Zgjohuni!

SHKURT 2012

rrjetet shoqerore?

Cfare duhet te dime per

DHE: SI DUHET TI LUTEMI PERENDISE? FAQJA 12

 CFARE DUHET TE DIME PER

RRJETET SHOQERORE?

3 Komunikimi ne kohe 4 Pse kaq terheqese? 6 Kater pyetje qe duhet te besh per rrjetet shoqerore

Zgjohuni!
TIRAZHI MESATAR 41.042.000 KOPJE BOTOHET NE 84 GJUHE

14 Mencuri per syrin 15 Lavdia e yjeve 18 Te rinjte pyesin Si te kenaqem me studimin e Bibles? 21 A eshte projektuar? Instinkti inxhinierik i grerezes se letres

10 Nje qytet unik prej letre 12 Pikepamja e Bibles Si duhet ti lutemi Perendise?

22 A duhet te pertypni arre beteli? 26 Si u be arabishtja gjuha e dijetareve? 29 Nje veshtrim rreth botes 30 Bashkebisedim si familje 32 Ky liber eshte nje kryeveper

 Komunikimi ne kohe
Perfytyro kete situate imagjinare. Njerezit e quanin Semin te prapambetur. Per vite e vite, ai refuzonte te fuste ne shtepi teknologjine e re, qe ishte nje menyre per te mbajtur lidhje me familjen dhe miqte. Te gjithe, madje edhe femijet e tij adoleshente, donin ta perdornin ate mjet komunikimi. Nje dite, Semi i tha me qesendi vajzes se tij 16-vjecare: Eh, te merr malli per kohen kur njerezit isnin sy me sy. Pastaj filloi te mendonte per pikepamjen e tij. Mendja i shkoi te njerezit me te cilet nuk kishte folur ose nuk i kishte takuar prej vitesh. Mendoi per familjaret qe ishin aq te zene, sa i dukej se i kishte humbur lidhjet me ta. Nese dua ti mbaj lidhjet me te gjithe keta njerez, tha me vete Semi,mbase duhet te pranoj te rene. Ishte mesi i shekullit te 20-te ne zonat rurale te Shteteve te Bashkuara te Amerikes. Semi, i prapambeturi, me ne fund po meso hej me idene se duhej te fuste telefonin ne shtepi. Tani te kthehemi ne vitin 2012. Nipi i Se mit, Nejtheni, sapo ka mbaruar telefonaten me shoket e tij te ngushte, Roberton dhe Anxhe len, qe ishin transferuar ne anen tjeter te bo tes. Iken para dhjete vjetesh,mendoi ai, i habitur se si kishte uturuar koha. Gjate viteve, Nejtheni eshte mjaftuar me ndonje telefonate tek-tuk nga familjaret dhe miqte qe jetonin larg. Por tani, duket se te gji the, madje edhe femijet e tij adoleshente, per dorin rrjetet shoqerore per te mbajtur lidhjet. Njerezit e quajne Nejthenin te prapa mbetur sepse e ka zet teknologjine e re. Kam mall per kohen kur isje ne telefon dhe i degjoje zerin dikujt,thote ai. Por tani Nej theni po fillon te ndryshoje mendje. Nese dua ti mbaj lidhjet me te gjithe keta njerez,thote me vete,mbase duhet te pranoj te rene. A ke pasur edhe ti te njejten pikepamje si Nejtheni? Nga natyra, njerezve u pelqen te ko munikojne me njeri-tjetrin. (Zanafilla 2:18; Pro verbat 17:17) Meqe kaq shume njerez po li dhen me ane te rrjeteve shoqerore, atehere cfare duhet te dime per kete teknologji?
Zgjohuni! shkurt 2012 3

R R J

O Q E

R O R E

Pse kaq terheqese?

C
ILEN nga keto menyra komunikimi ke perdorur ti gjate muajit te kaluar? Bisedat balle Letrat ose kartolinat per balle e shkruara me dore Telefonatat Email-et Mesazhet Komunikimin online me celular ne cast Chat me video Rrjetet shoqerore Kurre me pare nuk ka pasur kaq shume mu ndesi per te mbajtur lidhjet me njerezit. Seci la ka te mirat e te keqijat e veta. Le te shohim disa shembuj. BISEDAT BALLE PER BALLE Te mirat: Te japin mundesi te dallosh cdo imtesi te shprehjeve te fytyres, tonin e zerit dhe gjestet. Te keqijat: Jo gjithmone te dyja palet kane mundesi te takohen.

shume shpejt. Te keqijat: Shpesh, jane te zhveshura nga emocionet ose keqinterpretohen kollaj. Nje tjeter menyre komunikimi jane rrjetet shoqerore, te cilat, sipas disave, jane meny ra me e mire per te ruajtur lidhjet. Ekzistojne me qindra rrjete shoqerore dhe me i perdo ruri, Facebook, ka rreth 800 milione anetare. Nese Facebook do te ishte nje shtet,tho te revista Time,do te renditej i treti per nga madhesia pas Kines dhe Indise. Cfare jane rrjetet shoqerore dhe pse jane perhapur kaq shume? Rrjetet shoqerore jane site ne Internet qe u lejojne perdoruesve te shkembejne informaci one me nje grup shokesh te zgjedhur. Eshte nj e menyre komunikimi fantastike,thot e LETRAT OSE KARTOLINAT Xhini 21-vjecare.Rrjetet shoqerore jane edhe E SHKRUARA ME DORE nje menyre e mire per te shkembyer fotografi nga udhetime ose ngjarje te ndryshme. Te mirat: Te ngrohta dhe personale. Pse te mos shkruash nje leter? Te ha shuTe keqijat: Duhet kohe ti shkruash dhe du me kohe,do te pergjigjeshin disa. Dhe ti hen dite qe te shkojne te marresi.

Te mirat: Mund te shkruhen dhe te arrijne

EMAIL-ET

Zgjohuni!

KJO REVIST E BOTOHET per ndricimin e gjithe familjes. Tregon se si te perballojme problemet e sotme. Permban lajme, et per njerez ne shume vende, shqyrton fene dhe shkencen. Por ben edhe me shume, shkon me thelle dhe thekson domethenien e vertete prapa ngjarjeve te tashme; megjithate, mbetet gjithmone politikisht asnjanese dhe nuk larteson asnj e race mbi ndonj e tjeter. M e e rendesishmja, kjo reviste nderton besimin ne premtimin e Krijuesit per nje bote te re paqesore dhe te sigurt qe do te zevendesoje sistemin e sotem te lig e te paligjshem.

Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te arsimimit biblik, qe per krahet me kontribute vullnetare. Nese nuk tregohet ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re. Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing oces. POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2012 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus. Vol. 93, No. 2 Monthly ALBANIAN

 lash fotografite, kushton. Pse te mos perdo resh telefonin? Edhe telefoni te ha mjaft kohe, sidomos ngaqe nuk mund te komunikosh me disa njeheresh, dhe te tjere nuk i gjen ne shte pi ose nuk kane mundesi te asin kur ti ke mundesi. Po sikur te shkruash email? As kush nuk u pergjigjet me email-eve,ankohet Daniela 20-vjecare,por edhe nese shkruan, kalojne jave para se te marresh pergjigje. Ne nje rrjet shoqeror, thjesht shkruaj nje koment per ate qe po bej dhe shoket e mi shkruaj ne komente ku tregojne si e kane kaluar di ten. Perditesohemi sapo futemi ne rrjet. Kollaj fare. Ne rrjetet shoqerore nuk behen vetem mu habete te parend esishme. Per shembull, kur bie nje katastrofe, si termeti dhe tsunami qe shkaterroi pjese te Japonise me 11 mars 2011, shume futen ne rrjetet shoqerore qe te intere sohen per mireqenien e njerezve te dashur. Le te shohim rastin e Benxhaminit, i cili je ton ne Shtetet e Bashkuara. Linjat telefonike ishin shkeputur pas tsunamit ne Japoni,tho te ai.Nje i njohur me tha se i kishte dergu ar email nje shoqes sone ne Tokio, por nuk kishte marre lajm prej saj. Sakaq, mora ce lularin, u futa ne Internet dhe hyra ne faqen e saj te rrjetit shoqeror. Aty ne moment, pa she nje mesazh te shkurt er te saj ku thoshte se ishte mire dhe se do te shkruante me gjate me vone. Benxhamini vazhdon: Kurse per tu lidhur me shoket qe e njihnin ate dhe qe nuk ishin anetaresuar ne nje rrjet shoqeror, mu desh ti shkruaja nje email secilit prej tyre. Mu desh

SI FUNKSIONON?

1.

Shkruan nje mesazh (freskon statusin) ne faqen tende.

2.

Te gjithe ata qe ke ne listen e shokeve, e marrin mesa zhin tend kur futen ne faqen e tyre dhe ti merr mesazhet e tyre sapo futesh ne faqen tende.

kohe tua gjeja adresat dhe tu shkruaja nje me nje. Mora disa pergjigje brenda ca ditesh. Nje ri mu pergjigj pas dy javesh. Ata po merrnin kaq shume email-e, sa mezi arrinin tu kthenin pergjigje te gjitheve. Me rrjetet shoqerore do te kursehej mjaft kohe. Brenda pak minutash, te gjithe do te ishin informuar. Eshte e qarte, rrjetet shoqerore kane disa te mira. Po rreziqe, a kane? Nese po, cilat jane dhe si mund ti shmangim?

GJUHET: afrikanse, amharike, angleze67, arabe, armene, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, daneze7, estone, eve, nlandeze7, fixhia ne, frenge687, greke, gujarate, gjeorgjiane, gjermane67, hebraike, hiligainone, hindi, holandeze67, hungareze, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, italiane67, japoneze67, jorube, kanade, kineze (tradicionale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kirundi, koreane67, kroate, letone, lingale, lituane, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, mjanmar, norvegjeze67, polake67, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sepede, serbe, sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjolle67, suahile, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tajlandeze, tamile, tok-pisine, tongane, tsonge, tsvane, tui, turke, ukrainase, urdu, vietnameze, xhose, zulu
6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime audio ne sitin www.jw.org.

listen e plote te adresave, shih www.watchtower.org/address. Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgi le-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucuresti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. SHBA: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

A DESHIRONI ME SHUME INFORMACION OSE NJE STUDIM BIBLIK PA PAGESE NE SHTEPI? Ju lutemi, shkruajuni Deshmitareve te Jehovait ne nje nga adresat e meposhtme. Per

R R J

O Q E

R O R E

Kater pyetje qe duhet te besh per rrjetet shoqerore

Ashtu si me pothuajse cdo perdorim te Internetit, edhe rrje tet shoqerore kane rreziqet e veta.1 Me kete ne mendje, le te shqyrtojme pyetjet e meposhtme.

Si ndikojne rrjetet shoqerore ne privacitetin tim?

