Ekonomika U Saobracaju

EKONOMIKA U SAOBRAAJU
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD
EKONOMIJA
SAOBRAAJ NI
FAKU LTET
Organizacija, Upravljanje
EKONOMIKA
Saobraaj je tehniko-tehnoloki, ekonomski i organizaciono sloen sistem,

Saobraaj predstavlja etvrtu oblast materijalne proizvodnje (predmet rada, sredstva rada, radna snaga, transport) TRANSPORTNA DJELATNOST JE PRODUETAK PROCESA PROIZVODNJE U SFERI PROMETA, KOJA JE IZDVOJENA U POSEBNU OBLAST DRUTVENE PODJELE RADA TO JE PROCES PREMJETANJA PROIZVODA OD MJESTA PROIZVODNJE DO MJESTA POTRONJE U ISTOM PROCESU PROIZVODNJE OSTVARUJE SE I PROCES POTRONJE 2 Saobraaj je integrirajui faktor procesa drutvene reprodukcije
Dr Ranko Boikovi
OPTA DEFINICIJA EKONOMIKE

Ekonomika drutvena nauka o ekonomiji ili zakonitost voenja domainstva, privreivanje. To je sloenica od grke rijei oikos =kua, domainstvo i nomos=zakon Ekonomika u najirem smislu rijei analizira efkte j j raspolaganja materijalnim dobrima i uslugama radi podmirenja odreenih linih i zajednikih potreba. Postizanje efikasnosti i efektivnosti procesa rada je krajnji cilj.
Ekonomika je predmet ovjekovog organizovanja sa jedne strane, odnosno predmet posmatranja i izuavanja organizacionih sistema u cilju iznalaenja uslova i zakonitosti razvoja i opstanka privrednih, neprivrednih i drutvenih sistema i odgovarajueg ovjekovog svrsishiodnog organizacionog djelovanja.
3 4
ta je sistem? To je skup nekorisnih elemenata povezanih funkcionalnim vezama, pri emu elementi i cjelina postaju funkcionalni i koristni. Pravi izraz za sistem je holon, tj. element neke vee cjeline koji je koristan i funkcionalan. Tako je nastao i izraz sistemski prilaz koji predstavlja izuavanje odreenih pojava razlaganjem na elemente. U novije vrijeme termin sistemski prilaz izuavanju i reavanju problema zamjenjuje se izrazom holistiki prilaz.
5
Sistemi se dijele:
Prirodni sistemi (svemir, ovjek, iva bia) Tehniki sistemi (mehaniki, elktroniki, graevinski itd ) i itd.) Organizacione sisteme (preduzea, zajednice itd.). Meke i tvrde tehnologije organizacije
6
ORGANIZACIJA NAIN UREENJE SISTEMA ta je organizacija svrsishodna ovjekova djelatnost u skladnom dejstvu ljudi i tehnika u sistemu koji daje odgovarajue efekte Organizaciona struktura t su funkcije u organizacionom sistemu ta f k ij i i i t 1.upravljanje; 2.marketing; 3. razvoj; 4.komercijala; 5.EF; 6.proizvodnja; 7.opti i paravni poslovi i 7. ISP-logistika
EKONOMIKA u saobraaju, kao podsistem meu ostalima u sistemu ekonomskih nauka, predstavlja skup uenja o ekonomskoj stvarnosti preduzea koje ulaze u sastav saobraajne grane. Ona uzima u obzir naune i nastavne metode u prouavanju i praenju efikasnosti i efektivnosti osnivanja, razvoja i ivota preduzea koje ine ovu granu. Za ovo koristi osnove ekonomije.

FUNKCIONISANJE ORGANIZACIONIH SISTEMA
Ekonomika u saobraaju otkriva zakonitosti u proizvodnji usluga, to jest PRUANJU USLUGA i prisutna je u svim procesima razmjene, raspodjele i potronje materijalnih dobara (roba, proizvoda) preduzea industrijskih grana (i drugih grana) u uem i irim okruenju. Saobraaj i veze u predmetnom prilazu predstavljaju grupaciju preduzea koja pripadaju ekonomskoj grani iz oblasti saobraaja prema jedinstvenoj klasifikaciji zvanine statistike djelatnosti preduzea. 9
Preduzee n-1
Preduzee n
Preduzee n+1
Nabava
Nabava Proizvodnja
Proizvodnja
Prodaja
Nabava Proizvodnja
Prodaja
Prodaja
PROCES REPRODUKCIJE
10
Procesi reavanja organiz. i ek. problema

Reavanje problema radi zadovoljstvo kupaca Kontinuirana Zateeno stanje Povoljna reenja poboljanja
rukovoenje & povjeravanje Politika Spoljanja verifikacija Upravljanje
Identifikacija zahtjeva
Stalna poboljanja u kontinuitetu : Sistem Kljuni indikatori i performanse industrije

Zdravlje i bezbijednost Bezbijednosti procesa isto okruenje Upravljanje isporukama
Komplet pravila, ciljeva i planova
ACT
PLAN DO
Definisanje organiz.
Podesi
Planiraj
Mjerenja Svi procesi rada: Proizvodnje, Administracije, Upravljanja
Ljudi & Radni timovi
CHECK
Implementacija plana i upravljanje
Distribucija Operativna gotovost
Kontrolii
Uradi
11
Kljuni indikatori i performanse companije

Stalna poboljanja u kontinuitetu
Stokholderska obaveza Spoljanje perspektive

12
Akcionari Sindikati
Zakonska regulativa drave
Kupci
PREDUZEE
Konkurencija
Potronja Proizvodnja
Dobavljai
Zajednica uticajnih subjekata na preduzee (Stokholderska zajednica)

13
Osnove reprodukcije
Zakonitosti raspodjele i razmjene
14
U okvirima prouavanja ekonomike kao nauke danas je aktuelna sledea sadrina: opta ekonomska teorija (izuava konstituciju i funkcionisanje makroekonomije), ekonomika grane ili privrednog sektora (ekonomika industrije, ekonomika rudarstva, ekonomika trgovine, ekonomika saobraajnih preduzea itd.) mezoekonomija ekonomika preduzea (izuava konkretnu ekonomsku stvarnost preduzea ili mikroekonomija). ekonomika kao izrazi u osnovnim ekonomskim principima reprodukcije izrazi se ispoljavaju na efikasnosti ulaganja elemenata proizvodnje u reprodukciju, efikasnost i efektivnosti procesa i rezultata reprodukcije tj. kvalitet ekonomije i obrauje faktore koji uslovljavaju krajnje rezultate u ovisnostim od kvaliteta ekonomije ulaganja.
15
Klasifikacija preduzea. Prema ulozi koju imaju u procesu reprodukcije preduzea se mogu klasificirati na sledei nain: A) Preduzea po sektorima, koja se dalje dijele na: preduzea primarnog sektora: poljuprivredna, umarska i rudarska preduzea koja se bave eksploatacijom prirodnih dobara, preduzea sekundarnog sektora: zanatska i industrijska preduzea, preduzea tercijalnog sektora: prevoznika, trgovaka, turistika, ugostiteljska, bankarska, osiguravajua i druga preduzea koja se bave uslugom, preduzea kvartnog sektora: to su preduzea za pruanje komunalnih usluga, rekreacionih, zddrugih usluga.
16
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD B) Preduzea po ekonomskim oblastima i granama dalje se na: industrija i rudarstvo poljoprivreda i ribarstvo, umarstvo, vodoprivreda, graevinarstvo, saobraaj i veze, trgovina, g , ugostiteljstvo i turizam, zanastvo i line usluge, stambeno-komunalne djelatnosti, finansije, tehnike i poslovne usluge, obrazovamnje, nauka, kultura i informacije, zdravstvo i socijalna zatita, drutveno-politike zajednice i organizacije.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD Kibernetski prilaz posmatranju jednog preduzea

E=
Fp, F, Ft, Fd, Fl, Ff, F F MOS M-mater. I sred. R. L- radna s. T x1 x2 x3, xn A, O, P, K, I X
MOP
Q M +I+L
y1 y2 y3, yn Y
Es =
Q, C, Cu, D, Ds+Dd
Q ( M + I + L) + (m + i + l )
S L
Y(Q, C, D) Z= X(T,S,L)
17
E =
V (Q Ck ) M (Cm cm) + I (Ci ci) + L(Ci cl )
18

X - ulazni elementi Y - izlazni elementi ZRezultati materijalno organizacionog sistema (MOS) K - kontrola I - izvravanje T - ukupni trokovi ulaganja u proizvodnju S - ukupna angaovana sredstva L - utroci radne snage Fp - prirodni faktori p F - tehniki faktori Ft - trini faktori Fd - faktori dravne ekonomije Fl - kadrovski faktori Ff - finansijski faktor F - organizacioni faktori
19
Definisanje ekonomike preduzea kao naune i nastavne discipline A. Kao nauna disciplina ona istrauje, objanjava i proiruje: bj j i j a) nastanak, ivot djelovanje i prestanak preduzea, b) pojave, pravila i zakonitosti u njima i c) uslove, naine i mjerila za uspjeno poslovanje preduzea.
Q - obim proizvodnje C - bruto produkt (cijena proizvodnje) D - nova vrijednost ( j (D=Ds+Dd) Ds Dd dio dohotka za proirenu reprodukciju dio nove vrijednosti za optu i zajedniku potronju
Cu - ukupan prihod A - analiza O - donoenje odluka P - planiranje
20
B. Kao nastavna disciplina ekonomika svih preduzea istrauje i objanjava: a) saznanja o novim naunim dostignuima (preuzimanje i irenje poznatog), b) prihvata p j ) p provjerene naune spoznaje, p j , odnosno preuzimanje i irenje nepoznatog otkra, c) poduava o svemu to je nesporno i od znaaja za savremeno obrazovanje menadera i uesnika u menadmentskom procesima.
21
Kruenje znanja i spoznaja

SAZNANJA SPOZNAJE
Preuzimanje i proirenje postojeih spoznaja
Dolaenje do novih otkria - spoznaje
TEORIJA
PRAKSA
STVARNOST
IZVOENJE
Postojei Provjera ekonomski problem pretpostavki i spoznaja

22
Postojei problem: kako se drati na tritu i uz to poveati plasman svoih proizvoda i usluga te poveati profit. Postojee spoznaje: plasman proizvoda se moe poveati poboljanjem kvaliteta, manjim cijenama prodaje, uestalijom ekonomskom propagandom itd. Proirenje postojeih spoznaja: plasman se moe poveati i boljim istraivanjem trita, kooperacijom, poslovnom saradnjom i td. Dolaenje do novih otkria spoznaje: razvoj novih proizvoda (novi dizajni i funkcionalnosti proizvoda, novi naini pruanja usluga). Provjera pretpostavki i spoznaja: ako se od novih proizvoda doe do poveane efikasnosti i efektivnosti 23 onda su pretpostavke bile tane i obrnuto.
VEZE EKONOMIKE SA OSTALIM NAUNIM DISCIPLINAMA

TEHNOLOGIJA, PSIHOSOCIOLOGIJA RADA, POLITIKA EKONOMIJA, NACIONALNA EKONOMIJA, EKONOMIKA INDUSTRIJE TRGOVAKO I RADNO PRAVO EKONOMIKA (MARKETING, POSLOVNE FINANSIJE, ANALIZA POSLOVANJA, REVIZIJA, CONTROLING)
ORGANIZACIJA PREDUZEA, OPERACIONA ISTRAIVANJA, POSLOVNA POLITIKA
24
Predmet, cilj i zadaci izuavanja ekonomike saobraajnih preduzea Efikasnost i efektivnost je odrednica svakog preduzea, s akog pred ea pa se ekonomika saobraajnih preduzea bavi problemima ulaganjan i troenja ekonomskog rada, to jest problemima obrauna i smanjenja trokova u njima kao njegove stvarnosti.
25
efektivnost preduzea podrazumijeva da se preduzee bavi pravim stvarima, tj. proizvodi proizvode ili prua usluge koje najvie zadovoljavaju interese kupaca (kvalitet, cijene, rokovi) a od kojih ostvaruje dobar profit ost ar je efikasnost preduzea, podrazumijeva da preduzee ima to vie pozitivan odnos izmeu ulaganja u procese reprodukcije i rezultata te reprodukcije.
26
Predmet izuavanja ekonomike je uoavanje ekonomske stvarnosti i manifestacija u vidu: elemenata rezultata ekonomije preduzea, elemenata ulaganja u ekonomiju preduzea, faktorima kojima su uslovljeni obim i vrsta f kt i k ji l lj i bi t ulaganja te njihovu uslovljenost na rezultate i odnosima izmeu elemenata izlaza i elemenata ulaza u preduzeu.
27
Cilj ekonomike saobraajnih preduzea je poboljavanje uslova za zadovoljenje pojedinanih, grupnih i optih potreba i interesa iz oblasti saobraaja Kroz saobraaja. ekonomiku saobraajnih preduzea, kao nastavnu disciplinu, koluju se kadrovi za potrebe poslovanja ovih preduzea, agencija i organizacija.
28
Zadaci ekonomike saobraajnih preduzea su: a) davanje osnovnih znanja za uspjenija poslovanja preduzea, preduzea b) objanjavanje ekonomskih pojava u poslovanjima preduzea i c) omoguavanje djelotvornijeg odluivanja menadmentske strukture u preduzeu.
29
a) b) c) d)
U svemu ovome se mogu primijetiti etiri osnovna podsistema - cjeline koje determiniu organizacioni privredni sistem sa okruenjem. To je: podsistem upravljanja, upravljanja podsistem ulaza (nabava), podsistem transformacije ulaznih materijala u gotov proizvod (proizvodnja usluga) i podsistem izlaza (prodaje).
30

The image cannot be display ed. Your computer may not hav e enough memory to open the image, or the image may hav e been corrupted. Restart y our computer, and then open the file again. If the red x still appears, y ou may hav e to delete the image and then insert it again.
UPRAVLJANJE ORGANIZACIONIM SISTEMOM Preduzee n-1
Preduzee n
Preduzee n+1
Nabav a
Proizvodnj a
Prodaja
Nabava
Proizvodnja
Prodaja
Nabav a
Proizvodnj a
Prodaja
Slika 2.4. Dobavljaki lanac
Podprocesi i operacije u organizaciji transporta roba i ljudi
31
32

STANJE TOKOVA U RJ 3
33
STANJE TOKOVA U SISTEMU NAKON REKONFIGURACIJE
34
Ovakav niz podsistema predstavlja dobavljaki lanac (supply chain), Kvalitet ovakvog niza sa stanovita njegovog efikasnog i efektivnog funkcionisanja se takoe moe vrednovati kao lanac vrijednosti (value chain), koji se u posljednje vrieme puno izuava u japanskoj privredi kao lean dobavljaki lanac (lean supply chain), koji asocira za ekonomino (efikasno i efektivno) funkcionisanje procesa j j rada u itavom lancu snabdijevanja sa minimalnim gubicima svih pojavnih oblika (vremenski, finansijski, materijalni, informacioni itd). Kao najvaniji podsistem u organizovanju dobavljakog lanca ini podsistem upravljanja. Ustvari, to je menadment, odnosno njegova struktura koju ine ljudi-menaderi. Njegov zadatak je u definisanju ciljeva koji e se realizovati i istrajavanje u njegovoj realizaciji. Termin lean je engleska rije i kod nas se terminoloki koristi u podruju organizacije i menadmenta. Ova rije u 35 prevodu znai: mrav, tanak, oslonjiv na neto.
Ekonomiju ine ekonomski rad, s odreenim upotrebnim vrijednostima pogodnim za potronju, odnosno podmirenje potreba izraenih u rezultatima rada. Rezultati se javljaju kao: upotrebna vrijednost (koliko je rad koristan ili sredstvo), vrijednost (trina cijena) i nova vrijednost rada (rad koji obezbeuje reprodukciju).
36
Ekonomski rad kao uslov za ostvarivanje ekonomskih rezultata. Ekonomski rad je svjesna i svrsishodna organizovana radna aktivnost pojedinaca ili grupa. On je uslov za ostvarivanje ekonomskih rezultata u smislu koliine, kvalitete i cijene proizvoda za zadovoljenje potronje. Rad se u zavisnosti od stepena organizovanosti procesa ulae u proizvodnju u kvalitativno razliitim vidovima i nainima.
37
Ekonomski rad se ulae u vidu: 1. Naturalnog ulaganja. Naturalna ulaganja rada u proizvodnju predstavlja ivi rad. On se sa razvojem proizvodnih sistema, pa sve do inteligentnih sistema smanjuje u korist minulog rada. 2. Novanog ulaganja. Sa pojavom robnonovane privrede u velikoj mjeri se javljaju novana ulaganja u sredstva rada prilikom ostvarivanja rezultata ekonomskog rada, tj. proizvoda.
38
U oba vida ulaganja izraeni su naini ulaganja ekonomskog rada na osnovu: a) Troenja elemenata proizvodnje. To je troenje ivog rada i minulog rada i iskazuje se j g g j u novanom obliku. Ovaj oblik troenja u ekonomskoj nauci se naziva amortizacija. b) Angaovanje vrijednosti u reprodukciji. To se odnosi na ulaganja u SREDSTVA RADA, ZALIHE MATERIJALA I GOTOVE ROBE
39
Sa sredstvima rada ostvaruju se rezultati rada. Naroito je opasno predimenzionisanje kapaciteta sredstava rada u odnosu na potrebne kapacitete kapacitete. Zalihe materijala osiguravaju kontinuitet proizvodnje od poremeaja na tritu nabavke materijala. Zalihe gotove robe sa kojima se intervenie na tritu u momentu poveane tranje.
40
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - SAOBRAAJ KAO PRIVREDNA DJELATNOST
2. SAOBRAAJ KAO PRIVREDNA DJELATNOST
Saobraajna preduzea, u sferi drutvene reprodukcije, imaju zadatak da savladaju prostorna rastojanja izmeu proizvoaa i potroaa proizvedene robe. Ona proizvode saobraajne usluge koje su u robno robnonovanoj privredi uslov za trinu razmjenu i uslov da roba stigne od proizvoaa do potroaa. Pored ovoga saobraajna preduzea vre i druge usluge: transport putnika, prenoenje pisama, vijesti, informacija i sl.
41
Transportna industrija predstavlja samostalnu granu proizvodnje za plasiranje proizvedenog kapitala roba. Ona se pojavljuje kao produenje proizvodnje koja se vri izmeu samih podprocesa na putu od trita nabavke, preko proizvodnje pa do trita potroaa.
42
Osnovne karakteristike saobraajnih preduzea su: 1) zastupljenost visokog stepena sredstava rada u elementima procesa rada, tj. raznovrsnost mehanizacije, 2) radni uinak nije materijalno dobro (proizvod), nego materijalna usluga, koja nije opipljiva ne moe se usluga opipljiva, uskladititi i sastoji se u savlaivanju prostornih i vremenskih razlika, 3) funkcionisanje procesa je uslovljeno putevima (eljeznice, drumovi, rijeke, mora, vazduh, telefonske linije itd), vrste i karakterom pogonskog (vunog, prenosnog, transportnog) sredstva,
43
4) trokovi su preteno fiksnog karaktera, 5) ona odravaju kontinuitet drutvene reprodukcije i utiu na trajanje ciklusa proizvodnje (i i d j (isporuke) i utiu na ciklus k ) ti ikl obrta obrtnih sredstava, 6) pored ekonomske uloge saobraajna preduzea uestvuju i na zbliavanju ljudi, irenju vijesti, kulture, nauke itd.
44
1. 2. 3. 3 4. 5. 6.
U zavisnosti od vrste puteva i vrste sredstava koja se koriste saobraajna preduzea se dijela na: preduzea eljeznikog saobraaja, preduzea drumskog saobraaja, preduzea pomorskog saobraaja saobraaja, preduzea rijenog saobraaja, preduzea vazdunog saobraaja, preduzea PTT saobraaja i komunikacija.
45
Sutina saobraaja kao samostalne privredne djelatnosti izraava se kroz njegovu nezamjenljivu ulogu u procesu reprodukcije, da povezuje faze proizvodnje i potronje, izvravajui svoju funkciju u okviru drutvene podjele rada i to u sferi prometa. Funkcija saobraaja u tom sluaju ispoljava se vie puta: prvi put, u okviru pripreme proizvodnje (premjetanje materijala, maina opreme pol proi oda s e a materijala maina, opreme, poluproizvoda a sve za potrebe pripreme procesa proizvodnje), drugi put, u samom procesu proizvodnje (premjetanje materijala, poluproizvoda, alata, nedovrene proizvodnje), trei put, u momentu stavljanja gotove robe u fazu ponude potroaima, etvrti put, u fazi razmjena roba u potronji.
46
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - Osnovne karakteristike procesa
proizvodnje prevoznih usluga
TRANSPORTT
Osnovne karakteristike procesa proizvodnje prevoznih usluga

Proizvodnj a
Potronja
Slika 1.1. Osnove reprodukcije
Zakonitosti raspodjele i razmjene
Predmet rada sredstva rada i sam rada, ovjekov rad predstavljaju osnovne faktore u procesu reprodukcije. Ovi isti elementi zastupljeni su i u procesu prevoznih usluga, ali oni imaju posebne svoje karakteristike.
47 48
definicija
Procesom proizvodnje u saobraaju podrazumijeva se svrsishodna djelatnost i svjesno organizovanje procesa proizvodnje u cilju prevoza robe i putnika na odreeno odstojenje. To znai da se ne pojavljuje nikakav gotovi proizvod, ve se ta svrsishodna djelatnost manifestuje u korisnom uinku, u injenju materijalne usluge koja se ne moe opredmetiti, pa j g j p , p samim tim ni skladititi. Ovo izaziva probleme u uravnoteenju procesa putem zaliha, to je prisutno u industrijskoj proizvodnji. Proces proizvodnje prevoznih usluga i proces potronje istih tih usluga podudaraju se i oni su nerazdvojivi u vremenu i prostoru, tj. istovremeno se izvravaju.
49
Predmeti rada u procesu proizvodnje procesnih usluga ne doivljavaju vidljive materijalne promjene. Na njih se djeluje direktno sredstvima rada i radnom snagom i ne doivljvaju fizike ni hemijske promjene. Njegove promjene su u mjestu gdje se nalaze, prostorne promjene a prema nahoenju potroaa tih usluga. P d ti rada u procesu prevoza su roba i putnici. N Predmeti d b t i i Na njih se djeluje samo radi njihove potrebe za prostornim promjenama, a ne nikako radi fizikih promjena. Oni se
ne troe za vrijeme transporta, ne mijenjaju oblik i nisu vlasnitvo saobraajnih preduzea.

