AB EVRE MZAKERELERNDE TRKYE

UTKU TUNCAY

1. GR evre koruma, 20. yzyln tm yer kreyi etkileyen evre sorunlar nedeniyle gelimi toplumlarn son dnemlerdeki en byk sorunsal haline gelmitir. Sanayi geliimini tamamlayan lkeler, kalknmann plansz ve kaynaklar tketerek yaplmasnn, kalknmann amacyla ters orantl bir ekilde insann yaam standartlarn drmeye baladn nemli evre sorunlaryla karlatktan sonra farketmilerdir. Kresel kaynaklarn ekonomik amalarla tketilmesi, evre ve iklim felaketlerinin de daha sklkla grlmesine neden olmu, bu nedenle nceleri yalnzca kirlilik nleme ile zdeletirilen evre politikalar artk kalknma ilikisi iinde ele alnmaya balanmtr. Sorunlar uluslararas zemine tayan da yine byk lde sanayi geliimlerini tamamlayan ve ar sanayiden daha az kirlilik reten sanayi ve hizmet sektrne geen Bat lkeleri olmutur. Kresel evre sorunlar arttka uluslararas hukuk da evre konusunda zaman iinde gelime gstermitir. zellikle 1970li yllarda evresel sorunlar, gelimilik sorunlar ile birlikte deerlendirilerek tartlmaya balanm, bu sre, evresel dzenlemelerin uluslararas hukukta yer almasnn yolunu amtr. Dier yandan, Avrupa Birlii, ekonomik entegrasyonunu tamamlama yolunda olan bir siyasi yap olarak evreye daha fazla nem vermeye, yaplacak herhangi bir ekonomik faaliyetin evresel hesabn yapmaya ve evreye olan etkisini incelemeye balamtr. 2006 ylna gelindiinde, evre artk kresel hareketle ele alnan, yaanan doal felaketler ve iklim deiiklii ile gndemi daha fazla megul eden bir alan haline gelmitir. Tam bu dnemde, Trkiye, 3 Ekimde 2005te Avrupa Birlii ile balad mzakereler ile evre alan dahil tarihinin en byk dnmn yaayaca bir dneme girmektedir. Bu srete, yllardr ihmal edilen evre, Trkiyeyi en fazla zorlayacak balk olacaktr. Trkiye henz tarmn, turizmin ve zellikle sanayi faaliyetlerinin evresel etkilerinin gz ard edildii, vatandalar tarafndan ciddi ekilde sorgulanmad bir gelimilik aamasndadr. Henz ekonomik geliimini tamamlayamam gelimekte olan lkeler snfnda yer alan bir lke olarak, AB srecine girdii bir dnemde evre alannn konuulmaya balanmas Trkiye iin nemli bir alm olduu kadar zorlu bir sre de olacaktr. evre alannda AB ye lkeleri gibi hareket edip edemeyecei, ve srete AB mevzuatna uyum iin stlenmek durumunda kalaca ciddi boyutta yatrmlarn altndan kalkp kalkamayaca ise merak konusudur. Bu sorularn cevaplanmas henz erken de olsa, bu yolda ne kadar yatrm gerektii, kamu ve zel sektrn dikkat etmesi gerekli alanlar ve izlenecek stratejilerin oluturulmas zerinde ciddiyetle allmas gereken alanlardr. Bu almada, uluslararas evre hukukunun oluum sreci, AB evre mevzuatnn neleri kapsad, Trkiyenin mzakere sreci ncesinde evre alannda AB evre mevzuatna uyumda nerede olduu, ve sre ierisinde ne kadar yatrm ve ne gibi dnmler yapmas gerektii konular zerinde durulacaktr. almada ayrca rnek lke olarak seilen, AByle Mays 2004te katlm antlamas imzalam Polonyann, nasl bir yaplanma ve politikayla bu sreci ynlendirdii, mzakerelerde hangi alanlarda gei sreleri ald konularna arlk verilecek ve Trkiyede bu ar ykn altndan kalkabilmek iin yaplabilecekler tartlacaktr.

2. EVRENN HUKUK ALANINA GRMES Kresel evre sorunlarnn, 20. yzyln hzl sanayilemesinin doal sonucu olarak artmas, zellikle 70li yllardan itibaren bu sorunlar karsnda uluslararas toplumun harekete gemesine sebebiyet vermitir. Uluslararas toplum, kresel llerde gerekleen ve ulusal snrlar tanmayan evre sorunlar karsnda harekete gemek zorunluluu duymu, sorunlarn sonularyla birlikte ilgilenmeye balam, ve bu srete de uluslararas evre hukukunu oluturmaya balamtr evre, temel nedenden tr uluslararas hukuka konu olmaktadr1. ncelikle evre sorunlar kresel sorunlardr ve sorunlarn zm de snr ve ulus tanmayan yntemler gerektirmektedir. zellikle gnmzn sorunlar olan iklim deiiklii, ormanlarn tahribi, ozon tabakasnn incelmesi gibi sorunlar uluslararas alanda ibirlii ve hareketle zmlenebilecek sorunlardr. Kresel evre sorunlarnn zlmesi dorudan ulus devletleri ilgilendirdii ve ulus devletler arasnda gelimilik farklar bulunduu iin, sorunlar ayn zamanda siyasallam ve tm uluslararas hukuku bu adan da ilgilendirir hale gelmitir. zellikle gelime farklarnn sorunlara bak ve zme katk konusunda devletler arasnda ciddi farkllklar yaratt ve konuyu politik boyuta tad gzlemlenebilmektedir. evre son olarak ekonomik nedenlerden tr uluslararas hukuka konu olmaktadr. evresel dzenlemeler, kresel rekabette, pek ou tarafndan maliyetleri etkileyerek rekabet dengesizliklerine yol aan nemli etmenlerden biri olarak grlmektedir. Bu gre gre evre sorunlarna eilerek retim maliyetlerinde art gzlenen lkeler, evresel boyutu dnmeden retim yapan in vb. lkelerle ayn uluslararas pazarda rekabet etmeye almaktadrlar. Bu nedenle, kresel rekabetin de bozulmamas iin evrenin belirli uluslararas standartlarnn oluturulmas gereklilii gndeme gelmektedir. Uluslararas evre hukukunun gelimeye balamasnda ilk ciddi giriim, 1970te Avrupa Konseyi tarafndan dzenlenen Avrupa Koruma Yl Konferansdr. Ardndan, Birlemi Milletler, 1972 ylnda Stockholmde nsan evresi Konferansn dzenlemitir. Konferansa, Trkiye de dahil toplam 113 lke katlm ve konferansn ana ekseni evre ve yerleme sorunlarnda uluslararas ibirliinin nemi zerine oturtulmutur. Konferansn ardndan BM evre Program (UNEP) kurulmutur. 1992de Rioda BM evre ve Kalknma Konferansnn yaplmas, uluslararas evre hukukunun olumasnda en nemli gelimelerden birisi olmutur. Rioda kabul edilen uluslararas evre hukuku belgeleri, Avrupa Birliinin 1970li yllardan itibaren bu alanda yapt hukuki dzenlemelerle birlikte, uluslararas evre hukukunun temel dkmanlar olmutur. Rio Konferansnda ncelikle ele alnan konular tm kreyi etkileyen atmosferin korunmas, enerji kullanm, iklim deiiklii, ozon tabakasnn incelmesi, arazi kaynaklarnn korunmas, biyolojik eitliliin korunmas, tatl su kaynaklarnn korunmas gibi konulardr. Ayrca, klim Deiiklii ve Biyolojik eitliliin Korunmas Szlemeleri de Rio Konferansnda imzaya almtr. Kresel nemli aktrlerinden olan Avrupa Birlii de kendi evre hukukunu oluturmak iin zellikle 1980lerin ikinci yarsndan itibaren ok nemli admlar atmtr. Avrupa Birlii
1

Hasan Ertrk, evre Bilimlerine Giri, Bursa: Vipa A.. 3.bask, 1998, s. 208-211

gnmzde evre sorunlarna en duyarl siyasal yaplanmadr. Birlik vatandalar da gerek evre sivil toplumlarna katlm gerekse evresel politikalar etkileme gcne de sahip evreye en duyarl kitledir. AB, oluturduu evre politikasyla hem kendi iinde asgari standartlar gelitirmekte hem de genileme sreci ve komu lkelerle ibirlii iinde bu standartlar yakn evresine yaymaya almaktadr. Trkiye, evre konusunu yasal zeminde 1970lerden itibaren tartmaya balamtr. evre alan daha nce salk ile birlikte anlrken, 1982 Anayasas ile ilk kez dorudan zerinde durulan alan olmutur. Anayasann 56. maddesinde Herkes salkl ve dengeli bir evrede yaamak hakkna sahiptir denilmektedir. 1983de kabul edilen evre Yasas ile de evre koruma alan yasal zemine oturtulmutur. Yasa, evrenin korunmas, iyiletirilmesi amacyla yaplacak dzenlemeleri ve alnacak nlemleri ekonomik ve toplumsal kalknma erekleriyle uyumlu olarak saptamay ilke olarak kabul etmitir. evre ayrca III. Be Yllk Kalknma Planndan itibaren tm kalknma planlarnda ayrca zerinde durulan alan olmutur. Trkiyede evre sorunlar, bir kez daha uluslararas nitelikteki BM klim Deiiklii ereve Szlemesi (UNFCCC) ve buna bal Kyoto Protokoln tartrken gndemde olmutur. Trkiye, 1994 ylnda yrrle giren BM klim Deiiklii ereve Szlemesine 2001 ylnda taraf olmutur. Kyoto Protokol 1997 ylnda imzalandnda Trkiye Szlemeye taraf olmad iin henz Trkiyenin saysallatrlm emisyon snrlandrma veya azaltma ykmll bulunmamaktadr. Ancak, Trkiye er ya da ge emisyon snrlandrma ykmllyle kar karya kalacaktr. Btn bu yasal zemindeki gelimelere ramen, onarmc, nleyici, katlmc ya da zorlayc olsun, Trkiyenin hibir ciddi evre politikasn tutarl, sistemli ve kararl bir biimde uygulayamam olduu sylenebilir2. Yasalar ne kadar gelimi ve modern olursa olsun uygulamann ve bunun arkasndaki siyasi erkin eksiklii evrenin srekli ihmal edilmesine neden olmutur. Kalknma ad altnda evresel kayg gdlmeden yanl politikalar izlenmi ve Trkiye bugnk durumuna gelmitir. Ancak zamannda yaplmayan yatrmlarn nmzdeki dnemlerde katlanarak yaplmas gereklilii gz ard edilmitir. Trkiye, bundan sonra 3 Ekimde mzakerelere balayan, genilemenin en yeni katlm lkesi olarak AB evre standartlarna, kendi vatandalarnn de daha iyi artlarda yaayabilmesi iin ulamak durumunda olacaktr. nmzde olan tm bu zor srece ramen Trkiyede evre konusu henz tam olarak gndeme oturmamtr. Hem ekonomik hem de sosyal adan bir ok etkisi olacak bu nemli alan, evre balnn almasyla ok ciddi bir biimde Trkiye gndemine oturacaktr. Fakat mzakerelere balamadan, Trkiyenin bu konuda Strateji Belgesini hazrlayarak mzakerelere de hazrlanmas, on yllardr ihmal edilen bu bal tm taraflaryla tartmaya amas gerekmektedir. Bu alanda imdiye kadar yaplan maliyet tahminleri, Trkiyenin evre alannda ciddi yklerin altna girecei ve maalesef bu yklerin altnda pek ok kuruluun da ezilecei sonularn ortaya karmtr. Tm bu olumsuz tabloya ramen ciddi siyasi erk, birlikte hareket edebilme kabiliyeti ve teviklerle bu maliyetlerin altndan kalklabilecei, dier lke rnekleriyle grlebilir.

Ruen Kele, Can Hamamc, evrebilim, Ankara: mge Kitabevi 4. bask, 2002, s. 331.

