TEMA 10 : ANALIZA E RENTABILITETIT PER VENDMET E MIMEVE Hyrje Ekonomisti Jonathan Harris shpiku sistemin e kontabilitetit te kostos qe i paraqiti

fitimet si funksion te shitjeve. Sot, sistemi i tij i kontabilitetit njihet si kosto direkte.1 Sikurse eshte percaktuar, kostoja direkte eshte kosto e cila kalon tek llogaria e objektit, aktivitetit, territorit te shitjeve, linjes se prodhimit apo llogaria e klinetit. Eshte theksuar gjithashtu se kostot direkte jane sjellje te kostos se pavarur derisa ato mund te jene kosto fikse ose kosto variabile. Sistemi i llogaritjes se shpenzieve direkte i atribuohet vetem atyre kostove te cilat objektivisht mund te kalojne tek aktiviteti. Per nga perspektiva e vendimit, sistemi i kostos direkte tregon ndryshimet e kostos ne prodhim, si rritjet ose uljet e outputit. Planet e marketingut mund te persosen kur informacioni i kostos direkte dokumenton efektin mbi kontributin e ndryshimeve te fitimeve ne mimet, shpenzimet e nxitjes, produktin miks apo aktivitetet e tjera te marketingut te parashikuara per ndikimin e kerkeses e te ardhurave. Ne kete teme trajtohen konceptet kryesore te analizes se kontributit dhe tregohen rruget gjate te cilave perdoret informacioni i vlefshem i kostos per administrimin e produktit dhe analizen e fitimit. 1. Elementet e rentabilitetit dhe analiza e pikes kufi Jane kater elemente baze qe ndikojne rentabilitetin e do kompanie shume-produkteshe ose shume-sherbimeshe: mimi per do njesi produkti ose sherbimi te ofruar, P V Kostot: kostot variabile per do njesi te ofruar, K , dhe kostot fikse per periudhen K F Volumi i prodhuar dhe i shitur i do oferte, Q Shitjet mikse sipas monedhes se vendit te ofertave te shitura Gjate analizes se rentabilitetit, perqindja e fitimit perfshine kufirin e kontributit per njesi, kontributet totale per priudhen, koefiientin (raportin) fitim-volum, kontributin per njesi burimi, fitimin neto funksionues (rrjedhes), te ardhuren neto (fitimin pas taksave) dhe te ardhurat per aksion. 1.1. Analiza e pikes kufi

Analiza e pikes se kufi eshte nje metode e thjeshte dhe lehtesisht e kuptueshme e shqyrtimit te marredhenieve midis kostosve fikse, kostove variabile, volumit dhe mimit. Analiza e hollesishme e te dhenave te pikes kufi do te tregoje efektin qe vijon: Vendimet qe shenderrojne kostot nga variabile ne fikse dhe e kunderta, Vendimet qe pakesojne ose rrisin kostot, Vendimet qe rrisin volumin e shitjeve dhe te ardhuren, Vendimet per ndryshimin e mimeve te shitjes.
Elementet e mimit.
1

Jonathan N. Harris, fare fituam ne muajin e fundit?, NAA Bulletin, f.501.

Fitim Kontributi Kosto fikse e periudhes Kosto e plote

Kosto variable e periudhes Kosto e marketingut Kosto indirekte e marketingut Kosto e jashtme Kosto e kthimit Kosto e fabrikes mimi

