygulayp, baz tmcelerde bieme aykr tutum sergiledii altrmalar ve yeniden yazd altrmalar grlmektedir. 4.1.5.1. Biemin Korunduu Altrmalar Logo-rallyede belli szcklerin anlatda kullanlmas zorunludur. Bu szckler nceden seilir ve hikyede sralar deitirilmeden kullanlr. Queneau setii szckleri hikyeye balamadan nce parantez iinde vermitir: dot(eyiz), baonnette(sng), ennemi(dman), chapelle(kilise), atmosphre(atmosfer), Bastille (Bastille), correspondance(yazma). Erek metin Cmle iinde kullannda biem, anlam ve sylem korunmu; kullanlmas gereken szcklerin evirileri yaplarak hikyenin banda belirtilmitir. un autobus qui devaitfaire partie de la dot de la fille de M. Mariage, otobsMonsieur Mariage adndaki adamn kznn eyizinin bir parasyd. Oulipo tankas, Japon tanka iirinden uyarlanmtr. Tankada iki blmden ve toplam 5-7-5-7-7 olmak zere 31 heceden oluan ksa bir iir grmekteyiz. iirdeki biem ve anlam korunmu ancak zazou kltrel esi erek metinde silinmitir. Lautobus arrive Un zazou chapeau monte Un heurt il y a Otobs gelir apkal yolcu var ya: Kavga kartr Maladroit (Beceriksizce) tmce dzeyinde dilsel oyunlarn grld altrmalardan biridir. Kaynak metindeki deyimler, erek kltrdeki edeerleriyle evrilmi, deyimler zerinde oynanan oyunlar, erek dildeki deyime gre yeniden yazlmtr. Prenons le taureau par les cornes. Encore une platitude. Et puis ce gars-l n'avait rien d'un taureau. Tiens, elle n'est pas mauvaise celle-l. Si j'crivais : prenons le godelureau par la tresse de son chapeau de feutre mou emmanch d'un long cou, peut-tre bien que ce serait original Korkunun ecele faydas yok. Aln bayat bir laf daha. Ayrca adamn eceli falan gelmemiti. Aa, bakn bu fena olmad. Eer yle yazsaydm: boynu fiil ekilir

gibi ekilmi zppenin ftr apkasnn sicimi sanki bir celladn asks gibi sarlmt deseydim, orijinal olurdu. Erek metinde ayrca, kaynak metinde olmayan erek kltre zg kantarn topuzunu karmak ,gzn korkutmak gibi baka deyimleri de kullanarak evirmen kendi yorumunu katmtr. 4.1.5.2. Mikrobiemsel Dzeyde Tutarszlk Barndran eviri Mikrobiemsel dzeyde bieme aykr sz bekleri incelendiinde evirmenin kaynak metnin biem zelliklerini erek metne yanstmak isterken gzden kard ve bireysel kaydrma gerekletirdii durumlar incelenecektir. rnein, En partie double (ifte diki) altrmasndaki makrobiem zellikleri incelendiinde, yazarn szcklerin e veya yakn anlamllarn ve balac ile kullanarak ayn tmce iinde kulland grlr. E ya da yakn anlam verilen szck gruplar isimler, filler ve sfatlardr. Zarflar ve balalarda e-yakn anlaml szck arayna gidilmemitir. Bu biem zelliklerini evirmen iki tmcede korumamtr. Il est et se trouve avec un ami et copain Yannda bir arkada ve dostu vard evirmenin bu tmce iin evirisi bieme aykr dmektedir; nk vard ykleminin de e-yakn anlamls verilmeli, ayn zamanda ve balac kullanlmaldr. Bu tmce Bir arkada ve dostu ileydi ve onun yanndayd eklinde evrilerek bu trsel kaydrma engellenebilirdi. Translationda Queneau S+7 tekniini kullanarak hikyedeki her ismi szlkte kendisinden sonra gelen 7. isimle deitirmitir. Erek metin eviri, kaynak metnin birebir evirisi deildir. evirmen S+7 tekniini Trke szlkteki szcklerin sras zerinde oynayarak uygulamtr. Kaynak metinde, sadece isimler ve ikinci paragraftaki say deitirilmi; sfatlar, fiiller, zarflarda herhangi bir deiiklik yaplmamtr. Erek metinde genelde isimler deitirilmesine ramen evirmen boyunlu sfatna da teknii uygulamtr. Ayrca hikyede iki yerde geen yannda zarfnn sadece birine teknik uygulanm ve szck yanaklnda olarak deitirilmitir. Les gentillesses descendent. Le typhon en quteur sirrite contre un voiturier Dzenlenmi tmce: Les gens descendent. Le type en question sirrite contre un voisin nsancklar iniyor. Szc konukluu tipoloji, yanaklnda duran adamsendeciliin birinden rahatsz oluyor. Dzenlenmi tmce: nsanlar iniyor. Sz konusu tip yannda duran adamn birinden rahatsz oluyor. Distinguoda eseslilik zerinde oynanmtr. Queneau, yazd sz beklerinin sesletimine benzer baka sz beklerini parantez iinde yazarak okuyucuya bu ikisini kartrmamasn tlemektedir. Trke evirisinde ise evirmen parantez iinde Franszca yazl olan anlam deil, Trkede sesletime uygun den esesli szckleri kullanmtr. Ancak yukardaki tmcede erevelenmiti szc iin esesli bir sz bei nerilmemitir.