50
U saobraaju postoje pomoni procesi koji omoguavaju da se dati proces izvri. U tim procesima predmeti rada su materijal i dijelovi za odravanje transportnih sredstava, energija, gorivo, mazivo itd. Oni se u cijelosti troe u procesu proizvodnje i prenose svoju vrijednost na vrijednost transportne usluge.
51
Sredstva za rad u procesu pruanja saobraajnih usluga su sloene i kompleksne maine, koje se nazivaju vozni ili plovni prak To su sredstva na prak. koja iva radna snaga djeluje radi ostvarivanja procesa proizvodnje prevoznih usluga, to jest radi ostvarivanja njihovog prevoza.
52
EKONOMIKA U SAOBRAAJU Specifinosti procesa proizvodnje prevoznih usluga
EKONOMIKA U SAOBRAAJU Specifinosti procesa proizvodnje prevoznih usluga
1)
Specifinosti procesa prevoznih usluga
proizvodnje
4)
5) ) 6)
Specifinosti procesa prevoznih usluga

etvrta specifinost. Integracija
proizvodnje
saobraaja na
2)
Prva specifinost. Korisni uinak u proizvodnji prevoznih (saobraajnih) usluga mjeri se u neto tonskim kilometrima (ntkm) (za robni ili teretni saobraaj) i neto putnikim kilometrima (npkm) (za putniki saobraaj). Druga specifinost. Postojanje teritorijalne neogranienosti organizovanja procesa prevoza na cijeloj teritoriji drave, pa i ire.
odreenim geografskim poloajima, tertorijama, Peta specifinost. Osjetljivost na pojave konkurencije, p j j p j j naroito eljezniki saobraaj. esta specifinost. Propusna mo saobraajnica bitno utie na efikasno izvravanje procesa rada u sluejevima takozvanih pica tranje Sedma specifinost. Potpuna sinhronizovanost procesa proizvodnje i procesa potronje.
54
3) Trea specifinost. Visok stepen koncentracije sredstava za proizvodnju prevoznih usluga

53
7)
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - Trite prevoznih usluga TRITE PREVOZNIH USLUGA Osnovni elementi svakog saobraaja je put i prevozno sredstvo u prevozu objekata: a) Putnika, b) Roba i c) Vijesti - Informacija putem telekomunikacionih radio i TV sistema. Otuda Ot d i osnovna podjela saobraaja na t i vida: dj l b j tri id a) Suvozemni ili kopneni, koji se dalje dijeli na (1) eljezniki i (2) drumski, dok transporti cjevovodima se podrazumijevaju kao posebne grane kopnenog saobraaja. Transport elektrine energije se ne podrazumijeva u saobraajnu djelatnost. b) Vodeni, koji se dalje dijeli na (1) rijeni i jezerski i (2) pomorski i c) vazduni
55
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - Trite prevoznih usluga
Segmentacija trita saobraajnih usluga dijeli na tri dimenzije: 1. Prva dimenzija: tranja za vrstama prevoza a) trite putnikog saobraaja saobraaja, poslovnih ljudi, prevoz radnika, prevoz vikendaa, prevoz bolesnika itd.
56
b) trite robnog saobraaja. energenti, itarice, rude, nemetali, graevinski materijal itd.
2. Druga dimenzija: prostorna podjela tranje a) regionalna (lokalna), b) nacionalna, c) meunarodna 3. Trea dimenzija: vremenska dinamika tranje a) godinja, b) sezonska, c) mjesena, d) sedmina, e) dnevna itd.
57 58
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - PODJELA SAOBRAAJA PREMA EKONOMSKOJ FUNKCIJI I NAINU ORGANIZOVANJA
EKONOMIKA U SAOBRAAJU - EKONOMSKO-EKSPLOATACIONE KARAKTERISTIKE POJEDINIH SAOBRAAJNIH GRANA
PODJELA SAOBRAAJA PREMA EKONOMSKOJ FUNKCIJI I NAINU ORGANIZOVANJA Prema nainu zadovoljenja korisnika saobraaj se dijeli na: Javni saobraaj i Saobraaj za sopstvene potrebe. Prema nainu obavljanja prevoza dijeli se na: Redovni saobraaj i Saobraaj od sluaja do sluaja. Prema prostornoj udaljenosti saobraaj se dijeli na: Meumjesni saobraaj i Lokalni saobraaj.
59
EKONOMSKO-EKSPLOATACIONE KARAKTERISTIKE POJEDINIH SAOBRAAJNIH GRANA

Tehnike, ekonomske i eksploatacione karakteristike pojedinih saobraajnih sredstava odreuju i uslovljavaju njihovo mjest u saobraajnom sistemu. Najvanije eksploatacione karakteristike su: 1) Transportna sposobnost-kapacitet prevoza (brodski, eljezniki, drumski, avionski), , ), 2) Brzina prevoza, 3) Bezbijednost prevoza, 4) Urednost i tanost u obavljanju prevoza, 5) Mogunost prilagoavanja potrebama prevoza, 6) Ekonominost prevoza cijena kotanja prevoznih usluga
60
10
U zadovoljenju saobraajnih potreba s obzirom na tehnike, ekonomske i eksploatacione karakteristike pojedinih saobraajnih sredstava meusobno se odnose i razlikuju tako to: Drumski saobraaj se odlikuje najniim stepenom bezbijednosti, relativno slabiji prevozni kapacitet od j g p j eljeznikog, relativno vee brzine putovanja, odnosno prevoza; neuredniji je ali ima veu mogunost prilagoavanjima saobraajnim potrebama, ima relativno veu udobmnost putovanja na kraim relacijama, dok na duim ima manju udobnost u odnosu na eljeznicu i ima mogunost prevoza od vrata do vrata. eljezniki saobraaj raspolae apsolutno i relativno velikim kapacitetom, velikim brzinama vonje, visok stepen bezbijednosti, urednost i tanost . Nije dovoljno elastian i ne moe se efikasno prilagoavati zahtjevima potroaa. 61
Rijeni saobraaj raspolae vrlo velikim prevoznim kapacitetom, malim brzinama, redovitost prevoza je znatno manja i zavisi od vremenskih prilika te je prilagoavanje znatno malo. Pomorski saobraaj raspolae najveim prevoznim kapacitetom, relativno malim b i k it t l ti li brzinama i redovitost d it t prevoza je znatno manja tei zavisi od vremenskih prilika te je prilagoavanje znatno malo. Vazduni saobraaj ima znatno manje prevozne kapacitete, velike brzine, visok stepen bezbijednosti, znatnu udobnost putovanja ali je neuredniji usled zavisnosti letenje od vremenskih prilika.
62
EKONOMIKA U SAOBRAAJU SAOBRAAJ KAO FAKTOR RAZVOJA PRIVREDE I DRUTVA
1. OSNOVNE EKONOMSKE FUNKCIJE SAOBRAAJA

S obzirom na karakter saobraaja kao privredne djelatnosti njegove osnovne EKONOMSKE funkcije izraavaju se u sledeem: 1) 2) 3) 4) 5) Omoguava obavljanje procesa reprodukcije za najvei broj proizvoda, Utie na razvijanje teritorijalne podjele rada rada, Utie na ubrzanje razvoja drutvene podjele rada Saobraaj je znaajan opti uslov privrednog razvoja svake zemlje kao i pojedinih regiona, Saobraaj je bitan inicijalni faktor razvitka nedovoljno razvijenih zemalja.
2. SAOBRAAJ KAO FAKTOR RAZMJETAJA PROIZVODNIH SNAGA

Saobraaj obavlja funkciju povezivanja privrednih subjekata preduzea u makroekonomsakom lokacijskom pogledu. On utie na razmjetaj proizvodnih snaga (privrednih subjekata) u smislu: 1) Svojom razvijenou, saobraajne mree, strukturom i tertorijalnim razmjetajem
2) 3)
Stepenom razvoja i kvaliteta transportnih sredstava i Sistemom i politikom cijena prevoznih usluga.
64
63
EKONOMIKA U SAOBRAAJU SAOBRAAJ KAO FAKTOR RAZVOJA PRIVREDE I DRUTVA Da bi se donijele odluke o izboru lokacije jednog preduzea mora se voditi rauna o nizu faktora od kojih su najznaajniji: a) b) c) d) ) e) f) g) Izvor sirovina, Izvori energetskih goriva i mogunosti snabdijevanja, Izvori ostalih reprodukcionih materijala, Raspoloivost radne snage po broju, strukturi i kvalifikaciji, f Trite i uopte apsorpciona mo potroaa datog podruja, Saobraajne mogunosti: izgraenost mree, transportni kapaciteti i visine transportnih trokova, Ostali socio-ekonomski faktori: zdrava sredina, smanjena buka, smanjena zagaenost
U neposrednoj vezi sa ocjenom uticaja saobraaja na razmjetaj proizvodnih snaga jeste pitanje metoda utvrivanja gravitacionog podruja jedne saobraajnice, jednog saobraajnog vora (eljeznike stanice, luke, pristanita itd). Postoje tri metode utvrivanja veliine gravitacionog podruja jednog saobraajnog vora: 1. Geografski ili geometrijski metod, 2. Tarifski metod i 3. Metod stvarnih
trokova prevoza. k mjesto C d1 saobraajni vor A Luka Solun d1<d2 d2
saobraajni vor B Luka Ploe

66
65
11
EKONOMIKA U SAOBRAAJU SAOBRAAJ KAO FAKTOR RAZVOJA PRIVREDE I DRUTVA 3. Energetika i saobraaj: - Uticaj energetike na razvoj i strukturu saobraajnog sistema, - Uticaj energetike na strukturu trita transportnih usluga i strukturu prevoza. 4. Uticaj saobraaja na industriju Saobraaj kao krupni potroa industrijskih proizvoda, Uloga saobraaja kao faktora realizacije industrijskih proizvoda.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU PREDVIANJE TRANJE OBIMA PREVOZA
5. Uticaj saobraaja na razvoj poljoprivrede 6. Saobraaj kao faktor formiranja i stabilizacije trita Uticaj saobraaja na veliinu i proirenje trita, Uloga saobraaja na stvaranje jedinstvenog trita, Uticaj saobraaja na ubrzanje obrta sredstava.
67
7. Saobraaj kao faktor razvoja i unapreenja turizma. 8. Uticaj saobraaja na razvoj drutva i nain ivota ljudi
ZNAAJ I CILJEVI TRANJE Predvianje predstavlja organizovani napor ovjeka da pronikne u neizvijesnost buduih promjena u pojedinim sferama njegovog ivota, kako bi mogao usklaivati svoje aktivnosti sa oekivanim promjenama, i kako bi mogao postati to aktivniji inilac koji usmjerava tokove i intenzitet tih promjena u skladu sa svojim potrebama. - Znaaj saobraaja je u u njegovoj ogromnoj ulozi u procesima drutvene reprodukcije i privrednog razvoja drtva u zadovoljenju potreba za promjenama mjesta roba i putnika. - Ul Ulaganja u saobraajnu i f t kt j b j infrastrukturu k i njegove t kao j transportne sisteme, t i t koji su osnovni faktori u osnovnim sredstvima svakog saobraajnog sistema, odlikuje se stalnim i dugotrajnim investicijama. Ovakav karakter ovih sredstava uzrokuje znaajne probleme u usklaivanju odnosa ponude i tranje u transportu, u uspostavljanju ravnotenih nivoa izmeu ovih veliina u vremenu i dinamici. - Manjak ponuda od tranje u oblasti transporta imae za posledicu izraene negativne efekte po funkcioniosanje procesa reprodukcije, privredni razvoj, kvalitet i nivo ivotnog standarda stanovnitva. - Viak ponude nad tranjom, kako po ukupnom obimu tako i po strukturi i vrsti roba i putnika, rezultirati u neracionalnosti koritenja sredstava 68 saobraajni preduzea. Ovo dovodi do trajnih gubitaka ostvarenih ulaganja, tj. gubitka u saobraajnim preduzeima.
Poznavanje obima i strukture tranje predstavlja polaznu osnovu i pretpostavku za preduzimanje konkretnih mjera iz domena saobraajne politike, koja treba da omogui adekvatan razvoj i struktuiranje ponude u skladu sa zahtjevima tranje, kako na nivou celog sistema (drave) tako i sve do najnii relacija na nivou lokalne uprave. Danas su i saobraajna preduzea izloena trinom uticaju: samostalno donose planove i odluke za ulaganja u pojedina transportna sredstva radi pridobivanja vee konkrentske sposobnosti na tritu. Stvara se diversifikovana ponuda za transportima da se osvoji konkurent. U okviru istraivanja trita predvianja predstavljaju osnovni i nezaobilazni faktori koji daju karakteristiku voenja saobraajne politike. Predvianja su usmjerena na ukupni obim i strukturu tranje za transportnim uslugama.
69
Ciljevi tranje su da se efikasno i efektivno donosu poslovne odluke razvojne politike svakog saobraajnog sistema i da se predvide ulaganja u: (1) potrebna transportna sredstva; (1) njegovu infrastrukturu (kao to su autobaze, vorvi, luke, saobraajnice, putne trase, linije i dr.). Predvianja obuhvataju: - globalnu trinu tranju, pa sve do teritorijalnih i lokalnih g j p j nivoa, - predvianja vidova saobraajnih potreba, - predvianja potrebnih koliina, trokova i vrsta transportnih sredstava
70
REZULTATI PROCESA PREDVIANJA Rezultati procesa predvianja su potrebne i korisne informacije u sagledavanju pravca razvoja saobraajnog sistema kao cjeline, pojedinih njegovih podsistema, pa sve do moguih oportunistikih djelovanja i pravaca pojedinaca i ljudi. Da bi se odgovorilo ovako postavljenom zadatku predvianje tranje za transportnim uslugama treba da obezbijedi: 1) Koliki obim i strukturu tranje za prevozom treba oekivati na uem i irem teritorijalnom podruju gdje se vre istaraivanje 2) Koliki obim i strukturu tranje za prevozom treba oekivati po pojedinim vidovima prevoza, odnosno kojom vrstom transportnih sredstava se moe zadovoljiti potreba, 3) Koliki obim i strukturu tranje za prevozom treba oekivati na pojedinim pravcima odnosno relacijama, 4) Koliki obim i strukturu saobraaja treba oekivati na konkretnim saobraajnicama.
71
1)
2)
Proces predvianja se zasniva na dvije pretostavke: Dezagregiranje globalne tranje: a) u robnom saobraaju po vrstama roba (12 vrsta po naoj nomenklaturi ili 20 po meunarodnoj) b) u putnikom po motivima putovanja (putovanja u poslovne ) p p p j (p j p svrhe, turistiko-rekreativne i ostala putovanja. Definisanje sistema saobraajnih zona ili zaokruene teritorijalne privredno-saobraajne cjeline. Kod nas se obino polazi od nivoa lokalne zajednice optine.
72
12
1. 1 2.
METODOLOKI PRISTUP PREDVIANJU Dobijanje odgovora na definisana pitanja po obimu i strukturi tranje mogue je dobiti koritenjem dva metodoloka pristupa: Kompleksan (sekvencijalni) model predvianja predvianja, Simultani model predvianja.
1. Kompleksan (sekvencijalni) model predvianja Ovaj model podrazumijeva koritenje faznog ili podmodelskog prilaza i sastoji se iz sledeih podmodela: p A. Modeli generiranja i privlaenja obima prevoza, B. Model distribucije, C. Modal split-modela, D. Model za raspored saobraaja na saobraajnu mreu.
73 74

A.Modeli generiranja i privlaenja obima prevoza n- regiona, m- vrsta roba Faktori tranje: - Nivo ekonomske aktivnosti, - Prostorni ekonomski razmjetaj, - Broj i prostorni razmjetaj stanovnitva, - Socio-demografski faktori Faktori ponude: 1. 1 Karakteristike transportnih sredstava - transportni trokovi, - cijene prevoza, - vrijeme prevoza itd. 2. Karakteristike saobraajne mree - duina i kapacitet saobracajnice, - vrijeme i trokovi vonje na datoj saobracajnici
EKONOMIKA U SAOBRAAJU PREDVIANJE TRANJE OBIMA PREVOZA D. Metodi raspodjele saobraaja na mreu Preko modela za raspored saobraaja na saobraajnu mreu odreuje se raspodjela obima prevoza u saobraajnoj mrei po konkretnim relacijama ili dionicama putnih mrea. Kvalitet saobraajnica, izraen kroz vrijeme i trokove prevoza, kao i njihov kapacitet, osnovni su faktori na kojima se ova raspodjela zasniva. Odreivanje obima prevoza po pojedinim vidovima saobraaja izmeu taaka izvorita i odredita, odnosno na pojedinim relacijama, dobijaju se izvanredni rezultati ovom metodom Postojanje alternativnih rjeenja i metodom. mogunosti njegovog rasporeda u okviru datog transportnog sistema saobraajne mree zahtijeva potrebu odreivanja obima saobraaja na svakoj pojedeinanoj saobraajnici. Ovom metodom treba da se odrede: Deficiti u postojeem sistemu infrastrukture preko ocjene raspodjele na postojeoj mrei saobraajnica, Vrijednosti i efekti parcijalnih unapreenja i proirenja postojeeg sistema saobraajne mree, preko raspodjele buduih tokova na mreu koja ukljuuje ta unapreenja, Prioriteti izgradnje mree po godinama, 76 Testiranja alternativnih rjeenja buduih projekata.
B. Model distribucije n- regiona, m- vrsta roba, p-motiva
C. Modal split-modela n- regiona, m- vrsta roba, pmotiva, k-vidova transporta
D. Model za raspored saobraaja na saobraajnu mreu k vidova transporta
75
TEORETSKA STRUKTURA KOMPLEKSNOG TRANSPORTNOG MODELA
EKONOMIKA U SAOBRAAJU PREDVIANJE TRANJE OBIMA PREVOZA Raspodjela saobraaja na saobraajnu mreu bazira se na izboru putanje sa minimalnim vremenom putovanja (prevoza) u okviru postojeih alternativnih puteva (ruta) izmeu pojedinih parova zona. Ovo se dominantno vri uz primjenu raunarske tehnike. Opta procedura raspodjele saobraaja na mreu podrazumijeva: Opis mree puteva (saobraajnica). Izbor najkraeg puta izmeu posmatranih parova zona. Pripisivanje saobraaja odabranom najkraem putu. Opis saobraajne mree zahtijeva njeno kodiranje. Za ciljeve kodiranja, mrea saobraajnica se dijeli na saobraajne veze i vorove. Pod saobraajnom vezom se podrazumijeva jednosmjeran deo saobraajnice izmeu dva ukrtanja. Za svaku saobraajnu vezu neophodno je obezbijediti detaljnije informacije koje se odnose na na duinu te veze, vrijeme putovanja i kapacitet. Saobraajni vorovi se dijele na dva tipa: a) centralne zonske i b) vorove ukrtanja dve ili vie sapobraajni veza.
77
16 1 Centralni zonski vor vor ukrtanja 14 Saobraajna veza 2 3 11 12 13 4 15
17
1. 2. 3.
Saobraajna mrea: saobraajne veze i vorovi

