1.METAL DKM YNTEMLER 1. Kum Dkm 2. Dier Bozulabilir Kalba Dkm Yntemleri 3. Kalc Kalba Dkm Yntemleri 4.

Dkmhane Uygulamalar 5. Dkm Kalitesi 6. Dklebilen Metaller 7. Dkm Para Tasarm Prensipleri Dkm Yntemlerinin ki Kategorisi; 1. Bozulabilir kalp yntemleri kalp, paray karmak iin datlr. stnl; daha karmak ekiller mmkndr. Eksiklii; dkmn kendisinden ok kalb yapma sresinin uzunluu nedeniyle retim hz genellikle dktr.

2. Kalc kalp yntemleri kalp metalden yaplr ve ok sayda dkm iin kullanlabilir. Avantaj; yksek retim hzlardr. Dezavantaj; kalb amak gerektiinden geometriler snrldr.

1.1.KUM KALIBA DKM Toplam dkm retiminin nemli bir ksmn oluturan, en yaygn kullanlan dkm yntemidir. elik, nikel ve titanyum gibi yksek scaklkta eriyen hemen hemen tm alamlar kum kalba dklebilir. Dklen para boyut aral, kk boyuttan ok byk boyutlara kadar uzanr. retim miktar bir adetten milyonlarca adede kadardr.

ekil 1.1. Bir hava kompresr erevesine ait, 680 kg arlndaki byk bir kum dkm; 1.1.1.Kum Dkmdeki Aamalar 1. Erimi metal kum kalba dklr. 2. Metalin katlamasna yeterli sre beklenir. 3. Dkm karmak iin kalp datlr. 4. Dkm temizlenir ve muayene edilir. Yolluk ve besleyici sistemi ayrlr.

5. Metalurjik zelliklerini iyiletirmek iin bazen dkme sl ilem gerekir. 1.1.2.Kum Kalbn Yaplmas Kum kalptaki boluk, bir model etrafnda kumu sktrarak ve ardndan iki kalp yarsn ayrp modeli kararak oluturulur. Kalp ayrca yolluk ve besleyici sistemi iermelidir. Eer dkmde i yzeyler olmas gerekiyorsa, kalba bir maann eklenmesi gerekir. retilecek her para iin yeni bir kum kalbn yaplmas gerekir.

1.1.3.Kum Dkm retim Sras Kum dkmdeki ilem sras aamalar; Bu aamalar, sadece dkm ilemini deil, ayrca model yapmn ve kalp yapmn da ierir.

ekil 1.2. Kum dkmdeki ilem sras aamalar; 1.1.4.Model Dkmden sonraki souma esnasnda meydana gelen bzlme ve ileme toleranslarn hesaba katmak iin hafife bytlm, parann ekli ile ayn, 3 boyutlu bir model gereklidir. Model malzemeleri: Ahap- ileme kolayl nedeniyle en yaygn malzeme, ancak deforme olabilir. Metal- yapmas daha pahal, ancak daha uzun mrldr. Plastik- ahap ve metal arasnda zelliklere sahiptir.

1.1.5.Model Trleri

ekil 1.3. Kum dkmnde kullanlan model trleri: (a) Serbest model (b) Ayrk serbest model (c) ift tarafl Levhal model (d) Tek tarafl Levhal modelleri;

1.1.6.Maa Parann i yzeylerinin tam lekli modeli; Dkmeden nce kalp boluuna yerletirilir. Sv metal, dkmn i ve d yzeylerini oluturmak zere, kalp cidar ile maa arasna akar ve katlar. Dkme srasnda konumunun bozulmamas iin maa destei denilen paralar gerekebilir. Sadece i boluk oluturmak iin deil, kalbn dayanm ynnden zayf blgeleri ile kalplama zorluu olan girinti ve kntl ksmlarda da maa kullanlr. Maalar daha fazla balayc ile ve piirme ilemi uygulanarak retildiklerinden daha dayankldrlar.

1.1.7.Kalp iinde Maa

ekil 1.4. (a)Maa, kalp boluunda maa destekleriyle tutulur, (b) muhtemel maa tasarm, (c) i boluklu dkm; 1.1.8.Kum Kalplar ve Kum Maalardan Beklenen zellikler Dayanm - eklini korumas ve sve metal erozyonuna direnmesi iin-kum tane yapsbalayc tipi ve miktar vs. Geirgenlik - scak hava ve gazlarn, kumdaki boluklardan geerek kalp boluunu kolayca terk etmesine izin vermek-balayc-nem miktar- tane yaps; Isl kararllk - kalp cidarlarnn sv metalle temasta krlmaya atlamaya ve erimeye dayanmas; Genleme - dkm para kalp iinde sourken atlamadan serbeste bzlmesine izin verme kabiliyeti; Tekrar kullanlabilirlik - bozulan kalptan kan kumlarn dier kalplarn yapmnda kullanlabilirlii;

