KULLA E ROJES

1 NENTOR 2011

L AJMERON MBRETERINE E JEHOVAIT

CPIKEPAMJE KA FJALA E PERENDISE PER SEKSIN?

8 KULLA E JROJES L M
AJM ERON BRET ERIN E E EHOVAIT

Tirazhi i cdo botimi: 42.162.000 N E 188 GJUH E

NOVEMBER 1, 2011

QELLIMI I KESAJ REVISTE, Kulla e Rojes, eshte te nderoje Perendine Jehova, Sundimtarin me te Larte te universit. Ashtu si ne kohet e lashta nga kullat e rojave mund te shihej se cpo ndodhte shume larg, edhe kjo reviste tregon, nen driten e profecive te Bibles, se cdomethenie kane ngjarjet boterore. Ajo i ngushellon njerezit me lajmin e mire se Mbreteria e Perendise, e cila eshte nje qeveri reale ne qiell, se shpejti do ti jape fund ligesise dhe do ta ktheje token ne nje parajse. Nxit besimin te Jezu Krishti, i cili vdiq qe te marrim jeten e perhershme dhe tani sundon si Mbreti i Mbreterise se Perendise. Kjo reviste botohet rregullisht nga Deshmitaret e Jehovait qe nga viti 1879 dhe eshte apolitike. Ajo ka si autoritet Biblen.
Ky botim nuk shitet. Ai botohet si pjese e nje vepre boterore te arsimimit biblik, qe perkrahet me kontribute vullnetare. Nese nuk tregohet ndryshe, citimet e Shkrimeve jane marre nga versioni ne gjuhen e sotme, Shkrimet e ShenjtaPerkthimi Bota e Re.

ARTIKUJT E KOPERTIN ES 3 A ka rendesi pergjigjja? 4 Pergjigje per dhjete pyetje rreth seksit 8 Pse te jetojme sipas normave te Bibles?

RUBRIKAT & 10 Bibla te ndryshon jeten

12 13 16 21 29 30 A e dini? Si te kemi nje familje te lumtur? Zhvilloni karakterin frymor si cift Meso nga Fjala e Perendise Si nxjerrim dobi nga ligjet e Perendise? Afrojuni Perendise Te permbushim detyrimin ndaj Perendise Lexuesit pyesin . . . Per te rinjteClirohen nga nje furre me zjarr

GJITHASHTU N E K ET E NUM ER & 18 Si te mbaje lidhje te ngushta babai me djalin?

22 Kur u shkaterrua Jerusalemi i lashte? Ctregojne vertet dokumentet prej argjile?

PERGJIGJJA?

A ka rendesi

Isha 10 vjece kur nisa te shoqerohesha me djem. Ne fillim, thjesht kapeshim per dore dhe putheshim. Por shpejt nisem te preknim pjeset intime te njeri-tjetrit dhe te eksperimentonim lodra seksuale gjithnje e me intime. Ne moshen 15-vjecare nisa pune dhe aty burrat me afroheshin dhe donin vetem te benim seks me mua. Doja te isha aventuriere dhe te beja cdo gje qe benin edhe koleget. Deshiroja qe te tjeret te me pranonin, dhe kjo coi ne me shume eksperimente seksuale.
SARA,1 AUSTRALI.
1 Emri eshte ndryshuar.

DO te habiteshe po te mesoje se Sara ishte rritur ne nje familje te devotshme fetare? Prinderit u perpoqen ta edukonin si pas normave morale te Bibles. Mirepo Sara zgjodhi nje rruge tjeter. Shume do te pajtoheshin me zgjedhjen e Sares. Ata mendojne se pikepamja e Bibles per seksin eshte fare demode. Te tjere nuk e kane problem te thone se jane njerez shume fetare e njeherazi te kene nje jete seksuale tolerante. A ka rendesi ti njohesh normat e Bibles per seksin dhe te jetosh sipas tyre? Bibla pohon se ajo eshte e frymezuar nga Perendia dhe e dobishme per te mesuar. (2 Timoteut 3:16) Nese beson se njerezit i ka krijuar Perendia dhe se Bibla eshte Fjala e tij e frymezuar, ate-

here ia vlen te dish se cfare thote ajo per kete argument. Mjerisht, shume i kane idete rremuje ne li dhje me normat e Bibles per seksin. Udhehe qesit fetare qe pohojne se e respektojne Bi blen mbeshtetin ide kontradiktore. Ne fakt, kjo teme ka percare shume fe kryesore. Pse te mos ndalesh pak e ta shqyrtosh vete kete argument, ne vend qe te besosh verbe risht ate qe thone te tjeret? Artikulli tjeter shqyrton 10 nga pyetjet me te shpeshta qe be hen per pikepamjen e Bibles rreth seksit. Ne te do te gjesh pergjigje te drejtperdrejta qe ba zohen ne mesimet e verteta te Bibles. Artiku lli i fundit i kesaj serie do te tregoje pse kane rendesi zgjedhjet qe bejme.
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 Pergjigje
A ishte seksi mekati i pare qe kryen Adami dhe Eva ne kopshtin e Edenit?

PER DHJETE PYETJE RRETH SEKSIT

1
Pergjigje: Shume njerez kane pershtypjen se fryti i ndaluar ne kopshtin e Edenit paraqiste marredheniet seksuale. Mirepo Bibla nuk thote keshtu. Le te mendojme pak. Perendia e urdheroi Adamin te mos e hante frytin e pemes se njohjes te se mires dhe te se keqes para se te krijonte Even. (Zanafilla 2:15-18) Perderisa Adami ishte vetem, ky ndalim nuk mund te kishte lidhje me marre dheniet seksuale. Vec kesaj, Perendia i dha Adamit dhe Eves nje urdher te qarte: te ishin te frytshem, te shumoheshin e te mbushnin token. (Zanafilla 1:28) A do ta udhezonte nje Pere ndi i dashur ciftin e pare te mbushte tokenqe pa dyshim perfshinte kryerjen e marredhenieve seksualee me pas ta de nonte me vdekje sepse u ishte bindur udhezimeve te tij? 1 Gjonit 4:8. Per me teper, kur mori frytin [e ndaluar] dhe e hengri, Eva nuk ishte me te shoqin. Me pas, kur ishin bashke, i dha edhe burrit, e keshtu hengri edhe ai.Zanafilla 3:6. Se fundi, Perendia nuk i fajesoi Adamin dhe Even kur kryen marredhenie e linden femije. (Zanafilla 4:1, 2) Eshte e qarte pra, se fryti qe hengri Adami dhe Eva nuk paraqiste marredheniet seksuale, perkundrazi ishte nje fryt i vertete qe rritej ne peme.

2
A e ndalon Bibla kenaqesine seksuale?

Pergjigje: Libri i pare i Bibles tregon se Perendia i krijoi nje-

rezit mashkull dhe femer. Madje ai tha se krijimi i tij ishte shume mire. (Zanafilla 1:27, 31) Me vone, Perendia frymezoi nje shkrimtar te Bibles qe ti nxiste bashkeshortet: Gezo me gruan e rinise sate! . . . Gjinjte e saj te te dehin gjithe kohes. (Proverbat 5:18, 19) A tingellojne keto fjale sikur Bibla e nda lon kenaqesine seksuale?

KULLA E ROJES
A deshiron me shume informacion ose nje stu dim biblik falas ne shtepi? Te lutemi, dergoja kerkesen tende Deshmitareve te Jehovait, ne nje nga keto adresa. Nese deshiron nje liste te plote me adresat, shih kete faqe Interneti: www.watchtower.org/address.
L AJM ERON M BRET ERIN E
E JEHOVAIT

Afrika e Jugut: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Australi: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890. Belgjike: rue dArgile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Britani: The Ridgeway, London NW7 1RN. France: BP 625, F-27406 Louviers Cedex. Greqi: Kisias 77, GR 151 24 Marousi. Gjermani: 65617 Selters. Itali: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kroaci: PP 58, HR-10090 Zagreb-Susedgrad. Norvegji: Gaupeveien 24, NO-1914 Ytre Enebakk. Rumani: PO Box 132, OP 39, Bucure sti. Slloveni: pp 22, SI-1241 Kamnik. Suedi: PO Box 5, SE-732 21 Arboga. Shqiperi: PO Box 118, Tirane. Shtetet e Bashkuara te Amerikes: 25 Colum bia Heights, Brooklyn NY 11201-2483. Turqi: PO Box 23, Ferikoy, 34378 Istanbul.

The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published semimonthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 112012483. Periodicals Postage Paid at Brooklyn, NY, and at additional mailing oices. POSTMASTER: Send address changes to Watchtower, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Germany. Druck und Verlag: Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V., Selters/Taunus. Verantwortliche Redaktion: Ramon Templeton, Selters/Taunus.

Vol. 132, No. 21

Semimonthly

ALBANIAN

 Faktet tregojne se Perendia i krijoi organet seksuale jo vetem per tu riprodhuar, por edhe qe nje cift i martuar ti shprehe dashurine e perzemersine njeri-tjetrit ne nje menyre qe u sjell kenaqesi te dyve. Keto marredhenie mund te plotesojne nevo jat fizike dhe emocionale te nje cifti te martuar qe kane nje li dhje te ngrohte e intime.

3
A e miraton Bibla bashkejetesen e nje burri dhe nje gruaje qe nuk jane te martuar ligjerisht?

Pergjigje: Bibla thote qarte se Perendia do te gjykoje kurva-

ret. (Hebrenjve 13:4) Fjala greke porneia qe perkthehet kur veri, u referohet pergjithesisht te gjitha formave te perdori mit te organeve seksuale mes atyre qe nuk jane te martuar me njeri-tjetrin.1 Prandaj do te ishte gabim ne syte e Perendise qe nje cift te bashkejetoje, edhe nese ata te dy kane nder mend te martohen me vone. Edhe nese nje cift eshte shume i dashuruar, Perendia perseri kerkon qe ata te martohen para se te kryejne marredhenie. Vete Perendia na krijoi me aftesine per te dashur. Cilesia krye sore e Perendise eshte dashuria. Prandaj, ai ka arsye te vlefsh me pse kembengul qe marredheniet seksuale ti shijojne ve tem te martuarit, sic do te shpjegohet ne artikullin vijues.

1 Porneia u referohet edhe akteve te tjera qe devijojne nga qellimi fillestar i Perendise ne lidhje me krijimin e organeve seksuale te njeriut, si kuroreshkel ja, homoseksualizmi dhe marredheniet seksuale me kafshet.

A eshte e pranueshme poligamia?

Pergjigje: Per njefare kohe, Perendia lejoi qe nje burre te ki-

shte me shume se nje grua. (Zanafilla 4:19; 16:1-4; 29:18 30:24) Por nuk ishte Perendia nismetari i poligamise. Ai i dha Adamit vetem nje grua. Perendia e autorizoi Jezu Krishtin te rivendoste kete standard, domethene monogamine. (Gjoni 8:28) Kur e pyeten per marte sen, Jezui tha: Ai qe i krijoi qe nga fillimi, i beri ata mashkull dhe femer. A nuk e keni lexuar edhe qe tha: Per kete arsye, burri do te lere babane dhe nenen e do te lidhet ngushte me gruan e vet, dhe te dy do te jene nje mish i vetem. Mateu 19:4, 5. Me vone, Perendia frymezoi nje nga dishepujt e Jezuit qe te shkruante: Cdo burre le te kete gruan e vet dhe cdo grua te
lle67, sranantonge, suahile, suati, suedeze7, shone, shqipe, tagaloge7, tahitiane, tajlandeze, tamile, tatare, teluge, tetume, tigrinia, tive, tok-pisine, tongane, totonake, tsonge, tsvane, tshilube, tumbuke, turke, tuvaluane, tviane, tzotzile, ukrainase7, umbundu, urdu, urunde, uzbeke, valisiane, varaj-varaj, vende, vietnameze, volaite, xhose, zande, zapoteke (e istmit), zulu
6 Disponohen edhe CD. 8 Disponohen edhe CD (formati MP3). 7 Disponohen edhe regjistrime n e audio n e sitin www.jw.org.

