KTABIN ADI : SEVME SANATI YAZARI : ERICH FROMM 1.

Eitlik hi kimsenin, baka birisinin amalar iin ara olmamas anlamna geliyordu. Btn insanlar birbirleri iin ama, yalnzca ama olduklar srece vardr eitlik, ara olduklar zaman deil. 2. Birey, birleme dzenine ya da drt yanda katlr, bundan sonra da sryle ilgisi hi kesilmez. En son byk toplumsal ii olan cenaze treninde bile, kii bu dzene sk skya bal kalr. Sevgi, sevgi yaratan bir gtr. Gszlk sevgi yaratamamaktr. Sevgi, sevdiimiz eyin yaamas, gelimesi iin duyduumuz etkin ilgidir. Kii urunda alt eyleri sever, sevdii ey iinde emek harcar. Sevgi zgrln ocuudur, hi bir zaman zorbaln ocuu olmamtr. 3. Karmdakini olduu gibi grebilmek, daha ak bir deyile aldanmalardan, onun kafamda yanl dncelerle bozulmu imgesinden kurtulmak iin onu da, kendimi de nesnel olarak tanmam gerekir.

4. Bencil sevgi Seni, sana gereksinmem olduu iin seviyorum der. Koulsuz ve gerek sevgi Seni sevdiim iin sana gereksinmem var der. 5. Anne sevgisi gereksinmesi ou zaman dinsel sevgi biimlerinde, daha ok da nevrozlarda ortaya kar. 6. Baba sevgisi anne sevgisi gibi denetimimiz dnda deildir. Alt yandan sonra ocuk babann sevgisine, onun stnlne ve nderliine gereksinme duymaya balar. 7. Sevgi yalnz belli bir insana ballk deildir, bir tutumdur, kiinin yalnz bir sevgi nesnesine deil, btnyle dnyaya balldr. 8. Eer birisini gerekten seviyorsam herkesi severim, evreni severim, yaam severim. Baka birisine seni seviyorum diyebilirsem, sende herkesi seviyorum, seninle btn evreni seviyorum, sende kendimi seviyorum diyebilmen gerekir. 9. Karde sevgisi btn insanlar sevmektir. 10. Annenin yaam sevgisi de tpk huzursuzluu gibi bulacdr. Her iki tutum da ocuun kiiliini ok derinden etkiler. 11. Anne ocuunda kendini aar, ocuuna duyduu sevgi, onun yaamna anlam ve deer katar. (Erkeklerde, kendini ama gereksinmesi ocuk dourarak karlanmadndan, kendini insanca yaptlar ve fikirler ortaya koyarak ama yolunda gl bir istek vardr.) 12. nsann hiddetini, nefretini, insanca duygularn hi saklamadan ortaya dkmesi bile yaknlama saylabilir. Bu aklama, yalnz yatakta ya da karlkl nefret ve hiddetlerini ortaya dktklerinde yaknlatklar grlen evli iftler arasndaki o hasta balla k tutabilir. Ama bu tr yaknlamalarn hepsi gittike zayflar. Sonu, insann yeni birisinde, yeni bir yabancda sevgi aramaya kmasdr. Bu yabanc da gene yakn bir insan olur, ak olma yaants yeniden hz kazanr, iddetlenir, sonra gene yava yava hzn yitirir ve yeni bir fetih, yeni bir ak istei ile son bulur. Bu yeni sevginin de hep ncekinden baka olaca sanlr. Bu sann domasna cinsel istein aldatcl da byk lde yardm eder. 13. Birbirine ak olan iki insann bakalarna kar sevgi duymadklarn sk sk grrz. Bunlarn sevgisi aslnda iki kiilik bir bencilliktir. Bu iki kii kendilerini sevgileriyle bir sayar, yalnzlk sorununu tek bireyi iki kiiye yayarak zmeye alrlar. Bir

bakma yalnzlklarndan kurtulmulardr ama br insanlardan koptuklar iin birbirlerinden ayrdrlar. Kendilerinden kopmu olduklarndan bir olma yaantlar aldatcdr. 14. Birisini sevmek, sevme gcnn gerekletirilmesi, bir nesne zerinde toplanmas demektir. Sevginin temeli, btnyle insanca olan zelliklerin sevilen insana yneltilmesinden baka bir ey deildir. 15. Kii yaratc bir sevgiyle sevebiliyorsa, kendisini de sever. Yalnz bakalarn seviyorsa, hi sevmiyor demektir. 16. Bencil insan yalnz kendisiyle ilgilidir, her eyi kendisi iin ister, sevmekten zevk almaz, yalnz olarak yaar. D dnyaya, ne alabilecei dncesiyle bakar yalnzca, bakalarnn gereksinmelerine ilgi, onur ve btnlklerine sayg duymaz. Kendisinden baka bir ey grmez, herkesi ve her eyi kendisine yararll asndan deerlendirir, sevemeyecek durumdadr. 