3. AB EVRE POLTKASI Avrupa Birlii sava sonras dnemde kurulmu ve savan ykmn ortadan kaldrmak iin kurulduu yllarda daha ok ekonomik kalknmaya endekslenmitir. evre ancak son 15 yldr AB iin nemli bir alan olmu, Birlik evre alannda nemli politikalar retmi ve bu politikalarn ye devletlerde uygulanmasn salamtr. Bu balamda AB evre Politikasnn tarihsel srete oluumu da evrenin uluslararas hukuk alanna girmesiyle ayn yllara rastlamaktadr. Avrupa Ekonomik Toluluunu kuran 1957 Roma Antlamas evreyi yetki alanlarndan biri olarak saymam, Avrupa Topluluu, evre alannda ilk kez 1987 Tek Avrupa Senedi ile yetki kazanm, ilgili hkmler kurucu antlamalara dahil edilmi ve evre mevzuat, hukuksal temele oturmutur. Tek Senetle beraber bir evre politikasnn oluturulmasnn ana nedeni ortak pazarn ileyiinin Birlik yelerinde uygulanan farkl evresel dzenlemeler ve standartlar nedeniyle bozulmasnn nne gemektir. Bylece maliyetleri etkileyen nemli bir faktr olan evre alannda Birlik genelinde standartlar oluturup, tek pazarn ileyii gvence altna alnm olacaktr. Tek Senet ile evre politikasnda, evrenin korunmas, insanlarn sal ve doal kaynaklarn srdrlebilir ve aklc bir biimde kullanm eklinde hedef ortaya konmutur. ABnin stunlu yapsn oluturan ve derinlemenin en nemli antlamas olan 1992 Maastcriht Antlamas, Birliin evre koruma alanndaki yetkilerini geniletmi ve evre alanna politika stats vermitir. Ayn kurucu Antlamada AB hukukunda srdrlebilir kalknma kavram resmen oluturulmutur. 1997 Amsterdam Antlamas ise bu kavram ABnin arlkl hedeflerinden birisi haline getirmitir. 3.1 evre Eylem Programlar AB evre Eylem Programlar, evre politikasnn oluumunda nemli ilevi olan, politika asndan belirli niyetleri ortaya koyan almalardr ve hukuksal bakmdan balayc deillerdir. Avrupa Komisyonu tarafndan ortaya konulur ve Konsey ve Parlamentoda onaylanrlar. 1973-1992 yllar arasnda aklanan drt evre Eylem Program, dnemin zelliklerine gre daha ok kirliliin nlenmesi abalarna ynelik hazrlanm, Birlik genelinde ok da etkili olamamtr. Alnan tm tedbirlere raman Birlik genelinde evrenin halihazrdaki durumu grnr bir ekilde ktlemitir3. Komisyon bunun zerine 1993 ylnda kabul edilen 5. evre Eylem Program ile yaklam olarak dierlerinden farkl, srdrlebilir kalknma kavramna ynelik politikalar desteklemitir. Son olarak 2000 ylnda Komisyon tarafndan hazrlanan 6. evre Eylem Program 2010: Geleceimiz Seimimiz, drt alanda politika gelitirmeyi hedeflemitir4. lk alan olan iklim deiiklii, sera gazlarnda ABnin hedefi olan 2008den 2012ye kadar %8 indirim ve 2020de kresel emisyonlarda %20-40 indirim hedeflemektedir.

Sevim Budak. Avrupa Birlii ve Trk evre Politikas, Avrupa Topluluunun evre Politikas ve Trkiyenin Uyum Sorunu, stanbul, Aralk 2000, s. 241. 4 http://www.euractiv.com/Article?tcmuri=tcm:29-117438-16&type=LinksDossier

Doa ve biyoeitlilik Avrupa genelinde farkl canl trlerinin yaamlarn tehdit eden unsurlarn ortadan kaldrlmas, deniz biyosisteminin korunmas, endstriyel ve maden kazalarnn nlemesi iin gerekli nlemlerin alnmasn hedeflemektedir. evre ve salk temas, insan saln tehdit eden evre unsurlarn deerlendirmeye ynelik kresel bir yaklam gelitirilmesi, birlik genelinde su kalitesinin korunmas, grlt azaltma, hava kalitesi iin tematik strateji belirleme konularna arlk vermektedir. Son olarak, doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm ve p ynetimi ile doal kaynaklarn gereksiz israfn ve atk hacminin srekli artn sona erdirmek amalanmtr. Bu alan altnda geri dnmn artrlmas, entegre rn politikasyla daha ok p kmasn nleme gibi amalar sralanmtr. evre Eylem Programlar, AByi ve dnyay tehdit eden evre sorunlarn ortaya koyan ve amalar sralayan, ve Birlii eyleme aran programlardr. Amalananlar Birlik dzeyinde her zaman uygulanmasa da ortaya konmas dahi bu sorunlarn kabul edilmesi ve eyleme bir an nce geilmesi gerekliliini vurgulamas asndan nem tamaktadr. 3.2 Avrupa Birlii evre Mevzuat Avrupa Birliinin evre alannda btn ekler ve teknik uyarlamalar da dahil olmak zere 561den fazla yasal dzenlemesi bulunmaktadr. Avrupa Birlii bu mevzuatla dnyann en kapsaml ve yksek standartl evre mevzuatna sahiptir. Birlik, bu yasal dzenlemeleri dokuz ayr balk altnda toplamtr5. Her bir balk altnda birden fazla Direktif bulunmaktadr. Bu yasal dzenlemelerin bilinmesi uyum srecinde Trkiyede farkl sektrlerin nasl etkileneceinin grlebilmesi asndan nem tamaktadr. Yatay Mevzuat: Bu balktaki dzenlemeler dier evre sektrlerini de ilgilendirdii iin yatay mevzuat adn almaktadr. Dzenlemeler, yasal ilerleme, karar alma ve uygulamay glendirmek iin metodlar ve mekanizmalar gelitirmektedir. Yatay mevzuatta yedi ayr balk sralanmaktadr. Bunlardan ED, evresel Etki Deerlendirmesi, ABnin en ok zerinde durduu alanlardan biridir. AB, bu Direktifle, belirli projelerin evreye etkilerinin nceden grlebilmesi iin ED raporlarnn alnmas gerekliliini getirmitir. Yatay mevzuatta aadaki alanlarda dzenlemeler ve uyum gerekmektedir. - ED (evresel Etki Deerlendirmesi) - Stratejik ED - evresel bilgiye eriim - Raporlama - Avrupa evre Ajans - evre iin mali ara (LIFE) - Politika, sivil korunma. Yatay mevzuatn Trkiyede uygulayc kurumu evre ve Orman Bakanldr

Avrupa Birlii evre Mevzuatna Uyum Sreci, TSAD, stanbul, Eyll 2002, s. 37-97.

Hava Kalitesi Ynetimi: Bu alandaki topluluk stratejisi; kirleten emisyonlarn azaltlmas (katalitik konvertr, yola uygunluk testi), zel otomobillerin yakt tketiminin azaltlmas (otomobil reticileriyle ibirlii yaplarak), temiz aralarn gelitirilmesi (vergi tevikleri), Trkiye'de kurunsuz benzinin desteklenmesi eklindedir. Hava kalitesi ynetimi 11 balk altnda incelenebilir. - Hava kalitesi ereve dzenlemesi (karbon monoksit, slfr dioksit gibi kirleticiler iin Direktiflerle alt limitlerin belirlenmesi amacyla ereve) - Yzey atmosferik ozon - Stratosferik ozon - Petrol depolama ve datmndan kaynaklanan emisyonlar - Sv yaktlarn kkrt ierii - Trafik d hareketli aralardan kan emisyonlar - Atk yakma tesisleri - Sanayi ve byk yakt yakma tesisleri - Sera gaz emisyonlar - EMEP (Avrupada Hava Kirleticilerin Uzun Vadeli letiminin zlenmesi ve Deerlendirmesi iin birlii Program)nn uzun vadeli finansman6. - Zararl kimyasallarn retim ve kontrol Bu alandaki Direktiflerin uygulayc kurumu evre ve Orman Bakanldr. Atk Ynetimi: Topluluk stratejisi; rn tasarmnn iyiletirilmesi, atn kaynakta nne geilmesi, atn yeniden kazanmnn ve kullanmnn zendirilmesi, atn yaklmasnn sebep olduu kirlenmenin azaltlmasn amalamaktadr. AB mevzuat 12 ana balk altnda toplanmaktadr: - Atk ynetim politikas - Titanyum dioksit sanayi atklar - Evsel atklarn yaklmas - Zararl atklarn yaklmas - Atklar iin ereve ynetmelikler - PCB/PCT bertaraf (elektrik donanmda kullanlmas 1985 ylnda yasaklanan organik bileikler) - Tehlikeli atklar - Kanalizasyon ve atk su amurlar - Piller ve akler - Ambalaj ve ambalaj atklar - Atklarn sevkyat - Atklarn dzenli depolanmas Uygulayc kurum evre ve Orman Bakanldr. Su Kalitesi ve Atk Su Ynetimi: Bu sektrde su kalite standartlarnn (ime suyu, kullanma suyu) konulmas ve kirletici emisyonlarn gzetimi konularnda ok sayda direktif yer almaktadr. Sektr, aadaki alanlardan olumaktadr.

Daha fazla bilgi iin bkz. http://www.emep.int/index_facts.html

- Kentsel atk su artm (yerel ynetim ve sanayi yatrmlar): tm yerst ve ky sularnn organik kirlilikten arndrlmas - Nitrat kirliliinin nlenmesi (sularn tarm alanlarndan gelen nitratla kirlenmesi) - Tehlikeli maddelerin su ortamna dearj - Yzme sular kalitesi - me suyu iin kullanlacak yzey sular kalitesi - me suyunun analiz skl ve lm yntemleri - Yeralt suyu kirliliinin nlenmesi - Balklarn yaamn korumaya ynelik tatl su kalitesi - Deniz kabuklularnn ortamlarnn kalitesi - me suyu kalitesi - Su politikas ereve ynergesi - Deniz suyu kalitesi Uygulayc kurum bata evre ve Orman Bakanl olmak zere Salk Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Tarm Bakanl, Turizm Bakanl, Babakanlk Denizcilik Mstearl, DS Genel Mdrl, ller Bankas Genel Mdrl, Trk Standartlar Enstits, Deniz Kuvvetleri, Sahil Gvenlik, Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma letmeleri ile yerel ynetimlerdir. Uygulamada yetki ve karar akmasna yol amamak iin koordinasyonun tek bir organ tarafndan salanmas uygun olacaktr. Doann Korunmas: 7 ana grup altnda zetlenebilir: - Habitat direktifi - Yaban kular direktifi - Fok yavrusu krkleri direktifi - Nesli tehlike altnda olan trler ynetmelii - Balina trlerinin ithalat ynetmelii - Bacak kapan tuzakla avlanma ynetmelii - Bonn Konvansiyonu deiiklikleri7 (Vahi Hayvanlarn G Eden Trleri iin Koruma) Uygulayc kurumlar; evre ve Orman Bakanl, Tarm ve Ky leri Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl ve zel evre Koruma Kurulu Bakanldr. Endstriyel Kirlilik Kontrol ve Risk Ynetimi: Mevzuat aadaki alanlardan olumaktadr. - Byk yakma tesislerinden kaynaklanan belirli kirletici emisyonlarn snrlandrlmas hakknda 88/609/EC Konsey Direktifi - Endstriyel tesislerinden kaynaklanan hava kirlilii ile mcadele hakknda 84/360 Konsey Direktifi - Endstriden kaynaklanan uucu organik bileiklerin emisyonlar hakknda 99/13/EEC sayl Konsey Direktifi - Tehlikeli maddeler ile ilgili byk endstriyel kazalarn kontrol-SEVESO II hakknda 96/82/EC Konsey Direktifi - Entegre kirlilik nleme ve kontrol ile ilgili 96/61/EC Konsey Direktifi (IPPC) - Sanayi sektrndeki irketlerin, bir topluluk eko-ynetim ve hesap-denetimi projesine gnll olarak katlmlarna izin veren 761/2001/EEC Konsey Direktifi (EMAS)
7

