Id do

Przykadowy rozdzia

Spis treci

Uzalenienie od pornografii. Maeskie problemy spod ka

Autor: Rory C. Reid, Dan Gray ISBN: 978-83-246-1427-1 Tytu oryginau: Confronting Your Spouses Pornography Problem Format: A5, stron: 200 Kiedy zaczyna si niewierno?
Zdobd niezbdne informacje i rozpoznaj istniejcy problem! Signij po wsparcie, by pokona trudnoci z ujawnieniem si! Poznaj wielk, naprawcz moc wybaczania i zaufania! Przeczytaj o przypadkach klinicznych i poznaj prawdziwe historie pacjentw!

Katalog ksiazek
Nowoci Bestesllery

Zamw drukowany katalog

Twj koszyk

Publikacja dla uzalenionych, ich rodzin oraz lekarzy i terapeutw. Wirtualna zdrada, rzeczywisty nag Wspczesny wiat kreuje kult ciaa. Pnagie dziewczyny prowadz telewizyjne teleturnieje, z witryn kioskw z pras bezceremonialnie mami okadki wierszczykw, a internetowe wyszukiwarki pene s linkw do stron tylko dla uytkownikw dorosych. Przy takich pokusach czasem trudno zachowa zdrowy umiar. Gdzie przebiega granica midzy rozrywk zwizan z treciami erotycznymi a kompulsywnym zachowaniem? Zarwno osobom, ktre ju nie mog upora si z pragnieniem ogldania niecenzuralnych zdj i filmw, jak i ich partnerom niezwykle ciko przyzna si do tego, e przeywaj powany kryzys. Wielu naogowych uytkownikw pornografii nie ma wiadomoci swojego uzalenienia. Jak jad rozprzestrzenia si ono w psychice chorego, wpywajc na jego zachowanie, wywoujc patologie, niszczc szacunek dla kobiet. Autorzy-terapeuci z ogromn wraliwoci podchodz do problemu zwizanego z pornografi coraz czciej pojawiajcego si w zwizkach maeskich i partnerskich. Pomagaj osobom uzalenionym oraz ich partnerom w unikaniu destrukcyjnych przyzwyczaje. Udzielaj im porad, jak wsplnie zaj si uzdrawianiem tej sytuacji, jakich realnych wynikw leczenia oczekiwa oraz jak rozpocz proces wracania do normalnoci. Ksika powstaa w oparciu o badania kliniczne, poparte wieloletnim dowiadczeniem w poradnictwie. Jest w wysokim stopniu instruktaow oraz niezwykle aktualn pozycj. Rowy nag bez rowych okularw:
rujnujcy wpyw kompulsywnych zachowa na zwizek i rodzin; zgubne konsekwencje cyberseksu i wirtualnych kontaktw intymnych; negatywne reakcje emocjonalne wywoane uzalenieniem; palca potrzeba uczciwoci, zaufania i troski o partnera.

Dodaj do koszyka

Cennik i informacje

Zamw cennik

Zamw informacje o nowociach

Wydawnictwo Helion SA 44-100 Gliwice tel. 032 230 98 63 e-mail: sensus@sensus.pl

Spis treci

Wstp CZ I Wydanie wojny uzalenieniu od pornografii

1. Czy mj m ma problem? 2. Reakcja na odkrycie, e partner korzysta z pornografii 3. Wystpienie z zarzutami 4. Rozmowa: wypowiedzenie wojny problemowi 5. Przewidywanie reakcji ma 6. Ustalenie zdrowych granic

5 9
11 18 21 27 31 37

CZ II Wyjawienie szczegw naogowych zachowa 47

7. Podjcie decyzji, aby wyjawi szczegy zachowania 8. Wyznanie 9. Po dokonaniu wyznania co dalej? 49 54 63

CZ III Zerwanie z uzalenieniem od pornografii

10. Odbudowanie zaufania i zasuenie sobie na wybaczenie 11. Rozpoczcie procesu zmian 12. Prawidowa ocena sytuacji 13. Opracowanie skutecznej strategii zmiany 14. Zasady, ktre pomog Ci uwolni si od pornografii 15. Radzenie sobie ze swoj saboci po wyleczeniu si z naogu