TANI BOTOHET NE 188 GJUHE: afrikanse, ajmare, ako le, amharike, angleze67 (edhe ne braile), arabe, armene, armene (perendimore), azerbajxhane, azerbajxhane (alfa bet cirilik), baule, bengale, bikole, bislame, bullgare, cebuane, cibembe, ceke7, cikeve, citonge, cua, cukeze, dane ze7, eke, estone, eve, nlandeze7, xhiane, frenge687, ga, greke, grenlandeze, guarane687, gujarate, gune, gjeorgjiane, gjermane67, hause, hebraike, hiligainone, hindi, hiri-motu, holandeze67, hungareze67, igbo, iloke, indoneziane, islandeze, isoke, italiane67, japeze, japoneze67, jorube, kamboxhiane, kanade, kazake, kecua (e Ajakucos), kecua (e Ankashit), kecua (e Bolivise), kecua (e Kuskos), kicua, kikaonde, kikongo, kikuju, kilube, kimbundu, kineze (tra-

dicionale)7 (regjistrime audio vetem ne mandarin), kineze (e thjeshtuar), kiniaruande, kirgize, kiribate, kirundi, kongoleze, koreane67, kreole e Haitit, kreole e Maurikise, kreole e Sejsheleve, kroate, kvangali, kvaniama, letone, lingale, lituane, lugande, lunde, luo, luvale, maja, malagase, malajalame, malteze, maqedonase, marate, marshalleze, mikse, mizo, mjanmar, more, ndebele, ndonge, nepaleze, nianeke, niueane, norvegjeze67, nzeme, oromo, osetiane, otetela, palauane, pangasinane, papiamento (e Kurasaos), perse, pixhine e Ishujve Solomon, polake67, ponapeane, portugeze687, punjabe, rarotongane, rumune, ruse67, samoane, sango, sepede, serbe, serbe (alfabet romak), sesote, siloze, sinhaleze, sllovake, sllovene, spanjo-

 kete burrin e vet. (1 Korintasve 7:2) Gjithashtu, Bibla thote se cdo bashkeshort ne kongregacionin e krishtere qe ka pergje gjesi te vecanta, duhet te jete burre i nje gruaje te vetme. 1 Timoteut 3:2, 12.

A eshte e gabuar qe ciftet e martuara te perdorin kontraceptive?

Pergjigje: Jezui nuk i urdheroi ithtaret e tij te kishin femije. As ndonje nga dishepujt e Jezuit nuk nxori ndonje udhezim te tille. Askund ne Bibel nuk denohet qartazi kontrollimi i lindjeve. Keshtu, ciftet e martuara jane te lira te zgjedhin vete nese do te krijojne ose jo familje. Gjithashtu, ata mund te vendosin sa femije do te kene dhe kur do ti kene. Nese burri dhe gruaja ve ndosin te perdorin nje kontraceptiv joabortues per te shma ngur shtatzenine, eshte vendimi dhe pergjegjesia e tyre.1 As kush sduhet ti gjykoje.Romakeve 14:4, 10-13.

1 Per me shume informacion rreth pikepamjes se Shkrimeve per sterilizimin, te lutemi shih Pyetje nga lexuesit ne revisten Kulla e Rojes, 15 qershor 1999, faqet 27, 28.

A eshte e gabuar te abortosh?

Pergjigje: Per Perendine jeta eshte e shenjte dhe, ne syte e tij,

edhe nje embrion eshte nje person me vete. (Psalmi 139:16) Perendia thote se kush e demton nje femije te palindur, do te jape llogari. Keshtu, per te, aborti eshte vrasje.Dalja 20:13; 21:22, 23. Po nese ne kohen e lindjes se foshnjes lind nje situate ur gjente, ku cifti detyrohet te zgjedhe mes jetes se nenes ose te foshnjes? Ne kete rast, cifti duhet te vendose se cilen jete te perpiqet te shpetoje.1

1 Per te shqyrtuar nese viktima e nje perdhunimi eshte e justifikuar te abor toje, shih revisten Zgjohuni! te 22 majit 1993, faqet 10, 11 (anglisht), botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

7
A e lejon Bibla divorcin?

Pergjigje: Bibla e lejon divorcin. Megjithate, Jezui dha ve-

tem nje arsye te pranueshme per ti dhene fund marteses, kur tha: Kushdo qe divorcohet nga gruaja, pervec rastit kur ajo kry en kurveri [marredhenie seksuale jashtemartesore], dhe mar tohet me nje tjeter, kryen kuroreshkelje.Mateu 19:9. Perendia e urren divorcin e kurdisur me mashtrim. Ai do tu kerkoje llogari personalisht atyre qe me mendjelehtesi e lene bashkeshortin, sidomos kur e bejne kete per te marre nje tje ter.Malakia 2:13-16; Marku 10:9.

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 A e miraton Perendia homoseksualizmin?

Pergjigje: Bibla e denon qarte kurverine, ku futen edhe ma-

rredheniet homoseksuale. (Romakeve 1:26, 27; Galatasve 5: 19-21) Nderkohe qe Bibla e denon prerazi kete lloj jete, ne dime gjithashtu se Perendia e deshi aq shume boten, sa dha Birin e tij te vetemlindur, qe kushdo qe tregon besim tek ai, te mos shkaterrohet, por te kete jete te perhershme.Gjoni 3:16. Megjithese nuk i tolerojne marredheniet homoseksuale, te krishteret e vertete tregojne dashamiresi per te gjithe. (Mateu 7:12) Perendia do qe ne te nderojme njerezit e cdo lloji. Pra ndaj, te krishteret e vertete nuk i kane fobi homoseksualet. 1 Pjetrit 2:17.

A ka ndonje gje te gabuar seksi me ane te telefonit, sexting ose kiberseksi?

Pergjigje: Seks me ane te telefonit do te thote te besh biseda

te papershtatshme rreth seksit ose te degjosh mesazhe te qarta erotike ne telefon. Sexting eshte nje term qe i referohet per dorimit te celularit per te derguar mesazhe me imazhe dhe tekst me natyre te hapur seksuale. Kiberseksi perfshin biseda erotike ne Internet. Bibla nuk et ne menyre specifike per keto praktika moder ne. Megjithate, ajo thote qarte: Kurveria, ndyresia e cdo lloji ose lakmia as te mos permenden nder ju, ashtu sic u ka hije te shenjteve. As sjellja e turpshme, as te folurit pa mend, as sha kate e ndyra, te cilat nuk kane hije. (Efesianeve 5:3, 4) Gjera te tilla, si seksi me ane te telefonit, sexting dhe kiberseksi per krahin nje pikepamje te shtremberuar per seksin dhe i nxitin njerezit te kerkojne kenaqesi seksuale jashte marteses. Ato nuk i ndihmojne aspak njerezit te kontrollojne impulset e tyre sek suale, perkundrazi i nxitin te rendin pas kenaqesise egoiste.

Cila eshte pikepamja e Bibles per masturbimin?

10

Pergjigje: Bibla nuk e permend specifikisht masturbimin stimulimin e qellimshem te organeve gjinore per te ngjallur eksitim seksual dhe orgazem. Megjithate, Fjala e Perendise i urdheron te krishteret: Beni, pra, te vdesin gjymtyret e trupit tuaj ne toke ne lidhje me kurverine, ndyresine, urine [e paper shtatshme] seksuale.Kolosianeve 3:5. Masturbimi ushqen nje pikepamje te shtremberuar dhe ego iste per seksin. Bibla na siguron se Perendia mund tu jape fuqi pertej asaj qe eshte normale atyre qe bejne perpjekje te sinqer ta per ta lene kete ves.2 Korintasve 4:7; Filipianeve 4:13.
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 PSE TE JETOJME SIPAS

normave te Bibles? A

Ata qe shperfillin normat e Bibles shpesh shkaktojne dhembje emocionale

8
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

ESHTE pikepamja e Bibles per seksin de mode dhe teper kufizuese? Aspak. Perku ndrazi, pikepamja e Bibles per seksin mund te na ndihmoje te shmangim: semundjet e transmetuara ne rruge seksuale shtatzenite jashte martese pasojat e dhembshme te prishjes se marteses nje ndergjegje fajtore poshterimin qe vjen kur te tjeret te perdorin Krijuesi yne, Perendia Jehova,1 do qe te ge zojme e te korrim te mira nga dhuratat e tij. Perendia te meson se si te nxjerresh dobi per vete. (Isaia 48:17) Kush jeton sipas udhezi meve te Bibles per seksin fiton: miratimin e Perendise paqe mendore lidhje me te forta familjare emer te mire respekt per veten Po nese tani per tani nuk po jeton sipas nor mave morale te Bibles? A eshte e mundur qe ta ndryshosh jeten? A do te te kerkoje llogari Pe rendia per sjelljen tende ne te kaluaren? Mendo per kete: disa ne kongregacionin e krishtere te shekullit te pare dikur kishin qene kurvare, kuroreshkeles dhe homoseksuale. Ata vendosen te ndryshonin dhe Perendia i fali. (1 Korintasve 6:9-11) Sot, mijera njerez ne mbare boten kane vendosur te veprojne po njesoj. Kane lene pas nje jete seksuale te
1 Jehova eshte emri i Perendise sic zbulohet ne Bibel.

 crregullt dhe kane shijuar dobite qe sjell jete sa ne perputhje me normat e Bibles. Per she mbull, le te shohim rastin e Sares, qe perme ndem ne artikullin e pare.

U lehtesova menjehere Sara kuptoi me ne fund se jeta e saj e shfre nuar nuk i jepte lirine dhe kenaqesine qe enderronte. Kuptova se ndergjegjja me ishte bere dru,thote ajo.Me vinte turp dhe ki sha merak mos mbetesha shtatzene ose me rrja ndonje semundje te tmerrshme. Nuk e humba kurre besimin se Perendia ekziston dhe e dija se e kisha lenduar me jeten qe kisha bere. Ndihesha e felliqur dhe kjo me gerryen te perbrenda. Ne fund, Sara gjeti force te ndryshonte. Ajo u kerkoi ndihme prinderve qe jane Deshmita re te Jehovait. Gjithashtu, u kerkoi ndihme edhe pleqve te kualifikuar ne kongregacionin ku bente pjese familja e saj. Me befasoi ngrohtesia e dashuria e prinderve dhe e pleq ve te kongregacionit,thote Sara.U lehteso va menjehere. Tani Sara eshte nene me dy femije. U as hapur femijeve te mi per zgjedhjet qe bera, thote ajo.Dua qe te kuptojne se sa pasoja pata nga shperfillja e normave te Perendise. Qellimi im eshte ti ndihmoj te cmojne dobi te fizike, mendore dhe emocionale qe vijne kur jeton sipas normave te Perendise per sek sin. Jam e bindur se Perendia na ka dhene nor ma morale, sepse nuk do qe ne te vuajme. Edhe ti mund te shijosh dobite qe vijne kur ndjek drejtimin e dashur te Perendise. Bibla ben kete premtim: Urdhrat e Jehovait jane te drejte dhe ta gezojne zemren. Urdherimet e Je hovait jane te pastra dhe i bejne syte te ndrij ne. . . . Kur i zbaton, merr shperblim te madh. Psalmi 19:8, 11.1
1 Per te mesuar me teper rreth keshillave praktike te Bibles, mos ngurro te kontaktosh me Deshmitaret e Je hovait ne zonen tende, te shkruash ne nje nga adre sat e faqes 4 ose te hysh ne faqen tone te Internetit www.watchtower.org.

Kush jeton sipas normave te Bibles ka ndergjegje te paster dhe gezon lidhje me te forta familjare
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 BIBLA TE NDRYSHON JETEN

Cfare e shtyu nje bixhozci dhe hajdut qe ti linte veset e ta ndryshonte jeten? Ja cfare thote ai.

Isha i apasionuar pas garave me kuaj.

