Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 182

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

TAMAZIT TURA

IMEBBER N TESUNT Youcef MERAHI AGRAW N TIRA Hamid BILEK Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH Samir ARKAM Ramdane ABDENBI URAN DEG WUUN-AGI :

Abdenour HADJ-SAID, Abdelhafid CHENANE, Hacene HALOUNE, Youcef MERAHI, Mehenni SEHRANE, Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Ahcene MARICHE, Ahmed HAMOUM, Malek HOUD, Youcef ACHOURI, Djamel HAMRI, Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Inelmaden n tmazit (T.O), Ramdane LASHEB, Said ZANOUN, Ramdane ABDENBI, Hamid BILEK, Omar OULAMARA.

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger B.P. 400, 16070, El Mouradia Alger

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAERFANT TASELWIT N TEGDUDA ASQAMU UNNIG N TIMMUZA

TAMAZIT

TURA

tamazi$t tura

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza


Tamazit tura Un 3 / uct 2009

ISSN : 1112-9417 Dpt lgal : 4832-2008

Tamazit, imira, tewa kan ad tt-naru ad tt-ner.

AGBUR
Meziane Rachid, Gainsbourg-nne Cwi seg wayen d-an
Abdenour HADJ-SAID Abdelhafid CHENANE

TAJMILT
11 16

I yimedyazen n Lezzayer

TAMEDYAZT
23 25 34 37

Abernus n jeddi yexnunes Akmaz ileb-it ua Tasrit n Nezval


Mehenni SEHRANE

Youcef MERAHI - Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM

Mohamed Zakaria BENRAMDANE Louis ARAGON Tasuqelt : Hacene HALOUANE

I yettamnen tanut ala talut


Ahcene MARICHE

TAMAYT
43

Amecu

TULLIST
49 56 66

Zizi Belid

Guy DE MAUPASSANT Tasuqelt : Ahmed HAMOUM Malek HOUD Youcef ACHOURI

Tiqqad n wul

Au n tirga - 1

TUKKIST
77

Djamel HAMRI

Aar aneggaru - 2

Lezib n yiersiwen - 1 Arranku - 1

Fatima AIT HAMLAT George ORWELL Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI Paulo COELHO Tasuqelt : Inelmaden n Tmazit (T.O)

88 94 105

Tamedyazt n tilawin n lgirra n 1954-1962 Talalit n temdint n Wehran Unicode akked tira n tmazit Yual-as wawal i Yugurten, Tullianum, taggara n Yugurten
Hamid BILEK Ramdane ABDENBI Said ZANOUN Ramdane LASHEB

ARIS

117 127 133 145

Timlilit akked Muend U Yeya


Omar OULAMARA

ASMEKTI
153

TIGEJDIT
Nenna-d deg wuun wis sin n tesunt-agi belli tutlayt Tamazit tewa kan ad tt-naru ad tt-ner. Ma yella tauri tban-a-d, maca amek ara naru ? S wacu ara naru ? Mai d tamsirt n yilugan n tira, d tajerrumt ne d taseftit i d iswi n tgejdit n wuun-agi, maca d awelleh ef wallalen n tsenselkimt i -yettunefken i wakken ad dnesnulfu ayen i newa i tira n tutlayt-nne akken iwata lal. D allalen-agi n tsenselkimt i -yeldin tiwwura n umaal akken i tent-ldin i tutlayin nnien. Taswit-agi nufa abrid igerrzen i useqdec-nsen imi tamazit tella-d amkan-is di Internet. Yeggra-d cwi n lexa deg wayen yerzan taywalt akked temliliyin gar widen iqeddcen as akka Internet ur yesi ara tilisa, maca skud nuki i wuguragi, yiwwas ad tili tifrat. as allalen-agi i medden irkelli, maca anadi akked usnulfu san imawlan. D annar ifergen yesa ilugan, ef waya mai win yekkren ad d-yesnulfu war ma yerra lwelha-s s ayen xedmen widen i t-yezwaren er ccel-nni akked llsas ief t-xedmen. Leqdic amaynut yezga d

akemmel ef wayen yellan yakan, d tarusi ef llsas n wayen yettwaqedcen akked wayen ief yella umsefhem di tazwara, mai yal tikkelt ideg ara d-iban kra, yessefk ad d-niwed i kullec seg umezwaru : da mi nu lmitra ad nwexxer s snat lmitrat. Tagi d tiri i widen yettarun s tmazit, i widen i dyettarun i tesunt-agi, nessaram ad as-d-slen, i wakken ad neddukel ef wallalen n tira i -iwulmen, ara -yessehlen axeddim i wakken ad na war ma nwexxer.
Agraw n tira

TAJMILT

Meziane Rachid, Gainsbourg-nne


Abdenour HADJ-SAID

meslay ef yiwen unaur am Meziane Rachid mai d ayen isehlen, fessusen. Llant snat ssebbat n wannect-a : tamezwarut, Meziane Rachid yekreh ad d-yemmeslay ef yiman-is, yesmenyaf ameslay ef wiya. Tis snat, tameddurt taurit-ines teur ayen din, ad tewqe d acu ara dtini, d acu ara tee. Isem n Meziane Rachid yuzzel ef yal iles, nettaf-it di tezlatin mechuren, di tedwilin yettwassnen, di tceqqufin n umezgun, ula deg yisura n tiliri ! Wid t-yessnen ssawalen-as Ccix ne Serge Gainsbourg imi yettak anzi ur-s abeda s yigirru-nni ur ntekkes ara ef yimi-s akk d tektiwin-ines ur neddi ara d tektiwin ileun di tallit-nni, imi yezga yettawi-d amaynut. Yala MHamed, yettwassnen s yisem n Rachid Meziane, ilul ass n 27 fvrier 1944 di Lezzayer tamanat, di tlemmast n la Casbah. Imawlan-is usan-d seg Ueffun, di tmurt n Leqbayel, am aqa n yimezda n la Casbah. Asmi yesa 5 yiseggasen di lemer-is, mbed kra n wagguren yessedda di lemqam n Sidi ebderraman anda yera leqran, yessekcem-it baba-s er uerbaz umi qqaren Ecole du Soudan. Yezga d amezwaru gar tezyiwin-is, maca tirga-ines netta mai d leqraya, tirga-ines d tauri, d isefra, d ccna. d setti-s Fama i s-yesemmlen ccel-agi. D agerruj n yisefra d tmucuha d yinzan n

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 11 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

zik. Isefra imezwura yura Meziane Rachid d wid i s-d-tenna setti-s umi ibeddel kra n yimeslayen. Ar ass-a mazal-itt d nettat i d tala seg wanda i d-yettagem. Asmi yewwe 14 yiseggasen, yugi ad yekcem er Lyce, yesmenyaf ad yexdem akken ad iiwen baba-s. Yual uerbaz-ines d lqahwa umi qaren Caf Malakoff n Lhadj MHamed El Anka. D yiwet lqahwa anda d-ttnejmaen akk yinauren d yicennayen n lweqt-nni. Dinna i yessen El Anka, MRizek, MNouar, Hsisen, Slimane Azem, El Hasnaoui. Dinna dien umi yesla i tikkelt tamezwarut i Rradyu (umi ssawalen di lweqt-nni TSF).