71
73 82 86 95 105 130

UZALENIENIE

OD PORNOGRAFII

Cz IV Pomoc oraz wsparcie dla ony naogowca

16. A co ze mn? Wyciganie rki po pomoc i wsparcie 17. Zaznanie ulgi, zaleczenie ran i przebaczenie

139
141 149

Dodatki
A. Czy uzalenienie od pornografii naprawd istnieje? B. Wybr terapeuty C. Ocena problemu: ankieta na temat korzystania z pornografii D. Czste bdy w sposobie mylenia E. Szkodliwy toksyczny wstyd F. Ekstremalne zachowania seksualne pobudzane przez pornografi G. Wyraanie oraz okrelanie uczu

165
167 173 175 180 188 191 193

6. Ustalenie zdrowych granic

oniewa trudno jest pomc mowi zmieni zachowanie, jeli on sam tego nie chce, ona powinna skoncentrowa si na ustaleniu swoich zdrowych granic oraz wypracowaniu w sobie poczucia wasnej wartoci. Na temat granic i wspuzalenienia napisano wiele ksiek. Celem niniejszego rozdziau nie jest przedstawienie szczegowej analizy tego, co te koncepcje oznaczaj i jak do nich podej, ale tylko zasygnalizowanie ich istnienia. Na kocu rozdziau znajdziecie list proponowanych materiaw szerzej omawiajcych to zagadnienie.

Czym s granice?
Granica to jest to, co odrnia i oddziela nas od innych. Podobnie jak ogrodzenie wok domu chroni nas przed wiatem zewntrznym, zapewniajc jednoczenie przestrze, w ktrej moemy czu si bezpiecznie. Kada osoba jest wasnym odwiernym i decyduje o tym, kto moe mie dostp do najistotniejszych i najbardziej osobistych aspektw jej ycia. Pia Mellody w swojej ksice Toksyczne zwizki anatomia i terapia wspuzalenienia przedstawia trzy gwne funkcje granic. Po pierwsze, chroni nas przed intruzami, ktrzy mogliby wkroczy w nasz osobist przestrze lub nas wykorzysta. Po drugie, powstrzymuj nas od przekraczania granic osobistej przestrzeni i wykorzystywania innych. I wreszcie po trzecie, tworz ramy naszego samookrelenia, ktre definiuje nas jako jednostki ludzkie1.

Mellody, P., Toksyczne zwizki anatomia i terapia wspuzalenienia, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2005.

38

UZALENIENIE

OD PORNOGRAFII

Anne Katherine charakteryzuje funkcj granic w nastpujcy sposb: Granice wnosz porzdek w nasze ycie. W miar jak uczymy si je umacnia, zyskujemy wyraniejsze poczucie wasnego ja oraz naszych relacji z innymi. Granice stwarzaj nam moliwo decydowania o tym, jak bdziemy traktowani przez innych. Posiadajc mocne granice, mamy cudowne poczucie pewnoci siebie wywodzce si ze wiadomoci, e jestemy w stanie si obroni i obronimy si przed ignorancj, podoci lub gupot innych2. Na przestrzeni ycia zakrelamy rne granice. S wrd nich granice emocjonalne, intelektualne, fizyczne (wcznie z seksualnymi), spoecznorelacyjne oraz duchowe. Na przykad, kiedy znajdziesz si w windzie z nieznajom Ci osob, zwr uwag na swoje zachowanie. Czy stoisz obok tej osoby? Obcy sobie ludzie zwykle stoj przy przeciwlegych cianach windy. Jest to granica fizyczna. Czy da si j przesun? Co si stanie, jeli wicej osb wejdzie do windy? Najprawdopodobniej reguy okrelajce Twoj granic zmieni si i bdziesz gotw stan bliej nieznajomego. Tak wanie dzieje si z naszymi granicami. Mamy wasne reguy i przekonania, wedug ktrych definiujemy siebie w stosunku do innych. Reguy te wpywaj na sposb, w jaki reagujemy na rne sytuacje, oraz na to, jak przebiegaj nasze interakcje z innymi. Cho rnorodne okolicznoci mog zmieni nasze granice, kada osoba decyduje, na ile jej granice mog ulec rozszerzeniu. W zwizkach maeskich granice pozwalaj na ustanowienie limitw zapewniajcych optymalne rodowisko dla rozkwitu zdrowej intymnoci. Granice oddzielajce nas od wspmaonka s zazwyczaj bardziej przejrzyste ni te, ktre oddzielaj nas od innych. Przez przejrzysto rozumiemy to, co mona zobaczy za murem ochronnym wzniesionym wok siebie przez drug osob, oraz co ta osoba moe zobaczy poza naszym murem. Przejrzyste osoby pozwalaj innym zobaczy swoje prawdziwe wntrze. Ta przejrzysto sprawia, e maonkowie o wiele lepiej poznaj siebie nawzajem ni ludzi spoza ich zwizku. Stwarza ona rwnie podatno na zranienie, jeeli jeden z partnerw wykorzysta zaufanie wynikajce ze szczeglnej wizi czcej go z drugim partnerem. Kiedy linia wyznaczajca granic
2