Kosto direkte e marketingut Kosto indirekte e prodhimit/ fabrikes Fuqia puntore

Materialet

Elementet e rentabilitetit

Per te ilustruar konceptin e analizes se pikes kufi dhe aplikimin e saj per vendimin e mimit, supozojme specialitetin e shitesit me pakice i cili blen proshut nga furnizuesi me 8$/kg dhe i shet ato me 10$/kg. Supozojme se kostot fikse jane 10.000 $ per do vit dhe se volumi i shitjeve te vleresuara eshte 10,000 kg per do vit. Te dhenat ne kolonen 1 kg proshut tregojne se shitesi me pakice siguron, 1$ fitim per 1 kilogram te shitur. Konkluzioni eshte se fitimi per 1 kg eshte 1$, vetem nese jane shitur 10.000 kg gjate vitit. Nese jane shitur me pak proshut, fitimi mesatar per njesi eshte me pak dhe nese jane shitur me teper, fitimi mesatar per njesi eshte me i madh. Problemi i dyte me prezantimin e nje produkti eshte se kostot fikse jane pasqyruar sikur ato ndryshojne me volumin e blere e te shitura. Ne kete ilustrim, qeraja eshte fikse ne masen e pergjitheshme te 10.000 $ dhe eshte jo logjike per te nxjerre koston mesatare fikse per njesi. Ne fakt, kostot fikse nuk duhet te ndahen ne njesi me vete. Metoda e kontributit na jep neve mekanizmin per te percaktuar piken kufi. Ne do kohe qe proshuta eshte shitur, eshte prodhuar kontributi per koston fikse dhe per fitimin prej 2$. Volumi i prodhimit qe duhet te ishte shitur para se pika kufi e shitesit me pakice te jete 10.000$ / 2.00 = 5,000 kg. Kjo figure perben piken kufi te shitesit me pakice: volumi i shitjeve qe prodhon kontribute totale te barabarta me periudhen e shpenzimeve te pandryshueshme.Vetem kur volumi i 5001 kg eshte shitur, shitesi me pakice do te realizoje nje fare fitimi per vitin.

Njesia e fitimit prej 1$ e treguar me siper, padyshim, nuk eshte korrekte, derisa asnje fitim nuk eshte realizuar kur nuk kalohen 5.000 kg. Pika kufi ndodh kur e ardhura e shitjeve mbulon saktesisht te gjitha shpenzimet. Psh. niveli i te ardhures se shitjeve kur fitimet jane zero. Ose, sikurse u ilustrua, pika kufi eshte sasia e te ardhures se shitjeve e cila jep kontribute te barabarte me periudhen e kostove fikse. Duke perdorur shembullin e proshutes, formula e pikes kufi eshte:

PK =
ku:

KF P KV

(1)

PK KF P KV

= Sasia e shitjeve ne piken kufi = Kostot fikse = mimi i shitjes per njesi = Kostot variabile direkte per njesi 1 kg proshute 10 $/ kg 8 $/ kg 1 $/ kg 9 $/ kg 1 $/ kg 10 000 kg/vite 100 000 $ 80 000 $ 10 000 $ 90 000 $ 10 000 $

Shitja Kosto variable Kosto fikse Kosto totale Fitimi

Duke zbatuar te dhenat e mesiperme per proshuten, ne arrijme:

P.kufi =

10000 $ = 5000 kg 10 $ 8$ KF FV ( Fitim Volumi )

Po ashtu, formula e pikes kufi mund te shprehet persa i perket te ardhures te shitjeve:

Y .shitja =

(2)

ku Yshitja eshte e ardhura e shitjeve te pikes se kufi dhe FV eshte fitim-volumi, koeficienti qe tregon raportin e dollareve te shitur disponibel per te mbuluar kostot fikse pas zbritjes se kostove variabile:

FV =

P KV P

(3)

Duke perdorur shifrat e proshutes ne perfitojme:

10 $ 8$ FV = = 0.2 dhe per pasoje 10 10000$ Y .shitja = = 50000$ 0.2

Shpesh eshte e deshirueshme te pershkruhet karakteri ekonomik i firmes se biznesit duke paraqitur analizen e pikes kufi ne tabelen e pikes kufi. Ne thelb, jane tre radhe ne tabelen e pikes kufi. Njera radhe tregon shpenzimet e pandryshuara mbi kufirin e volumit, tjetra tregon kostot totale dhe, e treta eshte linja e te ardhures. Pika kufi eshte pika e nderprerjes se vijes se te ardhures me vijen e total-kosto. 2. Analiza e fitimit Ne thelb, do veprim apo vendim i planifikuar ne kompani prek kostot dhe, per pasoje, fitimet. Analiza e fitimit perpiqet te percaktoje efektin e kostove, mimeve dhe te volumit ne fitimet me qellim qe te percaktoje kursin me te mire te veprimit. Te dhena te sakta dhe objektive lidhur me kontributet e prodhuara nga do produkt i jep drejtuesit nje baze te shendoshe per te percaktuar si te shperndahen perpjekjet e reklamimit e te shitjes ne produktet e veanta apo te linjat e prodhimit. Ka mundesi qe pjesa me e rendesishme e te dhenave, qe rezulton nga analiza e fitimit, eshte koeficienti i te ardhures marginale ose koeficienti i kontributit, i cili zakonisht paraqitet si koeficienti i raportit fitim -volumit (FV). Sikurse u tregua me siper, koeficienti FV eshte proporcioni i shitjeve variabile per te mbuluar kostot fikse dhe fitimet pas zbritjes se kostove variabile. Ekuacioni i mesiperm jep nje formule llogaritese per FV mbi baze njesie. Shitjet Kostot variabile Kostot fikse Fitimi 10,000 6,500 2,500 1,000