1.1.9.Dkm Kumlar Silika (SiO2) veya dier minerallerle karm silika; Yksek refrakter zellikler - yksek scaklklara dayanma kapasitesi, dk sl genleme zellii; Kk tane boyutlar, dkm para zerinde daha dzgn yzey oluturur. Byk tane boyutlar, dkm srasnda gazlarn geiine izin vererek, daha iyi geirgenlik gsterir. Yuvarlak tanelere gre dzensiz tane boyutlar, ara kilitlenmeler sayesinde kalbn dayanmn ykseltir. Zayfl: ara kilitlenmeler, geirgenlii drr. Kumun tane biimi, tane bykl ve dalm, geirgenlik ve dayanm belirler.

1.1.10.Dkme Hazr Kum Kalp

ekil 1.5. Kum kalp; 1.1.11.Dkm Kumlaryla Kullanlan Balayclar Kum, su ve balayc kil karmyla bir arada tutulur. Tipik karm: % 90% kum, % 3% su ve % 7 kil Dier balayclar da kum kalplarda kullanlr: Organik reineler (rn. Fenolik reineler) norganik balayclar (rn. sodyum silikat ve fosfat) Dayanm ve/veya geirgenlii dndaki zellikleri arttrmak iin bazen karma katklar ilave edilir, kmr tozu, kt tala, katran vb.
5

1.1.12.Kum Kalp Trleri Ya kum kalplar, kum, kil ve su karm; Ya" terimi, dkm srasnda nem iermesi anlamndadr. Nem dkmde geirgenlii ktletirerek ve ilave buhar oluumuna neden olduundan birtakm sorunlara neden olur (porozite). Kuru kum kalp 350-400oC de bir frnda kurutulduktan sonra dkme geilir. Ya kum kalplardaki nemin olumsuzluklar ortadan kalkar. Kuru kabuk kalp fle veya stc lambalar kullanarak, ya kum kalbn yzeyinden 10-25 mm derinlii kurutmaktadr.

1.1.13.Kum Dkmde Maa Yzmesi Dkm srasnda dkmn hatal olmasna neden olabilecek ekilde, sv metalin kaldrma kuvveti, maalar yerinden oynatabilir. Maay kaldrmaya alan kuvvet = Yer deitiren svnn arl - maann kendi arl; Fb = Wm - Wc Fb = yzdrme kuvveti; Wm = yer deitiren erimi metal arl; ve Wc = maa arl; Maa ba dizayn, maa destekleri kullanm ile maa yzmesi nlenmeye allr.

1.1.14.Kum Dkmde lem Sras

ekil 1.6. Kum dkm ilem sras;

6

2.DER BOZULABLR KALIP YNTEMLER Kabuk kalba dkm Vakum kalba dkm Kapal kalba dkm Hassas dkm Al kalba dkm ve Seramik kalba dkm

2.1.KABUK KALIPLAMA Termoset reine balayc ile birletirilmi ince kumdan oluan kabuktan yaplan kalba dkm yntemidir.

ekil 2.1. Kabuk kalplamada aamalar: (1) Bir metal levhal model veya st ve alt derece modeli stlarak, termoset reineli ince kum ieren bir kutu zerine yerletirilir; Kabuk Kalplama;

ekil 2.2. Kabuk kalplamada aamalar: (2) kum ve reinenin scak model zerine derek ksmen sertlemi, dayankl bir kabuk oluturabilmesi iin kutu ters evrilir; (3) gevek, sertlememi tanelerin derek uzaklamas iin kutu eski haline getirilir;

Kabuk Kalplama;

ekil 2.3. Kabuk kalplamada aamalar: (4) kum kabuk, sertletirme tamamlanana kadar frn iinde birka dakika daha stlr; (5) kabuk kalp modelden syrlr; Kabuk Kalplama;

ekil 2.4. Kabuk kalplamada aamalar: (6) Kabuk kalbn iki yars, birletirilir, bir kutu iinde akl veya metal bilyelerle desteklenir ve dkm gerekletirilir; (7) Yolluklu bitmi rn dkm karlr;

2.1.1.Kabuk Kalplama Tm ilemler

ekil 2.5. Kabuk kalplamada ilem sras; 2.1.2.Avantajlar ve dezavantajlar Kabuk kalplamann avantajlar: nce kum ve przsz kalp boluu yzeyi, erimi metalin daha kolay akmasn ve daha iyi yzey kalitesi salar. Yksek boyutsal doruluk sz konusudur. Genellikle tala kaldrma gerekmez. Kalbn kolay esneyebilir/genleebilir oluu, dkmdeki atlaklar en aza indirir. Seri retim iin mekanize edilebilir.