Daha fazla bilgi iin bkz. http://www.cms.int/about/intro.htm

- Topluluk eko-etiket verilmesi sisteminin gzden geirilmesine dair 1980/2000 Konsey Ynetmelii Uygulayc kurumlar asndan bir karklk sz konusudur. Bu karkln nne gemek iin evre ve Orman Bakanl koordinasyonunda, Salk, Turizm, Sanayi gibi Bakanlklarla birlikte allmaldr. Kimyasallar ve Genetik Yaplar Deitirilmi Organizmalar: Mevcut AB mevzuat 8 ana grup altnda incelenebilir: - Hayvanlarn deney ya da dier bilimsel amalarla kullanmna kar korunmas, - Genetik olarak deitirilmi organizmalar (GMO), - Asbest, - Tehlikeli maddelerin snflandrlmas, etiketlenmesi ve ambalajlanmas, - Mevcut kimyasallarn riskleri, - Tehlikeli kimyasallarn ithalat ve ihracati, - Ozon tabakasn inceltici maddeler (OTM), - yi laboratuar uygulamalar (GLP). Uygulayc kurum evre ve Orman Bakanl olup birinci dereceden ilgili kurulular Tarm Bakanl, Saglk Bakanl, alma Bakanl ile D Ticaret Mstearl'dr. Grlt Kontrol Ynetimi: Temel ama; teden beri baz makinalardan, im bime makinalar, motosikletler, uaklarda ve ak havada kullanlan donatm vb., kan grltler iin izin verilebilir azami dzeyleri kabul etmektir. - Ses Hz Altndaki Uaklar iin Grlt Emisyonlar, - Ses Hz Altndaki Jet Uaklar iin Grlt Emisyonlar, - Uak letmesi, - Ev Eyalar, - Motorlu Aralarda Egzos Sistemleri, - Motorsikletler, - Ak Havada alan Aletler iin Grlt Emisyonlar Uygulayc kurum Sanayi, Ulatrma ve evre ve Orman Bakanldr. Nkleer Gvenlik ve Radyasyon Korunmas Ynetimi: AB mevzuat 9 ana grupta toplanabilir: - Radyasyondan Korunma (Medikal maruziyet) - Toplumun Bilgilendirilmesi (Radyolojik Acil Durum) - Akta alanlarn Radyasyondan Korunmas - Radyoaktif Atklarn Sevkiyat - Temel Gvenlik Standardlar - Yiyeceklerin Radyoaktivite ile Kirlenmesi - ernobil Sonrasnda Zirai rnlerin thalati - Radyoaktif Maddelerin Sevkiyat - Nkleer Enerji

4. EVRE MZAKERELER VE TRKYE Trkiye, Avrupa Birlii ile mzakere srecine 3 Ekim 2005 itibariyle balamtr. Mzakere sreci aslnda tm AB mktesebatn, zel olarak evre baln yukardaki tm alanlar dahilinde yasal olarak uyumlatrmay gerektiren, yalnzca uyum takvimi ve gei srelerinin mzakere edilebildii bir sretir. Mzakeredeki lke, ar yatrm gerektiren alanlarda gei sreleri talep edebilmekte, dolaysyla baz alanlarda uyumlatrmay yelik sonrasna atabilmektedir. 4.1 lerleme Raporu ve KOB Mzakerelerde uyumlatrma aamadan meydana gelmektedir. Yasal uyumlatrmada btn teknik adaptasyonlar ve deiiklikler dahil 561den fazla yasal mevzuatn aktarlmas gerekecektir. Kurumsal olarak idari yaplarn glendirilmesi ve uygulama kurumlar ve Bakanlklar arasndaki ibirliinin artrlmas gerekmektedir. Uyumun yksek maliyeti de mzakere srecinin nemli boyutundan birisini tekil etmektedir. Trkiye, evre mevzuatnn uyumlatrlmasnda henz balang aamasndadr. 9 Kasm 2005te yaymlanan son lerleme Raporu, bir yl ierisinde atk ynetimi, grlt ve doa koruma alanlarnda bir miktar ilerleme kaydedildiini, dier alanlarda yeterli ilerlemenin grlmediini belirtmektedir8. lerleme Raporu, Ormanclk da dahil sektrler itibariyle Trkiyenin gerekletirdiklerini deerlendirmi ve ortaya yle bir sonu kmtr. Yatay mevzuatta, Trkiyenin, yanstma ve uygulamada daha fazla aba gstermesi gerektii ifade edilmekte, bu alanda Kyoto Protokolnn onaylanmadnn alt izilmektedir. ED (evresel Etki Deerlendirmesi) Ynetmelii, AB ED Direktifi ile pek ok alanda uyumlu iken Stratejik ED Direktifinin aktarlmasnn henz ok snrl olduu ifade edilmektedir. Hava Kalitesi sektrnde, ereve yasann aktarlmas konusunda yeterli ilerleme grlmedii, bununla birlikte endstriyel hava kirlilii kontrol alanndaki dzenlemenin kabul edildii, aralardan kaynaklanan kirlilik alannda mevzuatn uyumunda nemli ilerleme gzlendii, Tketici Bilgi Direktifi ve Petrol ve Dizel yaktlarn kalitesi ile ilgili Direktifin de yasalara aktarld belirtilmektedir. Atk ynetiminde zellikle tbbi atklarn kontrol ynetmelii ve kat atk ynetmelii deiikliklerin gerekletirildii, atk su artma alannda ise toprak kirlilii kontrol uygulama ynetmeliinin Mays 2005te yrrle girdii rapor edilmitir. Bunun yansra Ulusal Atk Ynetimi Plannn hazrlanmasnn gereklilii zerinde durulmutur. Su Kalitesi sektrnde Nitratlar ve ime suyu direktifleri dnda ilerleme grlmedii, Su ereve Direktifi, ve snr tesi su ibirlii alanlarnda ilerlemeye ihtiya duyulduu ifade edilmektedir. Genel olarak Trkiyede su alannda ciddi yatrmlarn yaplmas gerektii de bu baln deerlendirmesi dahilindedir. Doa Korumada doal hayat koruma ve doal hayat alanlarnn geniletilmesi ve avlanma konularnda dzenlemelerin yapld, bunun yannda Dou Anadoluda bir milli park ve uluslararas neme sahip sulak alann, RAMSAR alanlar, oluturulduu ifade edilmekte, Doa korumayla ilgili bir ereve yasann karlmas nerilmektedir.
8

European Commission, Turkey 2005 Progress Report, http://europa.eu.int/comm/enlargement/report_2005/pdf/package/sec_1426_final_en_progress_report_tr.pdf

10

Endstriyel Kirlilik Kontrol ve Risk Ynetimi alannda SEVESO, Tehlikeli maddeler ile ilgili byk endstriyel kazalarn kontrol, Direktifi gereksinimlerinin bazlarnn aktarlmas dnda bu alanda ilerleme kaydedilmediinin alt izilmektedir. Kimyasallar ve Genetii Deitirilmi Organizmalar sektrnde Hayvan Deneyleri Direktifi dnda ilerleme grlmedii rapor edilmitir. Grlt Kontrol alannda, evresel grlt ynetimi ve analizi konusunda bir uygulama ynetmelii kabul edildii rapor edilmitir. Genel olarak bu alanda mevzuat uyumunda ilerlendii rapor edilirken uygulamaya daha fazla nem verilmesi, grlt haritas ve eylem plannn hazrlanmas gereklilii zerinde durulmutur. Son olarak Ormanclk balnda, Trkiyenin gelimi bir yaplanmaya sahip olduu vurgulanrken, uygulamada daha fazla adm atmas gereklilii zerinde durulmutur. lerleme Raporu dnda, yine 9 Kasmda Trkiyenin ksa ve orta vadede stlenmesi gerekenleri ortaya koyan Katlm Ortakl Belgesi yaymlanmtr. 2005 KOB zellikle u alanlarda Trkiyenin yapmas gerekenleri sralamtr9: Ksa Vade: -Mktesebata uyum iin revize edilmi bir programn benimsenmesi, yatrmn finanse edilmesi iin bir plann gelitirilmesi -Mktesebat ile ilgili ereve yasas, uluslararas evre szlemeleri ve evrenin korunmas ile ilgili kanun, su kalitesi, Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol, Atk ynetimi uygulamalar alanlarndaki mevzuatn aktarlmas ve uygulamasna devam edilmesi, -Revize edilmi evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Direktifinin uygulanmas, -evresel politikann, sektrel politikalara entegrasyonunun salanmas, -ABnin taraf olduu uluslaras szlemeler ve AB su ereve direktifi nda snr tesi su ibirliinin gelitirilmesi. Orta Vade: -Srdrlebilir kalknma prensiplerinin, sektrel politikalarn tanmlanmas ve uygulanmasna entegre edilmesi, -Ulusal Atk Ynetimi Plannn benimsenmesi ve uygulanmas, -Revize edilmi Stratejik ED Direktifinin tam olarak aktarlmas ve uygulanmasnn salanmas. Mzakere srecinde bu yasal dzenlemelerin yansra kurumsal anlamda bu mevzuat uygulamaya sokabilecek bir idari yaplanmaya gidilmesi gereklidir. Bu balamda bakanlklar, ajanslar ve blgesel, yerel uygulama ve yrrle koyma kurumlarnn glendirilmesi ve oluturulmas gerekecektir. Trkiyede kurumsal anlamda zellikle blgesel ve mahalli uygulama ve yrtme organlarnn glendirilmesi gerekmekte, birden fazla Bakanln yetki alanna giren Direktiflerde Bakanlklar aras koordinasyonun glendirilmesi ve olas akmalarn nlenmesi iin yetkilerin aka belirlenmesi, ve ticari faaliyetlerin evresel ynetimine zen gsterilmesi gerekmektedir10.
TEPAV|EPR, 2005 KOB Mktesebat Balklarna gre n Deerlendirme. Grdoar Sargl, Uyumlatrma Srecine Genel Bir Bak, Konferans: Trkiyede AB Fonlar ve evre, Ankara, 1 Aralk 2005.
10 9

11

Btn bu uyum srecinin Trkiyeyi en ok zorlayacak konusu phesiz ki uyumun gerektirecei yksek mali yatrmlar olacaktr. Kapsaml ve tartmal olan mali yatrmlarn nasl ve kimler tarafndan stlenilecei ve yatrmn tahmin analizleri ayrca ele alnacaktr. 4.2 Mzakereler Mzakerelerde gerek anlamda mzakeresi yrtlen en nemli konu gei sreleridir. Aday lkeler, ar yatrm gerektiren alanlarda uygulama iin yelikten sonraki bir zamana gei sreci talep edebilirler. Gei sreleri, her bir balk iin ayrca hazrlanm mzakere pozisyonlarnda talep edilir. Mzakere pozisyonu, aday lkelerin, AB mktesebatn kendi mevzuatlarna nasl aktaracaklarn, uygulayacaklarn, mevzuat uyumuna ve uygulamaya ilikin takvimi, uygulama iin gerekli altyapnn oluturulmas iin izleyecekleri yntemleri gsterdikleri dkmanlardr. Her mzakere pozisyonunun giri ve gerekelendirme blmleri bulunmaktadr. Giri blmnde, bala ilikin olarak aday lkedeki durum, mevzuat uyumu konusunda gelinen nokta, mevzuatn uygulanmasndan sorumlu kurum ve kurulular ile istenilen gei sreleri ve/veya derogasyonlar zetlenir. Gereke blmnde ise, konular detaylandrlr ve gei sreci/derogasyon konularnn kapsamlatrlmasna ve gerekelendirilmesine nem verilir. evre bal uygulama maliyetlerinin ykseklii nedeni ile en zor mzakere balklarndan biri olarak kabul edilmektedir. evre alanndaki en temel sorun yksek maliyetli yatrmlarn ksa srede gerekletirilememesidir. Bu nedenlerle, evre alan imdiye kadar katlmda olan lkelerin en ok gei sreci talep ettikleri mzakere alan olmutur. evre mzakerelerinde, gei srelerinin verilmedii alanlar ise mevzuat uyumu, ereve mevzuat, doa koruma, i pazar ile ilgili temel unsurlar, rnlerle ilgili tm mevzuat, yeni tesislerle ilgili dzenlemelerdir. Snraan etkilere neden olabilecek dzenlemeler konusundaki gei sreci taleplerine de ye lkeler olumlu yaklamamaktadr. Gei sresi, ancak uzun zamana yaylmas gereken altyap adaptasyonlar gerektiinde dnlmektedir. Trkiyenin, nfusu, ekonomisi ve evre sorunlar nedeniyle mzakere srecinde an fazla gei sreci talep edecek lke olmas beklenmektedir. zellikle ar yatrm gerektiren alanlar olan su kalitesi, hava kirliliinin kontrol, atk ynetimi ve endstriyel kirliliin kontrol gibi alanlarda 15 yla kadar varan gei srelerinin talep edilmesi olasdr. 4.3 ABye Yeni Katlan lkelerin Deneyimleri Mays 2004te Katlm Antlamalar imzalanan Orta ve Dou Avrupa lkelerinin her biri mzakere srecinde gei sreleri almlardr. En az gei sresi alan lkeler Macaristan ve Litvanya olurken, Polonya en fazla gei sreci alan lke olmutur. Tablo 1de de grld gibi lkeler daha ok kentsel atksu artm, ime suyu ve atk konular ve endstriyel kirlilik alanlarnda gei sreleri elde etmilerdir. Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin tm evre mzakerelerinde pek ok alanda teknik adaptasyon ve/veya gei sreci talebinde bulunmulardr. Bununla birlikte aday lkelere spesifik olarak uucu organik madde emisyonlar, yaktlardaki kkrt miktar, kentsel atksu artm, ime suyu, tehlikeli maddelerin su ortamna dearj, ambalaj atklar, atklarn dzenli depolanmas, asbest atklar, atklarn tanmas, yabani kular, vaaklarn korunmas, entegre