RICARD STJUARTI

LINDUR: 1965 VENDI I LINDJES: XHAMAJKA ME PARE: VINTE BASTE DHE ISHTE KRIMINEL

E KALUARA IME: U rrita ne nje zone te var fer e te mbipopulluar te Kingstonit, kryeqy teti i Xhamajkes. Papunesia ishte e madhe dhe krimi i perhapur. Gangsteret i mbanin njerezit nen thundren e frikes. Thuajse cdo dite degjoja te shtena armesh. Nena ime e palodhur su kursye per mua dhe per vellane e motren me te vogel. Ajo beri cmos qe te merrnim arsim te mire. Une se kisha mendjen te shkolla, por isha i apasi onuar pas garave me kuaj. E lija mesimin qe te shkoja te pista e garave, madje kaleroja. Skaloi shume dhe u perfshiva koke e ke mbe ne bastet e garave me kuaj. Beja jete imorale si donzhuan i vertete. Pija marihu ane dhe grabitja qe te mbaja kete stil jete. Ki sha shume arme, por tani them shyqyr qe as kush seshte vrare ne grabitjet e panumerta ku kam marre pjese. Pas njefare kohe, me kapi policia dhe me futi ne burg per krimet qe kisha bere. Kur
10
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

me liruan, skisha ndryshuar, thjesht vazhdova aty ku e kisha lene. Ne fakt, u bera me i keq se me pare. Megjithese dukesha si engjell, isha koke shkrete, mizor dhe acarohe sha. Spyesja per njeri. SI MA NDRYSHOI JETEN BI BLA: Gjate kesaj periudhe te trazuar te jetes sime, nena studioi Biblen dhe u be Deshmitare e Jehovait. Vura re se ajo ndryshoi per mire, dhe kjo me beri kureshtar. Ve ndosa ta zbuloj cfare e beri te ndryshonte, keshtu qe nisa biseda biblike me Deshmita ret. Kuptova se mesimet e Deshmitareve te Je hovait ishin ndryshe nga ato te feve te tjera dhe zbulova se ata e bazonin ne Bibel cdo gje qe thoshin. Nuk njihja ndonje grup tjeter qe predikonte shtepi me shtepi, sic benin te kri shteret e shekullit te pare. (Mateu 28:19; Ve prat 20:20) Kur pashe dashurine e sinqerte qe shfaqnin per njeri-tjetrin, u binda se ki sha gjetur fene e vertete.Gjoni 13:35. Nga gjerat qe mesova ne Bibel, kuptova se duhej te beja ndryshime te medha ne jete. Mesova se Perendia Jehova e urren kurverine dhe, nese doja ta kenaqja, duhej ti lija prak tikat qe me ndotnin trupin. (2 Korintasve 7:1; Hebrenjve 13:4) U preka kur mesova se Jehovai ka ndjenja dhe se veprimet e mia mund ta lendonin ose ta gezonin. (Proverbat 27:11) Prandaj vendosa ta lija marihuanen,

 te hiqja armet dhe te perpiqesha te permire soja personalitetin. Nder ndryshimet me te veshtira qe bera, ishte braktisja e jetes imorale dhe e basteve. Ne fillim nuk doja qe shoket ta merrnin vesh se po studioja Biblen me Deshmitaret e Jehovait. Por jeta ime mori kthese pasi lexo va Mateun 10:33, ku gjenden fjalet e Jezuit: Kedo qe me mohon para njerezve, edhe une do ta mohoj para Atit tim, qe eshte ne qiej. Kjo me nxiti tu tregoja shokeve se po studi oja me Deshmitaret. Ata u tronditen. Se be sonin dot qe nje njeri si une donte te behej i krishtere. Sidoqofte, u thashe se sdoja te ki sha me lidhje me jeten e meparshme. DOBITE: Nena u gezua tej mase kur fillova ti vija ne jete parimet biblike. Tani ajo sme rakoset se mos ngaterrohem me gjera te keqi ja. Flasim per lidhjen tone te perbashket: da shurine per Jehovain. Ndonjehere mendoj ckam qene dikur dhe nuk arrij ta besoj cndryshime kam bere me ndihmen e Pere ndise. Sme merr malli fare per jeten imora le dhe materialiste qe beja njehere e nje kohe.

Mesova se Jehovai ka ndjenja dhe se veprimet e mia mund ta lendonin ose ta gezonin

Po te mos e kisha pranuar mesazhin e Bi bles, sot do te isha ose i vdekur, ose ne burg. Gjithsesi, tani kam nje familje te mrekullue shme e te lumtur. Gjej gezim te madh ne sherbim te Perendise Jehova bashke me gru an qe me mbeshtet dhe vajzen e bindur. I jam mirenjohes Jehovait qe me ka lejuar te jem pjese e vellazerise se krishtere e te da shur. E vleresoj shume qe dikush mori mu ndimin te me mesonte te verteten biblike. Gjithashtu i cmoj mundesite qe kam per te ndihmuar te tjeret te mesojne per Biblen. I jam mirenjohes vecanerisht Perendise Je hova qe u tregua dashamires duke me terhequr drejt tij.

Me gruan dhe vajzen Vura re se nena ndryshoi per mire

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

11

A E DINI?
Si financoheshin sherbimet ne tempullin e Jehovait ne Jerusalem? Sherbimet e ndryshme qe kryheshin monedhe, e prere ne Tir ne vitin 22 te ne tempull financoheshin nepermjet e.s., u gjet ne nje kanal shkarkimi te she taksave, kryesisht nga te dhjetat e dety- kullit te pare. Kjo sikel ka ne njeren ane rueshme. Por kishte edhe taksa te tjera. koken e Melkartit ose Baalit, perendi Per shembull, ne kohen kur u ndertua se kryesore te Tirit, dhe ne anen tjeter tabernakulli, Jehovai e udhezoi Moisiun ka nje shqiponje mbi bashin e nje ani te merrte nga cdo izraelit i regjistruar jeje. Monedha e dyte, e cila u zbulua ne gjysme sikle argjendi, si kontribut per rrenojat e gjetura ne malin e tempullit, daton qe ne vitin e pare te revoltes juJehovain.Dalja 30:12-16. Nga sa duket, u be zakon qe cdo jude daike ndaj Romes, 66-67 te e.s. Ajo ka te kontribuonte kete sasi fikse si takse nje kupe dhe tre shege te sapoformua vjetore per tempullin. Pikerisht kjo ishte ra, si dhe mbishkrimet Gjysme Sikle taksa qe Jezui i tha Pjetrit te paguan- dhe Jerusalemi i Shenjte. Ne lidhje te me monedhen qe e mori nga goja e me kete zbulim, profesori Gabriel Bar kei thote se monedha ka shenja demnje peshku.Mateu 17:24-27. Disa vite me pare, ne Jerusalem u timi nga zjarri, ka shume te ngjare nga zbuluan dy monedha argjendi me te ci- zjarret qe shkaterruan Tempullin e Dyte lat paguhej taksa per tempullin. Njera ne vitin 70 te e.s.. Sa mbreselenese ishin projektet e ndertimit te Nabukodonosorit, mbretit te Babilonise? Libri biblik i Danielit permend Nabu- Porta e Ishtarit. Rruga e Procesionit, e kodonosorin qe thote: A seshte kjo Ba- cila kalonte permes Portes se Ishtarit, bilonia e Madhe, qe une vete e kam ishte e zbukuruar nga te dyja anet nga ndertuar si shtepi mbreterore me forcen relieve me luane qe dukeshin sikur ec e fuqise sime dhe per lavdine e madhe- nin. Sa per porten, hyrjen me madhe shtise sime?! (Danieli 4:30) A ishte ver- shtore te Babilonise, i njejti liber thote: tet madheshtor ky qytet i lashte? E veshur e tera me tulla te lustruara Historianet ia japin meriten Nabuko- ngjyre blu te erret dhe e zbukuruar me donosorit per ndertimin e tempujve, pa- relieve te qindra demave dhe dragonjve llateve, mureve te qytetit dhe kopshteve qe marshonin, kjo pamje qe pershende te varura ose me brezare. Tempulli krye- ste vizitorin e lashte te kryeqytetit duhet sor ne qender te Babilonise kishte nje ku- te kete qene e paharrueshme. lle ose zigurat, qe ndoshta ishte mbi 70 Ne fillim te shekullit te 20-te, arkeolo metra e larte. Gjithsesi, sipas librit Ba- get zbuluan mijera fragmente te Rruges biloniaQyteti i mrekullive (anglisht), se Procesionit dhete Portes se Ishtarit. Me arritjet me te famshme [te Nabukodo- pas i rindertuan shume prej tyre ne Mu nosorit] jane Rruga e Procesionit dhe zeun Pergamon te Berlinit, Gjermani.

PERMASAT REALE
Siper: Clara Emit, me miresjellje nga Israel Antiquities Authority; poshte: Zev Radovan

RINDERTIMI I PORTES SE ISHTARIT

12

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 SI TE KEMI NJE FAMILJE TE LUMTUR?

Zhvilloni karakterin frymor si cift

Frederiku1: Ne fillim te marteses kembengulja qe te studioja Biblen bashke me gruan. Me cdo kusht doja te perqendrohej gjate studimit. Por, dukej sikur Lianen nuk e zinte vendi. Dhe, kur beja pyetje, pergjigjej vetem po ose jo. Pergjigjet e saj nuk shkonin me menyren si duhej bere studimi sipas meje. Liana: Kur u martova me Frederikun, isha 18 vjece. E studionim rregullisht Biblen se bashku, por, sa here qe studionim, Frederiku nxirrte ne pah te gji tha te metat e mia dhe cfare duhej te permiresoja si bashkeshorte. Kjo mi priste krahet dhe me lendonte.
I MENDONI, ku qendronte problemi mes Frederikut dhe Li anes? Qellimet i kishin te mira. Te dy e donin Perendine dhe e shih nin te nevojshme te studionin Bi blen se bashku. Mirepo, pikerisht ajo qe mund ti bashkonte du kej se kishte ndikim te kundert. Ata studionin se bashku, por nuk po zhvillonin karakterin frymor si cift. Cfare eshte karakteri frymor? Pse ciftet duhet te perpiqen ta zhvillojne? Cilat veshtiresi mund te hasin dhe si ti kapercejne? Cfare eshte karakteri frymor? Shprehja karakter frymor, sic perdoret ne Bibel, i referohet qendrimit ose synimit qe di kush ka ne jete. (Juda 18, 19) Per shembull, shkrimtari biblik Pavel thekson si ndryshon qendrimi i njeriut frymor nga ai i njeriut mishor. Pavli tregon se ata me prirje mishore
1 Emrat jane ndryshuar.

perqendrohen me teper te vetja, sesa te te tje ret. Ne vend qe te perpiqen te jetojne sipas normave te Perendise, bejne ate cka eshte e drejte sipas tyre.1 Korintasve 2:14; Galatasve 5:19, 20. Krejt ndryshe, ata qe kane qendrim frymor i vleresojne normat e Perendise. E shohin Pe rendine Jehova si mik dhe mundohen te imi tojne personalitetin e tij. (Efesianeve 5:1)
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