Ne fjalet e shumta nuk mungon shkelja, por kush u ve fre buzeve, vepron me maturi.Proverbat 10:19.

des, te tjeret mund te zbulojne shume gjera nga te dhenat ne profilin tend, fotografite, freskimi i statusit (mesazhe te shkurtra qe u dergon shokeve ne liste) dhe komentet (per gjigjet qe ti shton ne statusin e te tjereve). Per shembull, mund te kuptojne gjera te tilla, si ku banon, kur je ose nuk je ne shtepi, ku pu non ose ne cshkolle shkon. Mjafton adresa dhe nje koment yti, si Neser nisemi me pu shime, per tu treguar hajduteve se kur dhe ku te vjedhin. Hollesi te tjera, si adresa e email-it, data e lindjes ose numri i telefonit, te bejne pre
1 Zgjohuni! as perkrah e as denon ndonje rrjet shoqeror ne vecanti. Te krishteret duhet te sigurohen qe menyra si e per dorin Internetin, te mos shkele parimet biblike.1 Timoteut 1: 5, 19.

Cfare duhet te dish? Nese nuk tregon kuj

me te lehte te ngacmimeve, prepotences ose vjedhjes se identitetit. E megjithate, ka mjaft njerez qe i futin pa problem keto te dhena ne faqen e tyre te rrjetit shoqeror. Zakonisht njerezit harrojne se po fute nje te dhene ne Internet, ai behet informacion publik. Ndonese percaktojne qe statusin e tyre ta lexojne Vetem shoket, prapeseprape nuk e kontrollojne dot ate cfare mund te bej ne shoket me keto informacione. Po, cdo gje qe fut ne nje rrjet shoqeror, duhet te konside rohet si publik ose material qe mund te behet publik fare lehte. Cmund te besh? Informohu mire per opsi onet e ruajtjes se privacitetit ne rrjetin tend shoqeror dhe perdori. Mos lejo qe statusin dhe fotografite e tua ti shohin njerez qe nuk i njeh dhe nuk u ze bese. Edhe ne keto raste, ki parasysh se ajo qe poston, mund te behet me publike se cme ndon. Kontrollo rregullisht faqen dhe pyet veten nese ndonje gje qe ke treguar mund te perdoret nga njerez te paskrupull qe te gjej ne vendndodhjen tende ose te vjedhin identi tetin t end. As midis shokesh, mos posto informacione qe mund te dhunojne privacite tin tend ose te dikujt tjeter. (Proverbat 11:13) Nese ke ndonje informacion delikat per te treguar, perdor nje menyre tjeter komuniki mi. Telefoni eshte me personal dhe ruan me mire konfidencialitetin,thote nje vajze me emrin Kameron. Perfundimi. Nje grua me emrin Kim e per mbledh mjaft mire kete. Nese tregon kuj des me ate qe ben,thote ajo,mund ta ruash deri ne njefare mase privacitetin ne rrjetet

Zgjohuni! shkurt 2012

Si ndikojne rrjetet shoqerore te koha ime?

Sigurohuni per gjerat me te rendesi shme.Filipianeve 1:10.

shoqerore. Nuk ka pse te kesh telashe nese nuk e lejon. Cduhet te dish? Rrjetet shoqerore te hane goxha kohe dhe te shperqendrojne nga gjera me te rendesishme. Sic shprehet nje grua me emrin Keji, sa me shume shoke te kesh ne liste, aq me shume kohe do te harxhosh ne rrjet dhe aq me i varur do te behesh. Shih cfare thone disa qe mendojne se kishin rene ne kete gracke. Eshte e veshtire te shkeputesh nga rrjetet shoqerore, edhe nese nuk te pelqejne aq shu me. Gati te behen fiksim.Eliza. Ka kaq shume gjera per te pare e per te bere, lojera, teste, faqe per fansat e muzikes, pa permendur shikimin e profilit te te gjithe shok eve.Blejni. Eshte si vorbull qe te thith dhe nuk e kup ton qe te ka perpire, derisa vjen mami ne

sht epi dhe te pyet se p erse nuk jane lar e enet.Analisa. Ne njefare pike, kuptova se mezi prisja te kthehesha nga shkolla vetem per te pare se kush i ishte pergjigjur postes sime. Dhe pa staj me duhej tu pergjigjesha te gjitheve dhe te shihja te gjitha fotografite e tyre te fundit. Gjate kohes qe isha ne rrjet behesha si me nerva dhe e kisha zet kur me nderpritnin. Disa qe njoh, nuk shkeputen nje sekonde nga rrjeti, as kur jane te ftuar ne shtepite e te tje reve e as ne orare te vona.Megani. Cmund te besh? Koha eshte thesar; nuk mund tia lejosh vetes ta shperdorosh. Pra ndaj, pse te mos e planifikosh kohen, ashtu sic planifikon harxhimin e parave? Se pari, cakto nje sasi kohe qe mendon se eshte e ar syeshme te kalosh ne rrjet. Pastaj mbaj she nim per nje muaj nese i je permbajtur progra mit. Bej rregullime nese ka nevoje. Nese je prind dhe femijet e tu adoleshen te kalojne teper kohe me rrjetet shoqerore, perpiqu te shkosh ne rrenje te problemit. Per shembull, ne librin e saj Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens, Nensi E. Uillardi thekson se perdorimi i tepert i rrjeteve shoqerore mund te kete lidhje me ankthin, stresin dhe mosvle resimin e vetes. Shume adoleshente mera kosen se tepermi per poziten e tyre shoqero re,shkruan ajo.Nese adoleshentet e matin vleren e tyre ne shoqeri me intensitetin e ko munikimit elektronik me shoket, mund te be hen te varur. Mos lejo kurre qe rrjetet shoqerore ose cfaredolloj p erdorimi tjet er i Internetit t e nderhyje ne miqesite qe duhet te kultivosh brenda familjes. Nje nga paradokset e In ternetit,shkruan Don Tepskoti ne librin e tij Grown Up Digital,eshte se, nderkohe qe i ndihmon pjesetaret e familjes te lidhen kur jane larg, i ndan kur jane ne shtepi. Perfundimi. Nje vajze me emrin Emili, tho te: Mendoj se rrjetet shoqerore jane nje me nyre fantastike per tu lidhur me njerezit. Por,
Zgjohuni! shkurt 2012 7

R R J

O Q E

R O R E

Si ndikojne rrjetet shoqerore ne reputacionin tim?

Reputacioni i mire dhe respekti vlejne shume me teper se ari e argjendi. Proverbat 22:1, Contemporary English Version.

MOS HARRO TE KLIKOSH SIGN OUT!

Nese nuk klikon Sign out (Dilni) kur nuk je i pranishem, rrezikon qe te tjeret te po stojne cfare te duan ne faqen tende. Si pas avokatit Robert Uilson, kjo eshte njesoj si te lesh portofolin ose celularin mbi nje tavoline pikniku ne nje vend pu blik. Kushdo mund te ulet dhe te posto- je cfare te doje ne faqen tende. Cfare ke shillon ai? Sigurohu qe te klikosh Sign out.

ashtu si me cdo gje tjeter, duhet te dish kur te shkeputesh. Cduhet te dish? Me ate qe fut ne rrjetin shoqeror ti skalit nje reputacion qe veshti r e t e fshihet. (Proverbat 20:11; Mateu 7: 17) Shume ndoshta nuk i kuptojne rreziqet e mundshme. Duket se, kur njerezit futen ne nje rrjet shoqeror, humbasin arsyen,tho te nje vajze me emrin Rakela.Thone gjera qe normalisht nuk do ti thoshin. Disa nuk e kuptojne se mund ta prishin reputacionin ve tem duke postuar dicka te pahijshme. Prishja e reputacionit ne nje rrjet shoqe ror, mund te kete pasoja afatgjata. Ne librin Grown Up Digital thuhet: Kemi degjuar shu me raste per perdorues te rrjeteve shoqerore qe kane humbur punen ose nuk i kane marre ne pune per shkak te asaj qe kane postuar ne rrjet. Cmund te besh? Hidhi nje sy faqes sate ne rrjetin shoqeror dhe perpiqu ta shohesh me syrin qe do ta shihnin te tjeret. Beji vetes keto pyetje: Vertet keshtu dua qe te me shohin? Nese dikush do te shihte fotot qe kam po stuar dhe do te pershkruante karakterin tim ne baze te tyre, cfare epitetesh do ti vinin ne mendje? Flirtues? Seksi? Qeji festash? Nese po, a dua qe te tjeret te me shohin me kete sy, per shembull kur te kerkoj nje pune dhe punedhenesi im i ardhshem te shohe fa qen time? A jane keto fotografi vertet ne per puthje me parimet qe ndjek? Nese je nje i ri, pyet veten: Po sikur te hy nin ne faqen time prinderit, nje mesues ose nje i rritur tjeter qe e vleresoj? A do te me vin te turp nga ajo qe do te shihnin e lexonin? Perfundimi. Kur behet fjale per reputaci onin t end, kujto fjal et e apostullit Pavel:

A PO I NDJELL TELASHET?

Nga nje anketim i revistes Consu- mer Reports u zbulua se mjaft per dorues te rrjeteve shoqerore u futen rreziqeve qe cojne ne vjedhje shte pish, vjedhje identiteti dhe gjurmim personi. Pesembedhjete per qind

kishin postuar ku ndodheshin n e ate moment ose planet e udheti mit, 34 per qind daten e plote te li- ndjes dhe 21 per qind e atyre me fe mije ne shtepi kishin postuar emrat dhe fotografite e femijeve.

Si ndikojne rrjetet shoqerore ne miqesite e mia?

Kush ecen me te mencurit, do te behet i mencur, por atij qe shoqerohet me budallenjte, do ti shkoje keq. Proverbat 13:20.

Cka mbjell, ate do te korresh!Galatasve 6:7, ECM. Cduhet te dish? Miqesite ndikojne ne me nyren si mendon e si vepron. (1 Korintas ve 15:33) Kjo do te thote se duhet te jesh perzgjedhes me shoqerite ne rrjetet shoqero re. Disa pranojne ne listen e tyre te shokeve dhjetera e madje qindra njerez qe nuk i njo hin mire ose nuk i njohin fare. Te tjere zbu lojne se jo te gjithe ne listen e shokeve jane shoqeri e mire. Ja cfare kane thene disa. Nese dikush pranon ne listen e miqve cdo Tom, Dik e Heri, heret a vone do te hyje ne telashe.Analisa. Shume veta qe njoh, pranojne kerkesat per shoke edhe nga ata qe nuk duan ti kene ne liste sepse nuk duan ti fyejne.Liana.

Eshte njesoj si te shoqerohesh drejtper drejt me ata njerez. Duhet te besh kujdes me zgjedhjen e shokeve.Aleksa. Cmund te besh? Vendos rregulla per mi qesine. Per shembull, disa i kane vene kufij vetes ne lidhje me zgjedhjen e shokeve: I lejoj njerezit te b ehen shoket e mi vetem nese i njoh, domethene nese i njoh mire, jo thjesht u di emrin.Xhini. Behem shok vetem me ata qe i njoh prej kohesh. Nuk pranoj kurre te panjohur.Monika. Me pelqen te shtoj ne liste vetem ata qe njoh mire dhe qe e di se kane te njejtat norma me mua.Rea. Nese marr nje kerkese per te pranuar ne liste dike qe nuk e njoh, nuk e pranoj. Eshte kollaj fare. Te gjithe shoket e mi jane njerez qe i njoh dhe qe tashme i kam pasur shoke edhe jashte Internetit.Maria. Nese nje shok fillon te postoje fotografi ose mesazhe qe me duken te papershtatshme, nuk me vjen keq fare ta heq nga lista. Edhe vetem po te shohesh posten e tyre, eshte sho qeri e keqe.Kimi. Kur kisha faqen time n e nje rrjet shoqe ror, kisha vendosur shume rregulla te forta per privacitetin. Nuk lejoja qe shoket e sho keve ti shihnin fotografite e mia, por vetem shoket e mi. E beja kete se nuk e dija me sigu ri nese shoket e shokeve ishin shoqeri e mire per mua. Nuk i njihja ose nuk e dija cfare re putacioni kishin.Hedheri. Perfundimi. Dr. Guen Shurgin OKefe shkruan ne librin e saj CyberSafe: Rregulli me i mire eshte te pranosh si shok vetem nje rez qe i njeh dhe me te cilet ke lidhje jashte Internetit.1
1 Per me shume informacion per rrjetet shoqerore, shih revisten Zgjohuni! te korrikut 2011, faqet 24-27 dhe te gushtit 2011, faqet 10-13.