12

kirlilik nleme ve kontrol, byk yakma tesisleri, tehlikeli atklarn yaklmas, tbbi nedenlerle iyon radyasyona maruz kalma konularnda gei sreleri tannmtr. Yeni ye lkeler balca gereke ile gei sresi talebinde bulunmulardr. Yasal olarak ilgili direktiflerin i hukuka aktarlmasndaki zorluklar, idari anlamda ruhsat ve izleme sistemi ve kapasitesine sahip personel ve donanml evre idaresi oluturulmasna ilikin zorluklar ve mali adan altyap ve teknolojiye ilikin kapsaml yatrmlarn gerekletirilmesi ihtiyac nedenleriyle ye lkeler, yelie kadar gerekletiremeyecekleri uyumlatrma iin ilgili alanlarda gei sreleri talep etmilerdir11.
Tablo 1. Mzakere Sreci Sonunda 10 Yeni yeye Tannan Gei Sreleri
GNEY KIBRIS MACARSTAN

SLOVAKYA 2007 2007 2006 2015 2006 2007 2011

HAVA KALTES VOC* Sv yaktlarda kkrt oran ATIK YNETM Yer alt deposu Ambalajlama Yakma makineleri Atk Sevkiyat SU KALTES UWWT** me suyu tehlikeli maddeler DOANIN KORUNMASI Yabani kular Vaak ENDSTRYEL KRLLK Byk yakma tesisleri IPPC KMYASALLAR Amyant RADYASYONDAN KORUNMA Tbbi nedenlerle iyonize radyasyona maruz kalma
* Uucu Organik Bileenler **Kentsel Atksu Artm

2006 1 yl 2009 2005 2005

2008 2004 2007

2007

2004

2005 2006 2012 2007 2007

2006

2005

2007

2007

2010

2010 2013

2012

2015 2015

2009

2015

2007 2005 2007 2008

2015 2007

2015

Koru ma*** 2007 2015 2010 2004 2005 2006 2015 2004 2005 2017 2010

2011

***Vaak trnn korunmas ile ilgili olarak Estonyann durumu zel hkme balanmtr.

Kaynak: Avrupa Birlii ile Katlm Mzakereleri Rehberi, ktisadi Kalknma Vakf Yaynlar No: 184, stanbul, ubat 2005, s. 373.

Avrupa Birlii ile Katlm Mzakereleri Rehberi, ktisadi Kalknma Vakf Yaynlar No: 184, stanbul, ubat 2005, s. 370.

11

13

SLOVENYA

LTVANYA

EK CUM.

POLONYA

LETONYA

SEKTR/ DREKTF

ESTONYA

MALTA

Bu lkeler iinde Polonya 40 milyona yaklaan nfusuyla genel olarak tm mzakere balklarnda Trkiye iin en yakn rnei tekil etmektedir. evre balnda dier Orta ve Dou Avrupa lkeleri arasnda da en fazla gei sresi alm lkedir. Bu balamda, Polonyann mzakerelerde izledii strateji, kurumsal yaplanmas ve uygulama srelerinin her biri iyi deneyimler olarak deerlendirilmeli, yapt hatalar ve eksiklikleri de tekrarlanmamaldr. Polonya mzakere sreci boyunca evre alannda ciddi yatrmlar yapmtr. Bu yatrmlarn ok kk bir ksm katlm ncesi fonlarndan karlanmtr. Polonya yatrmlar karlamak iin 1990 ylndan itibaren belki Trkiye iin de rnek olabilecek bir strateji izlemektedir. Polonya, havay kirleten irketlerden kirlettikleri lde bir har miktar alm ve genel yatrm kaynann nemli bir blmn bu fondan karlamtr. AB evre mktesebatna uyumda kurumsal anlamda Polonyada 1999dan itibaren, evreye ilikin yaplanmann idaresi yerel ynetimlere devredilmitir. Su kalitesi ve atk ynetimi alannda gelitirilen projeler yerel idare btesi tarafndan karlanmaktadr. Ancak ar yatrm gerektiren alanlarda yerel fonlarn yan sra merkezi btenin desteinden de yararlanlmaktadr. Bu anlamda Trkiyede yerel idarenin bu anlamda rol stlenmesi uzak grnmekle beraber, mzakere srecinde daha etkili uygulamalar iin gerekli olabilecektir. Yaplan almaya gre Polonya ar yatrm gerektiren alanlarda aadaki gei srelerini elde etmitir12: Hava kalitesi: - 94/63/EC sayl, benzin depolamasndan ve datmndan kaynaklanan uucu organik bileenlerin emisyonuna ilikin Direktif; Direktifin 3, 4, 5 ve 6. maddesi ekinde yer alan terminallerde depolama tesisleri, tanr konteynerlerin yklenmesi ve boaltlmas, tanr konteynerler ve benzin istasyonlarnda bulunan depolama tesislerinin yklenmesi uygulamas iin 2005 sonuna kadar gei sresi elde edilmitir. - 1999/32/EC sayl, baz sv yaktlarn kkrt orannn azaltlmasna ilikin Direktif: Ar yakttaki kkrt ieriine dair hkmlerin uygulanmas iin 2006 sonuna kadar sre almtr. Atk Ynetimi: - 2557/2001/EC sayl Tzk ile deitirilen 259/93/EEC sayl, AB iinde veya dnda atklarn sevkiyatnn kontrol ve gzetimine dair Tzk; geri kazanlmak zere Polonyaya sevkyatnn 30 Aralk 2012 tarihine kadar yetkililere bildirilmesi ve ileme koyulmas ngrlmtr. - 94/62/EC sayl, ambalajlama ve ambalaj atklarna dair Direktifte, Plastik malzemelerin dnmnde 2005 ylna kadar en az %15; metal malzemelerin dnmnde, 2005 ylna kadar %15; tm ambalaj malzemelerinin geri kazanmnda, 2006 ylna kadar %43 ve Direktifteki oranlara tam uyum iin ise 2007 sonuna kadar gei sresi alnmtr. - 1999/31/EC sayl, atklarn dzenli depolanmasna ilikin Direktifte, suyun kontrol ve znr maddelerden temizlenmesine ilikin faaliyetlerin ynetimi, topran ve suyun korunmas, gaz kontrol ve istikrarna dair hkmlerin, belediyeye ait tehlikeli veya
Avrupa Birlii ile Katlm Mzakereleri Rehberi, ktisadi Kalknma Vakf Yaynlar No: 184, stanbul, ubat 2005, 357-361.
12

14

endstriyel atklar dnda yer alt depolarna ynelik olarak uygulanmas iin 1 Temmuz 2012 tarihine kadar geis sresi elde edilmitir. Su Kalitesi: - 91/271/EEC sayl Kentsel Atksu Artmna dair Direktifin uygulanmas iin gerekli maliyetin 8,9 milyar Euro olduu belirtilmi, 674 yerleim blgesi iin 2005 sonu; 1069 blge iin 2010 sonu ve 1165 yerleim blgesi iin 2013 sonuna kadar gei sresi elde edilmitir. Direktif, tm yerleim blgelerinin kentsel atk su toplama sistemlerine sahip olmas, baz yerleim blgelerinde toplama sistemlerine szan kentsel atk sularn boaltlmadan nce ikincil veya ncl bir ilemden gemesi ve hassas blgelere boaltlacak atklarn daha sk bir ilemden gemesinin gerektirmektedir. Endstriyel Kirlilik ve Risk Ynetimi: - 96/61/EC sayl, entegre kirlilik nleme ve kontrol Direktifi (IPPC); Polonya mevcut tesislerin iletme izinlerine ilikin hkmlerin uygulanmas iin 2010 sonuna kadar gei sresi almtr. - 2001/80/EC sayl, byk yakma tesislerinden havaya yaylan baz kirletici maddelerin snrlanmas Direktifi hkmleri, byk yakma tesislerinden kaynaklanan dioksit kkrt ve toz emisyon snrlarn drmeyi amalamaktadr. Polonya, doksit kkrt emisyon snrnn 36 yakma tesisinde tam uyumunun salanmas iin 2015 sonuna kadar gei sresi almtr. Nkleer Gvenlik ve Radyasyondan Korunma: - 97/43/Euratom sayl, tbbi nedenlerle iyonize radyasyona maruz kalmann tehlikelerine kar bireylerin salklarnn korunmas hakknda Direktif ile ilgili, Polonyaya Direktifin 8. maddesinde yer alan tehizata dair hkmlerin uygulanmas iin 2006 sonuna kadar gei sresi tannmtr.

15

5. TRKYE N UYUMUN MAL YK Trkiyeyi bekleyen asl sorun evre mevzuatnn uygulanmas iin gerekli olacak ciddi boyutlardaki yatrm miktardr. Trkiye, bu ar yatrm karlayabilmek iin bir an nce bir strateji belirlemeli ve uygulamaya sokmaldr. Trkiyenin 2024 ylna kadar AB evre mevzuatnn uyumlatrlmas iin yapmas gereken toplam yatrm miktar EHCIP ad verilen bir proje ile ngrlmtr. Bu proje kapsamnda ar yatrm gerektiren evre Direktiflerinde uyumun maliyeti hesaplanm ve dokuz balk altnda incelenmitir. Proje sonularna gre Trkiyenin, 2024 ylna kadar evre alannda tm personel ve teknik destek dahil 70 milyar dolaynda yatrm yapmas gerekmektedir. Personel ve teknik destek dnda gerekleecek 68 milyar euronun Direktifler baznda incelendii Tablodan da grlebilecei gibi en nemli blm me Suyu ve Atk Su alannda toplam 37 milyar olarak hesaplanmtr. Bir dier ar yatrm gerektiren alan 14 milyar ile Endstriyel Kirliliktir. Atk Ynetimi de yine yaklak 14 milyar ile ar yatrmn gerekecei alanlardan biri olacaktr. Bu ngrlen miktarlar evre mzakerelerinin ne kadar zorlu geeceine iaret etmektedir. Tablo 2. Trkiyenin AB Uyumunda evre Alannda stlenmesi Gereken Yatrm Maliyeti; Direktif Bazl nceleme Sektr milyon Yatay Mevzuat Hava Kalitesi Atk Ynetimi Su Kalitesi Doa Koruma Endstriyel Kirlilik Kimyasallar Nkleer Gvenlik Grlt Kontrol Ynetimi Toplam
1

Personel maliyeti1,2 5.0 46.3 343 0.9 420.5 30.8 123.3 1.7 28.8 1,000.5

TD maliyeti1,3 37.8 101.6 22.0 16.1 1,314.6 16.9 28.9 8.1 7.5 1,553.5

Yatrm maliyeti n.a. 2,746 13,338 37,629 n.a. 14,260 n.a. n.a. 42 68,000

Toplam uygulama maliyeti 43 2,894 13,703 37,646 1,735 14,308 152 10 79 70,569

Carl Bro projesi erevesinde deerlendirilen maliyetler, evre ve Orman Bakanl 2004 2 Maliyetler 20 yllk bir sre iin hesaplanmtr. 3 Bu TD maliyetleri sadece mevzuat uyumlatrlmas ve kurumsal kapasite geliimi maliyetlerini iermektedir. TD ile ilgili yatrm projelerinin maliyetleri yatrm maliyetinin bir parasdr. Kaynak: Grdoar Sargl, Trkiyede AB Fonlar ve evre Konferans sunum, 1 Aralk, Ankara 2005.