Dans un autobus (quil ne faut pas prendre pour un autre obus), je vis (et pas avec une vis) un personnage (qui ne perd son ge) coiff dun chapeau (pas dune peau de chat) cern dun fil tress (et non de tril fess). Bir otobste (otopside deil), apkal (Khtal deil) bir gen adam (inko dam deil) grdm (rmedim), kafasndaki apka (kafesindeki votka deil) rgl bir sicimle (bzgl bir cisimle deil) erevelenmiti. Imparfait altrmas, eviride Edilgen at olarak grlmektedir. Oysa imparfait zaman Trkede imdiki zamann hikyesi -yordum olarak verilir. evirmen hikyeyi imparfait zamannda yazmak yerine aty deitirerek etkin bir anlatmdan edilgen bir anlatma gemitir. Bu kaydrma ngilizce eviriden kaynaklanabilir nk bu hikyenin ngilizce evirisi de Passivedir. Parties du discours altrmasnda Queneau hikyeyi oluturan kelimeleri Franszca dilbilgisi trlerine gre articles, substantifs, adjectifsgibi snflandrmaktadr. Erek metinde ise ncelikle Parties du discours bal Cmlenin eleri olarak evrilmitir, ama Trkede cmlenin elerinden, szcn tmcede yklendii grevler anlalr. Ancak bu balk altnda zne, yklem, tmle ya da nesne eklinde bir snflandrma yaplmamtr. Kelimeler adlar, adllar, balalar, belirteler, eylemler ve sfatlar olarak snflandrlmtr. Baka bir ifadeyle, szckler sz blklerine ayrlmtr. Bu nedenle baln Sz blkleri eklinde deitirilmesi biemin amacn daha iyi yanstacaktr. Erek kltrde tan olunmayan matematiksel tekniklerden Contre-petteriesde szcklerin ilk heceleri ya da ilk harfleri kendi aralarnda deitiriye uratlr: Un mour vers jidi, sur la fate-plorme autire dun arrobus, je his un vomme au fou lort cong et lentapeau chour dune tricelle fesse. rnekte de grld gibi birbirini takip eden iki szcn ilk sesleri permte edilmitir. Bu deitiri geri alndnda u tmce elde edilir: Un jour vers midi, sur la plate-forme arrire dun autobus, je vis un homme au cou fort long et au chapeau entour dune ficelle tresse. Erek metinde deitiri daha balkta Hacgz ile Kravat olarak okuyucuya belirtilir, ancak erek metin iinde deitirinin yanl uyguland yerler vardr. Gir bn le cakti vivar, ot birbsn sarka rahanlnda, ok ense uzunlu ve rgas apkl sir bicimle admalanm bir ever grdm Bu tmcede bir gn ve vakti civar bala uygun olarak permtasyona (deitiriye) uratlmtr ancak aralarndaki le szc atlanmtr. Ayn ekilde ok ense uzunlu blmnde harfler deil szckler permte edilmitir. Harflerin deitiriye uratld yerde de deitiri yanl uygulanmtr. rnein bir otbsn rarka sahanlnda blm dzeltildiinde bir otbsn rarka sahanl olmaktadr. Bu tmce sir botobsnn saka arhanlnda eklinde deitiri kuralna uygun olarak yazlabilir. Matematiksel tekniin kullanld Artan sayda harf bekleriyle permtasyonlarda evirmen deitiri ilkesini genel olarak erek metne uygulamtr. Bu ilkeye gre ilk tmcede yer alan szcklerin 5 harfli, ikinci tmcedekilerin 6 harfli, nc tmcedekilerin 7 harfli ve son tmcedeki szcklerin 8 harfli olmas gerekmektedir.