17. Yaratc olamamann belirtilerinden ancak biri olan kendinden holanmama ve kendisiyle ilgilenmeme, o insan boluk ve sknt iinde brakr. Byle bir insan mutsuzdur, huzursuzluk iindedir. Elde edemedii doygunluklar yaamdan kopararak almaya alr. Kendisiyle ok ilgileniyormu gibi grnr, ama aslnda gerek benliine gsteremedii ilgiyi rtme, giderme yolunda baarsz bir abalama iindedir. 18. Bencil kiilerin bakalarn sevemedikleri dorudur, ama benciller kendilerini de sevemezler. Bencillii, bakalarna gsterilen o agzl ilgiyle, rnein ocuuna ar dkn bir annenin ilgisiyle karlatrrsak daha iyi anlarz. ocuunu ok sevdiine bilinli olarak inansa da byle bir anne, aslnda sevdii nesneye kar ok iyi bastrlm bir dmanlk beslemektedir. O denli stne dmesi ocuunu ok sevdiinden deil, onu sevememesini gizlemek istemesindendir. 19. Anne zgecil davranrsa ocuunun sevilmenin ne demek olduunu reneceini sanr. Oysa zgecilliin etkisi hite umduu sonular vermez. ocuklarnda sevildiklerine inanm kimselerin mutluluu yoktur. Huzursuzdurlar, gergindirler, annenin yaptklarn beenmeyeceinden korkar, hep onun istedii gibi olmaya alrlar. ounlukla annelerinin gizli yaam dmanlnn etkisi atnda kalrlar. Bunu aka gstermeseler de sezerler, sonunda bu yaam dmanl onlara da geer. Btnyle ele alnrsa zgecil annenin etkisi, bencil annenin yapt etkiden pek deiik deildir, gerekte daha ktdr. nk annenin zgecillii, ocuklarn onu hatal bulmalarnda engel olur. Bu ocuklardan annelerini umut krklna uratmamalar istenir. Kendilerine erdemlilik maskesi altnda yaam dmanl retilir. nsan, kendisini gerekten seven zerindeki etkilerini inceleyebilirse unu aka grecektir. ocua sevgi, nee ve mutluluk alamann, kendini seven bir anne tarafndan sevilmekten daha iyi bir yolu olamaz. 20. Daha nce sevme gereksinmesinin yalnzlk duygusundan doduunu, yalnzlk duygusunun da birleme isteiyle son bulduunu sylemitik. Tanr sevgisi denen dinsel sevgi biimi ruhbilim asndan teki sevgilerden deiik deildir. Yalnzlktan kurtulma, birlie erme gereksinmesinden doar. 21. oktanrl olsun, tektanrl olsun, tanrl dinlerin hepsinde tanr en byk deeri, en ok zlenen iyilii gsterir. Tanr kavramnn istenen en iyi eyin ne olduuna gre deimesi bundandr. 22. Bildiimiz kadaryla insan rknn gelime yks insann doadan, anneden kopmasyla, kann ve topran barndan kurtulmasyla anlatlabilir. Tarihin balangcnda insanolu doayla olan ilk birliinden kopmu olsa da bu ilk kaynaa sk skya bal kalmtr. Gvenliini bu balara dnmekte, onlara sarlmakta bulur. Kendini bitkiler ve hayvanlar dnyasyla bir duyar, doal dnyann iinde kalarak onunla bir olmaya alr. lkel dinlerin ou bu gelime evresinin doruluuna kanttr. Hayvan totemler yaplr en ar bal dinsel trenlerde ya da savalarda hayvan maskeleri taklr, bir hayvana tanr diye taplr. Gelimenin daha sonraki evrelerinde insann hnerlerini sanat, zanaat