Meziane Rachid

Di lqahwa-agi n Malakoff i d-yemlal d yismawen mechuren n lweqt-nni deg uric-agi n ccna d ssinima am : Amraoui Missoum, El Hadj Omar (gma-s s babas), El Hadj Mhamed El Anka, El Hadj
- 12 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mrizek, Mustapha Toumi, Hsissen, Khlifa Belkacem, Boudjema El Ankis, Iguerbouchne, Rouiched Imir-nni da i yekcem Meziane Rachid i tikkelt tamezwarut er Rradyu, yecna-d srid er umaaf di tedwilt n Cheikh Noredine Iennayen n uzekka, ayagi yera-d deg useggas n 1956. Di 1959, Meziane Rachid yea-tt-id di Fransa, di Lpari m leqwas. Dinna yemlal-d dien d waas n yinauren, imiren yakan yebda yettaru tuac i yefka i kra n yicennayen yualen mechuren. Di lweqt-nni, ccna ne tauri s umata d lib, d annect-agi i yewwin Meziane Rachid ad ibeddel isem-is. Di taggara n 1959, Meziane Rachid yekcem er uerbaz n umezgun umi qqaren Ecole Bodieux i d-yezgan di rue de Rouen di Lpari. Deg umenzu n useggas 1960, di lqahwa La Favorite ne di El Djazar, Meziane Rachid yemlal-d d yinauren yettwassnen di lweqt-nni am Slimane Azem, El Hasnaoui, Akli Yahiatne, Dahmane El Harrachi, Mustapha El Anka, Farid El Atrache, Mohamed Abdelwahab. Di 1962, Meziane Rachid yual-d er Lezzayer, yewwi-d yid-s tamusni tamaynut deg uric-agi n Rradyu i yessexdem i wakken ad d-yessali aswir n Rradyu tazzayrit (RTA) s tedwilin timaynutin. Imiren da i yexdem tadwilt netta d Cherif Kheddam Iennayen n uzekka. Aseggas mbad, yual er Fransa. Di 1968, yual-d er tmurt yewwi-d yid-s agerdas n opticien. Tadwilt tamezwarut yexdem d tin n ba lxir netta d umedyaz Ben Mohamed. Di 1969, yexdem tizlit yualen mechuret umi qqaren Fama n Summer. Niqal ixdem-itt akken ad tt-yecnu Samy ElDjazari, maca yugi ad tt-yecnu, yesmenyaf ad yecnu tayri. Yefkayas snat tezlatin n tayri ri zzin d Ual-d kan, ma d Fama n Summer yecna-tt Meziane Rachid s timmad-is. S tezlit-agi yeffen i lqaleb n tezlatin n tallit-nni i yual yisem n Meziane Rachid yettwassen ugar. Ssyin d afella, yual Meziane Rachid yelha-d kan d Rradyu, yea axeddim-ines n lopticien. Amur ameqqran n tedwilin dyetteddin di Rradyu n teqbaylit d netta i d-yellan i lmendad-nsent.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 13 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Nezmer ad d-nebder gar-asent Timlilit, Amcic deg uqelmun, Awal, Lkar n Tizi n Tlata atg. Meziane Rachid yura aas n tezlatin i yicennayen yualen ttwassnen, gar-asen nezmer ad d-nebder : Idir, Chenoud, Samy ElDjazari, Kaci Abdjaoui, Nouara, Karima, Zehra, Chabha, Drifa, Ouardia Aissaoui, Nadia Baroud, Tullas n Djurdjura, Medjahed Hamid, Belkheir Mohand Akli, Ziouche Nacer atg. Di 1973, yella-d i lmendad n tuffa n yiwen uebsi umi qqaren Tacemlit i d-ijemen aas n tezlatin timaynutin d-yettawin ef tummast d yidles d tutlayt tamazit. Gar yicennayen yettekkin deg uebsi-agi, yella : Meziane Rachid, Idir, Sid Ali Nait Kaci, Medjahed Hamid, Imazien Imula, Isulas, Igudar, Nait Isaad D Kateb Yacine i dyuran tazwart (prface) i uebsi-agi anda yefka i yicennayen-agi yettekkan deg umennu ef yidles d tugdut isem n imjuhad n ccna (=Les maquisards de la chanson).

Meziane Rachid

- 14 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

I wakken ad yefk afus i yicennayen imaynuten, yexdem yiwet terigt umi isemma Dormi i d-yessuffen azal n 10 iyebsiyen. Di 1982, Meziane Rachid yettwazel ef Rradyu, ur yeib ara i yimebbren n tallit-nni, yeqqim berra n unnar azal n 7 yiseggasen, d tallit taberkant di tmeddurt n unaur-nne. Yeqqim akken almi d 1989, asmi tebda tallit n tugdut, yual-d er Rradyu u yexdem tadwilt Aerbal. Yual d netta i d ajgu alemmas n Rradyu. Di 1990, yekcem er unnar n tiliri anda d-yella i lmendad n tedwilt Fekker terbe akked kra n isura ef Slimane Azem, Cheikh El Hasnaoui, Samy El-Djazari, Youcef Abdjaoui, Farid Ali d wiya nnien. Aas n wid yessnen tuac-is d wayen yura maca ur t-ssinen ara netta s timmad-is, acku Meziane Rachid d argaz ur nemmel ara ad d-iban, ixeddem tauri i turi, ur yettnadi ara ef ccia. Meziane Rachid yura azal n walef (1000) n tezlatin d yisefra, d lmuzigat, d tedwilin n Rradyu, d tceqqufin n umezgun. Ulac annar n turi ur yekcim ara. Ismawen i s-ttaken wid t-yessnen d wigi : Le faiseur de tubes, Le talentueux touche--tout, lartiste accompli, Larchiviste de la radio, Serge Gainsbourg algrien, Le Cheikh. Fama n Summer, Ma d awal, Ugade, Ssendu (yecna Idir), A k-wei a mmi zizen (tecna Nouara), Lmena-w (yecna Youcef Abdjaoui), Ay aeddad (yecna Samy El-Djazari) d netta. Yexdem ayen din n tedwilin yettwassnen sur yimsefliden n Rradyu, gar-asent : Iennayen n uzekka akked Cherif Kheddam, Nnuba n ba Lxir akked Ben Mohamed, Timlilit, Aerbal, atg. Annect-agi akk yexdem yerna yeqqar mazal ur ssawe ara !