Dezavantajlar: Daha pahal metal model ve balayc kullanlr. Az sayda para dkm iin uygun deildir. Para bykl snrldr.

2.2.VAKUM KALIPLAMA Kimyasal ba yerine vakum basncyla bir arada tutulan kum kalp kullanr. Vakum terimi, dkm ileminin kendisinden ok kalp yapm anlamndadr. 1970lerde Japonyada gelitirilmitir. Bu kalplama trnde balayc kullanlmaz.

2.2.1.Vakum Kalplamada lem Aamalar

ekil 2.6. (1) Model yerletirildikten sonra zerine bir plastik film konur; (2) kum doldurulur; (3) en ste ikinci plastik film yerletirilir; (4) iki plastik arasna vakum uygulanr; (5) alt ve st kalp yarlar ayn ekilde hazrlandktan sonra birletirilerek kalp oluturulur; 2.2.2.Avantajlar ve dezavantajlar Vakum kalplamann avantajlar: Balayc olmadndan, kum kolayca geri kazanlr, balayc kullanlan duruma gre yeniden mekanik artlandrma gerektirmez. Kuma su kartrlmadndan, nemle ilgili hatalar olumaz. nce taneli kum ve folyo kullanm sv metalin akcl ile para yzey kalitesini olumlu etkiler. Grlts az, evreyi kirletmeyen ve vakumdan dolay gaz boluu olumayan bir dkmdr.
10

Dezavantajlar: Yava prosestir. Mekanizasyona kolayca uyarlanamaz. Para boyutu snrldr.

2.3.GENLEEN POLSTREN YNTEM (KAPALI KALIP) Erimi metal kalba dkldnde buharlaan bir polistiren kpk model evresine sktrlm kum kalp kullanr. Dier isimleri: kayp kpk yntemi, kayp model yntemi, buharlaan kpk yntemi ve dolu kalba dkm yntemidir. Polistiren kpk model, dey ve yatay yolluklar, besleyiciler ve (gerekirse) i maalardan oluur. Kalbn alt ve st derece kesitlerinin almas gerekmez. Daha serbest para dizayn vardr. Karmak model, hem byk hem kk para olarak retim sz konusudur. Az sayda byk para dkmne uygundur.

Genleen Polistiren Yntemi;

ekil 2.7. Genleen polistiren dkm yntemi: (1) polistiren model, refrakter bileenle kaplanr;

11

Genleen Polistiren Yntemi;

ekil 2.8. Genleen polistiren dkm yntemi: (2) kpk model bir kalp kutusunayerletirilir ve modelin evresine kum sktrlr; Genleen Polistiren Yntemi;

ekil 2.9. Genleen polistiren yntemi: (3) erimi metal, modelin dkm az ve dey yolluu oluturan ksmna dklr. Metal kalba girdike, ilerleyen svnn nndeki polistiren kpk buharlar, bylece kalp boluu dolar;

12

2.3.1.Avantajlar ve dezavantajlar Genleen polistiren ynteminin avantajlar: Modelin kalptan karlmas gerekmez. Geleneksel ya kum kalptaki gibi iki yar kalp gerekmediinden, kalp yapm basitleir ve hzlanr.

Dezavantajlar: Her dkm iin yeni bir model gerekir. Yntemin ekonomiklii, byk oranda model yapm maliyetine baldr.

2.3.2.Genleen Polistiren Yntemi Uygulamalar: Otomobil motorlarnn dkmnde seri retim vardr. Otomatikletirilmi ve entegre edilmi imalat sistemlerinde kullanlmaktadr.: 1. Polistiren kpk numuneler kalplanr. 2. Daha sonra ilerleyen dkm ilemine doru beslenir.

2.4.HASSAS DKM (KAYIP MUM YNTEM) Kalb yapmak iin mumdan yaplan bir model, refrakter malzemeyle kaplanr ve daha sonra erimi metal dklmeden nce eritilerek uzaklatrlr. Hassas" kelimesi, mum modelin evresine refrakter malzemenin kaplanmasn belirten, daha az kullanlan tamamen kaplanm ifadesinin yerine gemitir. Yksek dorulua ve kesin detaylara sahip dkmler retebilir.