olacak lde gelitirmesinden, yalnz doann verdikleriyle toplad meyvelerle, avlad hayvanlarla yetinmez olmasndan sonra el emei tanr biimine sokulmutur. Kilden, gmten ya da altndan yaplm putlara tapma evresidir bu. nsan kendi glerini, kendi hnerlerini yapt eylere geirir. Bylece dna aktard kendi glerine, kendi deerlerine tapar. 23. Daha sonra gelen evredeyse insan tanrlarna insan biimini vermitir. Bu da ancak insann kendinin farkna varmasndan, dnyada en stn, en deerli ey olduunu anlamasndan sonra olmutur. nsan biimli tanrya tapma evresinde iki boyutlu gelime gryoruz. Bu boyutlardan biri tanrlarn erkek ya da dii diye ayrlmalar, brde insanlarn tanrlaryla bu tanrlara kar duyduklar sevgiyi etkileyen olgunluk derecelerinin deimesidir. 24. Anaerkil evrede en stn varlk annedir. Anne tanradr, ayn zamanda ailenin ve toplumun en yetkili kiisidir. Annenin sevgisi koullara bal deildir, koruyucudur, sarp sarmalaycdr, bu sevginin varl, sevilen kiiye mutluluk duygusu verir. 25. Sabrn ne demek olduunu anlamak iin yrmeyi renen bir ocua bakmak yeter. ocuk der, kalkar, gene der, kalkar, gene der, gene de yrmeye alr, yava yava renir sonunda. Bir gn artk hi dmeden yrr. Bykler de kendileri iin nemli olan sonulara erimek amacyla, ocuktaki bu sabr ve younlamay gsterebilseler neler baarabilirler. 26. nk insanlarn ou tam verimle alan bir kii tanmamlardr. Bu insanlara gre en iyi l ana babalarn, yaknlarnn ya da doduklar toplumun ruhsal ileyiidir. Bunlardan ayrlmadklar srece kendilerini normal sayarlar. Baka bir eyi gzlemek iin bir ilgi yoktur ilerinde. rnein yaamlar boyunca seven birini ya da younlaabilen bir kiiyi grmemi insanlar vardr. nsan kendine kar duyarl olabilmesi iin, tam, salkl bir insann nasl olduunu bilmesi gerektii apak bir gerektir. nsan ocukluunda ya da daha sonra byle birisiyle karlamamsa bu fikri nasl edinebilir? Bu soruya yant vermek olduka gtr, oysa bu soru retim dizgemizdeki ok nazik bir etkeni ortaya karmaktadr. 27. amzdaki anamalc toplumda, ayn ey, buyurgan lkeler iinde geerlidir. rnek olarak gsterilen, yarmalarda ne srlen kiiler nemli ruhsal zellikleri tamaktan ok uzaktrlar. Aslnda bunlar halkn gznde sradan insanlara kendilerinde olmayan bir doygunluk duygusu veren kiilerdir. Film yldzlar, radyolarda elenceleri dzenleyenler, yazarlar, nemli i adamlar ve yneticiler, hep eriilmeye allan rneklerdir. Onlar rnek insanlar klan balca zellikleri de ou zaman gazetelere gemeyi baarm olmalardr. 28. Hepimizde narsist eilim yznden arptrlm, nesnel olmayan bir dnya gr vardr. 29. Bir lde ar olmayan ya da daha st kapal arptmalara insanlar aras ilikilerde ok rastlanr. Ne kadar ok ana baba ocuklarnn tepkilerini, ocuun kendisi iin kendi bana duyduklar olarak grp ilgilenmek yerine, ocuun sz dinlemesi, kendilerinin houna gitmesi, kendilerine vn kayna olmas olarak yorumlar bu tepkileri. Annelerinden kopamadklar iin ka koca, karlarnn en normal isteklerine zgrlklerinin kstlanmas gzyle bakp karlarn yetkeci kiiler olarak grr. Ka kadn kocasn, ocukken kafasnda yaratt o prl prl valyeye benzemedii iin silik ve aptal bulur. 30. Dmann yapt iyi eylere bile, bizi ve dnyay kandrmak iin hazrlanm zel eytanlk rnekleri gzyle baklr. Oysa kendi ktlklerimiz gereklidir. Soylu amalara yneldii iin yaplmalar dorudur. Gerekten de insann insanlar aras ilikiler gibi, uluslararas ilikileri de incelendiinde nesnelliin ok az rastlanan bir ey olduu, az ya da ok narsist arptmalarn neredeyse bir kural durumuna girdii sonucuna varlacaktr. Nesnel olarak dnebilme yetkisi aklllktr, akln arkasnda yatan duygusal tutum da

