1595 Eerste expeditie naar Azië met als doel het bereiken van de

specerijen-eilanden. De Compagnie van Verre zond drie

goed uitgeruste en bewapende schepen uit onder leiding
van Cornelis de Houtman (1565-1599) en Gerrit van
Beuningen. Schipper Pieter Dirksz de Keyser beschikte over
de routebeschrijving van Jan Huygen van Linschoten (1563-
1611) die de reis eerder met een Portugees schip had
gemaakt. De 'Mauritius', de 'Hollandia' en de 'Amsterdam',
vergezeld van het kleine jacht 'Duyfken', vertrokken op 2
april 1595 vanuit Texel en arriveerden in Bantam, de
belangrijkste peperhaven op West-Java, in juni 1596. De
reis verliep moeizaam met veel conflicten en verliezen aan
mensenlevens. In augustus 1597 keerden drie van de
schepen terug met 87 overlevenden van de oorspronkelijke
249 bemanningsleden. Hoewel geen financieel succes, had
de reis bewezen dat de vaart op Azië mogelijk was.
1598 De Oude Compagnie (fusie van een nieuw opgerichte
compagnie met de Compagnie van Verre) uit Amsterdam
rustte een vloot uit van acht schepen die onder bevel stond
van Jacob van Neck (1564-1638). Deze zogenaamde 'Tweede
Schipvaart' was zeer succesvol en kwam een jaar later met
vier rijkbeladen schepen uit Bantam terug. De andere
schepen voeren door naar de Molukken: Wijbrand van
Warwijck (1569-1615) deed Celebes, Ambon en Ternate aan,
Jacob van Heemskerck (1567-1607) Banda. Ook in
Middelburg, Veere en Rotterdam werden compagnieën
opgericht die in totaal 14 schepen naar Azië stuurden, onder
bevel van onder andere Gerard le Roy, Cornelis de Houtman
en Olivier van Noort (1559-1627).

1599 De Oude Compagnie rustte in totaal 7 schepen uit onder

opperbevel van Steven van der Haghen (1563-1624) en
Jacob Wilckens, de Nieuwe Brabantse Compagnie 4 schepen
onder bevel van Pieter Both (1550-1615). Steven van der
Haghen kreeg op Ambon van de inwoners van het
schiereiland Hitu de beschikking over het kasteel Van Verre
in ruil voor militaire steun tegen de Portugezen. Een aanval
op het Portugese fort Leitimor op Oost-Ambon mislukte.
Cornelis de Houtman deed Atjeh aan en sneuvelde in een
 gevecht met de inlandse bevolking.

1600 In Engeland werd de East India Company opgericht.~~~

Jacob van Neck voerde andermaal het bevel over 6 schepen
van de Oude Compagnie en Guillaume Senescal hees de
zeilen voor de Nieuwe Brabantse Compagnie (2 schepen).

1601 Vier verschillende compagnieën, twee uit Amsterdam en

twee uit Zeeland, rustten in totaal 20 schepen uit voor de
vaart op Azië. De onderlinge concurrentie tussen al deze
zogenaamde 'voorcompagnieën' deed de handel geen goed.
Op initiatief van landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt
(1547-1619) kwamen de kooplieden tot samenwerking en
werd besloten tot het oprichten van één gezamenlijke
compagnie.

1602 Op 20 maart 1602 verleenden de Staten Generaal aan de

Verenigde Oost-Indische Compagnie het monopolie van
handel en scheepvaart op Azië voor de duur van 21 jaar. Dit
octrooi zou in de komende jaren steeds verlengd worden.
De VOC mocht bovendien uit naam van de Staten Generaal
forten bouwen, oorlog voeren en verdragen sluiten. De
compagnie moest, behalve handel drijven, zoveel mogelijk
schade toebrengen aan de Portugese en Spaanse belangen in
Azië. De oorlog tegen de Republiek (Tachtigjarige Oorlog)
werd o.a. gefinancierd met de opbrengsten uit de
Portugees-Aziatische handel. De compagnie had zes
afdelingen of 'Kamers' in de steden Amsterdam, Middelburg,
Rotterdam, Delft, Hoorn en Enkhuizen. De Kamers rustten
zelf schepen uit, het centrale beleid werd bepaald door de
'Heren Zeventien', een commissie bestaande uit
afgevaardigde bewindhebbers uit de zes kamers, die
afwisselend in Amsterdam en Middelburg bijeenkwam. Het
bedrijfskapitaal (6,5 miljoen gulden) werd bijeengebracht
door aandeelhouders die naar rato dividend kregen
uitgekeerd uit de winst van de retourladingen vanuit Azië
naar de Republiek.

1603 De eerste VOC-vloot van twaalf zwaarbewapende schepen

 stond onder bevel van Steven van der Haghen. Een van zijn
opdrachten was de Portugese vestigingen in Goa en
Mozambique aan te vallen. De VOC vestigde een handelspost
in Bantam; de Engelsen hadden dat een jaar eerder al
gedaan.

1604 Op hun weg naar de oost onderzochten schepen van de VOC-

vloot de mogelijkheden van handeldrijven op de kusten van
India. Op de westkust was Malabar aantrekkelijk vanwege
de peperhandel, aan de oostkust Coromandel vanwege de
katoenen stoffen die in de komende decennia een gewild
ruilmiddel zouden gaan vormen in de handel op Indië.~~~ De
VOC en de Engelse EIC streden in de Molukken om toegang
tot de specerijenhandel.

1605 Steven van der Haghen verdreef de Portugezen uit de

Molukken en doopte fort Leitimor om tot fort Victoria. Met
de inwoners van Hitu sloot hij een contract over de
leverantie van kruidnagelen. Met Banda werd een verdrag
gesloten over de levering van muskaatnoten.

1606 Spanjaarden uit de Filippijnen bezetten het door de

Portugezen verlaten fort Tidore op Halmaheira.

1607 Een grote vloot onder Pieter Willemsz.Verhoeff (1560-1609)

moest de Nederlandse positie in Indië gaan versterken.
Cornelis Matelief de Jonge (1569-1632) stichtte op Ternate
fort Oranje en sloot met de sultan aldaar een verdrag over
de leverantie van kruidnagelen.~~~ In Atjeh (Noord-
Sumatra) begon een bloeiperiode onder de regering van
sultan Iskander Muda (1607-1636).

1609 Verhoeff wilde op Banda Neira een fort oprichten maar werd
met 46 andere Nederlanders door de Bandanezen vermoord.

1610 Pieter Both werd de eerste gouverneur-generaal in Bantam.

Samen met de zeshoofdige Raad van Indië vormde hij het
hoogste gezag. Both had in 1599 een factorij gesticht in
Bantam.~~~ In Jakatra werd een tweede handelspost
opgericht. In Bantam hadden de Engelsen veel invloed en
 stond regent Ranamengala op gespannen voet met de
Nederlanders. In Jakatra regeerde Pangeran (prins)
Wijayakrama die weinig ophad met zijn heer in Bantam en
een onafhankelijke politiek nastreefde. Met sultan Agung
van Mataram kwam een eerste contact tot stand.

1614 Gerard Reynst (+1615) volgde Both op als gouverneur-

generaal. In zijn instructie kreeg hij de opdracht de Engelse
concurrentie in de Molukken het hoofd te bieden. Hij stelde
Jan Pieterszn. Coen (1587-1629) aan als directeur-generaal
van de handel. De directeur-generaal stond tweede in de
hiërarchie en coördineerde de commerciële activiteiten van
de VOC in heel Azië.

1615 Steven van der Haghen versloeg de Spaans-Portugese vloot

bij Malakka.

1616 Laurens Reael (1583-1637) , rechtskundig adviseur van Both,

werd de nieuwe gouverneur-generaal.~~~ Jan Dirckszn. Lam
veroverde Pulau Ai ,een van de Banda eilanden. Om deel te
kunnen nemen aan de peperhandel op Sumatra, vestigde de
VOC zich in Jambi op de oostkust.

1617 Steven van der Haghen werd benoemd tot gouverneur van
Ambon.~~~ De VOC vestigde een factorij in Suratte op de
westkust van India.

1618 Jan Pieterszn. Coen werd de opvolger van Reael. Na een

hevige strijd met Engelsen en Bantammers slaagde Jan
Pieterszn.Coen erin Jakatra te veroveren. Op de plaats van
de verwoeste stad werd Batavia gesticht. Kasteel Batavia
aan de monding van de Ciliwung werd het hoofdkwartier van
de VOC in Azië.

1619 Onder diplomatieke druk van de Staten Generaal sloot de

VOC tegen haar zin een verdrag met de Engelse East India
Company ter verdeling van de specerijenhandel.

1621 De Engelsen kregen toestemming voor een handelspost op

Ambon.
1622 Op Banda Neira werden de forten Belgica en Nassau
gebouwd. Met een leger van 2000 man onderwierp Jan
Pieterszn. Coen de Banda-eilanden aan het gezag van de
VOC, waarbij nagenoeg de hele bevolking van de eilanden
werd omgebracht of gedeporteerd. De grond werd verdeeld
in perken die aan oud-compagniesdienaren (perkeniers)
werden toegewezen en van elders werden arbeidskrachten
ingebracht voor de produktie. De compagnie beschikte nu
over het monopolie op foelie en muskaatnoten.

1623 Pieter de Carpentier (1588-1659) volgde Coen op als

gouverneur-generaal en zette diens beleid voort. Hij ijverde
voor de uitbreiding en verbetering van Batavia en voerde
een algemene belasting in ter verbetering van onderwijs en
rechtspraak.~~~ Gouverneur van Speult van fort Victoria op
Ambon liet 10 Engelse kooplieden ophangen op
beschuldiging van samenzwering tegen de VOC. Door deze
'Ambonse moord' werd het verdrag uit 1619 verbroken. De
EIC richtte haar aandacht meer en meer op andere delen
van Azië (India), alleen in Bantam bleef ze actief.

1624 Op Formosa (het huidige Taiwan) stichtte de VOC fort

Zeelandia als uitvalsbasis voor de handel op China.

1627 Voor de tweede maal werd Jan Pieterszn. Coen gouverneur-

generaal van Batavia.

1628 Sultan Agung van Mataram belegerde Batavia van augustus

tot december omdat de VOC weigerde zijn aanspraken op
Bantam te steunen.

1629 Opnieuw werd Batavia door Mataram belegerd maar het

leger van de sultan ging ten onder aan logistieke
problemen.~~~ Jan Pieterszn. Coen overleden ,
waarschijnlijk aan de cholera. Zijn voorlopige opvolger werd
Jacques Specx (*1585).

1632 Henrick Brouwer werd benoemd tot gouverneur-generaal.

1634 Oorlog in de Molukken waar de VOC op gewelddadige wijze

 het kruidnagelmonopolie trachtte af te dwingen. Met steun
van lokale bondgenoten werden leveranties aan andere
afnemers ('smokkel' volgens de VOC) verhinderd en
kruidnagelplantages vernield. De harde maatregelen van de
VOC riepen veel verzet op bij de inwoners van Hitu en dat
leidde tot bloedige gevechten. De Hituezen kregen steun
van de koning van Ternate en de sultan van Gowa. Makassar
(Ujung Pandang) in Gowa was een belangrijk
handelscentrum op Zuid-Celebes (Sulawesi) waar buiten de
VOC om specerijen werden verhandeld.

1636 Anthony van Diemen (1593-1645) volgde Brouwer op als

gouvereur-generaal.

1637 Van Diemen ondernam harde actie tegen de troepen van

Ternate in Hoamoal (op Ceram).

1638 Op Ceylon (Sri Lanka) sloot Raja Sinha II van Kandy een
bondgenootschap met de VOC tegen de Portugezen.

1641 Anthonie van Diemen veroverde Malakka op de Portugezen

na een beleg van vijf maanden. Zo kreeg de VOC de
controle over de vaart in Straat Malakka, een van de twee
grote handelsroutes tussen West- en Oost-Azië. De tweede
grote route liep via Straat Sunda.~~~ De Nederlanders
dreven handel met Japan vanaf het kunstmatige eiland
Deshima in de baai van Nagasaki.~~~ De Staten Generaal
sloten met Portugal een tienjarig bestand.

1642 De VOC sloot handelsverdragen met de sultan van

Palembang op Sumatra. De VOC kreeg peper uit de
bovenlanden van Sumatra in ruil voor textiel en opium.

1645 Cornelis van der Lijn (1608-1679) benoemd tot gouverneur-

generaal.

1646 Vrede met Mataram. De VOC sloot een verdrag met de

opvolger van Agung, sultan Amangkurat I, en verplichtte zich
tot een vorm van tribuut. Elk jaar op 12 maart moesten de
Nederlanders met hun giften aanwezig zijn bij de viering
 van de geboortedag van de profeet (Garebeg Mulud-feest)
om de vorst eer te bewijzen.~~~Op Hitu kwam een einde
aan de strijd in de Molukken met de verovering van de
vesting Kapaha door de VOC.

1648 De vrede van Munster maakte een einde aan de

Tachtigjarige Oorlog met Spanje.

1649 Als gouverneur van Ceylon sloot Johan Maetsuycker (1606-

1678) met de sultan van Kandy een contract waarbij de VOC
het kaneelmonopolie verkreeg.

1650 Carel Reyniersz. (1604-1653) werd benoemd tot gouverneur-

generaal.

1651 Oorlog met Portugal hervat. Op West-Ceram (Hoamoal)

vermoordden opstandelingen uit Ternate 150 VOC-dienaren
met hun vrouwen en kinderen.~~~ De VOC opende een
handelspost in Japara op Noord-Java.

1652 Kaap de Goede Hoop op de zuidpunt van Afrika werd

ingericht als verversingspost voor de schepen op weg naar
Azië.~~~ De Republiek raakte in oorlog met Engeland (Eerste
Engelse Oorlog 1652-1654).

1653 Johan Maetsuycker (1606-1678) benoemd tot gouverneur-

generaal.

1655 Arnold de Vlamingh van Outshoorn (1608-1661) maakte met

geweld een einde aan de oorlog in de Molukken. Hoamoal op
West-Ceram werd verwoest en de bevolking gedeporteerd
naar Ambon. Ook Ternate werd bestraft.

1656 Na langdurige strijd met Portugal werd op Ceylon Colombo

ingenomen dat nu hoofdzetel van het Ceylonese
gouvernement werd. Rijcklof van Goens (1619-1682)
veroverde op Ceylon ook de laatste Portugese enclave
Jaffna en kreeg vaste voet in Madurai op de kust van India.

1657 Troepen van Mataram vielen VOC-schepen aan in de haven

van Palembang. Amangkurat I wilde zeggenschap houden
 over de handel en vooral over de inkomsten daaruit.

1658 De VOC bouwde een fort in Menado op Celebes (Sulawesi)

om de invloed van Spanje en Ternate in dat gebied het
hoofd te bieden.

1659 De VOC sloeg terug in Palembang, de stad werd door brand

verwoest, de vestiging heropgericht.~~~ De Portugezen
werden verdreven uit hun fort in Negapatnam aan de
Coromandelkust (India).
1660 Om overproduktie tegen te gaan werd de kruidnagelteelt op
Ambon voortaan aan banden gelegd. Aanplant en oogst
stonden onder strenge controle, het teveel aan bomen werd
gerooid.

1661 Vrede met Portugal (vrede van Den Haag).

1662 De VOC werd uit Formosa verdreven door Cheng Ch'engkung,

wiens naam door de Nederlanders werd verbasterd tot
'Coxinga', een aanhanger van de uit China verdreven Ming-
dynastie. Het verlies van suikerleverancier Formosa was
gunstig voor de ontwikkeling en groei van de suikerindustrie
in de ommelanden van Batavia. ~~~ De Spanjaarden trokken
zich terug uit Ternate en Tidore.

1663 Rijcklof van Goens veroverde de Portugese vestiging in

Cochin op de kust van Malabar en verwierf diverse
pepercontracten in ruil voor militaire steun.

1664 Van Goens werd gouverneur van Ceylon.~~~ Weer oorlog

met Engeland (Tweede Engelse Oorlog 1664-1667).

1666 Expeditie tegen de sultan van Gowa (Makassar) onder bevel

van Cornelis Speelman (1628-1684). Speelman had op
Celebes de steun van de Buginese prins Arung Palakka, wiens
vorstendom Bone door Gowa was bezet. Na gevechten die
vier maanden duurden, werd Makassar veroverd.

1667 Op 18 november sloot Speelman met de sultan van Gowa

 het verdrag van Bongaja waarin de gezagsverhoudingen op
Zuid-Celebes werden geregeld. De haven van Makassar met
fort Rotterdam werd VOC-bezit en aan de smokkel van
kruidnagelen kwam een einde. Bone werd weer
onafhankelijk. Tidore erkende de soevereiniteit van de VOC.

1669 Sinds 1606 hadden Nederlandse kooplieden handel gedreven

in Banjermasin op Borneo (Kalimantan). Na de val van
Makassar werd Banjermasin een vrijhaven voor Portugese en
Engelse schepen en Chinese jonken. Uit verzet tegen de
VOC werd een aantal Nederlandse kooplieden door troepen
van de sultan aangevallen en vermoord.

1670 Ter beheersing van de tinhandel vestigde de VOC

buitenposten te Bengkalis op Sumatra (aan de Straat van
Malakka) en Perak op het schiereiland van Malakka.~~~
Balambangan in de zuidoosthoek van Java werd
onafhankelijk van Bali.

1671 Prins Trunajaya van Madura, in opstand tegen Mataram,

verdreef Matarese troepen van zijn eiland.

1672 Derde Engelse Oorlog (1672-1674).~~~ Uitbarsting van de

Merapi vulkaan.~~~ De VOC erkende Arung Palakka als
koning van Bone.

1674 Hongersnood in Mataram.

1675 Trunajaya wakkerde een opstand aan in Mataram. Zijn leger

landde op Java en bezette Surabaja. Havens op de
noordkust van Java leden onder aanvallen van zijn
Makassaarse bondgenoten.~~~ Met hulp van de Engelsen,
Fransen en Denen zette de sultan van Bantam, Abulfatah
Agung, een concurrerend handelsnetwerk op van schepen
die voeren op de Filippijnen, Macao, Bengalen en Perzië. De
vorst van Bantam wilde zijn invloed over heel west-Java
uitbreiden en intrigeerde, samen met de sultan van Ternate,
tegen de VOC. Vanuit de Lampungs op Zuid-Sumatra deed
hij aanvallen op Nederlandse vestigingen.~~~ De VOC had
zich steeds buiten de Indische binnenlandse politiek
 gehouden maar werd nu, onder dreiging van Bantam in het
westen en Mataram in het oosten, gedwongen tot ingrijpen
ter bescherming van Batavia.

1676 Trunajaya versloeg het leger van Mataram bij Gogodog.

1677 Trunayaja deed een aanval op de residentie van Plered. De

sultan overleed op zijn vlucht naar Batavia. Zijn zoon
Amangkurat II zocht steun bij de Nederlanders. Troepen uit
Bantam bezetten Cheribon en de Preanger. Trunajaya
plunderde de kraton en trok terug op Kediri. De Balinezen
verdreven de Makassaren uit Lombok.

1678 Rijcklof van Goens werd benoemd tot gouverneur-

generaal.~~~ In ruil voor militaire hulp van de VOC beloofde
Amangkurat II de VOC de tolgelden van havenstad Semarang
in pacht te zullen geven. VOC-troepen onder Anthonio Hurdt
trokken op naar Kediri, verjoegen Trunajaya en herstelden
Amangkurat II in de waardigheid van susuhunan.

1679 Trunajaya werd gevangengenomen en geëxecuteerd. Met

hulp van van de soldaten van Arung Palakka en Ambonese
troepen onder kapitein Jonker verdreven VOC-soldaten de
resterende Makassaren uit Oost-Java. Bantam trok zich
terug uit Cheribon en de Preanger. De gouverneur van de
Molukken bezocht Menado in de Minahassa (Celebes) en
sloot een verdrag met de locale vorsten dat twee eeuwen
lang zou blijven bestaan.

1680 De nieuwe residentie van Amangkurat II in Kartasura aan de

Solo rivier kreeg bewaking van een VOC-bataljon.~~~ In
Bantam ontstond een burgeroorlog tussen aanhangers van
de sultan, die streed tegen de VOC, en diens zoon Hadji, die
aansluiting zocht bij de Nederlanders. Troepen van de VOC
grepen in, arresteerden de sultan en brachten Bantam
onder gezag van de Compagnie. Bantam en Mataram waren
nu van elkaar gescheiden door Batavia dat zijn grondgebied
zuidwaarts had uitgebreid tot aan zee. Ook het Oosten van
Madura kwam onder VOC-gezag, in West-Madoera werd
 Trunajaya opgevolgd door zijn oom.

1682 Een VOC-eskader onder François Tack verdreef alle Engelse

en andere Europese kooplieden uit Bantam. De Engelsen
trokken terug op Benkulen (Sumatra) hun enig overblijvende
vestiging in de archipel.De VOC breidde zijn invloed uit in
Cheribon, de Preanger en Lampungs.

1684 De nieuwe gouverneur-generaal werd Johannes Camphuys

(1634-1695).~~~ Een verdrag met Amangkurat II gaf de VOC
een monopolie op de handel in peper en katoenen stoffen
en verplichtte de sultan tot vergoeding van de gemaakte
militaire onkosten.~~~ De neergang van Bantam en Mataram
maakte veel negatieve reacties los onder de
moslimbevolking. Surapati, een weggelopen Balinese slaaf
uit Batavia, werd leider van een terroristische groep in het
gebied ten zuiden van Batavia. Na een aanval op een VOC-
kolonne zocht hij zijn toevlucht bij anti-Nederlandse leden
van het hof in Mataram.~~~ Duizenden Chinese immigranten
vonden werk in de suikerindustrie op Java.

1686 Kapitein François Tack stond aan het hoofd van een
ambassade naar het hof van Mataram in Kartasura om met
de susuhunan een regeling te treffen over de hoogopgelopen
schulden aan de VOC. Uitlevering van Surapati was ook een
punt. Tijdens zijn verblijf werden Tack en leden van zijn
escorte, met medeweten van Amangkurat II, door Surapati
vermoord. Het garnizoen vertrok naar Japara. Surapati
vluchtte naar het uiterste oosten van Java om een nieuw
territorium te veroveren. Amangkurat II trachtte een
samenzwering op te zetten tegen de VOC en zocht daartoe
contact met Johore, Padang en de Engelsen.

1689 Een samenzwering tot moord op de Nederlanders in Batavia

bleek opgezet door kapitein Jonker, moslim en Ambonees
leider in dienst van de Compagnie, met steun van
Amangkurat II. Na ontdekking werd Jonker op de vlucht
gedood en vonden zijn volgelingen een toevlucht in
Kartasura. Jonker werd als leider van de VOC-Ambonezen
 vervangen door zijn christelijke neef Zacharias Bintang.

1690 Op Java werd thee aangeplant.

1691 De nieuwe gouverneur-generaal was Mr. Willem van

Outhoorn.