13

Hassas Dkm;

ekil 2.10. Hassas dkmn aamalar: (1) mum modeller oluturulur, (2) birka model, bir model salkm oluturmak zere birbirine tutturulur; Hassas Dkm;

ekil 2.11. Hassas dkmn aamalar: (3) model salkm, nce seramik amuruna batrlr ardndan seramik tozlarna tutulur, (4) Yeterli kalnla gelene kadar ilem tekrarlanarak kurumaya braklr;

14

Hassas Dkm;

ekil 2.12. Hassas dkmn aamalar: (5) kalp ters evrilir ve mumun kalp boluundan eriyerek akmas iin bir etvde stlr, (6) kalp, yksek bir scakla n tavlanr, erimi metal dklr ve katlar; Hassas Dkm;

ekil 2.13. Hassas dkmn aamalar: (7) kalp krlarak bitmi dkm karlr ve paralar yolluktan ayrlr;

15

Hassas Dkm;

ekil 2.14. Hassas dkmle elde edilmi, 108 ayr kanatkl yekpare bir kompresr statoru; 2.4.1.Avantajlar ve dezavantajlar Hassas dkmn avantajlar: Yksek derecede karmakla ve boyutsal dorulua sahip paralar dklebilir. Dar boyutsal toleranslar ve yksek yzey kalitesi mevcuttur. Mum genellikle tekrar kullanm iin geri kazanlabilir. Normal olarak ilave tala kaldrma gerekmez.Bu yntem bir net ekil yntemidir.

Dezavantajlar: ok sayda ilem admlar gerekir ve yava prosestir. Nispeten pahal yntemdir. Mekanizasyonu zordur.

16

2.5.ALI KALIBA DKM Kum kalba benzer ancak kalp (al Plaster of Paris CaSO4-2H2O)den yaplr. Kalp yapmnda, al ve su karm, plastik veya metal modelin zerine dklr ve sertlemesi beklenir. Ahap modelleri, suyla temas ettiklerinde genletiklerinden genellikle kullanlmaz.

Al karm, ince detaylar ve yksek yzey kalitesi oluturarak modelin evresinde kolayca akar ve sktrma gerekmediinden narin ( mum) ve yumuak model malzemeleri kullanlabilir.

2.5.1.Avantajlar ve dezavantajlar Al kalba dkmn avantajlar: Yksek doruluk ve yzey kalitesi, nce kesitlerin yaplabilmesi, Kesit farkllklar sorun oluturmaz. Yzeyler ok dzgndr.

Dezavantajlar: Dkm srasnda problem oluturabilen nemin uzaklatrlmas iin kalbn kurutulmas gerekir. Eer ar kurutulursa kalp dayanm kaybolur. Al kalplar yksek scaklklara dayanamaz, bu nedenle dk erime scaklna sahip alamlarla snrldr (1200oC).

2.6.SERAMK KALIBA DKM Al kalba dkme benzer; ancak kalp, alya gre daha yksek scaklklara dayanabilen refrakter seramik malzemeden yaplr. Dkme elik, dkme demir ve dier yksek scaklk alamlarnn dkmnde kullanlabilir. Metal dkm hari, uygulamalar al kalba dkme benzer. stnlkleri de (yksek doruluk ve yzey kalitesi) benzerdir. ok pahaldr.
17

Seramik Kalba Dkm;

ekil 2.15. 1. Sv seramiin dklmesi 2. Ya kalbn karlmas 3. Yakma; 2.7.KALICI KALIBA DKM YNTEM Bozulabilir kalba dkmn zayfl: her dkm iin yeni bir kalp gerekir. Kalc kalba dkmde, kalp pek ok kez yeniden kullanlabilir. Yntem trleri: Kokil (Metal) kalba dkm Basnl dkm Savurma (santrifj) dkm

2.8.KOKL (METAL) KALIBA DKM YNTEM Kolay ve hassas ekilde alp kapatlabilen biimde tasarlanm, iki paral bir metal kalp kullanr. Dk erime scaklna sahip alamlarn dkmnde kullanlan kalplar genellikle elik veya dkme demirden yaplr. elik dkm iin kullanlan kalplar, ok yksek dkm scaklklar nedeniyle refrakter malzemeden yaplmaldr.

18

Kokil Kalba Dkm;

ekil 2.16. Kokil kalba dkmde aamalar: (1) kalp n tavlanr ve kalp ayrc bir sv ile yalanr; Kokil Kalba Dkm;

ekil 2.17.Kokil kalba dkmde aamalar: (2) maalar (kullanlyorsa) yerletirilir ve kalp kapatlr, (3) erimi metal, iinde katlaaca kalba dklr;
19

2.8.1.Avantajlar ve dezavantajlar Kokil kalba dkmn avantajlar: Yksek boyutsal kontrol ve yzey kalitesi Souk metal kalbn yol at hzl souma, ince taneli bir yap olumasn salar, bylece dkmler daha dayankl olur

Dezavantajlar: Genel olarak dk scaklkta eriyen metallerle snrldr. Kalbn almas gerektiinden, kum dkme gre daha basit geometriler dklebilir. Yksek kalp maliyeti vardr.

