PROTSTA ALEM

PROTOZOLAR

BR HCREL ALGLER

CIVIK MANTARLAR

KAMILILAR

KK AYAKLILAR

SPORLULAR

KRPKLLER

PROTSTA ALEM
Protista Alemi bir hcreli ve ok hcreli fotosentetik algleri , ok ekirdekli ya da ok hcreli Hetetraf cvk mantarlar , serbest ve basit koloniler halinde yaayan bir hcrelileri ( protozoa ) iine alr.

Tek hcreli olmalarna ramen ekirdek yaplar karyot olduu iin Monera aleminden ayrlrlar . Zarla evrili ekirdek ve dier hcre organelleri vardr . Hcre yaps olarak bitki ve hayvanlardan geri deillerdir . Tam bitki ve tam hayvan zellii gstermediklerinden ayr bir alemde incelenirler .

TANITICI ZELLKLER
* Vcutlar bir hcreden ibaret olan organizmalardr. ok hcreli hayvanlarda zel doku ve organlar tarafndan yerine getirilen besin alma , hareket ve dier canllk etkinlikleri bunlarda bir hcre tarafndan yaplr. * Doku ve organlar yoktur . Stoplazmalarnda eitli grevler stlenen organelleri vardr. * Embiryonik geliim grlmez. * Pek ou yaam dngsnn belli bir evresinde , elverisiz ortam koullarna dayankl KST ad verilen bir form oluturur. * Kist durumlar istisna edilecek olursa , tm su iinde , sulu ve nemli yerlerde yaarlar.

* Byk ounluu mikroskobik olan 30 bin i akn yaayan tr bilinmektedir .

BR HCRELLERDE SSTEMLER
YZEYSEL KORUNMA : Hayvanlar aleminde yalnz amipler zel koruyucu bir tabakaya sahip deillerdir . Bunlar d ortamdan plazma zar ile ayrlr . Dier bir hcreliler yar kat , esnek yapda olan ve PELLKL denen bir tabaka ile d ortamdan ayrlr . Bazen bu tabakann yapsna kalker ve silis gibi minerallerin girmesiyle bir kabuk oluumu grlr . * Vcutlarnda E.R , mitokondrileri bulunur . Ayrca golgi aygt , sentrioller , plastitler , kam ve siller buluna bilir . * ounluu ayr yaamakla beraber koloni oluturarak ta yaarlar.

BESLENME
Protista alemi hetetrof ve ototrof trleri iine alr. Ototrof olanlar gne enrjisini kullanarak inorganik maddelerden organik bileik yaparlar. Kloroplast ve kromoplastlara sahiptirler.
*

Gilikozun niastaya dntrlerek depoland PYRENOID ad verilen yaplar vardr.

*

Heterotroflar hazr besin alrlar . OSMOTROFLAR ve FAGOTROFLAR olmak zere 2 ye ayrlrlar.

*

Osmotroflarda besin almak iin zel organeller yoktur . Hcre zarndan difzyon ve pinositoz yolu ile olur. Fagotroflarda ise zel organeller vardr . Besinlerini szerek veya byk paracklar halinde yutarak alrlar.
* *

Bazlar yrtcdr.

KASILMA : Vcudun bklme ve ksmen kaslma hareketleri sitoplazma ierisindeki miyofibril telcikleri ile meydana getirilmektedir HAREKET : eitli ekillerde hareket ve yer deitirme vardr . Bunlar yzme , yavaa kayma , aksopodlar kullanarak yuvarlanma , peristaltik dalgalanma cirri ad verilen kl eklindeki baz uzantlar kullanarak bir eit yrme olarak gruplanr.

Genel olarak bir hcrelilerde yalanc ayaklar , kamllar ve silliler olmak zere 3 tip hareket organelleri vardr.

a) YALANCI AYAKLAR : Hcrenin geici proptozlazmik uzantlardr . Lopopod , Filipod Reticulopod ve aksopod adn alrlar .
b) KAMI VE SLLER : Kam siller ayn temel yapy gsterirler . Her kam ve sil zarnn uzants olan bir klfla kuatlan ve hcre yzeyinden dar doru uzanan Miyotibrillrden oluur. Kam , genellikle bir tane veya az sayda olur . Vcudun boyunda veya daha uzundur . Siller ise , ok sayda olurlar ve genellikle vcuttan ksadrlar .
*

DOLAIM : Dolam sistemi yoktur . Maddeler difzyon ile tanr . Belki bir anlamda , hcre iindeki endoplazmik retikulum , madde iletimini belirli bir kanal sistemiyle gerekletirdii iin en ilkel dolam sistemi olarak kabul edilebilir .
SOLUNUM : zel solunum organeli yoktur . Solunum hcre yzeyi ile yaplr . Byk ounluunda aerobik solunum grlr .