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 15 -

Cwi seg wayen d-an


Abdelhafid CHENANE

Cwi n wawal seg wayen i d-yeooa Louns Matoub


- Ass-agi lli$ azekka wissen, nni$-d ayen ri$ akked wayen ttwali$ cfut di terga ma $li$ d anza-w ara wen-d-yessiwlen ! - emmde$ ad $abe$, ad nfu$ si tmurt, emmde$ ad le$ deg yirebbi n lmut ! - Bezzaf yettazzal lawan, aan n temi d ussan - Ccetwa teqse akukru deg-ne$ ur yettefer ! - ar-as udem-is d lfer, xas lezen deg wul yefve !

- 16 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Di twenza-w ay emrent temssal agraw ! - Vefre$-k s wallen-iw, ru ay abib-iw ri$ ur d-tettu$alev ! - Rri$-as tablavt i wul ! - Fket-iyi ttwab-is yemmut ! - Ggulle$ $ef wayen i$ef i d-nuda$ ar ad t-awi$ ! - Ooet-iyi ad nfu$ ammer ad ttu$, tekbel-iyi tayri ieddan ggumma$ ad bru$ ! - Hha ad t-iwet uberi n tissas ! - ulfa$ mi d-tetteddu m leqq ad tefru yid-i cc$el-is ! - Imi ddunit d aserwet mlet-iyi d acu i d taggara ? - JSK akked wid-nni i tt-iemmlen sellem-iyi $ef Yigawawen, ur zeggel edd s u$afer

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 17 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Kemmel-as akken ad tertiev ! - Lemmer nettezzib i ccwal uqbel ad d-ilal, ur tti$zifent tmucuha ! - Mai d lebs i iweren ne$ d la i da$-yernan ! - Nekk velbe$ $ur-m ad ili$, deg wakal-im ma $li$ tamvelt-iw asmi ara ad teder ! - Qqar kan sidi i wid i k-yezzuzunen ! - Ru ay abib-iw siwa ass-a mi teff$ev ! - Rru ame$bun yeweq ? - ef tidet i yuli did, armi d-yewwev ujdid aqdim fell-as i tebban - Semme$-awen ma tezzmem imi ur t-vallem $ef yiuran n lehlak-iw - aa tannumi, tewer tannumi !

- 18 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Taserdunt lemer turiw lemmer ad as-ku$ le$bayen-iw ad aten-d-tesu d akniwen ! - Ttmektaye$-d tmenac, mi akken teoouooeg temi-w ! - en waman d yis$aren nekk mual ad medlent wallen ! - Ur d clige$ di tqerrac i yi-d-tettheggi tem$er-iw ! - Win yewwten yeqqar yettwet, bu tidet yeggul yenet - Xas rut fell-i ay ibiben di nnger ara mmte$ azekka ! - Yennulfa-d waqel n wejdid, leohel d leqel i t-yifen ! - ay mai d afessas wawal s wacu i da$-ssamnen ! - len-a$ deg ubuneqqar !

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 19 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Louns MATOUB

- 20 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

TAMEDYAZT

I yimedyazen n Lezzayer
Youcef MERAHI

Aux potes algriens (Le chemin de ma route) Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM Yyaw kenwi A tili ddaw tili Mazal ur ye$li Usirem A nrefdet asefru (J.S.) Yyaw $er tafat Myessemarrev weskerer D wungif amja n wawal Awal t-yesgenfen as timess teqqacec Tepenaj tesmentag Tga abrid i umedyaz Yyaw, kenwi Ay at wawal Ur tessagad tebrek n lam as d imarfan... A neet nni

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 23 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amedyaz : Wakka yu$alen d bu wawal ? Ti$ri : D wid yeggugmen yepnadin Ssutren talqimt a-ten-an... Amedyaz : I wumi-ten ? Ti$ri : Pwazeren s leb$i n wass, rsen anda tenjer tamart d unal n ucebbub, rsen deg yimi n At igerzan legga$en, yesnernayen di twacult rennun di taddart m rray d ilem, wid umi erqen yismawen ddaw tili di tili. Amedyaz : I kra d-yekkan seg wulac... Awal d-yu$alen...

Ahaw ah, gnet di lehna A wid yuklalen taguni Amedyaz yu$al deg-s wawal S leqve d tefrut

Imberren :

- 24 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Abernus n jeddi yexnunes


Mehenni SEHRANE

1 Ssumte azeguf ddle aweuf eme ad iyi-d-yas yies Bubbe acruf yeqqel-i d aselluf nwi lxir sur-s Ccah ri am buzelluf imi d rray yettenunuf ur wid ur nesi llsas 2 Abernus n jeddi yexnunes yiwen ur d-yeclig deg-s yurad yise s ugeffur Acengu iedda tilas yewwe wagus er wammas udiq yezga-d yettkuffur

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 25 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ah ! ya lwed amessas dayen xabent tissas ula wi wten agejdur 3 Ttxilek a zzher-iw kker tafrara ad tt-nemmagger ddeqs aya segmi ta Yif-ik ula d ifker yessan tizya-s gi d yekker yera anda yessawe Ke d ssed d amedegger xas ef medden yugar tei kan lebi-w yecwe 4 Atan wul-iw yettnehhit yiwen ur t-yewwit d Rebbi kan i ielmen Teqqel-i tament d lentit wass tameddit ur nfien yimeawen Awi-d ur nettu taallit deut tafejrit ad yekfu fell-i usawen 5 Xas deg yieblan i nensa gar medden nezga nesa neqqar-asen bxir
- 26 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Lezen deg wul irea sur Rebbi i d-tusa mai d kra ief nettwexxir Gar yielli d wass-a lif yessu tilisa tewwe er wanda ur nezmir 6 Ru ayen iru uzger mi s-nnan dayen kker yewwe-d wass-ik Seg uzaglu arur-is yekker qqaren-as yezmer anwa ara yettun lxir-ik Taggara tawerqet-is tezzer kra yekrez yefferfer nnan-as akk a nnger-ik 7 ef yiwen rrbe yugar d zzher-is yekker teswa-as-d s udfel Fell-as i tqeddec Lezzayer yekseb dderz n Tmizar yerna tiza n Camlal Ma d waye yekkerker deg umagrad i t-yurez ddayer d akessar i s-tmal

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 27 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

8 Aql-i am win yettwarzen s lxiq itmarzen telme a Llah di ccan-iw lam yeqqel-i d awazen ssad i t-yurzen yettcewwil deg wussan-iw Anna a Rebbi zizen kfu fell-a lezen Sali-d iij-iw 9 Anwa at Rebbi nnig-i ne d acu-t wagi anda i tt-gre teqqur Ugur er-i d imezgi mai d inebgi attafttar yeur fe-k ke d inigi a qessam yellan nnig-i dawi ul-iw merur 10 Yekkat udfel s gawarir yessa-d afir tedel tizi d texnaqt

- 28 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Iij yeqqel er deffir yea asigna ad yezwir tusut ttataf di txanaqt A win ineqqen yessidir ccan-ik ur s-nezmir eban-k a bu txelqit !