Me te dhenat e mesiperme, koeficienti i kontributit ose FV eshte kontributi prej 3,500$ (10,000 6,500$) te vendosur nga shitjet, ose 35 perqind. [ Dmth, FV mundet gjithashtu te llogaritet duke perdorur (kontributin total ne dollare/ totalin ne dollare te shitjeve.] Ne kete menyre , 35 % te nxjerre nga do dollar shitjesh kontribuon per pagimin e kostove fikse dhe per te dhene fitim. Menjehere pasi eshte llogaritur FV, eshte e mundshme te percaktohen efektet mbi fitimet e volumit shtese te shitjeve. Nese do prodhoheshin 1,000$ shitje shtese, fitimet shtese do te ishin 1,000$ x 0.35, ose 350$. Derisa kostot fikse prej 2,500$ u mbuluan tashme nga shitjet origjinale prej 10,000$, volumi shtese kontribuon 35 % per do dollar shitje tek fitimi.Ne kete menyre, 10 perqind rritje ne shitje prodhon 35 % rritje ne fitimet. Rritja e dyte ne shitjet prej 10 perqind do te jepte 28,5 perqind rritje ne fitimet. [(1,100$ x 0.35) / ( 1,000$ + 350$)]. Eshte e rendesishme te shenohet se kjo analize eshte e mundeshme vetem kur te gjitha kostot direkte te jene ndare ne komponentet e tyre fikse dhe variabile. Ne firmat qe kane shume produkte eshte e rendesishme te vihet theksi ne arritjen e shumes maksimum te kontributit te se ardhures ne vend te perpjekjes per te maksimizuar te ardhurat e shitjeve. do produkt perballet me konkurence te ndryshme, ka elasticitet te ndryshem kerkese dhe , ndoshta varet per shitjet e tij, te pakten pjeserisht, nga shitjet e produkteve te tjera ne linje. Sipas shembullit te mesiperm tregohet efekti i ndryshimit te mimeve te produkteve te linjes se prodhimit. Ne situaten e mepareshme firma subjektivisht i vendosi mimet e saj ne nivel te kontributit uniforme dhe injoroi konkurencen, elasticitetin e kerkeses dhe ndervartesine produkt linje. 2.1. Zgjerimi i Analizes se pikes kufi

Sikurse e pame, te dhenat e pikes kufi supozojne se do dollar i te ardhures do te kete te njejten kosto, te njejtin koeficient fitim-volum, dhe eventualisht te njejtin fitim. Megjithate, ne boten reale te biznesit, operacionet nuk jane uniforme. Ne fakt, me kalimin e kohes, ne do te prisnim ndryshime ne shpenzimet nga parat ne dore parate e xhepit, kostot variable, shpenzimet fikse dhe mimet me nje rezultante te ndryshimeve ne fitimet. Ulja ne kostot variabile me ndryshimin jo perkates ne shpenzimet fikse, ul pjerresine e linjes totale-kosto,duke rezultuar ne nje pike kufi me te ulet. Rritja ne kostot variabile ule pjerresine e linjes totale-kosto, duke uar ne nje pike kufi me te larte. Nese mimet rriten dhe volumi mbetet i njejte, kontributet rriten. Kjo ndodhe sepse do dollar i shitjeve ka me pak permbajtje nga parate ne dore. Ne kete menyre, efekti eshte te ulet pjerresia e linjes totale-kosto, qe prodhon nje pike te vdekur me te ulet. Nese rriten vetem kostot fikse , rezultati eshte rritje ne piken kufi, duke shkaktuar qe fitimet te fillojne me vone, por me te njejten norme te FV. Per te ilustruar disa nga dinamikat e analizes supozojme se te dhenat jane sikurse paraqiten ne Tabelen e meposhtme. Tashme supozojme se firma deshiron te marre parasysh shtimin e pajisjes se re.
5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Te ardhurat nga shitja(P=10$/njesi) Kosto direkte e materialeve Kosto direkte e punes Totali I kastos variable direkte (2+3) Kosto fikse Kosto e plote (4+5) Kontributi (1-4) FV(Raporti Fitim/Volum(7/1) Pika kufi e shitjes (5/8) Volumi I shitjeve(1000000$/10$) Kontributi per njesi(7/10) Sasia e Pikes kufi(5/11)