Nilint soudai asonvo erpell prten isinen... Dzenlenmi tmce: Soudain il interpella son voisin Yannd aniden usuna akikom ekmeye nutuk nezam balad Dzenlenmi tmce: Aniden yanndaki komusuna nutuk ekmeye balad. Ancak Queneau, deitiri sonucunda artan harf bekleri tmcenin sonunda brakrken evirmen artan harfleri tmcenin sonu yerine baka bir yere koyduundan szck saysnda farkllk olmutur. 4.1.5.3. Makrobiemsel Dzeyde eriin Deitirildii eviri Sesbirimlerle ilgili olan ve yeniden yazlan baka bir altrma Homotleutes (Homeoteleuton) dur. ok ekli yineleme (homotleute), sonda bulunan bir ya da daha ok esesli hece, msra veya tmcenin yinelenmesine denir. Queneau, Homotleutesde cule, ulbe ve ule seslerini; Ekici, Trkede ar sesini yinelemitir. Un jour de canicule sur un vhicule o je circule, gesticule un funambule lkbahar, gnlerden Pazar, bulvarda seyyar mekanik bir canavar Alexandrinsdeki 8 dizeden oluan 12li hece lsyle yazlm ve dz kafiye dzenli iirlerdeki, 6. hecenin sonundaki (yarm dizeler arasndaki) durak erek metinde her dizede bulunmamaktadr. rnekte duraklar yan izgiyle gsterilmitir: Il ny eut point desclandre / et le triste quidam Courut vers une place / et sassit sottement Comme je retournais / direction rive gauche / De nouveau japerus / ce personnage moche Ama neyse ki k/mad bir rezalet Kanca bo bir kol/tua bu ahsiyet Ben giderken Quartier/ Latine doru Tekrar grverdim/ bu st ocuunu Odeda n planda olan msra sonlarndaki ses benzerliidir. Franszca metin ve Trke evirisi arkda on sesinin yinelendii grlr. Dans lautobus / dans lautobon / Lautobus S / lautobusson Otobste / otobston / otobs es / otobson / gidiyoruz / gidiyoron Sonnetde evirmen sonenin biimsel zelliklerini korumu ancak deitirmitir. Dize sonlarnda tekrar eden sesler kaynak metindekilerle ayndr. Le jeune girafeau, cit premire strophe, Grimp sur cette planche entreprend un pquin Lequel, proclame-t-il, voulait sa catastrophe lk ktada andm zrafack: Of! dedi bir vatandaa, kendinden emin: ierii

Ayama yaptn yapmaz Moskof Erek metne Kaba olarak evrilen Vulgairede anlatc konuurken baz heceleri atm, araya szel dile ait sz bekleri koymu ve argo szckler kullanmtr. Je lregarde passeque jlui trouve lair pied quand le voiltipas quismet interpeller son voisin. Aab ite otbse bindim gidiyom genten bi erif grdm, alla canm alsn grdm en dallamaerif buydu Loucherbem 19.yzyln ilk yarsnda kasaplarn konutuu argoya verilen isimdir. Bu biemde szcklerin ilk harfi l sesi ile deitirilerek szcn sonuna yerletirilir. Trkede byle bir kullanm olmadndan erek metin Argoda evirmen sadece argo szckler kullanarak hikyeyi yazmtr. Un jourlingue vers lidimge sur la lateformeplic arrire dun lobustotem, je gaffe un lyptinge avec un long loukem Yandan arklda upuzun boyunlu ve kefalosunda kamerdikoz bir apka olan bir pandispanya grdm Paysanda hikye bir kylnn azndan blgesel azla anlatlr. Erek metinde evirmen bal ive olarak deitirmi ve Ege blgesindeki konuma dili zelliklerini ele alarak metni yeniden yazmtr. evirmenin Ege Blgesini semesi Poitou-Charentes gibi batda bulunmasndan kaynaklanabilir. Ancak altrmada dilbilgisel btnlk korunmamtr, kaynak metindeki birok tmce erek metinde silinmitir. Ayrca ive bir lkede geerli temel ses zellikleri iken az o lkede geerli olan ive iinde, blgesel, kentsel syleyi farklardr. Bu ayrmdan hareketle Queneaunun Paysan hikyesinde ele alnan ive deil, azdr. Javions pas de ptis bouts de papiers avec un numro dssus Ama oolan bakt adam pek iyavuz, bi yee boalnca, e napek gaari, gidip oturuveedi, kovga da bitiveedi. Erek kltr evresinde tannmayan biemlerden Aphrses (Aphaeresis), Apocopes (Apocope) ve Syncopes (Senkop) isimli hikyelerde szcklerin ilk, son veya orta sesleri atlmtr. Ayn tmce iin rnekler u ekildedir: Tai obus yageurs (p.54, Aphrses) Je mon dans un aut plein de voya.