11 A wi d-yerran iij ar Awrir ne ielli er deffir ad s-yelhu i zzman s ttawil Ayen n dir ur s-nezmir win iaren yezwir win yebun yini-as alil I leyub-im fe amezzir ad ten-kkse ef unyir ahat tafat ad d-til

12 Yettru-d wul meskin medden ur s-slin ilen bxir i yella Netta d lxiq i s-yezzin cudden-t am tmeqyasin yettnusu di tawla

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 29 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ay aessas n tselnin dawi-yi d amuin aql-i deg yir ala

13 Zi nekk d alu ur faqe d tierci i ctaqe dayen i yi-d-iaen d amur Widak umne sadqe seg wul i ten-rufqe kkan-iyi s deffir urur urek a Rebbi i ten-elqe tzemre-asen taqe ssemlil-iten d wugur

14 ur-i zzher d aerki ur iban anda yetteki ma yid-i ne xai Yettarra-t kan i umarki nekk ile ad yeccetki ad iwet ad ier lqai Zien am yebki mi s-d-fkan imensi yettu-yi akk mai

- 30 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

15 ur-i zzher d imcennef yessewa-yi anunef yeggumma ad iyi-ibudd Si lebel yewwi-yi-d acerraf yessewa-yi acennef mi tt-fsi netta ad tt-icudd A win yellan d ccaref dawi zzher-iw yekref ttxilek a Rebbi lmabud 16 Ata wul-iw yeknef imarzit uaref ur ri ansi d-tekka D iri-w dayen yesqef lebi-w yekref wehme amek iga wakka ? Nna a bab igenwan ssixef fsi i icudden ef yixef dayen iumm-a wakka 17 Nna a Rebbi wali-yi-d ttxilek sel-iyi-d da-k-in s wid tessne

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 31 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Si tesraft kkes-iyi-d d iij-iw ssali-t-id lenaya n wid temmle Mi xi abrid hdu-yi-d er lua terre-iyi-d ili seg wid tuzze 18 Ddunit tewwe ar taggara ur d-yeggri wara ula d atmaten ttemyegzaren Yak caren yimezwura ur gin kra ur ttun ugziren Ur d-yeqqim leqder di tmira awal ma ezzif i yefra d win fessusen i yettezzren 19 Uli asawen s warur ur zgile ugur ula akken ur k-ae ara Ar wallen-iw cuba-k s aggur ssarme-k d amur ma d-tali ur ggane ara Tannumi teqqel-i d ugur tcudd-iyi fellattkur cukke ur ellu ara

- 32 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

20 Urga i yurga ugujil lmena ur t-tezgil ar ass-a ur d-tall ara Tizya-w qqarent alil d afu yettkemmil snemile ur sli ara Tudert-iw tebda tettmil iij-iw yugi ad d-iil cukke ur ellu ara 21 wi asawen d ukessar nuda-d akk timizar deg-i ur d-teclige ara Nedhe i ssad ad yekker yedda di tnafa n yifker yees ur d-yuki ara Tura dayen kni am umger iger-iw iteddu er nnger cukke ur ellu ara

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 33 -

Akmaz ileb-it ua
Mohamed Zakaria BENRAMDANE

I wedrum n At Memmer I wedrum n At Memmer wi ten-iqesden a d-iemmer yawi si tmusni n lejdud Lefhama si mkul i$mer tepfeooio bal leqmer s wazal mebla ledud Pre$-k a Bab n lamer $as sse$zef-asen lemer tgev-asen i lehmum ssdud Di laxert fiel akk ttjal Lxir yepban $ef bab-is d winna ay d nnib-is ar t-id-yawev lmijal

- 34 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Kul wa yuroa-t lesab-is di lxir-is ne$ di lib-is di laxert fiel akk ttjal Win yeaxren i Bab-is yepamen s webib-is ma ivurr-it wellah ar yuklal Akmaz i$leb-it u$a Ay diri d lxir yebvan yepunefken i yivan yeffer $ef wid yen$a la Amdan yennumen ilefvan s tarda yawez uvan $er tezdeg lemer yepa A Rebbi d ke i yeqvan abrid n ddnub yessavan akmaz i$leb-it u$a Latem d aan amqennin Recde$-k a lqelb-iw inin ddunit lemer tibnin siwa s lxir d lewqam

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 35 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Latem d aan amqennin seg uqerru ar tfednin yeggra-d i lhemm d aleqqam A Win s$ur ttmennin lefu nuroa-t d lesnin kul wa tebnuv-as lemqam

- 36 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasrit n Nezval
Louis ARAGON

Prose pour Nezval. Tasuqelt : Hacene HALOUANE (Nezval d yiwen umedyaz, d ameddakul n Aragon) A timess berriken, ay ajaji semmven I tefkev-a$ tafat, ad nwali i isebken Wissen ma twalam afrux yemmuten Sgelli yedder ay, ay, ay am ulac Ma d imedyazen n tura Ad as-tiniv $unzan tira Yal asefru d tamara Kkes akin aha tura ! Mai d yiwen i d-nwala Wis ma yella win iwalan amek yettmettat ufrux D awdec ye$li-d am udrar, susem ! Ur icennu ssya $er sdat, ur mazal ad yessewhem Inecwan-is qquren, am uldun i u$allen Yenxez ad as-tiniv d aslev mi yewwet deg walla$en D awal i d-yeccven seg yimi, d tawdect i uccagen Ye$li-d yigenni $ef tmurt akken kan ye$li ufrux

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 37 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D tafyirt ur nessawev, d awal ur d-yerri udrar Atan da$en umedyaz yeqlubbev deg yijernanen Ur mazal ad icali, tameddit $ef yi$allen Inijjel ur t-id-yettaaf, tafert $as s yisennanen Ur mazal ad k-mlile$ $er yinig deg yinafagen Visteslav Nezval Allen-ik, cfi$, am yigenni i uraden Tura, mi akka tu$alev d asefru mebla awalen Telev amzun d ameksa, i yiij, deg yi$aladen as erb ur k-id-yebis, d awal kan i k-i$evlen Ma tura aql-ak d agellid, yiwen ur yezmir ad k-yawev Ad k-walin medden $ef waggur, ne$ d aggur, ne$ d azayev A sanga teb$iv tawvev Ur mazal ad taggavev Ad d-mmeslaye$ fell-ak a Nezval ? D imeslayen iberkanen, la jerrven agerjum-iw D isennanen amzun d uzzal D iv $ef Prag D iv deg wul-iw Tira ad runt, asebdad imal Temmeslay-d rradyu $ef Nezval Yemmut, yemmut mazal ad d-ilal Wala$ tamurt, aggur di tmurt Wala$ later-ik di yal tamurt Wala$ lehwa di Prag m ivuvan n lehwa Sefvet aman $ef lemri Ooet ta$uct ad d-tem$i Ad ini$, ad ini$, ad gre$ ti$ri Ti$ri n ud$a$ yettwa$en

- 38 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ti$ri ad tessker id$a$en s usefru Di ta$uct-iw, d abeuc, d imru Di temgervt-iw d asaru Deg yi$urar n tiniri, aggur ur d-yettlal gma-s Tenjer-iten, tweef-iten, tesgem-iten, d lukfen yerna-d tissas Tameddit-agi rradyu ad d-tawi awal $ef Nezval Ad a$-d-tini yessusem D asigna yewwi-t wavu Ad kkse$ i ta$uct-iw cckal Ad ini$ awal ad ini$ Nezval.

