LITERATURA i ROZNE HISTORIE SZKICE O LITERATURZE XX I XXI WIEKU Redakcja Barbara Gutkowska i Agnieszka NeckaTomasz Kaligciak Polskos¢ jako zrédto cierpien. O (homoseksualnej?) powiesci Czestawa Dobka Na ratunek golebicy Problem z polskoscia, polskg historia, polska tozsamoscig narodo- wa stal sig obecnie jednym z najbardziej nurtujacych watkow badas nad fenomenem ,polskiejliteratury homoseksualne}” ktéremu to pa- tronuje niemal alegorycznie Gombrowiczowski konfikt ,Ojeryzny” 2 ,Synezyzna’, oznaczajacy niemoznose pogodzenia ze soba tradycyj- nej, patriarchalnej i patriotycznej formy narodowej oraz seksualne] odmiennosci. W matryce Gombrowicza, zdaniem Wojciecha Smiei, \wpisuja sig Kolejni pisarze: Marian Pankowski, Grzegorz Musiat, Wi told Jabioriski, Marcin Krzeszowiec, Tadeuse Olszewski, kt6rzy na réi~ he sposoby kontestujg opresyjnosé patriotycznej trady¢ji narodowej!. W kontekécie Gombrowiczowskiego kontinuum nalezy rowniez roz_ Patrywaé niezmiernie ciekawa, aczkolwiek absolutnie zapomniang owies¢ emigracyjnego pisarza Czestawa Dobka Na ratunek golgbicy. Raczej trudno sobie wyobrazié, by praecigtnie oczytany student Polonistyki, odpowiadajgc na pytanie: ,wymien pierwsze powojen- ‘ne powiesci polskie, w ktérych pojawia sig wyradny watek homoero- tycany’, posréd takich utwordw jak Trans-Atlantyk czy Bramy raj, w ktorych to watek ten jest najbardziej widocany, jesli nie centralny dla narracji, wspomnial o powiesci Czestawa Dobka Na ratunek go- 'bicy. Preypuszczam, ze slyszeli o nie) jedynie nieliceni polonisci ito 2 pewnoscig jeszcze tylko ci, kt6rzy zajmuja sig badaniem literatury ‘emigracyjnej. Bo niczego na ten temat nie dowiemy sie na przyklad “Zab. W. Smica, Matryea Gombrowicea. Ojezyzna ny" homoseksuainejlteraturze it 80 M. Dabrowskiego, Warszawa 2008, , 289-3 ‘accom, .Opeje" 2008, nr 4, 18-23,FP 148 Tomasz Kalla z pionierskich prac Germana Ritza,. iszych uzupetnien dotyczqcych fenomenu ,polskiej ine’. Wydana ww 1964 roku w legendarnej londysiskiej Oficynie Malarzy i Poetéw de- biutancka powiesé Czeslawa Dobka wlasciwie nie istnieje, bo tez juz nigdy potem nie ukazata sig w Polsce, a pamigtaé naledy, ze to krajo- ‘we wydania przynosily emigracyjnym pisarzom najwigkszq popular- nog i poczytnosé. Pravda jest réwnied, Ze i sam autor, kt6ry marl nagle w 1973 roku w wieku 63 lat, nigdy cenionym pisarzem nie byt. |W sumie wydal bowiem jedynie dwie mikropowieSci i zbiér opowia- dai?, nie licage drobniejszych tekstéw pomieszczonych na lamach emigracyjnych periodykéw. Pisanych skadingd gléwnie dla doraé- nego zarobku. W momencie debjutu ksigzkowego autor miat 54 lata a Kt6z.interesue sig ,spéénionymi” (w tym przypadku co najmni 60 20 lat) debiutantami? Z tych chociaaby powodéw powiesé Dobka skazana byla na zapomnienie. Ja sam zresztq 0 istnieniu tej powiesci dowiedzialem sig zupel- nie przypadkowo, przegladajgc roczniki londyniskich ,Wiadomosci’ bedacych do pewnego tylko stopnia kontynuacja liberalnych .Wia- domosci Literackich” z okresu migdrywojnia. Ot6z, w 29. numerze 2 18 lipca 1965 roku na pierwszej stronie natknglem sig na zaskakujg- 9 informacje