alakgnlllktr. Bir insann nesnel olabilmesi, akln kullanabilmesi iin alakgnll olabilmesi, ocukken iinde bulunduu o her eyi bilme, her eyi yapabilme dlerinden kurtulmu olmas gerekir. 31. nan sorununu anlamaya giriirken bile insan akla uygun olan inanlarla olmayan inanlar arasndaki ayrm grmelidir. Akla uygun olmayan inantan ben, akla bal olmayan bir yetkiye boyun eerek (bir kiiye ya da fikre) inanmay anlyorum. Bunun tersine akla uygun inan, kklerini insann kendi dnce ya da duygu deneyimlerinden alr. Her eyden nce akla uygun inan ne olursa olsun bir eye inanmak deil, insanmzda kendini gsteren kesinlik ve deimezlik zelliidir. nan zel bir inanma tr olmaktan ok insan btnyle kapsayan bir kiilik zelliidir. Akla uygun inan yaratc akl ve duygu etkinliinden doar. 32. Akla uygun olmayan inan, bir eyin, yalnz yetke ya da ounluk yle dedii iin doru saylmasyken, akla uygun inan, ounluun fikri ne olursa olsun insann kendi yaratc gzlem ve dnme gcne dayanan bamsz bir gven duygusundan doar. 33. Baka bir insana inanmak demek, onun temel davranlarnn, kiiliinin znn, sevgisinin gvenilir ve deimez olduundan emin olmak demektir. Bununla bir insann fikir deitirmeyeceini sylemek istemiyorum, deitirebilir elbette, ama temel davranlar ayn kalr. rnein onuruna duyduu sayg kendisinin bir parasdr, deimez. 34. Kendi varlmzn inancna sreklilii yitirirsek, varolma duygumuz tehlikeye der, bakalarnn boyunduruu altna gireriz, ondan sonra da artk varolmamz o insann azndan kacak szlere bal kalr. 35. nsan sz verme yetenei olan kii olarak tanmlanabilir. nan insann varolma koullarndan biridir. Sevgiyle ilikisi asndan bu, insann kendi sevgisine inanmas, kendi sevgisinin bakalarnda sevgi yaratabilmesi, gvenilir bir sevgi olmas demektir. 36. ocuun yaamndaki nemli insanlardan birinin, bu yeteneklerin onda bulunduuna inanmas gerekir. Bir insan eitmekle kullanmak arasndaki byk ayrm bu inancn bulunup bulunmamasna baldr. Eitim, ocuun bu yeteneklerini gerekletirmesine yardm eden eydir. Eitimin kart ynlendirmedir. Bu tutumda yeteneklerin gelitirilmesine inanlmaz etkiler yapmaktadr. ocuun iyi yetimesinin byklerin istedii eyleri destekleyip, istemediklerini engellemeleri demek olduu inancna dayanr. 37. Akla uygun olmayan inan, insann ezici lde byk, her eyi bilen her eyi yapabilen bir stn gce boyun emesi, kendi g ve yeteneklerini yok saymas zerine kurulmutur. Oysa akla uygun inan buna taban tabana zttr. 38. Akla uygun inancn temeli reticiliktir. nancmza gre yaamak retici olarak yaamak demektir. 39. Zor da bir para olsun akla uygun inan yoktur. Zora boyun eenler vardr ya da zoru kullananlar ynnden o gc elde tutma istei vardr. Baz eylerin iin gerek olan ey zordur, oysa insanlk tarihi, zorun insanln ulat eylerin iinde en ksa mrls olduunu gstermitir. nanla zor bir arada bulunamayacaklar iin balangta akla uygun inan zerine kurulan dinlerin, siyasal dizgelerin hepsi soysuzlar, sonunda zora gvenir ya da zor kullanrlarsa, varolan glerini yitirirler. nan iin gz peklik, tehlikeleri gze alabilmek, ac ve umut krklklarna hazr olabilmek gibi neticeler gereklidir. Yaamn temel koullarnn, emniyet ve gvenlik olduunda direnenler inanl kiiler olamazlar. 40. nsanda bilinli bir sevilmeme korkusu varken, gerek ama ounlukla bilinsiz olan korku, sevme korkusudur. Sevmek kendini hi bir gvence olmakszn adamak, sevgimizin sevdiimizde sevgi uyandrmasn umarak kendimizi btnyle ona vermektir. Sevgi bir inanma iidir. nanc az olann sevgisi de azdr. 41. Sevgi bir etkinliktir. Seviyorsam sevdiim kimseye kar kesintisiz srp giden etkin bir ilgi duyarm, ama bu yalnz ona ynelik deildir. nk tembellik eder, her zaman uyank,