Asgunfu (Intermde ) Taflukt tetteddu $ef waman $ef waman Am yifer n umagraman Taceivt yersen $ef ti D ayen i m-iruen tufiv-t Taflukt tetteddu $ef waman $ef waman Am yifer n umagraman Icerreg aman s tsusmi S tsusmi Asif lqay d aberkan Asif icuba amekti Amekti yebda la ifetti Icerreg aman s tsusmi S tsusmi Asif lqay d aberkan
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 39 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tavsa tlul-d texsi Texsi Ccna d amendil awra$ Ur nuda$ ara ad cebe$ Tameddit-a ne$ melmi Tavsa i d-ilulen texsi Ccna d amendil awra$ Taflukt tezzi tru tu$al Tu$al Akka kan $er trusi Tnuda ad as-yesslef wavu Ul-iw fell-as yettuvu Taflukt tezzi tru tu$al Tu$al Akka kan $er trusi Ival-d ufus yeluleq yeluleq Legga$ yecbe d ilemi Taflukt tebren ad tezzi Amzun seg usu i d-yeneq Ival-d ufus yeluleq yeluleq Legga$ yecbe d ilemi

- 40 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

TAMAYT

I yettamnen tanut ala talut


Ahcene MARICHE

D ayen i yi-d-teka yemma


lant snat tnuvin ttarwent-d akken deg yiwen waggur. Yiwet tettarew tidayen, tayev tettarew arrac. Almi d tikkelt-nni da$en llant s tdisa di snat yid-sent; teneq tinna i d-yettarwen arrac $er tinna i d-yettarwen tidayin tenna-as : - Acal tewwvev ? Tinna terra-as-d : - Ihi akken ara d-nebe. Yya ad am-d ini$, ma yella yefka-am-d Rebbi aqcic atan d$a lemdu llah ma ur am-d-yefki ara aqcic, ma d nekk i d-yesan aqcic, ad am-t-fke$. - Ahh d $a ula d kemm, ad iyi-t-tefkev ? - Wellah ar dam-t-fke$. - I lukan ur iqebbel ara urgaz-im ? - Ur s-qqare$ ara. - Ma zware$-d nekk tusa-d d taqcict ? - Ma tezwarev-d ini-as d aqcic. Mi d-rni$, nekkini si$-d aqcic, ad am-t-in-fke$ ad nembeddal edd ur yeri edd, ulac win yeran. Ru, yerna ad teqqim, ad teqqim ad as-tini : balak ! Awah nni$. Almi d ass-nni tezwar-itt-id m teqcicin-nni, tesa-d taqcict. Tru tenna-as : - Ihi amek ?

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 43 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Nekk awal nni$-am-t, mi d-si$ aqcic ad am-t-fke$. - Amek ara s-ini$ i urgaz-iw ? - Ini-as d aqcic. Tekker tenna-as i urgaz-is d aqcic u ad as-nsemmi Sid. Isemma-as meskin Sid. Ar ass wis tlata $ef tinna, terna-d tinna nniven tesa-d aqcic, tru $ur-s tenna-as : - Awi-d ihi efk-iyi-t-id. - Aya a weltma ur m-tettake$ ara. - Amek i yi-tenniv ? - Ur zmire$ ara mai Rebbi ur m-d-yefki ara nekk ad am-t-fke$ Amek ara texdem tme$bunt ? Tru teqqim, almi d azekka-nni be, tenna-as i urgaz-is : - Ass-a d telteyyam ad d-tas yemma, ru a$-a$-d sin iedfan (alemsir n yikerri s buzelluf-ines). Ass-a ad tas yemma, ad d-tev abernus i Sid. - D$a ula d kemmini ass-a teltiyam ad as tev abernus ! - D ccetwa ara t-id-iqablen, d ccetwa, ad t-nessufu$ yis-s. Ru kan ru Iru $er ssuq, yu$-d iedfan-nni, akken i d-yekcem s axxam tessuter-as : - Ru noer-d isegra. Yeddem taqabact ad iru $er yi$er deffir ti$ilt-nni nnig-sen. Iawed yenna-as : - Amek ula d kemmini anda akkagi taduvt ur ad turad ? - Ad ak-qqare$ yemma tesa yakk tibibin, ta ad tt-id-tiwen deg usqerdec, ta di tullma, ta, 15 n wussan ad tekkes tbernust. Yedem taqabact, iru meskin, teooa-t almi yewwev $er yi$er-nni, yebda ineooer Tessers taqcict-nni, tetbe-it d tazzla, d tazzla, tru tedduri tuzzut tenna-as : - A win ineooren isegra, taduvt mazal-itt d tilezda, Sid yeqqel d Mesuda. D$a ibedd yessaked akka d wakka, ulac acu iwala, yu$al la ineooer. Da$en tawed-as :
- 44 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- A win ineooren isegra, taduvt mazal-itt d tilezda, Sid yeqqel d Mesuda. Da$en ibedd, yessaked, yessaked ulac, yu$al la ineooer da$en Tawed-as abrid wis tlata iedda asegru-nni ineooer ivegger-it, yerra-d taqabact-nni $ef tayet-is idewwer-d iru-d. Nettat akken i ttwala iru-d, d tazzla, d tazzla s axxam teddem-d taqcict-nni terbatt. Yekcem-d s axxam yeqqim rrif n lemdawed. Tenna-as-d : - Ur d-tewwiv ara ni isegra ? - Ur ufi$ ara wid yelhan. - Amek akkagi i$er kamel ur tufiv ara wid yelhan ? Nettat la tfetti taqcict-nni seg yivarren. Akken ata yenna-as-d lxelq belli Sid yu$al d Mesuda. La t-id-tfetti seg yivarren, la t-id-tfetti seg yivarren, akken i tt-tefsi dayen tufa-tt tu$al d aqcic. Akken i tttufa tu$al d aqcic, te$li $er deffir, tvegger-d akuftaw, qelen-d akk, wa yeddem-d laer, wa d qevran wa ulac, qelen wwin-d ccix n loama ad as-i$er leqran, la s-ye$$ar, la s-ye$$ar Akken i d-terra s lexbar texdem-as akka : - Ahh ahh, i yettamnen tanuvt ala taluvt. Axi lhan akk yis-s almi d-tekker, argaz-is awal-agi ileeb-as deg uqerru-s. Yennas-as : - Ad iyi-d-tiniv. Yu$al tawed-as-d : - I yettamnen tanuvt ala taluvt. - D acu-t wawal-agi swayes i d-tukiv teqqarev : i yettamnen tanuvt ala taluvt ? Tugi ad as-d-tini, yu$al iawed-as-d : - Ad d-tiniv ne$ i ala i uqerru-im. Teka-d imir-nni, yella waya, yella waya, teka-d akk ayen yevran s tteqiq $ef lexda i tt-texde tnuvt-is. Yekker imir winna yu$en tinna ixeden tanuvt-is yebra-as. Yenna-as : - Ay$er ara tt-txedev ? Nettat tessusem. Yenna-as : - D$a ini-yi-d, wagi d gma. Ma b$i$ ad as-t-fke$ ad as-t-fke$, mai d lexde akkagi ara tt-txedev.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 45 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Winna imiren yebra-as i tmeut-is, tinna ixeden tanuvt-is yerev gma-s akken ad yu$al deg wawal-is, yugi, dayen yebra-as, imiren kan i tedderwec. Gma-s yekker s addaynin yeddem-d ikerri yezla-t, iga lweda imi taqcict-nni tu$al d aqcic. Yeqqim-d imir d inzi : -I yettamnen tanuvt ala taluvt.