Zgjohuni! shkurt 2012

 NJE QYTET UNIK PREJ LETRE

Q
YTET prej letre?mund t e pyesni. Po, por nuk eshte nje qytet i vertete, por nje maket. Behet fjale per qytetin e Prages, kryeqytetin e Republikes Ceke dhe ky maket ruhet ne Muzeun e Bashkise se Prages. Ai qe e beri, ishte Antonin Lengvajli, i cili punoi per kete model prej letre per 11 vjet, nga viti 1826 deri me 1837, vit ne te cilin vdiq. Cfa re e shtyu Lengvajlin t e ndermerr te nje projekt kaq te veshtire? Lengvajli lindi me 1791 ne qy tetin e Postolopertit, tani pjese e Republikes Ceke. Pasi studioi per litografi n e Akademine e Ar teve ne Viene, Austri, hapi puni- shten e pare te litografise ne Prage. Por, si biznesmen nuk pati sukses dhe falimentoi. Ne vitin 1826, gja te vizites ne nje ekspozite ne Prage, pa nje maket prej allcie te qytetit te Parisit, France. I frymezuar nga ajo qe pa, Lengvajli vendosi te bente nje maket te Prages, duke perdorur karton dhe tek-tuk dru. Por ne fillim, per disa vjet Lengvajli regji stroi me kujdes hollesi te Prages. Per shkoi cdo rruge, duke bere skica dhe duke shenuar vendndodhjen e sak te te ndertesave, stolave ne parqe, barakave, statujave dhe pemeve. Madje perfshiu ne projekt edhe fucite qe pa pertoke, xhamat e thyera te dritareve, nje shkalle te mbeshtetur ne mur dhe stiva drush. Pastaj filloi te ndertonte ma ketin ne nje shkalle zvogelimi 1:480.
Faqja 10, Lengvajli: S laskavym svolenm Narodnho muzea v Praze; faqet 10 dhe 11, fotografi te maketit: S laskavym svolenm Muzea hlavnho mesta Prahy

Antonin Lengvajli

Maketi prej letre i Prages nga Lengvajli /

Pamje e zmadhuar ) e maketit prej letre te Lengvajlit

10 Zgjohuni! shkurt 2012

 Per te shtuar te ardhurat e pakta, ai bente edhe makete te shtepive te fisnikeve. Ne vitin 1837, Lengvajli u semur me tuber kuloz dhe vdiq ne qershor te po atij viti duke lene pas gruan e pese vajzat. Tre vjet me vone, maketi i tij u be pjese e Muzeut Patriotik qe tani quhet Muzeu Kombetar. Si arriti deri atje? Ne vitin 1840, e veja e Lengvajlit ia ofroi perandorit Ferdinandi I, i cili e bleu dhe me bujari ia dhuroi atij qe sot eshte muzeu ko mbetar i Republikes Ceke. E cuan n e muze me nente arka. Me vone, nje zedhenes i Mu zeut te Qytetit te Prages ku tani gjendet make ti, tha: Maketi i Lengvajlit ekspozohej vetem me raste ne shekullin e 19-te. Ne vitin 1891 ishte nje nga gjerat e paraqitura ne Ekspozi ten e Jubileut Kombetar. Per kete rast te she nuar, iu nenshtrua nje restaurimi te kushtue shem . . . Qe nga viti 1905, maketi u be pjese e perhershme e Lapidariumit te Muzeut Ko mbetar.

Maketi prej letre i Lengvajlit eshte teper i njohur. Permasat e tij arrijne ne 5,76 metra i gjate dhe 3,24 metra i gjere. Eshte vendosur brenda nje vitrine prej xhami dhe ndricohet nga nje sere dritezash te varura brenda saj. Ky qytet duket kaq real, sa gati harron qe eshte vetem nje maket. Kjo sepse Lengvajli e ka ndertuar secilen prej me shume se dy mije ndertesave ne miniature me merak e mjaft saktesi. Per shembull, Lengvajli u vuri ndertesave edhe numer kadastre. Neper rruge vuri fene re, beri kanale kullimi dhe i shtroi me kall drem. Kurse kishat i solli me imtesi duke per fshire xhamat e ngjyrosur, si edhe xhamat qe mungonin ose qe ishin thyer. Ne maketin e tij shihen edhe tullat ne ato pjese te shtepive ku kishte rene suvaja. Nuk la pa vene edhe lumin Veltave, qe vershon permes Prages. Sot, maketi prej letre i Lengvajlit nuk eshte vet em nj e objekt interesant muzeor, por edhe nje magnet per artdashesit dhe historia net qe duan te shohin si ka ndryshuar Pra ga nder vite. Kuptohet, disa pjese te qytetit duken krejt ndryshe per shkak te ndertimeve ose restaurimeve, sidomos lagjja e judenj ve dhe nje pjese e Prages qe quhet Qyteti i Vjeter. Fale teknologjise moderne, maketi i Lengvajlit tani eshte dixhitalizuar dhe kjo u jep mundesi vizitoreve ta shohin Pragen e vi tit 1837 ne formen e nje modeli kompjuterik ku mund te nderveprosh. Ne prill te 1837- es, Lengvajli i semure ker koi qe maketi i tij te vendosej ne muzeun qe atehere mbante emrin Muzeu Patriotik, por muzeu nuk ishte i interesuar. Sa i zhgenjyer duhet te jete ndier! Por, imagjinoni sikur te vi zitonte muzeun sot ose te endej ne rruget e Prages se tij te vjeter permes ekranit te ko mpjuterit. Pa dyshim do te mendonte se puna e tij gjithe perkushtim nuk ishte e kote.

Magnet per historianet

1. Demi per ijimin. 2. Mielli. 3. Qypi me vere. 4. 4.200. 5. B.

PERGJIGJET E FAQEVE 30, 31

 PIK EPAMJA E BIBL ES

Si duhet ti lutemi Perendise?

SHTE nje privilegj i pashoq ti drejtohemi te Plotfuqishmit ne lutje e ti shprehim me ndimet tona me te thella. E megjithate shume njerez nuk ndihen te sigurt per menyren si du het te luten, kurse te tjere duan ti bejne me do methenese lutjet e tyre. Me sa duket, edhe disa nga dishepujt e hershem te Jezuit ishin ne me rak per cilesine e lutjeve te tyre. Nje prej tyre i tha: Zoteri, na meso si te lutemi. (Luka 11:1) Jezui u dha lutjen model qe shpesh quhet Lutja e Zoterise ose lutja Ati yne. Kjo lutje e bukur, e megjithate e thjeshte, jo vetem na ndihmon ti drejtohemi Perendise n e menyre te pranueshme, por edhe hedh drite mbi mesazhin krye sor te Bibles. Jezui tha: Ju lutuni ne kete menyre: Ati yne qe je ne qiej, u shenjterofte emri yt. Ardhte mbre teria jote. U befte vullneti yt, si ne qiell, edhe ne toke. Na e jep buken per kete dite dhe na i fal mekatet, sikurse edhe ne i kemi falur ata qe kane mekatuar kunder nesh. E mos na co ne tundim, por na cliro nga i ligu.Mateu 6:9-13. Vini re se Jezui tha: Ju lutuni ne kete meny re. Cfare donte te thoshte? Ai nuk donte qe di shepujt ti perseritnin si papagall fjalet e tij ose ti mesonin p ermendsh. Sapo kishte folur ku nder kesaj gjeje. (Mateu 6:7) Por, lutja qe beri, na meson cfare ka p erparesi, pra cfare eshte e rendesishme ne syte e Perendise, jo vetem ne syte tane. Per te kuptuar cilat gjera kane perpa resi, duhet te kapim kuptimin e fjaleve te Jezu it. Le ti analizojme keto fjale pike per pike. Me te drejte, Jezui iu drejtua Perendise me fja len Ate, pasi Ai na do dhe na mbron tamam
12 Zgjohuni! shkurt 2012

Lutja model e Jezuit

si nje baba i mire. Gjithashtu, Ai ka nje emer Jehovai cili nuk duhet ngaterruar me titujt e tij te shumte, si i Plotfuqishem, Perendi dhe Zot.1 (Psalmi 83:18) Po atehere, perse ka nevo je te shenjterohet ose te behet i shenjte emri i Perendise, i cili perfshin edhe reputacionin e tij? Sepse mbi kete emer eshte hedhur balte. Disa njerez fajesojne Perendine per vuajtjet qe kalojne kur ne te vertete shkaku mund te jene vete njerezit ose thjesht fakti qe jane gje ndur ne vendin e gabuar ne momentin e gabu ar. (Proverbat 19:3; Eklisiastiu 9:11) Te tjere e kane akuzuar Perendine per katastrofat natyro re. Por Bibla thote se Perendia nuk mund te sprovohet me gjera te liga, dhe as ai vete nuk sprovon njeri. (Jakovi 1:13) Kurse shume nje rez fetare thone se Perendia i ndeshkon te ligjte duke i torturuar perjetesisht ne nje ferr te zjarr te, nje mesim ky qe patjeter e fyen Perendine e dashurise. (Jeremia 19:5; 1 Gjonit 4:8) Te Ro makeve 6:23 thuhet se paga qe paguan mekati eshte vdekja, e jo torturat e perjetshme.2 Ardhte mbreteria jote. Mbreteria e Perendi se eshte nje qeveri mbreterore ne duart e Jezu Krishtit, mbretit te saj. Se shpejti, e gjithe toka do te jete nen sundimin e tij. Atij iu dha su ndim, lavdi dhe mbreteri,thuhet te Danieli 7:14. Mbreteria e Perendise do te vije kur te nderhyje ne ceshtjet njerezore duke therrmuar te gjitha mbreterite kundershtare e duke marre plotesisht nen kontroll token.Danieli 2:44.
1 Ne gjuhet origjinale ne te cilat eshte shkruar Bibla, kryesisht hebraisht dhe greqisht, emri hyjnor shfaqet rreth 7.000 here. Mjerisht, shume perkthime te Bibles ne kohet tona perdorin tituj ne vend te emrit hyjnor. 2 Te vdekurit nuk vazhdojne te jetojne ne nje forme tjeter jete, por jane n e gjume, pra, sjane te vetedijshem per asgje ndersa presin te ringjallen ne te ardhmen.Gjoni 5:28, 29; 11: 11-13; Eklisiastiu 9:5.