canl ve etkili olmazsam, sevdiim kimseyle canl bir ballk kuramam. Eylemsizlie tek uygun zaman uyuduumuz zamandr ve uyankken tembelliin yeri olmamaldr yaantmzda. Gnmzde bir ok kiide eliik olan ey uyankken yar uyank olmaktr. Tam uyank olmak, sklmamak ya da skc olmamak durumudur. Gerekten de sklmamak ya da skc olmamak sevmenin ana koullarndan biridir. 42. Sevme yetisi, ancak yaamn br alanlarnda retici ve etkin olmann sonunda elde edilebilecek bir younluk, uyanklk ve canllk gerektirir. Eer kii, dier konularda retici deilse sevgide retici olamaz. 43. Sevgide olsun, maddi eylerin alveriinde olsun Sen bana ne kadar veriyorsan, bende sana o kadar veririm tutumu anamalc toplumda yaygn olan ahlak ilkesidir. 44. Karlkl cinsel doygunluk, ift olarak uyum salama, yalnzlktan kama olarak sevgi, ada Bat toplumunda soysuzlam sevginin iki normal biimidir; toplumun biimlendirdii hasta sevgilerdir bunlar. Kiilerin, kendilerine gre biim verdikleri baka birok hasta sevgi tr de vardr. Bunlar bilinli olarak ac ekmeye dek varan, ruh hekimlerince ve giderek halk tarafndan da nevrozlu saylan sevgilerdir. Bunlarn sk grlenlerinden bazlarn aada rneklerle ksaca anlatacam HASTA SEVG TRLER 45. Hasta sevgiyi douran balca neden sevgililerden birinin ya da ikisinin birden anne ya da babaya bal kalmas, bir zamanlar annesine ya da babasna kar duyduklarn, onlardan umduklarn, korkularn, bydnde sevdii kimseye aktarmasdr; byle kiiler ocuka bir ballktan hibir zaman kurtulamamlardrbydklerinde istedikleri de hep ayn ball yeniden kurabilmektir. Bu gibi durumlarda kii duygusal bakmdan iki, be ya da on iki yanda bir ocuktur; oysa zeka durumuyla ve toplumsal bakmdan yann dzeyindedir. Daha ar durumlarda bu duygusal gerilik, o kiinin toplumsal bakmdan etkili olmasn da nler; ok ar olmayan durumlardaysa atma yalnzca yakn kiisel ilikilerin snr iinde kalr. 46. Daha nce incelediimiz anne-ya da baba-merkezli kiiliklere dnelim; gnmzde sk sk rastlanan bu hasta sevgi tr iin aada vereceimiz rneklerde, duygusal geliimleri srasnda anneye ocuka bir ballkta taklp kalan erkekler ele alnacaktr. Bunlar sanki daha stten kesilmemi bebeklerdir. Kendilerini ocuk gibi duyarlar; annenin koruyuculuuna, sevgisine, scaklna, bakmna ve hayranlna gereksinmeleri vardr; onun koula bal olmayan sevgisini, salt kendileri gereksindikleri iin, aresiz olduklar iin gsterilen sevgiyi ararlar. Bu tr erkekler bir kadna kendilerini sevdirmek istediklerinde ok efkatlidirler; bu tutum kadnn sevgisi kazanldktan sonra da srer. Ne var ki o kadna kar olan ballklar (aslnda herkese kar olan ballklar gibi) yapmack ve sorumsuzdur. Amalar sevilmektir,sevmek deil. Bu eit erkeklerde ou zaman byk bir benlik duygusu,az ok gizlenmi, gsterili fikirler vardr. Eer kadnn bulurlarsa gvenlik duyar, mutlu olur, ok byk bir sevgi gsterebilirler; ekicidirler; bu tr erkeklerin ok aldatc olmas bu yzndendir: Ama bir sre sonra kadn onlarn inanlmaz beklentilerini karlayamaz duruma gelince atmalar, pimanlklar balar. Kadn her zaman erkei beendiini gstermez, kendi istedii gibi yaamak, korunmak ve sevilmek isterse, ar durumlarda erkein br kadnlarla olan ilikilerine gz yummaya yanamazsa (yada bu ilikilere kar hayranlk dolu bir ilgi duymazsa) erkek ok derinden krlr, umutsuzlua der; ou zamanda bu umut krkln,umutsuzlua der; ou zamanda bu umut krkln,kendini aldatarak o kadnn kendisini sevmedii bencil olduu, stnlk taslad biiminde aklar. efkatli bir annenin sevimli bir ocua gsterdii davranlara uymayan her tutuma sevgi eksikliinin kant gzyle bakar. Bu gibi erkekler sevgi gsteren davranlarn hoa gitme isteklerini ounlukla gerek sevgiyle karlatrrlar; bu yzden de kendilerine hakszlk edildii sonucuna varrlar; kendilerini gerekten seven kiiler olarak grr; sevgililerinin bunu deerlendire- mediinden ac ac yaknrlar.