KAMILILAR ( Flagalleta )
a) c) e) f) Bir veya daha ok buluna kamlaryla hareket ederler . D yzeylerine pelikula denir . Kloroplast ileadl tr parazit olup ,yapar . Karanlkta besini dardan alr . Tripanosoma aydnlkta fotosentez insanda afrika uyku hastal yapar . b) Vcutlarna giren fazla suyu kontraktil kofullarla dar atalar . d) glena gibi bazlar kloroplast tamakta olup ototroftur .

h) Niasta ve gilikojenden farkl bir karbonhidrat depo ederler . g) Eeysiz boyuna blnerek oalrlar . i) Boaltm rnleri paramesyumla ayn . Amonyak ( NH3 ) ve karbondioksit ( CO2 ) hcre zar ile su ( H2O ) kontraktil kofullarla atlr . j) Mastgophora st snfnn yeleri olan flagellatlar hareket etmekte kullanlan ve kam denen uzun sitoplazma uzantlar tadklar iin bu ad alrlar .

k) Flagelletlar genellikle az ok oval yapda olup kamnn kt belirli bir n uca sahiptir . l) Baz flagellatlar besini , oluturduklar psdopodlarla yutarlar ; dierlerinde bir dereceye kadar ciliophorlarnkine benzeyen bir az ve yutak vardr .

m) Euglenalar klorofil ieren kloroplastlara sahip olduklar ve besinlerin ounu sentezledikleri halde hibir Euglena tmyle kendi beslek deildir . Euglena nn salkl kltrleri , ancak ortama amino asitlerin eklenmesi ya da asetat salanmas ile elde edilebilir . Bunlar amino asitleri iki karbonlu bileiklerden sentezlenebilir . n) Termitlerin ve baz aa bceklerinin barsaklarnda yaayan flegallatlar ok fazla kamya ve ok zellemi vcut yapsna sahiptir . o) Volvox gibi baz flegallatlar kolonisel organizmalar eklinde gelimilerdir . Koloni , kamlarn arpmas ile hareket eder . Bunlar st ste yuvarlanrlar , fakat bir u her zaman ileriye ynelmitir . Hcreleri belli bir oranda zellemitir . n utakiler a duyarl geni benekleri vardr . Yalnz arka utakiler oalma zelliine sahiptirler . Baz flagellatlar parazittirler , ee sinei tarafndan tanan ve Afrika uyku hastalna neden olan organizma bir parazitlik kamldr .

Volvox

GLANA ( Euglenophyta )
a) Tek hcreli bir organizma olan Euglena ve buna benzer baz organizmalar , hem bitkisel hem de hayvansal zellikler gsterdiinden snflandrmalar olduka gtr .

b) Mavi Yeil alglere oranla daha iyi gelimilerdir . nk bunlarda kolayca boyanabilen belirli bir ekirdek vardr ve klorofil tanecikler halinde dank deil , tpk ileri bitkilerde olduu gibi kloroplastlar iine yerlemi olarak bulunur .

c)

Kamnn dnda selloz bir eper bulunmaz . Kamnn dibine yakn bir yerde grtlaa benzer bir geet ve krmz pigmenti bir gz noktac bulunur . Gz noktacndaki pigment astaksantin olup yalnz krustaselerin bnyesinde vardr . Kaynatlm istakozun krmz rengini veren ite bu maddedir .

d) reme genellikle eeysizdir , bazen eeyli remede gzlenir . Euglena bol miktarda klorofil tad halde yalnz fotosentez yaparak yaamn srdremez . rnein : Yalnz inorganik tuzlar ieren bir ortama konulduunda yaayamaz fakat ortama az miktarda amino asitlerde verilecek olursa iyi geliir .