1694 De VOC legde contact met de Batakkers rond het Tobameer

op Sumatra.

1695 Arung Palakka, vorst van Bone, overleden. Sultan

Mohammed Syah van Indrapura op de oostkust van Sumatra
trad af waardoor de VOC zijn invloed in dat gebied kon
uitbreiden.

1697 De vorst van Buleleng op Bali bracht Balambangan op Java

terug onder Balinese heerschappij.

1699 De macht van Surapati strekte zich uit tot Madioen.~~~ Op

Java werd de eerste koffie geplant.~~~ Na de moord op de
sultan van Johore brak er burgeroorlog uit op Riau.

De spanningen tussen de verschillende

facties aan het hof van Mataram namen
toe. De factie van de kroonprins
onderhield contacten met Surapati.
Amangkurat II vroeg de VOC vergeefs
om hulp.~~~ Op Portugees Timor
arriveerde Antonio Coelho Guerreiro als
eerste officiële gouverneur.

1703 Dood van Amangkurat II. Zijn zoon,

Amangkurat III, was de Nederlanders
vijandig gezind. Er ontstond een strijd
om de troon tussen Amangkurat III en
zijn oom, Pangeran Puger. Pugers
aanspraken kregen steun van
Cakraningrat II van West-Madura, die
bij de VOC als een trouw bondgenoot
bekend stond.
1704 Met hulp van VOC-troepen werd Puger
in de kraton geïnstalleerd als susuhunan
Pakubuwana I. Dit was het begin van de
eerste Javaanse Successieoorlog (1704-
1708). Amangkurat III vluchtte met de
regalia (pusakas) naar Oost-Java van
waaruit hij samen met Surapati oorlog
voerde tegen Mataram en de VOC.

1705 In oktober sloot de VOC met

Pakubuwana I een nieuw verdrag. In ruil
voor concessies werden de schulden
aan de VOC teniet gedaan. Vereist werd
dat de grenzen van Batavia met
inbegrip van de Preanger werden
erkend, Cheribon werd een VOC-
protectoraat, Oost-Madura eveneens,
Semarang behoorde nu officieel aan de
VOC en de VOC mocht overal op Java
forten bouwen. De VOC kreeg
uitgebreide handelsrechten, Javaanse
schepen mochten niet buiten de
territoriale wateren opereren, Mataram
moest zoveel rijst leveren als de VOC
verlangde en Pakubuwana I moest
betalen voor herstel van het garnizoen
aan het hof.

1706 Na hevige gevechten in Oost-Java,

waarbij Surapati werd gedood, bleef de
oorlog voortduren.

1707 De VOC en Pakubuwana I veroverden

Pasuruhan. Amangurat III en de zonen
van Surapati vluchtten naar Malang.

1708 Amangkurat III (+1734) wilde

onderhandelen en gaf zich over maar
de VOC arresteerde hem en verbande
 hem voor de rest van zijn leven naar
Ceylon.

1709 Gouverneur-generaal werd Abraham van

Riebeeck.~~~ Spanningen in Mataram
en de omliggende regionen namen toe.
Jangrana II van Surabaja werd in
Kartasura vermoord op instigatie van de
VOC vanwege zijn verraad tijdens de
Javaanse Successieoorlog.

1710 In de ommelanden van Batavia

produceerden circa 130 suikermolens
jaarlijks 8 miljoen pond suiker.

1711 Na een aantal eerdere proefnemingen

werd voor het eerst koffie geoogst in
Tjandur in de Preanger (± 100 pond).

1713 Christoffel van Swoll (1663-1718) werd

gouverneur-generaal.

1714 De Engelsen bouwden fort Marlborough

in Benkulen.

1717 Surabaja kwam in opstand tegen

Mataram met behulp van Bali.

1718 De VOC veroverde Surabaja op de

rebellen maar in Oost-Java duurde de
opstand voort. Cakraningrat III van
Madura werd door VOC-soldaten gedood
bij een verkeerd begrepen
bemiddelingspoging. De Balinezen
plunderden West-Madura maar werden
door Madurese en VOC-troepen
verjaagd.

1719 Pakubuwana I overleed in februari en

werd opgevolgd door zijn zoon
 Amangkurat IV die nu bijna heel Java
tot vijand had. Twee broers en een oom
betwistten de opvolging. Begin van de
Tweede Javaanse Successieoorlog
(1719-1723).

1720 De rebelse prinsen vluchtten naar

opstandig gebied.~~~ De
koffieopbrengsten bedroegen ± 200.000
pond.

1721 In Batavia was sprake van een Chinese

samenzwering tegen de Europeanen van
Batavia onder leiding van de halfbloed
Pieter Eberfeld. Negenenveertig
personen werden terecht gesteld. De
Europese bevolking had niet veel op
met het snel groeiend aantal Chinezen
dat zich in Batavia vestigde. Veel
Chinezen waren werkzaam geweest op
de suikerplantages en werden werkloos
na het instorten van de suikermarkt. In
gewapende bendes maakten ze de
ommelanden van Batavia onveilig.

1722 De sultan van Palembang, die met

behulp van VOC-interventie zijn troon
had behouden, beheerste de
tinproductie op Bangka. Ter
compensatie claimde de VOC
tinleveranties tegen zeer lage prijzen.

1723 Na intensieve militaire acties van de

VOC in Oost-Java, gaven de laatste
opstandelingen zich over.

1725 Mattheus de Haan werd gouverneur-

generaal.~~~ De koffieoogsten in de
Preanger en Cheribon op Java
 bedroegen meer dan 4 miljoen pond.

1726 Amangkurat IV werd na zijn dood

opgevolgd door zijn zestienjarige zoon
Pakubuwana II.

1728 Intrigues aan het hof in Kartasura

leidden tot de verbanning van Pangeran
Mangkunegara, een broer van de
koning.

1729 Mr. Diederik Durven (1676-1740) werd

de nieuwe gouverneur-generaal.

1731 Gouverneur-generaal Durven en een

aantal van zijn medewerkers werden
door de Heren XVII naar de Republiek
teruggeroepen wegens financieel
wanbeheer. Dirck van Cloon (1688-1735)
volgde Durven op als gouverneur-
generaal.

1732 In Batavia heerste malaria op grote

schaal.

1733 Pakubuwana II ontsloeg zijn patih

(minister) Danureja en kwam zelf met
de VOC tot een vergelijk over
betalingen en rijstleveranties.Danureja
was de VOC slecht gezind en werd
verdacht van contacten met de
nakomelingen van Surapati. De
betalingen van Mataram aan de VOC
vormden een zware last voor het
koninkrijk en zijn inwoners.~~~ Met
steun van de VOC werd Zain al-Arifin
geinstalleerd als nieuwe sultan van
Bantam. Bij zijn aantreden gaf hij de
VOC extra bevoegdheden om de
peperleveranties uit de Lampungs te
 verbeteren.

1735 In Batavia heerste de pest. Gouverneur-

generaal van Cloon stierf en zijn
opvolger Abraham Patras (1671-1737)
overleed twee jaar later.

1737 Adriaan Valkenier (1695-1751) werd de

nieuwe gouverneur-generaal.

1740 De VOC was er niet in geslaagd de

Chinese immigratie af te remmen.
Pogingen om het teveel aan
immigranten te verschepen naar Ceylon
of Zuid-Afrika mislukten vanwege
geruchten dat de VOC de Chinezen
buitengaats overboord zou gooien. In
oktober volgde een uitbarsting van
geweld die begon met een Chinese,
gewapende aanval op een aantal
Europeanen en eindigde met een
massamoord op meer dan 10.000
Chinezen. De Chinese wijk werd
platgebrand.~~~ Over deze
gebeurtenissen ontstond zodanige
onenigheid in de Raad van Indië dat
gouverneur-generaal Valckenier Gustaaf
Willem, Baron Van Imhoff (1705-
1750),en enkele andere raden naar
patria terugstuurde. De Heren XVII, die
nog van niets wisten, hadden inmiddels
Van Imhoff tot nieuwe gouverneur-
generaal benoemd en bij zijn aankomst
in Nederland, kon hij gelijk weer
terug.~~~ Om overproduktie van koffie
tegen te gaan, voerde de VOC
beperkende maatregelen in.

1741 Ontsnapte Chinezen vielen de VOC-

vestigingen aan in Semarang en
 Rembang. In Rembang werd al het VOC-
personeel vermoord. Pakubuwana II
koos, onder invloed van zijn patih
Natakusuma, de kant van de rebellen
en stuurde een aanvalsleger naar
Semarang dat nu belegerd werd door
20.000 Javanen en 3500 Chinezen met
30 kanonnen. Het garnizoen van de VOC
in Kartasura werd vernietigd.
Cakraningrat IV van Madura bood de
VOC assistentie en begon Oost-Java te
veroveren. De VOC stuurde
versterkingen naar Semarang en slaagde
erin de aanvallers te verdrijven.~~~ Bij
het vernemen van de benoeming van
Van Imhoff, nam Valckenier ontslag en
voer terug naar patria. Als vervanger
fungeerde Johannes Thedens.

1742 Pakubuwana II distantieerde zich van de

oorlog, liet Natakusuma door de VOC
arresteren en vroeg om
onderhandelingen. De rebellen keerden
zich nu ook tegen Pakubuwana II en
bestonden voornamelijk nog uit
Javanen die nu zowel tegen de VOC als
tegen hun eigen vorst streden. Met de
verovering van Kartasura en de vlucht
van Pakubuwana II bereikte de opstand
eind juni zijn hoogtepunt. Pas in
december slaagde het leger van
Cakaningrat IV er in de rebellen uit
Kartasura te verdrijven. De VOC was
beducht voor de ambities van de
Madurese leider en besloot tot herstel
van het koningschap van Pakubuwana II.

1743 Van Imhoff bereikte Batavia en nam het

gouverneur-generaalschap over van
Johannes Thedens.~~~ De opstand
 verliep. De prinsen Singasari en
Mangkubumi, broers van de koning, en
Mas Said, neef van de koning,
weigerden zich over te geven. Een
nieuw verdrag met de VOC gaf de
Compagnie soevereiniteit over West-
Madura, Soerabaya, Rembang, Japara
en een claim op Oost-Java. De VOC
kreeg een deel van de havengelden en
overvloedige rijstleveranties. Er kwam
opnieuw een garnizoen aan het hof.

1744 Cakraningat IV deed aanspraken op

Oost-Java maar de VOC wees deze af.
Cakaningrat IV weigerde afdracht van
havengelden en rijstleveranties uit
Oost-Java. Onderhandelingen liepen op
niets uit.

1745 Cakraningrat IV verklaarde de VOC de

oorlog en veroverde Oost-Madura. Na
een aantal maanden moest hij de strijd
opgeven en vluchtte hij naar
Banjermasin op Borneo (Kalimantan).
Daar werd hij verraden door de sultan
en aan de VOC uitgeleverd die hem
vervolgens verbande naar Kaap de
Goede Hoop.

1746 Pakubuwana II verplaatste zijn hof van

Kartasura naar Surakarta. Prins
Mangkubumi die in 1744 aan het hof
was teruggekeerd, kon zich niet
verenigen met de vele concessies aan
de VOC en rebelleerde, samen met Mas
Said. Dit was het begin van de Derde
Javaanse Successieoorlog (1746-1747).
Na een jaar beschikten ze over een
leger van circa 13.000 man, waarvan
2500 cavaleristen.~~~ Met de vorst van
 Perak op de westkust van het Maleise
schiereiland sloot de VOC een lucratief
tincontract.

1747 De VOC opende een klein kantoor in

Banjermasin op Borneo. Doel hiervan
was de Engelse pepervaart op Borneo te
belemmeren en de sultan te dwingen
tot leveranties aan de VOC. Een
handelsmonopolie was echter moeilijk
af te dwingen. Hoewel de Engelsen
verdreven waren, bleven Chinese
jonken Banjermasin aandoen.

1748 Mangkubumi's leger deed een aanval op

Surakarta en vormde een bedreiging
voor het hof.~~~ Hofintrigues
bedreigden de stabiliteit in Bantam. De
VOC arresteerde de sultan en verbande
hem naar Ambon. Zijn vrouw Ratu
Safira werd regent uit naam van de
VOC.

1749 Pakubuwana II werd ziek en verwachtte

alleen van de VOC nog redding voor
Mataram. Negen dagen voor zijn dood
droeg hij de soevereiniteit van zijn
koninkrijk over aan de VOC. Dit verdrag
bleef een dode letter omdat de VOC
niet over de mogelijkheden beschikte
het uit te voeren. Nog voordat de VOC
de kroonprins kon uitroepen tot
susuhunan Pakubuwana III, werd
Mangkubumi in zijn hoofdkwartier in
Yogja door zijn volgelingen tot koning
uitgeroepen, eveneens onder de naam
Pakubuwana III.

1750 Bij een nieuwe aanval op Surakarta

bracht Mas Said, nu patih van
 Mangkubumi, de VOC grote verliezen
toe. Pakubuwana III verloor steeds meer
aanhang.~~~ In Bantam kwam men in
opstand tegen het regime van Ratu
Sarifa en de VOC. De rebellen vormden
een bedreiging voor Batavia en de
Lampungs en brachten veel schade toe
aan de pepercultuur. Ratu Sarifa werd
verbannen.

1751 VOC-troepen sloegen de opstand in

Bantam neer. Rebellenleider Kyai Tapa
voerde vernietigende aanvallen uit op
Europese plantages in de ommelanden
van Batavia.

1753 De in 1747 verbannen zoon van de

sultan van Bantam werd als sultan
Zainul Asyikin door de VOC aangesteld.
Bantam was nu een leen van de
Compagnie en moest grote
hoeveelheden peper leveren ter
compensatie van de onkosten die de
VOC had gemaakt om de orde in
Bantam te herstellen.

1754 Mangkubumi twijfelde aan de loyaliteit

van Mas Said en begon
onderhandelingen met de VOC.
Mataram werd in tweeën gedeeld.
Mangkubumi kreeg de ene helft en
Pakubuwana III de andere. Beide landen
behielden hun autonomie.

1755 Bij verdrag van Gyanti erkende de VOC

Mangkubumi als sultan Hamenkubuwana
I. Hij vestigde zijn hof in Yogja, liet een
kraton bouwen en noemde de stad
voortaan Jogyakarta.
1757 Na langdurige gevechten sloot Mas Said
vrede met Surakarta, Jogyakarta en de
VOC. Hij werd Pangeran Mangkunegara
met een eigen hof in Surakarta en een
apenage met 4000 gezinnen. De
gemaakte verdeling zou standhouden
tot in deze tijd. Er is nog steeds een
sultan van Jogyakarta, een susuhunan
van Surakarta en een pangeran
Mangkunegara.

1761 Petrus Albertus van der Parra werd

gouverneur-generaal.

1768 Tijdens een expeditie tegen Surpati's

afstammelingen in Malang namen VOC-
troepen Pangeran Singasari, de
rebellerende broer van
Hamenkubuwana I, gevangen. Hij
overleed in gevangenschap.

1769 De Fransen slaagden erin

kruidnagelplanten van Ambon te stelen
en over te brengen naar Mauritius en
andere koloniën.

1771 Malang werd VOC-gebied nadat de

laatste volgelingen van Surapati waren
verslagen en gevangen genomen.~~~
VOC-troepen deden pogingen de
Balinezen uit Balambangan te
verdrijven.

1773 De gebiedsverdeling tussen Jogyakarta

en Surakarta kreeg een wettelijke
regeling.

1775 De nieuwe gouverneur werd Jeremias

van Riemsdijk. Zijn bewind werd
gekenmerkt door nepotisme.
1777 Reinier de Klerk volgde Van Riemsdijk
op.

1778 Banda werd getroffen door een

uitbarsting van de Gunung Api.~~~ In
Batavia werd een Academie van
Kunsten en Wetenschappen
opgericht.~~~ Met de sultan van
Pontianak op Borneo (Kalimantan) sloot
de VOC een wederzijds verdrag.

1780 Oorlog tussen Engeland en de Republiek

(Vierde Engelse Oorlog 1780-1784).
Java kreeg troepenversterking. Mr.
Willem Arnold Alting (1724-1800) werd
gouverneur-generaal. Zoals de meeste
bewindslieden vóór hem slaagde hij
erin zijn persoonlijk fortuin te maken.
Zelfverrijking en nepotisme bleken
inherent aan hoge ambtelijke functies
in de tropen.~~~ Militaire expeditie
naar Ternate waar prins Nuku van
Tidore in opstand was gekomen tegen
het beleid van zijn broer, de sultan, die
meer oog had voor het geld van de VOC
voor het uitroeien van kruidnagelbomen
dan voor het belang van zijn eigen
bevolking. ~~~ In Batavia heerste de
pest, op Sumatra een pokkenepidemie.

1781 De Engelsen veroverden een

Nederlandse buitenpost op Perak
(Malakka).

1783 De oorlog met Engeland had grote

gevolgen voor de handel op Azië.
Rijkbeladen retourschepen vielen in
Engelse handen. De handel bracht niet
genoeg op om de leningen waarmee ze
was gefinancierd af te lossen. De VOC
 moest uitstel van betaling aanvragen.

1784 VOC-troepen vielen Riau binnen om een

Engelse aanval voor te zijn. Met Johore
op de zuidpunt van Malakka en met
Riau kwamen verdragen tot stand die
de VOC de macht over deze gebieden in
handen gaf. Op Bintan bouwde de VOC
een fort. De vrede van Parijs
beëindigde de oorlog met Engeland, de
Engelsen kregen vrije vaart in de
Indische wateren. De VOC gaf
Negapatnam (India) terug.

1785 De kroonprins van Jogyakarta bouwde

versterkingen rond de kraton.~~~ Sultan
Nata Nagara van Banjermasin raakte
verwikkeld in een strijd om de troon
met zijn neef, die hulp kreeg van
Buginezen uit de oostelijke kuststreek
van Borneo.

1786 De VOC verdreef de Buginezen en, in

ruil voor een vast jaargeld, droeg de
sultan van Banjermasin de
soevereiniteit over aan de VOC zodat
deze de kosten van de militaire
expeditie kon terugverdienen. De
kosten om het gebied te exploiteren
bleken echter vele malen groter dan de
opbrengsten en de bestuursambtenaren
waren niet opgewassen tegen de
manipulaties van de sultan. De
peperleveranties liepen terug en
zeerovers plunderden de kusten van
Borneo.

1788 Pakubuwana III werd na zijn overlijden

opgevolgd door zijn negentienjarige
 zoon Pakubuwana IV.

1789 Pakubuwana IV ontsloeg de raadgevers

van zijn vader en benoemde eigen
adviseurs.

1790 Als gevolg van de geruchten als zou

Pakubuwana IV een machtsgreep in zin
hebben werden troepen van VOC en
Jogyakarta samengetrokken rond
Surakarta. Pakubuwana IV ontsloeg zijn
adviseurs welke vervolgens door de VOC
werden verbannen.~~~ Op West Borneo
(Kalimantan) was goud gevonden.

1791 De VOC trok zich terug uit Pontianak

(Kalimantan).

1792 Hamengkubuwana I, die van Jogyakarta

de machtigste Javaanse staat had
gemaakt, werd na zijn overlijden
opgevolgd door Hamengkubuwana II.~~~
Titel en bezit van Mangkunegara
werden erfelijk.

1795 Franse troepen bezetten de

Nederlanden. Aan de kant van de
Fransen raakte de nieuwe Bataafse
Republiek opnieuw in oorlog met
Engeland. De naar Londen gevluchte
stadhouder Willem V droeg alle
koloniale gouverneurs op zich over te
geven aan de Engelsen. Batavia volgde
dit bevel niet op. In augustus moest de
VOC Malakka aan de East India
Company laten.

1796 Gouverneur-generaal werd Mr. Pieter

Gerardus van Overstraten. De Heren
XVII gaven het beheer van de VOC over
 aan de Regeringscommissie voor
Oostindische Zaken.~~~ Bij de
troonopvolging van Mangkunegara II
bleek de schatkist geplunderd door de
Nederlandse resident in Surakarta.~~~
De Engelsen bezetten Padang en
Ambon. Het VOC fort op Ternate
weigerde overgave.

1797 De sultan van Banjermasin kreeg de

macht terug over zijn gebied waarop de
peperleveranties
verdrievoudigden.~~~Protestantse
zendelingen werden actief op Java,
Sumatra en in de buitengewesten.

1798 De Bataafse Republiek nam alle

schulden en bezittingen van de VOC
over. De schulden waren opgelopen tot
134 miljoen gulden. Corruptie had in
grote mate bijgedragen tot het
bankroet van de Compagnie.

1799 Behalve Java, Bandjermasin.

Palembang, West-Timor en Makassar,
hadden de Engelsen alle VOC-
bezittingen en protectoraten veroverd.
De meeste van deze bezittingen werden
in 1802 weer teruggegeven.~~~ Op 31
december hield de VOC formeel op te
bestaan, haar eigendommen kwamen
aan de Nederlandse staat.
1800 Nadat de VOC was opgeheven, kwamen al haar bezittingen
in de Indische Archipel aan de Staat. Het beheer kwam in
handen van de Raad der Aziatische Bezittingen. Voor de gang
van zaken in Indië maakte dat voorlopig nog weinig verschil.
Het VOC-personeel bleef in functie en opereerde zoals het
gewoon was. De heersende elite in Batavia was niet gebrand
op verandering en afgevaardigden uit Nederland bleken nog
 niet opgewassen tegen het oude VOC-machtsblok.

1801 Mr. Johannes Siberg (1740-1817) werd benoemd tot

gouverneur-generaal.

1802 Vrede van Amiëns met Engeland. De Bataafse Republiek

kreeg alle koloniën terug behalve Ceylon en zond
troepenversterkingen naar Indië.

1803 Het Indisch bestuur verloor zijn autonome status en werd

ondergeschikt gemaakt aan de Nederlandse regering. De
oorlog met Engeland brak opnieuw uit. Badruddin werd
sultan van Palembang.

1804 In de Minangkabau op Sumatra vormden een aantal

hadji's(pelgrims uit Mekka) een orthodox islamitische groep
(Padri-beweging) die hervormingen nastreefde.

1805 Pangeran Diponegoro (1785-1855), de oudste zoon van de

latere sultan Hamengkubuwono III, kreeg religieuze
visioenen over een toekomstige status als koning van Java en
redder van zijn volk.

1806 De Bataafse Republiek werd het koninkrijk Holland onder

koning Lodewijk Napoleon (1778-1846). Een Ministerie van
Koloniën moest de Indische Zaken gaan behartigen.

1807 De koning wilde meer greep krijgen op de koloniën en

benoemde een krachtdadige gouverneur-generaal in de
persoon van generaal H.W. Daendels (1762-1818), die over
ruime volmachten kwam te beschikken om misstanden aan
te pakken en advies moest uitbrengen over de opzet van een
nieuw koloniaal stelsel. De Raad van Indië werd
gedegradeerd tot een adviesorgaan, alle macht kwam aan de
gouverneur-generaal. Daendels moest tevens een militaire
verdediging opbouwen tegen een eventuele Engelse aanval.