(p.55 Apocopes) Je mtai ds aubus plein dvyageurs. (p.56 Syncopes) Dzenlenmi tmce: Je montai dans un autobus plein de voyageurs Cu lu obse dim. (s. 48, Aphaeresis) Yol do bir ot bin. (s.49, Apocope ) Yocu du br ote bim.( s.50, Senkop ) Dzenlenmi tmce: Yolcu dolu bir otobse bindim Bu biemlerin nses, sonses ve ises dmesi olarak Trke karlklar olmasna ramen evirmen balklar yabanc dilde brakm, ierii uyarlamtr. Ayn durum n, i ve

sonses tremesi olan Prosthses (Prosthesis), Epenthses (Epenthesis) ve Paragoges (Paragoge) iin de geerlidir. Botanique anlamsal ve terimsel adan deerlendirildiinde, botanik alanndan terimler ve iinde meyve-sebze isimleri geen deyimler kullanld grlr. evirmen erek metnin ieriini ilk tmce dnda deitirmi, kendi setii terimlerle eklemeler yaparak metni yeniden yazmtr. Erek metinde, kaynak metinden daha ok terim yer almaktadr ve erek kltre zg deyimler kullanlmtr. Gastronomique ve Zoologiquede de evirmen ou tmcenin evirisinde serbest davranmtr. L, je dterre une courge dont la tige tait monte en graine et le citron surmont dune capsule entoure dune laine. Orada karma, horozbann zerine diktii sukabann etrafna adi yavanotu yerine kusturucu obanpskl trmanm bir kk Hindistan cevizi kt. Hellnismes, Anglicismes, Macaronique, Italianismes, Poor lay Zanglayde hikye yabanc bir dilde yazlm gibi gsterilmektedir, ancak szckler balkta belirtilen dile benzetilmeye allm, Franszca szdizim korunmutur. evirmen, Franszca ve yabanc dil arasndaki ilikiyi Trke ve ilgili yabanc dil arasnda kurmaya alrken hikyeleri yeniden yazmtr. Anglicismesde Franszca ngilizceletirilmitir. eviri metin Ottbaaziinde ise Trke ngilizceletirilmitir. Sylem, anlam ve tr deimi; metin iki arkadan konumasna dntrmtr. Genler konuurken baz sesleri atarlar, bazlarn deitirirler, argo ve gndelik dil kullanrlar. Ayn ekilde talianismesde Franszca talyancalatrlm, evirisi Azericede ise Trke Azericeletirilmitir. Azericenin seilmesinin nedeni Franszca- talyanca arasndaki dil ailesindeki ban Trke- Azerice arasnda kurulmasndan dolaydr. Latince yazlm gibi duran Macaroniquede Franszca szckler, evirisi Sahte Latincede ise ayn metinde Trke szckler bulunmaktadr. Hellnismesde Yunancadan gelen ilk ve son ekler kullanlr. evirmen erek metin Uydur uydur sylede Arapa-Farsay kullanmtr. Aadaki tablo bu altrmalar iin kaynak ve erek metinleri gstermektedir:
Kaynak metin Hellnismes Italianismes Macaronique Anglicismes Dans un hyperautobus Oune giorne en plein Autobi passebant A une lte aoure je le sie plein de ptrolonautes, je merigge, i saille completi gaine(= A une late hour je fus martyr de ce le see again) microroma Erek metin Uydur uydur syle Azerice Sahte Latince Ottbaazii Otobs- azim, rakam- Bir gn gnortaya Otobusus passebant Aabi inanrmsn sora ayn ara; dolmu- fevkalade, doru, bir S completi leymra mittrme girceem klliyen billah! avtobusunun arxa anfinin nnde bidaa bamp saxanlnda ettim.