e)

Hayvanlar karbonhidratlar ounluk glikojen halinde , bitkiler ise niasta halinde depo ederler ; Euglenoidler ise karbonhidratlar paramilum halinde depo ederler ki bu madde kimyasal bakmndan hem glikojen hem de niastadan farkldr . Hem bitki hem hayvan zelliklerini kark olarak ieren eulenoidler , henz bitki ve hayvan ayrm gereklemeden nce ve ilkel ototroflarn heteroflardan evrimletii srada meydana gelen ilkel canllarn nelere benzeye bilecei konusunda bize bir fikir verir . Aslnda bu organizmalarn hayvan , bitki yada protista olarak nitelendirilmesi yalnzca bir tanmlama iidir .

Euglena

KKAYAKLILAR ( Rhizopoda ) AMP

a) c) Belirgin ekilleri yoktur . Sularla ve nemli topraklarda yaarlar . ( tatl sularda )

b) Besin ve hareketini yalanc ayaklara ( Pseuodopod ) salarlar .

d) Hetetrofturlar . Besinleri daha ok hcre iindeki besin kofullarnda sindirir .

e)

Bazlar parazit olup , insanda amipli dizanteri hastalna sebep olur .

f)

Eeysiz , ikiye blnerek oalrlar .

g) Kt ortam artlarnda eklini deitirir ve d ksmndan koruyucu bir rt ile sarlarak kist oluturur . Ortam artlar dzelince kist erir ve eski haline gelir . h) Amobea proteus un vcudu bir ekirdek ve sitoplazmik organelleri bulunan saydam , plak , jelatinimsi sitoplazma ktlesinden ibarettir . ekirdek genelde merkezdedir ama hayvan hareket ettike sitoplazma iinde yer deitirir . i) Amipsel hareket bir yzme ekli olmayp bir srnme hareketidir . Hareket edilmesi iin hcrenin bir zemine tutunmas arttr . Amipsel hareketin mekanizmas hakknda baz teoriler olmakla birlikte hibir gnmzde bile tamamiyle kabul edilmi deildir . En ok kabul gren hidrolik- kontraksiyon svsal ekil deitirme teorisidir .

Her hareket tipi hakknda bilgiler arttka eitli temel benzerlikler olduu grlr . Ayn ekilde hareket eden ve hepsi aktomiosin benzeri molekllerle ilikilidir . Bunlarla ilgili ortak nokta ise hepside hareket iin gerekli olan enerji kayna alan ATP yi kullanrlar . k) Yalanc ayaklar ayn zamanda besin yakalanmasnda kullanlr . yutulmu olan besin ; Besin kofulu tarafndan evrilir ve evreleyen sitoplazma asit ve sindirim enzimleri salglar . Sindirim ilemi ilerledike ; Besinler ve su besin kofulu tarafndan absorbe edilir ve sonra besin kofulu bzlr . Sindirilmeyen kalntlar vcuttan atlr ve amip hareketlendike geride braklr . j)

l)

Amipler ve dier protozoanlarda gaz alverii ok basit bir ilemdir . nk bunlar sv bir evrede yaarlar , difzyon yoluyla O2 alp , CO2 verirler .

m) Boaltmda aynen basit bir ekildedir . Bir ok protozoa nn kontraktil kofulu vardr ya da evredeki sitoplazmadan dzenli olarak su alan ve evreye boaltan su atc keseler vardr . Eer bu yaplar olamasayd amipler de tpk bizim kan hcrelerimizin tatl suya braklmasnda olduu gibi ksa zamanda iip patlard .
n) Okyanusta FORAMNFERA denen trilyonlarca amipsi protozoa vardr . Bu organizmalar ok odackl tebeirimsi bir kabuk salglar ve delikli yerlerden yalanc ayaklarn dar uzatrlar . Bu organizmalarn l olanlar okyanus dibine kerek , gittike tebeire dnen gri bir amur olutururlar . DOVER n beyaz kayalklar foraminifer fosilleri tarafndan bu ekilde oluturulmutur .