1808 Bestuurlijk greep Daendels fors in. Na een opstand in

Bantam, verbande hij de sultan naar Ambon, nam de
soevereiniteit in het sultanaat over, scheidde de Lampungs
van Bantam af en voegde het oostelijk deel van Bantam bij
 Batavia. In de vorstenlanden Surakarta en Jogyakarta eiste
hij de soevereiniteit op naar het verdrag van 1749.
Susuhunan Pakubuwono IV van Surakarta leek zich hierbij
neer te leggen maar sultan Hamengkubuwono II van
Jogyakarta verzette zich. Regenten en locale hoofden
(bupati's) werden behandeld als ambtenaren in dienst van de
Nederlandse overheid.~~~ Met financiële hulp van Nederland
formeerde Mangkunegara II een legioen van 1150 militairen
dat steun zou verlenen bij een eventuele Engelse aanval.~~~
Batavia was een stad in verval. Veel inwoners waren
vanwege de chronische malaria-epidemie (sinds 1733) naar
het achterland verhuisd. Daendels liet de grachten dempen
en bouwde een nieuwe residentie bij het landinwaarts
gelegen Weltevreden. Hieromheen ontwikkelde zich een
nieuwe stad.

1809 Op Java bracht de nieuw aangelegde Grote Postweg (Jalan

Raya Pos) de verbinding tot stand tussen West- en Oost-Java.
Een reis van Batavia naar Surabaya duurde nu nog maar
zeven dagen in plaats van vroeger vier weken.

1810 Sultan Hamengkubuwono II verleende steun aan een anti-

Nederlandse opstand geleid door zijn zwager Raden Rangga.
Daendels trok met zijn troepen op naar Jogyakarta en dwong
de sultan tot aftreden ten gunste van zijn zoon. Raden
Rangga werd gedood maar zijn zoon Sentot zou later een
leidende rol spelen in de Java Oorlog (1825-1830). Pangeran
Natakusuma en zijn zoon Natadiningrat werden gevangen
gezet wegens medeplichtigheid.

1811 De vorstenlanden werden in nieuwe verdragen gedwongen

aanzienlijke gebieden af te staan. De VOC had voor de
kustgebieden steeds pacht betaald wat voor de Javaanse
vorstendommen een vaste bron van inkomsten had
betekend. Omdat deze gebieden nu onder de Nederlandse
soevereiniteit vielen, werden de betalingen afgeschaft.~~~
Uit India kwam een Engelse invasievloot met 10.000 man
troepen. Daendels' opvolger, generaal J.W. Janssens (1762-
1838), moest in september tegenover de Engelsen
capituleren. Java kwam onder bestuur van luitenant-
 gouverneur Sir Thomas Stamford Raffles (1781-1826).Tijdens
de Engelse verovering van Java liet sultan Badaruddin in
Palembang het Nederlandse garnizoen uitmoorden.

1812 Jogyakarta negeerde het verdrag uit 1811 en kwam in

opstand. Hamengkubuwono II nam zijn troon weer over van
zijn zoon. Ook tegenover de Engelsen stelde de sultan zich
vijandig op. In juni gaf Raffles opdracht tot een aanval op
Jogyakarta. De kraton werd geplunderd, de sultan opnieuw
afgezet en vervangen door zijn zoon Hamengkubuwono III.
De inmiddels vrijgekomen prins Natakusuma, die de Engelsen
had gesteund, kreeg een deel van het vorstendom als
apenage en de naam Pangeran Paku Alam. Vanwege zijn
vijandige houding verjoegen de Engelsen de sultan van
Palembang van zijn hof en stelden zijn broer Ahmad
Najamuddin aan in zijn plaats.

1813 Raffles voerde bestuurshervormingen door, liberaliseerde de

markt en voerde met beperkt succes een landrentestelsel in.
Dorpshoofden kregen land in huur van de overheid en
moesten van de opbrengst van de daarop geteelde
produkten 2/5 aan landrente betalen.

1814 Een plan uit Surakarta om samen met ontevreden Indiase

soldaten een aanval te doen op het Europese bestuur en op
Jogyakarta werd voortijdig ontdekt. De Indiërs werden
bestraft, de leider verbannen, maar Pakubuwono IV mocht
blijven.~~~ Engelse militaire acties tegen de vorsten van
Buleleng en Karangasem moesten een einde maken aan de
slavenhandel op Bali. Buginese troepen uit Bone op Celebes
(Sulawesi) deden een aanval op de Engelsen.

1815 Willem Frederik van Oranje-Nassau (1772-1843) werd koning

Willem I van Nederland en België.~~~In de Minangkabau
wilden de Padri's een striktere naleving van de islam
afdwingen. De conflicten ontaardden in een burgeroorlog en
bijna de hele koninklijke familie werd vermoord.~~~ De
bevolking van Java bedroeg 4,5 miljoen.

1816 Weer vielen troepen uit Bone de Engelse stellingen aan op

 Celebes.~~~ Koning Willem I benoemde baron G.A.G.Ph. van
der Capellen (1778-1848) tot de nieuwe gouverneur-
generaal. Hij moest samen met de commissarissen-generaal
C.Th. Elout (1767-1841) en A. Buyskes (1771-1838) het
bestuur van de Engelsen overnemen en een nieuw koloniaal
bewind opzetten.

1817 In Ambon kwamen rebellen in opstand tegen de

teruggekeerde Nederlanders. Onder aanvoerderschap van
Thomas Matulessy (?1783-1817), ook wel Pattimura
genoemd, werd op Saparua het Nederlandse fort ingenomen.
Met versterking vanuit Batavia werd het fort heroverd;
Matulessy werd geëxecuteerd.~~~ Professor C.G.C.
Reinwardt (1773-1854) werd benoemd tot directeur van
Landbouw, Kunsten en Wetenschappen op Java. Hij legde
een botanische tuin aan in Buitenzorg, "s'Lands Plantentuin'
(Kebun Raya). Hij was ook verantwoordelijk voor inenting
van de inheemse bevolking tegen pokken en voor de
organisatie van de medische dienst.

1818 Raffles bleef vanuit Benkulen invloed uitoefenen in

Palembang. Sultan Badaruddin nam zijn troon terug,
Najamuddin werd naar Batavia verbannen.

1819 Raffles stichtte Singapore dat hij wilde uitbouwen tot een
belangrijke vrijhaven.~~~ Een Nederlandse aanval op
Palembang werd door sultan Badaruddin afgeslagen. De
Nederlanders keerden terug in Padang (Noord-Sumatra).

1820 Onvrede onder de Javaanse bevolking leidde hier en daar tot

rellen.~~~ Koning Willem I benoemde een Natuurkundige
Commissie die het leven in de archipel moest gaan
bestuderen.

1821 Met een expeditieleger van meer dan 4000 man wisten de
Nederlanders Palembang te veroveren. De sultan werd
verbannen naar Ternate. De oudste zoon van Najamuddin
werd nu sultan, eveneens onder de naam Ahmad
Najamuddin. De resterende leden van het vorstenhuis van
Minangkabau vroegen de Nederlanders om steun bij hun
 strijd tegen de Padri's. In ruil droegen zij de soevereiniteit
aan Nederland over. Met de eerste Nederlandse aanval begon
de Padri Oorlog (1821-1838).~~~ De rijstoogst mislukte en op
Java heerste cholera.

1822 Hamengkubuwono IV overleed en er deden geruchten de

ronde als zou hij zijn vergiftigd.~~~ Een uitbarsting van de
Merapi werd gezien als een slecht voorteken.

1823 Gouverneur-generaal van der Capellen schafte op Centraal-

Java de verpachting van privé-land aan Europeanen af
(Landhuurstelsel). De Javaanse adel verloor hiermee niet
alleen een bron van inkomsten maar moest ook
vooruitbetaalde pacht restitueren en compensatie betalen
aan pachters die verbeteringen hadden aangebracht. De adel
raakte hierdoor in ernstige financiële problemen. Palembang
kwam onder Nederlands bestuur, de sultan kreeg een
toelage.~~~ De Nederlanders leden een gevoelige nederlaag
tegen de Padris bij Lintau.

1824 Verdrag van Londen (Eerste Sumatra-traktaat)met Engeland.

De Nederlandse bezittingen in Voor-Indië kwamen aan
Engeland. De invloedssferen in de Indische Archipel werden
afgebakend: Engeland heerste in Malakka en op Singapore,
Nederland op Sumatra. Benkulen werd aan Nederland
overgedragen. De Engelse handel op Sumatra bleef vrij van
restricties en Atjeh bleef onafhankelijk.~~~ Bij een bezoek
aan Celebes drong Van der Capellen aan op hernieuwing van
het Verdrag van Bongaja uit 1667 maar de koningin van Bone
weigerde. Na het vertrek van de gouverneur-generaal
veroverden Buginese troepen uit Bone door Nederland
bestuurde gebieden en werden twee garnizoenen
afgeslacht.~~~ In Nederland werd de Nederlandsche Handel
Maatschappij opgericht. De prijs van koffie op de
wereldmarkt daalde voortdurend.

1825 Prins Diponegoro kwam in opstand tegen de vernietiging van

oude waarden en de overheersing door de Nederlanders en
kreeg het grootste deel van de Javaanse adel en een
aanzienlijk deel van de boerenbevolking achter zich.(Java
 Oorlog 1825-1830). Surakarta hield zich afzijdig en steunde
het gouvernement, evenals de regenten in de kustgebieden
van Noord-Java.~~~ Een militaire actie tegen Bone
resulteerde in een Nederlandse overwinning.

1826 L.P.J. Burggraaf Du Bus de Gisignies (1780-1849) volgde Van

Capellen op als gouverneur-generaal. Zijn voornaamste
opdracht was de staat van de financiën te
verbeteren.~~~Diponegoro en zijn onderbevelhebber Sentot
gebruikten een guerilla-tactiek waartegen het koloniale
leger aanvankelijk weinig kon uitrichten. Een deel van het
leger was nog op Celebes vanwege de actie tegen Bone. De
kansen keerden pas toen hulptroepen uit Surakarta en
Madura en het legioen van Mangkunegara de gelederen
hadden versterkt.~~~ Met theezaden uit Japan trachtte het
gouvernement in de Preanger thee te verbouwen. Door het
ontbreken van de benodigde kennis was de theecultuur in de
eerste jaren weinig succesvol.

1827 Het verbod op het Landhuurstelsel (1823) werd ingetrokken.

Daarmee was een van de voornaamste oorzaken voor de
klachten van de adel weggenomen.~~~ Dankzij de militaire
tactiek van luitenant-generaal H. M. de Kock (1779-1845),
het benteng-stelsel, waarbij kleine eenheden opereerden
vanuit versterkte posten, bereikten de Nederlanders betere
resultaten. Diponegoro werd meer en meer in het nauw
gedreven. Cholera, malaria en dysenterie maakten veel
slachtoffers aan beide kanten.

1828 De oorlog verliep nu duidelijk in het voordeel van de

Nederlanders en hun bondgenoten. Uit vrees voor Engelse
aanspraken op Nieuw Guinea werd aan de Tritonbaai Fort du
Bus opgericht.

1829 In september gaven Diponegoro's oom Pangeran Mangkubumi

en zijn legerleider Sentot zich over.

1830 Diponegoro werd gevangen genomen en verbannen naar

Menado en later naar Makassar waar hij in 1855 stierf. In de
oorlog waren 8000 Europeanen en 7000 Indische soldaten
 gesneuveld. Minstens 200.000 Javanen waren omgekomen en
de bevolking van Jogyakarta was gehalveerd. Na het einde
van de oorlog werden de grenzen van de Vorstenlanden
gecorrigeerd. Een aantal gebieden werd tegen betaling door
de Nederlanders overgenomen. Toen Pakubuwono VI
protesteerde tegen de gebiedsvermindering werd ook hij
verbannen.~~~ De Java Oorlog had de Nederlandse Staat
veel geld gekost. De Indische baten bedroegen ruim 31
miljoen minder dan de uitgaven.

1831 Ter verbetering van de Indische rendementen voerde de

nieuwe gouverneur Johannes Graaf van den Bosch (1780-
1844) op Java het cultuurstelsel in. Hij had daarbij de steun
van J.C. Baud (1789-1859), directeur Oost-Indische
Bezittingen op het Ministerie van Koloniën. De bevolking
moest een deel van de dorpsgronden bebouwen met door
het gouvernement aan te wijzen gewassen (koffie,
suiker,indigo, tabak). Bij de koffie- en indigocultuur
bewerkten de Javaanse planters het produkt zelf maar de
suikercultuur kwam in handen van particuliere ondernemers
via door het gouvernement afgegeven 'suikercontracten'.
Ook de tabaks- en theecultures kenden contractanten. De
Nederlandsche Handel Maatschappij verkocht de produkten
en de opbrengst kwam aan de Nederlandse schatkist. Onder
een Europese bestuursdienst werd het oude feodale bestuur
hersteld. Onder leiding van de Javaanse adel, de Pamong
Pradja, bepaalden de dorpshoofden welke gronden bebouwd
werden en hoe de arbeid werd verdeeld. Daarvoor kregen zij
een percentage van de opbrengst. Door het stelsel nam de
druk op de bevolking toe, de hoeveelheid verplichte arbeid
(herendiensten) werd zo groot dat de boeren soms geen tijd
meer hadden hun eigen velden te bewerken.~~~ Ten aanzien
van de buitengewesten (behalve Sumatra) werd een
onthoudingspolitiek gevolgd en trad het leger uitsluitend op
wanneer daar strategische belangen mee gediend waren.

1832 De Nederlanders zetten de sultan van Jailolo af en namen

Halmahera in bezit.

1833 De Padri-oorlog escaleerde, rebellen vermoordden

 legereenheden bij Bonjol. Troepen van Sultan Muhammad
Fakhruddin van Jambi waren bij hun strijd tegen piraten
Palembang binnengedrongen. Palembang keerde zich nu
tegen Jambi en de sultan vroeg de Nederlanders om hulp.

1834 In ruil voor hulp moest de sultan van Jambi de Nederlandse

souvereiniteit erkennen.~~~De opbrengsten van het
cultuurstelsel bedroegen bijna 6 miljoen gulden. Deze baten
zouden in de komende jaren oplopen tot 45 miljoen in 1857.

1835 Vanwege het ongezonde klimaat en de grote sterfte onder

de daar aanwezige militairen verlieten de Nederlanders fort
Du Bus op Nieuw-Guinea.

1836 D.J. de Eerens (1781-1840) werd benoemd tot gouverneur-

generaal.

1837 Het leger veroverde Bonjol op de Padri's.

1838 Als voogd van troonopvolger Sulaiman regeerde de capabele

Tuanku Ibrahim in Atjeh. Hij zou tot 1870 aan de macht
blijven. Bone hernieuwde het verdrag van Bongaja, de
vijandelijkheden werden gestaakt.~~~ Het leger behaalde de
eindoverwinning op de Padri's bij Daludalu. Hun voornaamste
leider, Tuanku Imam Bonjol, werd verbannen naar Menado
waar hij in 1864 stierf.

1839 Op Bali werd een agentschap van de Nederlandsche Handel-

Maatschappij gevestigd. Op die manier trachtte het
gouvernement betrekkingen aan te knopen met de
verschillende, onafhankelijke Balinese vorstendommen.~~~
Het Indische leger werd uitgebreid en werd het 'Koninklijk
Nederlandsch Oost-Indische Leger'.

1840 C.S.W. Graaf van Hogendorp (1788-1856) nam het

gouverneur-generaalschap tijdelijk waar.~~~ Door de
uitvoering van het cultuurstelsel was de waarde van de
totale uitvoer van Java naar Nederland gestegen van 11,3
miljoen gulden in 1830 naar 66,1 miljoen gulden.

1841 Mr. P. Merkus (1787-1844) werd de nieuwe gouverneur-

 generaal. ~~~De vorsten van Badung, Klungkung,
Karangasem en Buleleng op Bali erkenden de Nederlandse
soevereiniteit. Voor het binnenlands bestuur bleef hun
autonomie gehandhaafd.

1842 Nederland breidde zijn vestigingen op de oostkust van

Sumatra uit tot aan de grenzen van Atjeh. Kooplieden uit
Singapore en Penang beklaagden zich bij de Engelsen over
Nederlandse handelstarieven die tegen de afspraken in het
Verdrag van Londen (1824) waren. Om de zaak niet op de
spits te drijven werden alle posten ten noorden van
Palembang opgeheven en de tarieven afgeschaft. In Jambi
bleef een garnizoen aanwezig ter verdediging van
Palembang.~~~ Om Indo-europeanen uit het bestuur te
weren stelde J.C. Baud, inmiddels minister van Koloniën,
een opleiding aan de Academie van Delft verplicht voor de
vervulling van hogere Indische bestuursfuncties. Daarop
stuurde de Indische elite haar zonen naar Delft zodat de
hogere bestuursfuncties voor Indo-europeanen toch
toegankelijk bleven.

1843 De vorst van Lombok erkende de Nederlandse

soevereiniteit.~~~ Hongersnood in Cheribon. Mensen trokken
uit de Preanger en Cheribon weg naar gebieden waar het
cultuurstelsel minder strikt werd gecontroleerd. Locale
regenten en bestuursambtenaren moesten deze mensen zo
mogelijk terugsturen.

1844 Jhr. J.C. Reijnst (1798-1871) nam, na het overlijden van

Mr.P. Merkus, het gouverneur-generaalschap waar. De vorsten
van Buleleng en Karangasem weigerden ratificatie van de
verdragen.~~~ De Engelsen ontwikkelden een maandelijkse
postdienst via een kortere verbinding door Middellandse- en
Rode Zee en over de landengte van Suez naar India en het
Verre Oosten. Post uit patria kon nu binnen acht à negen
weken in Batavia zijn.

1845 J.J. Rochussen werd benoemd tot gouverneur-generaal.

Buleleng en Karangasem sloten een alliantie ter verovering
van andere Balinese staten.~~~ Iets meer dan de helft van
 de Javaanse bevolking was nu ingeschakeld bij het
cultuurstelsel (Vorstenlanden en Batavia uitgezonderd). Voor
de gouvernementscultures was 6% van de Javaanse
cultuurgrond in gebruik.

1846 Nederlandse aanval op Buleleng en Karangasem. Dit soort

strafexpedities diende niet tot territoriumuitbreiding maar
moest de inheemse vorsten van de Nederlandse superioriteit
overtuigen. Na afloop van een dergelijke expeditie en
erkenning van de Nederlandse soevereiniteit, werden de
troepen meestal weer teruggetrokken.

1847 Militaire expeditie naar het eiland Nias op de westkust van

Sumatra.
1848 Opnieuw deden legertroepen een aanval op Bali. Vanwege
onverwacht grote tegenstand moesten ze terugtrekken. De
overige Balinese vorsten steunden Buleleng en Karangasem
in een militaire coalitie.~~~ In Batavia leidde dominee
Wolter Robert Baron van Hoëvell (1812-1879) een
demonstratie voor persvrijheid, openbaar onderwijs en
vertegenwoordiging van Nederlands-Indië in de Staten
Generaal. Na een officiële berisping van de regering moest
hij Indië te verlaten.

1849 Bij een derde aanval op Bali werden Buleleng en Noord-Bali

onder controle gebracht. De vorst van Lombok nam
Karangasem in bezit.~~~ In een pamflet keerde Baron van
Hoëvell zich tegen het cultuurstelsel en de herendiensten.

1850 Met de aankoop van de laatste Portugese vestigingen kwam

Flores onder Nederlands gezag.~~~ Het cultuurstelsel
verstoorde de balans tussen voedselproductie en
commerciële productie. Hongersnood op Centraal-Java was
het gevolg.~~~ Missiegebieden van katholieken en
protestanten werden door de overheid streng gescheiden
gehouden. Protestantse zendelingen begonnen hun werk
onder de Bataks van Noord-Sumatra.

1851 Mr. A.J. Duymaer van Twist (1809-1887) werd benoemd tot
gouverneur-generaal.~~~Ter exploitatie van de tinmijnen op
 Billiton werd de Billiton Maatschappij opgericht.~~~ In
Surakarta kwam de eerste kweekschool voor de opleiding
van inheemse onderwijzers voor de Javaanse scholen.
Batavia kreeg de eerste Dokter Djawa-school waar inheemse
leerlingen opgeleid werden om te kunnen worden
ingeschakeld bij het vaccinatieprograma van de overheid.
1852 Een afgezant uit Atjeh bezocht de Franse keizer Napoleon
III. Nederland vreesde voor buitenlandse invloeden in Atjeh,
dat steeds machtiger en welvarender werd onder Tuanku
Ibrahim die de locale vorsten in de pepergebieden tegen
elkaar uitspeelde.~~~ Op Billiton ging de tinexploitatie van
start.

1853 Noord-Bali kwam onder Nederlands bestuur.~~~ De botanicus

Karl Justus Hasskarl kreeg opdracht van het gouvernement in
Peru kinaplanten te verzamelen. De kinateelt zou eind jaren
tachtig in de Preanger ontwikkeld worden door theeplanter
K.A.R. Bosscha.

1854 Nieuw Regeringsreglement voor Indië bij wet vastgesteld. De

liberale Baron van Hoëvell bracht in het parlement het
debat op gang over de afschaffing van het cultuurstelsel.
Daarop besloot de regering de uitbreiding van cultures stop
te zetten, de cultuurprocenten te verlagen en de
herendiensten te beperken.~~~ Terwijl de Nederlandse
expansie op Noord-Sumatra was opgeschort, breidde Atjeh
zijn invloed uit in Langkat, Deli en Serdang op de oostkust
van Sumatra.

1855 In Jogyakarta besteeg Hamengkubuwono VI de troon.~~~

Nederland breidde zijn invloed uit op Borneo (Kalimantan),
dat meer economische waarde kreeg door de exploitatie van
kolenmijnen.~~~ Militaire expeditie naar het eiland Nias.

1856 C.F. Pahud de Mortanges (1803-1873) werd benoemd tot

gouverneur-generaal. Eduard Douwes Dekker beschuldigde
lokale regenten (bupati's) op West-Java van corruptie en
werd ontslagen uit zijn gouvernementsbetrekking.~~~
Militaire expeditie naar Flores.~~~ Door de invoering van het
Drukpersreglement kon in Indië een kritische pers tot stand
 komen waarin bestuursmisbruik aan de kaak werden gesteld.

1857 In Banjermasin (Borneo)greep het gouvernement in bij

conflicten over de troonsbestijging van sultan Tamjid Illah
hetgeen rebellie en uiteindelijk oorlog tot gevolg had. Met
Atjeh werd een verdrag gesloten van handel, vrede en
vriendschap. ~~~Er kwam een telegraafverbinding tussen
Batavia en Buitenzorg.