1 000 000$ 400 000$ 400 000$ 800 000$ 100 000$ 900 000$ 200 000$ 0.2 500 000$ 100 000 2$ 50 000

Besohet se nje teknologji e re do te ule kostot e punes me 200,000$ per periudhen per te njejtin nivel volumi.Megjithate sigurimi i makinerise do te oje ne rritje te shpenzimeve fikse prej 100,000$. Sikurse e tregojne tabelat e mesiperme, pikat kufi jane identike per situatat origjinale dhe te propozuara. Megjithate, situata e re do te kontribuonte 40 % te fitimit per dollar shitje mbi piken kufi, e krahasuar me situaten origjinale, e cila kontribuoi vetem 20 % te fitimit per dollar te shitur mbi piken kufi. Ky ilustrim jep tregues te dinamikave te analizes se pikes kufi. Udhezuesi qe vijon ilustron keto dinamika.

1 2 3 4 5 6 7

Te ardhurat nga shitja(P=10$/njesi) Kosto variable Kosto fikse Kosto e plote (2+3) Kontributi (1-2) FV(Raporti Fitim/Volum(5/1) Pika kufi e shitjes (5/8)

1 000 000$ 600 000$ 200 000$ 800 000$ 400 000$ 0.4 500 000$

2.2.

Disa udhezime te vlefshme per analizen e pikes kufi

Le te kthehemi tek specialisti i shitjes me pakice, cili blen proshut cilesi e pare nga furnitori me 8$/kg dhe i shet ato me 10$/kg. Kostot fikse jane 10.000$ per nje vit dhe volumi i shitjeve te vleresuar eshte 10.000 kg per nje vit. Kujtojme se per kete situate pika kufi eshte 5,000 kg ose 50,000$. Tani, nese kostot fikse jane rritur ne 15,000$ per nje vit, pika kufi behet

Y .shitja = Y .shitja =

K . fikse FV 15000 $ = 75000 $ 0.2 15000 $ = 55000 $ 0.273

(4)

Nese mimi rritet ne 11$, atehere FV behet 0.273 (p.sh. 3$ / 11$) , dhe

Y .shitja =

Nese kostot fikse mbeten ne 15,000$ ,por proshuta blihet me 7$, atehere FV behet 0.30 (dmth , 3$/10$ dhe pika kufi eshte:

Y .shitja =

15000 $ = 50000 $ 0.30

Keta tre shembuj japin orientime te vlefshme. 1. Ndryshimi ne kostot fikse prek vetem piken kufi. 2. Ndryshimi ne mim dhe kostot variabile prekin si piken kufi dhe FV. 3. Rritja ne mimet dhe /ose ulja ne kostot variabile mund te kompensoje rritjen ne shpenzimet fikse (duke supozuar se volumi mbetet i pa prekur). Ne kemi pare se me kostot fikse 15.000$, me mimin ne 10$ dhe kostot variabile ne 7$, pika kufi eshte e njejte si ne shembullin origjinal. Megjithate, a jane te njejte fitimet? Per tju pergjigjur kesaj pyetje neve na duhet formula shtese.