Poor Lay Zanglay, (ngilizce sesletimle okunursa pour les anglais,ngilizler iin) bir ngilizin Franszca konumas zerinde oynar. evirisi Levantende kaynak metindeki ilke benimsenerek bir Levantenin Trke konumas zerinde durulmutur. Jer mongtay kang maym ay lar jer vee ung ohm ahvayk ung long coo Dzenlenmi tmce: Je remontai quand- mme et l je vis un homme avec un long cou

Iqui saatte sonra onou tekrare geurdume Dzenlenmi tmce :ki saat sonra onu tekrar grdm. evirmen Koku almayla ilgilide Oulipo tarafndan kullanlan esesli alfabe tekniini fark ederek erek metinde bu yndeki dilsel deiiklii yapmtr. Kokan nesneler srayla okunduunda alfabenin tm harfleri y harfine kadar kullanlm olur. Dans cet S mridien il y avait en dehors de l'odeur habituelle, odeur d'abbs, de dcds, d'ufs, de geais, de haches, de ci-gts, de cas, d'ailes, d'aime haine au pet de culs, d'airs dtests, de nus vers, de doubles vs cs, de hies que scient aides grecs S meridyeninde, her zamanki kokunun dnda, yle bir koku vard ki: alabacak adrnn, efe gsnn, hrtln, ijkililiin, menopozun, perse utlanan u vey kzn kokusu gibi bir koku Esesli eviride (traduction homophonique) bir metindeki seslerin tm ya da bir ksm evrilir. Anlam n planda deildir, szckler ve tmceler benzer sesletimi veren baka szck veya seslerle deitirilir. Homophonique (Esesli) okunduunda ayn-benzer sesi verecek ancak baka anlama gelen szckler veya anlamsz heceler, seslerle bir araya getirilerek okuyucuya bir nevi bulmaca hazrlanmtr: Ange ouvert my dit sur la pelle deux formes dun haut obus (est-ce?) Tmcenin okunuu: Un jour vers midi sur la plateforme dun autobus S Birse otu bsnn sa anlnda, uzsun en seli Tmcenin okunuu: Bir S otobsnn sahanlnda uzun enseli Lipogrammeda Queneau e seslisini kullanmadan hikyeyi anlatmtr. Bu metin ayn zamanda f, j ve k sesleri iin de bir lipogramdr. C, j ve v sesleri asndan da lipogram olan erek metinde a seslisi atlmtr. Plus tard, vis--vis la station Saint- Machin ou Saint-Truc tu as ton raglan un bouton quon a mis trop haut. ok gemeden, efendimiz Mesihin eliyle diriltilmi kutsal kiinin ismi verilerek, trenlerin yolcu indirmesi ve bindirmesi niyetiyle yerden ykseltilmi kk irisinin nnde, bu genci yine grdm Grld gibi evirmen zel isim olan Saint-Lazare garn bile lipogram tekniine uygun evirmitir. Erek metinde a seslisi kullanlamayacandan evirmen Saint-Lazare efendimiz Mesihin eliyle diriltilmi kutsal kiinin ismi olarak, gar szcn ise trenlerin yolcu indirmesi ve bindirmesi niyetiyle yerden ykseltilmi kk irisi olarak evirmitir. Noms Propresda yer alan zel isimler erek metin zel simlerde uyarlanmtr. Kaynak metinde yer alan Josephine oturacak yer anlamndadr. evirmen, erek metinde otobse yaknlndan dolay bu zel ismi Osman olarak evirmitir. Sur la Josphine arrire d'un Lon complet, je revis Thodule devant SaintLazare en Grand Cicron avec Brummell