zamieszczong w sprawozdaniu z przebiegu posiedzenia gremium ,Wiadomosci” przyznajacego corocznie prestizowg nagro de dla najwybitniejsze} powiesci polskiego pisarza wydanej na emi gracji. Do nagrody tej za rok 1964 nominowano kilka powie: Na ratunek golgbicy Czestawa Dobka. A méwigc precyzyjni nowal jg poeta jan Rostworowski. Jego glos by! wowe7as odosobnio- ny, poeta zdawal sig juz na poczgtku swojego wystapienia podchodzié do tej nominacji z absolutnym przekonaniem, 7e jego kandydat nie otrzyma nagrody, gdyz nie bedzie w stanie przyciggnae odpowiednie} ilosci gloséw. Mimo to Rostworowski przeprowadzit interesujacg ar- gumentacjg, podkreslajgc zaréwno nowatorskie rozwiqzania formal- ne powiesci, jak i niespotykang w polskiej lteraturze problematyke: ani ted z pésni sary, 2 wyjtkiem mote Pankowskiey Brukscla 1989 ~ dap. LK.) iw pewien zamasko- ; Paryd 1953 - dop. TK znaszych ne | Polskod jako deb cep, 149 ‘odwazyto sig temat homoscksualiznus post i pozwolié mu by byl, nie celem wpra Od rodak6w opusaczony, bez w -m rosie zebranych przy tym st jostrzezone} ,Golebicy”? centralnym miejscu le matorem nad Zaskakujacy wydaje sig fakt, iz tematyka homoseksualna zosta- 4a potraktowana przez nominujgcego jurora jako atut po nie pozostato, jak mona sgdzic, bez wplywu na przebieg glosowa- nia jury, bowiem po kilku przeprowadzonych eliminacjach powiesé Dobka zajela ostatecznie treecia pozycie. Szczerze niedowierzalem przeczytanym stowom, a w glowie rodzilo sig pytanie: ,Homoseksu- lizm centralnym tematem polskie) powiesci? Bez ostonek? W latach (60.ubieglego stulecia? To niemozliwe! ‘Na temat Czestawa Dobka napisano niewiele. W popularnym slow- niku biobibliograficenym Wspétczesni polscy pisarze i badacze litera- tury! znajduje sig krdtkie hasto autorstwa Beaty Doros sve znalazto sig w Leksykonie pisarzy emigracyjnych Jana Zielisiskiego’, a takée w kompendium literatury emigeacyjne) Marii Danielewiczo- ‘wej®. Wspomniana powiesé réwnied nie doczekala sig szerszej recep- Gj. Dostrzezono jg jedynie w prasie emigracyjne}. Powstaly dvvie re- cenze tej powiesci: pierwsza wyszla spod pidra Zofii Kozarynowe), ddruga napisat Marian Czuchnowski Dwie recenzie i dwa odmienne glosy. Opisowa, niemal sprawor- daweza recenzja Kozarynowe) wlasciwie stara sig wytuszowa€ pro- blem homoseksualizmu w dosé typowy spos6b. Na homoseksual stéw autorka znajduje tylko jedno okreslenie: ,zboczericy”, Nazb preekonujgca apologia homoseksualizmn, ktéra pada w te) powies ust Edwina, okazuje sig dla recenzentki zbyt podejrzana, Najwyr: hie) mierzi jg obecnosé tolerancyjnej perspektywy, skoro wysuwa 2a- ‘aut w obronie normalnosi, insynuujge: ,jak gdyby autorowi, nie ty ko Edwinowi, zalezato na wzbudzeniu w czytelniku protest przeciw przesiadowaniu przez wladze, sady i spoleczefistwo ludzi niewinnych, ara pee ang ae sy sare had 2, pod red. |. Czachowskie, A. Szaagan, Wat ob. | Zest, Leksykon pol « Zob. M, Daniclewiceowa Sckice150 mas Kain leca 2 prayrodzenia réénigcych sig od ogolu i zmuszonych do ukry- wania sig ze swymi antykobiecymi upodobaniami I chimeryczna, pelna poetyckich metafor, skrainie subiektywna