13

 Prandaj jane te dashur, miredashes dhe te bute ne marredheniet me te tjeret. (Dalja 34:6) I binden Perendise edhe kur se kane te volitshme. (Psalmi 15:1, 4) Dareni, i cili jeton ne Kanada dhe eshte i martuar prej 35 vje tesh, thote: Sipas meje, njeriu frymor gjith mone merr parasysh si ndikojne fjalet dhe ve primet e tij ne miqesine me Perendine. Gruaja, Xhejni, shton: Mendoj se gruaja fry more punon fort cdo dite qe ta beje pjese te personalitetit frytin e frymes se Perendise. Galatasve 5:22, 23. Pa dyshim, nuk ka pse te jesh medoemos i martuar qe te zhvillosh nje qendrim frymor. Ne fakt, Bibla tregon se gjithsecili ka pergje gjesine te mesoje per Perendine dhe ta imito je.Veprat 17:26, 27. Pse te kultivoni karakterin frymor si cift? Atehere, pse te martuarit duhet te perpiqen fort te zhvillojne karakterin frymor si cift? Mendoni per kete ilustrim. Dy kopshtare kane nje kopsht te perbashket dhe duan te rri tin perime. Njeri vendos te mbjelle fara ne nje kohe te caktuar te vitit, kurse tjetri mendon se farat duhen mbjelle me vone. Njeri deshiron te perdore njefare plehu, ndersa tjetri e ku ndershton me force dhe mendon se bimet skane nevoje per pleh. Njerit i pelqen te rob tohet ne kopsht cdo dite, kurse tjetri eshte i kenaqur duke ndenjur duarkryq. Kopshti mund te jape disa fryte, por jo aq shume sa do te kishte prodhuar nese te dy kopshtaret do te binin dakord se cfare te benin, dhe me pas do te punonin se bashku qe ti arrinin synimet. Burri e gruaja jane si keta kopshtare. Nese vetem njeri zhvillon karakterin frymor, li dhja e tyre mund te permiresohet. (1 Pjetrit 3: 1, 2) Por, eshte shume me mire kur te dy par tneret bien dakord te jetojne sipas normave te Perendise dhe punojne fort qe te mbeshtetin njeri-tjetrin teksa i sherbejne Atij. Mbreti i
14
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

mencur Solomon shkroi: Dy jane me mire se nje. Pse? Sepse kane nje shperblim te mire per mundin e tyre. Sepse ne rente njeri, tjetri mund ta ngreje shokun.Eklisiastiu 4:9, 10. Ndoshta edhe ti ke shume deshire te zhvi llosh karakterin frymor me bashkeshortin. Por, si ne rastin e kopshtit, vetem deshira nuk do te sjelle rezultate. Shqyrto dy veshtiresi qe mund te hasesh dhe si mund ti kapercesh. VESHTIRESIA 1: Nuk e gjejme dot ko hen. Suja, e cila eshte martuar nga pak kohe, thote: Burri me merr nga puna ne oren 19.00. Kur mberrijme ne shtepi, na presin te gjitha punet. Eshte nje lufte mes mendjes dhe trupit; mendja na thote se duhet te kaloj me kohe te dy duke mesuar per Perendine, kurse trupi mezi pret pak pushim. Nje zgjidhje e mundshme: Ji elastik dhe bashkepunues. Suja thote: Une dhe burri ve ndosem te zgjoheshim heret dhe te lexonim e te diskutonim nje pjese nga Bibla se bashku para se te shkonim ne pune. Gjithashtu, me ndihmon me disa pune, qe te kem kohe te rri me te. Cdobi vijne nga keto perpjekje te me tejshme? Burri i Suse, Edi, thote: Kam pare se, kur une e gruaja diskutojme rregullisht per gjera frymore, i perballojme me mire pro blemet dhe kemi me pak ankth. Pervecse te itni me njeri-tjetrin, eshte jete sore te kaloni ca minuta cdo dite duke u lutur se bashku. Si mund tju ndihmoje kjo? Raja ni, i cili eshte i martuar prej 16 vjetesh, thote: Pak kohe me pare, une dhe gruaja kaluam nje periudhe shume te veshtire ne martese. Por gjetem kohe te luteshim se bashku cdo nate, duke ia shprehur shqetesimet Perendi se. Mendoj se lutja si cift na ndihmoi te zgjidhnim problemet e te kishim serish mar tese te lumtur. SUGJERIM: Lini menjane sikur edhe pak minuta ne fund te cdo dite qe te itni per cdo gje te mire qe ju ka ndodhur si cift, gje

 ra per te cilat mund te falenderoni Perendi ne. Gjithashtu, itni per veshtiresite qe has ni, per te cilat ju duhet ndihma e Perendise qe ti perballoni. Kujdes: mos e shfrytezoni kete mundesi qe te radhitni te metat e ba shkeshortit. Perkundrazi, kur luteni se ba shku, permendni vetem ato c eshtje ku du het te punoni qe te dy. Diten tjeter veproni ne perputhje me kerkesat qe bete ne lutje. VESHTIRESIA 2: Kemi aftesi te ndry shme. Toni thote: Skam qene kurre tip i li brave. Gruaja e tij, Natalia, thote: Vdes te le xoj dhe me pelqen shume te as per ate qe kam mesuar. Ndonjehere mendoj se Toni eshte pak i frikesuar nga une kur diskutojme tema biblike. Nje zgjidhje e mundshme: Ji mbeshtetes e jo konkurrues a gjykues. Thuaji bashkeshor tit se e cmon ate qe ai ose ajo po ben, dhe nxi te te vazhdoje me vendosmeri te beje ate qe eshte e drejte ne sherbim te Jehovait. Toni thote: Entuziazmi i gruas per te diskutuar tema biblike ndonjehere eshte pak mbytes, dhe ne te kaluaren ngurroja te diskutoja per tema te tilla me te. Por Natalia me mbeshtet shume. Tani diskutojme rregullisht tema fry more dhe kam kuptuar se nuk ka pse te frike sohem. Me pelqen te asim per gjera te tilla. Kjo na ka ndihmuar te ndihemi me rehat dhe ne paqe si cift. Mjaft cifte kane pare se martesa u permire sohet kur lene rregullisht kohe cdo jave qe te lexojne e te studiojne Biblen se bashku. Por, pak kujdes: secili te ase si vlejne keshillat per ate vete, jo per bashkeshortin. (Galatasve 6:4) Temat qe ndezin grindje mes jush diskutojini nje here tjeter, jo gjate studimit. Pse jo? Mendo pak: a do ta mjekoje nje plage te qel bezuar nderkohe qe ha nje vakt me familjen? Aspak. Te gjitheve do tua pritje oreksin. Jezui tha se te mesosh e te besh vullnetin e Perendi se eshte si te ushqyerit. (Mateu 4:4; Gjoni

4:34) Nese et per plage emocionale sa here e hap Biblen, mund tia heqesh bashkeshortit oreksin per gjerat frymore. Sigurisht, keni ne voje ti diskutoni problemet. Por trajtojini keto c eshtje ne nje kohe qe e keni lene menja ne per to.Proverbat 10:19; 15:23. SUGJERIM: Shkruaj dy ose tri cilesi qe cmon shume te bashkeshorti. Kur te disku toni heren tjeter per tema frymore qe li dhen me ato cilesi, shprehja bashkeshortit sa shume e cmon menyren si i shfaq.

Do te korrni ate qe mbillni Nese mbillni ose zhvilloni karakterin fry mor si cift, me kalimin e kohes do te keni nje martese me paqesore e me shperblyese. Ne fakt, Fjala e Perendise garanton se cfaredo qe te mbjelle njeriu, ate edhe do te korre.Galatasve 6:7. Frederiku dhe Liana, te permendur ne fi llim te artikullit, e mesuan sa i vertete eshte ky parim biblik. Tani kane 45 vjet te martuar dhe e dine se kembengulja shperblehet. Fre deriku thote: Dikur ia hidhja fajin gruas per mungesen e komunikimit. Mirepo, me kali min e kohes, kuptova se edhe une duhej te perpiqesha. Liana thote: Ajo qe na ndihmoi vertet ne kohe te veshtira ishte dashuria e per bashket per Perendine Jehova. Gjate viteve kemi studiuar e jemi lutur rregullisht se ba shku. Ndersa shoh Frederikun qe perpiqet ti shfaqe me shume cilesite e krishtere, e kam me te lehte ta dua.

PYET VETEN . . .
Kur ishte hera e fundit qe u lutem si cift? Cmund te bej qe ta nxis bashkeshortin

te jete me i hapur ndersa diskutojme tema frymore?

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

15

 MESO NGA FJALA E PERENDISE

Ky artikull ngre pyetje qe mund te kesh bere dhe tregon se ku ti lexosh pergjigjet ne Biblen tende. Deshmitaret e Jehovait do ti diskutojne me kenaqesi keto pergjigje me ty.

Si nxjerrim dobi nga ligjet e Perendise?

1. Pse duhet ti bindemi Perendise?
Eshte me se e drejte ti bindemi Perendisejemi krijesa te tij. Edhe Jezui i bindej gjithmone Atij. (Gjo ni 6:38; Zbulesa 4:11) Ligjet e Perendise na japin mu ndesi te tregojme se e duam ate.Lexo 1 Gjonit 5:3. Te gjitha ligjet e Perendise Jehova jane per te miren tone. Ato na mesojne cila eshte menyra me e mire per te jetuar tani dhe na tregojne si te marrim shper blime te perhershme ne te ardhmen.Lexo Psalmin 19:7, 11; Isaine 48:17, 18.

2. Sa te dobishme jane per shendetin ligjet e Perendise?

Ligji i Perendise kunder dehjes na mbron nga se mundje dhe aksidente vdekjeprurese. Kur pi alkool me tepri, krijon varesi ndaj tij, dhe kjo con ne sjellje te pamend. (Proverbat 23:20, 29, 30) Jehovai na le jon te pime alkool, por vetem me karar.Lexo Psalmin 104:15; 1 Korintasve 6:10. Gjithashtu, Jehovai na keshillon te mos shfaqim xhelozi, zemerim te pakontrolluar dhe qendrime te tjera shkaterrimtare. Sa me shume ti zbatojme keto keshilla, aq me shume dobi do te nxjerrim per shendetin.Lexo Proverbat 14:30; 22:24, 25.

3. Si na mbron ligji i Perendise?

Ligji i Perendise e ndalon seksin jashte mar tese. (Hebrenjve 13:4) Ciftet qe i binden ketij ligji ndihen me te sigurta dhe krijojne nje ambient me te mire per femijet. Nga ana tje ter, seksi jashte martese shpesh sjell semu ndje, divorc, dhune, traume emocionale dhe

familje me prind te vetem.Lexo Proverbat 5: 1-9. Kur shmangim situata qe na tundojne te kryejme seks jashte martese, mbrojme miqesi ne me Perendine, si dhe nuk i demtojme te tje ret.Lexo 1 Selanikasve 4:3-6.

 Njerezit qe e respektojne jeten si dhurate nga Pe rendia, mbrojne shendetin kur i lene zakone te tilla, si duhani dhe vese te tjera jetekercenuese. (2 Korin tasve 7:1) Perendia cmon edhe jeten e nje foshnje qe zhvillohet ne barkun e nenes. (Dalja 21:22, 23) Pra ndaj, nuk duhet ta vrasim me qellim nje foshnje te palindur. Po ashtu, ata qe e vleresojne pikepamjen qe ka Perendia per jeten, marrin masa mbrojtese ne pune, shtepi dhe ne makine. (Ligji i perterire 22:8) Pervec kesaj, ata nuk e rrezikojne jeten per sport, se pse jeta eshte dhurate nga Perendia.Lexo Psalmin 36:9.

4. Si na sjell dobi respekti per jeten?

5. Si na sjell dobi shenjteria e gjakut?

Gjaku eshte i shenjte, sepse Perendia thote se per faqeson jeten ose shpirtin e nje krijese. (Zanafilla 9: 3, 4) Ligji i Perendise, i cili e barazon vleren e gjakut me ate te jetes, na sjell dobi. Si? Ne baze te ketij ligji, Perendia beri te mundur faljen e mekateve.Lexo Levitikun 17:11-13; Hebrenjve 9:22. Gjaku i Jezuit ishte vecanerisht i cmuar sepse Jezui ishte i persosur. Ai i paraqiti Perendise dicka qe per faqesonte jeten e tijgjakun e vet. (Hebrenjve 9:12) Fale gjakut qe derdhi mund te kemi jete te perhershme.Lexo Mateun 26:28; Gjonin 3:16.

Per me shume informacion, shih kapitujt 12 dhe 13 te ketij libri, botuar nga Deshmitaret e Jehovait.

CFARE MESON vertet BIBLA?

17

 Si te mbaje lidhje te ngushta babai me djalin?

ABI, nga i di ti gjithe keto gjera? A te ka ha bitur ndonjehere djali me nje pyetje te ti lle? Ndoshta ne ate moment u ndjeve krenar qe je baba. Por, nese djali ka shkuar me tejti ka zbatuar keshillat e mencura dhe ka nxjerre dobipa dyshim qe zemra te eshte bere mal.1 Proverbat 23:15, 24. Gjithsesi, ndersa vitet kalojne, a te admiron ende djali, si ne te kaluaren? Apo, teksa rritet, duket sikur vleresimi per ty po i venitet? Si mund te mbash lidhje te ngushta me djalin nderkohe qe rritet e behet burre? Se pari, le te shohim disa veshtiresi qe hasin baballaret.

Tri veshtiresi te zakonshme 1. MUNGESA E KOHES: Ne mjaft vende, shu micen e te ardhurave per familjen e sigurojne baballaret. Shpesh, per shkak te punes, nuk jane ne shtepi pjesen me te madhe te dites. Ne disa vende, baballaret kalojne fare pak kohe me femijet. Per shembull, nje ankete e kohe ve te fundit ne France, zbuloi se baballaret atje kalojne mesatarisht me pak se 12 minuta ne dite me femijet.
1 Edhe pse ky artikull perqendrohet ne marredhenien unike qe ekziston mes eterve dhe bijve, parimet qe trajto hen ketu, zbatohen edhe per marredheniet e eterve me bijat.

