4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu 20.07.2011

altay Katlm zeti: Yldz Teknik niversitesi ve stanbul Enerji A.. koordinasyonunda 4 Nisan 2011 tarihinde Yldz Teknik niversitesinde Hibrit ve Elektrikli Aralar altay dzenlenmitir. altay, sanayi ve kamu kurulular ile niversitelerden alannda uzman aratrmaclarn katlmlar ile gerekletirilmitir. Ara Teknolojileri, Batarya Teknolojileri ve Altyap ve ebeke Teknolojileri olmak zere ayr oturumda dzenlenen altaya, Yldz Teknik niversitesi, Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Fatih niversitesi olmak zere niversitelerden, TBTAK-MAM, TBTAK-Uzay ve stanbul Enerji A.. gibi farkl devlet kurumlar ve itirak firmalarndan, aralarnda Renault, Tofa ve Ford-Otosann da bulunduu ara reticilerinden, Yiit Ak ve nci Ak gibi batarya teknolojisi alannda faaliyet gsteren yerli firmalarmzdan ve AVL, Siemens ve 365 Energy gibi ulusal ve uluslararas alanda faaliyet gsteren zel sektr birimlerinden deerli katlmclar katk salamtr. altay Raporu: Gnmzde dnya, insanolunun en nemli ihtiyalarndan birisi olan enerji alannda gelecek asndan nemli bir tehlike ile kar karya durumdadr. Dnyann gnmzdeki enerji ihtiyacnn byk bir blm kmr, doal gaz ve petrol gibi konvansiyonel enerji kaynaklar kullanlarak karlanmaktadr. Bunun yan sra dnyadaki enerji ihtiyac stel olarak art gstermekte, bu durum da konvansiyonel yakt ihtiyacn giderek arttrmaktadr. te yandan bahsi geen konvansiyonel yaktlarn rezervleri dnya zerinde snrldr ve artan enerji ihtiyacna bal olarak giderek tkenmektedir. Bu durum gelecekteki retim/tketim dengesinin salanmasn tehlikeye drmektedir. Ayrca bahsi geen kaynaklarn birim fiyatlarnn gnlk politik olaylar, vb. nedenlere bal olarak byk orandaki deikenlii ve yakt ithal eden lkeler ile yakt ihra eden lkeler arasndaki politik dengelere byk oranl bamllk nedeniyle, konvansiyonel kaynaklarn gelecekteki durumu ile ilgili aratrmalar nemli oranda artm durumdadr. Btn bunlarn yan sra konvansiyonel yaktlarn kullanlmas, sera gaz salnmnn nemli oranda artmasna ve buna bal olarak kresel snma gibi btn dnyay etkileyebilecek nemli sonularn ortaya kmasna neden olmaktadr. Emisyon salnm azaltlmaz ise, kresel snma nedeni ile birok lkenin arazi ve iklim koullarnn deimesi gibi durumlar ile karlalmas kanlmazdr. zellikle evresel kirlilik zerinde byk etkisi bulunan ulam sistemlerinin yksek enerji ihtiyacnn alternatif enerji sistemleri ile karlanabilmesi amac ile yaplan aratrma almalar gnmzde olduka younlamtr. Alternatif yaklamlar arasnda zellikle elektrikli ara sistemleri, konvansiyonel iten yanmal motor ieren sistemlerin yerine kullanlabilecek, gelecek vaat eden sistemlerdendir. Konvansiyonel aralar oluturduklar emisyon salnmlar nedeni ile zellikle kalabalk ehirlerdeki insan yaamnn kalitesi iin olumsuzluklar meydana getirmektedir. zellikle bu adan elektrikli ara sistemleri, sessiz olmas, fosil yakt tketmemesi gibi avantajlar sayesinde bahsi geen sorunlara zm