78
13
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA KARAKTER TRANSPORTNIH TROKOVA Da bi se obavio proces reprodukcije u svakoj robnoj privredi kapital mora da proe kroz sferu prometa odakle se ponovo vraa u sferu proizvodnje radi oploavanja. Znai, faza prometa je nuna koliko i faza proizvodnje. U prometu se obavlja niz funkcija koje omoguuju da se proces reprodukcije (obrta) obavi to bre u ciklusu kruenja. Sve funkcije u prometu mogu se svrsati u dvije osnovne grupe: - iste prometne funkcije i N R P R* N* - heterogene prometne funkcije. iste prometne funkcije su neproizvodnog karaktera i rad koji se utroi u njih je neproizvodni rad. Ove funkcije ne utiu na vrijednost robe, ve samo potpomae njihovu metamorfozu. Tu spadaju funkcije kupoprodaje, kredita, knjigovodstva i dr. Heterogena prometna funkcija ima za cilj da ouva upotrebnu vrijednost robe i da omogui njeno doturanje do proizvoaa. Tu spadaju: uskladitenje robe, pakovanje za transport i sam transport. Rad utroen na ovo je isti proizvodni rad
79
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Za obavljanje svih funkcija u sferi prometa vri se utroak rada i sredstava. Novani izraz utroaka u sferi prometa su trokovi. svi prometni trokovi se dijelena dve glavne grupe: 1. ISTE PROMETNE TROKOVE, 2. DODAJNE (PROIZVODNE ) TROKOVE. isti prometni trokovi obuhvataju utroak rada i sredstava na obavljanje istih prometnih funkcija i oni se pokrivaju iz stvarnog vika j j p j p j g vrijednosti. Oni se ne dodoju vrijednosti robe na koju se odnose, ve se pokrivaju iz njene vrijednosti. Dodajni prometni trokovi odnose se na proizvodnu funkciju koja se odvija u fazi prometa. Oni se ne pokrivaju iz vrijednosti robe stvorene u procesu proizvodnje, ve se formiraju na osnovu utroenog rada i sredstava u procesu prmeta. Vrijednost koja se stvara u ovim dodajnim proizvodnim funkcijama u sferi prometa dodaje se na vrijednost robe. To su, u stvari, transportni trokovi, koji predstavljaju sumu proizvoda utroaka koliine rada i sredstava pomnoeni sa cijenama rada. Oni se 80 dodaju vrijednosti robe koji se transportuju.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Nabavna vrijednst neke robe predstavlja: Vn =Vp+Vt+ Vmont Vp prodajna vrijednost robe, Vp = Ckr + Mara Vt vrijednost transporta (trokovi transporta) Vmont vrijednost montae Transportni trokovi sa stanovita korisnika se dijele: 1. Transportni trokovi korisnika transportnih usluga (kupca 1 T t i t k i k i ik t t ih l (k usluga) oni predstavljaju sve novane izdatke za sam prevoz do korisnika roba, kao i za pripremanje robe za prevoz (pratea i pediterska dokumentacija, osiguranje robe u transportu, pakovanje u posebnu ambalau za transport itd.). 2. Transportni trokovi prevozioca (proizvoaa usluga), koji predstavljaju trokove sredstava i rada za izvrenje procesa transporta. U oba sluaja u transportne trokove ugraen je srazmjerni dio vika vrijednosti, koji ini maru (zaradu) proizvoaa usluga. 81
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA
STRUKTURA I PODJELA TROKOVA TRANSPORTA Osobenosti transportnih trokova. Jedan osnovnih karaktera procesa transporta u saobraaju je postojanje velike razlike izmeu korisnog uinka neto rada i ukupnog rada bruto rada. Korisni uinak je samo transportna usluga, koja se mjeri neto-tonskim kilometrima za prevoz robe i neto-putniki kilometar za prevoz neto putniki putnika. Kako se koliina rada ne izvrava direktno u neto tonskim odnosno putnikim kilometrma (sva prevozna sredstva sa sobom nose i voze sopstvene terete plus robu, odnosno putnike) to se kao jedinica eksploatacije uzima: bruto-tonski kilometar, vozni kilometar, kolski kilometar, preeni kilometri kamiona ili autobusa itd.
82
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Podjela trokova transporta vri se na osnovu sledeih kriterija: 1. Prema njihovoj ekonomskoj sutini: - trokovi materijala (novani izraz utroaka goriva, pomonog materijala i dijelova za odravanje), - trokovi amortizacije (novani izraz utroka sredstava za rad), - trokovi radne snage (novani izraz utroaka ivog rada). 2. Prema mjestu njihovog nastanka: - poetno zavrni trokovi - t k i i t prevoza. trokovi istog 3. Prema zavisnosti stepena iskoritenja kapaciteta: - stalni (nezavisni, fiksni) i - promjenljivi (zavisni, varijabilni). 4. Prema ueu u procesu: - proizvodni i - reijski. 5. Prema stepenu obuhvatnosti utroaka u proizvodnju: - neposredni i - posredni.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Podjela trokova prema njihovoj ekonomskoj sutini U svakom procesu proizvodnje vri se utroak koliine ivoga i opredmeenog rada. Zbog toga, cijena kotanja svakoga proizvoda treba da obuhvati trokove osnovnih elemenata proizvodnje: rad, orua za rad - sredstva rada i predmeti rada. U transportnoj proizvodnji nema trkova za predmete rada u procesu prevoenja, ve predmeti rada u pomonim procesima transportne djelatnosti. Po svojoj ekonomskoj sutini trokovi se dijele na tri osnovne grupe: 1. 1 trokovi materijala (novani izraz utroaka goriva, pomonog materijala i dijelova za odravanje), 2. trokovi amortizacije (novani izraz utroka sredstava za rad), 3. trokovi radne snage (novani izraz utroaka ivog rada). Trokovi materijala i amortizacije predstavljaju dio vrijednosti utroenih sredstava za proizvodnju. Predmeti rada svojim trenjem mijenjaju svoj upotrebni oblik, odnosno svoju upotrebnu vrijednost, koju cjelokupnu prenose na novi proizvod. Postoji znatna razlika izmeu trokova materijala i trokova amortizacije.
83
84
14
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Materijalni trokovi predstavljaju novani izraz utroaka goriva, elektrine energije, pomonih materijala koji se troe u pomonim procesima rada. Oni omoguuju izvravanje procesa prevoenja. Osnovne vrste trokova materijala u saobraaju su: a) Trokovi goriva i pogonske energije; b) Trokovi maziva; c) Trokovi materijala za tekue i investiciono odravanje kapaciteta; d) Materijalni trokovi reije pogona; e) Materijalni trokovi reije uprave. Prve tri kategorije trokova ine veinu u ukupnim trokovima saobraajnih preduzea.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Trokovi amortizacije predstavljaju dio prenijete vrijednosti osnovnih sredstava u cijenu kotanja proizvoda. To znai da se vrijednost osnovnih sredstava postepeno smanjuje, nestaje i prenosi se na proizvedenu robu, a kroz njenu metamorfozu vraa se u novanom obliku ponovo u preduzee.
N R P R* N*
Zadaci amortizacije: da odrazi troenje stalnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti; jed os ; slui kao sredstvo za odreivanje dijela vrijednosti stalnih sredstava; slui kao sredstvo da se osigura mogunost obnavljanja, odnosno zamjene dotrajalih stalnih sredstava; Obino amortizacija predstavlja kalkulativni, procijenjeni iznos troenja stalnih sredstava. OSNOVICA za obraun amortizacije moe biti: nabavna vrijednost stalnih sredstava, revalorizovana vrijednost stalnih sredstava, Reprodukciona vrijednost stalnih sredstava.
86
85
Stopa amortizacije (% a) = 100 / Vijek trajanja (n) U teoriji i praksi postoje sljedei sisitemi obrauna amortizacije stalnih sredstava, i to: 1. vremenski sistem, 2. funkcionalni sistem, 3. kombinovani sistem. V Vremenski sistem amortizacije k b ki i t ti ij kao bazu za obraun b amortizacije uzima vrijeme, tj. vijek trajanja stalnih sredstava. Kod ovog sistema razlikujemo sljedee metode obrauna: 1. metod ravnomjerne ili konstantne amortizacije, 2. metod progresivne amortizacije, 3. metod degresivne amortizacije.
87
Funkcionalni sistem amortizacije za osnovu uzima uinak (obavljeni zadatak ili izvrenu funkciju) koju je ostvarilo stalno sredstvo. Primjenom funkcionalnog sistema obraunata amortizacija se pribliava stvarno prenijetoj vrijednosti stalnog sredstva na nove proizvode, a to doprinosi i realnom utvrivanju dobiti u preduzeu preduzeu. Otpisivanje se vri srazmjerno upotrebi sredstva. Ovaj sistem se primjenjuje za stalna sredstva kod kojih je mogue utvrditi zavisnost izmeu troenja i intenziteta upotrebe, npr. kamioni, lokomotive, avionski motori, rudarski radovi, patenti, licence ...
88
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Podjela trokova po mjestu njihovog nastanka Poslovi transporta obavljaju se u tri faze: 1. Faza pripremanja i otpremanje transporta (utovarna stanica ili stanica ukrcavanja), 2. Faza transportovanja robe ili putnika (prevoza), 3. Faza istovara ili iskrcavanja (istovarna stanica ili stanica iskrcavanja). Obavljanje procesa transportovanja izaziva trokove u svim fazama. Svi trokovi prema mjestu njegovog nastanka grupiu se u dvije osnovne grupe: 1. 1 Poetno-zavrni t k i ( t i i t k i) P t i trokovi (stanini trokovi): Trokovi u vezi prijema i otpremanja robe i putnika, trokovi oko prijema roba i putnika, trokovi oko formiranja vozova ili drugih transportnih trokova, trokovi odravanje i amortizacije stanica, pristanita, luka i dio optih trokova uprave. 2. Trokovi istog prevoza (putni ili pruni): Trokovi energije za prevoenje u svim vidovima saobraaja, trokovi odravanja saobraajnog puta i saobraajnih sredstava, trokovi amortiacije saobraajnog puta i sredstava, trokovi radne snage voznog osoblja, kao dio optih rokova uprave. U eljeznikom saobraaju poetno zavrni trokovi iznose 27,5%, a 90 trokovi istoga prevoza 77,5%.
Kombinovani sistem amortizacije je takav sistem kod koga se pri obraunu kombinuju metode vremenske i funkcionalne amortizacije. Cilj primjene ovog sistema je da se to realnije obrauna amortizacija stalnih sredstava. Trokovi amortizacije imaju znatno uee u ukupnim trokovima poslovanja i kreu se izmeu 20 30% od njih.
89
15
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Ovi trokovi se razliito ponaaju u vezi sa promjenom daljine prevoza. Poetno-zavrni trokovi ostaju u masi isti bez obzira na koju daljinu se oni prevoze. Trokovi istoga prevoza zavisit e u masi od daljine prevoza. Ukupni trokovi prevoza robe po 1 toni se utvruju po jednaini: Tt =tpz+tppd, Gdje je: tpz poetno zavrni trokovi po 1 toni tpp trokovi prevoznog puta 1 tone robe na 1 km udaljenosti d - duina transportovanja u km Trokovi po 1 tonskom kilometru dobiju se: Tntkm = tpp+ tpz/d, Maksimalna daljina transportovanja moe se odrediti po formuli: dmax = (Ct-Cp )/tpp daljina Ct cijena robe u mjestu potronje, Cp cijena robe u 91 mjestu proizvodnje
Trokovi
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Primjer 1: Neka poetno zavrni trokovi iznose 100 KM/1toni a trkovi istog prevoza 2KM/1ntkm. Ako se roba vozi na udaljenosti od 100 km, trokovi prevoza e biti: Tt =tpz+tppd =100+2 100=300 KM Ako se roba vozi na daljinu 200 km onda e ukupni trokovi transporta iznositi 500 KM. j j j (j g) g Kolika je sada cijena kotanja 1 (jednog) netotonskog kilometra bie: Tntkm = tpp+ tpz/d = 2+100/100 = 3 KM u prvom sluaju, a u drugom sluaju Tntkm = tpp+ tpz/d = 2+100/200 = 2,5 KM. Primjer 2: Cijena 1 tone robe u mjestu proizvodnje 12.000 KM a u mjestu potronje 15.000 KM, i ako su trokovi istoga prevoza (prosjean tarifski stav) 5 KM/1ntkm, maksimalna daljina transportovanja biti e : dmax = (Ct-Cp )/tpp = (15.000 12.000)/5 = 600 km.
92
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Podjela trokova prema njihovoj zavisnosti od stepena iskoritenja kapaciteta Obim proizvodnje, odnosno stepen koreitenja kapaciteta bitno utie na ponaanje trokova. U strukturi ti trokova jedni su osjetljivi na promjene u transportima, drugi nisu. Stoga se svi trokovi prema njihovoj zavisnosti od stepena iskoritenja kapaciteta dijele na: Fiksne i Promjenljive trokove. Fiksni trokovi su, pri postojeem neproirenom kapacitetu, nezavisni od obima proizvodnje. to je vei obim proizvodnje, to je udeo fiksnih trokova po jedinici proizvodnje manji i obrnuto. Iznos promjenljivih trokova po jedinici proizvodnje je nepromjenljiv. Ovakve analize trokova su bitne za odreivanje trokova cijena transportnih usluga.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Vrste trokova su vana kategorija pri izraunavanju i analizi cijene kotanja. Treba razlikovati trokove koji su zavisni, a koji su nezavisni od obima saobraaja. Trokovi se dijele po svojoj zavisnou od obima proizvodnje na: 1. Trokovi nezaviosni od obima prevoza i a) apsolutno fiksni (apsolutno-nezavisni) i b) relativno fiksni (relativno- nezavisni). 2. 2 Trokovi zavisni od obima prevoza prevoza. a) Proporcionalno-zavisni od obima prevoza b) zavisni od promjena u obimu progresivni ili degresivni Trokovi amortizacije; Trokovi goriva; Trokovi odravanja pruga, puteva, zgrada i saobraajnih sredstava; Trokovi linih dohodaka;
1. 2.
93
94
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Ukupni trokovi se raunaju na osnovu formule: K=S + a O, ili za vie razliitih proizvoda K= (Si + ai Oi), gdje je: K ukupni trokovi S ukupan iznos stalnih (fiksnih) trokova za normalan stepen zaposlenosti ai jedinina cijena prevoznih usluga (promjenljivih trokova) Oi obim saobraajnih usluga za normalni stepen zaposlenosti Ukoliko je vei obim saobraajnih usluga na koje se dijeli ukupna masa stalnih trokova, to e biti nia cijena kotanja jedinice prevoznih usluga. Poveanje obima saobraaja na postojeim kapacitetima jeste jedan od najznaajnijih izvora snienja cijene kotanja prevoza. S druge strane, opadanje obima saobraaja prouzrokuje znatan porast trokova po jedinici prevozne usluge. Ova pojava je vrlo znaajna sa stanovita voenja politike koritenja transportnih kapaciteta, politike akvizicije transporta, kao i politike formiranja prevoznih cijena.
96
Nezavisni trokovi od Zavisni trokovi od obima saobraaja (%) obima saobraaja (%) eljezniki saobraaj Pomorski saobraaj Rijeni saobraaj Drumski saobraaj Vazduni saobraaj 61 56 44 32 54 39 44 56 68 46
Odnos zavisnih i nezavisnih trokova u saobraaju Njemake
95
16
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Cijena kotanja transportnih usluga i faktori od kojih ona zavisi Transportna (prevozna) usluga predstavlja izraz premjetanja robe i putnika izmeu razliitih prostornih taaka izvorita i odredita prevoza. U cilju organizovanja i realizovanja procesa proizvodnje prevoznih usluga transportna preduzea angauju i troe potrebne srestva proizvodnje: predmete rada, sredstva rada i radnu snagu. U odreenom vremenskom periodu ta preduzea ostvaruju odreeni obim proizvodnje-prevoza izraen u netotnskim kilometrima ili netoputnikim kilometrima. U istom tom kilometrima intervalu saobraajno preduzee nastaju trokovi kao novani izraz utroaka ufaktora proizvodnje. Neki od tih trokova su direktno ovisni od obima procesa proizvodnje, dok siu drugi samo indirektno vezani za taj proces. Jedinina cijena kotanja, odnosno cijena kotanja po 1 ntkm predsstavlja trokove poslovanja i ostvarenog obima prevoza, tj. cijena kotanja 1 nkm = trokovi poslovanja/ostvareni obim proizvodnje
97
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Stepen iskoritenja ukupno raspoloivih kapaciteta jeste glavni faktor od koga zavisi jedinina cijena prevoznih usluga. Pored toga na cijenu utiu i vrste transportnih usluga, vrste roba i njihove koliine itd. JEDNI OD VANIJIH FAKTORA KOJI UTIU NA CIJENU KOTANJA PREVOZA SU: 1. Udaljenost prevoza. Porast udaljenosti prevoza vodi ka smanjenju jedinine cijene kotanja 1 nkm, i u svim vidovima saobraaja vai pravilo: vea udaljenost manja cijena kotanja po 1 nkm. 2. Teina robe. Jedinina cijena kotanja 1 nkm e se smanjivati sa p porastom veliine transportne poiljke, naroito kod pomorskog, rijenog i p p j , p g, j g eljeznikog saobraaja. 3. Vrsta robe. Utie na cijenu u smislu stepena zatite predmeta u transportu, tj. da sauva svoju upotrebnu vrijednost (hladnjae, cisterne u odnosu na otvorene transporte). Razliite vrste roba uslovljavaju razliite trokove utovara, istovara, pretovara. Neke vrste roba zahtijevaju posebne pripreme i procedure (stoka). 4. Odnos bruto i neto rada. Da bi se prevezla koliina robe Q na odstojanju od L kilometara mora se izvriti rad koji obuhvata i prevoz samog prevoznog sredstva vagona, kamiona, broda u kome je smjetena roba. To znai, mora se izvriti vei rad. Taj rad mora biti vei 98 od neto rada za onu teinu koja bi se utroila za prevoz teine samih voznih sredstava.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA Bruto rad (R) koji se utroi na prevoz tereta je: BR = (Q + T)L, neto rad NR =QL Q neto teina poiljke T sopstvena teina transportnog sredstva, L udaljenost prevoza. Koeficijent korisnog rada prevoznog sredstva predstavlja odnos bruto rada i neto i uvijek mora biti vei od 1. U koliko je ovaj koeficijent manji to je bolji koeficijent iskoritenja transportnog sredstva. 5. Stepen iskoritenja tovarne sposobnosti prevoznih kapacioteta. j j j p g p g p g Rije je o koritenju raspoloivog kapaciteta nekog transportnog sredstva (b j sjedita, t d t (broj j dit tonaa itd ) V i k it itd.). Vea iskoritenost t t tovarne sposobnosti-kapaciteta povlai sa sobom smanjenje trokova jedininih cijena transporta. 6. Stepen neravnomjernosti prevoenja. Odnosi se na a) vremensku (dnevnu, mjesenu, godinju i sezonsku: poljoprivreda, turizam, kolstvo, itd) i b) teritorijalnu neravnomjernost (nejednaka zastupljenost u strukturi transportnih sredstava zbog razliitih djelatnosti na odreenim teritorijama) te zbog praznih hodova i povrataka kola. U eljeznikom saobraaju se mjeri koeficijen praznog tranja teretnih kola. On u SRJ iznosi 0,35 do 0,40, to znai da na svakih 1000 osovinskih kilometara tovarnih teretnih kola imamo 350 d0 99 400 km praznih vonji.
EKONOMIKA U SAOBRAAJU TROKOVI I CIJENE KOTANJA TRANSPORTNIH USLUGA 7. Uslovi eksploatacije. Tu spadaju elementi i karakteristike saobraajnog puta (uspni, nagibi) i tehnike karakteristike transportnog sredstva. Pored toga, na trokove utie i broj zaustavljanja transportnog sredstva Kvalitet prevozne usluge. Kvalitet prevoza igra znaajnu ulogu u prevozu robe i prevozu putnika i utie konkretno na visinu trokova i cijene prevozne usluge. Na ovo utie pre svega, visina ulaganja u konfor putovanja i smjetaja roba i putnika putnika. Gustina i razvijenost saobraajne mree. U koliko je gua saobraajna mree u toliko postoji mogunost za kraa putovanja izmeu pojedinih mjesta, te smanjuje ukupno vrijeme putovanja.
8.
9.
100
17
AMORTIZACIJA
10/22/2009
AMORTIZACIJAC I J A AMORTIZA
Pod amortizacijom osnovnih sredstava podrazumijeva se postepeno prenoenje vrijednosti sredstava na novu proizvodnju transportnih ili PTT usluga i koja se akumulira u novanom obliku a slue za zamjenu ili obnavljanje dotrajalog sredstva. Sa ekonomskog stanovita, amortizacija je vrijednosni izraz troenja osnovnih sredstava. Ona obezbjeuje integritet osnovnih sredstava i kontinuitet reprodukcije sredstava. Osnovni zadaci amortizacije su: da prikae troenje osnovnih sredstava kroz smanjivanje njihove vrijednosti; da odredi dio vrijednosti osnovnih sredstava koji prelazi na proizvod i usluge; da se osiguraju finansijska sredstva za obnavljanja osnovnih sredstava, odnosno zamjene dotrajalih osnovnih sredstava. Amortizacija predstavlja kalkulativni, odnosno procijenjeni iznos troenja osnovnih sredstava. Ona se izdvaja godinje i taj iznos se naziva amortizaciona kvota.
OSNOVICA za obraun amortizacije moe biti: nabavna vrijednost osnovnih sredstava, revalorizovana vrijednost osnovnih sredstava, reprodukciona vrijednost osnovnih sredstava, Potrebno je poznavati i stopu amortizacije %a na godinjem nivou. Nju obino propisuje zakonodavac. Stalna sredstva u toku svog vijeka korienja prenijela su cijelu vsvoju rijednost, tj. 100% svoju vrijednost na ij l j ij d t tj j ij d t usluge/proizvode. Prenoenje vrijednosti osnovnih sredstava raunski se izraava kao stopa amortizacije, a to je procenat istroenosti osnovnog sredstva. Ona se izraunava na bazi vijeka trajanja osnovnog sredstva i obratno, ako znamo stopu, moe se izraunati vijek trajanja sredstva.
Podamortizacijompodrazumijevamo postepenoprenoenjevrijednostistalnihsredstava nagotoveproizvodeiliusluge.Gledanosa ekonomskogstanovita,amortizacijaje vrijednosniizraztroenjastalnihsredstava. vrijednosni izraz troenja stalnih sredstava Amortizacijomseobezbjeujeintegritetstalnih sredstavaikontinuitetreprodukcijesredstava.
Zadaci amortizacije su: daodrazitroenjestalnihsredstavaismanjivanje njihovevrijednosti; sluikaosredstvozaodreivanjedijela vrijednostistalnihsredstava vrijednosti stalnih sredstava sluikaosredstvodaseosiguramogunost obnavljanja,odnosnozamjenedotrajalihstalnih sredstava.
Amortizacija stalnih sredstava