Fitmi = (Y .shitja FV ) KF
(5) Duke zbatuar kete formule per sitaten origjinale per nivelin e shitjeve prej 70,000$ ne kemi :

Fitmi = (70000 $ 0.2) 10000 $ = 4000 $

Dhe per situaten e re:

Fitmi = (70000 $ 0.3) 15000 $ = 6000 $

Ne kete menyre ne kemi tre orientime shtese: 4. Dy produkte mund te kene pika kufi identike por do te vazhdojne te sigurojne fitime ose humbje me normen e tyre te FV. 5. Mbi apo nen pikat kufi identike, raporti i fitimeve dhe humbjeve te dy produkteve do te jete proporcional me normen e normave te tyre te FV, psh. 4,000$ 4 0.20 ---------- = ---- = ------6,000$ 6 0.30 6. Mbi apo nen piken kufi, fitimet apo humbjet burojne nga norma e FV. Supozojme se shitesi me pakice vendos objektiv fitimi 5,000$ mbi volumin e caktuar te shitjeve prej 80,000$. Nese kostot variabile jane 8.50$ per 1 kg proshut dhe kostot fikse jane 15,000$, atehere me fare duhet te vlersohet proshuta? Per tju pergjigjur kesaj pyetje neve na duhen dy formula shtese.

Obj .Fitimit + KF FV = Y .shitje

(6)

FV =

KV 1 FV
(7)

8.5 $ 0 F = V = 1 .3 $ 1 3 1 0.2 5
Ky shembull jep nje udhezim tjeter: 7. Kur objektivi eshte qe te percaktohet mimi per FV e piketuar, ndani kostot variabile perkatese me shtesen e FV te piketuara. Keto shtate udhezime japin bazen per kontrollimin e efektit te ndyshimeve ne strukturen e kostos qe qendron ne baze te produktit apo te firmes. Analiza e fitimit eshte zgjerimi analizes se pikes kufi sepse ajo ka mundesi te perdore metodologjine e analizes se pikes kufi per te provuar efektet mbi fitimet e ndryshimeve ne kostot dhe mimet. Koncepti qe na lejon neve per te kryer analiza te tilla eshte koeficienti i FV. Sikurse do te percaktohet ne kete kapitull dhe ne kapitujt e mevonshem, koeficienti i FV eshte nje koncept i

rendesishem analitik. Kyi per zbatimin e tij eshte aftesia per te klasifikuar kostot perkatese ne perputhje me sjelljen e tyre- fikse apo variabile dhe ne perputhje me gjurmelenien e tyre ne segmentin e biznesit te analizuar. 2.3. Kufizimet e analizes se pikes kufi

Sikurse sugjerojne orientimet, analiza e pikes kufi eshte e vlefshme per te shqyrtuar marredheniet mdis mimeve, kostove, dhe volumit. Ajo eshte e dobishme per analizimin e alternativave te mimit, per zhvillimin e programeve te kontrollit te kostove, ose per marrjen e vendimeve lidhur me zgjerimin e kapacitetit prodhues. Megjithate, dobesia e brendeshme e teknikes eshte supozimi se kostot variabile mbeten proporcionalisht me volumin ne te gjithe nivelet e outputit. Perve kesaj, supozohet se mimi eshte konstant mbi nivelet e volumit perkates. Analiza e fenomenit te kurbes se eksperiences do te hedhe drite akoma me shume per kete problem. Nje kufizim tjeter i rendesishem eshte se kostot e perdorura ne analize mund te jene te pershtashme vetem mbi normen e kufizuar te volumit. Dmth, nese volumi eshte nen apo mbi nivele te caktuara te kapacitetit, atehere kostot variabile dhe fikse, qe qendrojne ne baze, mund te ndryshojne.
3.

Perdorimi i sistemit te leves (Forces ngritese) per permiresimin e strategjive te mimit.