1858 Pakubuwono VIII werd susuhunan van Surakarta. Als

antwoord op de Atjeese expansie breidde Nederland zijn
invloed op Sumatra uit. De nieuwe sultan van Jambi, Ratu
Taha Saifuddin, weigerde een verdrag te tekenen en vluchtte
het binnenland in met medeneming van de regalia (pusaka).
Zijn opvolgers erkenden de Nederlandse soevereiniteit wèl
maar de sultan bleef met zijn aanhangers het gouvernement
bevechten tot zijn dood in 1904. Het sultanaat Siak op Oost-
Sumatra kwam onder Nederlandse souvereiniteit, waarbij de
grenzen van Siak zover noordelijk werden opgerekt dat de
peperhavens erbinnen vielen. Deze havens behoorden tot
het rechtsgebied van Atjeh en waren van belang voor de
Engelsen. ~~~ Militaire expeditie tegen Bone dat zich
verzette tegen het Nederlands gezag.

1859 De Portugezen hielden vast aan hun bezit van Oost-Timor. De

grenzen tussen Oost- en West-Timor werden vastgelegd.~~~
Pangeran Antasari leidde het rebellenleger van Banjermasin.
Na hevige gevechten en het aanvoeren van versterkingen
kreeg het Nederlands-Indische leger de overhand.~~~ Tot
ergernis van de Engelsen en de Atjeeërs verhoogde het
gouvernement de douanerechten in Siak.

1860 Banjermasin kwam rechtstreeks onder Nederlands bestuur,

de sultan werd verbannen naar Bogor.~~~ De Europese
bevolking van Indië nam snel toe door het groeiend aantal
militairen in koloniale dienst. Het Indische leger bestond nu
uit 13.700 militairen op een totaal van ongeveer 42.800
Europeanen.~~~Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
publiceerde Max Havelaar, een boek dat de uitwassen van
het cultuurstelsel en met name de 'hoofdenkwestie' tot
 onderwerp had. De dorpshoofden maakten misbruik van hun
positie om de bevolking uit te buiten en de Nederlandse
bestuursambtenaren verzuimden daar tegen op te treden.

1861 Mr. L.A.J.W. Baron Sloet van de Beele (1806-1890) werd

benoemd tot gouverneur-generaal. In Surakarta kwam
Pakubuwono IX op de troon.
1862 Nederland probeerde de kleine vorstendommen in het
grensgebied tussen Atjeh en Siak (Deli, Asahan en
Serdang)onder Nederlands gezag te brengen. Alleen de
sultan van Deli erkende de Nederlandse souvereiniteit.~~~
Guerrilla-acties in Banjermasin duurden voort.~~~ Op Java
gaf het gouvernement de theecultuur vrij. Daarmee begon
de opkomst van de grote theeondernemingen in de Preanger.
Er kwam een einde aan de verplichte pepercultuur.

1863 Engeland stuurde kanonneerboten naar Langkat en andere

peperhavens op Sumatra.~~~Er kwam officieel een einde aan
de slavernij in de koloniën. De Nederlandse regering
gebruikte de Indische baten om voormalige slavenhouders in
Suriname schadeloos te stellen.~~~ De liberale I.D. Fransen
van de Putte (1822-1902) werd minister van Koloniën en
wilde het cultuurstelsel afschaffen en Indië openen voor
particulier kapitaal. Op Noord-Sumatra werd tabak
aangeplant. Er kwam een eind aan de gedwongen
kruidnagel- en muskaatnootcultuur.~~~Militaire expeditie
naar Nias.

1864 Nederland eiste de Mentawai eilanden, ten westen van

Sumatra, op. De laatste sultan van Siak trad af.~~~ Op Java
werd een proef gedaan met rubbercultuur.~~~ In april
verscheen de eerste postzegel van Nederlands-Indië.

1865 Het sultanaat Asahan in Noord-Sumatra kwam onder

Nederlands bestuur, de sultan werd verbannen naar
Riau.~~~In Rotterdam werd een zending van 189 balen Deli-
tabak geveild. De tabak bleek van uitstekende kwaliteit en
leverde een zeer hoge prijs op. De verplichte verbouwing
van indigo en kaneel werd beëindigd.~~~ Het gouvernement
contracteerde de Nederlands-Indische
 Stoomvaartmaatschappij (van origine Engels) om een
netwerk van pakketdiensten op te zetten dat de
belangrijkste havens op Java en Sumatra en in de
buitengewesten met elkaar verbond.

1866 Mr. P. Mijer (1812-1881) werd benoemd tot gouverneur-

generaal. Het eiland Sumba kwam onder Nederlands
bestuur.~~~ De verplichte aanplant van tabak hield op.
1867 Oprichting van Nederlands-Indisch Ministerie van Onderwijs.
Aan het Willem III Gymnasium in Batavia kwam een speciale
opleiding voor Indische ambtenaren. Het
opleidingsmonopolie van de Delftse Academie werd
opgeheven.~~~ Op Java werd de eerste spoorweg
aangelegd.~~~ Bij een uitbarsting van de Merapi vielen 1000
doden.

1868 Het gouvernement haalde de teugels aan in Benkulen.

1869 De opening van het Suezkanaal - Verdi componeerde speciaal

voor deze gelegenheid de opera Aïda - en de ontwikkeling
van de stoomscheepvaart bekortte de reis van Europa naar
Indië tot vijf weken. De route naar Nederlands-Indië werd
verlegd van Straat Sunda naar Straat Malakka en liep nu
langs de kust van Atjeh, dat militair-strategisch belangrijker
werd. Het toegenomen scheepvaartverkeer maakte de
vanouds gebruikelijke piraterij aantrekkelijker voor
zeerovers die vanuit Atjeh opereerden.~~~ De
tabaksdeskundige J. Nienhuys (1836-1927) richtte met een
aantal vennoten de Deli Maatschappij op.

1870 De Minahassa kwam onder Nederlands bestuur. In Atjeh

kwam sultan Mahmud Syah aan de macht.~~~ Het
cultuurstelsel werd officieel afgeschaft. De Agrarische wet
en de Suikerwet zorgden voor een afbouw van de koffie- en
suikercultuur en verhuur van land aan particuliere
ondernemers. Daarmee kwam een eind aan het feodaal-
agrarische systeem waarin de Pamong Pradja een centrale
economische rol had gespeeld.~~~ Via het Suezkanaal ging
de Stoomvaart Maatschappij Nederland een regelmatige
scheepvaartverbinding met Nederland onderhouden.~~~ Op
 Bali werkte, in opdracht van het Nederlandsch
Bijbelgenootschap, de taalgeleerde H. Neubronner van der
Tuuk (*1824) aan een Balinees woordenboek. Eerder stelde
hij in de Bataklanden van Sumatra een Bataks woordenboek
samen.

1871 Engeland hield niet langer vast aan een onafhankelijk Atjeh.
In november sloten Nederland en Engeland het Verdrag van
Sumatra (Tweede Sumatra-traktaat) waarbij een uitruil van
koloniën plaatsvond en Nederland de vrije hand kreeg op
Sumatra. Beide landen kregen handelsrechten in Atjeh.~~~
Op Java kwam een telegraafverbinding tot stand met
Australië.~~~Op Bali heerste een pokkenepidemie die 18.000
slachtoffers eiste.

1872 Mr. J. Loudon (1824-1900) benoemd tot gouverneur-

generaal. Ten noorden van de Minangkabau raakte het leger
in oorlog met primitieve Batakstammen.~~~ Er werd een
begin gemaakt met de aanleg van de haven van Tanjong
Priok.

1873 Atjeh trachtte de Verenigde Staten vergeefs te bewegen tot

een verdrag. Voor Nederland was dit reden te interveniëren
ter bescherming van haar belangen in de archipel. In maart
werd de hoofdstad Kotaradja gebombardeerd en was de
Atjeh Oorlog (1873-1903) een feit. In april werd een invasie
van 3000 man troepen door de Atjeeërs tot de terugtocht
gedwongen, waarbij de militaire bevelhebber sneuvelde.
(Het Indische leger bestond uit niet meer dan 28.500
officieren en manschappen, waarvan 47% Europeaan was.)
Sultan Mahmud Syah zocht vergeefs hulp bij Turkije,
Engeland, de Verenigde Staten en Frankrijk. In november
volgde een nieuwe invasie en kon het leger zijn positie
handhaven. Cholera en andere ziekten maakten veel
slachtoffers onder de strijdende partijen.~~~ Theeplanten
uit China leverden een teleurstellend resultaat op. Assam
theeplanten uit India moesten een betere opbrengst gaan
geven.~~~ Oprichting van het Nederlands Aardrijkskundig
Genootschap dat expedities ging uitvoeren in onbekende
delen van de buitengewesten. Een spoorweg die Semerang
 met Surakarta en Jogyakarta verbond kwam na lange tijd
gereed evenals een spoorweg tussen Batavia en Buitenzorg.
Beide projecten waren de vrucht van particulier initiatief.

1874 Een grootscheepse bestuursreorganisatie paste in de tendens

naar centralisatie. Kern van dit systeem werd het kabinet
van de gouverneur-generaal, de Algemene Secretarie. De
Raad van Indië verloor aan invloed.~~~ Een tweede expeditie
onder generaal J. van Swieten (1807-1888) veroverde de
kraton van Kotaradja waarop de Atjeeërs zich terugtrokken
in de heuvels. Nederland dacht dat de oorlog hiermee was
afgelopen, annexeerde Atjeh en schafte het sultanaat af.
Atjeh weigerde zich over te geven en ging over tot een
guerrilla-oorlog die vele jaren zou duren. Nadat sultan
Mahmud Syah aan cholera was gestorven, benoemden de
Atjeeërs een kleinzoon van Tuanki Ibrahim tot sultan Ibrahim
Mansur Syah.

1875 Mr. J.W. van Lansberge (1830-1905) werd benoemd tot

gouverneur-generaal.~~~ De Rotterdamsche Lloyd opende
een scheepvaartverbinding met Indië. Er kwam een
spoorweg van Surabaya naar Malang.

1876 Opstand in Halmahera onder Baba Hassan.

1877 Hamengkubuwono VII besteeg de troon van Jogyakarta.~~~

Pieter Brooshooft (1845-1921)werd hoofdredacteur van het
Semarangse dagblad De Locomotief.

1878 Militaire expeditie onder generaal K. van der Heyden (1826-

1900) tegen Samalangan op Atjeh.Teuku Di Tiro (1836-1891),
een islamitische ulama, leidde de Atjeese guerilla.
1879 In Japara werd Raden Ajeng Kartini (1879-1904) geboren. Zij
was de dochter van de regent van Japara en zette zich in
voor educatie van de Javaanse bevolking en in het bijzonder
voor de emancipatie van de vrouw.

1880 Wetsherzieningen gaven het Nederlands bestuur meer macht

en maakten een einde aan de feodale rechten en privileges
van de adel. Inheemse contractarbeiders, werkzaam op de
 plantages in de Vorstenlanden en op Sumatra (Deli
Maatschappij), werden door hun bazen uitgebuit. Hun
positie werd nog meer verzwakt door de 'Koelie Ordonnantie'
die planters het recht gaf koelies die zich niet aan hun
contract hielden te bestraffen.~~~ De Europese
bevolkingsgroep was toegenomen tot 56.600 personen.

1881 F. 's-Jacob (1822-1901) werd benoemd tot gouverneur-

generaal. In de Minahassa kwamen de locale hoofden in
dienst van het gouvernement.

1882 Karangasem en Gianyar op Noord-Bali kwamen onder direct

Nederlands bestuur. Bali en Lombok vormden samen één
residentschap. Ook de Aru en Tanimbar eilanden kwamen
onder Nederlands bestuur.~~~ Militaire expeditie naar
Ceram.~~~ Op Borneo werd olie gevonden bij Kutai.~~~ In de
grote steden op Java begon de overheid met het aanleggen
van gasverlichting, electriciteit en telefoon.~~~ De
persoonlijke diensten aan de Pamong Pradja, de
zogenaamde pantjendiensten, werden afgeschaft.

1883 Batakkoning Si Singamangaraja werd verbannen uit zijn

land.~~~ De Delische tabaksplanter A.J. Zijlker kreeg
toestemming van de sultan van Langkat om op Noord-
Sumatra olieproefboringen te doen~~~. Op Java en Sumatra
werd het spoorwegnet uitgebreid.~~~ Bij een uitbarsting van
de Krakatau kwamen in Java en de Lampungs circa 36.000
mensen om.

1884 O. van Rees (1823-1892) werd benoemd tot gouverneur-

generaal. Deli kwam onder Nederlands bestuur.~~~ De
dalende suikerprijs leidde tot een ernstige economische
crisis. Suikerplanters konden hun financiële verplichtingen
niet nakomen en sleepten de banken in hun ondergang
mee.~~~De oorlog in Atjeh verhevigde. Het leger bouwde
een geconcentreerde linie van 16 forten dicht rond
Kotaradja om de guerrilla's uit het binnenland tegen te
houden.~~~ Telegraaf-, telefoon- en postdiensten werden
door het gouvernement gebundeld in de PTT.
1885 Madura kwam onder Nederlands bestuur. ~~~ Op Sumatra
vond het eerste wetenschappelijke onderzoek naar de
aanwezigheid van olie plaats.
1886 In Tjilatjap, Padang en Belawan (Deli) werden
havenprojecten opgestart.

1887 De sultans van Madura fungeerden nog slechts als regent.~~~

Door de economische crisis en de kosten van de oorlog kwam
er een einde aan de stroom Indische baten.
1888 Mr. C.H. Pijnacker Hordijk (1847-1908) werd gouverneur-
generaal. Noord Borneo (Serawak) werd een Brits
protectoraat.~~~De Nederlandse resident van Surakarta nam
het financieel beheer over van de Mangkunegara. Uit
Venezuela werden cacaoplanten geïmporteerd die, gekruist
met een andere variëteit, goed aansloegen waarna aanplant
op grote schaal mogelijk werd.~~~ De journalist Pieter
Brooshooft stuurde een open brief aan 12 vooraanstaande
Nederlanders waarin hij wees op de heilloze gevolgen van
het liberale bestuur voor de inheemse bevolking. Brooshooft
maakte deel uit van een groep idealisten die de 'ethische
koers' volgde en de regering op haar verantwoordelijkheid
wees om in ruil voor alle rijkdommen uit Indië het welzijn
van de inheemse bevolking te bevorderen en te zorgen voor
goed onderwijs. Aardbeving op Bali.

1889 De socialist Domela Nieuwenhuys (1846-1919) pleitte ervoor

aan Indië een bedrag van 850 miljoen gulden terug te geven.
Voorts stelde hij een beleid voor dat zo snel mogelijk tot
onafhankelijkheid zou leiden.~~~ Op Noord-Celebes werd
goud gevonden. Het gouvernement reageerde hierop met
het instellen van direct bestuur in Gorontalo en het sluiten
van economische verdragen met lokale vorsten.

1890 A.J. Zijlker richtte de Koninklijke Nederlandsche

Maatschappij tot Exploitatie van Petroleumbronnen in
Nederlands-Indië op (Koninklijke Olie, later Shell).~~~
Militaire expeditie naar Flores ter bescherming van een
onderzoek naar tinwinning.

1891 De eerste contractarbeiders uit Java vertrokken naar

 Suriname.~~~ Na beëindiging van de overeenkomst met de
Engelse NISM ging de nieuwopgerichte Koninklijke
Pakketvaart Maatschappij (KPM) passagiers en goederen
vervoeren in de archipel. In samenwerking met het
gouvernement zette de KPM haar schepen tevens in voor
troepenvervoer.

1892 Nederland vestigde zich opnieuw in westelijk Nieuw-

Guinea.~~~ De 'Koninklijke' kreeg haar eerste olieput in
bedrijf op de grens van Langkat en Atjeh.

1893 Jhr. C.H.A. van der Wijck (1840-1914) werd benoemd tot
gouverneur-generaal. In Surakarta kwam Pakubuwono X op
de troon.~~~ De haven van Tanjong Priok werd operationeel.

1894 Op Lombok rebelleerden de Sasaks tegen hun Balinese vorst

en riepen daarbij hulp in van het gouvernement. In maart
landde een expeditieleger op Lombok. Tijdens
onderhandelingen met de vorst van Lombok deden dissidente
Balinese edelllieden een verrassingsaanval op de
Nederlandse militairen die uitmondde in een slachting met
97 doden en 272 gewonden. Een vergeldingsactie van het
leger bracht op Lombok grote verwoestingen aan en kostte
de Balinese adel het leven. Bij de verovering van de kraton
werd een grote schat aan goud en zilver buitgemaakt en een
aantal oude handschriften. De Lombok-schat werd in 1975
grotendeels aan Indonesië teruggegeven. Aan de oorlog met
de Bataks op Noord-Sumatra kwam een einde.~~~ Het
gouvernement vestigde een opium-monopolie om de
opiumhandel te beheersen.

1895 Portugees Timor werd niet langer bestuurd vanuit Macao

maar kreeg zijn eigen bestuur.

1896 Koning Chulalongkorn van Thailand bracht een bezoek aan

Nederlands Indië.~~~ Het korps mariniers deed een aanval
op de guerrilla's in Atjeh.
1897 Na het opdrogen van de oliebronnen in Langkat, vond de
Koninklijke rijke olievoorraden in Perlak (Atjeh). Hierdoor
kreeg de verdere bezetting van Atjeh hoge prioriteit. In
 Indië waren nu 16 Nederlandse petroleummaatschappijen
actief, acht op Java, zeven op Sumatra en een op Borneo.

1898 Generaal J.B. van Heutz (1851-1924) werd tot gouverneur

van Atjeh benoemd. Zijn adviseur C. Snouck Hurgronje
(1857-1936) ontwierp de 'Korte Verklaring', een verdrag
waarin de inlandse vorsten de Nederlandse soevereiniteit
erkenden en beloofden alle regels en bevelen van het
gouvernement na te komen. Dit verdrag kwam in de plaats
van alle eerdere verdragen met inlandse vorsten.

1899 W. Rooseboom (1843-1920) werd gouverneur-generaal. De

liberale politicus C.T. van Deventer (1857-1915) publiceerde
in De Gids het artikel 'Een Ereschuld', waarin hij pleitte voor
teruggave van de Indische baten in de vorm van
ontwikkelingshulp. Dit artikel werd het begin van de
'ethische politiek'.~~~Generaal van Heutz richtte twee
detachementen op die uitgerust werden voor contraguerrilla
in Atjeh.~~~ De KPM kreeg het scheepvaartmonopolie in de
hele archipel.~~~In Jombang op Oost-Java werd een
islamitische school gesticht.
1900 De vorst van Gianyar op Bali onderwierp zich
aan het Nederlandse oppergezag.~~~ In
Bandung, Magelang en Probolinggo kwamen
opleidingsscholen voor inlandse ambtenaren
(OSVIA's). De opleiding duurde vijf jaar en
stond open voor iedere Indonesier met
Europese lagere school. De Dr. Djawaschool in
Batavia werd de School tot Opleiding van
Indische Artsen (STOVIA).~~~ De bevolking van
Java bedroeg 28,3 miljoen. De Europese
bevolkingsgroep telde ongeveer 91.000
personen, waarvan 15.000 militairen.

1901 In de troonrede kondigde koningin Wilhelmina

een nieuw Indisch beleid aan, de zogenaamde
Ethische Politiek. Deze politiek moest leiden
tot:een bestuur dat het belang van Indië en
zijn inheemse bevolking vooropstelde en tot
zelfstandigheid in de toekomst. In Jambi
 heerste onrust vanwege een opvolgingskwestie,
waarop de Nederlandse resident van
Palembang tijdelijk het bestuur overnam.~~~
Ondanks de afschaffing van het cultuurstelsel
drukten de zwaarste lasten nog steeds op de
inheemse bevolking, de Europeanen in Indië
brachten slechts 20% van de belastingen op.
Kostbaar waren de militaire expedities naar de
buitengewesten. De onthoudingspolitiek had
plaatsgemaakt voor een beleid van expansie.
De Indische baten bleven achter bij de kosten
die de Nederlandse staat maakte. Na 1900
kwamen de winsten uit Indië vooral ten goede
aan particuliere ondernemingen. De Koninklijke
breidde haar activiteiten uit naar Borneo.~~~
Op de Mentawai eilanden ten westen van
Sumatra werd een garnizoen gestationeerd.

1902 Minister van Koloniën A.F.W. Idenburg (1861-

1935) moest uitvoering gaan geven aan de
ethische politiek. Het laisser faire was
afgelopen, er moest nu een actief economisch
en welvaartsbeleid van de grond komen.
Onderwijs, infrastructuur en landbouw
(irrigatieprojecten) stonden hoog op de
politieke agenda. Transmigratie naar de
buitengewesten moest de bevolkingsdruk op
Java verlichten.~~~ Om redenen van
godsdienstvrijheid werd de eerder aan
restricties gebonden islamitische pelgrimstocht
naar Mekka (haji) vrijgegeven.

1903 De sultan van Atjeh gaf zich over maar bleef

heimelijk contact houden met de guerrilla's. De
Atjeh Oorlog had 60.000 Atjeeërs het leven
gekost en aan Nederlandse kant het leven van
12.000 militairen, waarvan er 2.000 sneuvelden
en 10.000 stierven aan besmettelijke ziekten.
Daarnaast kwamen er gedurende de oorlog in
Atjeh 25.000 dwangarbeiders om.~~~ Een klein
 aantal inheemsen kreeg onder de
Decentralisatiewet zitting in lokale en
provinciale besturen.~~~ Nederlands Indië
kreeg een eigen begroting.

1904 J.B. van Heutz (1851-1924) werd benoemd tot

gouverneur-generaal. Een militaire expeditie
bracht het land van de Bataks onder controle.
Kapitein G.C.E. van Daalen (1863-1930) doodde
bij een militaire expeditie in de bovenlanden
van Atjeh 3000 dorpelingen, waaronder meer
dan 1000 vrouwen en kinderen.~~~ Nederland
financierde ontwikkelingsprogramma's voor
Nederlands Indië.

1905 Militaire expedities naar Borneo en Celebes. De

koning van Bone werd afgezet, een opstand op
Ceram bedwongen. Het Atjees verzet vroeg bij
de Japanse consul in Singapore om hulp.~~~
Batavia en Bandung kregen gemeenteraden. Er
kwam een vakbond voor spoorwegpersoneel.
Het gouvernement financierde de transmigratie
van Javaanse boeren naar de Lampungs. Een
departement van Landbouw bepaalde de
nieuwe landbouwpolitiek. Het landbouwareaal
moest worden uitgebreid en de productie
verbeterd. Daartoe moest kredietverlening aan
de boeren in gang worden gezet.

1906 Nederlandse opmars op Bali, de marine

bombardeerde Denpasar, de vorst van Badung
verkoos de massale dood van zijn familie en
hofhouding (puputan) boven onderwerping.
Sumba kwam onder Nederlands gezag.~~~ Op
Sumatra werden nieuwe rubbercultures
opgezet.