5.1. Yerel Ynetimlerin ve Sanayinin Uyum Srecindeki Rol Toplam 68 milyar yatrm miktar, kamu sektr arlkl olmak zere, kamu ve zel sektr arasnda paylalacaktr. ngrlen rakamlara gre, tm mevzuatn aktarlmas ve uygulanmas iin gereken yatrmn 50 milyar su kamu, 18 milyar su ise zel sektr tarafndan karlanacaktr. Tablo 3den de izlenecei gibi, kamu sektr zellikle ime suyu

16

ve atksu, kat atklar; ve zel sektr de entegre kirlilik nleme ve kontrol alanlarnda ar yatrmlar stleneceklerdir. Tablo 3. Kamu ve zel Sektrn stlenmesi Gereken AB Uyum Yatrmlar Kamu sektr me suyu ve atksu Kat atklar Hava zel sektr Endstriyel atksu Hava kirlilii Entegre kirlilik nleme ve kontrol iftlikler TOPLAM 50 35.0 13.0 2.0 18 1.7 0.8 14.0 1.0 68

Kaynak: Hasan Z. Sarkaya, evre ve Orman Bakanl Tarafndan Yrtlen almalar

Kamu sektr yatrmlarnn nemli bir blm ime suyu ve atksu iin altyap oluturmak iin yaplacaktr. Kentsel atksu artm Direktifi gereince nfusu 2000den fazla olan btn yerleim blgelerinde ve ekonomik faaliyet yrtlen alanlarda endstriyel atk su da dahil olmak zere atk suyun toplanmas ve artlmas gerekecektir. Bu alanlardaki altyap yatrmlar ounlukla belediyelerin yetki alannda olacaktr. Bu nedenle aday lkelerden Slovenyada da grlecei gibi, bu yatrmlarn karlanmasnda belediye btesi nemli bir kaynak olarak grlmektedir. Slovenya rneinde belediye btesinin toplam yatrmlarn %20-30unu karlamas ngrlmtr13. Trkiyedeki belediyelerin 35 milyar bulacak bu yatrmlarn karlanmasnda ne kadar yeterli olaca ise soru iaretidir. Trkiye zellikle atksu alannda Avrupa lkeleri ile karlatrldnda ok gerilerde yer almaktadr. DE malat Sanayi Envanteri 2000 yl sonularna gre toplam 746.9 milyon m3 atksuyun 235.4 (%31.5) milyon m3 artlmaktadr14. Tablo 3 verilerine gre de Trkiye, aka grld gibi Avrupa lkeleri arasnda kentsel atksu artm oran olarak son srada yer almaktadr.

http://europa.eu.int/comm/environment/enlarg/pdf/slovenia_water.pdf DE, malat Sanayi Atk Envanteri, Ankara, 2000, DPT IX. Kalknma Plan evre zel htisas Komisyonu Raporunun iinde, Ankara, Aralk 2005.
14

13

17

Tablo 3. Avrupa lkeleri ve Trkiyede Kentsel Atksu Artm (1992-2003)

% Belika ek Cum. Danimarka Almanya Estonya Yunanistan spanya Fransa rlanda talya Kbrs Letonya Litvanya 1992 .. 51 86 .. 72 11 42 .. .. .. .. .. .. 1993 .. 52 86 .. 72 50(s) .. .. 45 .. .. .. .. .. 20 13 96 75 37 .. .. .. 77 .. 84 35 .. 2 66 1994 .. 55 86 .. 72 .. .. .. .. .. .. .. .. 87 21 13 96 .. 39 21 .. .. 77 .. 86 35 10 4 66 1995 29 56 87 88 72 55 48 77(e) 58 63 .. .. .. 88 21 13 97 75 42 .. .. .. 77 93 .. 35 9 4 67 1996 20 58 87 .. 72 .. .. .. .. .. .. .. .. .. 22 13 98 .. 43 .. .. 49 78 .. .. 35 10 4 67 1997 35 59 88 .. 72 56 .. .. .. .. .. .. .. .. 24 13 98 .. 47 .. .. 49 78 .. .. 36 14 4 70 1998 38 62 89 91 69 .. .. 77 .. .. .. .. .. .. 26 13 98 81 49 42 19 49 79 93 .. 36 17 8 73 1999 .. 62 .. .. 69 .. .. .. 66 .. 33 .. .. 93 29 13 98 .. 52 .. 19 50 80 .. .. 36 .. 16 73 2000 .. 64 .. .. 69 .. 88 .. .. .. 35 .. .. .. 46 13 98 85 54 .. 18 51 80 86 .. 37 .. 33 73 20 51 81 .. .. 38 17 33 74 2001 .. 65 .. 93 69 .. .. 79 70 .. .. .. .. .. 50 13 98 86 55 2002 .. 70 .. .. 70 .. 89 .. .. .. .. 65 57 .. 57 .. 99 86 57 .. 33 52 81 85 .. 39 .. 50 74 2003 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 70 59 95 .. .. .. .. 58 .. .. 52 .. .. .. 40 .. 50 ..

Lksemburg .. Macaristan 16 Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere Bulgaristan Trkiye zlanda Norve 13 95 72 35 .. .. .. 77 95 86 .. .. 2 63

(..): Bilgi yok (s): Eurostat tahmini (e): Tahmini deer Kaynak: EUROSTAT, Sustainable Development Indicators, http://epp.eurostat.cec.eu.int

zel sektr yatrmlarnn en nemli ayan oluturacak Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifinin uygulanmasnn gerektirecei 14 milyar luk yatrm belirli sektrlerdeki ve byklkteki sanayi kurulularnn stlenmesi gerekli bir miktar olacaktr.

18

Direktif, yksek seviyede bir evre korumann salanabilmesi amacyla, atklarla ilgili nlemler de dahil olmak zere, bahsi geen faaliyetlerden kaynaklanan, havaya, suya ve topraa verilen kirliliklerin nlenmesi, bunun mmkn olmamas durumunda ise azaltlmas iin alnmas gereken nlemleri ortaya koymaktadr. Direktifin 3. maddesinde Direktif kapsamndaki tesislerin genel ykmllkleri sralanmaktadr. Buna gre Direktifin EK-1 Listesinde yer alan enerji sanayi, metal sanayi, mineral toprak sanayi, kimya sanayi ve atk ynetimi alannda faaliyet gsteren tesisler ve deri ileme, entegre et, kat hamuru retimi, terbiye, boyama ve apre retimlerini ieren tekstil fabrikalar, kmes hayvanlarnn yetirtirildii tesisler, hayvan atklarnn bertaraf edildii tesisler ve organik solventler vastasyla yzey ileme yapan tesisler iin ykmllkler sralanmtr15. Direktife gre, yetkili otoriteler, tesislerin aada verilen hususlara uygun olarak iletilmesini salamaldrlar. ye devletler, bunu teminen gerekli nlemleri alrlar. a. zellikle Mevcut En yi Tekniklerin kullanlmas yoluyla, kirliliin nlenmesine ynelik olarak tm nlemler alnmaldr, b. nemli derecede kirlilie sebebiyet verilmemelidir, c. Atk oluumu en az seviyeye indirilmeli, oluan atklar yeniden kullanlmal, bunun ekonomik ve teknik olarak mmkn olmamas durumunda evreye zarar vermeyecek ekilde bertaraf edilmelidir, d. Enerjinin verimli kullanm salanmaldr, e. Kazalarn nlenmesi ve meydana gelen kazalarn olumsuz sonularnn en aza indirilmesi iin gerekli tm tedbirler alnmaldr, f. Tesisin kapatlmas srasnda ve sonrasnda kirlenmeye sebebiyet verebilecek risklerin ortadan kaldrlmas ve arazinin eski haline getirilmesi iin gerekli tm nlemler alnmaldr. Ayrca Direktifin 15. maddesi uyarnca kirlilik izlenmesi ve srelerinin effaf bir ekilde gerekletirilmesi gerekmektedir. Maddeye gre, tesisten kaynaklanan kirliliklerin izlenmesi sonucu elde edilen veriler ve yetkili otoritelerin gerekletirdii denetim sonular halkn eriimine almaldr. Bu maddeyle, retim srelerin effaflnn salanmas ve evreye duyarl tesislerin mallarn rekabet edebilirliinin artrlmas hedeflenmektedir. Sadece bu Direktiften Trk sanayisinin evre mzakereleri srecine ne kadar titizlikle yaklamas gerektii sonucu ortaya kmaktadr. Bu alan dnda, sanayi ayrca, bu Direktifle karlatrldnda grece olarak az da olsa endstriyel atksu, hava kirlilii alanlarnda zerine den yatrmlar gerekletirmek durumunda kalacaktr. Tm bu srete gerekli olacak 70 milyar Euronun nereden ve nasl salanacana ilikin strateji bir an nce belirlenmelidir. Avrupa Birlii, su, atk su ve hava kalitesine arlk veren evresel altyap yatrmlarnn kk bir ksmn 2007-2013 Katlm ncesi Aralarnn Blgesel Kalknma bileeninden fonlayacaktr. Ancak unutulmamaldr ki Avrupa Birlii, Trkiyeye uyum srecinde ok kstl olarak hibe kullandracaktr. Tahminlere gre toplam yatrmn ancak %10-15 kadar ABden alnabilecek, bu fon da ancak projeler vastasyla kullanlabilecektir. Bunun nedeni hem AB btesinin artk snrl tutulmak istenmesi hem de katlmda olan lkenin kendi yatrmlarnn sorumluluunu stlenmesi gerekliliidir.

15

Tesislerin zellikleri ve byklklkleri iin bkz. Ek-1, Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifi EK-1.

19

Unutulmamas gereken bir dier nokta ise, Birlie yeni ye olmu 10 lkenin de AB mzakere srecinde kii bana den maliyetlerde, Trkiye ile yakn maliyetler stlenmeleridir. Bu lkelerin kii bana den gelirleri Trkiyedekinden daha fazla olsa da gelirleri Trkiyeye daha yakn olan Baltk lkeleri de uyum srecinde yaklak deerlerde kii ba yatrmlarn altndan kalkabilmilerdir. Tablo 4. Yeni ye Olmu lkeler ve Trkiyede Kii Bana Den evresel Yatrm Maliyeti Yatrm Maliyeti (Milyon EURO) 8.610 6.600 9.400 4.406 4.118 10.000 1.480 - 2.360 1.600 22.100 42.800 22.000 4.809 2.430 65.000 68.000

lke Bulgaristan ek Cumhuriyeti Estonya Macaristan Latvia Litvanya Polonya Romanya Slovakya Slovenya TRKYE

Nfus 7.500.000 10.200.000 1.300.000 10.000.000 2.300.000 3.600.000 38.600.000 22.300.000 5.400.000 2.000.000 69.700.000

Kii ba maliyet 1.150 EURO 650 - 925 EURO 3.400 EURO 400 - 1.000 EURO 650 - 1.050 EURO 450 EURO 575 - 1.100 EURO 1.000 EURO 900 EURO 1.200 EURO 900 - 980 EURO

Kaynak: Mustafa ztrk, evre ve Orman Bakanl Mstear Yardmcs, stanbul Sanayi Odas IV. Sanayi Kongresi Srdrlebilir Kalknma Yolunda evre Politikalar balkl sunum.