StalnasredstvapremaStandardima moemo klasifikovatina: stalnasredstavauoblikustvari, stalnasredstvauoblikupravaidugoronih razgranienja
AMORTIZACIJA
10/22/2009
Stalnasredstvasusredstvakojasekoristedui vremenskiperiodanajmanjegodinudanakaoposrednici izmeuradaipredmetaradauprocesureprodukcije. Stalnasredstvacijelomupotrebnomsupstancom uestvujuuprocesurada,asamodiosvojevrijednosti prenosesenagotoveproizvodeiliuslugeuobliku amortizacije.Onase,dakle,netroe,upunomiznosu,u jednomprocesureprodukcije;njihovotroenjei reprodukovanjeodvijasepostepenokrozviesukcesivnih procesareprodukcije.
Stalna sredstva u obliku stvari su: zemljite, graevinski objekti, oprema, ume i dugogodinji zasadi i osnovna stada. Graevinski objekti su razne vrste zgrada ( pogonske, skladine, upravne), hidrograevinski objekti ( kanali, brane, akumulacioni bazeni), saobraajni objekti(putevi, mostovi, piste na aerodromima), objekti za prenos elektrine energije (dalekovodi, transformatori),rudarski radovi i dubinska buenja.
Opremapredstavljanajvanijustavkuustrukturi stalnihsredstava,posebnokodproizvodnih preduzea.Tosusredstvazaradkojimaradnici djelujunapredmeteradauciljudobivanja gotovihproizvoda.Ovdjeubrajamo: maine,ureajeiinstalacije,transportna sredstva,laboratorijskuopremu,instrumentei alate,inventarinamjetaj,kompjutereidrugu opremu. Premaekonomskojfunkcijiuprocesureprodukcije stalnasredstvauoblikustvaridijelesena: 1. stalnasredstvauupotrebi, 2. stalnasredstvaupripremii 3. stalnasredstvavanupotrebe.
Ustalnasredstvauoblikupravaidugoronih razgranienjaubrajamo:materijalna prava,osnivaka ulaganja,goodwill,potraivanjauvezisa p pribavljanjemstalnih j j sredstava,uee,potraivanjapoosnovu dugoronihplasmana,upisanianeuplaeni kapitaliostaladugoronarazgranienja.
Obinoamortizacijapredstavlja kalkulativni,procijenjeniiznostroenjastalnih sredstava. OSNOVICAzaobraunamortizacijemoebiti: nabavnavrijednoststalnihsredstava, revalorizovanavrijednoststalnihsredstava, reprodukcionavrijednoststalnihsredstava.
Potrebnojepoznavatiistopuamortizacije. Stalnasredstvautokusvogvijekakorienja prenijelasucijeluvrijednost,tj.100%svoju vrijednostnaproizvode.Prenoenjevrijednosti stalnihsredstavaraunskiseizraavakaostopa amortizacije,atojeprocenatistroenostistalnog amortizacije, a to je procenat istroenosti stalnog sredstva. Onaseizraunavanabazivijekatrajanja stalnogsredstvaiobratno,akoznamostopu,moe seizraunativijektrajanjasredstav.
AMORTIZACIJA
10/22/2009
PRIMJER:
Godinji iznos amortizacije (A) moe se izraunati po formuli:
Vijektrajanjastalnogsredstvaje6godina.Izraunatistopu 100 100 amortizacije? n = %a =

n
%a
A =
ili
Nv % a 100
Nv n
Stopaamortizacije(%a)=100/Vijektrajanja(n) %a=100/6=16,67% Vijektrajanja(n)=100/%a Akojestopaamortizacije16,67%,ondavijektrajanjastalnog sredstvaje: Vijektrajanja(n)=100/%a=100/16,67=5,99 6,00godina
A =
gdje je: Nv - nabavna vrijednost, n vijek trajanja osnovnog sredstva - broj godina.
Kadasestalnasredstvaupotrebljavajuu dvijesmjene,ondasestopaamortizacijepoveava za25%, aakoradeutrismjene,ondasestopa poveavaza50%. Uteorijiipraksipostojesljedei sistemiobraunaamortizacijestalnihsredstava,i to: 1. vremenskisistem, 2. funkcionalnisistem, 3. kombinovanisistem.
Vremenskisistemamortizacije
...kaobazuzaobraunamortizacijeuzimavrijeme,tj.vijek trajanjastalnihsredstava.Kodovogsistemarazlikujemo j sljedeemetodeobrauna: a) metodravnomjerneilikonstantneamortizacije, b) metodprogresivneamortizacije, c) metoddegresivneamortizacije.
a)metodravnomjerneilikonstantneamortizacije
Sutinaovemetodejedajeamortizacijaravnomjernorasporeenau konstantneveliine,uzjednakestopeamortizacijenaperiodtrajnjastalnog sredstva. PREDNOSTI ovemetodeogledajuseujednostavnomizraunavanju amortizacionihiznosakojisulinearniucijelomamortizacionom periodu,kaoimogunostplaniranjaijednostvanogvoenjaevidencije. NEDOSTACI ovemetodesunjenalinearnost,obziromdasestalnasredstva netroelinearno,jernjihovasposobnostifunkcionalnostnijeuvijekista.
b)
metodprogresivneamortizacije
...podrazumijevadaiznosamortizacijeuperiodu korienjastalnogsredstavaprogresivnoraste. Preduzee,obino,donosiodlukudaobraunavastalna sredstvapoovojmetodikadajetekformiranoilitek nabavljenonovostalnosredstvo.Naime,potosusredstva nova,radnicinisudovoljnoupueniunainkorienjatih sredstava,sredstvasenekoristepunimkapacitetomiz nedovoljnerazraenostiilineusklaenostipostojeih kapacitetailisredstvasenedovoljnokoristejerpreduzee nijedovoljnoosvojilotrite,paihutomperiodutreba manjeamortizovati.
AMORTIZACIJA
10/22/2009
Kodovemetoderazlikujemoobraun amortizacije: pomourazliitestopenaistuosnovu pomou razliite stope na istu osnovu obraunamortizacijemetodomdijelova
c) metoddegresivneamortizacije Premaovojmetodiobraunaamortizacije,uprvimgodinama korienjastalnogsredstvaamortizacijajenajvea,asvake narednegodine,njeniznossesmanjuje,tj.imadegresiju. Razlozizaovakvokretanjeamortizacijesusuprotni Razlozi za ovakvo kretanje amortizacije su suprotni progresivnomkretanjuamortizacije.Pristaliceovemetode smatrajudasuupoetkuvijekakorienjastalnasredstva najsposobnija,dadajunajveeefekte,pautomperiodutreba dasenajvieiamortizuju.Kasnije,mainesuestonaopravcii nerade,patrebasmanjivatiamortizacijuutimperiodima.
A) Metod progresivne amortizacije Vremenska amortizacija se rauna prema obrascu:
Kodovemetode,stopeamortizacijeopadajuine smijubitimanjeodpropisanihstopauNomenklaturi sredstavazaamortizaciju.Smanjivanjemstopa sredstava za amortizaciju. Smanjivanjem stopa amortizacije,aliutokuvijekatrajanjastalno sredstvoseamortizujeucjelini.
Gdje je: Ov ostatak vrijednosti u momentu posmatranja ili rashodovanja osnovnog sredstva. Ako se eli izraunati sadanja vrijednost (Sv) osnovnog sredstva tada se moe obraunati na sledei nain:
Sv = N v
Gdje je nn godina posmatranja i ona je nn n.
Nv nn n
B) Metod progresivne amortizacije Zavisno od procjene tempa postizanja iskoritenja kapaciteta, godinje amortizacione kvote utvruju se po a) aritmetikoj ili b) geometrijskoj progresiji. Godinja amortizaciona kvota odreuje se po obrascu:
Amortizacione stope za progresivni metod amortizovanja utvruje se po metodu za svaku godinu:
n Ams = n n
n n n
2 1
a mg =
gdje je: amg = godinja amortizaciona kvota Nv = nabavna vrijednost osnovnog sredstva ai = aritmetika vrijednost godinjeg (i tog) lana progresije npr. a1 = 9 Sn = zbir aritmetike progresije; tj.
Sn
Nv ai Sn
gdje je: n = vrijeme (vijek) trajanja osnovnog sredstva nn = protekli broj g p j godina koritenja sredstava ( j (zastarjelost sredstva) j )
45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 35 30 25 20 15 10 5 12 8,4 5,9 21,4 15 10,5 7,3 4,1 5,1 2,9 5 6 2 30,6
(a + a n ) n Sn = 1 2
n = [2a1 + (n 1 ) d ] , kad nam je poznata diferencija, odnosno 2
1god.
2god.
3god.
4god.
5gog.
6god,
7god
0 1-a god, 2 3 4
, kad je poznat poslednji lan progresije.
progresivna (aritmetika progresija) amortizacija ravnomjerna ( konstantna) amortizacija
godinji iznos degr.amort.u ooo n.j.
vrijednosti degres.reda
AMORTIZACIJA
10/22/2009
2. Funkcionalnisistemamortizacije
...zaosnovuuzimauinak(obavljenizadatakili izvrenufunkciju)kojujeostvarilostalnosredstvo. Primjenomfunkcionalnogsistemaobraunataamortizacija sepribliavastvarnoprenijetojvrijednostistalnogsredstva ibli t ij t j ij d ti t l dt nanoveproizvode,atodoprinosiirealnomutvrivanju dobitiupreduzeu.Otpisivanjesevrisrazmjernoupotrebi sredstva.Ovajsistemseprimjenjujezastalnasredstvakod kojihjemogueutvrditizavisnostizmeutroenjai intenzitetaupotrebe,npr.kamioni,lokomotive,avionski motori,rudarskiradovi, patenti, licence
Metod uinaka Po ovom metodu amortizacija se rauna a) po 1 t/km b) po jednom satu rada. Dakle, sve se rauna na osnovu planiranih ili predvienih uinaka. Na osnovu predvienih preveenih t/km Qq amortizacija se rauna: Amortizacija po 1 t/km akm
akm =
Nabavna vrijednost N v n. j . t / km Broj tkm. Qq
a na osnovu predvienih ili planiranih sati rada do potpunog amortizovanja se rauna: Amortizacije po jednom planiranom satu rada: as
Nabavna vrijednost N v n. j . satu Br . pl . sati S
Metod efektivnog rada Ovaj metod obrauna amortizacije uzima u obzir stvarno utroeno vrijeme rada ili preene kilometre transportnog sredstva i rauna se:
3.Kombinovanisistemamortizacije
Nv Am = qi Qn
(i = ...n) gdje je Qn = broj procjenjenih efektivnih asova rada u toku vijeka trajanja osnovnog sredstva, qi = broj ostvarenih efektivnih asova rada u toku godine za koju se obraunava amortizacija. Stepen fizike sposobnosti ili stepena fizike iskoritenosti sredstava moe se izraunati na osnovu obrasca: Sv Fs = 100 (%) Nv gdje je: Fs = Fizika sposobnost osnovnih sredstava
jetakavsistemkodkogasepriobraunu kombinujumetodevremenskeifunkcionalne amortizacije.Ciljprimjeneovogsistemajedase torealnijeobraunaamortizacijastalnih to realnije obrauna amortizacija stalnih sredstava.

...
SREDSTVO
STPA 4 10 6,3
0BJEKTI
SREDSTVO GORNJI SLOJEVI ELJ. PRUGA I OBJ. NA PR. NASIPNI TRUP KOLOSIJECI, GORNJI SLOJ MOSTOVI, VIJADUKTI, TUNELI, GALERIJE OD , , , BETONA I KAM ITD. ZA ELEKTRO VUU KONTAKTNA MREA ELEKTROENERGETSKA POSTR. DALJINSKO UPR. SGNALNO SIGURNOSNA POSTROJENJA STANINI I PRUNI REL. UREAJI 6 4 5 6 1 4 15
STOPA VIJ.TRAJ.
VIJ.TRAJ. (GOD)
MEH. I ELEKTROMEH. UREAJI (GOD) POSTROJENJA TELEKOMANDE I UREAJI S ELEKTRONIKOM SPOLJANJA SS POSTROJENJA ZA TELEKOMUNIKACIONA POSTROJENJA
PRUNI SIGNALNOTELEKOMUNIKACIONI KABLOVI 6 TEL. I TELEGR. CENTRALE, DISPEERSKI UREAJI, REGISTROFON, INTERFON, RADIO UREAJI PRENOSNI I POKRETNI RADIO UREAJI ZGRADE OD TVRDOG MATERIJALA OD METALA OD DRVETA 1,8 2,5 4,5 8,3 7 10
AMORTIZACIJA
10/22/2009
OPREMA
SREDSTVO LOKOMOTIVE ELEKTRINE I DIZEL PARNE ELEKTRINI I MOTORNI VOZOVI, DRESINE PUTNIKA KOLA SVIH VRSTA PUTNIKA MJERNA KOLA TERETNA KOLA: OTVORENA, PLATO, CISTERNE, HLADNJAE TERETNA KOLA: ZATVORENA, SPECIJALNA MAINE ZA RAD NA GORNJRM STROJU PRUGE PRAGOVI DRVENI 10 8 8,3 5 5,5 5,5 10 12,5 14 STPA VIJ.TRAJ. (GOD)
TROKOVI
TROKOVI
U najirem smislu rijei, pod trokovima podrazumijevamo koliinske izraze fizikog troenja pojedinih elemenata u procesu proizvodnje. To su utroci koji imaju za svrhu postizanje odreenih ciljeva, tj. p proizvodnju odreenih proizvoda i usluga. Ti se utroci j p g mogu pojaviti kao: 1. utroci sredstava za rad 2. utroci materijala i 3. utroci radne snage.
Trokovi su novani izraz utroaka elemenata proizvodnje.
Trokove moemo klasifikovati prema: elementima proizvodnje - trokovi materijala (predmeta rada), - trokovi sredstava za rad, - trokovi radne snage (rada); mjestima njihovog nastanka j j p njihovoj vezanosti za proizvode nainu njihovog prenoenja na proizvode uslovljenosti proizvodnjom i njenom primjenom
Trokovi su funkcija:
utroaka elemenata proizvodnje i novanih multiplikatora (cijena sredstava za proizvodnju i zarada za izvreni rad).
- Svi kriteriji klasifikovanja trokova zasnovani su na potrebi upravljanja ovim podsistemom materijalnoorganizacionog sistema, u smislu djelovanja na njihovu veliinu, strukturu i dinamiku.
1. Elementi proizvodnje
(1) Trokovi materijala
Proces proizvodnje se odvija kao interakcija tri elementa proizvodnje: radne snage, sredstava za rad i materijala. Kombinacija elemenata proizvodnje podrazumijeva odgovarajui kvalitativni, kvantitativni i kvalitativni vremenski sklad, to dovodi do sljedeih trokova: a) trokovi materijala Tm = f (M; Cm) b) trokovi sredstava za rad Ti = f (I; Ci) c) trokovi radne snage Tl = f (L; Cl)
Materijal predstavlja predmet rada, na kome se odvijaju odreene fizike i hemijske promjene u pravcu dobijanja novog upotrebnog kvaliteta, kojim se mogu zadovoljiti odreene drutvene potrebe. Pri tome, tome ekonomski posmatrano, vrijednost materijala se posmatrano prenosi na novi proizvod u onom obimu koji je u njemu sadran.
TROKOVI
Trokovi materijala se kvantitativno odreuju u funkciji utroaka i nabavnih cijena, to se moe prikazati obrascem: Tm = f (M; Cm)
n
pri emu je Tm = trokovi materijala, M = utroci materijala i Cm = nabavna cijena po jedinici utroenog materijala. materijala U procesu proizvodnje odreene vrste i koliine proizvoda troi se vie vrsta materijala, koje se meusobno razlikuju ne samo po kvalitetu, ve i po nabavnim cijenama, visina trokova ovog elementa proizvodnje moe se kvantitativno izraziti po obrascu:
Tm = M1 Cm1 + M2 Cm2 + + Mn Cmn =
MiCmi
i =1
Na visinu trokova materijala djeluju kako objektivni prirodni, tehniki i drutveni, tako i subjektivni, odnosno organizacioni faktori. Svaka od tih grupa faktora djeluje i preko veliine utroaka i preko visine nabavnih cijena materijala, o emu se mora voditi rauna pri upravljanju ponaanjem ovog dijela podsistema ulaganja u reprodukciju.
(2) Trokovi sredstava za rad
Budui da se sredstva za rad postavljaju izmeu predmeta rada i radne snage, poveavajui proizvodnu snagu rada, njihova uloga u proizvodnji je u viekratnoj upotrebi. Trokovi sredstava za rad su u funkciji utroaka i nabavnih cijena: Ti = f (I; Ci) pri emu je Ti = trokovi sredstava za rad; I = utroci sredstava za rad i Ci = nabavna cijena po jedinici sredstava za rad.
U procesu proizvodnje uestvuje vie razliitih sredstava za rad, koji se meusobno razlikuju kako po upotrebni kvalitetima, tako i po nabavnim cijenama. Otuda se veliina trokova ovog elementa proizvodnje moe izraavati po t k l t i d j i ti obrascu: Ti = I1 Ci1+ I2 Ci2+ + In Cin=
IiCij
i =1
Trokovi infrastmkture (Troskovi sredstava za rada) raunaju se prema sledeem izrazu: Cinf=Ca+Cod+Cio+C+Co Ca - trokovi amortizacije donjeg i gomjeg stroja puta ili pruge, sa objektima signalno-sigurnosnih i telegrafsko-telefonskih postrojenja i ureaja, poslovnih zgrada i dr., koji se uglavnom raunaju primenom vremenskog sistema amortizacije; Cod - tekue odravanje donjeg i gornjeg stroja pruge, sa j j g g j g j p g , objektima signalno-sigurnosnih i telegrafsko-telefonskih postrojenja i ureaja, poslovnih zgrada i dr.; Cio - investiciono odravanje donjeg i gornjeg stroja ptuga, sa objektima, signalno sigurnosnih i telegrafsko-telefonskih postrojenja, poslovnih zgrada i dr.; C - trokovi uvanja pruga i putnih prelaza; C0 - ostaii trokovi, u koje spadaju: trokovi osiguranja, kamata na kredite, razni doprinosi i dr.
Trokovi transportnih sredstava, kao sred Trokovi transportnih sredstava mogu se izraunati pomou sledeeg obrasca: Cts=Ca+Cio+Cto+C0 gde je : Ca - trokovi amortizacije; Cio - trokovi investicionog odravanja; Cto - trokovi tekueg odravanja; Co - ostali trokovi, u koje spadaju: osiguranje, kamate na kredite, razni doprinosi i sl.
TROKOVI
(3) Trokovi radne snage Radna snaga se javlja kao jedan od elemenata proizvodnje, ije troenje podrazumijeva odvijanje procesa rada. Utroena radna snaga se reprodukuje isplatom zarada za izvreni rad, koje predstavljaju novani izraz vrijednosti ovog elementa proizvodnje. Kvantitativno izraeno, trokovi radne snage su u funkciji utroaka i njihovih novanih ekvivalenata, to se kvantitativno moe izraziti obrascem: Tl = f (L; Cl) gdje je Tl = trokovi radne snage; L =utroci radne snage, odnosno rad i Cl = zarade po jedinici rada. U procesu proizvodnje razliito se troe pojedini oblici radne snage, u skladu sa tehnikom podjelom rada. Tako se razlikuju sljedea troenja po pojedinim poslovima: trokovi radne snage na poslovima izrade, trokovi radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji, d trokovi radne snage na reijskim poslovima. Troenje redne snage po vrstama i razliitim stepenima kvalifikovanosti, ili u vezi sa grupama srodnih poslova (funkcijama), moe se kvantitativno izraziti obrascem: Tl = L1 Cl1+ L2 Cl2+ + Ln Cln=
LiCli
i =1
2.
Mjesta nastanka
- poetno-zavrni trokovi, - trokovi istog prevoza; Shodno tehnikoj podjeli rada na poslove p p pripreme i proizvodnog izvrenja, i trokovi elemenata p g j , proizvodnje se lociraju na trokove reije i izrade proizvoda - usluge. U podsistemu pripreme nastaju odreeni trokovi elemenata proizvodnje nezavisno od pojave proizvoda ili usluge. Tek nakon proizvodnje ovaj dio ulaganja e doi do izraaja, jer se izrada proizvoda odvija efikasnije na osnovu dobro organizovane pripreme.
U ovu grupu trokova se svrstavaju:
trokovi materijala na pripremno-zavrnim poslovima trokovi radne snage na rukovodnim poslovima trokovi radne snage na poslovima projektovanja, konstrukcije i kontrole proizvoda trokovi radne snage na komercijalnim, finansijskim, kadrovskim i slinim optim poslovima. trokovi sredstava za rad u uslovima vremenske amortizacije.
3.
Vezanost za nosioce
Trokovi prevoza - izrade: U svakoj organizaciji u kojoj se proizvodi vie vrsta proizvoda i usluga u, uglavnom zajednikom p proizvodnom procesu, postavlja se metodoloki problem p ,p j p rasporeivanja trokova na svaku od grupa i jedinica proizvoda. Pri tome, jedan dio ukupnih trokova moe se vezivati za svaku vrstu i jedinicu proizvoda posebno, dok se drugi dio ovog oblika ulaganja javlja kao zajedniki za vie vrsta proizvoda i usluga. Na toj osnovi, trokovi se dijele na dvije skupine: - pojedinani trokovi - zajedniki trokovi.
trokovi osnovnog i pomonog materijala trokovi pogonske energije trokovi radne snage na tehnolokim poslovima trokovi radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji trokovi sredstava za rad koja neposredno uestvuju u procesu proizvodnje i troe se u srazmjeri sa dinamikom obima proizvodnje.
TROKOVI
3.
Vezanost za nosioce
1) Pojedinani trokovi su oni trokovi koji su nastali