1907 Het leger bedwong een opstand in Flores. In

Jambi was de rust hersteld. Batakkoning
Sisingamangaraja XII sneuvelde tijdens een
 opstand tegen het gouvernement.
Politietroepen grepen in bij een
stammenoorlog op de Tanimbar eilanden.~~~
Koninklijke Olie fuseerde met de Shell
Transport and Trading Company tot Koninklijke
Nederlandse Shell.~~~ Het gouvernement
stimuleerde de oprichting van dessascholen
waar kinderen leerden lezen en schrijven in
hun eigen taal.

1908 Klungkung (Bali) kwam in opstand, de adel

pleegde puputan. Butung kwam onder direct
bestuur. Op Sumbawa onstonden lokale
conflicten waarop het bestuur de teugels
aantrok. Een opstandje in de Minangkabau
werd snel onderdrukt.~~~ Geïnspireerd door Dr.
Wahidin Sudirohusodo werd in mei in Batavia
de Budi Utomo (Het schone streven) opgericht
door studenten van STOVIA,OSVIA, kweekschool
en landbouwschool. Op het eerste congres in
oktober in Jogyakarta formuleerde de
beweging haar doelstelling: 'het bevorderen
van de samenwerking in de harmonieuze
ontwikkeling van het land en de volkeren van
Java en Madura'. Aandachtsgebieden waren:
educatie in de breedste zin van het woord,
verbetering van landbouw, veeteelt en handel,
ontwikkeling van technologie en industrie en
behoud van de traditionele vormen van
volkskunst. In de afdeling Jogyakarta waren
leden van het vorstenhuis van Paku Alam
actief. Met Budi Utomo begon de politieke
organisatie van Nederlands-Indië. Indische
studenten in Nederland sloten zich aaneen in
de Indische Vereeniging.~~~ Nederlands-Indië
kreeg inkomstenbelasting.~~~ De vakbond voor
spoorwegpersoneel ging op in de radicalere
Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel in
Nederlands-Indië met het hoofdkantoor in
 Semarang. Onder invloed van politieke en
sociale veranderingen in China kwam onder de
Chinese bevolkingsgroep een
emancipatiebeweging op gang die eigen
Chinese scholen opzette en Chinese
handelsverenigingen oprichtte. Restricties die
tot voor kort voor de Chinese bevolkingsgroep
golden, werden opgeheven, In 1908 kwam er
een speciale Hollands-Chinese school.

1909 A.W.F.Idenburg (1861-1935) werd gouverneur-

generaal.~~~ De Budi Utomo kreeg erkenning
als rechtspersoon en zou zich ontwikkelen tot
een door de Javaanse bestuurders uit
Jogyakarta gedomineerde, conservatieve
beweging tot behoud van de Javaanse cultuur,
wars van enige vorm van radicalisme.

1910 In Batavia, Semarang en Surabaya kwamen

scholen voor beroepsonderwijs.

1911 Aan het feodaal systeem en het

Landhuurstelsel in de vorstenlanden kwam een
einde.~~~ Soewardi Soerjaningrat, afkomstig
uit het huis van Paku Alam, en Tjipto
Mangoekoesoemo, een dokter-djawa, vonden
de Budi Utomo te gematigd en richtten samen
met de journalist E.F.E. Douwes Dekker (1879-
1950), een verre neef van Multatuli, de
Indische Partij op met tamelijk radicale
opvattingen over de zelfstandigheid van
Nederlands-Indië. Hadji Samanhoedi was
oprichter van de islamitische partij Sarekat
Dagang Islamiyah, die ijverde voor de
verspreiding van de islam en bescherming van
de inheemse handel tegen concurrentie van
Chinese handelaren. Ambtenaren verenigden
zich in de Vereniging van Ambtenaren bij het
(Europese) Binnenlands Bestuur.~~~Op Java
brak een epidemie uit van builenpest die tot in
 1913 tienduizenden slachtoffers maakte.~~~De
brieven die Raden Ajeng Kartini (1879-1904)
schreef aan medestanders van de ethische
politiek in Nederland, werden gepubliceerd
onder de titel Door Duisternis tot Licht.

1912 De Sarekat Dagang Islamiyah wijzigde haar

naam in Sarekat Islam en kwam onder leiding
van Umar Sayed Tjokroaminoto (1882-1934). In
Jogyakarta richtte Achmad Dahlan (1868-1923)
de islamitische hervormingsbeweging
Muhammadiyah op, die scholen vestigde waar
naast westers onderwijs de islam werd
onderwezen.~~~ Herhaalde militaire expeditie
naar de Tanimbar eilanden.

1913 De Sarekat Islam werd wettelijk erkend en

hield haar eerste congres. De Indische Partij
werd verboden en haar leiders werden het land
uitgezet.~~~ Het Nederlandse Kartini Fonds
steunde de vrouweneducatie op Java. Hoesein
Djajadiningrat (*1886) was de eerste Indonesiër
die promoveerde aan de Leidse universiteit.

1914 De eerste Wereldoorlog in Europa (1914-1918)

bemoeilijkte de contacten met Nederland. Dit
stimuleerde de behoefte aan autonomie. Budi
Utomo voerde vergeefs actie voor de oprichting
van een inheemse militie (actie Indië
Weerbaar).J.F.M. Sneevliet (1883-1942) stichtte
de Indisch Sociaal Democratische Vereniging
(ISDV) op marxistische grondslag die de basis
zou vormen voor de latere communistische
partij PKI. ~~~Hollands-Indische Scholen (HIS)
moesten aansluiting geven op het middelbaar
onderwijs.

1915 In aansluiting op het dessa-onderwijs kwamen

er Indische vervolgscholen. In Padangpanjan
opende de Muhammadiyah een school voor
 meisjes.

1916 Mr. J.P. Graaf van Limburg Stirum (1873-1948)

werd benoemd tot gouverneur-generaal. Onder
druk van Indische partijen als Budi Utomo en
Sarekat Islam besloot het Nederlands
parlement tot de oprichting van een Indische
Volksraad. Als reactie op het opkomend
nationalisme verenigden ook de Nederlanders
zich in politieke partijen als bijvoorbeeld de
Nederlandsch-Indische Vrijzinnige Bond en de
Christelijk Ethische Partij.

1917 De Sarekat Islam werd radicaler door

samenwerking met leden van de ISDV. De SI-
afdeling in Semarang stond onder invloed van
de radicale vakbondsleider Semaoen (*1899).
Op het partijcongres voerden de radicalen de
boventoon en weigerde Tjokroaminoto in te
grijpen uit angst voor interne verdeeldheid.
Een aantal linkse activisten richtte op West-
Java een revolutionaire afdeling op die als
'Afdeling B' of 'Sarekat Islam B' opereerde.~~~
De oorlog was funest voor de handel met
Europa. Japan en de Verenigde Staten vormden
nieuwe afzetgebieden voor Indische produkten.
Surabaya kreeg moderne havenfaciliteiten.

1918 De Volksraad kwam voor het eerst bijeen. De

Raad bestond uit een voorzitter (door de Kroon
benoemd) en 19 gekozen (uit gewestelijke en
gemeenteraden) en 19 door de gouverneur-
generaal benoemde leden. Vier leden kwamen
uit de Budi Utomoen een uit de Sarakat Islam.
Slechts 39% van de leden was inheems. De Raad
had alleen adviserende bevoegdheden. Naar
aanleiding van geruchten over een mogelijke
staatsgreep in Nederland (Troelstra) beloofde
gouverneur-generaal Van Limburg Stirum de
Volksraad in de nabije toekomst meer
 bevoegdheden te verlenen (November
Verklaring). J.F.M. Sneevliet werd het land
uitgezet vanwege communistische activiteiten.
Indische Katholieke Partij opgericht.~~~
Pokkenepidemie op Java, Sumatra en Borneo.

1919 Op West-Java leidde een schietincident tot de

ontdekking van de geheime 'Afdeling B' van de
SI. Leider Sosrokardono werd samen met een
aantal leden van de ISDV gearresteerd. De
nieuwe Nederlands-Indische Politiek-
Economische Bond verzette zich tegen 'de
bedreiging van het revolutionair streven'.~~~
Met de eerste vlucht naar Indië opende de KLM
een reguliere verbinding tussen Amsterdam en
Batavia.

1920 De ISDV werd de Indonesische Communistische

Partij PKI. In december sloot de PKI zich aan
bij de Komintern. In haar propaganda maakte
de PKI gebruik van helden uit de Java oorlog
als Diponegoro en Sentot. In de regio Surakarta
predikte Hadji Misbach een islamitische variant
van het communisme die door moderne
moslimleiders werd afgewezen.~~~ In Bandung
kwam een Technische Hogeschool.

1921 Mr. D. Fock (1858-1941) werd gouverneur-

generaal. Hamengkubuwono VIII werd sultan
van Jogyakarta.~~~ Op het congres van de
Sarekat Islam werd bepaald dat leden van de SI
niet tegelijkertijd lid mochten zijn van een
andere politieke partij. Daarmee werden PKI-
leden uit de partij gestoten en kwam er een
eind aan de samenwerking. Als gevolg splitsten
diverse takken van de SI zich op in 'rode' en
'witte' afdelingen. Semaoen vertrok naar de
Sovjet Unie. Tjokroaminoto werd gearresteerd
wegens meineed in de rechtszaak tegen leden
 van 'Afdeling B'.

1922 Bij grondwetswijziging werd de Volksraad wel

medewetgevend maar nog geen volwaardig
parlement. Voor de Indische begroting bleef
het Nederlandse parlement verantwoordelijk.
De wet op de bestuurshervorming moest Indië
opdelen in regio's met een eigen bestuur.~~~
Vanuit de Indische Vereeniging ontstond de
Perhimpunan Mahasiswa Indonesia, een
vereniging van in Nederland studerende
Indische jongeren met een radicaal politiek
karakter. Tot de leden behoorden Mohammed
Hatta (1902-1980), Sutan Sjahrir (1909-1966),
Ali Sastroamidjojo (1903-1975) en Sukiman
Wirjosandjojo, die later allen een prominente
plaats zouden innemen in het onafhankelijke
Indonesië. Het verenigingsblad Indonesia
Merdeka (Indonesië Vrij) werd ook clandestien
in Indië verspreid. ~~~ Ki Hadjar Dewantoro
(vroeger Soewardi Soerjaningrat) stichtte de
eerste onafhankelijke Taman Siswa-school in
Jogyakarta. Op deze scholen werd modern
Europees onderwijs gecombineerd met
Javaanse tradities.

1923 Op het partijcongres

reorganiseerdeTjokroaminoto de SI tot de
gematigde Partai Sarekat Islam. De 'rode'
afdelingen werden verenigd in de Sarekat
Rakyat en de splitsing was een feit.~~~ De
Muhammadiyah was zeer succesvol op
onderwijsterrein, hun 55 scholen telden 4.000
leerlingen en kregen subsidie van het
gouvernement. Ook op het gebied van
gezondheids-, wezen- en armenzorg was de
beweging actief.

1924 De PKI verkeerde in een identiteitscrisis, had

veel aanhang verloren in competitie met de
 Sarekat Rakyat en werd militant. Het geweld
nam toe met het ontstaan van de sarekat
hijau, bendes van criminelen, politie en
godsdienstleraren die, aangemoedigd door het
gouvernement, in de Preanger de communisten
bestreden.~~~ Batavia kreeg een
juristenopleiding (Rechtshoogeschool).

1925 Een stakingsoproep van de PKI had geen

succes, de politie arresteerde een aantal PKI-
leiders.In Utrecht kwam een nieuwe, meer
behoudende opleiding voor Indische
ambtenaren van de grond ('Oliefaculteit'
gesponsord door het bedrijfsleven). De
ambtenaren afkomstig van de bestaande Leidse
opleiding zouden te ethisch denken en te snel
meegaan in het onafhankelijkheidsstreven.~~~
Hadji Rasul (1879-1945), sinds 1906 actief
betrokken bij de modernisatie van het
islamitisch onderwijs in de Minangkabau,
bracht de Muhammadiyah naar West-Sumatra,
waar zich een krachtige emancipat iebeweging
ging ontwikkelen. Tijdens zijn laatste
studiejaar aan de Technische Hogeschool in
Bandung richtte Achmed Sukarno (1901-1970)
de Algemeene Studieclub op die de
onafhankelijkheid van Indonesië tot politiek
doel maakte.

1926 De PKI besloot tot een opstand die door de

politie grotendeels werd verhinderd. Jhr.Mr.
A.C.D. de Graeff (1872-1957) werd de nieuwe
gouverneur-generaal.~~~ Als reactie op de
modernistische stroming in het islamitisch
onderwijs stichtte Kyai Haji Asjari (1871-1947)
in Jombang op Oost-Java de Nahdatul Ulama,
een organisatie voor orthodox islamitisch
onderwijs, armenzorg en economische steun.

1927 Het aantal leden van de Volksraad werd

 uitgebreid tot 60. De helft daarvan moest
inheems zijn en vijf leden moesten komen uit
de groep 'vreemde oosterlingen'(Chinezen,
Arabieren). Een PKI-opstand op Sumatra werd
neergeslagen. De partij werd verboden, 13.000
mensen werden gearresteerd, 4500 in
hechtenis genomen en 1308 werden er naar
gevangenkamp Boven Digoel op Nieuw Guinea
verbannen.~~~Vanuit de Algemeene Studieclub
werd een nieuwe politieke partij opgericht
(Perserikatan Nasional Indonesia/ PNI) met
Sukarno als voorzitter. De partij wilde op eigen
kracht (non-coöperatie beginsel) en door
organisatie van de Indonesische bevolking de
onafhankelijkheid van Indonesië
bewerkstelligen, was niet gebonden aan enige
vorm van religie en niet toegankelijk voor
leden van andere etnische groepen. In
september ontstond een overkoepelende
nationalistische organisatie waarin naast de PNI
onder andere de Partai Sarekat Islam en Budi
Utomo waren vertegenwoordigd, de
Permufakatan Perhimpunan-perhimpunan
Politik Kebangsaan Indonesia (PPKI). In
december werden Mohammed Hatta, Ali
Sastroamidjojo en andere leden van de PPKI
gearresteerd wegens het aanzetten tot
gewapend verzet tegen het Nederlands bewind
in Indonesië.~~~ De STOVIA werd
Geneeskundige Hoogeschool.

1928 De leden van de Perhimpunan Indonesia

werden na vijf maanden hechtenis
vrijgesproken. Tijdens zijn verdediging hield
Hatta een vurig pleidooi voor zelfstandigheid
van Indonesië. De nieuwe nationalistische
partij van Sukarno wijzigde haar naam in
Partai Nasional Indonesia (PNI). Op een
jongerencongres in Batavia sprak men zich uit
 voor drie idealen: één vaderland, één natie,
één taal: het Bahasa Indonesia (Maleis). Het
moderne Indonesische nationalisme stelde de
gemeenschappelijke eenheid boven religieuze
en regionale identiteit . Indonesia Raya (Groot
Indonesië) werd het toekomstige volkslied dat
aan het eind van elke bijeenkomst werd
gezongen. Sukarno bleek een charismatisch
leider en trok veel nieuwe leden aan.

1929 Na aanvankelijke tolerantie trad het

gouvernement op tegen de PNI. Sukarno en zes
andere leiders werden gearresteerd, vier
werden in staat van beschuldiging gesteld
wegens het aanzetten tot onlusten.

1930 In zijn strafproces voor de Landraad in Bandung

sprak Sukarno een twee dagen durende
verdedigingsrede uit waarin hij het koloniale
verleden hekelde en de verwachting uitsprak
dat zijn volk eens vrij zou zijn. Als gevaar voor
de publieke orde werd hij tot vier jaar
gevangenisstraf veroordeeld. De PNI schortte
haar activiteiten op. In de Volksraad vormde
Mohammed H. Thamrin (1894-1941)een
nationale fractie die ijverde voor autonomie in
samenwerking met Nederland.~~~ Ook
Nederlands-Indië ondervond de gevolgen van
de economische wereldcrisis. De opbrengsten
van de belangrijkste exportgewassen daalden
tot een vierde vanwege prijsdalingen op de
wereldmarkt.

1931 Voor zijn vertrek stelde gouverneur-generaal

de Graeff Sukarno in vrijheid. Zijn
opvolger,Jhr.Mr. B.C. de Jonge (1875-1958),
voerde een harde onderdrukkingspolitiek tegen
de nationalistische bewegingen. De PNI werd
opgeheven en voortgezet als Partai Indonesia
(Partindo) met dezelfde doelstellingen. De uit
 Nederland teruggekeerde Sutan Sjahrir richtte
in december de rivaliserende Pendidikan
Nasional Indonesia op die PNI-Baru (Nieuwe
PNI) werd genoemd. In tegenstelling tot
Sukarno's tactiek die zelf via agitatie de
volksmassa's in beweging wilde brengen, koos
Sjahrir voor marxistische kadervorming zodat
de partij niet afhankelijk zou zijn van één
persoon.~~~ De suikerindustrie op Java stortte
volledig in, veel fabrieken moesten hun deuren
sluiten en het personeel ontslaan.

1932 Sukarno's deelname aan Partindodeed het

ledental sterk groeien. In augustus nam de uit
Nederland teruggekeerde Mohammed Hatta de
leiding over van PNI-Baru. Mohammed Natsir
(*1908), leider van de nieuwe islamitische
scholen van de Persatuan Islam ageerde tegen
het seculiere nationalisme en pleitte in
artikelen voor een staat op basis van de
islam.~~~ Een voorschrift van het
gouvernement (wilde scholen ordonnantie)
waarin particuliere scholen zonder subsidie
slechts met goedkeuring van de overheid
mochten opereren, ondervond grote weerstand
van alle partijen. Uit protest keurde de
Volksraad het onderwijsbudget van de regering
af, die de maatregel vervolgens moest
intrekken.

1933 In februari vond muiterij plaats op marineschip

De Zeven Provinciën op de rede van de Atjeese
havenplaats Olehleh . De actie was bedoeld als
protest tegen de tot drie maal toe verlaagde
tractementen maar het gouvernement schreef
de actie toe aan nationalistische agitatie. In de
Minangkabau waar de protesten tegen de wilde
scholen ordonnantie het hevigst waren geweest
werden scholen doorzocht, politieke
geschriften in beslag genomen en docenten
 ontslagen. In augustus werd Sukarno
gearresteerd en zonder proces gedeporteerd
naar Flores. Het vergaderrecht van Partindo en
PNI-Baru werd opgeheven.~~~ Het Koninklijk
Nederlandsch Oost-Indisch Leger werd
omgedoopt tot Koninklijk Nederlandsch-Indisch
Leger. De afkorting KNIL werd de meest
gebruikelijke benaming.~~~ Het totaal aantal
suikerfabrieken op Java was teruggelopen van
179 in 1929 naar 45. Honderdduizenden
plantagewerkers verloren hun werk. Het
gevoerde welvaartsbeleid kreeg te maken met
bezuinigingen van het gouvernement. Op
onderwijs en kredietverstrekking aan de
boeren werd fors gekort. Ook defensie viel ten
prooi aan bezuinigingen.

1934 In februari werden Hatta, Sjahrir en andere

politieke leiders gearresteerd en verbannen
naar Boven Digoel. Met de dood van
Tjokroaminoto verloor de islamitische politieke
beweging haar belangrijkste leider.~~~ Het
gouvernement ging over tot protectionisme om
goedkope Japanse produkten van de markt te
weren. 31% van de Indonesische import kwam
uit Japan tegenover 9,5% uit Nederland. Via
een strikt prijs- en distributiebeleid wist het
gouvernement de rijstprijs te stabiliseren en
gebieden met voedselschaarste van rijst te
voorzien. Goedkope rijstimporten werden
beperkt en inheemse rijstbouw gestimuleerd.

1935 In december vormden Persatuan Bangsa

Indonesiaen Budi Utomo samen de Parindra
(Partai Indonesia Raya) die wel
onafhankelijkheid nastreefde maar in
samenwerking met Nederland. Parindra was
Japansgezind, voorzitter was Dr. Sutumo.

1936 Jhr.Mr. A.W.L. Tjarda van Starkenburg

 Stachouwer (1888-1978) werd benoemd tot
gouverneur-generaal. Volksraadlid Soetardjo
Kartohadikusumo diende een petitie in waarin
hij voorstelde een conferentie te beleggen om
binnen tien jaar te komen tot Indonesische
autonomie binnen een Nederlands-Indonesische
unie. Een groot deel van de Indische en
Nederlandse Volksraadleden stemde tegen - de
Indische leden ging de petitie niet ver genoeg,
maakten bezwaar tegen de termijn van tien
jaar of wezen het voorstel af op principiële
gronden - maar uiteindelijk werd de petitie
met 26 tegen 19 stemmen aangenomen en
vervolgens toegezonden aan de Nederlandse
regering. Hatta en Sjahrir werden overgebracht
naar Banda. Partindo werd opgeheven.

1937 In mei ontstond de Gerakan Rakyat

Indonesia/Gerindo (Indonesische
Volksbeweging) waarvan de radicale
Mohammed Yamin (1903-1964) en Amir
Sjarifoeddin (1907-1948)deel uitmaakten.
Gerindo was voor onafhankelijkheid maar zocht
samenwerking met Nederland in de strijd tegen
het (Japanse) fascisme. In september werd de
Majlis Islam A'laa Indonesia/MIAIopgericht, een
overkoepelende organisatie waarin Nathadul
Ulama, Muhammadiyah en andere islamitische
groeperingen samenwerkten.~~~ De
wereldeconomie herstelde zich als gevolg
waarvan ook de export weer toenam en aan de
bezuinigingen een einde kwam.

1938 In november verwierp de Nederlandse regering

de Soetardjo-petitie (1936).Sukarno werd
overgebracht naar Benkulen.~~~ Uit vrees voor
de Japanse expansie versterkte de
Nederlanders hun bases op Java (Surabaya,
Tjilatjap), Ambon en andere eilanden.
1939 Pakubuwono X van Surakarta werd opgevolgd
door Pakubuwono XI. De oorlogsdreiging in
Europa scherpte de tegenstellingen in Indië
aan. De Indonesiërs hoopten op meer
autonomie maar Nederland was onder de
omstandigheden tegen elk politiek experiment
en trad streng op tegen inheemse partijen en
politici. Met name het Japansgezinde Parindra
had hiervan te lijden. In mei verenigden alle
nationalistische bewegingen, behalve PNI-Baru,
zich in de Gabugan Politik Indonesia/GAPI
(Indonesische Politieke Federatie) en vroegen
om één parlement voor Indonesië. Na de Duitse
inval in Polen (begin Tweede Wereldoorlog)
drong GAPI opnieuw aan op autonomie.