Shpjegimi i lutjes model Ati yne qe je ne qiej, u shenjterofte emri yt.

 keshilles qe gjendet te Proverbat 30:8: Mos me jep as varferi, as pasuri. Me ler te ha aq sa me nevojitet.

tet tona jane si borxhe.1 Te gjithe ne kemi dety rimin ti bindemi Perendise. Prandaj kur nuk i bindemi, pra kur mekatojme ndaj tij, si te thu ash, hyjme ne borxh me te. Ky borxh shtohet sa here nuk i bindemi. Megjithate, Jehovai eshte i gatshem te na e fale kete borxh kur ne me da shamiresi i falim ata qe mekatojne ndaj nesh. Mateu 18:21-35. I ligu eshte Satana Djalli, qe quhet edhe Tu nduesi. (Mateu 4:3) Ngaqe mishi yne i paper sosur eshte i dobet, kemi nevoje per ndihmen e Perendise qe ti bejme balle Satanait dhe nje rezve qe perdor ai.Marku 14:38. Shpresojme qe lutja e Jezuit tju ndihmoje te permiresoni lutjet tuaja, ndoshta duke u dhe ne perparesi gjerave te duhura. Por si hedh drite lutja model e Jezuit mbi mesazhin krye sor te Bibles? Ne perputhje me fjalet e Jezuit, tema kryesore e Bibles eshte shenjterimi i em rit te shenjte te Perendise, zhdukja e gjithe li gesise dhe sundimi paqesor i Mbreterise se tij mbi gjithe token. Cfare thesaresh qe na afrojne me shume me Perendine, perfshiu Jezui ne lutjen model!
1 Shihni shenimin te Mateu 6:12 dhe Luka 11:4.

Na i fal mekatet, sikurse edhe ne i kemi fa lur ata qe kane mekatuar kunder nesh. Meka-

Mos na co ne tundim, por na cliro nga i ligu.

Lutja model e Jezuit mund tju ndihmoje te vini ne radhe te pare ato gjera qe kane rendesi ne syte e Perendise, jo vetem ne syte tuaj

Nen sundimin e Mbreterise, njerezimi do ti nenshtrohet vullnetit te Perendise. Si rrjedhoje, do te mbizoteroje paqja e vertete dhe te gjithe njerezit do te adhurojne Perendine ne perputh je me vullnetin e tij. Politika percarese dhe feja e rreme nuk do te ekzistojne me. Duke perdo rur nje gjuhe te figurshme, Zbulesa 21:3, 4 tho te se tenda e Perendise do te jete me njere zit dhe se ai do te fshije cdo lot nga syte e tyre. Nuk do te kete me vdekje. As vajtim, as klith me, as dhembje nuk do te kete me. Gjerat e meparshme shkuan. Na e jep buken per kete dite. Pasi theksoi perparesine e emrit te Perendise dhe Mbreteri se, Jezui e drejtoi vemendjen te nevojat tona. Fjalet e tij tregojne se nuk duhet te rropatemi per te pasur me teper nga sa na nevojitet per kete dite. Perkundrazi, duhet ti veme veshin

U befte vullneti yt, si ne qiell, edhe ne toke.

A DONI T E DINI ?

Cfare donte te thoshte Jezui me fjalet ju lutuni ne kete menyre? N e p ergjithesi, cilat ceshtje duhet te permendim te parat ne lutjet tona? Mateu 6:9, 10. Pse duhet ti falim ata qe mekatojne ndaj nesh? Mateu 6:12.
Mateu 6:9.

Zgjohuni! shkurt 2012

13

 MENCURI PER SYRIN

Syri i njeriut eshte nje veper arti. Por nuk eshte vetem i bukur. Ai ka edhe nje ndikim te fuqishem. Nje liber thote se dyzet per qind e te gjitha fijeve nervore te lidhura me trurin, jane te lidhura me retinen, nje ind i holle dhe i nderlikuar qe vesh pjesen e brendshme te syrit. Visual Impact, Visual Teaching. Jezui me te drejte e quajti syrin llamba e trupit. Duke shpjeguar cdonte te thoshte, vazhdoi: Nese syri yt eshte i thjeshte [i sinqerte, i perqendruar ne gjera te mira], gji the trupi do te jete i ndricuar, por nese syri yt eshte i lig, gjithe trupi do te jete i erret. (Mateu 6:22, 23) Me nje gju he te figurshme, Jezui po theksonte ndikimin e fuqishem qe mund te kete syri te mendimet, ndjenjat dhe veprimet tona. Mendimet e mira e ndricojne jeten tone, kurse me ndimet e keqija e erresojne. Per shembull, shikoni se cfare thuhet te Mateu 5: 28, 29: Kushdo qe vazhdon ta shikoje nje grua aq sa ta deshiroje, tashme ka kryer kuroreshkelje me te ne zem ren e vet. Nese syri yt i djathte po te behet pengese, hiqe [ne kuptim te figurshem]. Cfare donte te thoshte ai? Syri qe endet sa andej-ketej, mund te ndeze deshira te gabu ara te dikush deri ne ate pike sa, me tiu dhene munde sia, te kryeje imoralitet dhe te humbase miratimin e Pere ndise.Jakovi 1:14, 15. Sa mire eshte te ushtrojme vetekontroll, edhe nese kjo eshte aq e veshtire sa mund te krahasohet me heqjen e syrit. Por, a ia vlen te humbasim shpresen per jeten e per hershme vetem per disa caste kalimtare kenaqesie sek suale? Ajo qe shohim, mund te ushqeje lakmine. Prandaj, Bi bla na paralajmeron se deshirat [egoiste] te syve nuk vij ne nga Ati, por nga bota. Dhe bota po kalon, e po keshtu edhe deshirat e saj, kurse ai qe ben vullnetin e Perendise, mbetet pergjithmone.1 Gjonit 2:16, 17. A eshte teper kufizuese Bibla? Kurrsesi. Te shperfi llesh normat e saj, do te thote tu lesh shteg probleme ve dhe nje jete te palumtur. (Galatasve 6:7, 8) Ti vesh ve shin Fjales se Perendise, perfshire edhe keshillave te saj te mencura per syrin, do te thote te mbjellesh per lumtu rine. Lum ata qe e degjojne fjalen e Perendise dhe e zbatojne!tha Jezui. (Luka 11:28) Pervec kesaj, ata kane shpresen te jetojne pergjithmone ne toke. Kurse ata qe ushqejne nje sy imoral ose lakmitar, humbasin edhe lum turine, edhe jeten.
14 Zgjohuni! shkurt 2012

LAVDIA E YJEVE
JENI mahnitur ndonjehere duke pare mi jera e mijera yjet qe duken nga toka ne nje nate te kthjell et? Teksa soditnit me endje, mund te keni vene re se ato pika vezulluese dri te ndryshojne nga njera-tjetra per nga shkelqi mi, e madje edhe ngjyra. Me te drejte Bibla thote: Ylli ndryshon nga ylli per nga lavdia. 1 Korintasve 15:41. Pse yjet ndryshojne per nga lavdia ose, si c do te thoshim ne, per nga shkelqimi? Pse, per shembull, disa duken te bardhe, kurse te tjere blu, te verdhe ose te kuq? Pse vezullojne? Yjet jane si furra gjigante, ne brendesi te te cilave ndodhin reaksione berthamore qe cliroj ne sasi te pallogaritshme energjie. Kjo energji zhvendoset ne shtresat e jashtme te yllit dhe nga aty rrezatohet ne hapesire, kryesisht ne formen e drites se dukshme dhe te rrezeve in fra te kuqe. Mbase ju duket e habitshme, por yjet me te nxehte jane ata blu, kurse me te ftoh tet jane ata te kuq. Pse ndryshon ngjyra? Drita mund te mendohet si nje vershim grimcash te quajtura fotone, te cilat veprojne edhe si vale te ngarkuara me energji. Yjet me temperature me te larte leshojne fotone me energji me te larte, te cilat kane gjatesi vale me te shkurter ne skajin blu te spektrit. Kurse yjet me t e ftohte leshojne fotone me energji me te ulet, te cilat gjenden drejt skajit te kuq te spektrit. Drita qe leshon Dielli yne qendron pak a shume ne mes t e spektrit, sepse sasia e madhe e drites se tij eshte ne rrezen qe shtri het nga e gjelbra tek e verdha. Atehere pse nuk

duket gjelberosh? Sepse ai leshon nje sasi te madhe drite ne te gjitha gjatesite e valeve te dukshme. Keshtu, i pare nga hapesira, dielli yne duket i bardhe. Ne e shohim diellin nepermjet filtrit te atmosferes dhe kjo i jep atij pamje te ndry shme ne varesi te kohes gjate dites. Per she mbull, ne mesdite dielli zakonisht ka ngjyre te verdhe te shndritshme. Por gjate lindjes dhe perendimit, kur puqet me vijen e horizontit, mund te duket portokalli, e madje i kuq. Ky ndryshim ngjyre ndodh per shkak te molekula ve te gazit, avujve te ujit dhe grimcave te ndry shme mikroskopike ne atmosferen e tokes. Fale perberjes se saj, atmosfera percon dri ten diellore blu dhe ngjyrevjollce, duke i dhe ne qiellit ne nje dite te kthjellet nje ngjyre blu te mrekullueshme. Pa ngjyren blu dhe vjollce ne zonen e dukshme te spektrit te drites, dri ta e drejtp erdrejte qe mbetet ne mesdite eshte ne menyre mbizoteruese e verdhe. Por kur di elli eshte shume poshte ne horizont, para se te arrije te ne, drita e tij e pershkon atmosferen ne nje kend minimal pjerresie. Si rezultat, drita e diellit pershkon me shume atmosfere, e cila tani shperndan edhe me shume drite ne rrezen blu, si edhe drite jeshile. K eshtu, ne perendim dielli mund te duket si nje lemsh i zjarrte qe kuqelon e te le pa mend. Ndjeshmeria e syrit tone percakton ne me nyre te konsiderueshme se si na duket qielli
Zgjohuni! shkurt 2012 15

& NASA, ESA dhe Hubble Heritage (STScI/AURA)-ESA/Hubble Collaboration

Atmosfera e tokes ngjyros Diellin

Qielli ngjyra-ngjyra i nates

Ylli V838 Monocerotis

Galaktika ndervepruese Arp 273

i nates. Syri yne e merr driten nepermjet dy sensorevekoneve dhe kleckave. Konet sher bejne per te dalluar ngjyrat, por ne drite shu me te zbehte ato nuk funksionojne. Kurse kleckat, megjithese nuk i kapin ngjyrat, jane fotoreceptore jasht ezakonisht t e afte. Ne fakt, ne kushte ideale, klecka mund te shqua je edhe nje foton te vetem. Megjithate ndje shmeria e kleckave ndryshon ndaj gjatesive te valeve me te shkurtra ne skajin blu te spek trit. Per pasoje, kur shohim me sy te lir e yje te zbehte me te njejten ndritshmeri, ka te ngjare qe te jemi duke pare yje blu, por jo yje te kuq. E mira eshte qe sot nuk jemi te kufizuar te sho him vetem me sy te lire.

Dylbite dhe teleskopet na e rritin aftesine per te pare objekte te zbehta ne qiellin e na tes, si yjet, galaktikat, kometat dhe mjegullnajat. Madje edhe me to, pamja ndikohet disi nga atmosfera. Ketij problemi i ka dhene zgjidhje Teleskopi Hapesinor Habell ose HST, i cili orbiton rreth tokes. Mrekulli e teknologjise, HST-ja mund te dalloje objekte qe jane 10 mi liarde here me te zbehta se ato qe mund te sho him me sy te lire. Si rrjedhoje, HST-ja ka sjelle pamje te mahnitshme te objekteve ne hapesi ren kozmike, duke perfshire galaktika, re plu huri nderyjor dhe re gazi te quajtura mjegullnaja.