Katherine, A., Boundaries, Where You End and I Begin, Fine Communications, New York, NY 1991.

WYDANIE

WOJNY UZALENIENIU OD PORNOGRAFII

39

zostanie przekroczona, dochodzi do naruszenia granicy. Granica zostaje naruszona, kiedy m, w pogoni za pozamaesk satysfakcj seksualn, pozwala sobie na korzystanie z pornografii. Ginie zaufanie. Uczucie szacunku zostaje nadwyrone. W odpowiedzi na naruszenie granic naley je przewartociowa, powiedzie o tym partnerowi i na nowo je okreli. Danie partnerowi do zrozumienia, e naruszy granice, moe polega po prostu na zakomunikowaniu mu tego w asertywny sposb. Jeeli przekroczy granic nieumylnie, prawdopodobnie przeprosi i podejmie odpowiednie kroki, aby to si nie powtrzyo. Przykadem granicy dotyczcej korzystania z komputera moe by regua wymagajca, aby kady czonek rodziny zgosi przypadkowe zetknicie si z materiaami pornograficznymi w czasie uywania komputera. Jeeli zdarzyo si to mowi i powiadomi o tym on, mona ten incydent przeanalizowa i ustali strategi, aby w przyszoci go unikn. Staje si on edukacyjnym przykadem dla caej rodziny. Granica ta zabezpiecza rwnie przed zrodzeniem si uczucia wstydu i poczucia winy spowodowanych niezamierzonymi zajciami. Ustalona zostaje dobra granica niedopuszczajca sekretw i stwarzajca w rodzinie atmosfer zaufania w zakresie korzystania z komputera. Jeeli masz do czynienia z egoist, moe on nie przejmowa si tym, e narusza Twoje granice. W takim przypadku naley je wzmocni i przewartociowa. Proces przewartociowywania moe spowodowa konieczno zmian uprzednio ustalonych regu. Na przykad pewna ona, po odkryciu, e m od dawna uprawia samogwat, patrzc na pornograficzne materiay, powtrnie okrelia swoj granic fizyczn i postanowia nie wspy z nim seksualnie do czasu, a zwrci si o pomoc do profesjonalisty. W normalnych okolicznociach taka granica uwaana byaby za niezdrow, poniewa zwizek maeski oznacza jedno wspmaonkw wcznie z intymnoci seksualn. Jednak kiedy zaufanie umoliwiajce t blisko jest zagroone przez naruszenie granic, mona oraz naley je zrewidowa. W pewnym sensie tworzenie i okrelanie na nowo granic moe wyglda na wprowadzanie konsekwencji. Cho moe tak by, nie jest to celem granic. Waciwe granice maj na celu zwikszenie szansy na zdrow intymno. Ustalanie granic jest posuniciem podyktowanym mioci. Przesanie istnienia granic jest takie, i na tyle zaley Ci na danej osobie, e chcesz