Ne shkencen e fizikes , sistemi i leves eshte zbatim i nje sasie te vogel force ne njerin fund te mekanizmit te pa perkulur, te balancuar ne pikembeshtetje, per te ngritur nje objekt te rende ne fundin tjeter. Po ashtu, kur nje ndryshim relativisht i vogel ne volumin e shitjeve on ne ndryshim me te madh ne fitimet e shfrytezimit (te ardhurat para interesit dhe taksave), atehere sistemi i leves eshte ne veprim. Ekzistojne dy tipe te sistemit te leves (forces ngritese): forca ngritese operative forca ngritese financiare. Sa here qe firma peson shpenzime rrjedhese fikse ( pavaresisht nga niveli i aktiviteteve te saj) ajo perdor forces ngritese per te rritur efektin e volumit te shitjeve mbi fitimet e shfrytezimit. Leva Financiare krijohet nga shfrytezimi i huave me interes mesimor per formimin e kapitalit (i pa lidhur me fitimin e shfrytezimit), qe rrit efektin e ndryshimit ne fitimet e shfrytezimit mbi te ardhurat per aksion. Ne mjedisn e biznesit te sotem eshte esenciale te kutpohet koncepti i sistemit te leves- forces ngritese, si ndodh ai, dhe si te perdoret ai per te manaxhuar (drejtuar) funksionin e mimit te firmes. Sistemi i leves i firmes eshte faktor i rendesishem ne vleresimet e riskut te firmes te aksionereve .Megjithate, mekanizmi i leves i firmes ka nenkuptime shtese per manaxheret e saj te shfrytezimit: eshte ne saje te sistemit te leves qe luhatjet ne kerkese per produket dhe sherbimet e firmes rriten ne rezultatet e tyre financiare (p.sh. ndryshimet ne fitimet e shsfrytezimit ose ne te adhurat per aksion). Derisa sistemi i leves qendron midis drejtimit financiar e te marketingut te firmes, manaxheret e shfrytezimit duhet ta marrin parasysh kete si mekanizem per kalimin e vendimeve te marketingut ne rezultate te deshirura financiare.

Gjendja financiare e firmes varet nga strategjite e marketingut sepse (1) strategjite e marketingut influencojne direkt rentabilitetin dhe sepse (2) eshtjet financiare sherbejne per te kufizuar (permbajtur) alternativat e strategjise se marketingut. Eshte e qarte se mimi influencon poziten financiare te firmes nepermjet ndikimit te tij mbi te ardhurat. Per me teper, ndikimi i mimit mbi volumin e shitjeve influencon kostot dhe zhvillimin e strategjive te marketingut. Qellimi i kesaj pjese eshte te integroje konceptet e sistemit te leves dhe strategjite e mimit te orientuara nga marketingu. Do te tregohet se firmat me shkalle te ndryshme te forces ngritese operative dhe financiare qe konkurojne ne tregje produkti te njejte do te kene aftesi te ndryshme per te perdour mimin si variabile strategjike.4 3.1. Forca ngritese operative

Forca ngritese operative ndodh kur organizata ka kosto shfrytezimi fikse te cilat duhet te shlyhen pavaresisht nga volumi i shitjeve. Forca ngritese operative e firmes ka te beje me raportin e kostove fikse totale me kostot variabile totale. Firmat me raport te larte te kostove totale te perfaqesuar nga kostot fikse do te kene Forca ngritese operative te larte per volum shitjesh specifike. Linjat ajrore jane nje shembull dramatik i firmave me kosto fikse relativisht te larta. Pasi arrihet pika kufi lidhur me pasagjer- milje, te ardhurat e fituara nga do pasagjer shtese kontribuojne pothuajse teresisht per fitimet. Per te matur efektin e ndryshimit ne volumin e shitjeve mbi fitimet, ne kalkulojme :

F .Ng .O =
ose

%.Fit .Shfrytzimi t %.Vol .Shitjeve

F .Ng .O =

%.Fit.Shfrytzimit Vol.shitjeve Fit.Shfrytezimit Vol.shitjeve

= = = = = Forca Ngritese Operative Ndryshimi ne fitimet e shfrytezimit Fitimet e shfrytezimit (para interesit dhe taksave) Ndryshimi ne volumin e shitjeve Volumi i shitjeve ne periudhen e mepareshme

ku : F.Ng.O %Fit. Shfrytzimit Fit. Shfrytzimit Vol.Shitjeve Vol.shitjeve

Shtojme se F.Ng.O esencialisht eshte i se njejtes forme sikurse perkufizimi i elasticitetit te mimit. Ne fakt, Forca ngritese operative eshte mase e shkalles me te cilen fitimet e shfrytezimit jane te ndjeshme ndaj ndryshimeve ne volumin e shitjeve. Keshtu, nese kerkesa eshte e ndjeshme ndaj ndryshimeve te vogla ne mimet, psh, elastike, atehere rritjet ne volumin e shitjeve ne saje te ndryshimeve te vogla ne mimet mund te oje ne ndryshime me te medha ne fitimet operative te shfrytezimit nese F.Ng.O eshte me madhe se njeshi.