ien- tuzjastycana recenzja Czuchnowskiego, ktéry wpisuje utw6r Dobka w dluga tradycje skandalizujgeych powiesci erotycenych i homoero- tyemnych sod Poganki Zmichowskie, Kora bya pierwszym powiesio- ‘wym 2djgciem jedwabnej powloki z zagadnienia milosci lesbijskiej po Adama Grywatda Tadeusza Brezy, argumentujgc nastepujgco: Zagadnienia odmicnnosci scksualne), mitosésaffic¢na | homoseksu- alam zavie mages salaitege my whem relcursordw Igcznie 2 bardzo wyceulonym zagadnieniami moralnymi Ta swidece racycyne esto le prc pry ocenie Ne eturck +e nie ma nigdy dobeejksigi, bez wiekowego zapleczainte- -go i moralnego? de polski pisarz dose mocno interesowal sig problemami sro- dowiska homoseksualnego w Londynie Swiadczy chociadby jego en- tuzjastyczna recenzja wydanego w 1966 roku nietypowego przewod- nika po Londynie The New London Spy. A Discreet Guide to the Citys’ Pleasures (pod redakejq Huntera Davisa), ukazujqcego nie tylko tu- rystyczne atrakeje, lecz réwnie? ciemng strong miasta, jego zakazane rozrywki i seksualne podziemie. Zdaniem Dobka, dzigki temu prze- ‘wodnikowi polski emigrant mégtby dowiedzie¢ sig sporo: ich gromadzacych sig w swych Klubach, oczeku ywadzenie sprawiedliwszego i bardziej ludzkiego lek, jedynym miastem, tatiezg 2 soba { umawiaia si zawsve spotkat kolege W uf 151 gadzie pierosy i kanciaste jak y oddajgce sig wolisilnicjszych, samiczki. Tu gna wspéne mi Az sig wierzyé nie chee, Ze ten zolnier2 i poeta, autor wielu patrio- tycanych wierszy, uczestnik kat erzesniowej, wreszcie kapitan i zastepca dowédcy 5. Dywizji Karpackie} Piechoty odzna- czony Kraydem Walecanych w walce pod Monte Cassino, tak bardzo interesuje sig nocnym Londynem i losem przesladowanych homosek- sualistéw. Czy nalezat on do bywalcéw miejsc i Kubéw, ktdre nastep. nie tak dokladnie opisal w swojej powiesci? A mode po prostu ujawnit w nie) wlasne sklonnosci erotyczne? Wydaje sig, de te praypuszczenia nna zawsze pozostang w sferze domystéw. O prywatnym Zyciu Dobka, niestety, wlasciwie nic nie wiadomo, Poza przytoczonymi érédlami nie natknatem sig na Zadne wspomnienia o autorze. A z perspekt wy powiesci istotny moze okazaé sig okres londyfski jego biograt Wiadomo bowiem, ze do stolicy Anglii przeprowadzit sig wraz 2 Zong z Glasgow w 1958 roku, Pracowal tu kolejno jako krojczy w fabryce konfekcji damskie), agent uberpieczeniowy, a takze dziennikarz dose blisko zwigzany, jak udato mi sig ustalié!', 2 kregiem Stanistawa lisiskiego, homoseksualnego ,barona” londyiiskiej emigracji. Wiele wskazuje na to, Ze pewne doswiadczenia Dobka wplyngly na ksztalt 10 debiutanckie) powiesci, ktéra ~ jak informuje na wstepie autor ~ sjest oparta na prawdziwym 2darzenis rystepujacy W niej iistniala gotgbica’ To wszystko. Niech detektywistyczny mys! polaczy ze soba te wydarzenia, ‘Trzeba tu oczywiscie wyjas w latach 50. i 60. XX wieku w Wielkiej Brytanti, a w szezeg6lnosci w Londynie, nastapit najwiek- szy warost praesladowatt homoseksualist6w od czasu proces Oscara Wilde'a, Weigi jeszcze funkcjonowato uchwalone w XIX stuleciu prawo (tow. poprawka Laubouchére’a uchwalona w 1885), ktére kryminali- y