PER TE MENDUAR: Sa kohe kalon me tet bir? Ne javen a dy javet e ardhshme, pse te mos e shenosh totalin e kohes qe kalon me te cdo dite? Perfundimi mund te te habite. 2. MUNGESA E NJE SHEMBULLI TE MIRE: Di sa burra skane qene thuajse fare te lidhur me baballaret e tyre. Babane e shihja teper rra lle,thote Zhan-Mari, i cili jeton ne France. Si ndikoi kjo tek ai? Ai tregon: Kjo ka krijuar probleme qe si kisha imagjinuar kurre. Per shembull, e kam te veshtire te bej biseda do methenese me djemte e mi. Ne raste te tjera, burrat i njohin shume mire baballaret, por li dhja ate e bir nuk eshte e ngushte. Filipi 43 vjec thote: Babai e kishte te veshtire te ishte i ngrohte me mua. Ndaj, me duhet te mundohem shume qe te tregohem i ngrohte me djalin tim. PER TE MENDUAR: A mendon se lidhja qe ke me babane ndikon ne menyren si e traj ton tet bir? A te duket se po ndjek shembu llin e babait, qofte per mire, qofte per keq? Ne cmenyre? 3. MUNGESA E KESHILLAVE TE EKUILIBRUA RA: Ne disa kultura nenvleresohet roli i babait ne rritjen e femijeve. Atje ku jam rritur, njere-

18

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

 zit mendonin se te kujdesesh per femijet eshte pune grash,thote Luka qe eshte rritur ne nje vend te Evropes Perendimore. Ne kultura te tjera, ne pergjithesi baballaret nxiten te jene disiplinues te rrepte. Per shembull, Zhorzhi eshte rritur ne nje vend afrikan. Ai thote: Ne kulturen e vendit tim, baballaret nuk luajne me femijet nga frika se mos u bie autoriteti. Prandaj, asnjehere se kam gezuar shoqerine e tim biri. PER TE MENDUAR: Cfare roli pritet te luaj ne baballaret ne vendin ku jeton ti? A jane mesuar ta shohin rritjen e femijeve si pune grash? A nxiten tua shprehin dashurine dhe ngrohtesine bijve, apo ide te tilla shi hen shtrember? Nese je baba qe has ndonje nga keto veshti resi, si mund tia dalesh mbane? Shqyrto sugjerimet vijuese.

Fillo kur yt bir eshte i vogel Duket se djemte lindin me deshiren per te imituar babane. Prandaj shfrytezoje kete de shire qe kur djali yt eshte i vogel. Si mund ta besh kete dhe kur ta gjesh kohen te rrish me te? Kurdo qe te jete e mundur, perfshije djalin ne aktivitetet e tua te perditshme. Per she mbull, nese po ben ndonje pune, ftoje te te ndihmoje. Jepi nje furc e boje ose lopate te vo gel, ne varesi te punes. Ska dyshim se do te kenaqet qe punon perkrah heroit dhe modelit te tij, babait! Mbase te duhet pak me teper kohe per ta mbaruar punen, por kjo do ta for coje lidhjen mes jush dhe do ti mesosh zako ne pune te mira. Kohe me pare, Bibla i nxiste eterit ti perfshinin femijet ne aktivitetet e per ditshme dhe ti perdornin keto raste per te bi seduar dhe per ti mesuar. (Ligji i perterire 6: 6-9) Keshilla te tilla jane ende te vlefshme. Pervecse te punosh me tet bir, gjej kohe edhe te luash me te. Loja nuk eshte vetem rast

per tu argetuar se bashku. Studimet tregojne se, kur baballaret luajne me femijet e vegjel, i nxitin te jene me te guximshem e te mos tre mben nga gjerat e reja. Kur nje baba luan me te birin, kjo vlen per dicka edhe me te rendesishme. Pikerisht, ne permjet lojes, djali komunikon me se miri me te atin,thote sociologu Mishel Fiz. Gjate lojes, babai mund ti shprehe ngrohtesi te bi rit, si me fjale, edhe me veprime. Keshtu i me son si te tregohet i ngrohte edhe ai. Andrei, nje baba qe jeton ne Gjermani, thote: Kur im bir ishte femije, luanim shpesh se bashku. E perqafoja dhe ai mesoi te ma kthente dashu rine. Koha para gjumit eshte nje rast tjeter kur ba bai mund ti forcoje lidhjet e dashurise me te birin. Lexoji rregullisht nje tregim dhe degjoje teksa shprehet per gjerat qe e kane kenaqur ose merzitur gjate dites. Nese vepron keshtu, do tia besh me te lehte te komunikoje vazhdi misht me ty ndersa rritet.

Vazhdo te ndjekesh interesa te perbashketa Disa djem adoleshente mund te duken indiferente ndaj perpjekjeve te baballareve per te komunikuar me ta. Nese yt bir duket si kur u shmanget pyetjeve te tua, mos mendo se ska qejf te beje asnje bisede. Ndoshta do te ishte me i gatshem te te hapej ne rast se gjen nje menyre me te pershtatshme komunikimi. Zhaku, nje baba qe jeton ne France, ndonje here e kishte te veshtire te bisedonte me te bi rin, Zheromin. Por, ne vend qe ta detyronte te birin te iste, ai i pershtatej: luante futboll me te. Zhaku thote: Pas lojes, e kishim zakon te uleshim ne fushe dhe te pushonim pak. Shpesh, ne ato momente djali me zbrazte zemren. Mes nesh u krijua nje lidhje e vecante ngaqe rrinim bashke dhe ndoshta ngaqe e dinte se me kishte prane ne momente te tilla.
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

19

 Po nese yt bir nuk i pelqen sportet? Andrei i kujton me nostalgji oret qe kalonte duke kundruar yjet bashke me te birin. Ai thote: Uleshim ne karrige portative ne ajrin e ftohte te nates te mbuluar me batanije. Me nje fil xhan caj ne dore ia ngulnim syte qiellit. Flit nim per Ate qe krijoi yjet, per gjera personale, thuajse per gjithcka.Isaia 40:25, 26. Cte themi nese ste pelqen te besh disa gje ra qe yt bir i ka per zemer? Ne kete rast, mund te te duhet ti lesh menjane preferencat e tua. (Filipianeve 2:4) Jani, qe jeton ne Afriken Ju gore, thote: Sportet me pelqenin shume me teper sesa i pelqenin tim biri, Vonit. Ai ishte i dhene pas aeroplaneve dhe kompjutereve. Prandaj nisa te interesohesha per keto. E coja ne shfaqje me aeroplane dhe luanim me nje program kompjuteri qe simulonte uturi min. Them se, ngaqe kenaqeshim duke u zba vitur se bashku, Voni me iste me lirshem.

Rritja besimin te vetja Shiko babi, shiko! Keshtu te ka folur djali kur mesoi te beje dicka te re? Nese tani eshte adoleshent, a ndihet ende kaq i lirshem sa te te kerkoje miratimin? Mbase jo. Por ka nevoje patjeter per kete, qe te behet nje i rritur i ekuilibruar. Ver re cshembull la vete Perendia Jehova me nje nga bijte e tij. Kur Jezui do te fillonte nje faze te vecante ne jeten e tij tokesore, Pere ndia e shprehu publikisht cfare kishte ne ze mer per te: Ky eshte Biri im, i dashuri, qe e kam miratuar. (Mateu 3:17; 5:48) Sigu20
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

risht, ke detyrimin ta disiplinosh dhe ta me sosh tet bir. (Efesianeve 6:4) Megjithate, a ker kon mundesi qe tia shprehesh miratimin per gjerat e mira qe thote e ben? Disa burra e kane te veshtire te shprehin mi ratimin dhe ngrohtesine. Ndoshta jane rritur ne familje ku prinderit u vinin ne dukje gabi met e jo arritjet. Nese edhe me ty ka ndodhur keshtu, te duhen shume perpjekje qe tia rri tesh djalit besimin te vetja. Si ta besh kete? Luka, qe u permend me siper, ben rregullisht pune ne shtepi me te birin 15-vjecar, Manu elin. Ai tregon: Ndonjehere, i them Manuelit ta nise vete nje pune dhe se do ta ndihmoj po te kete nevoje per mua. Shumicen e punes arrin ta beje me forcat e veta. Kur ia del mba ne, kenaqet dhe i rritet besimi te vetja. Kur e ben mire, e lavderoj. Kur nuk e ben sic shpre sonte, serish ia shpreh vleresimin per perpjekjet. Gjithashtu, mund tia rritesh djalit besimin te vetja duke e ndihmuar te arrije synime me te medha ne jete. Mirepo, cte themi nese yt bir nuk i arrin synimet aq shpejt sa deshiron ti? Ose, po sikur synimet e tij, edhe pse jo te keqija, te mos jene njelloj me synimet qe do te doje per te? Ne kete rast, mbase te duhet ti shqyrtosh edhe nje here gjerat qe pret nga ai. Zhaku, qe u citua me siper, thote: Perpiqem ta ndihmoj tim bir te vere synime te arrit shme. Po ashtu, perpiqem te sigurohem se jane synimet e tij, jo te miat. Pastaj i kujtoj ve tes se duhet ti arrije objektivat e tij me ritmin e vet. Nese i degjon mendimet e djalit, e la vderon per gjerat qe ben mire dhe e nxit ti ka perceje deshtimet, do ta ndihmosh ti arrije synimet. Te jemi realiste, marredhenia juaj do te kete tensione dhe veshtiresi. Sidoqofte, ne udhen tuaj te gjate, ka te ngjare qe djali te doje te rrije prane teje. Ne fund te fundit, kush nuk deshi ron te mbaje lidhje te ngushta me ate qe e ndihmon te jete i suksesshem?

 AFROJUNI PERENDISE

Te permbushim detyrimin ndaj Perendise

E KE pyetur ndonjehere veten se cili eshte qe llimi i jetes? Jehovai na ka pajisur jo vetem me aftesine per te bere nje pyetje te tille, por edhe me nje nevoje te thelle te brendshme qe te dime pergjigjen. Sa mirenjohes jemi qe Perendia yne i dashur nuk na ka lene ne erresire. Pergjigjja qe kerkojme me zjarr gjendet ne Fjalen e tij, ne Bi bel. Le te shqyrtojme fjalet e Mbretit Solomon tek Eklisiastiu 12:13. Solomoni, me rrethanat dhe pervojen unike qe kishte, fare mire mund te jepte nje mendim se si te kemi lumturi dhe jete kuptimplote. I bekuar me mencuri te jashtezakonshme, me pasuri tejet te madhe dhe me autoritet mbreteror, mund ti hetonte me kujdes gjerat pas se cilave rendin nje rezit, perfshire pasurine dhe poziten. (Eklisiastiu 2:4-9; 4:4) Me pas, nen frymezim hyjnor, e per mblodhi keshtu ate qe kishte verejtur: Perfundi mi i c eshtjes, pasi eshte degjuar cdo gje, eshte: frikesoju Perendise se vertete dhe permbushi ur dherimet e tij. Sepse ky eshte tere detyrimi i njeri ut. Keto fjale theksojne perpjekjen me shper blyese dhe me fisnike te njeriut. Frikesoju Perendise se vertete. Ideja qe ti fri kesohemi Perendise fillimisht mund te mos duket terheqese. Por kjo frike eshte nje prirje e shendet shme e zemres. Nuk eshte si tmerri i nje skllavi qe ka inatosur zoterine e ashper, por si gezimi i nje femije qe mezi pret te kenaqe babane e dashur. Nje veper referimi thote se frika ndaj Perendise eshte qendrimi me respekt e nderim te thelle qe i tregon populli i tij, sepse e do dhe respekton fuqine e madheshtine e tij. Ky qendrim na shtyn ti nenshtrohemi vullnetit te Perendise ngaqe e duam, si dhe e dime qe edhe ai na do. Kjo frike e shendetshme nuk eshte thjesht nje ndjenje, por tregohet me vepra. Si? Permbushi urdherimet e tij. Frika ndaj Pere ndise na nxit ti bindemi. Eshte me vend ti bi ndemi Jehovait. Si Krijuesi yne, ai e di cila eshte

menyra me e mire e jeteses, ashtu si nje prodhu es di cila eshte menyra me e mire per te perdorur produktin e vet. Pervec kesaj, Jehovai na do me te miren. Ai do qe te jemi te lumtur dhe kerkesat e tij jane per dobine tone. (Isaia 48:17) Apostulli Gjon e shpjegoi kete me fjalet: Kjo eshte dashuria per Perendine: te zbatojme urdherimet e tij, e me gjithate, urdherimet e tij nuk jane te renda. (1 Gjonit 5:3) Bindja jone tregon se e duam Pere ndine, ndersa urdherimet e tij pasqyrojne dashu rine qe ka per ne. Ky eshte tere detyrimi i njeriut. Keto fjale nxjerrin ne pah nje arsye te rendesishme pse ti frikesohemi dhe ti bindemi Perendise. E kemi per detyre. Jehovai eshte Krijuesi yne, prandaj ia detyrojme atij jeten. (Psalmi 36:9) Gjithashtu i detyrojme bindjen tone. Kur jetojme sic do ai, permbushim detyrimin qe kemi. Atehere, cili eshte qellimi i jetes? Me pak fjale eshte ky: ekzistojme qe te bejme vullnetin e Pere ndise. Ska menyre me te mire si ti japesh kuptim jetes. Pse te mos mesosh me teper per vullnetin e Jehovait dhe si te jetosh ne perputhje me te? Deshmitaret e Jehovait do te te ndihmojne me kenaqesi.