47. Anneye bal kii az rastlanan baz durumlarda ar rahatszlklar duymadan srdrebilir yaamn. Aslnda annesi kendisini ok ar sevmise (ocua hkmetmi ama onun iinde baz eyleri ykmamsa), stelik byle bir erkek annesine benzeyen bir kadnla evlenmise, kendi kiisel stnlkleriyle yetileri ekiciliini kullanmasna, hayranlk toplamasna yardm ediyorsa, byle bir erkek (baarl siyaset adamlar gibi) hibir zaman daha yksek bir olgunluk dzeyine kmasa da toplumsal bakmdan uyumlu kalr. Ama koullar kt olursa -byle durumlara daha sk rastlanr- o erkek toplumsal yaamnda deilse bile sevgi yaamnda byk bir umut krklna urayacaktr; byle kiiler yalnz brakldklar zaman i atmalar, sk sk da ar huzursuzluk ve ruhsal knt duyarlar. 48. Hastaln ar biimin de anneye ballk daha derin, daha aklddr. Bu durumda zlenen ey, simgelerle aklarsak, annenin koruyucu kollarna ya da besleyici gslerine dnmek deil, insan btnyle iine alan ve btnyle yok eden, ana rahmine dnmektir. Aklclk nasl ana rahminden kurtulup dnyaya atlmaksa, bu ar akl hastalnn zellii de, rahme doru ekilme, emilip yeniden onun iine girme isteidir, bu da insann yaamdan geri alnmas demektir Bu tr balla ocuklarna yutucu, yok edici bir biimde balanan annelerde rastlanr ounlukla. Bu anneler bazen sevgi, bazen grev ad altnda ocuu yeniyetmeyi, bym adam, ilerinde tutmak isterler. ster yeniyetme, ister kocaman adam olsun, ocuklar onlarsz nefes almamaldr; kimseyi sevmemelidir; bakalarn ancak yzeysel olarak, cinsel sevgi dzeyinde -br kadnlarnn tmn aalayarak- sevmelerine izin vardr; byle bir kimse zgr ve bamsz olamaz; mrnn sonuna dek sakat ve sulu olarak kalr. 49. Annenin bu yn, ykc, iine alc yn, anneliin olumsuz yndr. Anne ocua can verdii gibi, geri alabilir de bu can. Yaratan da, yok eden de odur. Sevgi mucizeleri yaratabilir anne; te yanda hii kimse anne lsnde incitemez insan. Annenin birbirine zt bu iki yn (Hindu tanras Kalide olduu gibi) dinsel imgelerde ve d simgeciliinde de grlebilir. 50. Babaya bal kalma durumundaysa daha deiik bir nevrozlu hastalk grrz. Annesi souk ve ilgisiz, buna karlk babas (biraz da karsnn soukluu yznden) btn sevgi ve ilgisiyle kendisine ynelen bir oulun durumu buna iyi bir rnektir. Byle bir baba iyi bir babadr; ama ayn zamanda hkmeden bir babadr da. Olunun yaptklar houna giderse onu ver, dllendirir, sever; houna gitmezse ilgisini ondan esirger ya da onu azarlar. Tek sevgi grd kaynak olduundan, ocuk babaya tutsak gibi balanr. Yaamnda balca amac babasnn houna gitmektir-bunu baarrsa mutlu, gvenlik iinde, doyumlu olur. Ama yanl bir ey yapar, baarszla urar ya da babasnn houna gitmeyi beceremezse gururu incinmi, sevilmeyen, nemsenmeyen biri gibi duyar kendini. Yaamnn sonraki evrelerinde byle bir kii, ayn ball duyaca bir baba figr bulmaya alr. Tm yaam, babasndan vg kazanp kazanmamasna gre deien bir ini klar dizisi olur kar. Byle erkekler ounlukla toplumsal grevlerinde ok baarldrlar. alkan, gvenilir ve isteklidirler-setikleri baba figr onlara kar nasl davranlacan bildii srece de deimez bu. Oysa kadnlarla olan ilikilerinde souk ve ekingendirler. Kadnlarn onlar iin byk bir anlam yoktur; ilerinde kadnlara kar ounlukla babann kk kzna kar gsterdii ilgiye benzer bir maskeyle gizlenmi hafif bir nefret duygusu vardr. Bu tr erkekler balangta kadn, erkeklik zellikleriyle etkileyebilir, ama zamanla beklenenlerin hibirini veremezler; evlendikleri kadn, sevgi bakmndan, kocasnn yaamnda en nemli yeri olan babadan her zaman daha sonra geleceini anlar; deiik sylersek, kadn da her naslsa babasna bal kalm, kendisine mark ocuuyla uraan bir baba gibi davranan bir kocayla mutlu olacak biriyse, o zaman yrr evlilik. 51. Bu eit nevrozlu rahatszlklarn daha kark olan bir tr de deiik bir anne baba ilikisinden doar; bu tr rahatszlk, anneyle baba birbirini sevmedii ama kavga etmeyecek

