XV.

Programy komputerowe

Regulacja u.p.a.p.p. nie definiuje programu komputerowego, co uzasadnia si uznaniem, e postp techniczny, jaki istnieje w sferze informatyki, mgby w szybkim czasie spowodowa dezaktualizacj ustawowej definicji w odniesieniu do zmieniajcej si w tym zakresie rzeczywistoci. W literaturze, za ustawodawstwem amerykaskim, natomiast program komputerowy ujmowany jest jako zestaw instrukcji (rozkazw) przeznaczonych do uycia bezporednio lub porednio w komputerze w celu osignicia okrelonego rezultatu. Warunkiem uzyskania przez program komputerowy ochrony jest spenienie przez niego przesanki utworu. Aby speni t przesank program komputerowy musi stanowi przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze. Naley przy tym stosowa takie same kryteria jak w odniesieniu do oceny utworw literackich Program komputerowy, podobnie jak i inne utwory, aby korzysta z ochrony przewidzianej prawem autorskim, nie musi mie postaci ukoczonej. Posiadajcy powysze cechy program komputerowy podlega ochronie prawnoautorskiej na takich samych zasadach jak utwr literacki, z pewnymi jednake rnicami. Taka ochrona programu komputerowego obejmuje jego wszystkie formy (postaci) wyraania, gdy program komputerowy podlega ochronie prawnoautorskiej niezalenie od etapu, na jakim znajduj si prace nad jego stworzeniem. Dotyczy to w gwnej mierze programu komputerowego w postaci kodu rdowego (source code), zapisanego w okrelonym jzyku programowania, oraz kodu wynikowego (object code), stanowicego rezultat kompilacji programu zapisanego w kodzie maszynowym do postaci, jaka moe zosta wykonana przez komputer. Program komputerowy wyraony w formie kodu rdowego jest zapisem alfanumerycznym, skadajcym si z liter, cyfr, symboli, a take innych znakw, kod wynikowy stanowi za cig bajtw. Nie podlegaj natomiast ochronie prawnoautorskiej idee i zasady lece u podstaw zarwno samego programu komputerowego, jak i jakiegokolwiek jego elementu, w tym take czy, tj. interfejsw. Same interfejsy s natomiast chronione na zasadach oglnych. Idee i zasady lece u podstaw programu komputerowego (np. algorytm programu komputerowego, jzyk programowania, protok komunikacyjny, formaty plikw), zwane te pozatekstowymi elementami" programu, s wyczone spod ochrony prawnoautorskiej ze wzgldu na brak koniecznej cechy dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze. Podmiotem prawa autorskiego do programu komputerowego jest jego twrca. Jeeli kilka osb wsplnie stworzyo program komputerowy prawo autorskie do niego przysuguje im wsplnie. Wielko udziaw przysugujca wsptwrcom programu komputerowego odpowiada wielkoci wniesionych przez nich we wsplne dzieo wkadw twrczych, ktre mierzone s nie ich objtoci, lecz znaczeniem w caoci dziea. W przypadku, gdy program komputerowy stworzony zosta w wyniku wykonywania obowizkw ze stosunku pracy, autorskie prawa majtkowe do takiego programu komputerowego przysuguj pracodawcy, chyba e umowa o prac stanowi inaczej. Autorskie prawa majtkowe do programu komputerowego obejmuj w szczeglnoci prawo do: - trwaego lub czasowego zwielokrotnienia (tj. sporzdzenia kolejnych egzemplarzy utworu - kopii - na podstawie oryginau) programu komputerowego w caoci lub w czci, jakimikolwiek rodkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w ktrym dla wprowadzania, wywietlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbdne jest jego zwielokrotnienie, czynnoci te wymagaj zgody uprawnionego, co oznacza, e zakresem ochrony prawnoautorskiej przyznanej twrcy programu komputerowego objte
1 dr Panczyk