Amoeba

Entamoeba

HASTALIK YAPICI PROTOZOOLAR VE ETKLER

SARCODINA =KK BACAKLILAR : Amipler 1. nsanda amipli dizanteriye , bazen de karacier , akcier , beyin , dalak ve deri gibi organ ve dokularda amip abselerine neden olur . Bu amip tr lam sularnn ime suyuna karmas ve sulamada kullanlmas , yahutta insan dksnn gbre olarak kullanlmas suretiyle yetitirilen sebzelerin i yenilmesi sonucunda Kist halinde ince barsaa , oradan da Trofozoit olarak kaln barsaa geer . Burada enzimler kararak hcrelere zarar vermek suretiyle derin lserlerin olumasna ve kanl ishalle kendini belli eden amipli dizanteriye neden olur .

TRFOZOT : Bir hcrelilerin beslene , byyen , oalan ve hareket edebilen normal haldeki fertlerine denir .

2.

Doada serbest olarak yaayan amip tr . Sulu ortamda iki kaml ekiller meydana getirir . Dier lkelerde tatl sularda yzmeyi takip eden bir hafta iinde beyin iltihaplanmalarna neden olduu bilinir . Ate , baars ense sertlii , bulant ve kusmayla hzl ilerler . Hemen daima ldrcdr .

MASTIGOPHORA = KAMILILARRIN YAPTII HASTALIKLAR

a) Kamllarn bir ksm sindirim yoluyla insana bular . Mesela on iki parmak barsanda oalan parazit yada eriyen vitaminlerin emilmesini nler . Genelde ocuklarda grlr . Bulant , kusma , ishal , kilo kayb ve ba arsna neden olur.

b) Dier bir eidi de az temizliine nem vermeyen kimselerde az boluunda hastalk yapmadan yaar . Bakteri ve l hcrelerle beslenir . c) Trichomonas Vaginalis isminden de anlald xere insandan insana cinsel ilikiyle bular . Vajina , retra ve prostata yerleir . ltahabik reaksiyonlara sebebiyet verir .

Trichomonas

d) Tatarck sinekleri tarafndan insana bulatrlan bir dier eidi de Kara humma ya neden olur . Bu vakalarda ate , gece terlemeleri , karn arlar , barsakta lserler , bulant ve kusma grlr . Dalak hzla byr , lenf bezleri ier , kanszlk artar , deri esmerleir . Akut vakalarda birka haftada , kronik vakalarda 1-3 ylda lm gerekleir . e) Tatarck sinekleri ayrca bir baka parazit daha insana bulatrrlar . ark ve Halep ban eklinde gneydou anadolu blge insannda grlr . f) Trypanosoma adnda bir cins vardr . Trypanosoma Gambiense adyla bilinen kaml ee sinekleri tarafndan insana bulatrlr . nsanda Gambiya uyku hastalna neden olur . ee sineinin sokmasyla , hastalk ilerledike ; Ba , srt , karn ve eklemlerde ar hali olur . Boyun arkas , ene alt ve kasklardaki lenf bezleri ier . Son dnemlerinde merkezi beyin iltihaplanmalaryla beraber devaml uyku hali ve lmle sonulanr .

Leishmania

Trypanosoma

SPORLULAR ( Sporozoa ) Plazmodyum

a) zel bir organelleri yoktur . b) Hepsi parazit olarak yaar . Sporlarla rerler .
c) d) Plazmodyumun hayat devri insan ve dii anofen cinsi sivrisinekte bulunur . e) Bu parazi,t insanda eeysiz olarak oalr , dii sivrisinekte eeyli olarak oalr . Eeysiz remenin , eeyi olarak takip edilmesine dl almas ( Dl deiimi ) denir .

Bir plazmodyum eidi olan sivrisinekten insana geerek stma hastalna sebep olu

Microspora

Spor Hcresi

SLLLER ( Cilliata ) Kiprikliler

Paramezyum ( Terliksi hayvan ) a) Hareketini ve besin teminini sillerle yaparlar . Fazla suyu dar atan zel boaltm organeli kontraktil koful var . b) Tatl su ve denizlerde yaarlar . c)

d) Hetetrot olarak beslenirler . Besinler besin kofulu eklinde yutaktan hcreye girer ve hcre iinde sindirilir . Atklar boaltm aklndan ( Ans ) dar atlr . Boaltm rn olarak hcre zarndan NH3 , CO2 . H2O ise kontraktil kofullarla atlr . e) D yzeylerine pelikula denir . Pelikula hcrenin eklin korunmasn salar . Pelikulada sil veya kirpik denilen uzantlar bulunur . Bunlar hareketi salar . Pelikulann i ksmnda yakc siller olan trikasistler av uyuturarak kolayca yakalanmasn salar . Savunmada grev alr . Eeysiz enine blnerek oalr . Eeyli konjugasyonla oalr .