Dolu bir Osmann arka Seherinde, Laz Ahmetin nnde, Cemal ile byk bir Habipe dalmt Hikyede Dandizm akmnn nclerinden Georges Brummelle gnderme yaplmaktadr. Gar nnde karlalan arkada, giyim konusundaki bilgisiyle tannmaktadr. zel simlerde bu arkada Brummell olarak adlandrlarak Georges Brummellle iliki kurulmutur. Bu iliki erek metinde yer almamaktadr. Yeni szck retmeyi amalayan Composition de Motsda dizgeli biimde retilen yeni szckler erek metin Szck Tretmede erek dizge kurallarna gre retilmitir. Otobs sahanlnda olmak anlamndaki plate-dautobus-formais,tatsahanlklyordum meydanda olmak anlamndaki placesaint-lazarait senlazareskliyordu olarak evrilmitir. Dfinitionelde Oulipo tekniklerinden LSD (Littrature Semi-Dfinitionnelle) kullanlmtr. Bu teknie gre szckler yerine tanmlar yazlr. Erek metin Tanmsalda kaynak metindeki tanmlar kullanlmam, LSD teknii, Trke tanmlarla gerekletirilmitir. Dans un grand vhicule automobile public de transport urbain dsign par la dix-neuvime lettre de lalphabet, Alfabenin yirmi ikinci harfi yolcu tayan, motorlu, byk tatnda evirmen kararlar anlatmc deerlerde kaydrmalar asndan incelendiinde, eviri metinde yeniliklerin bir oulipyen tekniin uygulanmas sonucunda olduu gzlemlenmitir. evirmenin slubundan kaynaklanan bireysel kaydrmalarn ve metindeki szck ve tmce dzeyindeki olumsuz kaydrmalarn dnda Oulipo metinlerinin evirisinde, altrmalarn ieriinin makro dzeyde deitirildii ya da erek dilin dilbilgisi kurallarna gre yeniden yazld grlmtr. 5. Sonu Oulipo metinlerinin evirisiyle ilgili olarak Exercices de Stylein Trke evirisi Biem Altrmalarnn seilmesi, ayn eserde 99 farkl biemi ve birok oulipyen teknii inceleme olana sundu. Anlatmc deerlerdeki deyi kaydrmalarna dayanarak evirmenin szel ve matematiksel oulipo tekniklerini (logo-rallye, lipogram, deitiri, evrikleme, esesli eviri, S+7, LSD, tanka) erek dile aktarrken, metinleri yeniden yazd gzlemlendi. Oulipo teknikleri dnda biemiyle n plana kan metinlerin bazlarnn uyarland, bazlarnn da yeniden kurguland grlmektedir. rnein Alexandrineler, Sone ve arkda biemsel zellikleri yanstabilme kaygs varken Botanik ve Zoolojik uyarlanmtr. Bu gzlemlere dayanarak, erek dilde tan olunmayan biemlerin ve Oulipo tekniklerinin esas olarak eviri araclyla Trk yazn dizgesine giri yapt sylenebilir. Oulipo teknii ieren kitaplar 2003 ylna kadar Trkeye evrilmemitir. Dolaysyla evirmen Biem Altrmalar zerinde almaya baladnda elinin altnda bir Trke eviri almas bulunmamaktayd. Trkede yaplm bireysel denemeler ise Biem Altrmalarnda olmayan baka birka teknik zerinde younlamt. Bu bakmdan Biem Altrmalar ezamanl olarak birok Oulipo tekniinin ve farkl biemlerin ilk evirisini ierdiinden nc bir yapt olarak nitelendirilebilir. Hem Oulipo grubunun amacna hem de kulland tekniklere ve biemlere alkanl olmayan erek okur iin eviride uyarlama ve Trk diline gre yeniden yazma, metne girebilmeyi kolaylatran stratejilerdir. Bylelikle tanyabildii malzemeden hareket eden okur, snrlamaya konu olan biem ya da teknii daha iyi anlayabilecektir. Ancak eviride uyarlama yaplm olmas, kitapta yabanc hibir e bulunmad anlamna gelmez. Yapttaki uyarlamann altnda yabanclatrma olduu sylenebilir nk