- 46 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

TULLIST

Amecu
Guy DE MAUPASSANT

Le petit Tasuqelt : Ahmed HAMOUM meyan yeooel $ef yiwen n llufan. Tu$ iemmel tameut-is nezzeh, lemala layen $ezzifen te$zi n tudert-nsen i ten-izdin. D argaz yelhan, d argaz afeli, d ushil, d bu tidet, nin, ur yessim$ur ara iman-is, ur isi ccek wala tixidas. Segmi yella iemmel yiwet n tanaragt-is tagellilt, issuter-itt i zzwao, yu$al yu$-itt. Taxeddimt-is netta d tanezzuyt, $ur-s taanut n ccac, yeznuzu yenfel d lxir, irebbe aas, ikseb ssaya tameqqrant d akken yesa ur din ccek Werdiya d tin ara t-iqeblen, ara s-iteddun leb$i. Nettat da$ tbedd $ur-s, tella-yas d lmendad, terra-t yezha. Ala nettat i yettwali di ddunit, ttexmam ines ala fell-as, yezga yeskad-itt, ire$$eb-itt s tmu$li lqayen, s wallen n win yettwaseren yunzen. Deg tillay n tiram n yimekli d yimensi, acal d tikkelt idah lxaer-is segmi ur yezmir ad yekkes asekkud-is seg wudem n tmezuzt-is, yaf-d iman-is yezgel lkas, itteffi ikil $er tvebsit, yesmaray aman $er tqessult n tisent. Sakkin ad yeerveq d tavsa am uqcic, ad s-yeqqar : - emmle$-kem nezzeh, twalav; tesseraqev-iyi cedd n uyeddid.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 49 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D$a, ad tezmumeg s ssmayem irekden lawen; ini tessader allen-is am wakken tesseta seg ufafi i yettfafa fell-as urgaz-is, ad terev ad t-id-tesseneq, ad t-tessinef akken ad mmeslayen $ef wayen yeb$un yili; maca netta ad yeel i$il-is yezger-it akkin i abla alma yeef-d afus-is yeooa-t deg wayla-s, ad as-yestewtew : - A Tawerduct-iw, a Tawerduct-iw taneglust ! D$a imir kan ad d-tfak awal ad as-tini : - Aha zi$, su leqel; e teooev-iyi ad e$. Ad d-iger nnehta, ini ad iqejjem taleqqimt seg tebult n temtunt ara iteffe s ttawil. Zrin xemsa n yiseggasen, Umeyan d Werdiya ur sin ara dderya. Asmi yesla terfed, ye$li-as-d yisalli-a d lfer ur nesi tamtilt. Ur as-yeaxer ara mavi kra tella s tadist; d$a d taqeddact-is Ouhra, d yiwet n tem$art yesan ta$ect tazurant, iheddren deg uxxam s leyav, d nettat i t-id-yessekren. Tikwal tesuffu$ Umeyan $er berra, tettarra deffir-s tawwurt, tettettim-it akken ad d-yeef aberi $ef yiman-is. Llan tezdi-ten yiwet n lemala yefan akked yiwen n yilemi yessnen tameut-is seg temi ines, yella d amaray n uselway n lbiru deg twilayt. Mu yettminsi tlata n tikkal deg yimalas $er Umeyan, u yettawi-d ienufen n yijeooigen i massa, tikkelt d taeloet, tikkelt d alelluc-nni n texxamt n umezgun. Tugget deg usegri, ad yezzi Umeyan $er tmeut-is, ad as-yini : - D yiwet n terfiqt am kemm, akked umeddakel amekdi am Mu, nella s tidet d isediyen deg ddunit. Temmut Werdiyya mi akken i d-terba. Qrib yemmut ula d llufan mi d-ilul. Cwi kan tga-d yemma-s tab$est mi t-twala yetteqnijjir yettru yettsu$u. Iemmel-it yiwet n lemala yurfen qerrien, lemala yuvnen i s-igan ccama ur nellu; aktay n tmettant iwecmen deg walla$, maca d win ideg yettidir kra seg wayen i s-d-teooa tmerumt. D taqeivt seg tmeut-is, amzun d nettat s timmad-is d rru-is. Te$li-d tudert-is $er tfekka-niven; tafekka n win d-turew,