ya da birbirleriyle geinemediklerin belli etmeyecek lde denetimli olduklar zaman ortaya kar. Anne babann birbirine kar souk olmalar, ocua kar davranlarnda da tutarsz olmalarna yol aar. Bu durumda kk bir kzn yaantlar, onun bir drstlk havas edinmesine yol aacaktr; ama bu havada ocuk ne annesine ne de babasna yaklaabilecek, bu yzden de aracak, korkacaktr. Anne ve babasnn ne duyup ne dndklerini hibir zaman kesinlikle bilemeyecektir; bu havada her zaman bilinmeyen, anlalamayan bir ey bulunacaktr. Bunun sonucu olarak kk kz kendi iine kapanr, dlere snr, herkesten kaar; daha sonraki sevgi ilikilerinde de ayn tutumu srdrr. e kapanma, ar huzursuzluk ve dnyada gven iinde olamama duygusunun gelimesine, ounlukla ar heyecanlar yaamann tek yolu olan mazoist eilimlere de yol aar. Byle kadnlar ou zaman kocalarnn normal ve duygulu bir davran gstermeleri yerine barp armasn isterler; nk bu tutum, hi deilse duyduklar gerginlii ve korkuyu alp gtrr; sevgi dolu ama sakin bir balln ldrtc kukularna son vermek iin bilinsiz olarak kocalarn barp armaya zorladklar da az rastlanan durumlardan deildir. Aada sk rastlanan br hasta sevgiler anlatlacak ama bunlarn kknde yatan ocukluktan kalma zel etkenlerin zmlenmesine giriilmeyecektir. 52. Sk rastlanan, byk sevgi diye yaanan (daha ok da filmlerde, romanlarda byle sunulan) yalanc bir sevgi tr de putlatrc sevgidir. Kii kendi glerinin yaratc bir biimde dar aktarlmasndan doan bir kimlik, bir benlik duyacak dzeye ulaamamsa, sevdii kimseyi putlatrmak ister. Kendi yaratc glerinden kopmutur; bunlar sevdii kimsede bulmak ister; ona tm sevgilerin, n, mutluluun kayna summun bonum (stnlk simgesi) olarak tapar. Bylece kendisi tm gllk duygularndan yoksun kalr; sevdiinde kendini bulacana, onda yitirir kendini. Uzun srede hi kimse, kendisine tapan kiiye beklediklerini veremeyeceine gre, umut krkl kanlmaz bir ey olur; bundan kurtulmak iin tek kar yol yeni bir put aramaya koyulmaktr; bazen bu bir ksrdng biiminde srp gider. Bu eit putlatrc sevgide en belirgin zellik, balangta sevginin ok youn olmas ve birdenbire domasdr. Putlatrc sevgi ounlukla gerek sevgi, byk sevgi diye tanmlanr; oysa bu tanm bir yandan sevginin younluunu ve derinliini belirtirken te yandan da puta tapann aln ve umutsuzluunu ortaya koyar. Sylemek gereksiz; iki kiinin karlkl birbirlerine taptklar az grlen bir ey deildir; aar durumlarda bazen bu, iki kiilik bir lgnlk olarak ortaya kar 53. Baka bir yalanc sevgi tr de romantik sevgi diye adlandrlan sevgidir. Bu sevginin z, sevginin yalnz bir d olarak yaanmas, gerek bir insana, somut olarak duyulan bir ey olmamasdr. Bu eit sevginin en yaygn rnekleri, sinema ve dergilerdeki ak yklerini, sevgi zerine yazlm arklar agzllkle yutan kiilerdir. Bunlar sevgi, birleme, yaknlk gibi doyurulamayan isteklerini bu rnleri yutarak karlamaya alrlar. Birbirlerine olan ballklarnda yalnzlk duvarn ykamam olan kar-kocalar beyaz perdede grdkleri iftin mutlu ya da mutsuz yklerine gzya dkerler. Birok ift iin sevgi duyduklarn tek an, perdede bu ykleri seyrettikleri andr-sevgiyi birbirleri iin duymazlar (birlikte duyarlar); bakalarnn sevgisine seyirci durumundadrlar. Sevgi bir d olduu srece katlrlar ona; iki gerek insan arasndaki ballk durumuna girer girmez buz kesilirler. 