1940 Hamengkubuwono IX werd sultan van

Jogyakarta. In februari verklaarde de
Nederlandse regering zich tegen autonomie
voor Indonesië. Na de Duitse inval in Nederland
op 10 mei, werd in Indië de staat van beleg
afgekondigd en werden alle openbare politieke
bijeenkomsten verboden. NSB-ers en Duitsers
werden geïnterneerd. In juli werd de export
naar Japan stopgezet en werden Japanse
tegoeden bevroren. Een voorstel van Japan
Nederlands-Indië in te delen bij de Groot Oost-
Aziatische welvaartssfeer, het hele gebied van
de Nanjo (Zuidelijke Oceaan) dat door het
leveren van grondstoffen in zijn eigen
economische behoeften zou kunnen voorzien,
werd afgewezen. Volksraadmoties om tot
democratisering te komen, werden afgewezen
en op een laatste poging van GAPI tot
oprichting van een Nederlands-Indonesische
Unie werd niet meer gereageerd.

1941 Potentiële onruststokers werden geëlimineerd.

De politie arresteerde Thamrin vanwege zijn
Japanse contacten (hij overleed vijf dagen
 later) en Douwes Dekker die secretaris was van
de Japanse Kamer van Koophandel. Hadji Rasul
werd gearresteerd en verbannen uit de
Minangkabau.~~~ Het leger moest worden
uitgebreid met meer dan 6.000 militairen maar
GAPI was van mening dat er geen dienstplicht
kon bestaan zonder parlementair besluit van
een Indonesisch parlement. Het voorstel werd
niettemin door de Volksraad aangenomen
omdat alle Europese en benoemde leden vóór
stemden.~~~ In augustus ondertekende de
Nederlandse regering in ballingschap het
Atlantisch Handvest dat alle volken het recht
gaf hun eigen regeringsvorm te kiezen. De
Indonesiërs moesten echter wachten tot de
oorlog was afgelopen en zouden dan op een
rijksconferentie hun verlangens kenbaar mogen
maken. Op 8 december begon de Japanse
aanval op Pearl Harbour, waarop Nederland
zich aansloot bij de geallieerden die Japan de
oorlog verklaarden.

1942 Op 1 januari werd H.J. van Mook (1894-1965)

benoemd tot luitenant gouverneur-generaal als
plaatsvervanger van Van Starkenborgh. Op 10
januari begon de Japanse invasie van
Indonesië. Op 18 januari werd een groep
geïnterneerde Duitsers met het stoomschip Van
Imhoff overgebracht van Sumatra naar Bombay.
Na een aanval door een Japanse
bommenwerper verliet de bemanning het schip
en liet de Duitsers met het schip
tenondergaan. Slechts 65 van de 470 Duitsers
overleefden de ramp. Eind februari vond de
slag in de Javazee plaats, waar een geallieerde
vloot van Nederlandse, Engelse, Australische en
Amerikaanse schepen door de Japanners werd
verslagen. Admiraal Karel Doorman (1889-1942)
sneuvelde in de slag. Op 1 maart landden drie
 Japanse legereenheden op Java en een week
later moest het KNIL zich overgeven.
Gouverneur-generaal van Starkenborgh werd
gearresteerd, luitenant gouverneur-generaal
van Mook kon per vliegtuig naar Australië
ontsnappen. Generaal Imamoera stond aan het
hoofd van de Japanse bezettingsmacht op
Java. 91.000 Militairen verdwenen naar
gevangenkampen (37.000 Europeanen en
55.000 Indonesiërs) en meer dan 100.000
burgers, mannen, vrouwen en kinderen,
volgden in de maanden daarna. De
Indonesische krijgsgevangenen (behalve
Ambonezen en Menadonezen) werden weer
vrijgelaten, de Nederlandse mannen werden
als dwangarbeider ingezet bij de aanleg van
vliegvelden en de beruchte Burma-spoorweg.
Velen kwamen hierbij om.~~~ Veel Indonesiërs
zagen de Japanse invasie als een einde van het
Nederlandse bewind. Nationalistische leiders
als Hatta en Sukarno toonden zich bereid tot
samenwerking met de Japanners om
onafhankelijkheid in de toekomst te kunnen
bevorderen. Tjipto Mangoekoesoemo en Sutan
Sjahrir waren tegen samenwerking met Japan.
In de midden- en lagere bestuursfuncties die
voor de oorlog door (Indo-)Europeanen werden
bezet, benoemden de Japanners nu uitsluitend
Indonesiërs.

1943 Japan had behoefte aan rijst, olie en

delfstoffen. Japan dwong de Indonesische
bevolking tot arbeid, militaire diensten,
verplichte oogstleveranties en verbouw van
gewassen. Het Indonesisch bestuur werkte
hieraan mee. In oktober volgde de oprichting
van de Pembela Tanah Air/Peta (Beschermers
van het Vaderland) een vrijwilligersleger
bedoeld als guerrillaleger tegen een eventuele
 geallieerde invasie. Veel van de officieren
kwamen uit het KNIL. Onder de bevolking nam
de haat tegen de bezetter toe en groeide het
nationalisme. In maart ontstond de Pusat
Tenaga Rakyat/Putera, een politieke
adviesraad onder Japans toezicht, waarvan
Sukarno voorzitter werd en waar ook
Mohammed Hatta en Ki Hadjar Dewantoro deel
van uit maakten.

1944 In Brisbane (Australië) werd een Nederlands-

Indische noodregering geïnstalleerd onder
luitenant gouverneur-generaal van
Mook.~~~Putera werd vervangen door de Jawa
Hokokai, een politieke beweging voor iedereen
boven de 14 jaar. Hun semi-militaire
jeugdafdeling Barisan Peloporstond onder
commando van Sukarno. Sukarno gebruikte de
Hokokai om propaganda te maken en zich als
leider te profileren. De Japanners moedigden
het nationalisme op Java aan in de hoop op een
grotere bijdrage van Indonesië aan de
oorlogsinspanning. Op 7 september kwam het
tot een officiële toezegging van
onafhankelijkheid zonder concrete datum.
Naast de Japanse vlag mocht de Indonesische
vlag worden gehesen.~~~ Op de scholen was
militaire training verplicht. Anders dan Japan
had bedoeld, leidde dit tot vorming van
getrainde nationalistische jongerengroepen
(pemoeda's) die in verzet kwamen tegen de
bezetters. Vice-admiraal Maeda Tadashi
stichtte in oktober in Batavia een internaat
(Asrama Indonesia Merdeka) waar pemoeda's
werden opgeleid en waar nationalisten
toespraken hielden. Veel jongeren werden
geïnspireerd door Sjahrir die, onafhankelijk van
Japan, zelf de onafhankelijkheid wilde
uitroepen.~~~ De bevolking leed honger omdat
 het grootste deel van de rijstoogst werd
gevorderd. Boerenopstanden werden met
geweld neergeslagen. Duizenden geronselde
dwangarbeiders (romoesja's),waarvan velen
werden getransporteerd naar andere delen van
het Groot-Aziatische Rijk, stierven aan
ontberingen.

1945 Op 15 augustus capituleerde Japan

onvoorwaardelijk. Op dat moment was de
Indische archipel nog bezet door Japanse
troepen. Enkele dagen daarvóór hadden
Japanse militairen beloofd dat Indonesië op 24
augustus de onafhankelijkheid zou verkrijgen.
Op 17 augustus verkondigden Sukarno (1901-
1970) en Mohammad Hatta (1902-1980) de
onafhankelijkheid in de zogenaamde
Proklamasi. Op verzoek van de Nederlandse
regering namen de Engelsen voorlopig het
gezag waar. Medio september werden Britse
troepen op Java aan land gebracht maar zij
maakten het de republikeinen van Soekarno en
Hatta niet moeilijk. Het herstel van het
Nederlandse gezag bleek niet eenvoudig: in
Surabaya ontmoetten de Engelsen tegenstand
en bombardeerden de stad als represaille.
Daarbij vielen duizenden doden en gewonden.
Via het Barisan Tani Indonesia (Indonesisch
Boerenfront) probeerde de Indonesische
Communistische Partij (PKI) landhervormingen
af te dwingen. In Atjeh brak een burgeroorlog
uit, waarbij de plaatselijke adel werd
verslagen door fanatieke moslims.

1946 De Indonesische kwestie kwam op de agenda

van de pas opgerichte Verenigde Naties, maar
de Nederlandse regering ging gewoon door met
pogingen het koloniale gezag te herstellen. Al
gauw telden de Nederlandse troepen ter
plaatse ongeveer 20.000 man. De eilanden
 Banka en Billiton (belangrijk vanwege de grote
voorraden tinerts) werden bezet. In Bandung
werd het gezag overgenomen van de Engelsen,
maar de republikeinen staken uit protest de
stad in brand. De Engelsen droegen daarom op
alle eilanden het gezag over aan de
Nederlandse autoriteiten, behalve op Java en
Sumatra. Waar het Nederlandse gezag werd
hersteld, werd snel afgerekend met de
plaatselijke vertegenwoordigers van de
voorlopige republikeinse regering, zoals op
Sulawesi. Op 15 november kwam het Accoord
van Linggadjati tot stand, waarbij de
Nederlandse delegatie het gezag van de
Republiek Indonesië erkende op Java, Sumatra
en Madura. Afgesproken werd de oprichting van
een federatie met Koningin Wilhelmina (1880-
1962) als staatshoofd. De regering in Den Haag
vertraagde echter de ratificatie van het
accoord en probeerde in de tussentijd zoveel
mogelijk terreinwinst te boeken in Indië. In
december riepen de Nederlandse autoriteiten
de Staat Oost-Indonesië (Negara Indonesia
Timur) uit, met Makassar als hoofdstad.

1947 Op 25 maart tekende de Nederlandse regering

het Accoord van Linggadjati, maar probeerde
onderwijl de politieke ontwikkelingen in de
archipel te beïnvloeden. Zo riepen de
Nederlanders in mei de Staat West-Borneo uit
en later de Staat Oost-Sumatra. Op 20 juli ging
de "Eerste Nederlands-Indonesische Oorlog"
("Politionele Actie") van start, waarbij een
legermacht van bijna 100.000 man Nederlandse
troepen een groot deel van Java bezette,
alsmede de Sumatraanse steden Palembang,
Padang en Medan. De V.S. en Engeland waren
verontrust over het Nederlandse optreden. In
de VN kreeg Indonesië de steun van de Sowjet-
 Unie, Australië en het pas onafhankelijk
geworden India. Egypte en Syrië hadden
Indonesië inmiddels al erkend. Nederlandse
schepen werden in Australische havens
geboycot. In Nederland zelf werd ook
geprotesteerd tegen de acties in Indonesië. Een
staakt-het-vuren van 4 augustus (tussen
republikeinen en de Nederlandse
gezagsdragers) werd nauwelijks nageleefd.
Onder toezicht van de VN begonnen
Nederlandse en Indonesische delegaties op 8
december besprekingen aan boord van het
Amerikaanse marinetransportschip Renville,
dat voor anker lag op de rede van Jakarta.

1948 Op 17 januari werd het Renville accoord

ondertekend. Luitenant Gouverneur-Generaal
Hubertus Johannes van Mook (1894-1965)
vormde een "Voorlopige Federale Regering".
Afgevaardigden van de verschillende nieuw
gevormde deelstaten kwamen in juli in
Bandoeng bijeen. De republikeinse regering
moest onderwijl afrekenen met de oppositie
van de communisten, die her en der stakingen
uitriepen. Nadat ze in september uit Surakarta
waren verdreven, concentreerden de
communisten zich in Madiun en probeerden
daar de macht te grijpen. Binnen twee weken
hadden de republikeinen van Sukarno die stad
weer onder controle. De republikeinen wonnen
daardoor het vertrouwen van de V.S., die
bevreesd waren voor het oprukkende
communisme. Na het aftreden van de
gematigde Van Mook (11 october), verhardde
de Nederlandse politiek. Op 19 december brak
de "Tweede Nederlands-Indonesische Oorlog"
("Politionele Actie") uit. Hieraan namen
uiteindelijk in totaal ongeveer 200.000 man
troepen deel, de grootste legermacht die
 Nederland ooit in de koloniën op de been had
gebracht. Generaal Simon Hendrik Spoor (1902-
1949) voerde het bevel. Jogja werd zonder slag
of stoot veroverd en de regering van de
republiek werd gevangengenomen en
geïnterneerd. De hele archipel, behalve Atjeh
en enkele andere delen van Sumatra, waren
weer in Nederlandse handen. De republiek gaf
zich echter niet gewonnen en voerde onder
leiding van generaal Soedirman (1915-1950)
een guerrilla-oorlog.~~~ De wereldopinie
keerde zich steeds meer tegen Nederland.

1949 De internationale politieke tegenstand tegen

het Nederlandse beleid nam toe: de
veiligheidsraad eiste de vrijlating van de
geïnterneerde republikeinse regering (28
januari) en de V.S. liet weten dat de Marshall-
hulp aan Nederland op het spel stond. Tussen
eind juni en half augustus verlieten de
Nederlandse troepen hun belangrijkste
stellingen, onder andere Yogyakarta. Ongeveer
12.000 politieke gevangenen werden
vrijgelaten. Daarmee was de "Tweede
Nederlands-Indonesische Oorlog" afgelopen.~~~
In Den Haag begon op 23 augustus de
Rondetafelconferentie ter bespreking van de
toekomst van Indonesië. Op 2 november werd
het Haagse accoord bereikt: de Republiek
Indonesië zou onderdeel worden van een
gemenebest (verder bestaande uit Nederland,
Suriname en de Nederlandse Antillen) met
Koningin Juliana als staatshoofd. Indonesië zelf
zou een federatie worden van 16 staten. Op 30
december vond de souvereiniteitsoverdracht
plaats. Westelijk Nieuw-Guinea bleef onder
Nederlands bestuur.

1950 Nadat Nederland de onafhankelijkheid van

 Indonesië had moeten aanvaarden werd een
begin gemaakt met de repatriëring van
Nederlandse burgers. Uiteindelijk verlieten
300.000 personen het land. Veel Nederlandse
militairen en kolonisten konden zich echter
niet neerleggen bij de Indonesische
onafhankelijkheid. Op 23 januari pleegde
Kapitein Raymond Westerling (1919-1987) een
staatsgreep in Bandoeng. Ook sommige
groepen die nauw met het Nederlandse gezag
waren verbonden, wantrouwden de
Indonesische republiek. Zo werd op 25 april de
Republiek Zuid Molukken (RMS) uitgeroepen,
maar de Indonesische strijdkrachten maakten
snel een einde aan dit avontuur: in november
werden de laatste verdedigers van de
Zuidmolukse republiek verslagen.~~~
Mohammad Natsir (*1908, van de Masyumi-
partij) werd eerste minister van de eerste
regering van het zelfstandige land.~~~ De
regering maakte een begin met de zogenaamde
transmigrasi, de gesubsidieerde overbrenging
van boeren uit het dichtbevolkte Java naar
Kalimantan en andere "lege" eilanden.
Daarmee zette de regering van het
onafhankelijke Indonesië de politiek voort van
de Nederlands-Indische regering van vóór de
oorlog.~~~ Op 17 augustus kreeg Indonesië een
nieuwe grondwet die de basis legde voor een
nieuwe eenheidsstaat, en waarbij het
federalisme werd afgezworen. Alleen
Yogyakarta, onder Sultan Hamengkubuwono IX
(1912-1988), kreeg een speciale status als dank
voor de steun aan de republikeinse regering in
de beginjaren van de strijd tegen Nederland.

1951 In april kwam het kabinet-Natsir ten val

vanwege zijn zuinig economisch beleid.
 Sukiman Wirjosandjojo (1898-1974), ook van de
Masyumi-partij, werd premier van een nieuw
kabinet, een coalitie van de Masyumi en de
PNI.~~~ De eenheid en rust in het land werden
bedreigd door economische en politieke
ontevredenheid: in augustus braken stakingen
uit, die op touw waren gezet door de PKI. In
Atjeh was het onrustig en in Zuid-Sulawesi
sloegen legereenheden aan het muiten.
Duizenden communisten werden gearresteerd,
evenals leden van de Atjehse
afscheidingsbeweging PUSA (Persatuan Ulama
Seluruh Aceh).~~~ Een aantal Molukse
oudgedienden van het KNIL die niet konden
worden geïntegreerd in de TNI, (het leger van
de republiek) werd overgebracht naar
Nederland.

1952 Op 23 februari viel het kabinet Soekiman

omdat het berid was Amerikaanse militaire
hulp te ontvangen. Wilopo (1908-1981) volgde
hem op als premier van een nieuwe coalitie
van PNI en Masyumi. De nieuwe premier
probeerde de staatsuitgaven te beperken,
onder andere door de ontbinding van
legereenheden. Daartegen ontstond fel verzet
vanuit de TNI. In october moest president
Sukarno een woedende menigte demonstranten
sussen: zij eisten de herroeping van de
bezuinigingsplannen. In december werd
generaal Abdul Haris Nasution (*1918), de
bevelhebber van de TNI, ontslagen omdat hij
aan de plannen tot bezuiniging had
meegewerkt. Uit protest nam de minister van
defensie (Sultan Hamengkubuwono) ook zijn
ontslag. De Nahdatul Ulama scheidde zich af
van de Masyumi-Partij. ~~~ De rebellen in Zuid-
Sulawesi verbonden zich met de rebellen van
 de Darul Islam-beweging, die op Java actief
was.~~~ Omdat de Nederlandse KPM nog altijd
de belangrijkste scheepvaartlijn was voor de
verbinding tussen de verschillenden eilanden,
stichtte de regering een eigen rederij, de
PELNI.

1953 Begin juni trad het kabinet Wilopo af. Na twee

maanden (op 1 augustus) kwam een nieuw
kabinet tot stand met Ali Sastroamidjojo (1903-
1976), van de PNI, als premier.~~~ Indonesië
knoopte diplomatieke betrekkingen aan met
China.~~~ In september begon Tengku
Muhammad Daud Beureueh (1906-1987) een
opstand in Atjeh. Ook hij verbond zich met de
rebellen van de Darul Islam op Java.~~~ De
winning van tin op het eiland Bangka werd
genationaliseerd.

1954 Begin van de besprekingen over de opheffing

van de Nederlands-Indonesische Unie.

1955 De Azië-Afrika conferentie in Bandung (18-25

april, waaraan 29 landen deelnamen) wordt
beschouwd als het begin van de beweging van
ongebonden landen, dat wil zeggen staten, die
zich niet wilden binden aan de V.S. of de
Sowjet-Unie. Belangrijke deelnemers aan de
conferentie waren president Gamal Abdel
Nasser van Egypte (1918-1970), premier
Jawaharlal Nehru (1889-1964) van India, en de
Chinese leider Tsjoe-En-Lai (1898-1976).~~~ In
augustus, vlak voor de verkiezingen, werd een
nieuwe regering gevormd onder leiding van
Burhanuddin Harahap (*1917) van de Masyumi-
partij. Bij de verkiezingen van 29 september
 leed deze partij echter verliezen. Winnaars
waren de NU en de communisten. Binnen drie
maanden werden verkiezingen gehouden voor
een grondwetgevende vergadering, die een
nieuwe constitutie moest opstellen.~~~ In
october werd generaal Nasution benoemd tot
Chef van de Generale staf, de hoogste militaire
post in het land.

1956 Op 8 mei beëindigde Indonesië eenzijdig de

politieke unie met Nederland. Drie maanden
later verklaarde Indonesië het grootste deel
van de resterende schuld aan Nederland nietig.
President Sukarno bracht officiële bezoeken
aan de grote mogendheden V.S. en de Sowjet-
Unie.~~~ Maar in zijn eigen land raakte hij in
toenemende mate geïsoleerd. Tijdens zijn
laatste reis (october) pleegden officieren van
het keurkorps de Siliwangi-divisie een mislukte
staatsgreep. In november mislukte een tweede
poging. Op 1 december trad Hatta af als Vice-
president. Op Sumatra kwamen verscheidene
officieren openlijk in opstand. Bij de
beraadslagingen van de "Konstituante," de
grondwetgevende vergadering, ontstond grote
onenigheid over de vraag, of de Islam of
Pantjasila de ideologie van de natie moest
inspireren.~~~ In maart werd Ali
Sastroamidjojo leider van een nieuw kabinet
bestaande uit Masyumi en PNI. Deze regering
probeerde de economie te ontdoen van
buitenlandse invloed, maar als gevolg daarvan
nam de inflatie toe, waardoor de dringend
gewenste investeringen terugliepen.~~~
Generaal Soeharto (*1921) werd bevelhebber
van de Diponegoro-divisie, die was
gestationeerd in Midden-Java.~~~ In Jakarta
 werd de eerste abortuskliniek geopend.

1957 In februari kondigde Sukarno aan dat het beter

was een systeem van "geleide democratie" in te
voeren, een eufemisme voor een autocratisch
bewind. Op Sulawesi kwamen militairen in
opstand tegen Sukarno (permesta-opstand).
Daarop benoemde Sukarno een zakenkabinet
onder leiding van R.H. Djuanda (1911-1963).
Ook benoemde hij een speciale adviesraad
(Dewan Nasional) bestaande uit de leiders van
een aantal "functionele groeperingen". De
censuur werd opnieuw ingevoerd en de
noodtestand werd afgekondigd. De groeiende
tegenstand tegen Sukarno bleek uit een aanslag
op zijn leven (october), waarbij hij ongedeerd
bleef, maar waarbij wel enkele schoolkinderen
om het leven kwamen.~~~ De regering in
Jakarta sloot een akkoord met de rebellen in
Atjeh en maakte dat gebied weer tot een een
aparte bestuurseenheid (provincie). Op Noord-
Sulawesi (Manado) ontstond echter een nieuwe
opstand, geleid door officieren.~~~ Temidden
van de groeiende binnenlandse onrust besloot
Sukarno de strijd tegen de resten van de
Nederlandse economische invloed hard aan te
pakken. Na een boycot (october) werden in
december de bezittingen van bijna 250
Nederlandse bedrijven genationaliseerd en
werd aangekondigd dat 46.000 Nederlandse
staatsburgers het land moesten verlaten.
Officieren van de TNI werden aangesteld als
managers en directeuren van de genaaste
Nederlandse bedrijven.

1958 Tijdens de reis van Sukarno naar een aantal

Aziatische landen (februari) organiseerden
 opstandelingen in Bukittingi (West-Sumatra) de
"Revolutionaire regering van de Republiek
Indonesië", de PRRI (Pemerintah Revolusioner
Republik Indonesia), onder leiding van
Sjafruddin Prawiranegara (1911-1989). Hoewel
het de rebellen niet zozeer te doen was om
zich van Indonesië af te scheiden, aarzelde
Sukarno na zijn terugkeer niet om de beweging
neer te slaan. De luchtmacht bombardeerde
steden in de opstandige gebieden (Padang,
Bukittingi, Manado) en het leger veroverde
eerst Medan en vervolgens Padang. In juni
tenslotte viel ook Manado in handen van de
centrale regering. Toch was de beweging
gevaarlijk voor Jakarta, want op Ambon kregen
de rebellen steun uit de V.S. en uit Nederland.
Ook de Filippijnen, Nationalistisch China
(Taiwan) en Maleisië steunden de opstand.~~~
Generaal Nasution formuleerde de "dwifungsi"
theorie, waarbij het leger behalve een
strijdmacht ook een maatschappelijke
organisatie moest zijn in dienst van de sociale
ontwikkeling van het land.~~~Stichting van de
boeddhistische beweging Perhimpunan Buddhis
Indonesia.