2.8.2.Kokil Kalba Dkmn Uygulamalar Yksek kalp maliyeti nedeniyle, yntem yksek retim miktarlarna ekonomik olur ve buna gre otomatize edilebilir. Tipik paralar: otomotiv pistonlar, pompa gvdeleri ve belirli uak ve roket dkmleri vb. Yaygn dklebilen metaller: alminyum, magnezyum, bakr esasl alamlar ve dkme demir.

2.9.BASINLI DKM Erimi metalin yksek basn altnda kalp boluuna enjekte edildii bir metal kalba dkm yntemidir. Basn, katlama sresince devam eder ve ardndan kalp alarak para karlr (7140MPa). Bu dkm ilemindeki kalplar basnl dkm kalb (die) olarak adlandrlr ve bu nedenle ad basnl dkmdr (die casting). Metali kalp boluuna zorlamak iin yksek basn kullanlmas, bu yntemi dier kalc kalba dkm yntemlerinden ayrr ve bu sayede ince kesitler tam olarak dolar.

20

2.9.1.Basnl Dkm Makineleri Sv metal kalp boluuna zorlanrken, iki kalp yarsn uygun ekilde yakn ve kapal tutacak biimde tasarlanrlar. ki temel tr: 1. Scak hazneli makine 2. Souk hazneli makine 2.9.2.Scak Hazneli Basnl Dkm Metal, bir kap iinde eritilir ve bir piston, metali yksek basn altnda metal kalba enjekte eder. Yksek retim hzlar ile saatte 500 para yaplmas mmkndr. Uygulamalar, silindir pistonu ve dier mekanik bileenleri kimyasal olarak etkilemeyen, dk scaklkta eriyen metallerle snrldr. Dkm metalleri: inko, kalay, kurun ve magnezyumdur.

Scak Hazneli Basnl Dkm

ekil 2.18. Scak hazneli dkm evrimi: (1) kalp kapal ve piston gerideyken, erimi metal hazneye doru akar;

21

Scak Hazneli Basnl Dkm

ekil 2.19. Scak hazneli dkm evrimi: (2) zmba haznedeki metali kalbn iine akmaya zorlar ve souma ve katlama srasnda basnc srdrr; 2.9.3.Souk Hazneli Basnl Dkm Makinesi Erimi metal, Bekletme potasndan bir kepe ile kalp boluunu doldurmaya yetecek kadar alnp stlmam hazneye dklr ve bir piston metali yksek basn altnda kalp boluuna enjekte eder. Dkmn elle yaplan aamalar nedeniyle, genellikle scak hazneli makinelerdeki kadar yksek olmayan retim hz mevcuttur. Dkm metalleri: alminyum, pirin ve magnezyum alamlar, Scak hazneli yntemin avantajlar, dk erime scaklna sahip alamlarla snrldr (inko, kalay, kurun).

2.9.4.Souk Hazneli Basnl Dkm

ekil 2.20. Souk hazneli basnl dkm evrimi: (1) kalp kapal ve piston gerideyken erimi metal hazneye dklr;
22

Souk Hazneli Basnl Dkm

ekil 2.21. Souk hazneli dkmde evrim: (2) Piston hareket ettirilerek metali kalp boluuna akmaya zorlarken souma ve katlama srasnda basnc srdrr; 2.9.5.Basnl Dkm Kalplar Genellikle takm eliinden, kalp eliinden veya maraging eliinden yaplr. Dkme elik ve dkme demirin kalplanmas iin Tungsten ve Molibdenli (yksek refrakter kaliteleri) kullanlr. Aldnda paray karmak iin karc pimler gerekir. Yapmay nlemek iin kalp boluuna yalayclarn pskrtlmesi gerekir. Sabit scaklkta alma iin gerektiinde stlabilir ya da suyla soutulur.

2.9.6.Avantajlar ve dezavantajlar Basnl dkmn avantajlar: Yksek retim miktarlar iin ekonomiktir. Yksek boyutsal doruluk ve yzey kalitesi vardr. nce kesitlerin oluturulmas mmkndr. Hzl souma, dkme ince tane boyutu ve yksek dayanm salar.

Dezavantajlar: Genellikle dk erime scaklna sahip metallerle snrldr. Para geometrisinin dklen parann kalptan kolaylkla karlabilmesi gerektiinden ok karmak olmamas gerekir.