kao direktna posljedica izrade odreene jedinice proizvoda. U ovu grupu se ubrajaju trokovi: osnovnog materijala pomonog materijala koji svojom supstancom ulazi u strukturu proizvoda radne snage na tehnolokim opreacijama koje nisu mehanizovane.
Zajedniki trokovi nastaju ne samo u poslovima pripreme, ve i na tehnolokim poslovima koji se odlikuju visokim stepenom mehanizacije i j p j automatizacije. Osnovna karakteristika zajednikih trokova je da se ne mogu precizno vezivati za pojedine proizvode i to se ne mogu normirati po jedinici proizvoda.
4. Nain obrauna po nosiocima
a. direktni trokovi njihova osnovna karakteristika se ogleda u mogunosti njihovog neposrednog prenoenja po pojedinim nosiocima proizvodima i uslugama. U ovu grupu se ubrajaju trokovi: osnovnog i pomonog materijala radne snage na poslovima izrade radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji. b. indirektni trokovi u ovu grupu trokova ubrajaju se sva ona troenja elemenata proizvodnje koja se ne mogu utvrivati za pojedine vrste proizvoda posebno, jer nastaju kao posljedica pripreme i izrade zajedno vie jedinica i grupa uinaka. U ovu grupu spadaju sljedee vrste troenja:
S obzirom na mogunost prenoenja trokova elemenata proizvodnje na nosioce, tj. proizvode i usluge, razlikuju se dvije osnovne skupine ovog oblika ulaganja: direktni trokovi indirektni trokovi
trokovi materijala na pripremno-zavrnim poslovima, trokovi radne snage na reijskim poslovima trokovi sredstava za rad u uslovima vremenskog obraunavanja. Ovi trokovi se utvruju u ukupnom iznosu, pa se posredstvom odreenih raunskih postupaka rasporeuju po pojedinim proizvodima i uslugama. Rasporeivanje trokova po nosiocima predstavlja postupak utvrivanja cijene kotanja.
Na osnovu utvrene cijene kotanja, proizvoai e moi da, uporeivanjem sa trinim cijenama, cijenama napuste onu proizvodnju koja proizvodi gubitak ili nedovoljan pozitivan rezultat, a da jaa proizvodnju onih proizvoda na kojima ostvaruje veu pozitivnu razliku izmeu prodajne cijene i cijene kotanja.
TROKOVI
5. Uslovljenost proizvodnjom i njenom pripremom
Proces proizvodnje u savremenim uslovima privreivanja podrazumijeva uspostavljanje odreenog kapaciteta, to predstavlja oblik proizvodne pripreme, izraen u manjoj ili veoj koncentraciji rada sadranog u sredstvima za rad. Pokretanje tako uspostavljenog kapaciteta zahtijeva odgovarajuu organizaciju korienja proizvodnih mogunosti konkretne organizacije.
Tek nakon tako izvrene opte i posebne pripreme nastaje proizvodno izvrenje, koje rezultira u odreenim proizvodima, ijom realizacijom se moe reprodukovati ukupno ulaganje elemenata proizvodnje. Na toj osnovi klasifikuju se trokovi na: (1) fiksne trokove (2) relativno-fiksne i (3) proporcionalne
upravo prema tome da li su uslovljeni: kapacitetom, organizacijom njegovog korienja i proizvodnjom
a.
Fiksni trokovi
Cpz Cp
Visina fiksnih trokova uslovljen je veliinom uspostvaljenog kapaciteta i ne mijenja se u dinamici njegovog korienja. U ovu grupu se ubrajaju trokovi: - sredstava za rad, u uslovim vremenske amortizacije.
Svi ovi trokovi odlikuju se nepromjenjivou svoje visine u funkciji dinamike obima proizvodnje u okviru datog kapaciteta materijalno-organizacionog sistema, jer nastaju kao izraz globalne pripreme proizvodnje. Otuda se njihova visina po jedinici proizvoda mijenja obrnuto srazmjerno promjenama obima proizvodnje u okviru uspostavljenog kapaciteta.
reijskog materijala na nivou cijele organizacije radne snage na reijskim poslovima. poslovima
a)
b)
Ukupni trokovi a) Poetno-zavrni trokovi; b) Trokovi istog prevoza.
Ponaanje trokova prema mestu nastanka u zavisnosti od daljine prevoza (ukupni i po jedin.ici transportne usluge) prikazano je na slici
Cp Cpz
C(x)mn Cmn
a)
b)
x b a x x
Trokovi po jedinici prevoza a) Poetno-zavrni b) Trokovi istog prevoza
Trokovi prema mestu nastanka, a) Ukupni trokovi; b)Trokovi po jedinici transportm usluge
TROKOVI
Trokovi po fazama prevoza utvruju se sledeom relacijom; Gdje je: Cpz - poetno-zavrni trokovi ; C(x)p - trokovi istog prevoza 1 tone robe na 1 km; l - d i prevoza. duina
Trokovi prema stepenu korienja kapaciteta Prema zavisnosti od obima prevoza trokovi se dijele na: nezavisne od obima prevoza (fiksni) i zavisne od obima prevoza (proporcionalni).
F F(x)
b)
a)
Ftksni trokovi a) Ukiipni fiksni trokovi; b) Fiksni trokovi po jedinici prevoza
b.
Relativno fiksni trokovi
Da bi se pokrenula proizvodnja, neophodno je prvo izvriti proizvodnu pripremu u vidu uspostavljanja kapaciteta za svaku vrstu ili grupu proizvoda u sluaju heterogene proizvodnje. A svaka ova posebna priprema uslovljava i pojavu odreenih trokova. Za ove trokove trokova se kae da su funkciji organizacione strukture korienja kapaciteta. Promjena obima proizvodnje u okviru date zone (serije, modela, tipova, razliitih dimenzija i drugih grupa proizvoda) nee usloviti mijenjanje iznosa relativnofiksnih trokova uslovljenih njenom primjenom. Zato su ovi trokovi u okviru pojedinih zona obima proizvodnje fiksni.
reijskog materijala na nivou organizacionih podsistema, odnosno pojedinih slojeva zona korienja kapaciteta, radne snage na pripremno - zavrnim poslovima uspostavljanja pojedinih slojeva korienja kapaciteta (npr. konstrukcija novog modela proizvoda), pojedinih vrsta sredstava za rad, kao to su specijalni alati, nabavljenih u funkciji pripreme date zone korienja kapaciteta.
Ovi trokovi su, u okviru date zone, ijom primjenom su uslovljeni, fiksni u ukupnom iznosu, ali se po jedinici proizvoda njihov iznos mijenja obrnuto proporcionalno promjenama obima proizvodnje.
U ovu grupu se ubrajaju sljedei trokovi:
c.
Proporcionalni trokovi
Svi trokovi izazvani neposrednom izradom proizvoda i koji se mijenjaju u direktnoj srazmjeri sa promjenom obima proizvodnje spadaju u kategoriju proporcionalnih trokova. Tu spadaju: trokovi osnovnog i pomonog materijala trokovi radne snage na poslovima izrade u izrade, uslovima preteno rune i runo-mainske proizvodnje trokovi radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji. Proporcionalni trokovi, koji se kreu u direktnoj srrazmjeri sa promjenama obima proizvodnje, posmatrani po jedinici proizvoda su konstantna veliina.
F(r) Fr(x)
II IV
III
b)
Relativno ftksni trokovi a) Ukiipni relativno fiksni trokovi; b) Po jedinici prevoza
TROKOVI
Trokovi zavisni od obima saobraaja mogu da se razliito ponaaju u zavisnosti od promene obima saobraaja. Tako imamo: proporcionalne trokove CP, degresivne trokove CPD, progresivne trokove CPP.
CP CPP Cp CPD C(x) C(x)P
Potrebno je napraviti proraun trokova prevoza po jedinici u zavisnosti od duine prevoznog puta. U saobraajno-ekonomskoj literaturi takvi se proruni izvode na osnovi odreenog modela gdje se ukupni trokovi po jednoj toni izraunavaju po formuli:
C(x)PP
C(x)PD
b) a) x
pri emu su: Tt - trokovi prevoza po jednoj toni, Tpz - trokovi poetno-zavrnih operacija, tpp - trokovi prevoznog puta, d - duina prevoza u km. Prosjeni trokovi po jednom netotonskom kilometru izraunavaju se po formuli:
Cijena kotanja predstavija ukupne trokove proizvodnje transportne ili PTT usluge. Ona je baza za utvrivanje cijene transportne ili PTT usluge i osnovni preduslov za dononje odgovarajuih poslovnih mjera u cilju efikasnog poslovanja preduzea. Cijena kotanja moe se izraziti sledeim obrascima: Ck = Cmi qmi + Csi qsi + Crsi qrsi Gdje je: Cmi , Csi , Crsi trokovi materijala, trokovi sredstava rada, trokovi radne snsge, qmi, qsi, qrsi koliine materijala, koliine broja angaovanih sredstava rada i radne snage
Dobit predstavlja novostvorenu vrednost u procesu reprodukcije koja se realizuje razmenom proizvoda i usluga. Dobit u preduzeu se moe izraziti sledeom relacijom: D = UP - UT gde je: UP - ukupan prihod je suma proizvoda prodajne cije usluge i koliine izvrene usluge; Up = Cp = cp Qp - Ukupan prihod UT - ukupni trokovi preduzea su zbir fiksnih trokova i proizvoda jedinine cijene kotanja i koliine ostvarene transportne usluge. Ut = Ck = FT + Vt =FT + vt Qp Kada se dobit umanji za poreze i doprinose dobija se neto dobit, koja se raspodjeijuje na akumuiaciju i zarade. Akumulacija je osnovni izvor ulaganja u prosirenu reprodukciju. Iz akumulacije se finansiraju investicije. Zarade kao dio dobiti predstavljaju stimuiativne zarade i slue za motivisanje zaposlenih u cilju poveanja poslovnog uspjeha preduzea.
Ukupni trokovi poslovanja opredijeljuju kotanje ukupno ostvarenog obima prevoza u posmatranom vremenskom intervalu. Jedinina cijena kotanja, odnosno cijena kotanja po 1ntkm kao jedinici kojom se izraava obim prevoza, predstavljae rezultat odnosa trokova poslovanja i ostvarenog obima prevoza, tj.: Cijena kotanja 1 ntkm = Trokovi poslovanja/Ostvareni obim prevoza bi
Stepen iskorienja tovarne sposobnosti prevoznih kapaciteta utie na TROKOVE prevoza. Jasno je da na isti nain na koji govorimo o korienju tovarne sposobnosti u robnom, moemo govoriti o iskorienju raspoloivih kapaciteta sedita (aviona, autobusa, vagona) u putnikom prevozu. Vea iskorienost tovarne sposobnosti (kapaciteta sedita) znai vei stepen iskorienja individualnog kapaciteta vozila, to po sebi izaziva vozila efekte "zakona kotanja saobraaja" izraene u smanjivanju jedinine cijene kotanja prevoza.
TROKOVI
Stepen iskoritenja tovarne sposobnosti prevoznog sredstva se rauna na osnovu obrasca:
Ako se radi o kontinuirano natovarenom robom ili materijalom po itavom dijelu karoserije, tada se stepen iskoritenja tovarnog prostora rauna:
Gdje je: Vt zapremina natovarene karoserije vozila, apremina nato arene o ila Vu kataloki raspoloiva zapremina vozila a - duina natovarene karoserije vozila, b irina natovarene karosrija vozila, h visina natovarene karoserije vozila, specifina teina tovarne robe, A, B, H duina, irina i visina karoserije vozila.
Za vozni park sa n raznovrsnih teretnih vozila stepen iskorienja tovarne sposobnosti se moe izraunatia na osnovu:
METODE RAZDVAJANJA TROKOVA
GRANINI TROKOVI
Troak proizvodnje jedne dodatne jedinice proizvoda
KP 25 26
UT 2000 2100
GT GT=
UT dopunski troak = KP dopunska KP
GT=
UT 2100 2000 100 = = = 100 KP 26 25 1

2
GRANINI TROKOVI
Ako ne raspolaemo sa vrijednostima izmeu dva uzastopna stepena zaposlenosti tada GT raunamo:
KP 20 30
UT 2000 2100
GT=
UT 2100 2000 100 = = = 10 KP 30 20 10
METODE RAZDVAJANJA TROKOVA NA FT I VT Za svako preduzee i za voenje poslovne politike od izuzetnog je znaaja izraun iznosa trokova za odreenu koliinu uinaka Trokove je p j potrebno razvrstati na njihove j sastavne komponente Varijabilni trokovi u kratkom vremenskom periodu =granini trokovi
METODE RAZDVAJANJA TROKOVA NA FT I VT
KNJIGOVODSTVENA METODA Razdvajanje trokova vri se osnovu evidencije prirodnih vrsta trokova S obzirom da poznajemo osobine svake vrste trokova moemo ih razdvojiti na fiksne i j varijabilne s obzirom na promjenu trokova ako se povea stepen zaposlenosti za odreeni procenat.
Knjigovodstvena metoda Metoda interpolacije Metoda linije trenda
KNJIGOVODSTVENA METODA
VISINA TROKOVA
METODA INTERPOLACIJE
Vrsta troka FT FT FT VT VT VT
7 8
TROKOVI
Vremenska amortizacija Zakupnine Premije osiguranja Bruto-plate radnika Troak pogonskog goriva Trokovi dijelova koji se ugrauju u gotov proizvod
I stepen zap. 200.000 10.000 5.000 500.000 250.000 300.000
II. stepen zap. 200.000 10.000 5.000 650.000 270.000 320.000
Jest linearna matematika metoda a polazi od trokova na dva poznata stepena iskoritenosti kapaciteta Polazi se od pretpostavke da su trokovi unutar p p ueg intervala stepena iskoritenosti linearni, tj. da se sastoje samo iz apsolutno fiksnih i proporcionalno promjenjivih trokova
METODA INTERPOLACIJE Primjer 1. Pri iskoritenosti kapaciteta od 70% preveeno je 140.000 komada proizvoda A uz trokove od 4.000.000 nj, a p iskoritenosti kapaciteta od j pri p 80% 160.000 kom. uz trokove 4.440.000 nj.
RAZLIKA
% ISKORITENJA KOMADA IZNOS KAPACITETA PROIZVODA TROKOVA
70% 80% 10%
140.000 160.000 20. 000
4.000.000 4.400.000 400.000
Pitanje 1 : Koliko iznose ukupni trokovi za stepen iskoritenja kapaciteta od 74% i za 78% ?
9 10
Trokovi za 1% promjene iskoritenosti kapaciteta iznose:
Pitanje 2. : Koliko iznose ukupni trokovi za koliinu proizvoda 155.000 i 170.000 komada? Troak proizvodnje 1 dodatnog komada proizvoda je GT
GT GT=
UT 400.000 40.000kn = = 40 000kn za 1% % 10
Za 75% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 4.000.000 +( 40.000 5 ) = 4.200.000 nj Za 78% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 4.000.000 + (40.000 8)= 4.320.000nj
11
GT=
UT 400.000 = = 20kn za 1 komad KP 20.000
Troak proizvodnje 155.000 komada iznosi: 4.000.000 +( 15.000 20) =4.300.000 nj Troak proizvodnje 170.000 komada iznosi: 4.000.000 + (30.000 20 ) =4.600.000 nj
12
METODA INTERPOLACIJE Metoda interpolacije moe se primjenjivati s vie ili manje tonosti, to ovisi o rasponu intervala iskoritenosti kapaciteta. to je interval ui to je procjena za pojedine stupnjeve unutar intervala tonija i obratno.
METODA LINIJE TRENDA Metoda grafikog odvajanja fiksnih od varijabilnih trokova Raspolaemo s podacima o nekoliko uzastopnih stepeni zaposlenosti i p p p p pripadajuih im ukupnih j p trokova Primjer:
13
14
METODA LINIJE TRENDA

STEPEN ZAPOSLENOSTI 10 20 30 40 50 60 UT 2.100 2.500 2 500 3.800 4.200 5.500 5.800

Na grafikon unesemo sve podatke koji predstavljaju ukupne trokove na razliitim stepenima zaposlenosti te nakon toga izmeu unesenih toaka povuemo liniju tako da ispod i iznad linije bude jednak broj taaka. Mjesto presjeka linije sa osom y predstavlja visinu FT.
15
16

Iz n o s 7 .0 0 0 6 .0 0 0 5 .0 0 0 4 .0 0 0 3 .0 0 0 2 .0 0 0 1 .0 0 0 0 0 10 20 30 40 50 UT

STEPEN ZAPOSLENOSTI
UT 2.100 2.500 2 500 3.800 4.200 5.500 5.800
FT 1.250 1.250 1 250 1.250 1.250 1.250 1.250
VT 850 1.250 1 250 2.550 2.950 4.250 4.550
10 20 30 40 50 60
FT 60 KP
17
Koliko iznose ukupni trokovi za koliinu proizvodnje 33?

18

GT= UT dopunski troak 4200 3800 = = = 40 KP dopunska KP 40 30
33'=3.800+(340)=3800+120=3920 33' 3 800 (3 40) 3800 120 3920
ZADACI
1. Za preduzee koje ima

% ISKORITENJA KAPACITETA IZNOS TROKOVA
45 55
6700 7200
Metodom interpolacije izraunajte koliko iznose trokovi za stepen iskoritenja kapaciteta od 48%.
19
20
ZADACI
Troak promjene stepena iskoritenosti za 1% (GT) ZADATAK 2.
ZADACI
preduzee je u toku obraunskog razdoblja imalo: KP 1 2 3 4 5 6

21
UT 7200 6700 500 GT= GT = = = 50 % 55 45 10

Za 48% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 6700 + ( 50 3) = 6850
UT 500 540 650 680 800 820
Izraunajte metodom linije I jt t d li ij trenda : Udio fiksnih trokova u ukupnim trokovima, te udio varijabilnih trokova. Izraunajte granini troak za koliinu proizvoda 4.
22
ZADACI ZADACI
KP 1 2 3 4 5 6
23
UT
VT
FT
500 100 400 GT= 540 140 400 650 250 400 680 280 400 800 400 400 820 420 400
UT 680 650 30 = = = 30 KP 43 1
24
PRIMJENA TEORIJE TROKOVA U savremenim uslovima proizvodnje politika iskoritenosti kapaciteta zauzima kljuno mjesto u ekonomici poduzea Vana je primjena dopunskih trokova, pogotovo j p j p p g ako postoje neiskoriteni kapaciteti
PROIZVODNJA NOVOG PROIZVODA Preduzee proizvodi proizvod A i ima trokove FT 28.000.000 a VT u iznosu od 56.000.000 a ostvaruje prihod od 86,800.000 nj. Da li se isplati proizvoditi proizvod B ija proizvodnja kota dodatnih 24.000.000 NJ, a donosi 30.000.000 prihoda? Pretpostavka je da proizvodnjom samo proizvoda A ne koristi u potpunosti sve kapacitete.
25
26
PROIZVODNJA NOVOG PROIZVODA

Elementi Proizvod A 56.000.000 19.600.000 19 600 000 75.600.000 11.200.000 86.800.000 Proizvod B 24.000.000 8.400.000 8 400 000 32.400.000 -2.400.000 30.000.000

Ako proizvod B opteretimo samo VT tj. proizvod A teretimo svim FT.
VT FT UT DOBITAK PRIHOD
Elementi
Proizvod A 56.000.000 28.000.000 84.000.000 2.800.000 86.800.000
Proizvod B 24.000.000
A+B 80.000.000 28.000.000
27
24.000.000 6.000.000 30.000.000
108.000.000 8.800.000 116.800.000

28
ALTERNATIVA PROIZVODITI ILI NABAVITI Jedan proizvodni ureaj potreban preduzeu moe se proizvesti u preduzeu koristei kapacitete pomonih djelatnosti: Proizvodnja u vlastitoj reiji: j j j VT = 120.000 NJ FT = 80.000 NJ Nabavka stroja izvana =150.000 NJ (NC).
ALTERNATIVA PROIZVODITI ILI NABAVITI na temelju UT (200.000) zakljuili bi da se ne isplati proizvoditi jer je isplativije nabaviti stroj za 150.000 nj Iskljuivanjem FT tj. p j j j promatranjem samo j graninih trokova u ovom sluaju 120.000 zakljuujemo da se isplati Time se postie ne samo nia cijena od nabavne, nego se i upoljava vlastite neiskoritene kapacitete
30
29
PRODAJA PROIZVODA NA STRANOM TRITU Pretpostavka je u neiskoritenim kapacitetima, jer domae trite ne moe prihvatiti svu moguu proizvodnju nekog poduzea Na stranom se tritu moe dio svoje j proizvodnje prodati po cijenama niim od domaeg trita Postavlja se pitanje do koje cijene moemo spustiti cijenu za strano trite
PRODAJA PROIZVODA NA STRANOM TRITU Postojea situacija poduzea je slijedea: VT=1.000.000 NJ, FT= 240.000 NJ, a prodajna cijena po jedinici 270 NJ. Uz ove trokove proizvodi 5000 k i di komada proizvoda. I l ti li se d i d Isplati poduzeu prodavati na stranom tritu jo 1000 komada proizvoda, i do koje razine moe spustiti cijenu?
31
32
PRODAJA PROIZVODA NA STRANOM TRITU

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(270/jed.) Dobit 5000 komada 1.000.000 240.000 1.240.000 1 240 000 1.350.000 110.000

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(PC=270) Dobit 5000 komada 1000 komada 1.000.000 200.000 1.200.000 1.350.000 150.000 200.000(200) 40.000(40) 240.000(240) 230.000(230) -10.000 sa
34
Pretpostavimo da je cijena na stranom tritu 230 NJ po jedinici. Ako opteretimo novu koliinu proizvoda sa FT:
33
Uz pretpostavku da su FT pokriveni proizvodnjom domaih 5000 kom proizvoda:

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(270/jed) Dobit 5000 komada 1.000.000 240.000 240 000 1.240.000 1.350.000 110.000 1000 komada 6000 komada 200.000 0 1.250.000 240.000 240 000
200.000(200) 1.440.000 230.000(230) 1.580.000 30.000 140.000
Cijenu moe spustiti do cijene 200 NJ ima dobit na stranom tritu 0.
jer onda
35
GRANINI TROKOVI
Troak proizvodnje jedne dodatne jedinice proizvoda
KP 25 26
UT 2000 2100
GT GT=
UT dopunski troak = KP dopunska KP
GT=
UT 2100 2000 100 = = = 100 KP 26 25 1

2
GRANINI TROKOVI
Ako ne raspolaemo sa vrijednostima izmeu dva uzastopna stepena zaposlenosti tada GT raunamo:
KP 20 30
UT 2000 2100
GT=
UT 2100 2000 100 = = = 10 KP 30 20 10
METODE RAZDVAJANJA TROKOVA NA FT I VT Za svako preduzee i za voenje poslovne politike od izuzetnog je znaaja izraun iznosa trokova za odreenu koliinu uinaka Trokove je p j potrebno razvrstati na njihove j sastavne komponente Varijabilni trokovi u kratkom vremenskom periodu =granini trokovi
METODE RAZDVAJANJA TROKOVA NA FT I VT
KNJIGOVODSTVENA METODA Razdvajanje trokova vri se osnovu evidencije prirodnih vrsta trokova S obzirom da poznajemo osobine svake vrste trokova moemo ih razdvojiti na fiksne i j varijabilne s obzirom na promjenu trokova ako se povea stepen zaposlenosti za odreeni procenat.
Knjigovodstvena metoda Metoda interpolacije Metoda linije trenda
KNJIGOVODSTVENA METODA
VISINA TROKOVA
Vrsta troka FT FT FT VT VT VT
7 8
TROKOVI
Vremenska amortizacija Zakupnine Premije osiguranja Bruto-plate radnika Troak pogonskog goriva Trokovi dijelova koji se ugrauju u gotov proizvod
I stepen zap. 200.000 10.000 5.000 500.000 250.000 300.000
II. stepen zap. 200.000 10.000 5.000 650.000 270.000 320.000
Jest linearna matematika metoda a polazi od trokova na dva poznata stepena iskoritenosti kapaciteta Polazi se od pretpostavke da su trokovi unutar p p ueg intervala stepena iskoritenosti linearni, tj. da se sastoje samo iz apsolutno fiksnih i proporcionalno promjenjivih trokova
METODA INTERPOLACIJE Primjer 1. Pri iskoritenosti kapaciteta od 70% preveeno je 140.000 komada proizvoda A uz trokove od 4.000.000 nj, a p iskoritenosti kapaciteta od j pri p 80% 160.000 kom. uz trokove 4.440.000 nj.
RAZLIKA
% ISKORITENJA KOMADA IZNOS KAPACITETA PROIZVODA TROKOVA
70% 80% 10%
140.000 160.000 20. 000
4.000.000 4.400.000 400.000
Pitanje 1 : Koliko iznose ukupni trokovi za stepen iskoritenja kapaciteta od 74% i za 78% ?
9 10
Trokovi za 1% promjene iskoritenosti kapaciteta iznose:
Pitanje 2. : Koliko iznose ukupni trokovi za koliinu proizvoda 155.000 i 170.000 komada? Troak proizvodnje 1 dodatnog komada proizvoda je GT
GT GT=
UT 400.000 40.000kn = = 40 000kn za 1% % 10
Za 75% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 4.000.000 +( 40.000 5 ) = 4.200.000 nj Za 78% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 4.000.000 + (40.000 8)= 4.320.000nj
11
GT=
UT 400.000 = = 20kn za 1 komad KP 20.000
Troak proizvodnje 155.000 komada iznosi: 4.000.000 +( 15.000 20) =4.300.000 nj Troak proizvodnje 170.000 komada iznosi: 4.000.000 + (30.000 20 ) =4.600.000 nj
12
METODA INTERPOLACIJE Metoda interpolacije moe se primjenjivati s vie ili manje tonosti, to ovisi o rasponu intervala iskoritenosti kapaciteta. to je interval ui to je procjena za pojedine stupnjeve unutar intervala tonija i obratno.
METODA LINIJE TRENDA Metoda grafikog odvajanja fiksnih od varijabilnih trokova Raspolaemo s podacima o nekoliko uzastopnih stepeni zaposlenosti i p p p p pripadajuih im ukupnih j p trokova Primjer:
13
14

STEPEN ZAPOSLENOSTI 10 20 30 40 50 60 UT 2.100 2.500 2 500 3.800 4.200 5.500 5.800

Na grafikon unesemo sve podatke koji predstavljaju ukupne trokove na razliitim stepenima zaposlenosti te nakon toga izmeu unesenih toaka povuemo liniju tako da ispod i iznad linije bude jednak broj taaka. Mjesto presjeka linije sa osom y predstavlja visinu FT.
15
16

Iz n o s 7 .0 0 0 6 .0 0 0 5 .0 0 0 4 .0 0 0 3 .0 0 0 2 .0 0 0 1 .0 0 0 0 0 10 20 30 40 50 UT

STEPEN ZAPOSLENOSTI
UT 2.100 2.500 2 500 3.800 4.200 5.500 5.800
FT 1.250 1.250 1 250 1.250 1.250 1.250 1.250
VT 850 1.250 1 250 2.550 2.950 4.250 4.550
10 20 30 40 50 60
FT 60 KP
17
Koliko iznose ukupni trokovi za koliinu proizvodnje 33?