1959 Na terugkeer van een wereldreis ontbond

Sukarno het parlement en bracht het
vervolgens weer bijeen onder de grondwet van
1945, die hij weer had ingevoerd (juli). Het
nieuwe parlement telde 575 leden: behalve de
281 oorspronkelijke leden nog 200
vertegenwoordigers van de functionele groepen
en 94 afgevaardigden van de provincies.
Sukarno zelf werd premier, maar Djuanda bleef
aan als eerste minister.~~~ In de campagne
tegen de Chinezen (die een groot deel van
détailhandel beheersten) werden duizenden
 uitgewezen.~~~ Eind augustus werd de rupiah
gedevalueerd tot 10% van de oorspronkelijke
waarde.

1960 Na de verwerping van zijn kabinetsbegroting

door het parlement stuurde Sukarno het
parlement naar huis. Hij verving het door een
parlement waarvan hij de leden zelf
benoemde. Daaronder waren voor het eerst
ook officieren. Kritiek op de regering werd
streng aangepakt: toen de leiders van de
communisten kritiek uitten, werden zij door
het leger gearresteerd en vastgezet, maar
Sukarno stelde ze op vrije voeten. Sukarno
begon steeds nadrukkelijker te flirten met het
communisme. In januari bezocht Sowjet-leider
Nikita Chroesjtsjof (1884-1971) Jakarta en
Sukarno bediende zich van de leuze "Nasakom",
de afkorting van Nasionalisme, Agama
(godsdienst) en Komunisme.~~~ Op hari
merdeka (bevrijdingsdag), 17 augustus, verbrak
Sukarno de banden met Nederland over de
kwestie Nieuw-Guinea, dat nog altijd onder
Nederlands bestuur stond, en waar Nederland
was begonnen de plaatselijke bevolking voor te
bereiden op een afzonderlijke
onafhankelijkheid.

1961 De financiële positie van Indonesië werd steeds

benarder. Toen bleek, dat de buitenlandse
betalingsverplichtingen niet konden worden
voldaan ging Generaal Nasution naar de V.S. en
de Sowjet-Unie om te bedelen. De Amerikaanse
regering wilde echter geen geld geven, maar
de Sowjet-Unie leende 400 miljoen dollar. Een
bezoek van Sukarno aan de V.S. leverde ook
niets op. Wel werd een vriendschaps- en
 samenwerkingsverdrag met China
ondertekend.~~~ In december maakte Sukarno
bekend, dat hij de Nederlanders desnoods met
geweld uit Nieuw-Guinea zou verdrijven en dat
het land bij Indonesië hoorde.~~~ De
binnenlandse gewapende oppositie leek over
zijn hoogtepunt heen: op Sulawesi, Java en
Sumatra gaven tal van guerrillastrijders zich
over aan de TNI.~~~ De verschillende
padvindersbewegingen in het land werden
verenigd in één nationale padvinderij
(Pramuka, afkorting van Praja Muda Karana)
onder toezicht van de regering

1962 De Indonesische strijdkrachten leden enkele

nederlagen tegen de Nederlandse troepen op
Nieuw-Guinea. Na de besprekingen over de
politieke toekomst van Nieuw Guinea, onder
andere onder voorzitterschap van de broer van
de Amerikaanse president, de Amerikaanse
minister van Justitie Robert F. Kennedy (1925-
1968), moest Nederland accepteren dat het
gebied onder VN-toezicht werd geplaatst. De
VN zouden Nieuw-Guinea overdragen aan
Indonesië, dat vervolgens de plaatselijke
bevolking moest laten beslissen over het
uiteindelijke lot van het gebied. Aangespoord
door dit succes zocht Sukarno ook het conflict
op met Engeland inzake de status van Serawak,
Noord-Borneo en Broenei. Dit resulteerde in de
politiek van "Konfrontasi". ~~~ Bij een bezoek
aan Sulawesi ontsnapte Sukarno aan een
moordaanslag. Toch leek de rust weer te keren:
de leider van de Darul Islam-beweging,
Kartosuwirjo, werd gearresteerd en kort
daarop terechtgesteld. De Darul Islam raakte in
verval. De opstand in Atjeh verloor aan
kracht.~~~ Het was een tegenslag dat het IMF
 strengere voorwaarden verbond aan de
kredietverlening. Indonesië werd echter lid van
de in 1960 opgerichte OPEC.~~~ Het
Hindoeïsme (veelal beleden op Bali) kreeg de
status van officiële godsdienst, naast de Islam
en het Christendom.

1963 De stichting van de federatie Maleisië

(september) haalde een streep door Sukarno's
buitenlandse politiek. Tevergeefs stuurde hij
gewapende eenheden de grens over in het
kader van zijn "Konfrontasi", maar Maleisië
kreeg steun van Britse en Australische
eenheden. Zelfs de Indonesische strijdkrachten
(ABRI) waren tegen de agressie tegen Maleisië.
De PKI was er een voorstander van.
Communistische demonstranten staken de
Britse ambassade in Jakarta in brand. Op 1 juni
kreeg Indonesië het bestuur over Nieuw-Guinea
overgedragen van de VN.~~~ Sukarno
verstevigde zijn macht en steunde daarbij
steeds meer op de PKI. Hij werd president voor
het leven, terwijl de communisten begonnen
met uitvoeren van de
landhervormingswetgeving. Een golf van
geweld op het platteland was het gevolg.~~~
Met de economie ging het niet goed. De
halfslachtige oorlog tegen Maleisië kostte
handenvol geld. Volgens de wensen van het IMF
moesten de staatsuitgaven omlaag, voedsel en
transport werden duurder en de rupiah werd
gedevalueerd. De V.S. trokken hun hulp aan
Indonesië weer in. De staatsoliemaatschappij
Permina kreeg ook het monopolie op de
distributie en verkoop van olie en benzine.~~~
Bali werd zwaar getroffen door uitbarstingen
van de vulkaan Gunung Agung.
1964 Ondanks een staakt-het-vuren in de
"Konfrontasi" met Maleisië (dankzij de
interventie van Robert Kennedy) bleven
groepen Indonesische infiltranten Maleisië
lastig vallen. Nu vonden ook invallen in
Malakka plaats.~~~ Sukarno begon de greep op
de werkelijkheid te verliezen. Eerst wees hij
de V.S. in grove taal terecht ("go to hell") en in
augustus probeerde hij de publieke opinie voor
te bereiden op een naderende gewelddadige
ontknoping. De landhervormingen die de PKI op
Java doorvoerde, leidden ook in Midden-Java
tot geweld. In dat kader vroeg Sukarno
persoonlijk de Chinese regering hulp, namelijk
100.000 handvuurwapens ter bewapening van
een boerenstrijdmacht.~~~ De strijdkrachten
zochten onderwijl naar bondgenoten in een
mogelijke revolutie of burgeroorlog. Zo werd
SEKBER GOLKAR opgericht, het secretariaat
van functionele groeperingen (Sekretariat
Bersama Golongan Karya). De invloed van
Luchtmaarschalk Omar Dhani, een
vertrouweling van Sukarno, werd aan banden
gelegd. Generaal Soeharto kreeg het bevel
over de best bewapende en betrouwbaarste
eenheden, gelegerd in Jakarta.~~~ Economisch
ging het steeds slechter, door een hollende
inflatie. Hier en daar was er voedselschaarste.
Begin van de eerste TV-uitzendingen van TVRI,
de staatsomroeporganisatie.

1965 De binnen- en buitenlandse polarisatie groeide,

en leidde op Java hier en daar al tot openlijk
geweld tussen PKI-leden en hun tegenstanders
(PNI-leden en moslims). Op 17 augustus stelde
Sukarno een speciaal bondgenootschap met
China voor, gericht tegen de V.S. en het
westen. Op 30 september vond een poging tot
een staatsgreep plaats waarbij de
communisten verondersteld werden een
hoofdrol te spelen. Aangezien President
Sukarno al geruime tijd sterk leunde op de
communisten, was er misschien sprake van een
"autogolpe" een staatsgreep tegen zichzelf
(zoals de Peruaanse President Fujimori (*1938)
in 1998 ook pleegde). Sommige legereenheden
deden ook mee aan de staatsgreep, waarbij zes
generaals werden geliquideerd, het Merdeka-
plein in Jakarta werd bezet, evenals de radio-
en TV-stations. Generaal Nasution, die naar
gezegd werd met buitenlandse steun Sukarno
omver wilde werpen, ontsnapte ternauwernood
aan een moordaanslag. De meerderheid van de
militairen bleef trouw aan de regering. Het
bevel was stevig in handen van Generaal
Soeharto. Na de mislukking van de staatsgreep
kwam medio october de repressie op gang: een
heksenjacht op communisten en persoonlijke
vijanden van leger en islamieten. Aan het eind
van het jaar waren tienduizenden al dan niet
vermeende communisten gedood door het
leger of door moslims en nationalisten die in de
dorpen voor eigen rechter speelden.
Uiteindelijk liep dat aantal op tot enkele
honderdduizenden. In november werd PKI-
voorzitter Aidit gevangen en geëxecuteerd. Het
parlement werd van PKI-leden gezuiverd.~~~
De economie werd er niet gezonder op en de
inflatie liep volledig uit de hand. Op 13
december werd de munt hervormd, waarbij 1
nieuwe rupiah de plaats innam van 1000
oude.~~~ Op Nieuw-Guinea richtten Papoea-
nationalisten de Organisatie Vrij Papoea op
(Organisasi Papua Merdeka, OPM).~~~ Het
Boeddhisme werd, naast Hindoeïsme, Islam en
 Christendom verheven tot officiële godsdienst.

1966 In februari benoemde Sukarno een nieuw

kabinet, waarvan Luchtmaarschalk Omar Dhani
(een van de leiders van de staatsgreep van
september 1965) en Soebandrio deel
uitmaakten. Veel tegenstand kwam van
demonstrerende studenten, die op 11 maart de
president dwongen naar Bogor te vluchten.
Generaal Soeharto dwong speciale volmachten
van Sukarno af, waarmee hij orde en rust wilde
herstellen, de zogenaamde Supersemar-
volmachten. Daarmee verklaarde hij meteen
de PKI illegaal, arresteerde bijna het gehele
kabinet. Dhani en Subandrio werden later ter
dood veroordeeld maar niet geëxecuteerd. De
ex-leider van de republiek der Zuid-Molukken,
Soumokil, werd wel ter dood gebracht.~~~ In
feite pleegde Soeharto een staatsgreep.
Aanhangers van Sukarno werden uit de PNI, het
leger en het parlement weggezuiverd. De
nieuwe sterke man maakte gebruik van enkele
speciale organisaties die hem trouw waren en
die hij volledig in de hand had, namelijk
Kopkamtib, een anti-communistische
gewapende eenheid, en Opsus, een geheime
commando-groep. Ook Sukarno legde zich neer
bij de nieuwe situatie, want in november
weigerde hij mee te werken aan een poging tot
machtsherstel.~~~ De betrekkingen met het
buitenland werden herzien en hersteld. Adam
Malik (1917-1984) werd benoemd tot minister
van buitenlandse zaken. Het IMF werd weer
toegelaten (in 1965 door Sukarno uitgewezen),
en Indonesië kreeg anderhalf jaar uitstel op
zijn schuldbetalingen, na overleg met
crediteurenlanden in Tokyo. Ook de
betrekkingen met Maleisië werden
 genormaliseerd.~~~ Ook de economische
politiek werd herzien, in overleg met sultan
Hamengkubuwono IX van Yogyakarta. De
nieuwe politiek was geheel in
overeenstemming met de voorschriften en
aanbevelingen van het IMF en conform de
orthodoxie van het monetarisme en het
liberalisme. De vakbeweging SOBSI werd
evenwel verboden.~~~ De nieuwe regering
maakte het de Chinezen moeilijk door alle
scholen te sluiten waar in het Chinees werd
onderwezen.

1967 Op 12 maart ontnam het parlement Sukarno

alle macht en benoemde Soeharto tot
waarnemend president. In augustus bracht
Soeharto de strijdkrachten onder zijn
persoonlijk bevel.~~~ Het bleef onrustig in het
land: in april werden in Atjeh kerken door
moslims aangevallen, en in october hadden in
Makassar onlusten plaats tegen Christenen. In
Jakarta vonden anti-Chinese demonstraties
plaats. De regering verbood daarop de
publikatie van Chinese kranten.~~~ De
betrekkingen met China weren verbroken. Op 8
augustus werd met steun van de V.S. de ASEAN
opgericht, een anti-communistisch verbond van
Indonesië, Maleisië, Singapore, Thailand en de
Filippijnen.~~~ De nieuwe economische
politiek was monetaristisch en kapitalistisch.
Bedrijfswinsten mochten zonder meer naar het
buitenland worden overgemaakt. Het
internationale bedrijfsleven herkreeg
vertrouwen en begon weer te investeren. Op
Nieuw-Guinea begon de Amerikaanse Freeport
maatschappij de exploitatie van een grote
kopermijn. De landen die hulp gaven aan
Indonesië organiseerden zich in de IGGI, onder
 Nederlands voorzitterschap.

1968 Op 27 maart werd Soeharto tot president

gekozen. In februari werd de islamitische
Pamusi-partij opgericht ter vervanging van de
in 1958 verboden Masyumi-partij. Toch kreeg
de nieuwe partij nooit dezelfde sterke positie
als haar voorganger.~~~ Verschillende
oliemaatschappijen die werden bestuurd door
militairen, fuseerden tot de Pertamina, een
nieuw staatsbedrijf dat onder leiding stond van
generaal Ibnu Sutowo (*1914). De hele olie-
industrie was nu genationaliseerd of bestond
uit joint-ventures van de Pertamina en
buitenlandse firma's.~~~ In september kreeg
Indonesië de eerste leningen van de
Wereldbank.

1969 Eind juli gingen de dorpsraden op Nieuw-

Guinea akkoord met inlijving bij Indonesië. De
stemming was echter nauwelijks vrij of
vrijwillig omdat Opsus-eenheden de Papoea's
onder druk zetten. Op 17 september werd
Nieuw-Guinea onder de naam Irian Jaya een
Indonesische provincie.~~~ In november keurde
het parlement de afspraken met Soeharto
goed: de president mocht voortaan 1/3 van de
parlementsleden zelf benoemen. Een deel van
de zetels werd gereserveerd voor Golkar
(vertegenwoordigers van de functionele
groeperingen). Soeharto, het leger en de
regering maakten van Golkar in feite een eigen
politieke partij, die als enige in het land niet
aan beperkingen was onderworpen. Alle andere
poltieke partijen en organisaties konden
slechts zeer beperkt functioneren. Omdat
Indonesië de desbetreffende verdragen met
 China opzegde, verloren ongeveer 80.000
Chinese Indonesiërs het Indonesische
staatsburgerschap. Op het eiland Buru in de
Molukken werd een concentratiekamp ingericht
voor ex-communisten, die aan eerdere
moordcampagnes waren ontkomen.~~~
President Richard M. Nixon (1913-1994) van de
V.S. bracht een officieel bezoek aan de
hoofdstad.~~~ In april ging het eerste
vijfjarenplan van start, Repelita I. Het was de
bedoeling om de infrastructuur te verbeteren
en de rijstproductie zover te verhogen dat
import overbodig was. Het plan was onmogelijk
zonder buitenlandse steun: tot en met 1974
was meer dan de helft van de rijksbegroting
afkomstig van hulp en leningen uit de IGGI-
landen.

1970 Volgens de bevindingen van de anti-

corruptiecmmissie (die President Soeharto in
januari had benoemd), woekerde de corruptie
in de hele regering van hoog to laag. Toch werd
slechts twee gevallen tot strafvervolging
besloten. De commissie werd daarna
opgeheven. De regering verstevigde de greep
op de ambtenarij: ambtenaren moesten Golkar
steunen en zich verder van elke vorm van
politieke activiteit onthouden. Het corruptie-
onderzoek weerhield de vrouw van de
president, Siti Hartinah ("Iboe Tien") Soeharto
(*1923), er niet van om samen met een goede
vriend van de familie, de Chinese zakenman
Liem Sioe Liong (*1916), een meelbedrijf op te
richten.~~~ Op 21 juni overleed ex-president
Sukarno.~~~ In augustus werd een laatste
verzetshaard van de PKI op Oost-Java (Blitar)
opgeruimd.~~~President Soeharto bracht een
officieel bezoek aan de Amerikaanse
 hoofdstad. In Wassenaar bezetten Molukse
jongeren de ambtswoning van de Indonesische
ambassadeur. Daarmee wilden zij druk
uitoefenen on Indonesië en Nederland om mee
te werken aan het herstel van de RMS.

1971 Bij de parlementsverkiezingen van 3 juli won

Golkar tweederde van de 360 door verkiezingen
te winnen zetels (tijdens de verkiezinggstrijd
mocht alleen Golkar op het platteland
campagne voeren). Van het voltallige
parlement van 920 leden waren er verder 75
vertegenwoordigers van de strijdkrachten en
25 leden van andere groeperingen. President
Soeharto mocht 207 leden zelf aanstellen en
123 konden worden aangewezen door de drie
politieke partijen. Er waren ook nog 130
afgevaardigden die de provincies hadden
gekozen en die hen moesten
vertegenwoordigen. De centralisatie schreed
verder voort: de regering stichtte een speciale
ambtenarenvakbond, de KORPRI (Korps
Karyawan Pegawai Republik Indonesia). De
vrouwen van de ambtenaren moesten lid
worden van een speciale organisatie voor hen,
Dharma Wanita.~~~ De regeringsorganisatie
Bulog begon met de verkoop van suiker. Rijst
werd al door Bulog aan de man gebracht. De
eerste ladingen vloeibaar aardgas werden
vanuit Atjeh en Oost-Borneo geëxporteerd.

1972 Een lang aanhoudende droogte op Java

veroorzaakte een "rijstcrisis": een acute
schaarste aan rijst. De prijs voor dit essentiële
basisvoedsel steeg snel, ook al omdat de
regering geen adequate maatregelen nam.
Invoer van rijst uit het buitenland (Japan, V.S.)
 bleek noodzakelijk, hetgeen weer een stijging
van de internationale rijstprijs
veroorzaakte.~~~ Onder druk van het IMF
moest de regering scherp toezicht uitoefenen
op internationale kredieten aan
staatsbedrijven zoals Pertamina.

1973 In maart werd President Soeharto herkozen

door het parlement. Sultan Hamengkubuwono
IX werd Vice-President. Begin januari had
Soeharto het politieke leven gestroomlijnd
door naast Golkar twee andere partijen te
vormen uit meerdere kleine partijen. Zo
ontstonden de PPP (Partai Persatuan
Pembangunan, Nationale Ontwikkelingspartij)
en de PDI (Democratische Partij van Indonesië).
De PPP bestond voor een groot deel uit
oorspronkelijk Islamitische partijen, terwijl de
restanten van de PNI samen met protestantse
en rooms-katholieke partijen in de PDI
opgingen. De politiek van de regering stuitte
op grote weerstand. Moslim-studenten
verzetten zich tegen de nieuwe
huwelijkswetgeving en bezetten de Assemblee
(september). In november demonstreerden
nationalistische en linkse studenten tegen de
toenemende invloed van buitenlandse
bedrijven, tegen de slechte economie en tegen
de corruptie.~~~ In Bandung kwam het tot
ernstige ongeregeldheden tegen de Chinese
minderheid, waarbij grote schade werd
toegebracht aan Chinese winkels.~~~
Economisch ging het slecht: de rijstprijzen
bleven hoog en de voedselhulp uit de V.S. en
Japan werd verminderd. De olieprijs steeg als
gevolg van de Jom Kippoer-oorlog tussen Israël
en zijn buren.
1974 Tijdens het bezoek van de Japanse eerste
minister Kakuei Tanaka (1918-1993) ontstonden
ernstige rellen als gevolg van grootscheepse
studentendemonstraties. Tijdens deze
gewelddadige "malari"-rellen (op 15 januari)
werden meer dan tien studenten
doodgeschoten door de politie. Een nieuwe golf
van politieke repressie was het antwoord van
de regering. Indonesia Raya, de krant van de
dissident Mochtar Lubis (*1922) , werd
gesloten. Generaal Soemitro (*1927), chef van
de veiligheidsdienst Kopkamtib, werd ontslagen
wegens zijn afwachtende houding. De
veiligheidsdiensten werden verenigd en onder
het bevel geplaatst van generaal Leonardus
Benyamin ("Benny") Moerdani (*1932).~~~ De
aprilrevolutie in Portugal had grote gevolgen
voor de situatie op Oost-Timor, waar
verschillende politieke partijen werden
opgericht of in de openbaarheid traden.~~~
Het tweede vijfjarenplan Repelita II ging van
start. Het lag in de bedoeling om de
levensstandaard van de bevolking te
verbeteren door de productie van voedsel en
kleding en de bouw van woningen.

1975 In augustus verlieten de Portugezen Oost-Timor

nadat de UDT-partij er de macht had gegrepen.
Kort daarop ontketende de marxistische partij
Fretilin (de oorspronkelijke verzetsbeweging)
een opstand en verdreef de UDT-regering uit de
hoofdstad Dili. In november riep Fretilin de
onafhankelijkheid uit en eiste het
onmiddellijke vertrek van Indonesische
commando-eenheden die het land enige weken
daarvoor waren binnengevallen. In december
 bezette het Indonesische leger heel Oost-Timor
en installeerde een rechtse regering in Dili die
bestond uit de UDT en de andere partij
Apodeti. De oproep van de VN aan Indonesië
om Oost-Timor te ontruimen werd genegeerd.
De Indonesische positie op Nieuw Guinea werd
gecompromitteerd doordat Australië heet
andere deel van het eiland onder de naam
Papua New Guinea de onafhankelijkheid
verleende (16 september).~~~ In de loop van
het jaar werd de omvang van de corruptie
binnen Pertamina duidelijk: het bedrijf had
voor meer dan 10 miljard dollar schulden. Het
bedrijf was niet in staat, grote leningen aan
buitenlandse banken af te betalen. Als gevolg
van de crisis verdubbelde de Indonesische
buitenlandse schuld.~~~ In Jakarta werd na 14
jaar bouwen eindelijk Monas, het Nationaal
monument, onthuld door president Soeharto.

1976 Hoewel de Veiligheidsraad van de VN de

aanwezigheid van Indonesië op Oost-Timor
scherp veroordeelde (april) besloot de
"volksassemblee" in Dili op 31 mei tot
aansluiting bij Indonesië. Op 17 juli werd het
een Indonesische provincie.~~~ Begin maart
werd Pertamina-directeur Ibnu Sutowo
ontslagen. Een aantal andere hoge Pertamina-
functionarissen werd ook weggestuurd. De V.S.,
Canada, Japan, en enkele Europese landen
verstrekten in totaal ruim 2 miljard dollar aan
leningen om de Pertaminacrisis op te
lossen.~~~ In augustus werd de eerste
Indonesische satelliet, Palapa, gelanceerd.