V838: NASA, ESA dhe H. Bond (STScI); Arp 273: NASA, ESA dhe Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

PSE VEZULLOJNE YJET?

Yjet vezullojne ose duken sikur ndryshojne paksa shkelqimin dhe vend ndodhjen per shkak te turbullimeve ne atmosferen e tokes. Le ta ilustrojme me nje shembull. Perfytyroni driteza te vockla ne fund te nje pishine. Si duken dritat kur uji valezon? Ato vezullojne, njesoj si yjet. Kurse dritat me te medha ndikohen me pak. Planetet jane si keto drita me te medha, jo sepse jane me te medhenj sesa yjet, por sepse jane shume me afer tokes ndaj duken me te medhenj.
16 Zgjohuni! shkurt 2012

 A JANE NATYRALE NGJYRAT E PAMJEVE?

Sidoqofte, teleskopet e rinj me baze ne toke jane po aq, e madje edhe me te afte se HST-ja ne disa aspekte. Per shembull, fale teknikave te zgjuara korrigjuese ndaj efekteve te atmo sferes, keta teleskope te rinj u japin mundesi astronomeve te shohin pamje me rezolucion me te larte ose me shume hollesi sesa me ndih men e HST-se. Nje shembull eshte Observato ri U. M. Kek ne Havaji, ku eshte montuar tele skopi Keck I, nje nga teleskopet me te medhenj optike ne bote. Nepermjet tij, astronomi Piter Tethill i Universitetit te Sidneit, Australi, zbu loi rete e pluhurit qe dalin nga sistemet me yje te dyfishte ne yjesine e Shigjetarit qe nga kend veshtrimi yne duket sikur eshte afer qendres se galaktikes sone Udha e Qumeshtit. Sa me thelle e vezhgojne astronomet ko zmosin, aq me shume yje dhe galaktika zbuloj ne. Sa eshte numri i tyre? Ne vetem mund te hamendesojme, kurse Krijuesi yne, Perendia Jehova, e di me saktesi. Ai numeron yjet dhe i therret te gjitha me emer,thote Psalmi 147:4. Profeti Isaia u shpreh ne menyre te ngja shme. Madje, me nje saktesi shkencore per tu pasur zili, ai tha se universi eshte veper e ener gjise se pafund te Perendise. Ngrini syte lart dhe shikoni,shkroi ai.Kush i krijoi keto gje ra? Ai qe e nxjerr ushtrine e yjeve te llogari tur me numer dhe e therret secilin me emer. Fale energjise se tij dinamike dhe fuqise se tij te madhe, nuk mungon asnje prej tyre.Isaia 40:26. Si e dinte Isaia, qe jetoi rreth 2.700 vjet me pare, se universi eshte veper e energjise se pa fund te Perendise? Me siguri nuk e tha nga me ndja e vet. Perkundrazi, ai shkroi ate qe i dha nen frymezim Jehovai. (2 Timoteut 3:16) Ke shtu, ai dhe shkrimtaret e tjere te Bibles bene dicka qe smund ta beje asnje tekst shkencor ose teleskop. Ata treguan se kush ishte Ai qe ua dha yjeve bukurine dhe lavdine.
J. Hester dhe P. Scowen (AZ State Univ.), NASA )

Fale Teleskopit Hapesinor Habell (HST) ka te ngjare te keni pare pamje te mahnit shme e plot ngjyra te galaktikave, mjegullnajave dhe yjeve. Por, a jane te verteta ngjyrat? E verteta eshte se ato jane nje riprodhim, nje gershetim i artit Bardhe e zi me shkencen. Pamjet qe vijne nga HST-ja jane bardhe e zi, por te bera me fil tra me ngjyra. Astronomet dhe specialistet e imazhit perdorin teknologji moderne dhe pro grame kompjuterike per nxjerrjen e pamjeve perfundimtare, nganjehere per te riprodhuar sa me afer qe te jete e mundur ato qe mendojne se jane ngjyrat natyrale te objekteve qiellore.1 Ne raste te tjera, astronomet nxjerrin qellimisht pamje me ngjyra jo natyrale per te nxjerre ne pah disa gjera, mbase per qellime studimi.
1 Kur perdorim teleskopin per te vezhguar objektet e zbehta ne qiellin e nates, qelizat e konit te syrit ia kalojne detyren qelizave te kleckave, te cilat nuk mund ti dallojne ngjyrat.

E kuqe

E gjelber

Blu

Pamja perfundimtare pas bashkimit te tri ngjyrave

 T E RINJT E PYESIN

Si te kenaqem me studimin e Bibles?

E pse ta studioj Biblen? Mendo per keto dobi:

Bibla mund te te ndihmoje te gjesh nje thesar. Ky liber qe eshte libri me i shitur te meson si te pergatitesh per nje jete sa me te mire te tregon gjera per te ardhmen e te shkuaren, qe perndryshe nuk do ti dije te ndihmon te njohesh veten dhe te behesh njeri me i mire1

Prite

Palose

E STUDIOSH Biblen kerkon perpjekje, por dobite jane te medha. A do te dish se si e studiojne disa te rinj? Prite dhe palose eten vijuese. Keshtu do te kesh kater faqe qe mund tu referohesh kollaj. Aty tregohet se si po i kapercejne pengesat bashkemoshataret e tu dhe se sa shume po perfitojne nga studimi personal i Bibles. Cdokush mund te gjeje di cka dobiprurese ne Bibel. Shumellojshmeria e argumenteve qe ajo trajton,eshte e pafund.Valeria.2

1 Per te kuptuar me shume se si te ndihmon Bibla ne te gjitha keto aspekte, kontakto me Deshmitaret e Jehovait ne vendin tend, shkruaju ne nje nga adresat e pershtatshme ne faqen 5 ose vizito faqen tone te Internetit www.jw.org. 2 Ne kete artikull, disa emra jane ndryshuar.

Per me shume artikuj nga rubrika Te rinjte pyesin, mund te shkarkoni numra te tjere te revistes Zgjohuni! nga adresa e Internetit www.jw.org

18

Zgjohuni! shkurt 2012

 PRITE PERGJATE VIJAVE TE NDERPRERA PALOSE

KESHILLA NGA BASHKEMOSHATARET

Problemi:

SI TA STUDIOJ BIBLEN?
SKAM VULLNET
Te duhet:
Jo gjithmone ma ka enda te ulem e te studioj per nje ore. Lena.

Zakaria Mos studio thjesht cfare po stu diojne prinderit ose te tjeret. Mund te qu het studim personal kur studion dicka per te cilen ti ke nevoje.

Kejli Fillo me pak. Po te jete e nevoj shme, studio sikur edhe per pese minuta, por ama cdo dite. Pastaj mund ta shtosh pak nga pak ne 10 minuta, 15 minuta . . . . Me kalimin e kohes do te gjesh kenaqesi.

Daniela Gjerat e vogla mund ta bejne terheqes studimin. Merr ca stilolapsa me ngjyra dhe nje bllok te lezetshem ose krijo nje dosje elektronike ne kompjuter me emrin Studimi personal.

Xhordani Nese zgjedh nje teme qe me pelqen, arrij te studioj me teper. Gjithashtu, kam nevoje per nje ambient te qete. Nuk studioj dot nese ka shume zhurme rreth e rrotull.

Qe te gjesh kenaqesi kur MOTIVIM studion Biblen, duhet ti pergji gjesh pyetjes: Cfare perfitoj une? A deshiron te kesh miqe si me Perendine, te kuptosh me mire domethenien e ngjarjeve boterore ose te behesh njeri me i mire? Bibla mund te te ndihmoje ne keto dhe ne aspekte te tjera. Mos e mendo si pune ose si detyrat e shkolles. Por, konsideroje studimin e Bibles si nje menyre per tu afru ar me Mikun me te madh qe mund te kesh: Perendine Jehova. Betania. Studimi eshte kohe qe kalon me Perendine Jehova. Nese kalon kohe me dike vetem ne prani te prinderve, a mund te quhet ai vertet miku yt apo thjesht miku i pri nderve? Nese studion vetem, Jehovai mund te behet miku yt. Bianka. Mos harro: Cdo gje ne Shkrime eshte Fjala e Pere ndise. Ajo eshte e dobishme per ti mesuar e ndihmuar njerezit dhe per ti ndrequr e per tu treguar si te jetojne. (2 Timoteut 3:16, Contemporary English Version) Bibla mund te te ndihmoje edhe ty ne keto aspekte. Perpiqem te perqendrohem te dobite. Nese caloj ne ndonje drejtim, studimi me tregon se cfare duhet te bej dhe keshtu ta permiresoj. Maksi.
Per te menduar: Cfare mund te te motivoje ty te studiosh?

Problemi: MERZITEM

Pas 10 minutash studim, me fillon lo dhja; pas 20 minutash me vjen te bej dicka tjeter; pas 30 minutash, merzi tem per vdekje. Alisona.

Problemi: SKAM KOHE

Do te doja shume ta studioja me teper Biblen, por me kete program te ngarkuar e kam mjaft te veshtire te gjej kohe e te ulem per te studiuar. Maria.

Te duhet: Perdor fantazine kur zgjedh FANTAZI se cfare do te studiosh, si do te studiosh ose vendin ku do te studiosh. Merre me nge kur ben kerkime per pyetjet qe ke ne koke. Kur studion per dicka qe e ke bluar ne mendje, ne fund do te ndihesh i kenaqur e madje i gezuar. Ricardi. Ndersa lexon nje ngjarje, imagjino edhe veten aty. Mendo sikur je personazhi kryesor ose nje d eshmitar okular teksa ngjarja shpaloset. Perpiqu ta shohesh me syte e mendjes. Stiveni. B eje studimin te kendshem. Ulu ne oborr dhe merr nje gote limonate. Me pelqen te ha dicka te vogel ndersa studi oj. E kujt nuk i pelqen?! Aleksandra. Mos harro: Merzia eshte nje perceptim, e jo gjithmone re alitet. Prandaj, ne vend qe te thuash studimi eshte i m erzitshem, thuaj une merzitem. Mbaj pergjegjesi per pi kepamjen tende ndaj studimit. Kjo do te te ndihmoje te disiplinosh veten dhe do te te jape force te besh dicka per kete.Proverbat 2:10, 11. Studimi personal nuk ka pse te jete i merzitshem. Mund te jete si te duash ti. Vanesa. Per te menduar: Po ti, si mund ta perdoresh fantazine ne lidhje me studimin?