evirmen kaynak dilin tekniklerini taklit etmektedir. Baka bir deyile eviride iki ynl bir strateji vardr: Tekniin tekrarnda yazara gidilmektedir ama bunun iin dilde ve kltrde uyarlamalar yaplmaktadr. Yaptta yerel edebiyat gelenei birka altrma dnda grlmemektedir, dilsel uyarlama n plandadr. Bu durumun yansmas altrmalarnn balklarnda kendisini gstermektedir. Altrma balklarndan ou (Distinguo, Homeoteleuton,) yabanc dilde brakmtr nk bu teknikler/biemler yerel yazn dizgesinde sk yer almadklarndan Trke olarak adlandrlmamlardr. erikle beraber baln da uyarland altrmalar ise iki yaznsal dizge tarafndan da bilinen biemlere sahiptirler. erii erek dil kurallarna gre yeniden yazarak okura ulamaya alan evirmen, erek dil geleneine tamamen yabanc olan altrma balklarnn ounu olduu gibi korurken, sadece uyarlama-yabanclatrmay deil, ayn zamanda Popoviin deindii ballk ve zgrlk kutuplar arasndaki dengeyi de metni canl bir yapt gibi yeniden yaratmada kurmutur. Baka bir nokta da, eviride kaynak dil yaplarnn taklit edilmesi Oulipo grubunu yantsan bir davran olarak grlebilir. Oulipo grubu da kulland biemleri ve teknikleri bir tr dil ii eviriyle eski biemlere yknerek yaratmtr. Dolaysyla evirmenin uyarlamayabanclatrma arasndaki bu dengede sergiledii dilsel taklit, eviride ortaya kan baka bir Oulipo unsuru olarak deerlendirebilir. Makalenin balarnda belirtildii zere, Biem Altrmalar rneinde de grld gibi Oulipo grubu matematik ve edebiyat birletirme amacyla metinlere eitli snrlamalar uygulam ve yeni biemler oluturmaya alarak edebiyat dizgesine yenilik getirmeye almtr. Oulipo metinlerinin evirisi de bu dorultuda iki aamal bir grnt sergilemektedir. Kaynak dilde oluturulan snrlama zldkten sonra bu snrlama erek dile aktarlmaktadr. Ancak eviride bu oyunun yeniden kurulabilmesi iin altrmalarn erek dil kurallarna gre uyarlanmas ve yeniden yazlmas kanlmaz bir yntem olarak grnyor. Bylece, tan olmadklar biem ve tekniklerle karlan erek okur, okuma sresince hem yeni biemi/teknii kefedebilir hem de snrlamann tm metinde uygulanmasn test edebilir, baka bir deyile uyarlama ve yeniden yazm sayesinde metne girerek yabanc biemi etkin bir katlmla okuyabilir ve deerlendirebilir. KAYNAKA AKDA, Aye Ik (2010) Oulipo Teknikleri erevesinde Bir eviri almasna Kltrel, Biemsel ve Sylemsel Yaklam, Tez (YL) stanbul: stanbul niversitesi (yaynlanmam) BAKER, Mona (2001) Routledge Encyclopedia of Translation Studies, London: Routledge BANGUOLU, Tahsin (2007) Trkenin Grameri, Ankara, TDK Yaynlar BENS, Jacques (1988) Queneau Oulipien in Atlas de Littrature Potentielle, SaintAmand, Gallimard BRISSET, Annie (1998) LIdentit Culturelle De La Traduction En rponse Antoine Berman, in Paul Bensimon (ed.) Palimpsestes No:11: Universit Paris III- Sorbonne Nouvelle Institut du Monde Anglophone Traduire la Culture, Presses de la Sorbonne Nouvelle, 31-51.