XV. Programy komputerowe

jest rwnie zwielokrotnienie programu, jakie nastpuje w przypadku wprowadzenia go do operacyjnej pamici komputera (RAM); - tumaczenia, przystosowywania, zmiany ukadu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, ktra tych zmian dokonaa, co oznacza m.in., e wycznym prawem autora jest dokonywanie zmian w tekcie (kodzie) programu niezalenie od tego, czy polegaj na wprowadzeniu do programu wasnych lub cudzych skadnikw o charakterze twrczym, czy te zmiany te nie maj takiego charakteru; natomiast prawem tym nie jest objte dokonywanie zmian w funkcjonowaniu programu lub interfejsach, zwaszcza e zmiany takie mog wynika z funkcji oferowanych przez program lub np. systemu operacyjnego, w jakim funkcjonuje program, jednake pod warunkiem, e nie prowadzi to do zmian w jego tekcie (kodzie); - rozpowszechniania, tj. publicznego udostpniania programu, w tym uyczenia lub najmu programu komputerowego lub jego kopii, co obejmuje nie tylko wprowadzanie do obrotu egzemplarzy programu komputerowego, ale take udostpnienie programu w Internecie w taki sposb, e staje si on dostpny dla nie oznaczonej grupy odbiorcw np. na stronie www, serwerze ftp, czy te z wykorzystaniem publicznej listy dyskusyjnej (tzw. rozpowszechnianie ondemand). W przypadku gdy inaczej nie ustalono w umowie, osoba legalnie dysponujca programem (np. nabywca lub licencjobiorca) moe bez zgody osoby, ktrej przysuguj autorskie prawa majtkowe, zwielokrotnia program, jak i go tumaczy, przystosowywa lub zmienia, jeeli jest to niezbdne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem. Uprawnia to dysponenta programu do zwielokrotnienia programu w zwizku ze zwykym" stosowaniem programu w komputerze, poprawiania bdw, usuwania wirusw, zmieniania parametrw programu w zwizku ze zmian standardw lub wymaga, dostosowania programu do wymaga nowszych wersji sprztu komputerowego lub oprogramowania, czy te integrowania programu z innymi stosowanymi programami. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego sporzdzenie kopii zapasowej np. w celu zapewnienia bezpieczestwa systemu komputerowego, jeeli jest to niezbdne do korzystania z programu komputerowego. Jeeli w umowie nie ustalono inaczej, kopia ta nie moe by uywana rwnoczenie z programem komputerowym. Przyjmuje si, i sporzdzenie kopii zapasowej tylko wtedy mona uzna za zbdne, jeeli producent programu jest w stanie zapewni natychmiastowe dostarczenie nowej kopii programu w przypadku jej zniszczenia oraz gdy, ze wzgldu na sposb utrwalenia programu, nie istnieje moliwo uszkodzenia jego egzemplarza. Nie wymaga rwnie zgody uprawnionego obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad (tzw. analizowanie programu) przez dysponenta programu komputerowego, jeeli, bdc do tych czynnoci upowaniony, dokonuje on tego w trakcie wprowadzania, wywietlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego. Czynnoci te (okrelane take mianem black box analysis) maj na celu poznanie funkcji programu, przyjtych w nim rozwiza w zakresie komunikacji z uytkownikiem, komunikacji z innymi programami, a take testy wydajnoci i inne dziaania, ktre powoduj zwielokrotnienie programu, pod warunkiem i nie prowadz do zwielokrotniania kodu programu lub tumaczenia jego formy. W ramach analizy mieci si bdzie rwnie uruchamianie programu na specjalnym przygotowanym stanowisku testowym oraz jego badanie za pomoc innych programw. Wyniki takiej analizy mog by wykorzystane w dowolny sposb np. opublikowane lub zastosowane w innym programie komputerowym, w take
2 dr Panczyk

XV. Programy komputerowe

konkurencyjnym. Zwielokrotnianie kodu programu komputerowego lub tumaczenie jego formy, czyli tzw. dekompilacja programu komputerowego (okrelana rwnie mianem reverse engineering), niezbdne do uzyskania informacji koniecznych do osignicia wspdziaania niezalenie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, s dopuszczalne bez zgody uprawnionego pod warunkiem, e: - czynnoci tych dokonuje dysponent programu lub osoba dziaajca na jego rzecz; - informacje niezbdne do osignicia wspdziaania nie byy uprzednio atwo dostpne dla tych osb; - czynnoci te odnosz si do tych czci oryginalnego programu komputerowego, ktre s niezbdne do osignicia wspdziaania. Uzyskane w drodze dekompilacji programu informacje nie mog by: - wykorzystane do innych celw ni osignicie wspdziaania niezalenie stworzonego programu komputerowego, - przekazane innym osobom, chyba e jest to niezbdne do osignicia wspdziaania niezalenie stworzonego programu komputerowego, - wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyraenia lub do innych czynnoci naruszajcych prawa autorskie. Autorskie prawa osobiste doznaj w odniesieniu do programw komputerowych istotnego ograniczenia. Twrcy programu komputerowego nie przysuguje mianowicie prawo: - do decydowania o pierwszym udostpnieniu utworu, - do integralnoci programu i jego rzetelnego wykorzystania, - nadzoru nad sposobem korzystania z programu. Natomiast twrcy programu komputerowego przysuguj m.in. prawo do autorstwa utworu oraz oznaczenia programu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostpnienia go anonimowo. W stosunku do programw komputerowych cakowicie wyczony zosta dozwolony uytek osobisty, tj. moliwo korzystania bez zezwolenia twrcy z ju rozpowszechnionego utworu w krgu osb pozostajcych w zwizku osobistym z dysponentem utworu (np. pokrewiestwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego). Natomiast dozwolony uytek publiczny ograniczony zosta jedynie do moliwoci cytowania, czy te wykorzystywania czci cudzych programw komputerowych we wasnym programie komputerowym lub te innych utworach (np. podrcznikach akademickich). Wyczona zostaa take w stosunku do programw komputerowych moliwo dokonywania w programie koniecznych zmian przez nastpc prawnego twrcy programu. Twrca programu komputerowego nie jest rwnie uprawniony do odstpienia lub wypowiedzenia umowy o napisanie programu komputerowego ze wzgldu na jego interesy twrcze. Wreszcie korzystajcy z programu komputerowego nie jest obowizany umoliwi twrcy programu przeprowadzenia nadzoru autorskiego przed rozpowszechnieniem programu komputerowego.

3 dr Panczyk