Te duhen: Pjese e rritjes eshte edhe te PERPARESI mesosh te sigurohesh per gje rat me te rendesishme. Filipianeve 1:10. Mami me ndihmoi te kuptoja se nuk do te kisha kurre kohe te tepert. Duhej ta gjeja kohen. Pasi zhvillova deshi ren per te studiuar, atehere e gjeja kohen. Natanja. Gjate viteve, kam mesuar se duhet ta caktoj kohen e studimit dhe nuk e shtyj per me vone, te ndodhe cte ndodhe. Jolanda. Nese ti e ve studimin para zbavitjes, te garantoj se do ta shijosh edhe me shume studimin dhe pastaj do te zbavitesh pa ndjenjen e fajit. Diana. Mos harro: Nese nuk vendos perparesi, do te te ike koha prej duarsh dhe do te behesh skllavi i saj. Eshte shume me mire ta marresh situaten ne dore dhe te pro gramosh kohen per studim.Efesianeve 5:15, 16. Si nxenes i shkolles se mesme, fare mire mund te zhy tem ne gjera te tjera. Megjithate, per mua ka perparesi te perpiqem fort te fus ne programin tim edhe studimin per sonal te Bibles. Xhordani.

Per te menduar: Cfare programi per studim mund te besh ti?

 A ESHT E PROJEKTUAR?

i grerezes se letres
Instinkti inxhinierik
Grerezat e letres jane pershkruar si mjeshtre te in xhinierise. Pse u shkon per shtat ky pershkrim? Shqyrtoni faktet: Sic tregon edhe vete emri, gre reza e letres e nderton dhe e miremban folene e saj te perbere me nje lloj letre te vecante qe e pro dhon vete.1 Ajo mbledh fibra bimesh dhe druresh te thare kudo qe te jene, ne trungjet e prera, ne hunjte e gardheve, ne shtyllat e telefonit dhe ne materialet e ndertimit. Pastaj i pertyp fibrat e pasura me celulo ze duke shtuar peshtymen ngjitese dhe me per mbajtje te larte proteinike. Pas ketij procesi, brumi i perftuar thahet e keshtu formohet nje leter e lehte, e forte dhe rezistente. Peshtyma e saj ka veti te vecan ta qe e bejne letren te atille qe te thithe nxehtesi dhe ta cliroje, duke ruajtur keshtu brenda hojezave te mperaturen e duhur ne dite te fresketa. Grereza e nderton folene kafshate pas kafshate. Rezultati perfundimtar eshte nje grumbull hojezash gjashtekendore qe formojne nje si cader prej letre ku nuk deperton uji. Forma gjashtekendore ndihmon qe hojeza te jete e forte dhe me hapesire te bollshme. Grerezat qe jetojne ne vende te lageshta thjesht shtojne sasine e peshtymes ngaqe ka veti kunder ujit. Megjithate, ajo zgjedh vende qe ofrojne njefare strehe mbrojtese. Poshte tyre e var folene me koke poshte ne nje si bisht. Gjithashtu, ndryshe nga proce set e prodhimit te letres qe ndotin ajrin, ujin e dheun, keto grereza nuk e ndotin mjedisin. Kuptohet, arkitektet dhe kerkuesit po studiojne lenden qe prodhon grereza me synimin per te kriju ar materiale ndertimi me cilesore qe jane te lehta, te forta, me elastike dhe te dekompozueshme. Si mendoni? A e kuptoi vete ky insekt me tru as sa dy kokrriza rere si te bente letren dhe arkitekturen e folese se vet? Apo keto aftesi kimike dhe mekani ko-inxhinierike deshmojne per nje projektues?
1 Shume lloje grerezash ndertojne fole prej letre. Hojezat sherbejne si dhomeza per vezet te cilat behen larva.

Zgjohuni! shkurt 2012

21

 Ky kombinim perberesish stimulon prodhimin e peshtymes dhe e ben te kuqe. Prandaj ata qe e pertypin, peshtyjne shpesh, madje edhe nga ma kina, pa pyetur as per kalimtaret. Arra e arekes eshte perdorur qe nga lashtesia dhe kryesisht per arsye shoqerore kulturore e ma dje fetare,thote revista Oral Health.Perdorue sit shpesh e konsiderojne te pademshme dhe tho ne se jep nje ndjesi mireqenieje, euforie [dhe] ngrohtesie ne trup . . . Por, provat kane treguar se vetem e pademshme qe nuk eshte. Pse e themi kete? Autoritetet per parandalimin e drogave besoj ne se nje nga substancat e arres se betelit te ben te varur ndaj saj. Prandaj, disa perdorues per typin deri ne 50 arra ne dite. Pa kaluar shu me, dhembet u behen me njolla dhe mund tu semuren mishrat e dhembeve. Sipas Oral He alth, perdoruesit e rregullt mund te kene proble me me ate qe quhet mukoza e pertypesve, qe eshte shpesh rrudhosje dhe njollosje ne te kuqe rremte e membranes se mukozes qe vesh gojen. Ata mund te vuajne edhe nga nje gjendje kroni ke, progresive, qe le shenja . . . ne mukozen e go jes, dhe kjo quhet fibroze e nenmukozes se go jes. Pertypja e arres se betelit eshte edhe shkaktar i nje forme te kancerit ne goje qe quhet karcino ma spinoqelizore e cila mund te shfaqet edhe ne pjesen e prapme te fytit. Kete e vertetojne edhe rastet e shumta me kancer te gojes nder te rritu Pertypen ne dem te tyre

A duhet te pertypni

arre beteli?

E NJE rrug e ne Azine e Jugut, nje person mi qesor buzeqesh duke nxjerre dhembet e nxi re dhe gojen e mbushur me peshtymen te kuqe gjak. Pastaj peshtyn dhe le mbi trotuar nje njolle te kuqe te shpifur. Ai po pertyp arre beteli. Nga Afrika Lindore, Pakistani e India e deri ne Azine e Jugut, Papua Guinene e Re dhe Mi kronezi, numri i perdoruesve te arres se betelit arrin ne qindra milione, gati sa 10 per qind e popullsise boterore. Tregtuesit e arres se betelit, ndonjehere bashke me femijet, nxjerrin tavolinat ne treg dhe ne rruge. Kurse tregtues te tjere vene drita neoni dhe punesojn e vajza gjysme te zhve shura, bukuroshet e arres se betelit, per te ter hequr njerezit. Tregtia e arres se betelit ne mbare boten sjell miliarda dollare fitime ne vit. Po cfare eshte arra e betelit? Pse e pertypin kaq shum e njerez? Si ndikon te shendeti? Cila eshte pikepamja e Bi bles per te? Si mund te hiqet ky zakon?
Cfare eshte arra e betelit?

Ajo qe zakonisht quhet arra e betelit, eshte fru- ta e tulte e palmes se arekes (palma e betelit), nje bime tropikale qe gjendet ne vendet e Azise Jug lindore dhe ne vendet aziatike te Paqesorit. Emri betel vjen nga bima e betelit (piper betle) qe nuk ka lidhje me palmen e arekes. Perdoruesit e arres se betelit mbeshtjellin nje pjese se frutit te arekes me gjethen e betelit, duke futur edhe pak gelqere. Gelqerja nxit clirimin e stimulanteve alkaloide. Disa shtojne ereza, duhan ose embelsues per ta bere me te shijshme.
22 Zgjohuni! shkurt 2012

Arra beteli te mbeshtjella me gjethe beteli

 rit ne Azine Juglindore. Ne zonen e Tajvanit, ata qe pertypin arra beteli, perbejne rreth 85 per qind te rasteve me kancer te gojes. Pervec kesaj, sic thote gazeta The China Post, ne Tajvan, rastet e kancerit te gojes, qe eshte nder 10 shkaqet krye sore te vdekjeve ne kete ishull, gati jane katerfi shuar ne 40 vitet e fundit. Situata eshte pak a shume e njejte edhe ne vende te tjera. Gazeta The Papua New Guinea Post-Courier thote se sipas Shoqates Mjekesore te Papua Guinese se Re, arra e betelit, nje nga gjerat me te pelqyera ne kete vend, po vret te pak ten 2.000 njerez ne vit dhe eshte shkaktari i shu me problemeve shendetesore. Sipas nje mjeku dhe shkrimtari per mjekesine, pasojat e perdori mit te vazhdueshem te arres se betelit jane po aq te shumellojshme sa ato te duhanit dhe perfshij ne semundjet kardiovaskulare. Bibla nuk eshte nje liber mjekesor dhe aty nuk itet ne menyre specifike per pertypjen e arres se betelit. Megjithate, ajo permban nje sere pari mesh qe mund te na ndihmojne te bejme jete me te paster, me te shendetshme dhe me te mire. Me ndoni per vargjet e meposhtme biblike dhe pye tjet qe lindin prej tyre.
Cila eshte pikepamja e Bibles?

Pertypja e rregullt e arres se betelit mund te coje ne semundje te renda

Dhembe me njolla dhe semundje te mishrave te dhembeve

Fibroze e nenmukozes se gojes

te ishim te shenjte ose te paster ne syte e Perendi se nese do ta ndotnim trupin duke pertypur arren e betelit? Fal e [Per endis e] ne kemi jet e. (Veprat 17:28) Cdo dhurate e mire dhe cdo gje e perso sur qe na jepet, eshte nga lart. (Jakovi 1:17) Jeta eshte dhurate e cmuar nga Perendia. A tre gojme respekt per kete dhurate po te zhytemi ne vese qe shkaktojne semundje?
Askush smund te jete skllav i dy zoterinjve. (Mateu 6:24) Nuk do te lejoj asgje qe te me vere nen pushtetin e saj. (1 Korintasve 6:12) Ai

O te dashur, . . . le te pastrohemi nga cdo ndotje e mishit dhe e frymes, dhe ta persosim shenjterine ne friken e Perendise. (2 Korintas ve 7:1) Paraqitini trupat tuaj te shenjte e te pra nueshem per Perendine. (Romakeve 12:1) A do

Karcinome spinoqelizore e gojes

qe do pelqimin e Perendise, a duhet ta lejoje ve ten te behet skllav i nje vesi te papaster e ta lere ti kontrolloje jeten?

makeve 13:10) A do te tregonim dashuri te verte te per te tjeret nese ndotim rruget, trotuaret ose vendet e tjera me peshtymen e kuqe, te shpifur dhe johigjienike? Eshte e pashmangshme, cfare te mbjellim, do te korrim. (Galatasve 6:7, 8) Ky eshte nje ligj themelor i natyres. Pra, nese mbjellim zakone te demshme, do te korrim pasoja te keqija. Ndersa,
Zgjohuni! shkurt 2012 23