1977 Bij de algemene verkiezingen won Golkar

tweederde van de stemmen, maar in Jakarta
 won de PPP. Adam Malik werd Vice-
President.~~~ Het leger werd ingezet op
Nieuw-Guinea en op Oost-Timor: in de Baliem
Vallei werden valschermjagers ingezet tegen de
OPM en op Oost-Timor begon de ABRI een
grootscheeps offensief tegen Fretilin.~~~ In
december werd begonnen met de vrijlating van
communistische gevangenen die sinds de
mislukte revolutie van 1965 geïnterneerd
waren.

1978 In maart werd President Soeharto voor de

tweede keer herkozen door de Assemblee.
Adam Malik werd weer Vice-President en B.J.
(Bacharuddin Jusuf) Habibie (*1936) werd
benoemd tot minister van Technologie. Vooral
studenten (in Bandung, Yogyakarta, Surabaya,
Jakarta en Medan) verzetten zich tegen de
groeiende macht van Soeharto. Studenten van
de Technische Universiteit Bandung
publiceerden een witboek vol kritiek op de
regering. Het vertrek van Soeharto werd
geëist. Als represaille werd de universiteit
bezet door het leger. De leiders van de
studenten werden gearresteerd.~~~ Cursussen
in de nationale ideologie Pancasila ("P4")
werden verplicht gesteld op scholen, in
bedrijven en bij overheidsinstellingen.~~~
Oprichting van de Majlis Dakwah Islamiyah als
islamitische poot van Golkar.

1979 Als gevolg van de revolutie in Iran steeg de

olieprijs. Ook ditmaal profiteerde Indonesië
van de stijging: de Indonesische schatkist
raakte goed gevuld. Begin van het derde
vijfjarenplan, Repelita III, met als doel de
inkomensverschillen te verkleinen. Het was ook
 de bedoeling om het aandeel van de industrie
in de economie te vergroten.

1980 Een groep vooraanstaande critici van Soeharto

en de regering (onder wie generaal b.d.
Nasution en de ex-premiers Natsir en Harahap)
publiceerde de "Petitie van Vijftig" (Petisi
Limapuluh). De ondertekenaars pleitten voor
vrije verkiezingen en verweten de president
dat hij de staatsideologie Pancasila had
veranderd in een persoonlijkheidscultus. Ook
wilden zij dat het leger zich onafhankelijk
tegenover de president opstelde. Sommige
parlementsleden van PPP en PDI wilden een
publieke reactie van Soeharto. De regering
sloeg echter venijnig terug: de petitie werd
niet openbaar gemaakt en de ondertekenaars
van de petitie werden gehinderd in hun werk
en hun bewegingsvrijheid.~~~ In november
braken anti-Chinese rellen uit in Solo,
Semarang, Pekalongan en Kudus. Het leger
moest de orde herstellen. Aanleiding was de
versoepeling van de naturalisatie van de in
Indonesië wonende Chinezen.~~~ In februari
ging onder de naam "ABRI Masuk Desa" een
programma van start, waarbij de strijdkrachten
werden ingeschakeld bij de uitvoering van
regionale ontwikkelingsprojecten.

1981 Kort na de aanval op een politiepost op Java

door fundamentalistische moslims, werd een
Garuda vliegtuig op een binnenlandse vlucht
van Palembang naar Medan door moslims
gekaapt. De kapers dwongen de piloot in
Bangkok te landen, maar daar werd het toestel
door Indonesische commando's bestormd en
veroverd (maart).~~~ Xanana Gusmao (*1955)
werd leider van Fretilin op Oost-Timor en
daarme leider van het gewapend verzet tegen
 Indonesië.

1982 Aan een grote demonstratie van de PPP in

Jakarta deden een miljoen mensen mee.
Ernstige rellen ontstonden toen tegelijkertijd
Golkar een demonstratie hield. Aanhangers van
beide partijen rakten slaags maar de politie
opende het vuur op de PPP-aanhangers en
schoot er een aantal dood. Bij de verkiezingen
won Golkar weer tweederde van de stemmen
en haalde de PPP weer de meerderheid in
Jakarta. Generaal Moerdani, chef van de
militaire veiligheidsdienst, werd
opperbevelhebber van de strijdkrachten.~~~ De
censuur werd verder aangescherpt.~~~ De
regering begon in het kader van het aloude
transmigrasi-project met de massale
overbrenging van Javaanse boeren naar Nieuw-
Guinea.~~~ In november werden nieuwe
heffingen bekend gemaakt op de invoer van
landbouw- en industrieproducten.~~~ Op Oost-
Kalimantan braken grote bosbranden uit.

1983 In april herkoos de Assemblee Soeharto voor de

derde keer als president. Nadat Suharmono
voorzitter was geworden van Golkar werd kort
daarop het lidmaatschap van deze organisatie
(aanvankelijk alleen voor leden van
"functionele groeperingen") opengesteld voor
iedereen. Generaal Moerdani werd benoemd
tot bevelhebber van de strijdkrachten
(ABRI).~~~ De ordehandhaving bleef
problematisch. Een groot
misdaadbestrijdingsprogramma met de
codenaam "Petrus" ging van start in de grote
steden. Op 31 augustus hervatte het leger de
strijd tegen de guerrillas van Fretilin op Oost-
 Timor, nadat vier maanden tevoren nog een
wapenstilstand was overeengekomen.
Abdurrachman Wahid (*1940) werd voorzitter
van de Nahdatul Ulama, met 30 miljoen leden
de grootste moslim-organisatie ter wereld.~~~
In mei moest de regering de uitvoering van het
vijfjarenplan wat betreft de zware industrie
terugschroeven. Als gevolg van dalende
olieprijzen moest de Rupiah worden
gedevalueerd.

1984 Nadat fundamentalistische moslim-leiders in

augustus stemming hadden gemaakt tegen de
Chinezen, de regering en protestanten en
rooms-katholieken, braken er in september in
Tanjung Priok grote rellen uit, waarbij
tientallen mensen werden doodgeschoten door
het leger. Begin october veroorzaakten
verschillende bomexplosies in de binnenstad en
in de Chinezenwijk van Jakarta enkele doden,
veel gewonden en veel materiële schade. Op
19 october vonden 15 mensen de dood bij een
reeks explosies op een munitieopslagplaats
buiten de hoofdstad. Op 24 december werden
verschillende kerken op Oost-Java door
explosies vernield en beschadigd. De ware
toedracht van de explosies alsmede van de
talrijke mysterieuze branden in en om Jakarta
(die ook grote schade veroorzaakten) is nooit
opgehelderd.~~~ In november werd Dharsono
gearresteerd wegens subversieve activiteiten,
onder meer omdat hij een beschrijving had
gepubliceerd van de Tanjung Priok
incidenten.~~~ Op 22 december aanvaardde
het parlement een wet, die alle politieke
partijen verplichtte tot omarming van de
Pancasila-leer.~~~ Buiten de hoofdstad
Jayapura (vroeger Hollandia) van Nieuw-Guinea
 raakten OPM-rebellen slaags met Indonesische
troepen. Sommigen vluchtten naar Papua New
Guinea.~~~ Het vierde vijfjarenplan, Repelita
IV, ging van start.

1985 Alle vakbonden werden samengevoegd tot één

centrale, de SPSI. De Nahdatul Ulama trok zich
terug uit de PPP en kon daardoor niet meer aan
de politiek deelnemen. Een nieuwe wet stelde
de staatsideologie Pancasila verplicht voor alle
civiele organisaties en verenigingen.~~~ Op 21
januari werd de Borubudur, het grootste
Hindoe-monument ter wereld, ernstig
beschadigd door een bom die was geplaatst
door moslim-fundamentalisten. In juli werden
de gebouwen van de staatsradio en
staatstelevisie in Jakarta door brand
verwoest.~~~ Inmiddels begon de regering met
de afrekening met haar vijanden: in januari
begon het proces tegen de demonstranten die
bij het Tanjung Priok-incident waren opgepakt.
In juni begon de berechting van moslims die
wegens subversie waren gearresteerd. In
augustus werden honderden ambtenaren
ontslagen, die werden verdacht van
communistische sympathieën. Een aantal leden
van de voormalige PKI die in 1965 waren
gevangengezet, werd ter dood gebracht.~~~ Op
1 april werd de BTW ingevoerd. De douane
werd op 1 mei uitbesteed aan de Zwitserse
firma Société Générale de Surveillance, in de
hoop om zo de corruptie een halt toe te
roepen.

1986 De betrekkingen met Australië kwamen onder

druk doordat de Sydney Morning Herald een
verhaal had gepubliceerd over de corrupte
 praktijken van de president en de familie
Soeharto. Het wantrouwen tegen buitenlandse
journalisten was zo groot, dat bij het officiële
bezoek van V.S.-president Ronald Reagan
(*1911) twee verslaggevers uit zijn gevolg de
toegang tot het land werd ontzegd. In october
sloot Indonesië een vriendschapsverdrag met
Papua New Guinea.~~~ Op 9 october liet de
regering het dagblad Sinar Harapansluiten.~~~
Het stadsbestuur van Jakarta begon een
campagne tegen de becaks, de bekende
plaatselijke fietstaxi's. Meer dan 20.000
geconfisqueerde becaks werden in zee
gekieperd.~~~ In september moest de rupiah
weer worden gedevalueerd omdat de olieprijs
een dieptepunt bereikte. De export van andere
goederen (waaronder industrieproducten) nam
steeds meer toe.

1987 Bij de algemene verkiezingen van 23 april won

Golkar 75% van de stemmen. Het aantal zetels
in de Assemblee werd uitgebreid tot 500,
waarvan er honderd waren gereserveerd voor
niet-gekozen officieren van de
strijdkrachten.~~~ Op Oost-Kalimantan kwam
na een grote goudvondst een ware goudkoorts
op gang. Eind december verkondigde de
regering een serie economische hervormingen,
waarbij de meeste uitvoerheffingen werden
afgeschaft.

1988 Na zijn vierde herverkiezing als president (10

maart) begon Soeharto een grote reorganisatie
van leger en veiligheidsdiensten. Generaal
Moerdani werd minister van Defensie. Generaal
Try Sutrisno (*1935) werd bevelhebber van de
strijdkrachten (ABRI). Na de opheffing van de
veiligheidsdienst Kopkamtib werd Sutrisno ook
commandant van de nieuwe organisatie,
 Bakorstenas. Deze dienst was direct
verantwoordelijk aan de president. Onder druk
van het leger moest Sudharmono aftreden als
voorzitter van Golkar, maar Soeharto
benoemde hem tot Vice-President.~~~ De
economie werd verregaand geliberaliseerd: het
bankwezen werd gedereguleerd, evenals de
kapitaalmarkt, de buitenlandse investeringen,
de scheepvaart en de handel. De economie
begon sterker te groeien. De buitenlandse
schuld bleef vooralsnog hoog, want Indonesië
moest meer dan een derde van zijn inkomsten
reserveren voor afbetalingen.~~~ In mei kwam
de vulkaan Gunung Api op het eiland Banda tot
uitbarsting.

1989 In februari vonden honderd personen de dood

bij een conflict over landbouwgrond in de regio
Lampung (Zuid-Sumatra). Op het eiland
Sumbawa raakten moslim-fundamentalisten
slaags met legereenheden. Van maart tot
augustus voerde het leger een heimelijke
campagne tegen OPM guerillas op Nieuw-
Guinea. Hoewel de situatie op Oost-Timor
onder controle leek, was het bezoek van Paus
Johannes Paulus II aan het eiland aanleiding
voor rellen in de hoofdstad Dili.~~~ Op 7 maart
werd Hamengkubuwono X sultan van
Yogyakarta.~~~ President Soeharto bracht in
september een officieel bezoek aan de Sovjet-
Unie.~~~ Het vijfde vijfjarenplan, Repelita V
ging van start.~~~ In Jakarta begonnen de
uitzendingen van de eerste Indonesische
commerciële TV-zender.

1990 In juni achtervolgden Indonesische troepen

OPM-rebellen tot op het grondgebied van
Papua New Guinea. Met dat land kwam een
verdrag tot stand over veiligheid. Na een lange
 onderbreking werden de betrekkingen met
China hersteld.~~~ Het leger moest een oproer
in Atjeh onderdrukken. Op 7 december richtte
minister van technologie B.J. Habibie de ICMI
op, de Indonesische vereniging van moslim-
intellectuelen. President Soeharto hoopte dat
deze organisatie een tegenwicht zou vormen
tegen de islamitische groeperingen Nahdatul
Ulama en de Muhammadiyah, waarop hij maar
geen greep kon krijgen.~~~ Tommy Soeharto,
de jongste zoon van de president, kreeg het
monopolie op de productie en uitvoer van
kruidnagelen. De beurs van Jakarta raakte in
een ernstige crisis.

1991 Op 12 november kwam het in Dili op Oost-

Timor tot ernstige ongeregeldheden. Het leger
opende het vuur op een menigte
demonstranten en schoot meer dan 200
personen dood. Van Islamitische zijde werd
hevig geprotesteerd tegen de oprichting van
een staatsloterij. In april stichtte
Abdurrachman Wahid de organisatie
Democratisch Forum.~~~ In Jakarta begonnen
besprekingen over de status van de omstreden
Spratly Eilanden, waarop China, Taiwan,
Vietnam en de Filippijnen aanspraak maakten.

1992 Bij de algemene verkiezingen van juni won

Golkar meer dan tweederde van de stemmen.
De PPP kreeg slechts 17%. Er was ook veel
aanhang en sympathie voor de NU van Wahid:
in maart namen meer dan 200.000 personen
deel aan een bijeenkomst van deze beweging
in Jakarta. Na de arrestatie en berechting van
Fretilin-leider Gusmao (hij kreeg levenslang),
zwakte de tegenstand tegen de Indonesische
bezetting van Oost-Timor.~~~ Met Papua New
Guinea probeerde de Indonesische regering een
oplossing te vinden voor het probleem van de
 ruim 6000 vluchtelingen die uit Nieuw-Guinea
waren weggevlucht voor het Indonesische
leger. In september werd Indonesië voorzitter
van de beweging van ongebonden landen.
Verschillende westerse landen (waaronder
Nederland) zetten de regering onder druk om
de naleving van de rechten van de mens te
verbeteren. Als antwoord daarop ontbond
President Soeharto de IGGI en waarschuwde
Nederland om zich niet met de Indonesische
binnenlandse politiek te bemoeien. Op 25
maart, de dag waarop in 1947 het Linggadjati-
accoord was gesloten, verbood de president
iedere hulprelatie met Nederland.~~~ Bij een
aardbeving op Flores kwamen meer can 2200
mensen om het leven.

1993 In maart werd Soeharto voor de vijfde keer

door de Assemblee herkozen als president. Try
Sutrisno werd Vice-President. In het nieuwe
kabinet traden Habibie en Ginanjar
Kartasasmita (*1941) sterk op de voorgrond.
Generaal Feisal Tanjung (*1939) werd benoemd
als opperbevelhebber van de ABRI. Harmoko
(*1939) werd in october de nieuwe vooritter
van Golkar en Megawati Sukarno Putri (*1947) ,
de dochter van de vroegere president Sukarno,
werd gekozen tot voorzitter van de PDI. De
leider van de guerillabeweging OPM op Nieuw-
Guinea, Maarten Luther Prawar, werd gedood
bij een treffen met regeringstroepen.

1994 Het weekblad Tempo, toonaangevend in

Indonesië werd op last van de regering
gesloten. Via het internet ging de publicatie
echter gewoon door.~~~ Indonesië werd tijdens
de vergadering in Bogor gekozen tot voorzitter
 van de APEC, de associatie van Aziatische en
Stille Oceaan-landen. De lidstaten besloten
onderlinge vrijhandel en vrije investeringen
mogelijk te maken vóór 2020.~~~ Het zesde
vijfjarenplan, Repelita VI, ging van start.

1995 De situatie op Oost-Timor dreigde verder uit de

hand te lopen, toen rooms-katholieke menigten
de huizen en winkels van moslims in Dili en
andere steden plunderden en platbrandden. In
december werden enkele buitenlandse
ambassades in Jakarta bezet door Oost-
Timorese demonstranten. Ook de bezetting van
Nieuw-Guinea veroorzaakte moeilijkheden: het
leger had grote moeite bij de grensbewaking
en in october bezetten leden van de OPM het
Indonesische consulaat in de stad Vanimo in
Papua New Guinea.~~~ In februari werd Sri
Bintang Pamungkas (*1945) wegens kritiek op
de regering uit de PPP gezet.

1996 Onvrede met het regime van President

Soeharto trad steeds duidelijker aan het licht,
maar het antwoord van de regering was hard
en repressief. In mei werd het verstoten PPP-
lid Pamungkas tot bijna drie jaar
gevangenisstraf veroordeeld wegens zijn kritiek
op Soeharto. De PDI viel uiteen door gekonkel
van de regering. Megawati werd afgezet en
vervangen door Suryadi, een trouwe aanhanger
van Soeharto. Megawati begon een eigen
beweging, waarvan het kantoor prompt door
leger en politie werd overvallen. Bij de rellen
die daarop volgden werden tientallen mensen
gedood. Ook godsdienstrellen staken weer de
kop op. In Oost-Java (Situbondo) en West-Java
(Tasikmalaya) waren Christenen het
doelwit.~~~ De rijke zakenman Eddie Tansil,
die in de gevangenis zat wegens verduistering
 (corruptie), verdween onder geheimzinnige
omstandigheden.~~~ In november kregen
Monseigneur Carlos Felipe Ximenes Belo (*1948)
van Oost-Timor en Fretilin-leider José Ramos-
Horta (*1949) de Nobelprijs voor de Vrede.

1997 Hoewel Golkar bijna driekwart van de stemmen

verkreeg bij de algemene verkiezingen (mei),
leek het regime Soeharto steeds verder in
moeilijkheden te komen. Geruchten gingen dat
Soeharto ernstig ziek was. De dissident
Pamungkas werd na zijn voorlopige vrijlating
meteen weer opgepakt op beschuldiging dat hij
een politieke partij had gesticht.~~~ Als gevolg
van grote bosbranden op Sumatra en
Kalimantan hadden grote delen van het land
ernstige overlast van de verstikkende rook. In
West-Kalimantan vielen meer dan duizend
doden bij "etnisch" geweld tussen de
oorspronkelijke Dayak-bevolking en Madurese
immigranten.~~~ De financiële crisis die in juli
in Thailand uitbrak, had ook gevolgen voor de
Indonesische economie. In augustus verliet de
centrale bank de vaste wisselkoers van de
rupiah. De rupiah kwam onder druk en daalde
pijlsnel in waarde. Het IMF kwam Indonesië te
hulp, maar eiste grondige hervormingen en de
afschaffing van overheiddsubsidies en
vriendjespolitiek (31 oktober).

1998 Soeharto werd tot aftreden gedwongen door

een grote volksopstand en doordat hij ook de
greep op de economie geheel verloor.
Stijgende voedselprijzen veroorzaakten rellen
achtereenvolgens op Oost-Java, Sulawesi,
Sumbawa, Flores, West-Java en Lombok. Op
West-Java waren de rellen gewelddadig, vooral
in Bandung en andere steden. In maart braken
grote studentendemonstraties uit op Java en
 Sulawesi (Ujung Pandang). In Medan
ontaardden de protesten in brandstichting en
plunderingen. Daardoor moet Soeharto op 21
mei afreden. Niettemin was hij nog in maart
voor de zesde keer herkozen als president. Hij
werd opgevolgd door Vice-President Habibie.
Soeharto had inmiddels generaal Wiranto
(*1947) benoemd tot opperbevelhebber van de
strijdkrachten.~~~ In strijd met de
overeenkomsten met het IMF (van 15 januari
en 6 april) wilde Soeharto grote subsidies
blijven toekennen. De vertegenwoordiger van
het IMF probeerde hem op andere gedachten te
brengen. De rupiah onderging wilde
koersschommelingen, die Soeharto probeerde
te bedwingen door een scherpere controle op
de gelduitgifte.

1999 De algemene verkiezingen van 7 juni waren

eerlijker en vrijer dan alle verkiezingen sinds
1955. De PDI-P (Partai Demokrasi Indonesia
Perjuangan, de Indonesische Democratische
Partij van de Strijd) van Megawati Sukarno
Putri won 34%. Golkar kreeg toch nog 22%, de
PPP 12% en de PKB (Partai Kebangkitan Bangsa,
Nationale Réveil-Partij) van Wahid kreeg 10%.
In november keurde het nieuwe parlement het
beleid van Habibie af en koos Wahid tot
president. Megawati werd Vice-president.~~~
Bij een referendum op Oost-Timor verklaarde
de meerderheid zich voor de
onafhankelijkheid. Tijdens de ernstige
ongeregeldheden die daarop volgden, verloren
de Indonesische troepen hun greep op de
situatie. Daarom besloot de VN een
troepenmacht naar het eiland te sturen,
hoofdzakelijk samengesteld uit Australische
soldaten.
2000 Mede onder grote internationale druk ontsloeg
president Wahid in februari legerleider
Wiranto. Niettemin faalde zijn
democratiseringsbeleid door sterke
tegenwerking van de militairen die
samenspanden met radicale islamitische
groeperingen en voormalige Soeharto-
aanhangers om de macht in het land te
behouden. Ook de voorzitter van het
Volkscongres, Amien Rais, sloot zich bij de
oppositie aan. Wisselingen in de top van leger
en politie leverden geen resultaat op. De
politie liet de wegens corruptie veroordeelde
Tommy Soeharto uit de gevangenis ontsnappen
en zag, bij gemis aan samenwerking met de
militairen, geen kans daders van bomaanslagen
op te pakken. Om zijn positie te behouden
moest Wahid verregaande concessies doen aan
het Volkscongres. De dagelijkse leiding van het
kabinet kwam aan vice-president Megawati en
luitenant-generaal buiten dienst Susilo
Bambang Yudhoyono werd coördinerend
minister van Politiek en Veiligheid.~~~ In april
laaide het geweld op de Molukken weer op met
de komst van 4000 islamitische actievoerders
vanuit Java. Op Ambon, Ceram en Saparua
woedde een burgeroorlog tussen islamieten en
christenen. In september werden drie VN-
medewerkers in West-Timor door de
plaatselijke militie vermoord. In december
werden in de kerstnacht in negen steden op
Sumatra, Java en Lombok bomaanslagen op
kerken gepleegd, waarbij 14 doden en talrijke
gewonden vielen. Bij militaire repressie van de
onafhankelijkheidsbewegingen in Atjeh en
West-Papoea vielen enkele honderden doden
waaronder vele voorstanders van de door
president Wahid gewenste dialoog die aan het
geweld een einde had moeten maken. ~~~De
inflatie bedroeg 10%, de economische groei
ruim 4%. De export werd gestimuleerd door de
lage koers van de rupiah.