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

getirebilecek potansiyele sahiptir. stanbul gibi youn trafiin yaand metropollerde, 100 kmlik bir yol kat etmek iin dizel aralarda 18 TL, benzinli aralarda 25 TL, elektrikli aralarda ise 3-4 TLlik edeer yakt tketimi gereklemektedir (2011 yl itibariyle). Bu kyaslama elektrikli aralarn yakt asndan da nemli tasarruf avantajn beraberinde getirdiini aka ortaya koymaktadr. Egzoz emisyonlarnn snrlandrlmasnda Euro 5 kriterinden Euro 6 kriterine geilecek olmas gibi yasal snrlamalar da zellikle otomotiv reticilerini elektrikli aralar konusunda almalar yapmaya zorlamaktadr. Ayrca Avrupada karbon emisyonuna gre yaplan vergilendirme de otomobil almak isteyen kiiler veya mevcut otomobil sahipleri iin elektrikli aralar cazip klmaktadr. Btn bunlarn yan sra ara kullanmnda, zellikle de ehir ii trafiinde ortaya kan frenleme enerjisi son derece nemli boyutlardadr. Bu adan ara sistemlerinin kullanmdaki verimini ykseltmek iin hibrit ya da tam elektrikli ara teknolojilerine gei kanlmazdr. Bahsi geen elektrikli aralarn tarihesi olduka eski tarihlere dayanmaktadr. Gnmzde ise dnyada ticari olarak satlmakta olan birok elektrikli ara modeli bulunmaktadr. Amerikada Nissann Leaf modeli byk rabet grmektedir. Avrupa pazarnda nemli bir yer edinmesi hedeflenen Renaultun Fluence modeli Trkiyede de 2011 ylnn ikinci yarsnda sata kacaktr. Ticari ara snfndaki Renault Kangooda 2011 yl ierisinde piyasaya kartlacaktr. Gelecek yllar iin dnlen birok elektrikli ara modeli iin de imdiden tantm almalar yaplmaktadr. Gnmzde neredeyse btn byk otomotiv reticileri gelecek dnem retim planlamasnda elektrikli aralara nemli bir yer ayrmtr. Elektrikli aralarn klasik otomobillerin yan sra farkl uygulama alanlar olmas da mmkndr. Alternatif enerjili aralarn ilk kullanm alanlarndan birisi de p kamyonlar olabilir. Otobsler de bu adan olduka cazip bir uygulama alandr. zellikle Trkiye iin otobs alan en byk pazar olarak grlmektedir. rnein hibrit olarak yaplm TemSA marka otobs ticari olarak Trkiye iin hazrlanm durumdadr ve sipari beklemektedir. Bunun yan sra elektrikli metrobs, troleybs gibi uygulamalar da hayata geirilebilir. Bu teknolojilerinde tesinde nihai olarak menzil sorununa da zm oluturabilecek yakt hcreli elektrikli ara teknolojisine gei yaplmas da mmkndr. Her yeni teknolojide olduu gibi elektrikli ara teknolojisinin de daha yaygn kullanm asndan baz gereksinimler mevcuttur. Elektrikli aralar iin bu gereksinimler u ekilde belirtilebilir:
Aralar makul fiyata alnabilir olmal, Ara reticileri elektrikli aralar zerinden makul miktarda kar yapabilmeli, Aralar kullanl olmal, Aralar yeniden arj edilmeye ihtiya duymadan yeterli bir menzil kat edebilmeli, Aralar gvenli olmal, Yakt sarfiyat cazip olmal, Servis hizmeti yaygn olmaldr.