Duaje te afermin tend si veten. (Marku 12:31) Dashuria nuk i ben keq te afermit. (Ro-

 kur jetojme ashtu sic do Perendiae kjo perfshin edhe te kemi zakone te dobishmejo vetem do te korrim te mira kur eshte fjala per shendetin, por edhe do t e gjejme lumturi te vertete e te perher shme. Nese keni zakon pertypjen e arres se be telit, por doni te keni nje jete me te mire e me shp erblyese duke bere ate qe eshte e drejte ne syte e Perendise, si mund ta mposhtni kete ves? Pse te mos luteni dhe te shqyrtoni tre hapat e provuara e te vertetuara me poshte? ju duhet nje motiv me i forte sesa vetem dijenia per rreziqet shendetesore. Ne fund te fundit, shu me njerez vazhdojne te pertypin arra beteli, te pine duhan ose droge edhe pse e dine fare mire se keto vese u vene ne rrezik shendetin dhe jeten. Per te pasur nje motiv me te forte, pse te mos me soni per Krijuesin dhe dashurine e madhe qe ka per ju duke shqyrtuar Biblen? Fjala e Perendise eshte e gjalle dhe ushtron fuqi,thuhet te Hebrenjve 4:12. 2. Kerkojini ndihme Perendise. Vazhdoni te kerkoni dhe do tju jepet,tha Jezu Krishti, vazhdoni te kerkoni dhe do te gjeni, vazhdoni te trokitni dhe do tju hapet. Sepse kush kerkon, merr; kush kerkon, gjen dhe kujt troket, do ti ha pet. (Luka 11:9, 10) Kur sheh qe luteni dhe ker koni me gjithe zemer mbeshtetje dhe force nga ai, Perendia i vertete, Jehovai, nuk ju shper fill. Perendia eshte dashuri,thuhet te 1 Gjo nit 4:8. Nje prej atyre qe e provuan kete dashuri ishte Pavli, apostulli i krishtere. Ai shkroi: Per cdo gje kam force fale atij qe me jep fuqi.Fili pianeve 4:13. 3. Kerkoni mbeshtetjen e te tjereve. Njere zit me te cilet shoqeroheni, mund te kene nje ndikim te fuqishem te ju, qofte per mire e qofte per keq. Kush ecen me te mencurit, do te behet i mencur, por atij qe shoqerohet me budallenj te, do ti shkoje keq,thuhet te Proverbat 13:20. Prandaj, zgjidhini shoket me mencuri. Nder De shmitaret e Jehovait ka shume nga ata qe me pare pertypnin arra beteli. Por duke u shoqeruar me bashkebesimtaret dhe duke studiuar Biblen, mo ren ndihmen e metejshme per te cilen kishin ne voje qe te mposhtnin vesin e papaster.
24 Zgjohuni! shkurt 2012

Tre hapa per te hequr vesin 1. Gjeni nje motiv te forte. Per te lene nje ves,

Beti

Paulina

Uen- Ca ngu

Xhiel-Liana

Semi

 ATA E MPOSHTEN VESIN

Zgjohuni! intervistoi pese persona qe me pare pertypnin arra beteli, por qe e kane lene prej kohesh. Ja cfare thone ata. Pse filluat te pertypni arra beteli? Paulina: Prinderit ma mesuan arren e be telit qe kur isha femije. Keshtu ishte zakoni ne fshatin tim ishullor te Papua Guinese se Re. Beti: Babai me dha arre beteli kur isha dy vjece. Ne moshen e adoleshences, mbaja shume arra beteli me vete, sikur te isha peme beteli. Isha bere kaq e varur, sa gjeja e pare qe beja sa hapja syte ne me ngjes, ishte pertypja e arres se betelit. Uen-Cangu: Fillova te pertypja arra bete li kur isha 16 vjec. Nese pertypje arra beteli, konsideroheshe i kohes e i rritur dhe doja te isha i pranuar nga te tjeret. Xhiel-Liana: Shisja arra beteli per te mbajtur veten financiarisht. Qe te shisja shume, duhej te sigurohesha qe malli ishte i cilesise me te mire dhe fillova ta provoja. Keshtu mu kthye ne ves. Si ndikoi ky ves te shendeti juaj? Xhiel-Liana: Goja, dhembet dhe buzet mu mbuluan me njolla gjak te kuqe. Me vjen turp kur shoh veten ne fotografite e atyre koheve. Akoma vuaj nga ulcera ne buze. Paulina: Vuaja nga ulcera ne goje, te perzierat dhe diarreja. Beti: Peshoja 35 kilograme. Isha shume nen peshe per nje te rritur me gjatesine time. Dhembet me ishin shemtuar dhe shpesh i pastroja e i ferkoja me tel enesh. Semi: Vuaja nga diarreja dhe kisha pro bleme me mishrat e dhembeve. Tani me ka mbetur vetem nje dhemb. Me sa duket, teli i eneve nuk me ndihmoi. Pse e late? Paulina: Lexova te 2 Korintasve 7:1 ne Bi bel se Perendia do qe te pastrohemi nga cdo ndotje e mishit. Vendosa te perpiqesha fort qe ti pelqeja Krijuesit. Semi: Doja qe fryma e shenjte e Pere ndise te vepronte ne jeten time, keshtu qe iu luta Jehovait te me ndihmonte ti rezisto ja tundimit per tiu kthyer arres se betelit. Ai iu pergjigj lutjeve te mia. Nuk kam perdorur me arra beteli prej gati 30 vjetesh. Xhiel-Liana: Ndersa lexoja Biblen, gjeta shkrimin: Pastroni duart tuaja, o mekata re. (Jakovi 4:8) Keto fjale me preken ja shte mase. A ishte e drejte te perdorja dhe te shisja arra beteli duke ditur demet qe shkaktonte? Sakaq vendosa te pastroja du art e mia nga ky ves qe ndot trupin dhe prish marredhenien me Perendine. Cfare dobish keni nxjerre ngaqe e keni lene? Uen-Cangu: Fillova te pertypja arra beteli, qe te isha i pranuar nga bashkemoshataret. Tani kam marredhenie shume me te cmua ra, si me Jehovain, ashtu edhe me motrat e vellezerit e krishtere. Semi: Tani gezoj shendet dhe marredhe nie me te mire me Perendine. Ngaqe nuk i shperdoroj parate me vese te keqija, jam me teper ne gjendje te kujdesem per familjen. Paulina: Ndihem e lire dhe e paster. Dhe mbet i kam te bardhe dhe te forte. Neper shtepine dhe kopshtin tim nuk sheh me le vozhga arre beteli dhe njolla te kuqe te shpifura. Beti: Kam nje ndergjegje te paster dhe shendet shume me te mire. Ne fakt, jam ne gjendje te punoj si mesuese dhe ti sherbej Perendise ne kohe te plote.

Zgjohuni! shkurt 2012

25

 S P A N J E
Kordove

B
Rome

I Z A N

Lu

Kostandinopoje

mi

O ks

us

PERSI
Bagdad Jerusalem Kajro

ARABI
Ndikimi umajad Ndikimi abasid

SI U BE ARABISHTJA GJUHA E DIJETAREVE?

ER shekuj me radhe, arabishtja ishte gjuha kryesore e dijetareve. Duke filluar ne she kullin e tete te e.s., disa studiues arabishtfoles ne qytete te ndryshme te Lindjes se Mesme, perkthyen e korrigjuan tekste shkencore dhe fi lozofike te shkruara ne kohen e Ptolemeut dhe te Aristotelit. Ne kete menyre, keta studiues ru ajten dhe pasuruan vepren e mendimtareve te lashte.
Nje mozaik dijesh

Ne shekullin e shtate e te tete te eres sone, u ngriten dy fuqi te reja ne Lindjen e Mesme, ne fillim dinastia e umajadeve dhe pastaj ajo e abasideve. Meqe nenshtetasit e tyre ne Arabi, Azine e Vogel, Egjipt, Palestine, Persi dhe Irak ishin ndikuar nga Greqia dhe India, sundimta ret e rinj kishin ne dispozicion nje thesar njo hurish. Abasidet ndertuan nje kryeqytet te ri, Bagdadin, ku mund te soditje nje mozaik di jesh. Atje arabet u perzien me armenet, berbe ret, koptet, greket, indianet, judenjte, perset, Kontributi qe dhane arabet turqit, kinezet dhe sogdianet nga pertej lumit Oksus, qe tani njihet si lumi Amu-Darja qe Shume perkthyes arabe punuan me saktesi ndodhet ne Azine Qendrore. Se bashku, studi- te madhe e me shpejtesi marramendese. Pra onin e debatonin per shkencen duke shkemby- ndaj disa historiane jane te mendimit se per er pasurite e tyre intelektuale. kthyesit duhet te kene pasur mjaft njohuri per
26 Zgjohuni! shkurt 2012

Sundimtaret abaside te Bagdadit i nxitnin mendimtaret e afte, te cfaredo prejardhjeje, te kontribuonin per zhvillimin intelektual te pe randorise. Beheshin perpjekje sistematike per te mbledhur e perkthyer ne arabisht dhjetera mije libra te fushave te ndryshme, perfshire alkimine, aritmetiken, gjeometrine, mjekesine, muziken, filozofine dhe fiziken. Kalifi Al Mansur, i cili sundoi nga viti 754 deri ne vitin 775 te e.s., dergoi ambasadore ne oborrin mbreteror te Bizantit per te marre tekste matematikore greke. Kalifi Al Mamun (813-833 te e.s.) eci ne gjurmet e tij dhe i dha shtyse nje levizjeje te perkthimit greko-arab qe zgjati per me shume se dy shekuj. Keshtu, ne fund te shekullit te dhjete, pothuajse te gji tha tekstet greke te filozofise e te shkences te disponueshme ne ate kohe, ishin perkthy er ne arabisht. Megjithate, perkthyesit arabe jo vetem perkthyen, por dhane edhe kontributin e tyre ne keto fusha.

Diagram i syrit nga Hunejn-ibn-Ishaku

Nje faqe nga Traktati i mjekesise i Avicenes

fushat ku perkthenin. Per me teper, nje sere dijetaresh perdoren tekste tashme te perkthyera si baze per kerkimet e tyre. Per shembull, mjeku dhe perkthyesi Hunejn-ibn-Ishak (808-873 te e.s.), nje i krishtere siriak, kontribuoi ndjeshem per te kuptuar se si funksionon syri. Ve pra e tij, e cila perfshinte diagrame te sakta anatomike te syrit, u be nje veper referimi ne oftalmologji si ne boten ara be, ashtu edhe ne Evrope. Filozofi dhe mjeku Ibn-Sina, i njohur ne Perendim si Avicena (980-1037 te e.s.), shkroi dhje tera libra mbi nje sere temash, duke fillu ar nga etika e logjika e deri te mjekesia e metafizika. Permbledhja e tij madhe shtore, Traktati i mjekesise, bazohej te njohurite mjekesore te disponueshme ne ate kohe, perfshire idete e mendimtare ve te shquar greke, Galenit dhe Aristo telit. Traktati mbeti teksti mjekesor baze per rreth 400 vjet. Studiuesit arabe pervetesuan metoden eksperimentale qe p erdoret ne shken ce, e cila qendron ne thelb te perparimit shkencor. Kjo beri qe te llogaritnin per seri perimetrin e tokes dhe te korrigjonin te dhenat gjeografike qe kishte nxjerre Ptolemeu. Ata guxuan te vinin ne dy shim edhe mesimet e Aristotelit,thote historiani Pol Lundi. Perparimi ne dije po pasqyrohej edhe ne aspektet praktike te jetes, si ne nderti min e rezervuareve, ujesjellesve dhe mu llinjve, disa prej te cileve ekzistojne edhe sot e kesaj dite. Tekste te reja per bujqesi ne, botaniken dhe agronomine i ndihmu an fermeret te percaktonin se cilat ishin bimet me te pershtatshme per nje zone te caktuar, duke rritur keshtu prodhimta rine. Ne vitin 805 te e.s., kalifi Harun ar Ra shid ngriti nje spital, te parin ne pera ndorine e tij te madhe. Pa kaluar shume, ne cdo qytet te madh ne territorin e tij u hap nje spital.
Zgjohuni! shkurt 2012 27

Diagram i syrit: 5 SSPL/Science Museum/Art Resource, NY; Traktati i mjekesis e: 5 The Art Gallery Collection/Alamy