f)

g) Byk ekirdek eeysiz reme ve metabolizma olaylarn kontrol eder . Kk ekirdek eeyli remede grev alr . h) Protozoa nn ikinci ana grubu ciliophora alt filumudur . Bunlar hcre iindeki ekirdein iki ayr tipte olmasyla , hcrenin d eperindeki kirpiklerin varl ile ve konjugasyon tipindeki remeleriyle tannr . i) Siliatlar tipik olarak serbest yaaml ve hetrotrofiktirler .

j)

Spirotrichia da kirpikler tipik olarak birbiriyle kaynap zar haline dnmtr . Ve az etrafnda saat ynnde bir spiral mevcuttur .

k) Paramecium un deiik trlerinin boylar 0,1 0,3 mm arasnda deiir . Vcut n tarafta yuvarlap ktleleir , orta ksmn hemen arkas en geni yeridir ve arkaya doru incelmitir . l) Paramecium un arpan kirpikleri hzl bir ekilde yzmesini salar . Kirpiksel hareket ok abuk olduu iin incelenmesi de gtr . Saniyede 4000 kadar poz ekilebilen hzl sinema makinelerin gelimesi ile kirpiksel hareketin oluumu zmleme olana salanmtr . Bylece kirpiksel hareketin kirpiklerin kknden ucuna kadar hareketli spiral bir dalga ile olutuu ortaya kt .

m) Kam ve kirpiklerin ince yaplar ve biyokimyasal bileimleri bakmndan temelden benzer olduklar bilinmektedir . Son aratrmalar , bunlarn hareketlerinin oluumu bakmndan da benzemediklerini gstermitir n) Paramaecium larn gzle grlebilen fotoreseptrleri yoktur . Fakat baz koullarda bir k kaynana doru yaklar ya da uzaklar .

o) Paramaecium un belirli trikosistleri saniyenin binde biri kadar zamanda darya atlabilir .

p) Trikosistler siliat bir yere balamakta , avn yakalamasnda ya da korunmasnda kullanabilir . Baz trikosistlerin sitotoksin ierdikleri grlr ; bu madde siliatlarn av olan dier protozoalarn ve rotiferleri paralize edebilir . q) Paramaecium larn her ikisi birden alnda yarm saat iinde vcudun toplam hacmine eit hacimde suyu boaltabilen iki kontraktil kofulu vardr . Buna karn , insan kendi vcut hacmine eit miktardaki suyu yaklas 3 haftada boaltr .

Vorticella

Vorticella

r)

Bir parameciumda , besini alan ve iinde sindirimin yapld vakuolleri oluturan sabit bir yutak vardr . Artk maddeler vcudu belli bir noktada , analpar ( Sitopig ) den terk ederler . yi beslenmi parameciumlar bir gnde drt ya da daha ok blnerek oalrlar ve populasyon bymesini yneten yasalarn incelenmesinde ideal rneklerdir . Bu almalar insan populasyonlarnn bymesinin anlalmasnda yardmc olmutur .

s)

Paramecium

Entodinium

a)

b) c) d) e) f) g) h)

CIVIK MANTARLAR Yeil olmayan bitkilerin 3 byk grubunu oluturan bakteriler , cvk mantarlar ve gerek mantarlar klorofil eksiklii nedeniyle heterotrofik beslenme yapmak zorunda olmas dnda ok az ortak zellie sahiptirler . Cvk mantarlar rmekte olan yaprak ve kerestelerin smks ktlesi zerinde bulunan ilgin organizmalardr . Amiplerde olduu gibi yalanc ayak eklindeki uzantlarla hareket ederler . Belirgin ekilleri olmayp , ok ekirdeklidirler , hcre duvarlar yoktur . Hcreleri amipsi eklinde ve epersizdir . Islak ve nemli yerlerde , aa gvdelerinde yaarlar . Koloni oluturarak , geni alana yaylrlar . ou safrofit , bazlar parazittirler . Sapl sporlarla rerler .