SUGJERIM PER LEXIMIN E BIBLES GJATE NENTORIT: Proverbat 22Kenga e Solomonit 8

21

 Ky eshte i dyti nga dy artikujt e numrave te nje pasnjeshem te Kulles se Rojes qe trajtojne pyetje akademike per daten e shkaterrimit te Jerusalemit te lashte. Kjo seri me dy pjese paraqet pergjigje te nxjerra nga kerkime te kujdesshme e te bazua ra ne Bibel te pyetjeve qe i kane peshtjelluar disa lexues.

Kur u shkaterrua Jerusalemi i lashte?

PJESA E DYTE

CTREGOJNE VERTET DOKUMENTET PREJ ARGJILE?

NE PJESEN E PARE U VERTETUAN PIKAT E MEPOSHTME: Historianet jobiblike thone se Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 587 p.e.s.1 Kronologjia biblike tregon se shkaterrimi ndodhi ne vitin 607 p.e.s. Historianet jobiblike i bazojne perfundimet ne shkrimet e historia neve te lashte dhe ne kanonin e Ptolemeut. Disa shkrime te historianeve te la shte kane gabime te medha dhe nuk perputhen gjithmone me dokumentimet e pllakave prej argjile.2

Fotografia, me miresjellje nga Muzeu Britanik

IBLA thote se roberit judenj duhej te mer gonin ne Babiloni derisa . . . te mbushe shin shtatedhjete vjet. . . . qe te permbushej fjala e Jehovait qe kishte dale nga goja e Jere-

1 Ka menyra te ndryshme per te treguar datat. Ne kete artikull, p.e.s. do te thote para eres sone. 2 Shih artikullin Kur u shkaterrua Jerusalemi i lashte? Pse ka rendesi? Cfare tregojne deshmite? ne numrin e 1 tetorit 2011 te kesaj reviste.

mise. Kur u liruan ata? Ne vitin e pare [te mbreterimit] te Kirit si mbret i Persise. (2 Kronikave 36:21, 22) Historia biblike dhe jobiblike jane dakord se ky mergim ne Babi loni perfundoi pasi Kiri pushtoi Babilonine dhe liroi judenjte, te cilet u rikthyen ne Jeru salem ne vitin 537 p.e.s. Meqe Bibla e thote qarte se mergimi zgjati 70 vjet, ai duhet te kete filluar ne vitin 607 p.e.s. Megjithate, shume studiues thone se Jeru salemi u shkaterrua ne vitin 587 p.e.s. Kjo nenkupton se mergimi zgjati vetem 50 vjet. Pse arrijne ne kete perfundim? I bazojne llogaritjet te dokumentet e lashta kuneiforme qe sigurojne hollesi per Nabukodonosorin II dhe per pasuesit e tij.1 Mjaft prej ketyre doku menteve u shkruan nga burra qe jetuan gjate ose afer kohes se shkaterrimit te Jerusalemit. Por, sa te sakta jane llogaritjet qe cojne ne vi tin 587 p.e.s.? Cfare tregojne vertet keto doku mente? Per te gjetur pergjigjet e ketyre pyetjeve, shqyrtoni tri lloje dokumentesh ku bazohen shpesh studiuesit: (1) Kronikat Babilonase, (2) pllakat e fushes se ekonomise dhe (3) pllakat astronomike.

22

KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

BM 21901 dhe BM 35382: fotografia, me miresjellje nga Muzeu Britanik; BM 21946: Copyright British Museum; BM 22047, 25124, 25127: The Trustees of the British Museum

Cfare jane? Kronikat Babilonase jane nje seri pllakash qe dokumentojne ngjarje te re ndesishme te historise se Babilonise.2 Cfare thone ekspertet? Ronald H. Saku, stu diues i shquar i dokumenteve kuneiforme, thote se Kronikat sigurojne nje dokumentim te cunguar te ngjarjeve te rendesishme.1 Ai shkroi se historianet duhet te hulumtojne bu rime dytesore . . . me shpresen qe te percaktoj ne se cka ndodhur ne te vertete. Cfare tregojne dokumentet? Ka shume boshlleqe ne historine e dokumentuar te Kronikat Babilonase.3 (Shih kutine me po shte.) Atehere, logjikisht ngrihet pyetja: sa te besueshme jane perfundimet e bazuara ne kete dokumentim te cunguar? Cfare jane? Shume pllaka te fushes se eko
1 Vini re: Asnje nga ekspertet jobiblike te permendur ne kete artikull nuk mendojne se Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 607 p.e.s.
BM 21901

Kronikat Babilonase.

Pllakat e fushes se ekonomise.

nomise te periudhes neobabilonase jane fa tura qe i kerkonte ligji. Ato datojne ne diten, muajin dhe vitin e mbretit qe sundonte. Per shembull, ne nje pllake tregohet se u be nje veprim tregtar me 27 nisan, vitin e 11-te te Nabukodrezarit [i njohur edhe si Nabukodo nosori II], mbretit te Babilonise.4 Kur mbreti vdiste ose hiqej nga froni dhe pasohej nga nje mbret tjeter, muajt qe mbete shin nga ai vit mbreterimi konsideroheshin si viti i hipjes ne fron i sundimtarit te ri.15 Me fjale te tjera, kalimi nga nje mbret te tjetri ndodhte ne te njejtin vit kalendarik babilo nas. Si rrjedhoje, pllakat e vitit te hipjes ne fron te sundimtarit te ri logjikisht duhet te datojne ne muajt qe pasojne muajin e fundit te mbretit te meparshem. Cfare thone ekspertet? Ronald H. Saku shqyrtoi shume pllaka te fushes se ekonomi se te periudhes neobabilonase. Ne vitin 1972,
1 Viti i hipjes ne fron nuk llogaritej si pjese e viteve te su ndimit te mbretit. Ai u referohej muajve qe mbeteshin de risa mbreti i ri te kurorezohej zyrtarisht ne fillim te vitit tje ter kalendarik.

KRONIKAT BABILONASE HISTORI ME BOSHLLEQE

BM 21946

Kronikat babilonase dokumentojne vetem 35 vjet te periudhes neobabilonase, e cila ne pergjithesi mendohet te perfshije rreth 88 vjet.
BM 35382

VIT I PADOKUMENTUAR NGA KRONIKAT

VIT I DOKUMENTUAR NGA KRONIKAT

P E R S E T

P E R I U D H A

N E O B A B I O L O N A S E

Nabopolasari BM 25127 BM 22047

Nabukodonosori II

Amel-Marduku Neriglisari

Nabonidi Labashi-Marduku

BM 25124

 ai shkroi se tekste te reja e te papublikuara te Muzeut Britanik, qe i ishin vene ne dispozici on, hedhin krejtesisht poshte perfundimet e meparshme per kalimin nga Nabukodonosori II tek i biri Amel-Marduku (i njohur edhe si Evil-Merodaku).6 Si ka mundesi? Saku e dinte qe pllakat tregonin se Nabukodonosori II sundonte ende muajin e gjashte te vitit te tij te fundit (viti i 43-te). Por keto pllaka te sa podeshifruara te vitit kur hipi ne fron mbreti pasues, Amel-Marduku, datonin muajin e ka tert dhe te peste te atij qe mendohej si i njejti vit.7 Eshte e qarte se kishte nje mosperputhje. Cfare tregojne dokumentet? Ka edhe mos perputhje te tjera qe lidhen me kalimin nga njeri mbret te tjetri. Per shembull, nje dokument tregon se Nabukodonosori II sundonte ende muajin e tij te dhjete, gjashte muaj pasi mendohet te kete filluar mbreterimin pasuesi i tij.8 Nje mosperputhje e ngjashme ekziston mes kalimit nga Amel-Marduku te pasuesi i tij, Neriglisari.9 Pse jane te rendesishme keto mosperpu thje? Sic u permend me siper, boshlleqet ne historine e dokumentuar nga Kronikat Babi lonase nenkuptojne se mund te mos kemi nje dokumentim kronologjik pa nderpre rje.10 A mund te kene sunduar te tjere nder mjet ketyre mbreterve? Nese po, periudhes neobabilonase duhet ti shtohen vite te tjera.

Prandaj, as Kronikat Babilonase, as pllakat e fushes se ekonomise nuk jane nje baze per te percaktuar me siguri se Jerusalemi u shkate rrua ne vitin 587 p.e.s.1 Cfare jane? Jane pllaka kuneiforme ku per shkruhen pozicione te Diellit, te Henes, te planeteve dhe te yjeve, si edhe kane informa cion historik per gjera te tilla, si viti i mbrete rimit te nje mbreti. Per shembull, ditari astro nomik qe tregohet me poshte permban nje eklips henor qe ndodhi muajin e pare te vitit te pare te mbretit Mukin-Zeri.11 Cfare thone ekspertet? Ekspertet bien da kord se babilonasit kishin krijuar tabela e ske ma te hollesishme qe te parashikonin kohen kur kishte me teper te ngjare te ndodhnin eklipset.12 Por, a mund te benin te kunderten, te lloga ritnin eklipset qe kishin ndodhur ne te kalua ren? Profesor Xhon Stilli thote se ka mundesi qe, kur u perpilua teksti, disa nga parashiki met me te hershme te jene bere duke e projek 1 Pllakat e fushes se ekonomise ekzistojne per te gjitha vitet qe tradicionalisht u atribuohen mbreterve neobabilo nas. Kur vitet e sundimit te ketyre mbreterve mblidhen dhe behet nje llogaritje qe nga mbreti i fundit neobabilo nas, Nabonidi, del se viti i shkaterrimit te Jerusalemit ishte 587 p.e.s. Gjithsesi, kjo metode datimi eshte e sakte vetem nese secili mbret e ka pasuar tjetrin ne te njejtin vit, pa su ndimtare te tjere ndermjet.

Pllakat astronomike.

The Trustees of the British Museum

DITARI ASTRONOMIK BM 32238

Kjo pllake permban nje dokumentim te eklipseve te Henes, por ajo nuk u perpilua deri ne eklipsin e fundit qe ndodhi rreth 400 vjet pas te parit. Meqe skribi nuk i vezhgoi te gjitha ato, mund te kete perdorur llogaritje matematikore qe te percaktonte kur ndodhen eklipset me te hershme. Nese nuk ka deshmi te tjera qe vertetojne perfundimet e tij, llogaritje te tilla ska si te jene burim i besueshem informacioni kronologjik.