Tridib Mazumdar, Perdorimi i mekanizmit te leves per te zhvilluar strategjite e mimit, 2004 ,f.303-308.

10

Per shembull, supozojme se firma shiti 100,000 njesi periudhen e kaluar me nje fitim te shfrytezimit prej 50,000$. Ne periudhen korrente shitjet u rriten 20 perqind duke arritur ne 120,000 njesi dhe fitimet operative te shfrytezimit u rriten 40 perqind duke arritur 70,000$. Ne kete menyre F.Ng.O = 40 perqind / 20 perqind = 2. Si rrjedhim, nga niveli baze i shitjeve prej 100,000 njesi, per do ndryshim 1 perqind ne shitjet, do te kete 2 perqind ndryshim ne fitimet e shfrytezimit ne po ate drejtim sikurse ndryshojne shitjet. Kjo rritje e ndryshimeve ne volumin e shitjeve mbi fitimet ndodh si per rritjet ashtu dhe per uljet ne shitjet, per derisa struktura e kostos (psh kostot variabile per njesi dhe kostot fikse ) dhe mimi mbesin te pandryshuar. Le ta konkretizojme kete me tri firma konkuruese. Firmat kane mime dhe njesi shitjeje identike, dhe firmat A e B kane kosto totale dhe fitime operative identike. Per aresye te shfrytezimit te perzjerjeve te ndryshme te kostove fikse e variabile, firma A e ka F.Ng.O 1.5, kurse firmat B e C i kane F.Ng.O-te respektivisht 3.0 dhe 1.2. Nese shitjet per secilen firme rriten 10 perqind, atehere fitimet operative do te rriten 15 perqind per A, 30 perqind per B dhe 12 perqind per C. Rritja ne dollar fitime jepet nga koeficienti FV i shumezuar me rritjen e perqindjes se shitjeve: 30$ per A, 60$ per B, 60$ per C. Megjithate F.Ng.O dhe koeficienti FV i nderpresin (shkurtojne) te dyja menyrat, sepse 10 perqind ulje ne shitjet do te pakesoje fitimet operative te firmave B dhe C me 60$, dhe fitimet operative te A do te ulen me 30$. Ne kete menyre te dyja , F.Ng.O dhe koeficienti FV tregojne pergjegjeshmerine e fitimeve operative te firmes per ndryshimin ne volumin e shitjeve. 3.2. Kontrolli i alternativave te mimit

Sa here qe drejtuesi merr parasysh ndryshimin e mimeve duhet te marre parasysh reagimin e tregut per ndryshimet e propozuara. Per me teper, efekti i do ndryshim mimi mbi volumin, kontributet dhe fitimet operative te shfrytezimit duhet te vleresohen ne menyre te sakt. Koncepti i elasticitetit te kerkeses se mimit tregon se nese kerkesa eshte elastike , atehere ulja e mimeve do te oje ne uljen e te ardhurave, dhe nese kerkesa eshte jo elastike , atehere rritja e mimeve do te oje ne te ardhura te rritura. Megjithate, ky koncept i elasticitetit eshte i pamjaftueshem per te vendosur se cila alternative te zgjidhet, derisa konsiderata me e rendesishme eshte efekti i ndryshimit te mimit mbi kontributet dhe fitimet. 3.3. Forca ngritese financiare

Sikurse u percaktua me pare, forca ngritese financiare F.Ng.F, ka te beje me perdorimin e borxhit ne financimin e firmes. Interesi i borxhit, per te siguruar financimin normal, eshte detyrim financiar fiks i cili duhet te shlyhet pavaresisht nga niveli i te ardhurave te firmes. Sa me i madh eshte perdorimi i borxhit, aq me i madh eshte F.Ng.F dhe aq me teper keto kosto financiare fikse i shtohen shpenzimeve fikse te shfrytezimit per te rritur ndikimin e ndryshimeve ne volumin e shitjeve. Shkalla e F.Ng.F percaktohet si koeficient (norme) e ndryshimit ne fitimet e shfrytezimit para interesit dhe taksave lidhur me ndryshimin ne fitimet e shfrytezimit para taksave:

11

F .Ng .F =
ITose Intersesat Taksat

% Fitimeve paraIT % FitimeveOp erative paraT

F .Ng.O =
Ku:

FO FOPT FO FOPT

FO = ndryshimi ne fitimet operative para interesit dhe taksave FO = fitimet operative ne periudhen e mepareshme (para interesit dhe taksave) FOPT = ndryshimi ne fitimet operative para taksave ( pas interesit) FOPT = fitimet operative para taksave (pas interesit) ne periudhen e mepareshme

Sikurse me F.Ng.O, eshte gjithashtu e mundeshme llogaritet F.Ng.F per do nivel te fitimeve operative duke perdorur:

F . N .F = g
ku:

F O F iD O

i = norma e interesit mbi borhxin D = shuma e borxhit

3.4.

Force ngritese e kombinuar (Combined leverage)

Kur forca ngritese financiare kombinohet (bashkohet) me forcen ngritese operative, efekti i ndryshimit ne volumin e shitjeve mbi te ardhurat per aksion rritet. Kombinimi I ketyre ekuacioneve jep shprehjen per shkallen e ngritjes se kombinuar: F.Ng.K = F.Ng.O x F.Ng.F 4. Kerkesat per strategjite e sukseshme te uljes se mimit. Per strukturen e dhene te kostos dhe strukturen financiare, ulja e mimit per te rritur volumin dhe fitimet mund te jete krejt e veshtire. Ne kete menyre, ekzistojne dy kerkesa minimum per strategjine e uljes se mimit per te qene fitimprurese: produkti duhet te kete kufij relativisht te medhenj konktributi para uljes se mimit,
12

tregu i produktit duhet te jete ne situate rritjeje.

Ne thelb, kjo kerkese e dyte do te thote se kerkesa per produkt apo sherbim duhet te jete mimi elastik per te siguruar proporcionalisht rritje me te medha ne volumin e shitjeve ne saje te uljes se mimit dhe se produkti duhet te jete ne fazen e rritjes te ciklit te prodhimit Qe strategjia e uljes se mimit te jete edhe fitimprurese dhe me avantazhe konkuruese, kerkesa e trete eshte qe sistemi I kombinuar i saj te ishte me e madhe se e konkuruesve te saj.5 Pyetje per diskutim 1. Supozoni specialitetin e shitesit me pakice te shqyrtuar ne kete kapitull i cili ballafaqohet me kete tregues: kostot fikse jane rritur ne 21,000$ per do vit. Me tej supozoni se proshuta tani mund te sigurohen me 9$ dhe se shitesi me pakice e rrit mimin e pakices te proshutesme 12 $/kg a Llogarisni kontributin e dollareve per 1 kg proshute. b Llogarisni koeficientin FV c Llogarisni sasine e pikes kufi d Llogarisni shitjet ne $ te pikes kufi e Skiconi grafikun e pikes kufi
2.

Per specialitetin e shitesit me pakice ne pyetjen 1, supozoni se kostot fikse rriten ne 18,000$ per do vit. Perserisni pjeset a dhe e te pyetjes 1. Pershkruani ndryshimet qe kane ndodhur.

3. Per specialitetitn e shitesit me pakice ne pyetjen 1, supozoni qe furnizuesi e rrit mimin e proshutes me 10$. fare mimi duhet te ndryshoje shitesi me pakice per proshuten qe te arrije te njejten pike kufi ne dollaret e shitjeve me kete mim te ri? 4. Per specialitetin e shitesit me pakice ne pyetjen 1, supozoni se shitjet e para te proshutes ishin 20,000 kg. Llogarisni fitimet e siguruara para taksave. Supozoni situaten e pershkruar ne pyetjen 3. Per mimin e ri qe ju e keni llogaritur ne pyetjen 3, percaktoni uljen maksimum te volumit te lejueshem, nese fitimet duhet te mbeten ne sasite e percaktuara ne pjesen a te pyetjes 4. Perllogarisni elasticitetin e mimit te nenkuptuar te kerkeses per pergjigjen ne pjesen b Pershkruani rezultatet e perllogaritjeve tuaja ne pjeset b dhe c. Pergatisni tabelen e pikes se kufi te FV per pjesen b.

Shihni William E. Johnson, Kompensimet ne strategjine e mimit 2005, 44-53.

13