- 50 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

nettat t$ab akken ad yili, temmut akken ad yidir. Yessuden-it ubabat s zzaf. - Maca da$en yen$a-tt, llufan-a, yewwi yemma-s, yejleq-as tameddurt-is zizen, dayen yea-tt, yeswa amur-is n tudert. - Umeyan yerra mmi-s $er ddu, u yeqqim $er tama-s akken ad tyettekkir. Yett$ama $ur-s tisatin, yettmuqul-it, yeggar-d ti$awsiwin n lqer d lfer; ussan isediyen yesedda yid-s, wid ragen i s-d-tesseggra. Sakkin, mi t-iwala yees, ad yeknu $er tudmet-is ad yesriddim d imei. Yennerna llufan. Ababat ar tura ur s-ixeu ara, ur yezmir ara ad iseddi tasaet bla ma yera-t; yezga yettenunuz $ur-s itezzi-yas, d netta i s-yettbeddilen iselsa, yesuffu$-it $er ucali d umerre, yessizdig-it, iseay-it. Ameddakel-is Mu, ula d netta yettuzzu-t, iggar-as irebbi mi ara d-yelelli s ccyav n lenana i seun yimawlan. Ittaaf-it deg tfettusin, yesdaddac-it $ef uqejjir-is, yesserqas-it $ef tgecrar-is kra yekka wass, yettma taksumt-is tabaant yeuren, yeslaf i teglulin-is tigrurzanin ikbebbin. Umeyan yezha yefre, ihedder s ta$ect irxan : - Mmi d afegnuc ukyis, mmi d aqmumsan, d amelan ! Mu ad t-ieggwi $er yidmaren-is, ad t-yeskikkiv deg temgervt s ccla$em-is, netta ad yettkexkix d tavsa. ala Ouhra, i d-yettbanen amzun ur tesi fell-as tasa. Tee $ef yirgazen-a imencaf; sserfawen-tt, ceven-tt imi bezzaf slafen ssaezzayen amecu-a. Tsu$ fell-asen : - Akka ara trebbim llufan ! akka i d-skaren medden arraw-nsen ! Cfut ad t-tesfesdem, ad t-tcemtem, ad t-terrem d ibki. Tteddayen lewqat, yemmed Yuba tesa n yiseggasen. Akken kan yebda aheooi deg udlis n t$uri, imi t-id-sekkren s lezz d ttnefcic, ixeddem ala ayen i s-d-tenna tqerruyt-is. Dayen yexser; ur itta$ ara awal, yessev ira, yezga ineccef izeef. Ababat dima yettanef-as, iqebbel-as kra yeb$a. Mu yetta$-as-d, yettawi-yas-d ilellucen bla abas, iseay-as ingulen, ccakula akked tqaqqacin i yeb$a. Tezef Ouhra, tewwet tbedd, tenna :

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 51 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- D lib fell-awen. D lbael i txeddmem deg-s, teslam, berkam ! Nni$-awen dayen ! dayen ! Yerra-yas-d Umeyan s ucmume : - D acu i teb$iv, d mmi Yuba ? emmle$-t aas, ala netta ay si$, ur zmire$ ara ad t-sne$ni$ ad t-sru$, b$i$ ad t-ssedhu$ ad t-budde$. Yuba d amevafu, yesmahlek acemma. Amejjay yufa deg-s lixsas n yidammen, issuter-as tigelliwin deg iuqqet wuzzal am tlintit1, iwea $ef uksum, iselman d lemraqi n lidam akken ad isei. Da$ netta, amecu iemmel ala tiidanin, yegguma akk ayen-niven. segmi yellez ubabat; yedda-yas deg leb$i, yettawi-yas-d ayen iemmel. Yiwet n tdeggavt, mi akken i d-mqabalen $er abla n yimensi, tewwi-d Ouhra tabajit, u tettban-d d akken ass-a temgarred $ef wussan-iven; tezem yella kra ara texdem; terfed tadimt $ef tbajit, tebbe$ deg-s a$enja, tebda trewwi akken ad asend-temmer, tenna : - Ha-tt-ah ccerba uroin i wen-d-sewwe$ am ta; d tabninant ! issefk ad ye seg-s Yuba, tikkelt-a. Umeyan, yexle, yessers aqerruy-is. Yera tetteddu tegnit $er urway. Teddem-d Ouhra tavebsit, temmer-itt, tessers-as-tt sdat-s. Yeskef seg-s tij$elt u yenna : - Emmm ! D tidet, tgerrez. D$a, teddem-d tavebsit n Yuba, tesmar-as tiflut, sakkin twexxer s sin n yisurifen, tbedd tettraju. Yesra Yuba ccerba, idemmer tavebsit akkin, izbube yesxaxi, yenna tfuuuh ! imi ur as-tejib ara. Texcawet Ouhra, din-din tua, teddem-d tij$elt, tdeffes-as-tt akken teur $er yimi-s. Aqcic, yexneq ivaq, yusu yeves, yezeq isu$, yeddem lkas-is n zjaj iwwet yis-s taqeddact iuza-tt deg uebbuv. D$a, seg wurfan i tt-idyulin, ur tezmir ara ad tesber; teef ddaw yi$il-is taqerruyt n uqcic,

Tilintit : ledes.

- 52 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tebda tesmaray-as tije$lin n ccerba yiwet deffir tayev bla cea $er tgerjumt-is. Netta yettemuqqu yettarra, yekkat s ufus d uvar, ieggej yettenqelyav, texreb ura-as, zegga$ am win yettmettaten s uxnaq. Deg tazwara, ababat, ur ierrek ara seg umkan-is, ur yexdim kra seg wakken yedhec. Sakkin, yemme$ s tisselbi n yimsuven $er tqeddact, yena-tt $er umgerv, yexneq-itt, ivegger-itt $er liv, yesgemred fell-as ieggev : - Berra !... berra !... berra !... a tabhimt ! Maca nettat, thuzz-it kan, tdegger-it, terra-t $er deffir, yexreb-as umzur yexxenu, te$li-yas tmeremt $er lqaa, allen-is reqqent seg zzaf am tmes, tsu$ : - D acu i k-yu$en akka tura ? Teb$iv ad iyi-tewwtev axaer seaye$ ccerba i uqcic i teb$iv ad t-ten$ev s lezz d ccuq ! Yettergigi, yu$al almi d isu$an-is : - Berra !... nni$-am berra !... berra a tabhimt !... D$a, tesleb, ur temlik ara iman-s deg wayen d-teqqar, tu$al $er-s, tettmeslay tettergigi : - Yyah !... ihi akka ihi akka, d nekk i tesbev d lmal, d nekk, d nekk ?... yyah ! maca ala ef wanwa, $ef wanwa $ef bu yixenzizen-a ur nelli inek Ih mai d mmi-k !... Ih Mai inek!... Mai inek !... Medden akk ran, d ayen ibanen d ayen yellan ! ala ke Sseqsi awanti, sseqsi agezzar, seqqsi medden, sseqsi-ten akk, akk Thedder trennu, thedder kan tegguma ad tebes, tettwaxneq seg zzaf; sakkin, tessusem, tettmuqqul-it. Yemre2 deg umkan-is, ur ierrek ara mavi, yexcawet, i$allen-is ulwan lulqen am uceiv. Kra n yimir, yebda yettmeslay s ttawil s yiwet n ta$ect yettergigin, i dyessenfalayen iulfan n win i tent-yu$en $er daxel, yenna : - Tenniv-d ?... tenniv-d ? D acu i d-tettiniv ? Tessusem, yessaged-itt wudem-is ikersen. Iger $er-s asurif, yules-as: - Ales-d kan ayen d-tenniv.
2 Mes : seg su ne$ essi, se fixer.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 53 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ad d-ini$ ayen ssne$, ayen yellan ! ayen akk ssnen medden. Yerfed ifassen-is, ineggez fell-as am u$ersiw $ef tneqqit-is, yeb$a ad tt-yenfev ad tt-yegdem. Maca teohed, xas meqqret deg lemer, mena tedda d yiman-is, mazal-itt xfifet tecer. Tenser-as, terwel tezzi i abla, din-din yuli-tt-id wurrif, tu$al-as $er ucemmet d ufva: - Imi teb$iv akka, muqqel-it, muqqel-it ay aluv, ma mai d udem n Mu ; wali tinzert-is d wallen-is, am wallen-ik tigi ? i tenzert n Mu ? i ucebbub-is, am wagi i yesa Yuba ? Medden heddren deffir n urur-ik, ala k-qqare$ medden akk elmen, ala ke ! Tamdint akk ttawin-k d imi ! Muqqel-it mli Tekker teldi taggurt, tezzewev $er berra teooa-ten. Yuba, yexle kan yeqqim akken $ef us$im deffir n abla, ur ierrek ara, yettmuqqul tavebsit-is. Azal n tsaet i yezrin, a-tt-an Ouhra tu$al-d s ttawil akken ad ter. Segmi yea Yuba qelbelluz d baqlawa, yerna ad$es d yifires, yesgermec zzlabiyya d griwec, tura yesgav s tej$elt deg uqui n tamment. Ababat tu$ yeffe$. Ouhra, teddem aqcic gar yi$allen-is tessuden-it, tewwi-t, tleu cemma-cemma $ef yixfawen n tfednin almi d taxxamt, sakkin tesgen-it. Teqqel $er tzeqqa n wui, tebrez abla, tejme ijeqduren, teqqim tettebbir. Yensa less deg uxxam, yexla, yiwen a Rebbi ur yelli ! Tbedd $er teggurt n texxamt n Umeyan, tefka tameu$t ur as-tesli ara. Tmuqel deg ttiuct n tsarut. Twala-t yettaru, yettban deg l$erv-is i yella. D$a tu$al $er tenwalt, teqqim akken ad theggi iman-is ma yella kra n tegnit ara ibeddlen, maca ul-is ur yerkid ara, tcukk kra ad yili. Tees $ef us$im, ur d-tendekwal ara almi yuli wass. Tekker $er leqdic akken tu$ tanumi, yal tasebit; ad tennev, ad tezwi a$ebbar, ad tseyyeq, lewhi n tmanya ad theggi lqahwa i Umeyan.