54. Romantik sevginin baka bir yn de sevginin zaman iinde soyutlatrlmasdr. Bazen bir kar koca, eski sevgilerinin anlaryla ok derinden duygulanr; oysa o gemii yaarlarken byle bir sevgi-ya da gelecekteki sevgi dleri olmamtr ortada. Ka nianl ya da yeni evli ift, bulacaklar sevginin, mutluluun dn grrler; oysa iinde bulunduklar o anda birbirlerinden sklmaya balamlardr. Bu eilim, ada insann belirgin zellii olan genel bir tutuma ok uygun der; ada insan ya gemite yaar ya da gelecekte; o anda yaayamaz. Romantiklie kaplp ocukluunu, annesini dnr-ya da gelecek iin

mutluluk planlar kurar. Sevgi, ister bakalarnn uydurmaya yaantlarn alkla paylaarak, ister bu andan kaldrp gemi ya da gelecei itilerek yaansn, bu soyutlatrlm, aslndan uzaklatrlm sevgi biimi gerekliin, kiinin yalnzlk ve kopmuluunun verdii acnn yumuatlmasna yarayan bir uyuturucu yerine geer. 55. Baka bir hasta sevgi tr de insann kendi sorunlarndan kamak iin yanstma yntemlerini kullanmas, ve bu nedenle sevdiinin eksik, zayf yanlaryla ilgilenmesidir. Bu bakmdan bireylerin davran tpk toplumlarn, uluslarn ya da dinlerin davranna benzer. Karlarndaki insann en kk eksikliklerine bile ok byk bir duyarllk gsterir, kendilerininkini aptalca bir mutluluk iinde grmezlikten gelir-hi durmadan karlarndakini sulamaya ya da dzeltmeye alrlar. Karlkl iki kiinin ikisi de byle davranrsa-ki durum ou zaman byledir-sevgi ball karlkla olarak suu stnden atma ilemine dnr. Ben, stnlk taslayan, kararsz ya da agzl biriysem, btn bunlar karmdakine yklerim; kiiliimin yapsna gre ya ondaki bu zellikleri dzeltmeye alr ya da onu cezalandrmaya kalkarm. Kardaki de ayn eyleri yapmaya kalkarsa, ikimiz de kendi sorunlarmz bir yana brakr, bu yzden de kendi gelimemizi salayacak admlar atamayacak bir duruma geliriz.
Yanstmann baka bir biimi de, insann kendi sorunlarn ocuklarna aktarmasdr. Her eyden nce bu eit stnden atamalarn ounlukla ocuklar iin yaplan dileklerde ortaya ktn syleyelim. Bir insan yaamn deerlendiremediini anlarsa, bu eksiklii ocuklarnn yaamn deerlendirerek gidermek ister. Ama bu durumdaki insan, ocuklarn baarszla srkleyecei gibi kendi iinde de yenilgiye urayacaktr. ocuklarnn baarszla srkler, nk varlk sorununu kiinin yerine bakas deil herkes kendisi zebilir ancak; anne ya da baba da kendi ilerinde baarszla urayacaklardr; nk bu soruna kendileri bir zm yolu bulamadklarna gre ocuklarna yol gsterecek durumda deillerdir. Mutsuz bir evlilie son verip vermemek sorunu ortaya kt zaman da ana-baba, ocuklar suu stlerinden atmak iin kullanrlar. Byle bir durumda ana babann hemen ne srdkleri ey ocuklar yuvasz brakmamak iin ayrlamadklardr. Oysa, incelikli bir aratrma yuva iindeki gergin ve mutsuz havann ocua, kesin bir ayrlmadan daha ok zarar dokunduunu gstermektedir-bu ayrlma hi deilse ocuklara insann dayanlmaz lde kt bir durumu, gz pek bir kararla sona erdirebileceini retir.