20

SONU Avrupa Birlii evre Politikas kendi iinde evresel koruma dnda baka amalara da hizmet etmektedir. Avrupa Birlii, bir evre politikas olutururken 1987 Tek Senet ile oluturduu i pazarn da nndeki nemli engellerden birini ortadan kaldrmaktadr. evresel dzenlemeler, firmalara ek maliyetler ykledii iin retim maliyetlerini de etkileyecek, bu nedenle evresel standartlarn oluturulmad bir Birlikte baz lkeler daha gevek evresel dzenlemelerle daha ucuz retim yaparken rekabette dier yksek evresel standartlar olan lkeleri zor duruma sokacakt, dolaysyla da Tek Pazar da doru olarak ileyemeyecekti. Trkiyenin de Avrupa Birlii mzakerelerinde Birliin evre politikasna uyum salamas gerekliliinin temel nedenlerinden biri bu ekonomik yaklamdr. Dnyada bu konuda tartmalar yaanm, ve hipotezler ortaya atlmtr. Temel olarak iki gr zerinde odaklanan tartmalar evresel dzenlemelerin d ticaret ve rekabetedebilirlik asndan ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Bu alandaki gr ve aratrmalar, evre Sorunlarna Ekonomik Yaklamlar ve Optimal Politika Araylar adl almada toplanmtr16. Bu almada deinilen ilk gr evresel dzenlemelerin lkelerin rekabet edebilirliklerini olumsuz etkilediini savunan geleneksel yaklamdr. Bu yaklama gre evresel dzenlemelerin getirilmesi, ykselen maliyetler ve karlatklar ticari engeller nedeniyle rekabet gcn kaybeden firmalarn piyasadan ekilmesiyle sonulanmakta, bunun sonucunda da lke genelinde retim kayb, isizlik, ihracatn daralmas gibi sorunlar ortaya kmaktadr. Bu gr destekleyen McGuirea gre tek tarafl ve uyumlatrlmam evresel dzenlemeler, karlkl ticaret yapan lkeler veya blgeler arasnda, ayn retim faktrlerinin fiyatlar ve dnya mal fiyatlarnn eitlenmesi ynndeki uyumlama srecine zarar vermektedir. Bu durum ayn zamanda yatrmlarn daha az sklatrlm evresel dzenlemeleri olan lkelere kaymasna neden olmakta ve bylece ekonomilerin rekabet glerini etkileyebilmektedir. Dier yaklam olan yeniliki yaklam ise bu tr bir ilikinin kurulmasnn temelde doru olmadn, bu rekabet dengesizliinin pek ok baka nedenden kaynaklanabileceini, hatta sk evresel dzenlemelerin, firmalarn rekabet edebilirliklerini olumlu ynde etkileyeceini dile getirmektedir. Sklatrlm evresel dzenlemeler, firmalarn AR-GE faaliyetlerine daha fazla kaynak ayrmasn salayacak, bilgi eksiklii ve organizasyon ataletinden kurtulan firmalarn da rekabet glerinin gelimesine katkda bulunacaktr. Bu yaklamn hipotezini glendiren bir alma yapan Michael E. Porter, evre standartlarn, firmalar daha stn kaliteye, daha stn teknolojiye ynelten bir bask unsuru olarak mteri ilgisini ekecek zellikleri ortaya kartan ve bylece ulusal firmalara yeni rnler ve hizmetler gelitirme konusunda nc olma frsat yaratan faktrler olarak deerlendirmektedir. Bu konuda Japonya ve Almanyada aratrmalar yapan Porter, evresel standartlara verilen nemle birlikte giderek artan sayda patentlendirilmi, evreyle uyumlu rn ve retim teknolojisine nc olabilecek firmalarn, dnya pazarlarnda arln artrdklarn izlemitir. Bu anlamda, rekabet stnlnn, evreye duyarl rn ve retim teknolojilerine sahip olan lkeler lehine gelitii gr arlk kazanmaktadr.
zcan Dademir, evre Sorunlarna Ekonomik Yaklamlar ve Optimal Politika Araylar, Ankara, 2003, s. 263-295.
16

21

Ayn srecin d ticareti ne ynde etkiledii konusunda da eitli aratrmalar yaplm ve iki grn de kendi tezlerini savunabilecekleri sonular ortaya kmtr. Lowun yapt almada ABD ve Meksika arasnda serbest ticaret alan oluturulmasyla Meksikann kirletici potansiyeli yksek endstrilerinde ABDye olan ihracatta toplam ihracattaki bymenin zerinde bir art, daha sk evresel dzenlemelere sahip ABDnin kirletici potansiyele sahip endstrilerinde de rekabet gcnde azalma gzlemlenmitir. Benzer bir alma, Cees van Beers ve Van den Bergh tarafndan OECD yesi 21 lkeyi kapsayan veri seti kullanlarak oluturulan, karlkl ticareti evresel dzenlemelerin younluk derecesi ve dier deikenlerle birlikte aklayan modelin tahmin sonulardr. Sonular, daha sk evre politikalarnn karlkl ticaret akmlar zerinde ne ihracat ne de ithalat akmlarn aklayabilecek anlaml bir etkisinin olmad ynnde olmutur. evresel dzenlemelerin rekabetedebilirlik ve d ticarete olan etkisinin incelendii bu almalardan da grlebilecei gibi ayn konuda farkl sonular ortaya kmtr. Bu da farkl deikenler ve ngrlerin kullanlmasyla ortaya kmtr. Bu almalar nda, Trkiye iin yaplabilecek bir ngryle, AB mzakereleri ile birlikte girilen srete yaplacak yksek evresel yatrmlarn retim maliyetlerini artracan, fakat orta vadede en byk ticaret ortamz olan AB ile rekabetedebilirliimizin, hem yenilikilik hem de minimum standartlarn salanmas ile artabileceini syleyebiliriz. 3 Ekim ile balayan mzakere srecinde, Trkiye, yalnzca yelik iin deil, kalknmasn srdrlebilir klmak iin de evre alanna gereken nemi vermek durumundadr. Bu hem yelie ulamada nemli bir sre olan mzakere srecinin bir gereklilii hem de vatandalarna devletin verdii deerin bir gstergesidir. evresel dzenlemelerin sklaaca, retim srelerinin zellikle evresel boyutlarnn effaflaaca bu sre doal olarak ok kolay bir sre olmayacaktr. Trkiye iin nemli olan bu yatrmlarn yaplabilmesi iin yeterli kaynan ve ortak bilinle birlikte gelien motivasyonun yaratlabilmesidir. Bu konuda ncelikle merkezde kapasitesi yksek, doru idari yaplanma oluturulmal, yerel ynetimlere de bu alanlarda gerekli destek ve yetki salanmaldr. zellikle kentsel atksu artm ve atk yakma tesisleri gibi pek ok alanda yerel ynetimlerin rolnn ok yksek olaca gz nnde bulundurularak, belediyelerin bu alanda ilevsel olmalarna allmaldr. Bunlarn yansra, devletin yatrmlar ynlendirme ve tevik etme konusunda bir takm yasal dzenlemelere gitmesi ve sanayiyi bilgilendirebilmek iin gerekirse eitli merkezleri amas gerekebilecektir. Yatrmlarn ancak %10-15lik bir blmn hibelerle destekleyen AB, hibeleri kullandrmak iin iyi kotarlm projeleri deerlendirecektir. Bu balamda, bu fondan azami lde yararlanabilmek iin ABye proje oluturmak gerekecektir. Bunun iin kamu sektr proje retebilmeli, gerekirse zel sektr de bu konuda bilinlendirmelidir. Ar yatrmlar karlamada kullanlabilecek bir dier yntem ulusal bir evre fonu yaratmaktr. Polonya rneinde de grlen, belirli dzeyin stnde kirleten emisyonlara sahip sanayiden evreyi kirletmeleri karlnda alnan miktarlar, mzakere srecinde gerekli yatrmlarn karlanmas iin nemli bir fon olmutur. Trkiyenin de benzeri fonlar oluturmas, gerekli yatrmlar iin nemli bir destek mekanizmas yaratmas iin ciddi bir alternatif olarak deerlendirilebilir.

22

Bu srete yaplmas gereken belki de en nemli ey sreci kamu sektrne ve sanayiye daha iyi anlatmak ve bu mzakere baln kapatabilmek iin toplumun tm kesimlerinin desteini almak olacaktr. nk Avrupa Birlii ile mzakere sreci, Trkiyeye, AB ile olan diyalounda imdiye kadar ok tartmad ekonomik boyutu hatrlatacak, Birlie yelik iin yaplmas gereken yatrmlar, hedefe ulamada lkenin nndeki en nemli engel olacaktr.

23

EK. 1 96/61/EEC SAYILI VE 24 EYLL 1996 TARHL ENTEGRE KRLLK NLEME VE KONTROL LE LGL KONSEY DREKTF (IPPC DREKTF) (OJ L 257, 10.10.96) Madde 1: Ama ve Kapsam Bu Direktifin amac, Ek-1 listesinde yer alan faaliyetlerden kaynaklanan kirliliin entegre bir yaklamla nlenmesi ve kontrolnn salanmasdr. Direktif, yksek seviyede bir evre korumann salanabilmesi amacyla, atklarla ilgili nlemler de dahil olmak zere, bahsi geen faaliyetlerden kaynaklanan, havaya, suya ve topraa verilen kirliliklerin nlenmesi, bunun mmkn olmamas durumunda ise azaltlmas iin alnmas gereken nlemleri ortaya koyar. Madde 2: Tanmlar Bu Direktifte geen, 1. madde/materyal: Radyoaktif maddeler ve genetik olarak deiime uram organizmalar dnda her hangi bir kimyasal ve bu kimyasaln bileiklerini, 2. kirlilik: nsan faaliyetleri sonucu oluan ve insan salna ve evre kalitesine zarar verebilecek maddelerin, snn ve grltnn, havaya, suya ve topraa direkt veya indirekt yollarla verilmesini, 3. tesis: Ek-1 listesinde yer alan bir veya daha fazla faaliyetin yrtld sabit teknik birimleri, 4. mevcut tesis: Bu direktifin yrrle girme tarihinden nce faaliyette olan, izin alm veya yetkili otoritenin grne gre izin bavurusu yapmas gereken tesisleri, 5. yetkili otorite: Bu Direktifin uygulanmas srasnda ortaya kan grev ve sorumluluklar yerine getirecek merciyi/mercileri, 6. izin: Tesisin tamamnn veya bir blmnn faaliyet gsterebileceini gsteren, tesisin bu Direktif hkmlerine uymasn garanti altna almak zere eitli artlar ieren yazl kararn tamam veya bir blmn, 7. (a) tesiste yaplan deiiklik: Tesisin prosesinde veya kapasitesinde yaplan deiiklikleri, (b) nemli deiiklik (substantial change): Yetkili otoritenin grne gre, evre ve insan sal zerinde nemli olumsuz etkileri olabilecek deiiklikleri, 8. letmeci/faaliyet sahibi (operator): Tesisi ileten gerek veya tzel kiiyi, fade eder. Madde 3: Faaliyet Sahibinin Genel Ykmllkleri Yetkili otoriteler, tesislerin aada verilen hususlara uygun olarak iletilmesini salamaldrlar. ye Devletler, bunu teminen gerekli nlemleri alrlar: (a) zellikle Mevcut En yi Tekniklerin kullanlmas yoluyla, kirliliin nlenmesine ynelik olarak tm nlemler alnmaldr, (b) nemli derecede kirlilie sebebiyet verilmemelidir, (c) Atk oluumu en az seviyeye indirilmeli, oluan atklar yeniden kullanlmal, bunun ekonomik ve teknik olarak mmkn olmamas durumunda evreye zarar vermeyecek ekilde bertaraf edilmelidir, (d) Enerjinin verimli kullanm salanmaldr, (e) Kazalarn nlenmesi ve meydana gelen kazalarn olumsuz sonularnn en aza indirilmesi iin gerekli tm tedbirler alnmaldr, (f) Tesisin kapatlmas srasnda ve sonrasnda kirlenmeye sebebiyet verebilecek risklerin ortadan kaldrlmas ve arazinin eski haline getirilmesi iin gerekli tm nlemler alnmaldr.