24

 tuar skemen per te kaluaren. (Kursivi eshte yni.)13 Profesor Deivid Brauni, i cili beson se tabelat astronomike perfshinin parashikime te bera pak para ngjarjeve te dokumentuara, e pranon se mendohet qe disa nga keto ishin llogaritje per te kaluaren qe i bene skribet ne shekullin e 4-t dhe ne shekujt pasues para Kri shtit.14 Nese keto jane llogaritje per te kalua ren, a mund te konsiderohen absolutisht te be sueshme po te mos mbeshteten nga prova te tjera? Edhe sikur nje eklips te kete ndodhur ne nje date te caktuar, a do te thote kjo se eshte i sakte informacioni historik qe shkrimtari i pllakes e lidh me ate date? Jo medoemos. Stu diuesi Robart J. van der Speku shpjegon: Per piluesit ishin astrologe, jo historiane. Ai i pershkruan disa pjese te pllakave me doku mentime historike si pak a shume te rastesi shme, dhe paralajmeron se ky informacion historik duhet perdorur me kujdes.15 Cfare tregojne dokumentet? Le te shqyr tojme pllaken VAT 4956. Rreshti i pare i kesaj pllake thote: Viti i 37-te i Nabukodonosorit, mbretit te Babilonise.16 Me pas, ajo per mban pershkrime te hollesishme te pozici onit te Henes e te planeteve ne raport me yje e yjesi te ndryshme. Permend edhe nje eklips henor. Studiuesit thone se te gjitha keto pozi cione u ndodhen ne vitin 568/567 p.e.s.,

dhe kjo ben qe viti i 18-te i Nabukodonoso rit II, kur shkaterroi Jerusalemin, te jete viti 587 p.e.s. Por, a te cojne patjeter keto te dhena astronomike vetem te viti 568/567 p.e.s.? Pllaka permend nje eklips henor qe sipas llogaritjeve kishte ndodhur diten e 15-te te muajit te trete babilonas, simanu. Eshte fakt se nje eklips henor ndodhi ne kete muaj babi lonas qe korrespondon me 4 korrikun (sipas kalendarit julian) e vitit 568 p.e.s. Megjithate, ka pasur edhe nje eklips 20 vjet me pare, me 15 korrik te vitit 588 p.e.s.17 Nese viti 588 p.e.s. shenonte vitin e 37-te te Nabukodonosorit II, atehere viti i tij i 18-te i bie te kete qene viti 607 p.e.s., pikerisht viti i shkaterrimit te Jerusalemit sipas kronologjise biblike. (Shih tabelen kronologjike me po shte.) Por, a siguron pllaka VAT 4956 deshmi te tjera qe mbeshtetin vitin 607 p.e.s.? Pervec eklipsit te lartpermendur, pllaka ka 13 vezhgime per Henen dhe 15 per planetet. Keto vezhgime pershkruajne pozicionin e He nes dhe te planeteve ne raport me yje e yjesi te caktuara.18 Gjithashtu, ka tete intervale mi dis lindjeve dhe perendimeve te diellit e te he 18a nes. Ngaqe pozicionet e Henes jane me te besue shme, studiuesit i kane analizuar me kuj des keto 13 pozicione te saj ne pllaken VAT 4956. Ata analizuan te dhenat me ane te nje

NE CVIT U SHKATERRUA JERUSALEMI SIPAS PLLAKES VAT 4956 587 p.e.s. APO 607 p.e.s.?
Pllaka pershkruan ngjarje astronomike qe ndodhen vitin e 37-te te sundimit te mbretit Nabukodonosori II. Nabukodonosori II e shkaterroi Jerusalemin vitin e 18-te te mbreterimit te tij.Jeremia 32:1.

587 610 p.e.s. 607 600 590 580 570 560

Nese viti i 37-te i Nabukodonosorit II ishte viti 568 p.e.s., atehere Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 587 p.e.s.

Nese viti i 37-te i tij ishte viti 588 p.e.s., atehere Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 607 p.e.s., viti qe tregon kronologjia biblike.

Pllaka VAT 4956 te con me bindshem te viti 607 p.e.s.

 CFARE THOTE NE TE VERTETE PLLAKA VAT 4956?

Pse eshte ngritur si problem? Rreshti i trete i kesaj pllake thote se naten e 9-te te muajit te pare (nisanu/nisan), Hena qendronte 1 kut perpara Virgjereshave . Por, me 1915-n, Noigebaueri dhe Uidneri shkruan se Hena qendronte 1 kut para ketij ylli me 8 nisan, dhe jo me 9 nisan ne vitin 568 p.e.s. [qe do te thote se Jerusalemi u shkaterrua me 587 p.e.s.] (Kursivi eshte yni.) Gjithsesi, Hena ishte saktesisht ne kete pozicion me 9 nisan te vitit 588 p.e.s., dhe kjo te con ne vitin 607 p.e.s.

bpk / Vorderasiatisches Museum, SMB / Olaf M. Temer

 Duhet te jete data 9 apo 8?

(1) Sic tregohet ne fotografi, duket qarte simboli akadian per numrin 9. (2) Kur bene transliterimin e tekstit kuneiform, Noigebaueri dhe Uidneri e ndryshuan numrin 9 ne 8. (3) Vetem nga shenimi kuptojme se ne tekstin origjinal ishte 9. (4) Edhe ne perkthimin e tyre ne gjermanisht ata vune 8. (5) Me 1988, Saksi dhe Hangeri botuan tekstin sic eshte ne origjinal, pra me numrin 9. (6) Megjithate ne perkthimin e tyre ne anglisht ata e ruajne ndryshimin dhe thone se 9-a eshte vene gabim per 8-n.

programi kompjuterik qe tregon vendndodhjen e tru pave qiellore ne nje date te caktuar te se kaluares.19 Cfa re zbuloi analiza e tyre? Nderkohe qe jo te gjitha keto pozicione te Henes perputhen me vitin 568/567 p.e.s., qe te 13-ta pozicionet perputhen me pozicionet e lloga ritura per 20 vjet me pare, pra me vitin 588/587 p.e.s. Nje nga vendet ku vezhgimet e Henes perputhen me shume me vitin 588 p.e.s., se me vitin 568 p.e.s. trego het ne pllaken e riprodhuar ne keto faqe. Ne rreshtin e trete te kesaj pllake lexojme se Hena kishte nje pozicion te caktuar naten e 9-te [te nisanut]. Megjithate, studi uesit te cilet ne fillim e datuan ngjarjen me 568 p.e.s., (viti-567 astronomik) e pranuan se ne ate vit Hena ndo dhej ne ate pozicion me 8 dhe jo me 9 nisanu. Qe te mbeshtetnin datimin e pllakes ne vitin 568 p.e.s., ata supozonin se skribi kishte shkruar gabimisht 9 ne vend se 8.20 Por pozicioni i Henes sipas rreshtit 3 per puthet saktesisht me 9 nisanun e vitit 588 p.e.s.21 Qarte, shume te dhena ne pllaken VAT 4956 perkoj ne me vitin 588 p.e.s. si viti i 37-te i Nabukodonoso rit II. Prandaj, kjo mbeshtet vitin 607 p.e.s. si vitin e shkaterrimit te Jerusalemit, pikerisht sic tregon Bibla.

Pse ti besojme Bibles? Sot shumica e historianeve jobiblike mendojne se Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 587 p.e.s. Gjithsesi, shkrimtaret biblike, Jeremia dhe Danieli, thone qarte se judenjte merguan per 70 vjet, jo per 50. (Jeremia 25: 1, 2, 11; 29:10; Danieli 9:2) Pohimet e tyre jane prova te forta se Jerusalemi u shkaterrua ne vitin 607 p.e.s. Sic e tregojne deshmite e mesiperme, ky perfundim mbeshtetet nga disa burime jobiblike. Ekspertet jobiblike kane dyshuar vazhdimisht ne saktesine biblike. Por, cdo here qe jane zbuluar de shmi te reja, edhe dokumentimi biblik eshte shfajesu ar.1 Ata qe i besojne Bibles kane arsye te forte per kete, pasi bazohen te provat qe tregojne se Bibla eshte e sak te nga ana historike, shkencore dhe profetike. Fale ke tyre provave i besojne pohimit te Bibles se eshte Fjala e frymezuar e Perendise. (2 Timoteut 3:16) Pse te mos i shqyrtoni vete deshmite? Fare mire mund te arrini ne te njejtin perfundim.
1 Per shembuj specifike, shih kapitujt 4 dhe 5 te librit BiblaFjala e Perendise apo e njerezve?, botuar nga Deshmitaret e Jehovait.
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

27

 Shenime per artikullin Kur u shkaterrua Jerusalemi i lashte?Pjesa e dyte 1. Shkrimi kuneiform ishte nje forme shkrimi ku nje skrib bente shenja te ndry shme ne siperfaqen e nje pllake te bute argjile duke perdorur nje kunj me maje te mprehte. 2. Assyrian and Babylonian Chronicles, nga A. K. Grejseni, botuar me 1975, rishtypur me 2000, faqja 8. 3. Periudha neobabilonase filloi gjate shekullit te shtate p.e.s., kur dinastia e mbreterve kaldeas sundonte ne Perando rine Babilonase. Sundimtari i pare ishte Nabopolasari, i ati i Nabukodonosorit II. Kjo periudhe perfundoi ne vitin 539 p.e.s. kur Nabonidin, mbretin e fundit, e permbysi mbreti pers Kiri. 4. Neo-Babylonian Business and Administrative Documents, nga Elen Uajtli Muri, botuar me 1935, faqja 33. 5. Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, Vezhgime dhe parashikime te eklipseve nga astronome te hershem, nga Xhon M. Stilli, botuar me 2000, faqja 36. 6. Amel-Marduk 562-560 B.C.A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, nga Ronald H. Saku, botuar me 1972, faqja 3. 7. Pllakat BM 80920 dhe BM 58872 datoj ne q e ne muajt e katert e te peste te vi tit te hipjes ne fron te Evil-Merodakut. Keto u botuan nga Saku te Amel-Marduk 562-560 B.C.A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, faqet 3, 90, 106. 8. Pllaka ne Muzeun Britanik (BM 55806) daton qe ne muajin e dhjete te vitit te 43-te. 9. Pllakat BM 75106 dhe BM 61325 datoj ne qe ne muajt e shtate e te dhjete te atij qe mbahet si viti i fundit (i dyte) i mbre tit Evil-Merodak. Megjithate, pllaka BM 75489 daton qe ne muajin e dyte te vitit te hipjes ne fron te Neriglisarit, pasuesit te tij.Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, vellimi VIII, (Pllaka nr. 3) nga Erl Lajti, Xh. Xh. Finkelshtajni dhe C.B.F. Uokeri, botuar me 1988, faqet 25, 35. Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, vellimi VII, (Pllaka nr. 2) nga Erl Lajti dhe A. K. Grejseni, botuar me 1987, faqja 36. NeriglissarKing of Babylon, nga Ronald H. Saku, botuar me 1994, faqja 232. Mua ji ne pllake eshte ajaru (muaji i dyte). 10. Te marrim shembullin e Neriglisarit. Nje mbishkrim i mbretit thote per te se ishte biri i Bel-Shum-Ishkunit mbretit te Babilonise. (Kursivi eshte yni.) Ne nje mbishkrim tjeter Bel-Shum-Ishkuni quhet princ i mencur. Fjala origjinale e per kthyer princ, rubu, eshte nje titull qe do te thote edhe mbret, sundimtar. Meqe ka mosperputhje te dukshme mes mbre-