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

Elektrikli aralarn konvansiyonel aralar ile rekabet edebilir hale gelmesi asndan en nemli hususlardan biri ara menzilidir. ehir iinde insanlarn gnlk olarak ortalama 30-50 km yol yaptklar belirlenmitir. Renaultun aklamasna gre ise Avrupada aralarn %87si gnde 60 kmden az yol kat etmektedir. Elektrikli aralarn tam arjl durumdaki menzilleri ise ortalama 100 km civarndadr. Bu adan ehir ii yolculuklar asndan elektrikli aralarn menzili yeterli durumdadr. Ancak zellikle ehirleraras yolculuklarda bahsi geen menzil olduka yetersiz kalmaktadr. Bu husus da tm elektrikli ara kullanmnda gnmzde bir menzil endiesi oluturmaktadr. Bu adan gnmzde tm elektrikli yerine konvansiyonel iten yanmal motor ile elektrik motorunun beraberce kullanld hibrit aralar yaygnlam durumdadr. Bahsi geen hibrit aralarda ehir iinde elektrik motoru devreye girerken, ehirleraras yolculuklarda ise iten yanmal motor da devreye alnmaktadr. Ayrca tm elektrikli aralarda kullanm iin baz Ar-Ge firmalar tarafndan gelitirilen menzil uzatc niteler menzil sorununa zm olarak kullanlabilecek almalardr. Menzil hususunda olumsuz durumda olan elektrikli aralar iin ksa dnemde uygulanabilir zmlerden bir tanesi de batarya deiim istasyonlar oluturmaktr. Battery Swap veya Battery Exchange ad da verilen bu sistemde, bataryadaki enerji seviyesi azalan ara, batarya deitirme istasyonuna girmekte ve ara zerindeki bo batarya birka dakika ierisinde otomatik bir sistemle ara zerinden sklerek dolu olan batarya modl araca yerletirilmektedir. Elektrikli ara sistemlerinin zlmesi gereken nemli problemlerinden birisi de maliyet hususudur. Elektrikli aralarn kullanm maliyetleri konvansiyonel aralardan olduka dktr. Ancak ilk yatrm maliyetleri asndan elektrikli aralarn maliyetleri konvansiyonel aralara gre nemli oranda yksektir. Gnmzde aradaki bu yksek fark kullanm ekonomiklii ile kapatmak amac ile senede en az 12000 kmlik bir yol kat edilmesi gerektii Renault tarafndan ngrlmektedir. Elektrikli aralarn maliyet hususundaki dezavantajn amak iin en nemli husus batarya maliyetlerinin drlmesidir. Batarya modllerinin u andaki maliyeti 1 kWh iin yaklak olarak $650-$800 civarndadr. 5 yl sonra hedeflenen batarya maliyetleri ise 1 kWh iin yaklak olarak $350-$450 eklindedir. Bu adan batarya teknolojisi zerine yaplan Ar-Ge almalarna salanan devlet destei son derece nemli bir husustur. rnein Amerika batarya retimine 2,4 milyar dolarlk bir destek olutururken, Almanyada reticilere 1 milyar Eurolara varan tevikler salanmaktadr. Benzer oranlardaki byk destek miktarlar Fransa ve in gibi birok lkede de hayata geirilmekte ya da ksa dnemde hayata geirilmesi planlanmaktadr. Barack Obama ABD Bakanlna seilmesinin akabinde alternatif yaktl aralar iin 30 milyar dolarlk bte oluturmu, sadece batarya soutmas iin 7,5 milyon dolarlk bir denek salamtr. Bu nedenle gelimi lkeler ile batarya retimi kapsamnda yarabilecek pozisyona gelmek iin lkemizde de devlet teviklerinin arttrlmas olduka nemli bir konudur. Gnmzde elektrikli aralarda kullanm asndan zellikle lityum tabanl bataryalar n plandadr. Bu batarya tipi zerine yaplan maliyet azaltm ve performans artrm kapsamndaki almalar byk bir ivme kazanmtr. TBTAK ve eitli