24

Yetkili otoritelerin, izin artlarn belirlerken yukarda belirtilen genel prensipleri dikkate alm olmalar, bu madde ile uyumun salanmas iin yeterli olacaktr. Madde 4: Yeni Tesisler in zinler Bu Direktif kapsamnda olan, yeni kurulan tesisler, izin prosedrn tamamlamadan ve gerekli izni almadan faaliyete geemezler. Madde 5: Mevcut Tesisler in zinler 1. Mevcut tesisler, bu Direktifin yrrle girmesini takip eden 8 yl ierisinde, Madde 3, 7, 9, 10, 13; Madde 14n 1. ve 2. Paragraflar ve Madde 15in 2. fkras ile getirilen hkmlere uymakla ykmldrler. 2. Mevcut tesisler, Direktifin Madde 1, 2, 11, 12, 14 (son paragraf), 16, 17; Madde 15in 1., 3. ve 4. fkralar ve Madde 18in 2. fkras ile getirilen hkmlere, Direktifin yrrle girdii tarihten itibaren uymakla ykmldrler. Madde 6: zin Bavurular 1. Yetkili otoriteye yaplan bavurular aadaki bilgileri iermelidir: - tesis ve tesisin faaliyetleri, - kullanlan hammaddeler, kimyasallar, tesiste tketilen ya da retilen enerji miktar, - tesisteki kirlilik kaynaklar, - tesisin bulunduu arazinin durumu, - tesisten kaynaklanabilecek kirliliklerin tahmini miktarlar ve zellikleri ve bunlarn muhtemel nemli evre etkileri, - tesisten kaynaklanan kirliliklerin nlenmesi, bunun mmkn olmamas durumunda, en aza indirilmesi amacyla kullanlabilecek teknoloji ve teknikler, - tesiste retilen atklarn oluumunun engellenmesi ve geri dnmnn salanmas amacyla alnan nlemler, - Direktifin 3. Maddesinde, faaliyet sahibinin genel ykmllkleri bal altnda verilen hususlar ile ilgili olarak alnacak nlemler, - evreye verilen kirliliklerin izlenmesi ve denetlenmesi iin alnacak nlemler, 2. Bu maddede belirtilen hususlarla ilgili olarak, ED yada gvenlik raporu gibi dier yasal dzenlemeler uyarnca hazrlanm olan bir takm dokmanlarda yer alan bilgiler, izin bavurusuna eklenebilir. Madde 7: zinlerin Verilmesinde Entegre Yaklam ye Devletler, izin prosedrnde birden fazla yetkili otoritenin yer almas durumunda, prosedrn entegre yaklamla yrtlmesini teminen, otoriteler arasndaki koordinasyonun salkl bir ekilde gerekletirilmesini salayc tedbirler almaldrlar. Madde 8: Kararlar Yetkili otorite, tesisin bu Direktifte ortaya konan artlar dorultusunda hazrlanan izin artlarn karlamas durumunda, tesise bir izin belgesi verir. artlarn karlanmamas durumunda ise tesisin izin bavurusu geri evrilir. Madde 9: zin artlar 1. ye Devletler, verilen iznin, Madde 3 ve 10da belirtilen hususlar iermesini salamaldr. 2. Yeni kurulan ya da kapasite artrm yapm tesisler iin yrtlen ED srecinde elde edilen bilgiler ya da sonu, izin srecinde dikkate alnabilir. 3. zin, kirleticiler iin emisyon ve dearj limit deerlerini de iermelidir. Gerekli grlrse, topran ve yeralt sularnn korunmas ve tesiste meydana gelen atklarn ynetimi konular

25

da izin kapsamna alnabilir. Uygun olan yerlerde, emisyon ve dearj limit deerlerinin yerine ya da bu deerlere ek olarak edeer parametreler ve teknik l birimleri kullanlabilir. 4. Paragraf 3te bahsi geen emisyon ve dearj limit deerleri, edeer parametreler ve teknik l birimleri oluturulurken, herhangi bir teknik ya da teknoloji tavsiyesinde bulunmadan fakat tesisin teknik/teknolojik karakteristiini, corafi konumunu ve yerel evre artlarn da dikkate alarak Mevcut En yi Tekniklerin temel alnmasn teminen dzenlemeler yaplmaldr. zin artlar, snrtesi kirliliin minimuma indirilmesi konusunu da iermelidir. 5. zin, tesisten kaynaklanan kirliliklerin izlenmesi, lm metod ve sklklar, sonularn deerlendirilmesi ve yetkili otoriteye denetlemeler iin gerekli bilgilerin salanmas konularn iermelidir. 6. zin, normal olmayan alma koullar (makinalarn altrlmas ve durdurulmas, sznt olmas gibi) iin alnan nlemleri de iermelidir. 7. zin, ye Devlet ya da yetkili otorite tarafndan, Direktifin amalarna uygun bulunan baka dier artlar da ierebilir. 8. ye Devletler, belli sektrlerdeki tesisler iin, tesislerin her biri iin ayr ayr izin artlarn ortaya koymak yerine, entegre yaklam ve yksek seviyede bir evre korumay garanti altna almak kouluyla, o sektre ynelik genel balayc kurallar ile izin artlarn oluturabilirler. Madde 10: Mevcut En yi Teknikler ve evre Kalite Standartlar evre Kalite Standardnn, Mevcut En yi Tekniklerin kullanlmas ile karlanabilecek artlardan daha sk artlar gerektirmesi durumunda, verilecek izin, gerekli olan ek nlemleri de kapsar. Madde 11: Mevcut En yi Tekniklerdeki Gelimeler ye Devletler, yetkili otoritelerin Mevcut En yi Tekniklerdeki gelimeleri izlemesini ya da bu konuda bilgilendirilmesini garanti altna almaldr. Madde 12: Tesiste Yaplan Deiiklikler 1. ye Devletler, tesiste yaplmas planlanan herhangi bir deiikliin, iletmeci tarafndan yetkili otoriteye bildirilmesini garanti altna almak iin gerekli nlemleri almaldrlar. Gerekli grlmesi durumunda yetkili otorite, verilen izni ve izin artlarn gncellemelidir. 2. ye Devletler, tesisin faaliyetlerinde planlanan nemli deiikliklerin, izin prosedr tamamlanmadan gerekletirilmemesi iin gerekli nlemleri almaldrlar. zin bavurusu ve yetkili otorite tarafndan verilen izin karar, tesisin deiiklik yaplan blm iin olacaktr. Madde 13: Yetkili Otorite Tarafndan zin artlarnn Gncellenmesi 1. ye Devletler, yetkili otoritelerin periyodik olarak izin artlarn gzden geirmesini ve gerektiinde gncellemesini salamak iin gerekli nlemleri almaldrlar. 2. Gzden geirme; - tesisin sebep olduu kirliliin nemli miktarlarda olmasndan dolay, izinde yer alan emisyon ve dearj limit deerlerinin revize edilmesi veya yeni limit deerlerin izne dahil edilmesi gerektiinde, - Mevcut En yi Tekniklerde meydana gelen gelimeler sayesinde, fazla miktarda maliyet getirmeyen fakat kirleticileri nemli miktarda azaltan uygulamalar mmkn olduunda, - Prosesin ve faaliyetin, gvenlik sebebiyle, baka tekniklerin uygulanmasn gerektirmesi durumunda, -Birliin veya ulusal yasal dzenlemelerin yeni hkmler getirmesi durumunda yaplr.

26

Madde 14: zin artlarna Uyum ye Devletler, - tesisin iletmecisinin izin artlarna uymasn, - iletmecinin tesisin atklar ve kirleticiler ile ilgili bilgileri dzenli olarak, evreye nemli olumsuz etkileri olan kazalar ise zaman kaybetmeden, yetkili otoriteye iletmesini, - Yetkili otoriteler tarafndan gerekletirilen tesis denetimleri srasnda, tesisin iletmecisi tarafndan her trl bilginin ve destein verilmesini salayacak nlemler almaldrlar. Madde 15: Bilgiye Eriim, Halkn Bilgilendirilmesi ve Katlm 1. ye Devletler, halkn, izin bavurularna eriimini ve yetkili otorite izinle ilgili kararn vermeden nce grlerini bildirmelerini teminen gerekli dzenlemeleri yapmaldrlar. Ayrca halkn izinle ilgili karara ve sonradan yaplan gncellemelere eriimi de salanmaldr. 2. Tesisten kaynaklanan kirliliklerin izlenmesi sonucu elde edilen veriler ve yetkili otoritelerin gerekletirdii denetim sonular halkn eriimine almaldr. 3. ye Devletler tarafndan Komisyona aktarlan veriler dorultusunda, her ylda bir, balca kirleticiler ve bu kirleticilerin kaynaklar ile ilgili bir envanter yaynlanacaktr. Madde 16: Bilginin Paylam 1. ye Devletler, Ek-1de yer alan faaliyet kategorileri iin oluturulmu limit deerler ve mmknse bu deerlerin salanmas iin kullanlan Mevcut En yi Teknikler ile ilgili bilgilerin ylda bir Komisyona iletilmesini salamaldrlar. 2. Komisyon, ye Devletlerin ve Direktif kapsamndaki endstrilerin, Mevcut En yi Teknikler, izleme ve denetleme ve konu ile ilgili son gelimeler hakkndaki bilgileri paylamalarn salar. Komisyon ylda bir, bu bilgi alverii srecinin sonularn yaynlar. 3. Direktifin uygulanmas ve Birliin dier evre aralar ile karlatrldnda baar derecesi hakknda raporlar hazrlanarak Komisyon tarafndan, gerekiyorsa nerilerle birlikte, Konseye iletilir. 4. ye Devletler, paragraf 1, 2 ve 3te bahsi geen bilgi paylamn salamaktan sorumlu olacak bir otorite ya da otoriteler tesis etmeli ve bu konuda Komisyona bilgi vermelidir. Madde 17: Snrtesi Etkiler 1. ye Devletler, kendi snrlarndaki bir tesisin, dier bir ye Devlet zerinde olumsuz evre etkilerine sahip olmas(ya da byle bir ihtimal olmas) durumunda, Madde 6 ile izin bavurusunda yer almas istenen bilgileri, kendi yetkili otoriteleri ile ezamanl olarak dier ye Devlete de iletir. 2. Paragraf 1de belirtilen durumun ortaya kmas durumunda, izin bavurusu, belli bir sre iin, tesisin faaliyetlerinden etkilenebilecek ye Devletin halknn eriimine de ak tutulur. Bylece, yetkili otorite kararn vermeden nce, dier ye Devletin halknn da izin bavurusu hakkndaki grlerini gerekli yerlere iletme frsat olacaktr. Madde 18: Birlik Emisyon ve Dearj Limit Deerleri 1. Komisyonun bir nerisi uyarnca, Konsey; - Ek-1 listesinde yer alan bertaraf tesisleri dndaki tesisler, - Ek-3 listesinde verilen kirletici maddeler ile ilgili olarak emisyon ve dearj limit deerlerini belirleyecektir. 2. Birlik emisyon ve dearj limit deerlerinin tespit edilmedii durumlarda, Birliin dier yasal dzenlemeleri ile ortaya konan limit deerler geerli olacaktr.