Saprolegnia spp.

Phytophthora infestans

Plasmopara viticola

BR HCREL ALGLER :
a) Gerek kk , gvde , yaprak bulunmaz . ok hcrelilerdir . b) Fotosentez yaparlar . Hepsinde kloroplast ve eper bulunur . c) Sularda yaarlar . d) ou kamldr . Serbest hareket ederler . e) Eeyli ve eeysiz olarak rerler . f) Bitkisel planktonlar ( fitoplanktonlr ) olutururlar . YEL ALGLER ( Chlorophyta ) a) Yeil alg hcresinde ekirdek zaryla evrili belirli bir ekirdek vardr . Kloroplastlar iinde klorofil a , b , karoten ve ksantofil gibi pigmentler yerlemitir . Besin niasta halinde depo edilir ve selloz eperleri vardr .

Gonium spp.

Pandorina spp.

Ulothrix spp.

b) Yeil alglerin baz trleri hareketsiz olmakla birlikte ounda kam bulunur . reme hcre blnmesi ya da sporla yani eeysiz olabildii gibi gametlerin birlemesi halinde yani eeyli olabilir .

Ulva lactuca (deniz marulu)

Chlamydomonas spp.

Acetabularia spp.

c)

Yeil alglerin birka tr karasal olup aalarn , kayalar ve binalarn glgeli ve nemli taraflarnda yaarlar. Baz trleri kar ve buz zerinde yaamaya adepte olmulardr ki bu trler klorofilden baka birde krmz lekeler meydana getirirler .

Scenedesmus spp.

Volvox spp. Pediastrum spp.

SARI KAHVERENG ALGLER ( Chrysophyta )

a) Besinlerini niasta olarak deil , daha ok polisakkarit lkozin ve ya olarak depo ederler . Bir inana gre petrol , gemi jeolojik devirlerde yaam diatomelerin bnyesindeki yadan olumaktadrlar .

Ectocarpus spp.

Fucus spp.

Dictyota spp.

b) Bunlar , fotosentez yapan olduka nemli organizmalardr . Dnyamzda sentezlenen btn organik maddenin yaklak 3 /4 diatomeler ve dinoflagellatlar tarafndan gerekletirilmektedir .

Emiliania huxleyi

Arkhangelskiella spp.

Coccolithus pelagicus

DNOFLAGELLATLAR ( Pyrrophyta )
* Bunlarn hepsi iki kaml ve hareketlidirler . Bunlar okyanuslarda fotosentez yapan ok nemli organizmalardr . * Bunlar baz trleri omurgallar iin zehirlidirler . Bu zehirli trler kmeletikleri zaman blgede yaayan balklarn lmne neden olurlar . Dinoflagellatlarn baz trleri de midyeler tarafndan besin olarak kullanlr .Midyeler genellikle yemi olduklar dinoflagellatlardan pek zarar grmezler fakat byle midyelerden birkan yiyen insan bazen ciddi tehlikelerle karlaabilir .

Noctiluca spp.

ESMER ALGLER ( Phaeophyta )

a) ok hcrelidirler , byklkleri deiik olup bazen 100 metreyi bulan dev formlar da vardr . Bunlar teki algler iinde hem en iri hem de en kaba yapl alanlardr .

b) Algin , jelleme ve koyulama zelliine sahip olduundan byk lde dondurma yapmnda kullanlr . Algin bu zellii sayesindedir ki dondurmaclar , daha az gerek krema kullandklar halde ok lezzetli ve yumuak kremal yiyecekler hazrlarlar . Ayrca ; di macunu , ekerleme , krem ve kozmetikte kullanlr . ( ALGDA )

KIZIL ALGLER ( Rhodophyta )

Krmz gracilaria ztlenen agar , bakteriler iin kltr ortam hazrlamasnda kullanlr . Agar ayrca hamur ilerinde ve konservecilikte de yaygn olarak kullanlr .

Chondrus spp.

Porphyra spp.

Gracilaria spp.

HAZIRLAYANLAR YASEMN SAYGILI MNE NAL SNEM SAYINER