18

GT= UT dopunski troak 4200 3800 = = = 40 KP dopunska KP 40 30
33'=3.800+(340)=3800+120=3920 33' 3 800 (3 40) 3800 120 3920
ZADACI
1. Za preduzee koje ima

% ISKORITENJA KAPACITETA IZNOS TROKOVA
45 55
6700 7200
Metodom interpolacije izraunajte koliko iznose trokovi za stepen iskoritenja kapaciteta od 48%.
19
20
ZADACI
Troak promjene stepena iskoritenosti za 1% (GT) ZADATAK 2.
ZADACI
preduzee je u toku obraunskog razdoblja imalo: KP 1 2 3 4 5 6

21
UT 7200 6700 500 GT= GT = = = 50 % 55 45 10

Za 48% iskoritenja kapaciteta trokovi iznose: 6700 + ( 50 3) = 6850
UT 500 540 650 680 800 820
Izraunajte metodom linije I jt t d li ij trenda : Udio fiksnih trokova u ukupnim trokovima, te udio varijabilnih trokova. Izraunajte granini troak za koliinu proizvoda 4.
22
ZADACI ZADACI
KP 1 2 3 4 5 6
23
UT
VT
FT
500 100 400 GT= 540 140 400 650 250 400 680 280 400 800 400 400 820 420 400
UT 680 650 30 = = = 30 KP 43 1
24
PRIMJENA TEORIJE TROKOVA U savremenim uslovima proizvodnje politika iskoritenosti kapaciteta zauzima kljuno mjesto u ekonomici poduzea Vana je primjena dopunskih trokova, pogotovo j p j p p g ako postoje neiskoriteni kapaciteti
PROIZVODNJA NOVOG PROIZVODA Preduzee proizvodi proizvod A i ima trokove FT 28.000.000 a VT u iznosu od 56.000.000 a ostvaruje prihod od 86,800.000 nj. Da li se isplati proizvoditi proizvod B ija proizvodnja kota dodatnih 24.000.000 NJ, a donosi 30.000.000 prihoda? Pretpostavka je da proizvodnjom samo proizvoda A ne koristi u potpunosti sve kapacitete.
25
26

Elementi Proizvod A 56.000.000 19.600.000 19 600 000 75.600.000 11.200.000 86.800.000 Proizvod B 24.000.000 8.400.000 8 400 000 32.400.000 -2.400.000 30.000.000

Ako proizvod B opteretimo samo VT tj. proizvod A teretimo svim FT.
Elementi
Proizvod A 56.000.000 28.000.000 84.000.000 2.800.000 86.800.000
Proizvod B 24.000.000
A+B 80.000.000 28.000.000
27
24.000.000 6.000.000 30.000.000
108.000.000 8.800.000 116.800.000

28
ALTERNATIVA PROIZVODITI ILI NABAVITI Jedan proizvodni ureaj potreban preduzeu moe se proizvesti u preduzeu koristei kapacitete pomonih djelatnosti: Proizvodnja u vlastitoj reiji: j j j VT = 120.000 NJ FT = 80.000 NJ Nabavka stroja izvana =150.000 NJ (NC).
ALTERNATIVA PROIZVODITI ILI NABAVITI na temelju UT (200.000) zakljuili bi da se ne isplati proizvoditi jer je isplativije nabaviti stroj za 150.000 nj Iskljuivanjem FT tj. p j j j promatranjem samo j graninih trokova u ovom sluaju 120.000 zakljuujemo da se isplati Time se postie ne samo nia cijena od nabavne, nego se i upoljava vlastite neiskoritene kapacitete
30
29
PRODAJA PROIZVODA NA STRANOM TRITU Pretpostavka je u neiskoritenim kapacitetima, jer domae trite ne moe prihvatiti svu moguu proizvodnju nekog poduzea Na stranom se tritu moe dio svoje j proizvodnje prodati po cijenama niim od domaeg trita Postavlja se pitanje do koje cijene moemo spustiti cijenu za strano trite
PRODAJA PROIZVODA NA STRANOM TRITU Postojea situacija poduzea je slijedea: VT=1.000.000 NJ, FT= 240.000 NJ, a prodajna cijena po jedinici 270 NJ. Uz ove trokove proizvodi 5000 k i di komada proizvoda. I l ti li se d i d Isplati poduzeu prodavati na stranom tritu jo 1000 komada proizvoda, i do koje razine moe spustiti cijenu?
31
32

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(270/jed.) Dobit 5000 komada 1.000.000 240.000 1.240.000 1 240 000 1.350.000 110.000

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(PC=270) Dobit 5000 komada 1000 komada 1.000.000 200.000 1.200.000 1.350.000 150.000 200.000(200) 40.000(40) 240.000(240) 230.000(230) -10.000 sa
34
Pretpostavimo da je cijena na stranom tritu 230 NJ po jedinici. Ako opteretimo novu koliinu proizvoda sa FT:
33
Uz pretpostavku da su FT pokriveni proizvodnjom domaih 5000 kom proizvoda:

Elementi VT(200/jed.) FT UT UP(270/jed) Dobit 5000 komada 1.000.000 240.000 240 000 1.240.000 1.350.000 110.000 1000 komada 6000 komada 200.000 0 1.250.000 240.000 240 000
200.000(200) 1.440.000 230.000(230) 1.580.000 30.000 140.000
Cijenu moe spustiti do cijene 200 NJ ima dobit na stranom tritu 0.
jer onda
35
TAKA POKRIA
TAKAPOKRIA TAKAukojojsuprihodiirashodi izjednaeni Prvenstveno svako preduzee tei da p pokrije svoje trokove poslovanja (FT+VT) j j p j TAKA pokria trokova moe se izraunati: grafiki analitiki
TAKAPOKRIA
TAKAPOKRIAILIPRAGEKONOMINOSTI
UP
TAKAPOKRIA
UT,UP
UT
TAKAAjeTAKApokriasamoFT TAKABjeTAKApokriaUT j p
FT A B Q
3 4
TAKAPOKRIA UP=UT PC Q=FT +VT Q/:Q

PC = FT + VT Q
TAKAPOKRIA
TAKApokriaizraenakoliinomuinakaznai: ako se tokom nekog razdoblja proda manja koliina od toke pokria trokova preduzee e poslovati s gubitkom ako se ostvari koliina koja je upravo identina TACI pokria trokova tada preduzee posluje na granici rentabilnosti (nema gubitak ni dobitak) akoseostvarikoliinaveaodtokepokria trokova,preduzeeostvarujedobitak
5 6
PC - VT=
FT Q
Q=
FT P C -V T
TAKA POKRIA
TAKAPOKRIA Primjer: Preduzee raspolae s kapacitetima kojima moe proizvesti 40.000 kom proizvoda. Posluje sa FT= 180 000 000 NJ VT=11 000NJ/jed PC = 180.000.000 NJ, =11.000NJ/jed., 21.000 NJ/jed. Uz koji e postotak iskoritenosti kapaciteta biti pokriveni trokovi poslovanja?
Q=
TAKAPOKRIA
FT 1 8 0 .0 00 .0 0 0 = = 1 8.0 0 0 k o m P C -V T 2 1 .0 0 0 1 1 .0 0 0
Provjera: UP = UT PC Q = FT + VT Q 21.000 18.000 = 180.000.000 + 11.000 18.000 378.000.000= 180.000.000+198.000.000 378.000.000=378.000.000
Koef=
7
18.000 100 = 45% 40.000

8
TAKAPOKRIA
Primjer 2. Preduzee u svom poslovanju ima slijedee uslove: FT= 1.000.000 NJ Varijabilne trokove po jedinici 700 NJ Prodajnu ij P d j cijenu proizvoda (PC) po j di i i 900 NJ i d jedinici Po ovim trokovima i cijenama prodaje se 4000 komada proizvoda. Utvrdite iznos istog rezultata i izraunajte TAKU pokria. Prikaite TAKU pokria grafiki.
TAKAPOKRIA
R = UP UT R= PC Q (FT + VT Q) R= 900 4000 (1.000.000+7004000) R 3.600.000 3.800.000 R= 3.600.0003.800.000 R= 200.000
Q= FT 1.000.000 = = 5000 kom PC-VT 900 700
TAKA pokria ostvaruje se pri koliini od 5000 komada proizvoda.

9 10
TAKAPOKRIA Provjera: UP =UT PC Q=FT +VT Q 9005.000=1.000.000+7005.000 4.500.000=4.500.0000 Grafiki:

Grafiki:
IZNOS
TAKAPOKRIA
TOKA POKRIA
6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 0 1 2 3 4
UP UT
FT
KP (000)
11
12
TAKA POKRIA
TAKAPOKRIA
Primjer 3. FT= 1.000.000 NJ VT po jedinici 700 NJ PC po jedinici 900 NJ Utvrdite potrebnu koliinu proizvodnje da bi preduzee ne samo pokrilo trokove nego i ostvarilo odreeni isti rezultat u iznosu od 200.000 NJ.
R+FT 200.000+1.000.000 = = 6000 PC-VT 900 700
13
UTJECAJPROMJENEVT,FT,PCNATAKUPOKRIA(na temeljupodatakaizPrimjera2.)
PorastFT na1.100.000NJ
Q=
FT 1.100.000 1 100 000 = = 5500 kom PC-VT 900 700
Q=
14
IZNOS
8.000.000 6.000.000 4.000.000 4 000 000 2.000.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7
UP
PorastVTsa700na740NJpojedinici
UT
Q=
FT
KP (000)
15
FT 1.000.000 = = 6250 PC-VT 900 740
16
IZNOS
8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7
UP UT
SmanjenjePCsa900na860
Q=
FT
KP (000)
FT 1.000.000 = = 6250 PC-VT 860 700
17
18
TAKA POKRIA
IZ NOS
8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7
UP UT
SmanjenjeVT sa700na650
FT 1.000.000 = = 4000 PC-VT 900 650
Q=
FT
8
KP (000)
19 20
UTJECAJPROMJENEVT,FT,PC NATAKUPOKRIA(natemelju podatakaizPrimjera2.)

IZNOS
8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 0 1 2 3 4 5 6 7
UP UT
FT
8
KP (000)
Primjer1.PorastFT UsluajuporastafiksnihtrokovapravacUT pomieseparalelnopremagoretouz nepromijenjenukrivuljuUP pomieTAKUpokria p j j j p p naveekoliineproizvodnje Primjer2.PorastVT Usluajuporasta varijabilnihtrokova,pravcuUT mijenjasenagibnavie,toponovnodovodido pomakatokepokrianaviekoliineproizvodnje
21 22
UTJECAJPROMJENEVT,FT,PC NATAKUPOKRIA(natemelju podatakaizPrimjera2.)
ZADATAK preduzeeimaslijedeeodnosetrokovaiprodajnih cijena: FT 500.000 VT pojedinici200NJ PC pojedinici300NJ Kolikiseiznosistogrezultataostvarujeprodajom 4.000kom.proizvoda?Kolikukoliinuproizvoda trebarealiziratidabiR=0?SkicirajtegrafikiTAKU pokria.
Primjer3.Porastprodajnecijene UsluajuporastaprodajnecijenepravacUP mijenja nagibnaviepaseTAKApokriapostiekodniih koliinaproizvodnje Primjer4.SmanjenjeVT KodsmanjenjaVT pravacUT mijenjanagibprema doljetodovodidopomakatokepokriananie koliineproizvodnje
23
24
TAKA POKRIA
ALGEBARSKOUTVRIVANJEOPTIMALNOGOUTPUTA
dP = 0,003Q 2 + 1,882Q + 194,4 dQ
UP = -0,859Q 2 + 1374 ,4Q
UP,UT
Ukupni prihod ukupni d, trokovi
UT = 0,001Q 3 1,8Q 2 + 1180 Q + 134 .000
ako izjednaimo izraz s nulom:
0 = -0,003Q 2 + 1 882Q + 194 4 0 003Q 1,882Q 194,4

0 = aQ
2
+ bQ + c
Q=
- b b 2 4ac 2a
Q = - 90,33 Q = 717,7
GT =
dUT = 0,003Q 2 3,6Q + 1180 dQ

31
koliina po jedinici vremena

32
10
700,000 600,000 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 0 -100,000 -200,000
UT UP
80
20
40
60
00
KALKULACIJE
KALKULACIJA
Kalkulacijajeraunskipostupakzaizraunavanjecijene kotanja ili prodaje proizvoda/usluga asluiza donoenje:
poslovnihodluka zakontrolutrokova zakontroluefikasnostiprocesarada
KALKULACIJE
KALKULACIJA
ELEMENTIKALKULACIJE: 1. Neposrednitrokovi 2. optitrokoviizrade(proizvodnje) 3. optitrokoviprodajeiadministracije I.CIJENAKOTANJA(zbir1.do5.) I CIJENA KOTANJA ( bi 1 d 5 ) +dobitakiligubitak II.prodajnacijenabezPDVa +PDV III.PRODAJNACIJENA
VRSTEKALKULACIJA
Prethodnailipretkalkulacija izraujeseprijepoetka proizvodnjenekogproizvoda Naknadnailiobraunskakalkulacija izraujesepozavretku proizvodnjenekoguinka(pokazujekolikonasstvarnouinak kota) Meukalkulacijailikontrolnakalkulacija primjenjujeseu sluajukadseproizvodnjazbivauduemvremenskomperiodu, pasevrikontrolapozavretkuodreenefaze
METODEKALKULACIJA
DJELIDBENEKALKULACIJE
JEDNOSTAVNA DJELIDBENA KALKULACIJA primjenjujeseupreduzeimakojaproizvodejednuvrstu uinaka Primjer 1. U nekoj hidroelektrani u jednom mjesecu proizvedeno je 120.500 MWh energije, dok su ukupni trokovi za taj mjesec iznosili 109.896.000 nj. Cijena kotanja po jedinici proizvodnje rauna se
CK = ukupni trokovi 109 896 000 T = = = 912 nj / MWh Q koli . proizvodnj e 120 500
Djelidbene primjenjujeseupreduzeimakoja proizvodesamojednuvrstuuinakailinekoliko vrstasrodnihuinaka(homogenaproizvodnja) Dodatne primjenjujeseupreduzeimakoja proizvodedvijeilivievrstauinka(heterogena proizvode dvije ili vie vrsta uinka (heterogena proizvodnja)atrokovejenunorazvrstatinaopte (posredne)idirektne(neposredne)
KALKULACIJE
DJELIDBENEKALKULACIJE Primjer 2. Unekojeeraniujednommjesecuseproizvede500 teera,aukupnitrokovizatajmjesecsuiznosili 1.000.000nj. Cijena kotanja po toni eera rauna se:
CK po kilogramu bila bi 2000/1000 = 2 nj metoda je vrlo jednostavna i izaziva male trokove primjenjiva je samo u poduzeima s homogenom proizvodnjom
CK =
SLOENAILIVIEFAZNADJELIDBENAKALKULACIJA primjenjivajetakoerpriproizvodnjijednevrsteistorodnihuinaka cijenakotanjautvrujeseposvakojfaziproizvodnje Primjer Unekojpivovariproizvedese1200hlpivanakon4fazeobradesa slijedeimtrokovima:
ukupni trokovi 1 000 000 T = = = 2000 nj / t Q kolioli proizvodnje 500
DJELIDBENEKALKULACIJE Ukupni trokovi 465.000 280.000 686.000 390.000 KP (hl) 1500 1400 1400 1300 1200 CK / hl 310 200 490 300 1300
DJELIDBENEKALKULACIJE Zasvakufazuraunaseprosjenitroak(CK),aukupnu cijenukotanjadobijemozbrajanjempojedinihfaza Prednostmetodejetodajeboljiuvidutrokoveusvakoj faziproizvodnje
I faza II faza III faza IV faza SUMA
Primjerusporedbeplaniranoostvarenopopojedinimfazama
Odstupanje u
Trokovi ma -30 000 30.000 +42.000 +14.000 -13.000 CK/hl -20 20 +30 +10 -10 +10
KALKULACIJA POMOUEKVIVALENTNIHBROJEVA primjenjujesekodproizvodnjenekolikomeusobnosrodnih proizvodakojiserazlikujusamopodimenzijama,kvalitetiili obliku(odjea,limovi,avli) ekvivalentnibrojpokazujeodnosetrokovapojedinihsrodnih proizvoda i d ekvivalentnibrojdobivasenaosnovuproraunautroka sredstvazarad,koliineradaimaterijalauizradipojedinih uinaka
Planirani trokovi Stvarni trokovi

KP (hl) Ukupni trokovi I faza II faza III faza IV faza SUMA 1500 1400 1400 1300 1200 465.000 465 000 280.000 686.000 390.000 CK/ hl 310 200 490 300 1300 Ukupni trokovi 435.000 435 000 322.000 700.000 377.000 CK/hl 290 230 500 290 1310
KALKULACIJE
DJELIDBENEKALKULACIJE Primjer 1. Unekojeljezariproizvodise3vrstelimarazliitih dimenzija.Ukupnitrokovinjihoveproizvodnjeiznose 253.200nj.Interesiranascijenakotanjapojedinici limaA,BiC.

Proizvod
Stv. Kol. Ekv broj
Ekviv. koliine proizvodnje Troak po ekviv. jedinici Udio u ukupnim trokovima CK
1
Lim A(10mm) Lim B(12mm) Lim C(20mm)
2 0,9 1 1,65
3(1 2 )
4.500 10.000 6.600 21.100
4 12 12 12
5( 3 4 )
54.000 120.000 79.200 253.200
5/1 10.8 12 19.8
5.000 10.000 4.000
UKUPNO
Prvi nain potrebnojeizraunatikoliinuekvivalentneproizvodnje( zbrojitivrijednosti 2 1 izraunatitroakpoekviv.jedinici )i
naeseudiosvakogproizvodau21.100ekvivalentne proizvodnje snaenimpostocimatraimoudiosvakogproizvodau ukupnimtrokovima

Ekvivalentna koliina k lii proizvodnje 3 4.500 10.000 6.600 21.100 Struktura ekvivalentnih k i l t ih proizvoda 4 A=21,3% B=47,3% C=31,2%
5( 253 .200 4 ) 100
253.200(ukupni trokovi) = 12 21.100(koliina ekviv.proizvodnje)

Sa trokom po ekvivalentnoj jedinici mnoimo svaku ekvivalentnu koliinu proizvodnje da bismo dobili udio u ukupnim trokovima. Cijenu kotanja dobijemo dijeljenjem udjela u ukupnim trokovima svakog proizvoda sa stvarnom koliinom proizvodnje.
Otpadajui troak t k
CK
6(5/1) 10.8 12 19.8
54.000 120.000 79.200 253.200
Odijelo
Veliina 52 Veliina 50 Veliina 48 UKUPNO
Primjer 2. Utekstilnompoduzeuproizvodise3konfekcijske veliineodijela.Izraunajtekalkulacijomekviv.brojeva kolikajecijenakotanjaposvakomtipuodijela.Ukupni trokoviproizvodnjeiznose2.440.000nj. t k i i d j i 2 440 000 j
Stvarne koliine (1)

1000 2000 1700
Ekv. broj. (2)

1.35 1 0.9
troak po ekviv.jedinici=
2.440.000 = 500 4880
KALKULACIJE
Ekvivalentna kol. proizvodnje
3(1 2 )
1350 2000 1530 4880
CK KALKULACIJAVEZANIHILIPARALELNIHPROIZVODA primjenjujesekadseuzjedanilivieglavnihproizvodajavlja nekinusproizvodkojijemogueprodatikaokorisniotpad ukupnetrokovekojiseodnosenaglavneiliglavniproizvod ukupne trokove koji se odnose na glavne ili glavni proizvod potrebnojeumanjitizaiznosdobivenprodajomsporednog proizvoda
Tro. po ekv. jedinici

4
Udio u uk.tro.
5 ( 4 3)
675.000 675 000 1.000.000 765.000 2.440.000
6(5/1)
500 500 500
675 500 450
DJELIDBENEKALKULACIJE DJELIDBENEKALKULACIJE
Cijenakotanjajediniceproizvodadobivase:
pomoujednostavnedjelidbenemetodeakoseproizvodi jedanglavniproizvod pomoumetodeekvivalentnihbrojevaakoradionekoliko vrstaglavnihproizvoda
Primjer Uz12.000komadaglavnih(glavnog)proizvodakao otpadaksejavlja12.000komadanusproduktakojise moeprodatipocijeniod1.25NJpokomadu.Akosu ukupnitrokoviproizvodnje270.000,utvrditecijenu kotanjapojediniciproizvoda.
UT(Ukupni trokovi) Vrijednost sporednog proizvoda Trokovi glavnog proizvoda 270.000 nj -15.000NJ
Ako se radi o vie vrsta glavnih proizvoda primijeniti emo kalkulaciju ekvivalentnih brojeva:
(12 .000 1, 25)
Odijelo A(50) B(52) C(48) UKUPNO
Stvarne koliine (1) 2000 4000 6000 12.000
Ekv. broj. (2) 1.5 2 1
255.000 nj
Ako se radi o samo jednom glavnom proizvodu:

CK = ukupni trokovi 255 000 T = = = 21,25 nj / proizvodu Q kol. proizvodnje 12 000
troak po ekviv. jedinici =
255.000 = 15 17.000
KALKULACIJE
Ekvivalentna kol. proizvodnje
3(1 2 )
DODATNA KALAKULACIJA
CK
Tro. po ekv. jedinici

4
Udio u uk.tro.
5 ( 4 3)
45.000 45 000 120.000 90.000 255.000
6(5/1)
3.000 3 000 8.000 6.000 17.000
15 15 15
22.5 22 5 30 15
Primjenjujesepriproizvodnjirazliitihuinaka Trokovejepotrebnorazvrstatinaneposredne (dirktne),tenaopte(posredne) Direktni se trokovi direktno ukljuuju u cijenu Direktnisetrokovidirektnoukljuujuucijenu proizvodajerseodnosenaodreeniproizvodaza optejepotrebnopronainainkakoihukljuitiu cijenukotanja
SUMARNA DODATNA KALKULACIJA KaoosnovicazarasporedOTnajeeseuzimadirektnitroak (npr.Plateizrade,mainskisatirada) Potrebankljutj.koeficijentprjenosaOTnaneposredne trokovesvakogproizvoda gp Primjer. Nekojepreduzeeujednomrazdobljuostvariloslijedeu proizvodnjuitrokove:
Direktni trokovi Koliina Materijal plateizrade izrade
2 3 4
Proizvod
Jed. mjere
1
A B C
kom kom kom
1200 560 625 2385
120.000 100.000 60.000 280.000
1.200.000 400.000 400.000 2.000.000
opti trokovi iznose 300.000NJi rasporeuju se na bazi plata izrade.
POSTUPAKRJEAVANJA: naikljuzarasporeivanjeoptih trokova
Direktni trokovi Proizvod Jed. mjere Koliina Materijal izrade 3 120.000 120 000 plateizrade 4 1.200.000 1 200 000 5(3+4) 1.320.000 1 320 000 500.000 460.000 Ukupni direktni trokovi Otpadajui OT Ukupni trokovi Cijena kotanja
OT 100 300.000 100 Klju= = = 15% plae izrade 2.000.000

1. Izraunatim kljuem rauna se postotak od plata izrade za svaki proizvod 2. Sabrani direktni i pripadajui optih trokovi= ukupni trokovi svakog proizvoda 3. cijena kotanja=ukupni trokovi svakog proizvoda kroz proizvedena koliina
1 A kom
2 1200
6(
15 % 4 ) 100
180.000 180 000 60.000 60.000 300.000
7(5+6) 1.500.000 1 500 000 560.000 520.000 2.580.000
7/2 1250 1000 832
kom
560
100.000
400.000
kom
625 2385
60.000 280.000
400.000 2.000.000
KALKULACIJE
DIFERENCIRANA DODATNA KALKULACIJA raditanijegrasporeivanjaoptisetrokoviralanjujupo grupamaoptihtrokova vrsteoptihtrokovadodajeseneposrednimtrokovima (potrebnedodatneosnovicezaraspored) ZaOTizrade klju neposrednebrutoplate ilinekadrugavrsta neposrednogtroka ZarasporedOTupraveiprometa ukupnidirektnitrokovi
Primjer 2 Preduzee u jednom razdoblju ostvarilo je slijedeu proizvodnju i trokove:
Direktni trokovi Koliina Materijal Plate izrade izrade
2 3 4
Proizvod
Jed. mjere
1
A B C UKUPNO
kom kom kom
1400 5000 1000 4400
1.300.000 4.000.000 1.700.000 7.000.000
500.000 700.000 300.000 1.500.000
optitrokoviizrade iznose300.000irasporeujusenabazi direktnogtrokaplataizrade. optitrokoviuprave iznose1.275.000NJirasporeujusena baziukupnihdirektnihtrokova(plate+materijalizrade)
prvim kljuem utvrditi % od plata izrade za svaki proizvod = pripadajui OTI drugimkljuemutvrditi%odukupnihdirektnihtrokova =pripadajuiOTUIP direktni+OTizrade+OTupraveiprometa=ukupnitrokovi direktni + OT izrade +OT uprave i prometa =ukupni trokovi poproizvodu CK=dijeljenjeukupnihtrokovasproizvedenomkoliinom
OT izraded 100 300.000 100 OT izrade 100 300 000 100 i i d 300.000 300 000 Klju 1= Klju 1= == = = 20% 20% plae izrade 1.500.000 plae izrade 1.500.000
Klju 2=
OT uprave100 1.275.000100 = =15% plae izrade + materijal izrade 8.500.000
DODATNA KALAKULACIJA DODATNA KALAKULACIJA

Ukupni direktni trokovi 5(3+4) 1.800.000 4.700.000 2.000.000 8.300.000 Otpadajui Otpadajui Ukupni OT izrade OT uprave trokovi CK preduzeeproizvoditrivrsterazliitihproizvodaaostvariloje slijedeuproizvodnjuitrokove:
Direktni trokovi Proizvod Jed. mjere j Koliina Materijal j izrade p plateizrade
6(
20 ( 4 ) 15 (5) 8(5+6+7) ) 7( ) 100 100 100.000 270.000 2.170.000

140.000 60.000 705.000 300.000 5.545.000 2.360.000
8/2 1550 1109 2360
A B C UKUPNO
1 kom kom kom
2 1000 1850 1250
3 100.000 200.000 300.000 600.000
4 50.000 100.000 150.000 300.000
KALKULACIJE
optitrokovistvaranja uinaka(izrade)iznose30.000NJi rasporeujusenabaziplataizrade opti trokoviupraveiprometa iznose180.000irasporeujusena baziukupnihdirektnihtrokova.
Ukupni direktni trokovi 5(3+4) 150.000 300.000 450.000 900.000 Otpadajui OT izrade Otpadajui Ukupni OT uprave trokovi 8(5+6+7) 185.000 370.000 555.000 CK
OT izrad 100 30 000 100 klju 1 = = = 10 % plate izrade 300000

klju 2 =
6(
20 ( 4 ) 15 (5) ) 7( ) 100 100 5.000 30.000

10.000 15.000 60.000 90.000
8/2 185 200 444
OTuprave 100 180 000 100 = = 20 % plate izrade + materijal izrade 900000
KALKULACIJAUTRGOVAKOMPODUZEU
ELEMENTI KALKULACIJE: Fakturnacijenailivrijednostnaznaenauraunu Ovisnitrokovinabavke(trokoviprevoza,osiguranje,troak utovara,istovara,carina) Mara izraavaseupostotkuiliapsolutnomiznosukojise dodajenabavnojcijeni Trgovakopreduzeenabaviloje1000flaapivapocijeni 2NJ/komadu.Zaprijevozjeplaeno500nj,azautovariistovar 200nj.Premijatransportnogosiguranjaje2,5%.
KALKULACIJAUTRGOVAKOMPODUZEU
ELEMENTI FAKTURNA VRIJEDNOST ZAVISNI TROKOVI -prevoz -utovar i istovar -osiguranje 2.5% NABAVNA VRIJEDNOST Mara 20% PC BEZ PDV-a PDV 22% PRODAJNA CIJENA 0,5 0,2 0,05 2,75 0,55 3,3 0,726 4,026 500 200 50 2750 550 3300 726 4026 NJ/komadu 2,0 1000 kom 2000
TAKA POKRIA
ZADATAK R=UP UT R= PC Q (FT + VT Q) R=3004.000 (500.000+2004.000) R=1.200.000 (500.000+800.000) R=1.200.000 1.300.000= 100 000 NJ R 1 200 000 1 300 000 100.000NJ R=0akojeUP =UT
Q= FT 500.000 500.000 = = = 5.000kom PC-VT 300 200 100
25
ZADATAK
Iznos 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0
0 2. 00 0 4. 00 0 6. 00 0 8. 00 0
UP UT
FT KP
26
ZADATAK KakosepoveanjeVT na220NJodraavana TAKUpokria?

Q=
ZADATAK
FT 500.000 500.000 = = = 6250 PC-VT 300 220 80
TAKA pokria pomie se na 6250 kom. proizvoda.
27
28
Iznos 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1 500 000 1.000.000 500.000 0 UP UT
U P = -0,859Q 2 + 1374,4Q
U T = 0,001Q3 1,8Q 2 + 1180Q + 134.000

FT KP
P = U P - U T = -0,001Q3 + 0,941Q 2 + 194,4Q - 134.000
u svojoj maksimalnoj TACI nagib funkcije profita je 0 nagib ove funkcije jest njena prva derivacija u odnosu na Q pa je:
29 30
0 2. 00 0 4. 00 0 6. 00 0 8. 00 0
PRODUKTIVNOST
Produktivnost
Produktivnost
Definicija:" jedno od mjerila uspjenosti, koje predstavlja produktivnost rada izraenu odnosom izmeu ostvarene koliine uinaka i koliine ljudskog rada upotrebljenog za stvaranje istih
Pojam produktivnosti rada podrazumjeva rezultat ukupnog ivog i minulog rada. ivi rad predstavlja mjerodavnu osnovu za istraivanje produktivnosti rada. Osnovne komponente produktivnosti u saobraaju su: -ostvarena proizvodnja saobraajnih usluga QP -koliina ivog rada QL. Tako se produktivnost rada moe predstaviti kao:
PRODUKTIVNOST
odnos koliine uinaka i bilo kojeg elementa koji sudjeluje u procesu proizvodnje, najee uloena radna snaga u asovima rada pod pojmom Produktivnosti misli se prvenstveno samo na ljudski rad Tako se produktivnost rada moe predstaviti kao:
Glavna tenja: ostvariti odreenu razinu uinaka uz to manju upotrebu ljudskog rada, odnosno vee koliine uinaka uz isti udio rada.
PRODUKTIVNOST
- za putniki saobraaj
Pp =
Putni. kilometri (Q pk ) Radna snaga putnog saobra. (L ps )
Metod uslovno-naturalnih jedinica usluge na osnovu ekvivalentnih brojeva. Tako se ovom metodom posmatra utroeno radno vreme za proizvodnju jednog putnikog kilometra i jednog netotonskog. Pa se na osnovu dobijenog utvruje ekvivalentni broj koji oznaava koeficient odnosa koliine rada istih (putnikog i netotonskog kilometra). Ovaj koeficient oznaavamo sa x, pa emo na osnovu njega imati i formulu za izraunavanje globalne produktivnosti rada na nivou nekog preduzea:
- za robni saobraaj
Pr =
Netotonski kilometri (Q ntp ) (Q Radna snaga robnog saobra. (Lrs )
P =
Qntk + Q pk x L
Qrtk L
Globalna prosjena produktivnost moe izraunati na bazi aritimetike sredine:

Pp + Pr 2
PRODUKTIVNOST
P =
PRODUKTIVNOST
Produktivnost
Za izraunavane Produktivnosti potrebno je poznavati koliinu uinaka i koliinu rada pa se Produktivnost moe izraunati na dva naina:
Produktivnost
Produktivnost rada p=koliina uinaka po Q Pr = jedinici rada S ili s S broj radnika s broj utroenih radnih sati Q koliina uinaka
a) stavljanjem u odnos koliine uinaka i

koliine rada i obratno
b) da se u odnos stavi koliina rada i koliina

uinaka
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
Produktivnost
NATURALNA METODA
Produktivnost rada pr= koliina rada po jedinici uinka S broj radnika s broj utroenih radnih sati Q koliina uinaka uinak se iskazuje u naturalnim i fizikim jedinicama mjere (kilogrami, tone, metri, kilovatsati, komadi i sl. preduzee proizvodi homogeni proizvod iste kvalitete (rudnici, ciglane, tvornice cementa, ljevaonice) proizvodi se vie proizvoda ali jedan proizvod svojim udjelom prevladava u proizvodnji
Pr P =
S (ili s) Q
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
NATURALNA METODA Numeriki primjer: U nekom preduzeu, u jednom danu proizvede se 5 tona proizvoda U proizvodnji sudjeluje 200 radnika. Koliko iznosi Produktivnost rada ?
NATURALNA METODA
Zakljuak: Svaki je radnik proizveo 0,025 tona ( 250 kg ) proizvoda u jednom danu.
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
NATURALNO- USLOVNA METODA vie vrsta istih ili slinih proizvoda razlike u kvaliteti, dimenziji, bojama, brojevima(limovi razliitih debljina, odjela razliitih veliina i sl ) sl. ostvarenu koliinu proizvoda nije mogue jednostavno zbrojiti rjeenje je u svoenju stvarnih koliina proizvoda na neki naturalno-uslovni izraz uz pomo koeficijenata
PRODUKTIVNOST
NATURALNO- USLOVNA METODA Izraunavanje koeficijenta K koeficijent se izraunava na temelju radnog vremena po jedinici proizvoda po slijedeoj formuli: lij d j f li
normirani sati rada po jedinici svakog proizvoda normirani sati rada uslovnog proizvoda
K =
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
NATURALNO- USLOVNA METODA

Primjer 1 Proizvod KP(komada proizvoda) Q0 225 150 315 690 Norma sati T 2,4 3,0 3,6
NATURALNO- USLOVNA METODA T 2,4 Za proizvod A: K = A = = 0,67 TC 3,6 Za proizvod B:

K= 3,0 30 = 0,83 3,6
3,6 = 1,00 3,6
A B C Ukupno
PRODUKTIVNOST
Q1 240 120 350 710
Za proizvod C:
PRODUKTIVNOST
K=
UZIMA SE ZA USLOVNI PROIZVOD PROIZVOD C

Iz prethodne tabele

Q0 590 = = 0,28 T0 2124
Pr1 = Q1 610 = = 0,28 T1 2196
Utroeno vrijeme T0=TXQ 540 450 1134 2124 T1 576 360 1260 2196
Koeficijent USLOVNE KP K 0,67 0 67 0,83 1 Q0 150 125 315 590 Q1 160 100 350 610
Pr0 =
IPr =
Pr1 0,28 100 = 100 = 100 Pr0 0,28
Produktivnost je ostala ista kao i u baznom razdoblju i iznosi 0,28 KP po satu rada.
PRODUKTIVNOST
Reducirane koliine na uslovni pr.

PRODUKTIVNOST

Primjer 2
Proizvod Norma sati KP(komadi) T A B C Ukupno:
PRODUKTIVNOST
Utroeno vrijeme T0 T1
NATURALNO- USLOVNA METODA 2,4 Za proizvod A: K= = 0,67 3,6 Za proizvod B:

K= 3,0 30 = 0,83 3,6 3,6 = 1,00 3,6
Q0 225 150 315
Q1 240 120 350
2,40 3,00 3,60
2400
2600
Za proizvod C:
PRODUKTIVNOST
K=
PRODUKTIVNOST

Koeficijent 0,67 0 67 0,83 1,00 USLOVNE KP Q1 Q0 150 160 125 100 315 350 590 610

Pr0 = Q0 590 = = 0,24 T0 2400
Pr1 = Q1 610 = = 0,23 T1 2600
IPr =
Pr1 0,23 100 = 100 = 95,8 Pr0 0,24
Produktivnost je u odnosu na bazno razdoblje smanjena sa 0,24 KP po satu na 0,23 KP po satu tj. Za 4,2%.
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
RADNA METODA
Primjenjuje se u preduzeima koja zbog sloenosti proizvodnje nisu u stanju naturalno izraziti koliinu proizvoda Produktivnost se izraunava stavljanjem u odnos normiranog i stvarno utroenog vremena za proizvodnju odreene koliine proizvoda
RADNA METODA Primjer

Proizvod A B C Ukupno: KP 7800 9400 12000 Norma sati 90 120 210 Normirano vrijeme(sati) 702.000 1.128.000 2.520.000 4.350.000
Pr =
NORMIRANI SATI RADA STVARNO UTROENO VRIJEME
Za proizvodnju ove koliine proizvoda preduzee je stvarno utroilo 4.100.000 sati rada.
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
RADNA METODA
Pr = NS 4.350.000 = = 1.06 normnih sati/1 radni sat ES 4.100.000
NOVANA METODA MJERENJA Produktivnosti RADA Ukupan uinak proizvodnje izraava se vrijednosno Prednost za poduzea s velikim asortimanom proizvoda Nedostatak lei u tome da promjena cijena na tritu moe iskriviti sliku o vrijednosti proizvodnje a time i samu Produktivnost Uvoenje stalnih cijena anulira se utjecaj koje ima trite
PRODUKTIVNOST
Na svaki radni sat utroen za ostvarenje proizvodnje, ostvrena je koliina proizvodnje u iznosu od 1,06 normna sata
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
NOVANA METODA MJERENJA Produktivnosti RADA Produktivnost rada primjenom novane metoda rauna izraunava se na slijedei nain:
NOVANA METODA MJERENJA Produktivnosti RADA Primjer I razdoblje: 1420 T po cijeni 100NJ sa 50 radnika II razdoblje: 1600 T po cijeni 110 NJ sa 60 j p j radnika Izraunati Pr0 i Pr1 na temelju stvarnih i stalnih cijena
Pr =
broj proizvoda ili usluga cijene broj radnika ili broj sati rada
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
NOVANA METODA MJERENJA Produktivnosti RADA Primjena stvarnih cijena: 1600 110 1420 100 Pr1 = = 2934 Pr0 = = 2840 60 50
IPr = Pr1 2934 100 = 100 = 103,3 Pr0 2840
NOVANA METODA MJERENJA Produktivnosti RADA Primjena stalnih cijena:
Pr0 =
1420 100 = 2840 50

IPr =
Pr1 =
1600 100 = 2667 60
Pr P1 2667 100 = 100 = 94 Pr0 2840
Produktivnost je u baznom razdoblju iznosila 2840 NJ proizvodnje po zaposlenom, dok je u drugo razdoblju porasla na 2934 NJ po zaposlenom tj. Za 94 NJ po zaposlenom (3,3%)
PRODUKTIVNOST
Primjenom stalnih cijena Produktivnost drugog razdoblja smanjena je na i to za 6 %

PRODUKTIVNOST
RAD KAO ELEMENT Produktivnosti RADA
preduzee treba raspolagati sa relevantnom dokumentacijom o koliini rada po mjestima i uincima Postavlja se pitanje koje radnike ukljuiti u mjerenje Produktivnosti
Primjer:
U preduzeu se proizvede 12.5 tona eera mjeseno. preduzee zapoljava 70 radnika, od ega 50 radi u proizvodnji, 10 u pomonim slubama, a 10 pripada zajednikim slubama. Potrebno je izraunati prosjenu Produktivnost po radniku i po pojedinim kategorijama.
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST
PRODUKTIVNOST

Produktivnost po zaposlenom radniku
Pr =
kol. proiz. ee 12.5t = = 0,178 br. ukupno zap. radnika 70 kol. proiz. e e br. pom. i dir. radnika = 12 . 5 t = 0 , 208 60
Produktivnost direktnih i pomonih radnika
Pr =
Produktivnost direktnih radnika
Pr =
kol. proiz. e e 12 . 5 t = = 0 , 25 br. dir. radnika 50
PRODUKTIVNOST
EKONOMICNOST
EKONOMINOST
UKUPNA EKONOMINOST
EKONOMINOST
Princip ekonominosti proizvodnje izraava tenju kolektiva preduzea da ostvari to vei obim proizvodnje a samim tim i to vei prihod, uz to manje trokove svih inilaca procesa proizvodnje. U saobraaju to znai tenju da se ostvari to vei oim saobraajnih usluga izraenih u putnikim i netotonskim kilometrima, kao jedinicama neto-rada koje se realizuju i donose prihode, uz to nie trokove proizvodnje.
E=
Ph = Tr
utroeni elementi rad.procesa cijene(trokovi)
ostvareni inci ost areni uinci cijene(prihod)
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
EKONOMINOST prikazuje koliko se NJ prihoda ostvaruje po 1 NJ troka djelovanje ekonomskih zakona preduzee prisiljava da ostvaruje ciljeve poslovanja uz to manje troenje elemenata reprodukcije tj. manje trokove
EKONOMINOST E>1 poslovanje je ekonomino E<1 poslovanje je neekonomino E=1 poslovanje je na granici ekonominosti
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
EKONOMINOST Poveanje ekonominosti se postie: Maksimiziranjem prihoda poveanjem koliine uinaka uz nepromijenjene trokove ostvarenjem veih prodajnih cijena proizvoda i usluga
EKONOMINOST Poveanje ekonominosti se postie: tedljivim utrokom sredstava smanjenjem koliine elemenata radnog procesa niim nabavnim cijenama elemenata radnog procesa
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
EKONOMICNOST
EKONOMINOST
PARCIJALNA EKONOMINOST
EKONOMINOST
PARCIJALNA EKONOMINOST Prikazuje koliko se NJ prihoda rasporeuje na svaku NJ troka pojedinog proizvodnog faktora. Preko parcijalne ekonominosti dolazi se do podataka kolika je bila ekonominost troenja pojedinog proizvodnog faktora
ER =
Q cijena uinaka Frad cijena rada
Q cijena uinaka EM = Fmaterijal cijena materijala
ER =
EKO NOMINOST
Q cijena uinaka Freija cijena reija

EKO NOMINOST
EKONOMINOST
Primjer:
EKONOMINOST
(stalne cijene)
1. RAZDOBLJE UTROCI Materijal Rad Amortizacija Ukupno troak REZULTATI 1200KP 1200 NJ Koliine 340 1900 Cijene 900 100 Vrijednost 306.000 190.000 200.000 696.000 1.440.000 NJ 1300 1200 NJ 440 2000 2. RAZDOBLJE Koliine Cijene 900 100 Vrijednost 396.000 200.000 200.000 796.000 1.560.000 NJ
Preduzee je u dva razdoblja ostvarilo slijedeu proizvodnju i slijedee trokove:

1.RAZDOBLJE UTROCI Materijal Rad Amortizacija REZULTATI
EKO NOMINOST
2.RAZDOBLJE Koliine 2000sati cijene 120NJ 440tona 1000NJ 200.000NJ 1300KP 1200NJ
200.000
200.000
Koliine 340tona 1900sati
cijene 900NJ 100NJ
200.000NJ 1200KP 1200NJ
EKO NOMINOST
EKONOMINOST EKONOMINOST
KOLIINSKA EKONOMINOST (stalne cijene)
I. RAZDOBLJE :
E1=
UKUPNA:
E=
Q stalne cijene K fa stalne cijene
( 340 900) + (1900 100) + 200.000
1200 1200
= 2,06
II. RAZDOBLJE :
E2 =
1300 1200 = 1,95 440 900) + ( 2000 100) + 200.000 (

E2 1.95 100 = 100 = 94.7 E1 2.06
Primjenom stalnih cijena otklanja se utjecaj trita na ekonominost poslovanja.
INDEKS :
IE =
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
EKONOMICNOST
EKONOMINOST
Tumaenje: Ekonominost mjerena koliinski, ostvarila je pad od 5,3% tj. na 1 NJ utroaka ostvareno je 0,11 NJ prihoda manje, odnosno: 1.440.000/696.000 = 2,01 1.560.000/796.000=1,95 2,01-1,95=0,11 Razlog: koliina utroenih faktora rasla je bre od rasta koliine uinaka u preduzeu se nije ekonomisalo sa faktorima proizvodnje
EKO NOMINOST
EKONOMINOST
RAD: E = 1200 1200 = 7,57 E 2 = 1300 1200 = 7,8 1 2000 100 1900 100
IE rad = E2 7.8 100 = 100 = 103 E1 7,57
PARCIJALNA EKONOMINOST (stalne cijene) I. Razdoblje II.Razdoblje
Ekonominost rada poveala se za 0,23 NJ prihoda po NJ troka odnosno za 3%. (radilo se produktivnije)
EKO NOMINOST
EKONOMINOST
EKONOMINOST
MAT
E1 =
1300 1200 1200 1200 = 3 93 3,93 = 4 7 E2 = 4,7 440 900 340 900
E2 3.93 100 = 100 = 83.6 E1 4.7
AMO: AMO
E1 =
1200 1200 = 7,2 200.000
E2 =
1300 1200 = 7,8 200.000
IE mat =
IE amo =
E2 7.8 100 = 100 = 108.3 E1 7.2
Ekonominost materijala smanjila se za 0,77 NJ prihoda po NJ troka odnosno za 16,3%. (Materijalom se nije ekonomiziralo) EKO NOMINOST
ekonominost amortizacije u drugom razdoblju je vea za 8,3%. Na jednu NJ troka amortizacije EKO ostvareno je 0,6 NJ prihoda vie. NOMINOST
EKONOMINOST Ukupno gledajui, na smanjenje ukupne ekonominosti za 5,3% utjecaj su imali: izraziti pad ekonominosti materijala od ( , ) (-16,3%) rast ekonominosti amortizacije od (+8,3%) rast ekonominosti rada od (+3%)
EKONOMINOST
(stvarne cijene)
1. RAZDOBLJE UTROCI Materijal Rad Amortizacija Ukupno troak REZULTATI 1200 1200 Koliine 340 1900 Cijene 900 100 Vrijednost 306.000 190.000 200.000 696.000 1.440.000
2. RAZDOBLJE(stvarne cijene) Koliine 440 2000 Cijen e 1000 120 Vrijednost 440.000 240.000 200.000 880.000 1300 1400 1.820.000
200.000
200.000
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
EKONOMICNOST
EKONOMINOST
VRIJEDNOSNA EKONOMINOST (stvarne cijene)
EKONOMINOST
1200 1200
I. RAZDOBLJE :
E1 =
( 340900) +(1900100) + 200.000
= 2,06
UKUPNA
E=
Q t k cijene tekue ij K fa tekue cijene
II. RAZDOBLJE :
E2 =
13001400 = 2,06 ( 4401000) +( 2000120) + 200.000

E2 2.06 100 = 100 = 100 E1 2.06
Primjenom stvarnih cijena ukljuujemo i utjecaj trita na ekonominost

EKO NOMINOST
INDEKS :
IE =
EKO NOMINOST
EKONOMINOST
EKONOMINOST
PARCIJALNA EKONOMINOST (stvarne cijene) I. Razdoblje II.Razdoblje
Tumaenje:
Uz primjenu stvarnih cijena ukupna ekonominost nije se mijenjala u oba je mijenjala, razdoblja ostvareno 2,06 NJ prihoda po jednoj jedinici nastalih utroaka. Razlog : Porasla je i koliina prihoda i rashoda, pri emu je njihov postotni porast bio jednaki
EKO NOMINOST
RAD: E = 1200 1200 = 7,57 1 1900 100

IE rad =
E2 =
1300 1400 = 7,57 2000 120
E2 7.57 100 = 100 = 100 E1 7.57
Ekonominost rada promatrana primjenom stvarnih (tekuih) cijena nije se promijenila, odnosno na svaku NJ troka rada ostvareno je 7,57 NJ prihoda. EKO NOMINOST
EKONOMINOST
EKONOMINOST
MAT: E1 =
1200 1200 = 4,7 , 340 900
E2 =
1300 1400 , = 4,1 440 1000
AMO: E1 =
IE mat =
E2 4.1 100 = 100 = 87,2 E1 4.7
1300 1400 1200 1200 =91 9,1 = 7 2 E2 = 7,2 200.000 200.000 E 9.1 IE amo = 2 100 = 100 = 126.3 E1 7.2
Ekonominost materijala promatrana primjenom stvarnih cijena pala je u odnosu na prvo razdoblje za 0,6 NJ prihoda po jedinici troka materijala, tj. smanjena je EKO NOMINOST za 12,1%.
Ekonominost amortizacije porasla je za 26,3%, tj. po jednoj NJ troka amortizacije ostvareno je 1,9 NJ prihoda EKO NOMINOSTvie u odnosu na prvo razdoblje.
EKONOMICNOST
EKONOMINOST
Ukupno gledajui (primjenom stvarnih cijena), ekonominost se nije mijenjala u drugom razdoblju Razlog tome nalazimo u parcijalnim veliinama. g p j Porast ekonominosti amortizacije za 26,3% i nemijenjanje ekonominosti rada anulirao je pad ekonominosti materijala za 12,1% to je u globalu dovelo do toga da se ekonominost ukupno nije promijenila.
EKO NOMINOST
Princip ekonominosti proizvodnje izraava tenju kolektiva radne organizacije da ostvari to vei obim proizvodnje a samim tim i to vei prihod, uz to manje trokove svih inilaca procesa proizvodnje. U saobraaju to znai tenju da se ostvari to vei obim saobraajnih usluga izraenih u putnikim i netotonskim kilometrima, kao jedinicama neto-rada koje se ralizuju i donose prihode, uz to nie trokove proizvodnje.
EKO NOMINOST
Metodi mjerenja i analize ekonominosti

Merenje i analiza ekonominosti mogu se vriti: na nivou preduzea na nivou uih organizacionih j di i i ih i i ih jedinica sekcija, stanica loionica, pogona i drugih poslovnih jedinica, na pojedinim relacijama u pojedinim procesima rada.
EKO NOMINOST
Mjerenje globalne ekonominosti na nivou preduzea grane 1.Merenje naturalnim jedinicama neto-rada neto rada je osnovni izraz ekonominosti koja se moe meriti pomou obrasca:
E=
E=
EKO NOMINOST
Qntk + Q pk T
Q = rtk T
Q L
E=
Q M
E=
Qrtk L+M +I
gde je Qrtk = obim redukovanih tonskih kilometara, L= trokovi radne snage, M= materijalni trokovi sa uslugama, I= trokovi sredstava za rad rad.
2.Merenje naturalnim jedinicama bruto-rada moe se vriti na osnovu izmeritelja brutotonskog kilometra prema tome,odnos
E=
Qb rtk L+M +I
3.Merenje vrednosnom jedinicama proizvodnje usluga moe se vriti, pre svega na osnovu ukupnog prihoda,tj. na osnovu prevoznih cena: V
E=
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
L+M +I
EKONOMICNOST
Prema tome ekonominost se utvruje odnosom:

E = Qntk C ntk + Q pk C pk L+ M + I
Ako nastupi poveanje obima usluga sa 22.000 rtk na 24.000 pri sledeoj strukturi trokova: Fiksni trokovi 88.000 NJ, po jedinici 4,00 NJ Varijabilni trokovi 55.000 NJ, po jedinici 2,50 NJ --------------------------------------------Ukupni trokovi 143.000 NJ, po jedinici 6.50 NJ nastupie sledee promene u masi i trokova i njihovoj strukturi: __________________________________________________________________________ Bazni period Tekui period Razlika O I Obim saobraaja (rtk) 22.000 24.000 + 2.000 Fiksni trokovi (NJ) 88.000 88.000 _______ Varijabilni trokovi ( ) j (NJ) 55.000 60.000 + 5.000 Ukupni trokovi (T) NJ 143.000 148.000 + 5.000 Trokovi po 1 rtk: Fiksni (t) 4,00 3,67 - 0,33 Varijabilni 2,50 2,50 _____ Ukupni (t) 6,50 6,17 - 0,33 Kao to se vidi, iz ovih promena u strukturi trokova proizilaze i promene u ekonominosti: ideks ekonominosti je:
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
Q1 Q0 24.000 22.000 : 100 = : 100 = (0,162 : 0,153) 100 = 105,5 T1 T0 148.000 143.000
jer je indeks obima saobraaja
Q1 24.000 100 = 100 = 109 Q0 22.000

a indeks trokova :
Daljom analizom se vidi da je ovakav rezultat izraen u kvantitativnoj utedi na trokovima: (Q1 T p ) Tt = ( 24.000 6,5) 148.000 = 8.000 NJ, a ova uteda rezultira iz smanjenja fiksnih trokova po jedinici usluge sa 4,00 na 3,67 NJ, koji su umasi ostali isti i pripoveanju obima usluga.Krajnji efekat je u snienju ukupnih trokova po jedinici usluge sa 6,5 na 6,17 NJ.
T1 148 .000 100 = 100 = 103 .5 143 .000 T0
Prema tome, poto je obim saobraaja porastao za 9%, a trokovi 3,5%, poveanje ekonominosti za 5,5% rezultira iskljuivo iz poveanja obima usluga (jer se pretpostavlja da su nepromenjeni varijabilni trokovi po 1 rtk, to znai da su iskljuena dejstva ostalih faktora). Dakle rezultat je: Indeks porasta obima usluga . . . . . . . . . . . . 109 indeks ekonominosti. . . . . . . . . . . . . . . . . 105,5 indeks porasta trokova. . . . . . . . . . . . . . . .103,5
EKO NOMINOST
EKO NOMINOST
RENTABILNOST
RENTABILNOST
Rentabilnost ulaganja
RENTABILNOST
Princip P i i rentabilnosti predstavlja odnos t bil ti d t lj d izmeu ostvarene dobiti i vrijednosti angaovanih sredstava za proizvodnju transportne ili PTT usluge. Prema tome, princip rentabilnosti je tenja da se ostvari maksimalna dobit uz minimalno angaovanje sredstava.
R=
Poslovni rezultat (profit, dobit) 100 uloena glavnica
Mjerilo uspjenosti poslovanja koje pokazuje koliko se jedinica poslovnog rezultata (profit, dobit) ostvaruje na 100 jedinica uloenog vlastitog kapitala(glavnice).
RENTABILNOST
Rentabilnost imovine
RENTABILNOST
Rentabilnost poslovanja(proizvodnje)
R= R Poslovni rezultat (dobit, profit) ( p ) 100 ukupni rashodi
R R=
Poslovni rezultat (profit, dobit) 100 uloena imovina
Mjerilo uspjenosti poslovanja koje pokazuje koliko se jedinica poslovnog rezultata (profit, dobit) ostvaruje na 100 jedinica uloenog kapitala(imovine).
Mjerilo uspjenosti poslovanja koje pokazuje koliko se jedinica poslovnog rezultata (profit, dobit) ostvaruje na 100 jedinica utroenih sredstava( rashoda)
RENTABILNOST
Primjer( rentabilnost imovine): Preduzee je ostvarilo bruto dobit od 100.000 nj. Uloeni kapital(imovina) preduzea iznosi 1.000.000 kn. Kolika je rentabilnost?
R= bruto dobit 100.000 100 = 100 = 10% kapital 1.000.000
RENTABILNOST
Ako Preduzee mora iz bruto dobiti izdvojiti jo 30% za porez
bruto dobit - porez 100.000-30.000 100 = 100 = 7% kapital 1.000.000
R=
Rentabilnost iznosi 10%, drugim rijeima, na svakih 100 NJ kapitala ostvareno je 10 NJ bruto dobiti.
Na svakih 100 uloenih NJ kapitala Preduzee je ostvarilo 7 NJ neto dobiti, tj. rentabilnost je iznosila 7%.
RENTABILNOST
RENTABILNOST
Primjer: Rentabilnost poslovanja(proizvodnje)
Rezultati poslovanja preduzea za jedno razdoblje: PRIHODI RASHODI BRUTO DOBIT 12.450.000 11.245.000 11 245 000 1.205.000
RENTABILNOST
bruto dobit 1.205.000 100 = 100 = 10,71 rashod 11.245.000
R=
Izraunajte rentabilnost poslovanja pomou navedenih podataka
Rentabilnost poslovanja iznosila je 10,71%, tj. na svakih 100 NJ rashoda ostvareno je 10,71 NJ bruto dobiti.
RENTABILNOST
Primjer 3: USPOREIVANJE RENTABILNOSTI ELEMENT Ukupni prihod Ukupni rashod p Dobitak Porezi iz dobitka isti dobitak Vlastiti kapital PLANIRANO 1.853.000 1.670.000 183.000 54.900 128.100 3.500.000 OSTVARENO 2.110.000 1.890.000 220.000 66.000 154.000 3.500.000
RENTABILNOST
Rentabilnost poslovanja
PLANIRANO OSTVARENO
154000 . 128100 . 100= 7,87% 100= 7,42% Rost = Rp = 1.956000 . 1.724900 .
IR =
Rost 7,87 100= 100= 106 Rp 7,42
Izraunajte rentabilnost (temeljem neto dobiti) te usporediti plansku i ostvarenu rentabilnost.
Ostvarena rentabilnost poslovanja vea je od planske rentabilnosti za 6%. Na svakih 100 NJ rashoda ostvareno je 0,45 NJ vie neto dobiti nego to je bilo planirano.
RENTABILNOST
PLANIRANO OSTVARENO
RENTABILNOST
Primjer 4:
PREDUZEA A Ukupni prihod Ukupni rashod Dobitak Vlastiti kapital 17.576.000 17.200.000 376.000 30.000.000 B 22.765.000 22.100.000 665.000 32.000.000
154.000 128.100 100 = 4 4% 4, Rp = 100 = 3 6% R o = 3,6% 3.500.000 3.500.000 R 4, 4 R= ost = 100 = 122 R pl 3, 6 Ostvarena rentabilnost ulaganja vea je od planske rentabilnosti za 22%. Na svakih 100 NJ vlastitog kapitala ostvareno je 0,8 NJ vie neto dobiti nego to je bilo planirano.
Izraunajte rentabilnost poslovanja i rentabilnost ulaganja u oba preduzea te izvrite uporedbu.
RENTABILNOST
RENTABILNOST
A
RA =
RENTABILNOST
Rentabilnost poslovanja B
376000 . 665.000 100= 2,18% 100 = 3% RB = 17.200000 . 22.100.000 3 IR = 100 = 137 2.18
665000 . 376.000 100= 2.07% RA = 100 = 1.25% RB = 32.000000 . 30.000.000

IR = 2.07 100 = 165.6 1,25
Rentabilnost poslovanja u PREDUZEE "B" vea je za 0,82 NJ dobiti na svakih 100 NJ rashoda nego u PREDUZEE "A" tj. za 37%.
Rentabilnost ulaganja u PREDUZEE "B" vea je za 0,82 kunu dobiti na svakih 100NJ ulaganja nego u PREDUZEE "A" tj. za 65.5%.
POVEZANOST MJERILA USPJENOSTI

1. RAZDOBLJE UTROCI Materijal Rad Amortizacija Ost.reije UK.TROAK REZULTATI DOBITAK ULO.KAPITAL 1100 1200 Koliine 230 1145 Cijene 645 500 Vrijednost 148.350 572.500 300.000 300 000 200.000 1.220.850 1.320.000 99.150 2.200.000 1200 1300 2. RAZDOBLJE(vrijednosno) Koliine 250 1345 Cijene 700 600 Vrijednost 175.000 807.000 300.000 300 000 200.000 1.482.000 1.560.000 78.000 2.234.000
Primjer: Preduzee je u dva razdoblja ostvarilo slijedeu proizvodnju i slijedee trokove:

1.RAZDOBLJE 1 RAZDOBLJE UTROCI Materijal Rad Amortizacija Ostale reije Koliine 230 1145 cijene 645 500 2.RAZDOBLJE 2 RAZDOBLJE Koliine 250 1345 cijene 700 600
300.000 200.000
300.000 200.000
REZULTATI
1100
1200
1200
1300

2. RAZDOBLJE(koliinski) UTROCI Materijal Rad Amortizacija Ost.reije UK.TROAK REZULTATI 1200 1200 Koliine 250 1345 Cijene 645 500 Vrijednost 161.250 672.500 672 500 300.000 200.000 1.333.750 1.440.000
POVEZANOST MJERILA USPJENOSTI Potrebno je izraunati sljedee pokazatelje: Produktivnost Ekonominost (ukupno, vrijednosno ) Rentabilnost poslovanja i ulaganja( uk. troak=rashod) Uporedite dobivene rezultate i komentirajte ih
RENTABILNOST

PRODUKTIVNOST (naturalno)

EKONOMINOST(vrijednosno)
Pr1 =
Q 1100 = = 0, 96 T 1145
Pr=
Pr2 =
Q 1200 = = 0,89 T 1345
E1 =
( 230 645 ) + (1145 500 ) + 300.000 + 200.000

( 250 700 ) + (1345 600) + 300.000 + 200.000
E= E2 1, 05 100 = 100 = 97, 3 E1 1, 08
1100 1200
= 1, 08
Pr2 0,89 = 100 = 92, 7 Pr1 0,96
E2 =
1200 1300
= 1, 05
U drugom razdoblju proizvodilo se 0,07 komada proizvoda po satu manje, tj. produktivnost rada smanjila se za 7,3%.
U drugom razdoblju ostvareno je 0,03 NJ prihoda po jedinici utroka manje u odnosu na prvo razdoblje tj. ekonominost je pala za 2,7%.

EKONOMINOST(koliinski)

ZAKLJUAK IZ DO SADA IZRAUNATOG:
E1 =
1100 1200 = 1, 08 ( 230 645) + (1145 500 ) + 300.000 + 200.000
E2 =
1200 1200 = 1, 08 250 645) + (1345 500 ) + 300.000 + 200.000 (

E= E2 1, 08 100 = 100 = 100 E1 1, 08
Vrijednosna ekonominost u drugom razdoblju je za 0,03 NJ prihoda po jedinici troka manja( 2,7%) od koliinski izraene 2 7%) ekonominosti u drugom razdoblju a razlog tome su vanjski faktori(cijene).
U drugom razdoblju ostvareno je 1,08 NJ po jedinici troka kao i u prvom razdoblju, dakle ekonominost se nije mijenjala.

RENTABILNOST ULAGANJA

RENTABILNOST POSLOVANJA
R1 =
99.150 100 = 4,4% R 2 = 78.000 100 = 3, 4% 2.220.000 2.234.000 2 234 000
R1 =
99.150 100 = 8,1% R 2 = 78.000 100 = 5, 2% 1.220.850 1.482.000

R= R 2 5, 2 = 100 = 64,1 R1 8,1
R 2 3, 4 = 100 = 78, 2 R1 4, 4 Rentabilnost ulaganja u drugom razdoblju smanjila se za 21,8% , tj. ostvareno je 1 NJ dobiti na 100 jedinica uloenog kapitala manje, u drugom nego u prvom razdoblju. R=
Rentabilnost poslovanja u drugom je razdoblju za 35,9% manja nego u prvom, tj. na svakih 100 NJ rashoda ostvareno je 2,9 NJ dobiti manje u drugom nego u prvom razdoblju.
RENTABILNOST

KONANI ZAKLJUAK:
Prduktivnost je smanjena za 7,3%, zbog breg rasta utroenog vremena od rasta koliine uinaka. Koliinska ekonominost ostala je ista, dakle porast koliine uinaka bio je jednak porastu koliine utroenih elemenata proizvodnje. Vrijednosna ekonominost ostvarila je pad za 2,7% zbog breg rasta rashoda poslovanja od rasta prihoda Na slabiji rezultat poslovanja(rentabilnost) glavni je utjecaj imalo smanjenje ekonominosti(bri rast rashoda od rasta prihoda)

Ekonomika U Saobracaju

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomika U Saobracaju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EKONOMIKA U SAOBRAAJU

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

Saobraaj je tehniko-tehnoloki, ekonomski i organizaciono sloen sistem,

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

OPTA DEFINICIJA EKONOMIKE

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

Procesi reavanja organiz. i ek. problema

Stalna poboljanja u kontinuitetu : Sistem Kljuni indikatori i performanse industrije

Komplet pravila, ciljeva i planova

Ljudi & Radni timovi

Implementacija plana i upravljanje

Distribucija Operativna gotovost

Kljuni indikatori i performanse companije

Stokholderska obaveza Spoljanje perspektive

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

Zakonska regulativa drave

Zajednica uticajnih subjekata na preduzee (Stokholderska zajednica)

Zakonitosti raspodjele i razmjene

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD Kibernetski prilaz posmatranju jednog preduzea

V (Q Ck ) M (Cm cm) + I (Ci ci) + L(Ci cl )

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

Cu - ukupan prihod A - analiza O - donoenje odluka P - planiranje

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

Kruenje znanja i spoznaja

Preuzimanje i proirenje postojeih spoznaja

Dolaenje do novih otkria - spoznaje

Postojei Provjera ekonomski problem pretpostavki i spoznaja

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

VEZE EKONOMIKE SA OSTALIM NAUNIM DISCIPLINAMA

ORGANIZACIJA PREDUZEA, OPERACIONA ISTRAIVANJA, POSLOVNA POLITIKA

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

UPRAVLJANJE ORGANIZACIONIM SISTEMOM Preduzee n-1

Slika 2.4. Dobavljaki lanac

Podprocesi i operacije u organizaciji transporta roba i ljudi

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD

EKONOMIKA U SAOBRAAJU - UVOD