23

2.10.SAVURMA (SANTRFJ) DKM Merkezka kuvvetinin erimi metali metal kalbn d blgelerine databilmesi iin kalbn yksek hzla dndrld, yaygn bir dkm yntemidir. Bu gruptaki yntemler: Gerek savurma dkm Yar savurma dkm Savurmal dkm

2.10.1.Gerek Savurma Dkm Erimi metal, boru benzeri dnel simetrik bir para retmek iin dnen kalbn iine dklr. Yksek hzda dnmenin salad merkezka kuvvetler sv metalin kalp i cidarna homojen olarak dolmasn ve kalbn i eklini almasn salar. Paralar: borular, tpler, burlar ve halkalardr. Dkmn d yzeyi yuvarlak, oktagonal, hegzagonal vs. olabilir; ancak ii ekli, radyal simetrik kuvvetler nedeniyle (teorik olarak) mkemmel yuvarlaklktadr. Dnme ekseni yere paralel dik ya da yatk olabilir.

Gerek Savurma Dkm;

ekil 2.22. Gerek savurma dkm ile boru dkm ekipman;

24

2.10.2.Yar Savurma Dkm Savurma kuvveti, borusal paralar yerine dolu dkmler retmek iin kullanlr. Kalplar, merkezden metal besleyecek besleyicilerle birlikte tasarlanr. Dkmdeki metalin younluu, dn merkezine oranla d kesitlerde daha byktr. ounlukla, kalitenin en dk olduu ksm olan, dkmn merkezi talal ilenerek uzaklatrlan paralarda kullanlr. rnekler: tekerlekler ve makara.

Yar Savurma Dkm;

ekil 2.23. Savurmal dkm yntemi; 2.10.3.Savurmal Dkm Kalplar, para boluklar dnme ekseninden uzak olacak ekilde tasarlanarak erimi metalin merkezka kuvvetiyle bu kalp boluklarna datlabilecei ekilde dklr. Kk paralar iin kullanlr. Dier savurma dkm yntemlerinde olduu gibi parann radyal simetrik olmas gerekmez.

25

Savurmal Dkm;

ekil 2.24. (a) Savurmal dkm yntemi merkezka kuvveti metalin dnme ekseninden uzaklaarak kalp boluklarna akmasna neden olur; (b) dkm para; 3.DKM LERMLERNDE KULLANILAN OCAKLAR Dkmhanelerde en yaygn kullanlan ocaklar unlardr: Kupol ocaklar Dorudan yakt yakan ocaklar Potal ocaklar Elektrik ark ocaklar Endksiyon ocaklar

26

3.1.Kupol Ocaklar Tabanna yakn yerde dkm az olan dikey silindirik ocaklardr. Sadece dkme demir iin kullanlrlar. Dier ocaklar da kullanlmasna ramen, en byk tonajl dkme demirler kupol ocanda eritilir.

Demir, kok kmr, kireta ve dier muhtemel alamlar ieren arj, kupol yksekliinin yarsndan daha aaya yerletirilen bir arj kapsndan st ste tabakalar halinde yklenir. Alt blmde bulunan pencerelerden(tyer) basnl hava flenerek tututurulmu kokun yanmas hzlandrlr. Eriyerek kok yatana szlen sv demir belli aralklarla dkme kanalndan alnr.

ekil 3.1. Kupol ocann kesiti;

27

3.2.Potal Ocaklar Metal, yanan yakt karm ile dorudan temas etmeden erir. k eskiden beri kullanlan basit yapl ocaklardr. Kap (pota), refrakter malzemeden (grafit SiC veya yksek alaml elikten yaplr. Bronz, pirin ve inko ve alminyum alamlar gibi demir d metaller iin kullanlr. Dkmhanelerde tr kullanlr: (a) Kaldrmal tip, (b) sabit, (c) Devrilebilen potal ocak.

Potal Ocaklar

ekil 3.2. Potal ocaklarn tr: (a) kaldrmal pota, (b) erimi metalin kepeyle alnmas gereken sabit tip, ve (c) Devrilen potal ocak; 3.3.Elektrik Ark Ocaklar arj, bir elektrik arknn rettii s tarafndan eritilir. Yksek g tketimi vardr. Elektrik ark ocaklar yksek eritme kapasiteleri iin kullanlr (25-50 ton/saat). ncelikle elik eritme iin kullanlr. ki ya da elektrotlu tipleri vardr. Hemen her kapasitede bulmak mmkndr. Temiz ve zelliklerin kontrol kolaydr. Yksek scaklk(3000 oC).