40

UZALENIENIE

OD PORNOGRAFII

zapobiec jakimkolwiek szkodliwym zachowaniom z jej strony. Dajesz do zrozumienia, e nie pozwolisz, aby ya poniej swojej godnoci. Twoja granica mwi: Chc ci pomc w osigniciu twojego najlepszego ja, a przez takie zachowanie z pewnoci nie masz dobrego mniemania o sobie. Granice daj rwnie do zrozumienia, e na tyle dbasz o siebie, e nie pozwolisz, aby inni celowo Ci ranili. Granice pomagaj Ci rwnie ustrzec si przed przekroczeniem ogranicze, ktre inne osoby ustaliy dla siebie. Jeli szkoda wyrzdzona zwizkowi przez problemy z pornografi ma zosta naprawiona, musz zaistnie zdrowe granice, zanim nastpi odnowienie zaufania i szacunku. Pewna kobieta stwierdzia: Gdybym dalej pozwalaa mowi rani mnie w imi wspczucia i zrozumienia, wypaliabym si, a wreszcie poczuabym do niego taki al, e nie miaabym ochoty na rozwizanie naszych maeskich problemw. W przypadku innej pary doszo do burzliwej wymiany zda, kiedy ona usiowaa ustali zdrowe granice dotyczce usytuowania komputera w domu. M ze zoci odpowiedzia: Mnie nie obchodzi, co mylisz, lepiej zostaw mj komputer w spokoju. Na to ona: Czuj si lekcewaona, kiedy moje opinie nie s brane pod uwag, i nie zamierzam tolerowa przeklestw i sw, ktre mnie poniaj. Jeeli nie przestaniesz, wyjd. Mimo e kobieta ta nie miaa kontroli nad zachowaniem ma, cakowicie panowaa nad swoj reakcj na t sytuacj. Obrona wasnych granic bya zdrow decyzj, ktra uchronia j od stania si ofiar zniewaajcego zachowania ma. Pniej, kiedy dotaro do niego, e ona traktuje swoje granice powanie, przeprosi i wyrazi gotowo przedyskutowania jej obaw. W ten sposb granica pomoga onie unikn stania si ofiar, a mowi nabra szacunku zarwno do ony, jak i do siebie samego.

Ustalenie granicy
Kobiety czsto przyznaj, e czuj si jak w potrzasku i s bezradne wobec wyborw dokonywanych przez mw. Kiedy kobieta stwierdzi, e nie jest w stanie znale rozwizania, oznacza to wyranie, e musi ustali granice. Pierwszym krokiem w ustaleniu granicy jest zidentyfikowanie sytuacji, w ktrej czujesz si nieswojo. Sytuacja jej przeciwna stanowi punkt, od ktrego zaczynasz wytycza lini graniczn. Na przykad pewna kobieta

WYDANIE

WOJNY UZALENIENIU OD PORNOGRAFII

41

stwierdzia, e czuaby si lepiej, gdyby w domowych komputerach zostay zainstalowane filtry. W tym przypadku granica, ktr powinna ustali, opieraaby si na zainstalowaniu filtrw. Inna kobieta ustalia granic dotyczc kamstw w zwizku. Powiedziaa mowi: Jedna omyka nie musi pociga za sob nastpnej, nawizujc do jego kamstw zwizanych z ogldaniem materiaw pornograficznych. To byo dla niej nie do przyjcia. W rozmowie z mem zaznaczya, e gotowa jest cierpliwie czeka, a poradzi sobie z problemem pornografii, ale jeli potknie si i podda pokusie, nie bdzie tolerowaa sytuacji, gdy ukryje to przed ni. Granica dotyczca nieuczciwoci odnonie do jego potkni pomoga mowi wyeliminowa z ycia skryto, ktra umoliwiaa mu kontynuowanie niewaciwego zachowania.

Wspuzalenienie
Ustalenie i egzekwowanie granic wymaga asertywnoci, co zostao zilustrowane w poprzednim przykadzie. Niestety, kiedy ludzie dysponuj sabymi granicami, zwykle brak im asertywnoci. Ponadto ludzie ze sabymi granicami czsto wykazuj cechy charakterystyczne dla wspuzalenienia. Wspuzalenienie jest terminem uywanym przez psychoterapeutw w celu okrelenia osb, ktre s przekonane, e drog do przynalenoci, intymnoci, sukcesu, akceptacji i uznania jest umiejtno zadowalania innych. W rezultacie tego przekonania uwaga osb wspuzalenionych skupiona jest na zewntrz, a ich wntrze wystawione jest na manipulacj innych, ktrych myli, uczucia i czyny nim rzdz. Utrata powizania z prawdziwym ja rekompensowana jest obsesj zadowalania innych i kontroli nad nimi. Powstanie wspuzalenienia jest ogromnie zoonym problemem. Tumaczone jest midzy innymi tym, e u dzieci odczuwajcych brak opieki lub ktrych potrzeby nie s zaspokajane rozwija si niskie poczucie wasnej wartoci, bdce powodem wielu patologicznych prb zaspokojenia tych potrzeb. Potrzeby nie s zaspokajane w zdrowy sposb i dziecko internalizuje to dowiadczenie, uwaajc, e jest w pewnym stopniu niepenowartociowym czowiekiem.