 Mjaft qytete ne boten arabe kishin librari dhe qendra te specializuara arsimimi. Ne Bagdad, kalifi Al Mamun themeloi institutin e perkthi meve dhe te kerkimeve Bejt al Hikma, qe do te thote Shtepia e Urtesis e. Stafi i saj perbehej nga studiues me pagese. Thuhet se biblioteka kryesore ne Kajro kishte me teper se nje milion vellime. Nderkohe, Kordova, kryeqyteti i Spa njes nen dinastine umajade, kishte 70 bibliote ka te cilat mirepritnin dijetare e studente nga e gjithe bota arabe. Per me shume se dy shekuj, Kordova ishte nje nga qendrat kryesore akademike. Ne Persi, njohurite e pasura matematikore te grekeve u nderthuren me ato te Indise, ku matematikanet kishin zhvilluar nje sistem nu merimi per perdorimin e numrit zero dhe te sistemit pozicional. Ne kete sistem numerimi,

Qendra te reja arsimimi

5 Scala/White Images/Art Resource, NY

numrat njeshifrore marrin vlera te ndryshme ne varesi te pozicionit te tyre dhe te vendosjes se zeros. Numri nje, per shembull, mund te jete nje, dhjete, njeqind e keshtu me radhe. Ky si stem jo vetem qe thjeshtoi llogaritje te cdo llo ji, por ndihmoi edhe per zhvillimin e algjebres, shkruan Lundi. Studiuesit arabe bene hapa vi gane edhe ne gjeometri, trigonometri dhe lundrim. Epoka e arte e shkences dhe e matematikes arabe binte ne kontrast me prapambetjen inte lektuale te pjeses tjeter te botes. Perpjekje te ngjashme po beheshin edhe ne Evropen e me sjetes, kryesisht ne manastire, per te ruajtur ve prat e studiuesve te lashte. Megjithate, arritjet e tyre linin per te deshiruar kur krahasoheshin me perparimin e botes arabe. Por ne shekullin e dhjete, gjerat filluan te ndryshonin kur tekstet e perkthyera te studiues ve arab e depertuan dale ngadale ne Perendim. Me kalimin e kohes ky proces u intensifikua dhe kjo coi ne rilindjen e shkences ne Evrope. Vertet, tabloja e madhe historike na tregon se as nje shtet ose individ ne vecanti nuk mund te ma rre meriten per dijet e sot me ne shkenc e e ne fu sha te tjera qe lidhen me te. Kulturat me te zhvillu ara te koheve tona i detyrohen shume kulturave me te hershme qe u dha ne shtyse kerkimeve, vune ne dyshim teorite dogma tike dhe u dhane zemer mendjeve pjellore.

Studiues arabe ne nje biblioteke ne qytetin e Basres, 1237 i e.s.

28 Zgjohuni! shkurt 2012

 NJ E V ESHTRIM RRETH BOT ES

Udheheqesit e rinj ne Malajzi Nje konkurs i famshem televiziv ne Malajzi ka per qellim te zgjedhe nje imam te mire ose udheheqes fe tar te islamizmit. Spektakli me titull Imam Muda ose Udheheqesi i ri zhvillohet ne Kuala-Lumpur. Konku rruesit e moshave 18 deri 27 vjec, qe vijne nga formime te ndryshme, eliminohen nje nga nje derisa mbetet ve tem fituesi. Pervec parave dhe nje makine te re, fitue sit i ofrohet edhe punesim si imam, nje burse studimi ne Arabine Saudite dhe nje udhetim pelegrinazhi ne Meke. Konkurruesit duhet t e jene te zote ne detyrat e imamit, te dine te diskutojne per ceshtje fetare e aktua le dhe te citojne p ermendsh nga Kurani. Ideatori i spek taklit thote se qellimi i tij eshte te terheqe te rinjte drejt islamizmit. Pakujdesia ne Internet Shume perdorues te rrjeteve shoqerore nuk arrijne te parashikojne pasojat e mundshme te futjes se informa cioneve personale. Por, pasojat e pakujdesise mund ti korresh vite me von e. Sic thoshte drejtori i nje shko lle, Timethi Rajti, per gazeten australiane Sydney Mor ning Herald, teknologji moderne do te thote qe nje fjale e pamatur, nje shpifje, nje fotografi e papershtatshme ose zbulimi i nje sekreti te dikujt skalitet pergjithmo- ne dhe gjendet fare lehte nga kushdo qe mund te hyje ne nje rrjet shoqeror. Sipas Rajtit, kjo nenkupton se gabimet e b era ne moshen 15-vjecare mund te shihen nga nje punedhenes edhe dhjete vjet me vone.

OBAMA, PRESIDENT I SHTETEVE TE BA SHKUARA TE AMERIKES.

Eshte e cuditshme se si detyra si president te ben ti lutesh Perendise.BARAK

CION, ARGJENTINE.

Kur i pyeten se cfare menyre do te zgjidhnin per te shprehur kre narine kombetare, 56 per qind e te rinjve ne Argjentine te moshave 10 deri 24 vjec, thane se do te vishnin fanellen e skua dres kombetare te futbollit.LA NA Rezultatet e nje studimi tregojne se afro nje e treta e ushqi

GANIZATA E KOMBEVE TE BASHKUARA PER USHQIMIN DHE BUJQESINE, ITALI.

dhe kjo shifer arrin deri ne 1,3 mi liarde tone ushqime cdo vit.OR

meve qe prodhohen per tu konsumuar nga njere- zit, shkojne dem ose shper dorohen ne mbare boten,

Sot, lufterat dhe lajmet e luftera ve kane mbushur token, prandaj

ushtria e atdheut tone du het te jete gjithmone gati

per te mbrojtur popullin e tij dhe gjithe gjerat e tij te shenjta nga cdo rrezik qe u kanoset nga nje armik i jashtem.PATRIARKU KIRILL,
KREU I KISHES ORTODOKSE RUSE.

nga nje kompani sigurimesh ne Gjermani ne vitin 2010, ndodhte midis ores 7.00 dhe 8.00 te me ngjesit. Nje nga masat paranda luese me te rendesishme ndaj ak sidenteve, eshte te nisesh heret per ne pune,thote nje kompani zyrtare.PRESSEPORTAL, GJERMANI.
Zgjohuni! shkurt 2012 29

Maksimumi i aksidenteve automobilistike te njoftuara

 BASHK EBISEDIM SI FAMILJE

Cfar e mungon ne kete figure?

Lexoni 1 Samuelit 1:24-28; 2:11. Tani shikoni figuren. Cfare gjerash mungojne? Shkruajini pergjigjet me poshte. Bashkoni pikat qe te plotesoni figuren dhe pastaj ngjyroseni. 1 2 3
Pergjigjet e rubrikes BASHKEBISEDIM SI FAMILJE jane ne faqen 11

PER TE DISKUTUAR: Si deshi

ronin prinderit qe Samueli ta perdorte jeten e tij? Si e bekoi Je hovai Samuelin? E DHENE: lexoni 1 Samuelit 3:19-21. Cilat synime mund te vini qe te nderoni Jehova in? E DHENE: lexoni Eklisiastiun 12:13; 1 Timoteut 4:6-8, 12, 13.

AKTIVITET SI FAMILJE: Pa folur,

nje pjesetar i familjes mund te be je rolin e nje personazhi te tregimit biblik te mesiperm. Te tjeret duhet te gjejne cili eshte ai personazh.

41 42 34 35 33 32 30 36 37 38 40 39 44 43 45

31 29 27 28 26 46 4 5 3 6 2

FUNDI

FILLIMI
24 23 22 21 20 9 10 11 12 8 25 7

19

18

13

30
16 17 15 14

Per te printuar kopje te tjera te rubrikes Bashk ebisedim si familje, shkoni ne adresen www.jw.org

 Koleksiononi e mesoni
Shkruhet libri i fundit i Bibles 98 i e.s.

Priteni, paloseni me dysh dhe ruajeni

Lindi ne Ramah Shkoi ne Shiloh Shiloh Ramah

1 i e.s.

Jerusalem

SAMUELI

S A M U E L I
Jetoi rreth viteve 1100 p.e.s. 4026 p.e.s. Krijohet Adami

TE DHENA: Prind erit ia kishin taksur Je- hovait dhe, qe ne moshe te vogel, e nxiten ta bente sherbimin ndaj Perendise karrie ren e tij. (1 Samuelit 1:24, 28) Edhe pse pa se prifterinjte e korruptuar perfitonin nga te tjeret, Samueli mbeti besnik, i ndershem dhe guximtar.1 Samuelit 2:22-26; 3:18, 19; 12:2-5, 17, 18.

14

P YE TJ E A. Prinderit e Samuelit quheshin dhe . B. Cilet libra te Bibles shkroi Samueli nen drejtimin e Jehovait? C. Plotesoni vargun biblik: Nderkaq djaloshi Samuel . . .

P ERGJ IGJE A. Elkanah dhe Hana. 1 Samuelit 1:19, 20. B. Librin e Gjykatesve, te Ruthes dhe nje pjese te 1 Samuelit. C. . . .rritej me Jehovain. 1 Samuelit 2:21.

FLET E BIBLIKE

Popuj dhe vende

4. Quhemi Oskar dhe Saskja. Jemi 10 dhe 7 vjec. Jetojme ne Estoni. Pak a shume, sa Deshmita re te Jehovait jetojne ne Estoni? 2.400, 4.200 apo 6.800? 5. Cila pike tregon vendin ku jetojme ne? Qarko jeni, pastaj shenoni me pike vendin tuaj dhe shihni sa larg Estonise jeni.

Femije: Gjeni figurat

A i gjeni dot keto figura ne kete reviste? Me fjalet tuaja, pershkruani cfare shikoni te figurat.

B C C

 Ky liber eshte nje kryeveper

A do tju pelqente te lexonit per jeten e Jezu Kri shtit kur ishte ne toke, mesimet e tij qe te ndryshoj ne jeten dhe ilustrimet e paharrueshme? Nese po, ju ftojme te lexoni librin Njeriu me i madh qe ka je tuar ndonjehere. Pasi studioi kete liber, nje lexues mirenjohes, tha: Ky liber eshte nje kryeveper pasi, edhe pse eshte shkruar ne nje gjuhe te thjeshte, percjell detaje te bukura nga jeta e Zoterise tone ndersa ishte ne toke. Me aq sa dihet, ngjarjet jane renditur sipas ra dhes ne te cilen kane ndodhur. Libri bazohet ne shkrimet e frymezuara nga Perendia qe jane shkru ar nga kater bashkekohes te Jezuit e shkrimtare te ungjijve: Mateu, Marku, Luka dhe Gjoni. Mateu dhe Gjoni ishin apostuj dhe shoke udhetimi te Jezuit. Marku ishte mik i ngushte i Pjetrit, nje prej apostuj ve te Jezuit. Kurse Luka, mjeku, ishte shok udhetimi i Pavlit, nje apostulli te krishtere. Per te kerkuar nje kopje te ketij libri, mjafton te plotesoni kete kupon dhe ta dergoni ne nje nga adresat e pershtatshme qe tregohen ne faqen 5 te kesaj reviste.
Q Deshiroj nje kopje te librit. Trego ne cilen gjuhe.

NJERIU
M E I MADH
QE KA JETUAR
NDONJ EHER E

Emri

Adresa

Q Ju lutem te kontaktoni me mua per nje studim bi blik pa pagese ne shtepi.

Qyteti

Shteti

g12 02-AL

www.watchtower.org