28

ekil 3.3. elik retimi iin elektrik ark oca; 3.4.Endksiyon Ocaklar Metal iinde manyetik alan oluturmak iin bir bobinden geen alternatif akm kullanr. Endklenen akm, hzl stma ve eritme salar. Elektromanyetik kuvvet alan, ayrca sv metalde kartrma etkisi oluturur. Metal, stc elemanlarla temas halinde olmadndan, yksek kalitede ve saflkta erimi metaller retmek iin ortam sk ekilde kontrol edilebilir. Erimi elik, dkme demir ve alminyum alamlar, dkm ilerindeki yaygn uygulamalardr.

Endksiyon Oca;

ekil 3.4. Endksiyon oca;

29

3.5.Kepeler Erimi metalin, eritme frnndan kalba sevki, bazen potalar kullanarak yaplr. Transfer, daha ok da, kepeler yardmyla yaplr.

ekil 3.5. ki yaygn kepe tr: (a) kren kepe ve (b) iki kiiyle tanan kepe; 4.KATILAMADAN SONRAK LAVE AAMALAR Budama Maann karlmas Yzey temizlii Muayene Tamir (gerekirse) Isl ilem

4.1.Budama Dey ve yatay yolluklarn, besleyicilerin, ayrma yzeyi apaklarnn, maa desteklerinin ve dier fazla metalin dkm paradan uzaklatrlmasdr. Gevrek dkm alamlarda ve kesiti nispeten kk olanlarda, fazlalklar krlarak uzaklatrlabilir. Aksi halde, ekileme, kesme, el testeresiyle kesme, bantl testereyle kesme, talama ve deiik alevle kesme yntemleri kullanlr.

30

4.2.Maann karlmas Maa kullanlmsa, bunlarn uzaklatrlmas gerekir. ou maa balayc ierir ve balayc tahrip olduundan, dkmden dklerek karlar. Baz durumlarda, dkm elle veya mekanik olarak sarsarak karlabilir. Nadiren de, maalar, balayc maddeyi kimyasal olarak zerek uzaklatrlr. Kat maalar ekilenmeli veya presle itilmelidir.

4.3.Yzey Temizlii Dkm yzeyinden kumun temizlenmesi ve yzey grnmnn iyiletirilmesi ilemidir. Temizleme yntemleri: andrc iinde titreim, kaba kum taneleri veya metal bilyelerle hava pskrtme, tel fralama, silme ve kimyasal dalama. Yzey temizleme, kum dkm iin ok nemlidir. ou kalc kalba dkmde bu admdan kanlabilir.

Dkmde hatalar olabilir ve bunlarn varlnn ortaya karlmas iin muayeneye gerek vardr.

4.4.Isl lem zelliklerini gelitirmek iin dkm paralara genellikle sl ilem uygulanr. Bir dkme sl ilem uygulama nedenleri: Tala kaldrma gibi sonraki ilemler iindir. Parann servisteki uygulamas iin istenen zelliklerin kazandrlmas iindir. yapsal bozukluklar gidermek amaldr.

5.DKM KALTES Dkm ileminde, rnde kalite hatalaryla sonulanacak pek ok yanl ey yapma olasl vardr. Hatalar aadaki gibi snflandrlabilir: Tm dkm yntemlerinde grlebilecek yaygn hatalar, Kum dkm ilemiyle ilgili hatalar,

31

5.1.Genel Hatalar: Eksik Dkm Kalp boluu tamamen dolmadan katlaan bir dkm;

ekil 5.1. Dkmdeki baz yaygn hatalar: (a) eksik dkm; 5.2.Genel Hatalar: Souk Birleme Metalin iki paras birlikte akar ancak erken katlama nedeniyle souk birleme hatas oluur.

ekil 5.2. Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (b) souk birleme;

32

5.3.Genel Hatalar: Souk Yapma Dkm srasnda metal zerrecikleri ve kat taneler oluur ve dkm iinde kalrlar.

ekil 5.3. Dkmdeki baz yaygn hatalar: (c) souk yapma; 5.4.Genel Hatalar: ekme Boluklar En son katlaan blgesinde bulunabilecek sv metal miktarn azaldndan katlama bzlmesinin neden olduu yzey kmesi veya i boluk olumasdr.

ekil 5.4. Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (d) ekme boluu;

33

5.5.Kum Dkm Hatalar: Gaz Boluu Dkm srasnda dkm gazlarnn knn katlama balamadan tamamlanmamasnn neden olduu balon eklindeki gaz boluklar olumasdr.

ekil 5.5. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (a) gaz boluu; 5.6.Kum Dkm Hatalar: Gzenekler Dkm yzeyinde veya yzeyin hemen altnda ok sayda kk gaz boluunun oluumudur.