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

niversitelerin yan sra nci Ak ve Yiit Ak gibi nemli batarya reticileri de lkemiz ierisinde bu adan ciddi almalar gerekletirmektedirler. Batarya endstrisi, batarya teknolojisini hcre yapm ve entegrasyonu olmak zere iki ana blmde ele almaktadr. Entegrasyon ksm; paketleme, elektronik ve kontrol gibi alt balklar iermektedir. lkemiz asndan hcre yapmndan ziyade batarya entegrasyonu daha cazip frsatlar sunmaktadr. Batarya yatrmlarnn bu ynde yaplmas hzl geri dn ve dnya ile rekabet edebilir katma deeri yksek rnler ortaya karabilme ansmz arttracaktr. Elektrikli ara teknolojisinin yaygnlamas asndan arj altyapsnn uygun bir ekilde gelitirilmesi de olduka nemli bir husustur. Elektrikli aralarn arj edilmesi iin farkl yntemler mevcuttur. Bu yntemler arasnda bulunan yava arj yaklam ile aracn arj ilemi 6-8 saat civarnda srerken, hzl arj yntemi ile arj ileminin sresi 20-30 dakikalara drlebilmektedir. Ayrca elektrikli aralarn zerine teknolojik aratrmalarn yaplabilmesi ve arj altyapsnn en iyi ekilde konumlandrlmas asndan ara sr evrimlerinin oluturulmas gereklidir. Bu balamda mevcut elektrik ebekesinin bahsi geen bu arj yklerinden asgari dzeyde etkilenmesini salamak amac ile stanbul Bykehir Belediyesi (BB) itiraki olan stanbul Enerji A. . ve Yldz Teknik niversitesi ortak almalar gerekletirmektedir. Ayrca BB ile arj altyapsna ynelik alan nemli firmalar da mevcuttur. Devlet ierisindeki farkl kurumlarda ve farkl niversitelerde de bu hususta almalar hayata geirilmektedir. Benzer ekilde elektrikli ara teknolojisinin gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas asndan dnya apnda nemli otomotiv reticileri gerek devlet, gerekse de zel sektrdeki nemli Ar-Ge irketleri ve reticiler ile byk meblal anlamalar imzalamlardr. rnein bu balamda Renault ve Nissann 3 tanesi Trkiyede olmak zere dnyada 60tan fazla imzalanm anlamas mevcuttur. Benzer almalar tek bir at altnda toplamak asndan da 2011 ylnda TBTAK bnyesinde Devlet Planlama Tekilat destekli olarak Hibrit ve Elektrikli Aralar Mkemmeliyet Merkezi alacaktr. Elektrikli ara gelitirmek iin ara mimarisi, elektrik gc ve enerjisinin seviyesi, elektrik motoru teknolojisi, motor srcs teknolojisi ve batarya teknolojisi gibi konularda detayl almalar gerekletirilmelidir. Burada gnmzde batarya sistemleri en nemli teknolojik zorluk konumundadrlar. zellikle enerji younluu asndan konvansiyonel yaktlar, gnmz batarya teknolojilerine kyasla hala olduka etkin konumdadrlar. Ayrca elektrikli aralarda kullanlan eviricilerin (inverter) boyutlarnn kltlmesi ve gml mknatsl senkron makineler gibi yeni elektrikli motor tasarmlar da teknolojik anlamda nemli almalar yaplmas gereken alanlardr. Burada zellikle elektrik motoru tasarm konusu akademik anlamda nemli bir frsat olarak deerlendirilebilecek alma alanlarndandr. Ara reticilerin bu hususta nemli bir hedefi de bahsi geen bileenlerin tasarmlar ile modler yapya sahip ara sistemleri oluturmaktr. Farkl firmalar tarafndan konvansiyonel aralar iin retilen fren sistemleri ile elektronik ve mekanik aksamlar, elektrikli ara teknolojisinde kullanlabilecek ekilde gncellenmelidir. Konvansiyonel ara sistemlerinde olduu gibi elektrikli ara sistemleri ile ilgili de kullanm asndan bilinirliin arttrlmas gereklidir. Acil durumlarda elektrikli ara sistemlerine

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

mdahale asndan da itfaiye, ilk yardm eitimleri gerekletirilmelidir. Elektrikli aralardaki batarya nitelerinin retiminde arata kullanm asndan gerekli dayanm testleri mutlaka byk bir ciddiyetle gerekletirilmelidir. Ara artlarnda sl, elektriksel, mekanik dayanmlar mutlaka denemeye tabi tutulmal ve buna bal olarak gerekli en iyiletirme almalar hayata geirilmelidir. Btn bunlarn yan sra insan kayna eksiklii, tecrbe eksiklii ve farkl disiplinler aras ibirliklerinin gelitirilmesi gereksinimi, gnmzde elektrikli aralarn geliimi nnde almas gereken dier engeller konumundadrlar. 4 Nisan 2011 tarihinde Yldz Teknik niversitesinde gerekletirilen altay akabinde elde edilen yol haritasnn ana balklar u ekilde zetlenebilir:

Gittike nemini arttran elektrikli aralar konusunda yaplan benzer organizasyonlarn says arttrlmaldr ve bu organizasyonlar sreklilik gstermelidir. Grevi refah salamak iin bilimsel ve teknik ynlerde nclk etmek olan niversiteler bu alanda da yaplan almalarda yol gsterici olmaldr. Trkiye ierisinde zellikle TBTAK gibi nemli kurumlar da elektrikli ara teknolojisinin geliimi asndan srkleyici rol stlenmelidirler. Sanayi Tezleri Destekleme Program (SANTEZ) vastas ile kurulabilecek niversite-sanayi ibirlikleri kapsamnda elektrikli aralar ile ilgili almalar rne dnebilecek seviyeye getirilebilir. Elektrikli ve hibrit ara altyapsn sadece son kullancya ynelik olarak oluturmak yada adapte etmek yerine, bu aralarn tasarm, gelitirilmesi ve ilgili ana ve yan sanayinin oluturulmas konusunda da giriimciler finansal ve teknik olarak tevik edilmelidir. Bu amala elektrikli ve hibrit aralar iin gerek btn sistem baznda gerekse sistemi oluturan ana bileenler olan batarya, elektrik motoru ve inverter gibi elemanlar baznda yerliletirme almalarna nem verilmelidir. Elektrikli aralar ile ilgili altyap almalarnn dier bir aamas olarak ara sr evrimleri ve buna bal olarak arj asndan elektrik gc karakteristikleri oluturulmaldr. Burada artan g talebine bal olarak ebeke altyaps gelitirilmeli, elektrikli ara arj iin standartlar oluturulmaldr. arj iin salanan elektrik enerjisinin tarifelendirilmesi de aka ortaya konulmaldr. arj altyaps gelitirilmeli, yaplacak tetkiklerin sonucuna gre arj istasyonu saylar nemli oranda arttrlmaldr. ebekenin elektrikli tat yklerine tepkisi mutlaka nceden incelenmelidir. Burada arj istasyonlarnn izlenmesi, ar yk durumunda elektrikli aralarn baka uygun arj