42

UZALENIENIE

OD PORNOGRAFII

Jeden z autorw opisuje, jak moe powsta wspuzalenienie, okrelajc je jako: (...) emocjonalny, psychiczny i behawioralny stan, ktry powstaje w rezultacie przeduonego przestrzegania przez danego osobnika serii opresyjnych regu regu, ktre uniemoliwiaj mu szczere wyraenie uczu, jak rwnie nieskrpowan rozmow na tematy osobiste oraz interpersonalne3. W tego rodzaju sytuacjach rozwijaj si cechy wspuzalenienia rekompensujce wewntrzny bl wywoany zaniedbaniem. Cho wyjanienia te nie pasuj do kadej sytuacji, zapewniaj wgld w niektre cechy charakterystyczne dla wielu wspuzalenionych. Lista zachowa, ktre wspuzaleniony osobnik moe wyksztaci, jest obszerna i zawiera midzy innymi nastpujce: 1. Masz osabion zdolno odrniania uczu swoich od cudzych, co stwarza skonnoci do poczuwania si do odpowiedzialnoci za uczucia innych. Bierzesz na siebie odpowiedzialno za emocje innych osb. Potwierdzenie wasnej wartoci uzaleniasz od aprobaty, uwagi i podziwu ze strony innych. Masz poczucie winy lub odpowiedzialnoci w reakcji na wyraenie przez inne osoby silnych uczu negatywnych. Pomoc innym obciona jest oczekiwaniami, e ci, ktrym oddajesz przysug, oka Ci w jaki sposb wicej mioci i szacunku, odwzajemniajc si za Twj wysiek. Czsto pomagasz innym kosztem zaspokojenia wasnych potrzeb. Obwiniasz siebie, jeli co si nie powiedzie, lub masz uczucie, e nigdy nie potrafisz niczemu sprosta. Udzielasz doskonaych rad innym, ale sam si do nich nie stosujesz. Masz skonnoci do perfekcjonizmu doskonale wykonane zadanie jest podstaw samooceny.
Subby, R., Inside the Chemically Dependent Marriage: Denial and Manipulation, w Co-Dependency: An Emerging Issue, Health Communications, Hollywood, FL 1984, s. 26.

2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

WYDANIE

WOJNY UZALENIENIU OD PORNOGRAFII

43

9.

Czujesz nieustanny strach przed odrzuceniem lub opuszczeniem Ci przez innych.

10. Unikasz wysuwania da wobec innych lub wyraania swoich prawdziwych uczu z obawy przed ich dezaprobat. 11. Brak Ci asertywnoci w walce o swoje, poniewa nie jeste pewien, czego naprawd chcesz albo czy masz do tego prawo. 12. Przedstawiasz si w faszywym wietle, poniewa ywisz przekonanie, e inni nie zaakceptuj Ci takim, jaki naprawd jeste. 13. Czujesz, e opinie i uczucia innych steruj Twoim postpowaniem. 14. Masz trudnoci z dzieleniem si najgbszymi uczuciami lub z wyraeniem ich. W wikszoci Twoich zwizkw brak jest prawdziwej intymnoci. 15. Masz czarno-biay sposb mylenia wszystko jest albo cakowicie dobre, albo cakowicie ze. 16. Wewntrz czujesz si nieszczliwy, ale udajesz, e wszystko jest w porzdku. 17. Twoim postpowaniem kieruj sztywne zasady i nie potrafisz wybaczy sobie wasnych bdw. 18. Podejmujesz si wielu zaj, aby wprawi si w dobre samopoczucie. Czsto pracujesz ponad siy. Jeste zgodniay pochwa. 19. Aby uzyska Twoj akceptacj, wszystko musi by robione w szczeglny sposb, odpowiadajcy Twoim wysokim wymaganiom. 20. Masz odczucie, e inni Ci nie doceniaj, wykorzystuj lub manipuluj Tob. Jeeli dojdziesz do wniosku, e wystpuje u Ciebie wiele z tych cech, moliwe, e borykasz si ze wspuzalenieniem. Nie znaczy to, e ponosisz odpowiedzialno za uzalenienie ma od pornografii. Oznacza natomiast, e atwiej Ci bdzie walczy z jego problemem, jeeli najpierw skutecznie zajmiesz si swoim wspuzalenieniem. Po bolesnym okresie ycia z mem, ktry oddaje si pornografii, trudno Ci bdzie to zaakceptowa. Wiele on czuje rozczarowanie, kiedy przyprowadzaj wspmaonkw na terapi, eby ich naprawi, i dowiaduj si, e one same, aby poprawi swoje zdrowie psychiczne, powinny popracowa nad swoim