ekil 5.6. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (b) gzenekler;

34

5.7.Kum Dkm Hatalar: Penetrasyon Sv metalin akcl yksek olduunda, dkm yzeyinin kum taneleri ve metal karm iermesine neden olacak ekilde, kum kalp veya maann iine nfuz edebilir.

ekil 5.7. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (e) penetrasyon; 5.8.Kum Dkm Hatalar: Kalp Kaymas st ve alt derecelerin birbirine gre yana kaymasnn neden olduu, dkm parasnn ara yzeyindeki bir kademedir.

ekil 5.8. Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (f) kalp kaymas;

35

5.9.Kum Dkm Hatalar: kme

ekil 5.9. Kum dkmlerdeki kme ve nlenmesi: (a) yaygn grlen bzlme boluu, boluun olmamas halinde yzeydeki kme ve (c) maa kullanmyla kmenin nlenmesi; 6.DKMHANEDE MUAYENE YNTEMLER Eksik dolgu, souk yapma ve dier ciddi yzey hatalarnn ortaya karlmas iin grsel muayene, Toleranslarn karlandn gstermek iin boyut lmleri, Dkme metalin kalitesiyle ilgili, metalurjik, kimyasal, fiziksel ve dier testler,

7.DKM METALLER ou ticari dkmler, saf metallerden ziyade alamlardan yaplr. Alamlar genelde kolay dklr ve rn zellikleri daha iyidir.

Dkme alamlar aadaki gibi snflandrlabilir: Demir esasl Demir d

7.1.Demir Esasl Dkm Alamlar: Dkme Demir Tm dkm alamlarnn en nemlisidir. Dkme demir dkmlerin tonaj, ounlukla dier tm metallerin toplamnn birka katdr. Baz trleri: (1) kr dkme demir, (2) kresel dkme demir, (3) beyaz dkme demir, (4) temper dkme demir ve (5) alaml dkme demirler. Tipik dkme scaklklar 1400C (bileime baldr).

36

7.2.Demir Esasl Dkm Alamlar: elikler eliin mekanik zellikleri, onu aranan bir mhendislik malzemesi yapar. Karmak geometrilerin oluturulma kabiliyeti, dkm ok kullanlan bir ekillendirme yntemi haline getirmitir. eliin dkmndeki zorluklar: eliin dkm scakl, dier ou metalden daha yksektir 1650C. Bu scaklklarda elik kolayca oksitlenir; bu nedenle erimi metalin havadan izole edilmesi gerekir. Erimi elik nispeten dk akcla sahiptir.

7.3.Demir D Dkm Alamlar: Alminyum Genellikle kolay dklebilir olarak bilinir. Alminyumun dk erime scakl nedeniyle, dkme scaklklar dktr . Tm = 660C

zellikleri: Hafif yap Isl ilemlerle dayanm zelliklerinin deitirilebilmesi Tala kaldrma kolayl

7.4.Demir D Dkm Alamlar: Bakr Alamlar Bronz, pirin ve alminyum bronzu trleri vardr. zellikleri: Korozyon direnci yi grnm Yksek yataklama kalitesi

Dezavantaj: bakrn yksek maliyeti, Uygulamalar: boru ek paralar, tekne uskur kanatlar, pompa elemanlar, ss eyalar vb.

37

7.5.Demir D Dkm Alamlar: inko Alamlar Yksek dklebilirlik, basnl dkmde yaygn kullanm, Dk erime scakl inkonun erime scakl Tm = 419C Dkm kolayl iin iyi akclk, zellikleri: Dk srnme dayanm, bu nedenle dkmler uzun sreli yksek gerilmelere maruz braklamaz.

8.RN TASARIM PRENSPLER Geometrik basitlik: Dkm, karmak para geometrilerinin oluturulmasnda kullanlabilmesine ramen, para tasarmnda basitlik, genellikle dklebilirlii arttrr. Gereksiz karmaklktan kanlmas: Kalp yapmn basitletirir. Maa ihtiyacn azaltr. Dkmn dayanmn arttrr.

rn Tasarm Prensipleri; Dkm paralardaki keler: Gerilme oda olduklarndan ve scak yrtlma ve atlamalara neden olabileceklerinden, keskin ke ve alardan kanlmaldr. kelerde byk radysl ke dolgular tasarlanmal ve keskin kenarlar yuvarlaklatrlmaldr.

38

9.YZEY EM TOLERANSI Para tasarmndaki kk deiiklikler, maa ihtiyacn azaltabilir.

ekil 9.1. Bir maa kullanmna ihtiyac ortadan kaldran tasarm deiiklii: (a) orijinal tasarm ve (b) yeni tasarm;

39