DOPPAGNE, Albert (1973) Le Nologisme chez Raymond Queneau, Cahiers de lAssociation Internationale des Etudes Franaises, Say:25, 91-107. FEDERICI, Federico (2009) Translation as Stylistic Evolution, Italo Calvino Creative Translator of Raymond Queneau, Amsterdam- New York: Edition Rodopi B.V. GUICHARNAUD, Jacques: (1951) Raymond Queneau's Universe, Yale French Studies, No. 8, What's Novel in The Novel, 38-47. GOTO, Kanako (2008) La Littrature comme rcriture. Potique des Exercices de style de Raymond Queneau, Tez (DR) Lige: LUniversit de Lige (yaynlanmam) HALICI, Uur (1993) stanbulu Oulipo Dinliyorum, ar, Vol 37, No. 400, 4-5. KUBO, Akhiro (2007) 'Du cadre narratif dans Exercices de style de Raymond Queneau, ZINBUN No.40,1-13. LE LIONNAIS, Franois (1973) LA LIPO ( Premier Manifeste) in Oulipo La littrature potentielle (Crations, Re-crations, Rcration), Gallimard,Rd.Folio-essais,16- 18. LE TELLIER, Herv (2006) Esthtique de lOulipo, 2me dition revue et corrig, Bordeaux: Le Castor Astral. LESCURE, Jean (1973) Petite Histoire de lOulipo in Oulipo La Littrature Potentielle (Crations Re-cration Rcrations), Gallimard,24-35. LOTMAN, Juri (2005) On the semiosphere eviren Wilma Clark, Sign Systems Studies 33.1, 205-229. MUNDAY, Jeremy (1998) A Computer Assisted Approach to The Analysis of Translation Shifts, Meta: Translators' Journal, vol. 43, n 4,543-556. OSULLVAN, Carol (2006) Around the Continent in 99 Exercises: Tracking the Movements of the Exerices de style, RiLUnE, n. 4, 71-86. OULPO (2006) Abrg de littrature potentielle, wplace: Mille et une nuits et Oulipo. PEKKANEN, Hilka (2007) The Duet of the Author and The Translator: Looking at Style through Shifts, New Voices in Translation Studies 3,1-18. POPOVI, Anton (1970) The Concept Shift of Expression in Translation Analysis in The Nature of translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation, James Holmes (ed.) Mouton: Slovak Academy of Sciences, 78-87. POPOVI, Anton (1981) eviri zmlemesinde Deyi Trans.by.Yurdanur Salman, Yazko eviri 1,156-162. Kaydrma Kavram,

POPOVI, Anton (1976) Aspects of Metatext, Canadian Review of Comparative Literature, RCLC Automne, 225-235.

POPOVI, Anton (1987) Yazn evirisi Terimleri Szl, Hazrlayanlar: Suat Karantay, Yurdanur Salman, stanbul: Metis Yaynlar. QUENEAU, Raymond (2003) Biem Altrmalar, Trans.by: Armaan Ekici, stanbul: Sel Yaynclk. QUENEAU, Raymond (1947) Exercices de Style: Edition Gallimard, Collection Folio. QUENEAU, Raymond (1998) Exercises in Style, Trans by. Barbara Wright: John Calder Publishers, London. SPIRK, Jaroslav: (2009 ) Anton Popovics contribution to translation studies in Target 21:1, John Benjamins Publishing Company,3-22. TOURY, Gideon (1985) A Rational for Descriptive Translation Studies in The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation, Ed.by. Theo Hermans, Croom Helm, Australia VARDAR, Berke (1998) Dilbilimin Temel Kavram ve lkeleri, stanbul: Multilingual. XNMU, Zhang (1999) Les Signes sociaux et leur traduction, Meta, XLIV,No1,110-120. YAZICI, Mine (2005) eviribilimin Temel Kavram Ve Kuramlar, stanbul: Multilingual. evrimii Kaynaklar COLLOMBAT, Isabelle (2005) LOulipo du traducteur, Lordre des mots, (evrimii) http://semen.revues.org/document2143.html, [14 Nisan 2010]. EKC, Armaan: Biem Altrmalar: eviri zerine Notlar http//home.wxs.nl/~ekici000/oulipo/queneau/ba/ba_notlar.htm, [1 Nisan 2009]. EKC, Armaan: Snrlama Altnda http//home.planet.nl/~ekici000/sinirlama.htm, [1 Nisan 2009]. OULPO HSTORQUE DE L'OULPO, (evrimii) http://www.oulipo.net/document2565.html, [31 Temmuz 2008]. Matematik ders notu (evrimii) http://www.yde.yildiz.edu.tr/tts/tts-dizelgeler/tts-tk-s.htm , [18 Ocak 2010) Yaz, (evrimii) (evrimii)