44

UZALENIENIE

OD PORNOGRAFII

wspuzalenieniem. Cho nie sprawdza si to w kadym przypadku, na bazie dowiadczenia mona stwierdzi, e duy procent osb bdcych w zwizku maeskim z kim majcym kopoty z kompulsywnym zachowaniem wykazuje si przynajmniej jedn ze skonnoci charakterystycznych dla wspuzalenienia. Jeli nie jest to wzite pod uwag rwnolegle z problemem uzalenienia od pornografii wspmaonka, zachodzi moliwo, e on zacznie rozwija zdrowe nawyki, natomiast ona bdzie nadal boryka si ze wspuzalenieniem. Poza tym, poniewa jedn z cech charakterystycznych dla wspuzalenionej osoby jest brak u niej odpowiednich granic, niezbdnym do ich nakrelenia i zrozumienia warunkiem jest zajcie si problemem wspuzalenienia. Beverly Engel w nastpujcy wnikliwy sposb tumaczy peen wewntrznych sprzecznoci problem wspuzalenienia: Ironi jest, e cho wspuzaleniona osoba poczuwa si do odpowiedzialnoci za innych i opiekuje si nimi, w gbi serca uwaa, e inni s odpowiedzialni za ni. Obwinia innych za swoje niepowodzenia i problemy i czuje, e to z ich powodu jest nieszczliwa. Ponadto bdc pod wraeniem, e ludzie i wydarzenia ni steruj, jednoczenie sama za bardzo kontroluje innymi. Boi si pozwoli innym by sob oraz wydarzeniom nastpowa w naturalny sposb. Wiedzc najlepiej, co i jak powinno zosta zrobione i jak ludzie powinni si zachowywa, wspuzaleniona osoba kontroluje innych za pomoc pogrek, wymuszania, udzielania rad, wywoywania stanu bezradnoci lub poczucia winy albo poprzez zdominowanie ich4.

Wniosek
Postawienie zarzutw mowi uzalenionemu od pornografii jest trudnym zadaniem, bez wzgldu na sytuacj. Jeeli m zgadza si rozmawia o swoim problemie, para powinna podj wsplny wysiek, ktrego celem bdzie wypracowanie zdrowszej intymnoci i lepszej komunikacji. Jeli natomiast
4

Engel, B., The Emotionally Abused Woman: Overcoming Destructive Patterns and Reclaiming Yourself, Lowell House, Los Angeles 1990.

WYDANIE

WOJNY UZALENIENIU OD PORNOGRAFII

45

ze strony ma nie bdzie odpowiedzi na postawione mu zarzuty, bdziesz musiaa podj decyzj, jak zareagowa na jego brak zainteresowania sprawami, ktre s dla Ciebie istotne. Stawiajc czoa tym trudnym i skomplikowanym problemom, zwr si po porad i wsparcie do terapeuty lub przewodnika duchowego. Jeeli m wyrazi gotowo wsppracy, pamitaj, aby unikn mentalnoci widzw seriali, w ktrych skomplikowane problemy rozwizywane s w kilku odcinkach. Jeli Twj m ma problem z pornografi, uporanie si z tym naogiem moe potrwa miesice, a nawet lata. Jeeli wsplnie chcecie podj to wyzwanie, jest nadzieja na sukces. Wiele par maeskich pokonao uzalenienie od pornografii. Stworzyy lepsze zwizki, uwalniajc si od niezdrowych nawykw. Nie pozwl, aby przeszo zniewolia Wasz przyszo.

Dodatkowe pozycje do przestudiowania

Do wybitnych autorw zajmujcych si tematem granic i wspuzalenienia nale: Pia Mellody, Beverly Engel, Melody Beattie, Charles L. Whitfield, John oraz Linda Friel, Earnie Larsen, Robert Subby i Anne Katherine.