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

istasyonlarna ynlendirilmesi gibi hususlar olduka nemlidir. Bu balamda elektrikli aralarn gelecei akll ebeke (smart grid) sistemleri ile birlikte ele alnmaldr. Buradaki akll ebeke kavram; bilgi ve iletiim teknolojilerinin, elektrik retimi, iletimi ve datmnn verimlilii arttrmak amacyla kullanlmas sonucu elektrik ebekesinin merkezi bir ekilde ynetilmesi olarak tanmlanabilir. Tam arjl halde 60-100 km giden elektrikli aralarn menzilleri arttrlmaldr. Tam arj iin gereken 8 saatlere varan sreler ksaltlmaldr. Elektrikli aralar iin TV ve MTV oranlar cazip olmaldr. Aralarn ilk yatrm maliyetleri drlmelidir. Elektrikli ara altyap teknolojileriyle ilgili birok proje paralel olarak devlet tarafndan desteklenmelidir. Teknik konulardaki belirsizliklerin ve koordinasyon eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. Devletin ilgili birimleri, elektrikli ara teknolojisini ilgilendiren btn alanlardaki sistemleri organize etmeli ve gerekli alanlara gerekli destekleri salamaldr. Elektrikli aralarn ve altyap teknolojilerinin alt sistemleri tek tek ele alnarak, uluslararas marka deeri olan rnler ortaya karmaya allmaldr. lkemiz ve dnya pazarnda yer bulabilecek potansiyelde bir elektrikli ara retimi iin uygun yapda batarya niteleri, inverterler, vb. alt sistemler mutlaka lkemizde retilmelidir. Elektrikli aralar iin zellikle batarya gibi enerji depolama nitelerinin gelitirilmesi asndan TBTAK ve niversiteler kapsamnda da almalar mevcuttur. zellikle lkemizin elektrikli ara teknolojisinde sz sahibi olabilmesi iin yerli retim ve zgn ara bileeni gelitirilmesi iin almalar yaplmaldr. Yeni bir teknoloji olan elektrikli aralarn bakm ve onarm hizmetleri iin otomotiv irketlerinde uzman teknik personeller yetitirilmelidir. niversitelerde bu adan uzman personel yetitirilebilmesi iin niversite Ar-Ge projelerine daha byk oranlarda destek salanmaldr. Kamuoyu, elektrikli ara kullanm, gvenlii, ne kadar yol gidebilecei, ne zaman yaygnlaaca, arj istasyonlarnn durumu, arj ileminin tarifelendirilmesi ve iletmecilii gibi hususlarda doru bilgilendirilmeli ve elektrikli ara teknolojisine olan ainalk arttrlmaldr.

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011

Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporunu Hazrlayanlar:

Do.Dr. Mehmet UZUNOLU (Yldz Teknik niversitesi - Elektrik Mhendislii Blm) Do.Dr. Erkan MEE (Yldz Teknik niversitesi - Elektrik Mhendislii Blm) Do.Dr. Haluk GRGN (Yldz Teknik niversitesi - Kontrol ve Otomasyon Mhendislii Blm) Ar.Gr. Bnyamin YACITEKN (Yldz Teknik niversitesi - Elektrik Mhendislii Blm) Ar.Gr. Ali Rfat BOYNUER (Yldz Teknik niversitesi - Elektrik Mhendislii Blm) Yk.Mh. Ozan ERDN (VARYAP) Yk.Mh. Enes UUR (UNIDO-ICHET)

Ekonomist Ahmet Kerim NALBANT (stanbul Enerji A.)

4 Nisan 2011 Hibrit ve Elektrikli Aralar altay Sonu Raporu

20.07.2011