terimit te Neriglisarit dhe nje pararendesi te tij, Amel-Mardukut, a mund kete su nduar per njefare kohe mes ketyre te dyve ky mbret i Babilonise, Bel-Shum-Ishku ni? Profesor R. F. Dauerti pranoi se de shmite e prejardhjes fisnike te Neriglisa rit nuk mund te shperfillen.Nabonidus and BelshazzarA Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire, nga Rajmond F. Dauerti, botuar me 1929, faqja 61. 11. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, vellimi V, nga Her man Hangeri, botuar me 2001, faqet 2, 3. 12. Journal of Cuneiform Studies, velli mi 2, nr. 4, 1948, Nje klasifikim i pllakave astronomike babilonase te periudhes seleukase, nga A. Saksi, faqet 282, 283. 13. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, vellimi V, faqja 391. 14. Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology, nga Deivid Brauni, botuar me 2000, faqet 164, 201, 202. 15. Bibliotheca Orientalis, L N 1/2, Januari-Maart, 1993, Ditaret astronomike si burim per historine akaemenase dhe seleukase, nga R. J. Van der Speku, faqet 94, 102. 16. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, vellimi I, nga Abra ham Xh. Saksi, i perfunduar nga Herman Hangeri, botuar me 1988, faqja 47. 17. Babylonian Eclipse Observations From 750 BC to 1 BC, nga Piter Xh. Haberi dhe Salvo de Meisi, botuar me 2004, faqja 186. Sipas pllakes VAT 4956, ky eklips ndodhi me date 15 te muajit te trete babilonas, dhe kjo tregon se muaji simanu ka filluar 15 dite me pare. Nese eklipsi ka ndodhur me 15 korrik 588 p.e.s. sipas ka lendarit julian, atehere dita e pare e mua jit simanu i bie te kete qene 30 qershori/1 korriku 588 p.e.s. Prandaj, muaji i pare babilonas (nisanu) i bie t e kete fillu ar ne vitin e ri, dy muaj me heret, ne 2/3 maj. Nderkohe qe normalisht viti i ketij eklipsi duhej te kishte filluar me 3/4 prill, pllaka VAT 4956 thote ne rre shtin e 6-te se nje muaj shtese (i nderfu tur) u shtua pas muajit te dymbedhjete, adarit (muaji i fundit) te vitit te mepar shem. (Pllaka thot e: Data 8 e muajit XII2 [muajit te trembedhjete].) Prandaj kjo do te thote se viti i ri nuk ka filluar deri me 2/3 maj. Keshtu, data e ketij eklipsi te vitit 588 p.e.s. perputhet me se miri me daten e pllakes. 18. Sipas Berichte uber die Verhandlu ngen der Konigl. S achsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Raporte lidhur me diskutime te shoqeri se saksone mbreterore te shkencave ne Lajpcig); vellimi 67; 1 maj 1915; ne artikullin Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II (Tekst astronomie i nje vezhguesi per vi tin e 37-te te Nabukodonosorit II), nga Pol V. Noigebaueri dhe Ernst F. Uidneri, faqet 67-76, paraqiten 13 vezhgime qe pershkruajne Henen ne raport me nje yll a yjesi te caktuar. Ata radhitin edhe 15 ve zhgime te planeteve. (Faqet 72-76) Ndo-

nese shenja kuneiforme per Henen eshte e qarte dhe nuk le vend per keqkuptim, disa nga shenjat per emrat e planeteve dhe pozicionet e tyre jane te paqarta. (Mesopotamian Planetary Astronomy Astrology, nga Deivid Brauni, botuar me 2000, faqet 53-57) Per kete arsye, ve zhgimet planetare lene vend per speku lim dhe per disa interpretime. Perderisa pozicioni i Henes mund te gjendet kollaj, pozicionet e atyre trupave qiellore t e per mendur te pllaka VAT 4956 dhe qe kane lidhje me Henen mund te identifikohen dhe mund te datohen me nje siguri te larte. 18a. Keto intervale kohore (tri intervale te Henes) jane llogaritje te kohes qe fi llojne, per shembull, nga per endimi i Di ellit deri ne perendim te Henes diten e pare te muajit dhe gjate dy periudhave te tjera te mevonshme te muajit. Studiuesit i kane lidhur keto llogaritje te kohes me datat kalendarike. (Vezhgimi me i her shem i datueshem i agimeve polare, nga F. R. Stivensoni dhe Deivid M. Uillisi, ne Under One SkyAstronomy and Mathematics in the Ancient Near East, nga Xhon M. Stilli dhe Anet Imhauze ni, botuar me 2002, faqet 420-428) Ve zhguesit e lashte perdornin nje lloj ore qe te llogaritnin kete periudhe. Por keto llogaritje nuk ishin te besueshme. (Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, Vezhgime dhe parashikime te eklipseve nga astronome te hershem, nga Xhon M. Stilli, botuar me 2000, fa qet 65, 66) Nga ana tjeter, llogaritja e po zicionit te H enes ne raport me trupa te tjere qiellore behej me saktesi me te madhe. 19. Kjo analize u be me ane te programit kompjuterik per astronomine te quajtur TheSky67. Per me teper, analiza u sakte sua me ane te programit kompjuterik falas e te perparuar Cartes du Ciel/Sky Charts (CDC) dhe me ane te nje kalenda ri me data te konvertuara qe siguroi Ob servatori Detar i SHBA-se. Ngaqe shenjat kuneiforme per mjaft nga pozicionet e planeteve ngjallin spekulime dhe disa in terpretime, keto pozicione nuk u perdo ren ne kete analize per te percaktuar vitin qe donte te percaktonte ky ditar astronomik. 20. Berichte uber die Verhandlungen der Konigl. Sachsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Raporte lidhur me diskutime te shoqerise saksone mbre terore te shkencave ne Lajpcig); vellimi 67; 1 maj 1915; Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II, (-567/566) (Tekst astro nomie i nje vezhguesi per vitin e 37-te te Nabukodonosorit II), nga Pol V. Noigebaueri dhe Ernst F. Uidneri, faqja 41. 21. Pllaka VAT 4956 thote ne rreshtin e trete: Hena qendronte 1 kut [ose 2 gra de] perpara Virgjereshave . Analiza e permendur me siper nxori perfundimin se me 9 nisanu Hena ishte 2041 perpara dhe 0 poshte yllit Virgjereshat . Kjo konsiderohej nje perputhje e sakte.

LEXUESIT PYESIN . . .
A duhet ti mesojne prinderit femijet per seksin?
Shume prinder bejne cmos ti mbrojne femi jet nga semundje te demshme. Po njesoj duhet te perpiqen ti mbrojne ata nga qendrime te demshme morale. Nje menyre si ta bejne kete eshte duke i mesuar me ekuiliber per seksin. (Proverbat 5:3-23) Kjo stervitje dhe ky drejtim moral nga prinderit jane te domosdoshme, se pse femijet po bombardohen gjithnje e me te per me materiale seksuale qe shfaqen sheshit ne televizor e ne Internet, ne libra e ne revista vi zatimore per femije. Profesoresha per arsimin dhe autorja Dajana Levini shpjegon: Sot problemi nuk eshte se fe mijet tane po mesojne per seksin, por cfare po mesojne, ne cmoshe po mesojne dhe kush po i meson. Femijet informohen per seksin nga stu diuesit e tregut dhe nga kultura e kohes. Keto in formacione ndikojne tej mase tek ata dhe i dem tojne. Prinderit duhet ti mbrojne femijet nga pike pamjet e shtremberuara dhe imorale qe po ge rryejne shoqerine. (Proverbat 5:1; Efesianeve 6:4) Femijet e vegjel duhet te dine si funksionon trupi i tyre, si te kujdesen per te dhe si te mbro hen nga njerezit imorale. Para pubertetitmo sha kur nisin te shfaqen shenjat e pjekurise sek sualenje vajze duhet te dije cndryshime do te pesoje trupi i saj dhe te kuptoje pse dhe si vijne menstruacionet. Ne menyre te ngjashme, nje djale duhet te dije me perpara per derdhjen e fares gjate nates. Kur femijet jane te vegjel, pri nderit mund te fillojne tu mesojne emrat e du hur te pjeseve te trupit. Prinderit e dashur u me sojne femijeve tri mesime kyc per keto pjese te trupit: (1) Ato jane te vecanta e private. (2) Nuk duhet te asin per to ne menyre te pahijshme. (3) Ne pergjithesi te tjeret nuk duhet ti prekin a ti shohin. Teksa femijet rriten, prinderit duhet te kuptojne kur eshte koha per tu shpjeguar si ngel shtatzene nje grua.1 Kur duhet te nisin prinderit me keto udhezi me? Me heret nga cmendojne shume veta. Nje vajze mund te fillojne ti vijne menstruacionet ne moshen 10-vjecare ose edhe me heret. Nje djale mund te kete derdhje te fares gjate nates qe ne moshen 11 ose 12-vjecare. Keto ndryshi me qe shenojne nje pike kthese ne jete, mund te jene shume trazuese nese femijet nuk kuptojne cpo ndodh. Ata duhen siguruar kohe me per para se ska asgje per tu shqetesuar me keto ndryshime te natyrshme ne trupin e tyre. Gjith ashtu, ne kete kohe duhen ndihmuar te kuptoj ne sa vlere dhe rendesi ka ndjekja e normave bi blike per moralindicka qe shume programe per edukaten seksuale nuk arrijne ta sigurojne. Proverbat 6:27-35.
1 Prinderit mund te gjejne materiale te dobishme per keto tema ne botimet e meposhtme te Deshmitareve te Jehova it: Zgjohuni! e majit 2006, ne artikullin Si ta pergatitesh vaj zen per menarkene, faqet 10-13; Te rinjte pyesin . . . Pergji gje praktike, vellimi 2, kapitulli 6, Cfare po me ndodh me trupin? dhe Kulla e Rojes e 1 nentorit 2010, Si te kemi nje familje te lumturFol me femijet e tu per seksin, faqet 12-14.

29

 PER TE RINJTE

Udhezime: Shqyrtoje kete material ne ambient te qete. Ndersa lexon shkrimet, imagjino sikur merr pjese edhe ti ne ngjarje. Perfytyroje skenen. Degjoji zerat. Perpiqu te provosh ndjenjat e personazheve. Jetoje tregimin. Personazhet kryesore: Shadraku, Meshaku, Abednegoja dhe Nabukodonosori. Permbledhje: Vihet ne sprove besimi i tre te rinjve hebrenj.

Clirohen nga nje furre e zjarrte

ANALIZO NGJARJEN.LEXO DANIELIN 3:1-30.

Pershkruaj tingujt qe degjove kur lexove vargjet 3-7. Pershkruaj si e imagjinon pamjen e furres se zjarrte. Cndjenja dallon ne zerin e Nabukodonosorit teksa urdheron qe furra te nxehet shtate here me shume se zakonisht? (Lexo perseri vargjet 19 dhe 20.) Pershkruaj si e imagjinon pamjen e burrit te katert ne furre. (Lexo perseri vargjet 24 dhe 25.) Cilat cilesi veren te Shadraku, Meshaku dhe Abednegoja ndersa i drejtohen Na bukodonosorit ne vargjet 16-18?

KERKO ME THELLE.
Duke perdorur materialet per kerkim qe ke ne dispozicion, gjej sa eshte nje kut dhe pastaj llogarit permasat e shembelltyres qe kishte ngritur Nabukodono sori. (Lexo perseri vargun 1.) Kur krahason vargjet 19 dhe 20 me vargjet 28 dhe 29, clloj njeriu duket Nabu kodonosori?
KULL A E ROJ ES 1 N ENTOR 2011

30

 NXIRR DOBI NGA AJO QE MESOVE.

SHKRUAJ SE CFARE MESOVE PER . . . Respektin qe duhet tu tregojme njerezve me autoritet.

Rendesine qe te mbrosh besimin.

Mbeshtetjen e Jehovait ne kohe sprovash.

PER ZBATIM TE METEJSHEM. Ne crrethana ka te ngjare te sprovohet besi mi yt?

Si do te te ndihmoje tregimi i Shadrakut, Me shakut dhe i Abednegos te qendrosh besnik?

CFARE TE VLEJTI ME SHUME NGA KY TREGIM DHE PSE?

NESE NUK KE
KERKOJU NJ E DESHMITAR EVE TE JEHOVAIT OSE LEXOJE NE ADRESEN E INTERNETIT

BIBEL,

www.watchtower.org

 A ka ndonje gje te gabuar seksi me ane te telefonit, sexting ose kiberseksi? SHIH FAQEN 7.

Cfare eshte karakteri frymor?

SHIH FAQET 13, 14.

Si i sjellin dobi shendetit tone ligjet e Perendise?

SHIH FAQEN 16.

Cmund te beje nje baba qe tia rrite te birit besimin te vetja?

SHIH FAQEN 20.

A duhet ti mesojne prinderit femijet per seksin?

SHIH FAQEN 29.

A deshiron nje vizite?

Edhe ne kete bote me telashe mund te fitosh lumturi fale njohurise se sakte te Bibles per Perendine, per Mbreterine e tij dhe per qellimin e tij te mrekullueshem per njerezimin. Nese deshiron informacione te metejshme ose qe dikush te te vizitoje per nje studim biblik pa pagese, shkruaj ne: Deshmitaret e Jeho vait ne Shqiperi, PO Box 118, Tirane, ose ne nje nga adresat e pershtatshme te paraqitura ne faqen 4.
www.watchtower.org wp11 01/11-AL