27

Direktif EK-1 DREKTF KAPSAMINDAK ENDSTRYEL FAALYET KATEGORLER 1. Enerji Sanayi 1.1. Termal girdisi 50 MWnin stnde olan yakma tesisleri 1.2. Mineral ya ve gaz rafineleri 1.3. Kok fabrikalar 1.4. Kmr gazlatrma ve svlatrma tesisleri 2. Metal Sanayi

2.1. Metal cevherini ilendii tesisler 2.2. Demir elik retim tesisleri (kapasitesi 2.5 ton/sain stnde olanlar) 2.3. Demir ve demir alamlarnn ilendii tesisler: (a) Haddehaneler (kapasitesi 20 MWn zerinde olanlar) (b) Scak dvme tesisleri (sl gc 20 MWn zerinde olanlar) (c) Metal kaplama tesisleri (ham elik girdisi 2 ton/sain zerinde olanlar) 2.4. Demir ve demir alamlar dkm tesisleri (kapasitesi 20 ton/gnn zerinde olanlar) 2.5. (a) metalurjik, kimyasal veya elektrolitik yntemlerle cevherden demir d metal reten tesisler (b) Demir d metallerin eritildii tesisler (kapasitesi kurun ve kadmiyum) iin 4 ton/gn, dier metaller iin 20 ton/gnn zerinde olanlar) 2.6. Elektrolitik ve kimyasal proseslerle metal ve plastiklerin yzeylerinin kapland tesisler (kaplama banyosu kapasitesi 30 m3n zerinde olanlar) 3. Mineral/Toprak Sanayi

3.1. Dner frnlarda imento klinker (kapasitesi 500 ton/gnn zerinde olanlar) ya da kire (kapasitesi 50 ton/gnn zerinde olanlar) retimi yapan tesisler 3.2. Asbest ve asbest ieren rnlerin retiminin yapld tesisler 3.3. Cam fabrikalar (kapasitesi 20 ton/gnn zerinde olanlar) 3.4. Mineral maddelerin eritildii tesisler (kapasitesi 20 ton/gnn zerinde olanlar) 3.5. Seramik, kiremit, tula ve porselen retimi yapan tesisler (kapasitesi 75 ton/gnn zerinde olanlar ve/veya frn kapasitesi 4 m3n zerinde olanlar) 4. Kimya Sanayi

4.1. aadaki organik kimyasallarn retiminin yapld kimya tesisleri (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) Basit hidrokarbonlar Oksijen ieren hidrokarbonlar Slfrl hidrokarbonlar Azotlu hidrokarbonlar Fosfor ieren hidrokarbonlar Halojenik hidrokarbonlar Organometalik bileikler

28

(h) (i) (j) (k)

Plastik materyaller (polimerler, sentetik elyaf) Sentetik kauuk Boya ve pigmentler Yzey aktif maddeler

4.2. aadaki inorganik kimyasallarn retiminin yapld tesisleri (a) amonyak, klor veya hidrojen klorr, flor, karbonoksitler, slfr bileikleri, azot oksitler, hidrojen, slfr dioksit gibi gazlar (b) hidroflorik asit, fosforik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, slfirik asit gibi asitler (c) amonyum hidroksit, potasyum hidroksit, sodyum hidroksit gibi bazlar (d) amonyum klorr, potasyum karbonat, sodyum karbonat, gm nitrat gibi tuzlar (e) metal oksitler ve dier inorganik bileikler 4.3. Fosfor, azot veya potasyum ierikli gbre retimi yapan tesisleri 4.4. Tarm ilalarnn retildii kimya tesisleri 4.5. Kimyasal ya da biyolojik proseslerler tbbi mstahzarat retimi yapan tesisler 4.6. Patlayc maddelerin retildii tesisler 5. Atk Ynetimi

5.1. Tehlikeli atklarn bertarafn ve geri kazanmnn yapld tesisler (kapasitesi 10 ton/gnn zerinde olanlar) 5.2. Belediye plerinin yakld tesisler 5.3. Tehlikeli olmayan atklarn bertarafnn yapld tesisler (kapasitesi 50 ton/gnn zerinde olanlar) 5.4. Gnlk 10 tonun zerinde depolama yaplan ve toplam kapasitesi 25.000 tonun zerinde olan atk depolama sahalar 6. Dier Faaliyetler

6.1. (a) Kat hamuru retimi yapan tesisler (b) Kat/karbon retimi yapan tesisler (kapasitesi 20 ton/gnn zerinde olanlar) 6.2. Terbiye, boyama ve apre nitelerini ieren tekstil fabrikalar (kapasitesi 10 ton/gnn zerinde olanlar) 6.3. Deri ileme tesisleri (kapasitesi 12 ton/gnn zerinde olanlar) 6.4. (a) Entegre et tesisleri (kan yan rnleri ileme kapasitesi 50 ton/gnn zerinde olanlar) (b) St dndaki hayvansal rnlerin retildii tesisler (kapasitesi 75 ton/gnn zerinde olanlar) (c) St ve mamllerinin imalini yapan tesisler (kapasitesi 200 ton/gnn zerinde olanlar) 6.5. Hayvan atk ve atklarnn bertaraf edildii veya deerlendirildii tesisler (kapasitesi 10 ton/gnn zerinde olanlar) 6.6. Kmes hayvanlarnn ve domuzlarn yetitirildii tesisler (kapasitesi 40.000 kmes hayvan, 2.000 domuz ya da 750 dii domuz zerinde olanlar) 6.7. Organik solventler vastasyla yzey ileme yapan tesisler (kullanlan solvent miktarnn 150 kg/sa veya 200 ton/yln zerinde olan tesisler)

29

Direktif EK-2 BU DREKTFTE ATIFTA BULUNULAN DREKTFLERN LSTES 1. 87/217/EEC Sayl, Asbestin Sebep Olduu evre Kirliliinin nlenmesi Ve Azaltlmas hakknda Direktif 2. 82/176/EEC Sayl, Klor-Alkali Elektroliz Endstrisinden Kaynaklanan Civa Dearjlarna Getirilen Limit Deerler Hakknda Direktif 3. 83/513/EEC Sayl, Kadmiyum Dearjlarna Getirilen Limit Deerler Hakknda Direktif 4. 84/156/EEC Sayl, Klor-Alkali Elektroliz Endstrisi Dndaki Endstrilerden Kaynaklanan Civa Dearjlarna Getirilen Limit Deerler Hakknda Direktif 5. 84/491/EEC Sayl, Hekzaklorosiklohekzan Dearjlarna Getirilen Limit Deerler Hakknda Direktif 6. 86/280/EEC Sayl, Baz Tehlikeli Maddelerin Dearjlarna Getirilen Limit Deerler Hakknda Direktif 7. 86/369/EEC Sayl, Belediyelere Ait Yeni Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin nlenmesi Hakknda Direktif 8. 89/429/EEC Sayl, Belediyelere Ait Mevcut Atk Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Azaltlmas Hakknda Direktif 9. 94/67/EC Sayl, Tehlikeli Atklarn Yaklmas Hakknda Direktif 10. 92/112/EEC Sayl, Titanyum Oksit Endstrisinden Kaynaklanan Atklarn Sebep Olduu Kirliliin Azaltlmas ve Elimine Edilmesi Amacyla Uygulanan Programlarn Uyumlulatrlmas Prosedrleri Hakknda Direktif 11. 88/609/EEC Sayl, Byk Yakma Tesislerinden Havaya Verilen Belli Kirletici Emisyonlarnn Snrlandrlmas Hakknda Direktif (94/66/EC Sayl Direktif le Revize Edildi) 12. 76/464/EEC Sayl, Baz Tehlikeli Maddelerin Su Ortamna Dearj Sonucu Sebep Olunan Kirlilik Hakknda Direktif 13. 75/442/EEC Sayl, Atklar Hakknda Direktif (91/156/EEC Sayl Direktif le Revize Edildi) 14. 75/439/EEC Sayl, Atk Yalarn Bertaraf Hakknda Direktif 15. 91/589/EEC Sayl, Tehlikeli Atklar Hakknda Direktif Direktif EK-3 EMSYON DEARJ LMT DEERLER BELRLENRKEN DKKATE ALINMASI GEREKEN NEML KRLETC MADDELERN LSTES Hava 1. Slfrdioksit ve dier slfr bileikleri 2. Azot oksitler ve dier azot bileikleri 3. Karbonmonoksit 4. Uucu organik bileikler 5. Metaller ve metal bileikleri 6. Toz 7. Asbest 8. Klor ve klor bileikleri 9. Flor ve flor bileikleri 10. Arsenik ve arsenik bileikleri

30

11. Siyanr 12. Kanserojen ve mutajen zellikleri olduu tespit edilmi madde ve karmlar 13. Poliklorodibenzodioksin ve poliklorodibenzofuran Su 1. Organohalojen bileikleri ve sucul ortamda bu tip bileikleri oluturabilecek maddeler 2. Organofosfor bileikleri 3. Organotin bileikleri 4. Kanserojen ve mutajen zellikleri olduu tespit edilmi madde ve karmlar 5. Dayankl hidrokarbonlar ve bioakmle olabilen organik toksik maddeler 6. Siyanr 7. Metaller ve metal bileikleri 8. Arsenik ve arsenik bileikleri 9. Biocide, zirai mcadele ilalar 10. Askda maddeler 11. trofikasyona sebep olan maddeler (zellikle azot ve fosfat) 12. Oksijen dengesine olumsuz etkisi olan maddeler Direktif EK-4 MEVCUT EN Y TEKNKLERN BELRLENMESNDE DKKATE ALINACAK HUSUSLAR 1. Az atk reten teknolojilerin kullanlmas, 2. Tehlikeli maddelerin kullanmnn azaltlmas (mmkn olan hallerde tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanlarla ikame edilmesi) 3. Mmkn olan yerlerde, retilen ve kullanlan maddeler ve atklar iin yeniden kullanm ve geri dnm uygulamalrnn gelitirilmesi 4. Daha nce denenmi ve baars kantlanm benzer proses, tesis veya metodlar 5. Teknolojide ve bilimde meydana gelen ilerlemeler 6. Kirleticilerin zellikleri, etkileri ve miktar 7. Yeni ve mevcut tesislerin sahip olduu zaman 8. Mevcut En yi Tekniklerin uygulanmas iin gereken sre 9. Proseste kullanlan hammaddelerin zellikleri ve kullanm miktarlar ve salanan enerji tasarrufu 10. Kirleticinin evre zerinde sahip olduu etkilerin ve yaratt risklerin nlenmesi ya da minimuma indirilmesi 11. Kazalarn nlenmesi ve evreye olabilecek etkilerinin en aza indirilmesi iin alnacak tedbirler 12. Komisyon ya da uluslararas organizasyonlar tarafndan yaynlanan dkmanlar

31

KAYNAKA Avrupa Birlii evre Mevzuatna Uyum Sreci, TSAD, stanbul, Eyll 2002. Avrupa Birlii ile Katlm Mzakereleri Rehberi, ktisadi Kalknma Vakf Yaynlar No: 184, stanbul, ubat 2005. Budak, Sevim. Avrupa Birlii ve Trk evre Politikas, Avrupa Topluluunun evre Politikas ve Trkiyenin Uyum Sorunu, stanbul, Aralk 2000. Dademir, zcan. evre Sorunlarna Ekonomik Yaklamlar ve Optimal Politika Araylar, Ankara, 2003. Durmaz, Burcu. Avrupa Birliinde evre Politikas Alannda Muhtemel Mzakere Srecine Ynelik Gerekli Hazrlklarn rneklerle allmas, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Uzmanlk Tezi, Ankara, Mays 2004. Ertrk, Hasan. evre Bilimlerine Giri, Bursa: Vipa A.. 3.bask, 1998. Kele, Ruen, Can Hamamc, evrebilim, Ankara: mge Kitabevi 4. bask, 2002. Sargl, Grdoar, Uyumlatrma Srecine Genel Bir Bak, Konferans: Trkiyede AB Fonlar ve evre, Ankara, 1 Aralk 2005. TEPAV|EPR, 2005 KOB Mktesebat Balklarna gre n Deerlendirme. http://www.euractiv.com/Article?tcmuri=tcm:29-117438-16&type=LinksDossier European Commission, Turkey 2005 Progress Report, http://europa.eu.int/comm/enlargement/report_2005/pdf/package/sec_1426_final_en_progress _report_tr.pdf http://europa.eu.int/comm/environment/enlarg/pdf/slovenia_water.pdf

32