- 54 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Maca, ur teriv ara ad as-tt-tawi imi tuggad, ur teri ara amek ara ttid-iqabel; tuss ad as-d-yessiwel. Ulac. Tuss ad as-d-yessiwel. Ulac. Tasaet tewwev d ltesa mazal, d lacra kif-kif. Tetteyyer Ouhra, teweq amek ara texdem, thegga ssniwa n lfavur, tbedd deg liqliq, tru s wul yedderdiken yekkaten. Tbedd sdat n teggurt, tesmeses. Ulac kra yembawlen. Tesseqwreb; ur dyerri ara. D$a, tes$er tasa-s, teldi taggurt tekcem, imir, terfed ti$wist yessexlaen yessergagayen, tebra i ssniwa gar yifassen-is. Umeyan yugel deg umgerv $er ukacbar n ssqef, yejgugel-d $er tlemmast n t$er$ert. D tugna yesserhaben; ur tezmirev ara ad ttxezrev seg yiles-is i$ea i d-yeff$en annect n yider. Asebbav ayeffus di lqaa. Azelmav icudd deg uvar. Taqwermet yennegdamen tegrareb almi d amere. Ouhra, yeqqedlalfen, terwel tettsu$u. Inaragen ttazzalen-d. Amejjay yufa d akken an$iman yevra mi izeggen yiv. Ma d tabrat i ufan $ef tgida, tettwazen i Mu, tettwaru deg-s tenfalit : - Ad ken-ooe$, ad awen-ooe$ Yuba d lamana.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 55 -

Zizi Belid
Malek HOUD

izi Belid d amrabe. Abernus amellal, aqendur amellal, agennur amellal d iselsa-s n yal ass. Mmalen-d i win t-iwalan d akken mai d win terza lxedma. Deg wakken ezzif yerna rqiqet tiddi-s, ssawalen akk medden Acacfal yeallayen. Awal Acacfal twalam ef wacu i tiebba kra tekka u kra ara tekk tudert-is, yerza tala n tfekka-s, ma d awal wis sin n temayert-is, da bi ad d-ini yeallayen d ayen ief ara d-nawi awal. Tuyat n Zizi Belid ttbanent-d knant cwi, mai d amahil i tent-yerran akka, ahat d kra n lib i d-yegla mi d-ilul. Ur mellul ur berrik wudem-is, d aras. Allen-is tiwianin d timecuin, ercent am tid n uzrem yeffuden. Agman n tfekka-s i yessexdam ugar n wiyi d iri-s. Tebrek n ucekku-is tugar temlel, d alemmas n yirgazen. Ifassen-is d imeqqraren, ayeffus-is yessezef-it s tekkaz n usar n uebbuj i yesukkuz. Awal ur-s yegget, iteddu am wasif, rnu-as yir tikli-ines, yis-sen i izerri akud n wass akka yal ass. Yir tikli-s terza aric wis sin n yisem-is, win i s-fkan wat taddart. Amur amezwaru n temayert-is Acacfal d yiwen n wallal i nesseqdac deg tukksa n tkermusin mi ara wwent, d aezzfan u d areqqaq. Acacfal yeallayen d isem i d-yezgan akken iwata i Zizi belid acku taucin-is, ur yezmir ara ad tent-iubb mi ara d-eddint

- 56 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tullas i d-yettualen seg tala, teddunt s ixxamen-nsent refdent-d isugam. Deg tudrin n Leqbayel yegdel mai wayen i ixeddem. Tameut ma tedda-d deg ubrid-ik, ig Rebbi tsellem-d fell-ak, allen-ik d wallen-is ilaq ad ntunt deg tmurt, yiwen ur tent-id-ireffed. Acacfal yeallayen ur yezmir ara ad tent-iwwet er lqaa, mai deg ufus-is, ur yuksan ara. Yettulfu amzun d yiwen wafud udrig i t-yettseggiren ad iill tameut. Yerna ittak leqq i yiman-is, s waya i d-ittaf tawwurt amek ara yeseddi iman-is, yessemay tuca yecce, ur yettlummu ara iman-is. Yeqqar deg wul-is akken yu tanumi: I wacu i -d-yefka Rebbi allen ? Tiririt ef usteqsi-s thegga : Akken ad nill, ad nwali yis-sent. Da ma zgant-d deg wayen ifazen am tlawin, ad kksent lxiq u ad afent iman-nsent. Tikwal awal-is d anemgal n wayen akk i d-yeqqar akka. Mai d yiwen iberri i d-yettawi i mmi-s Muend. Nnan-tid wat zik : Ala ikkuk i d-icebbun deg baba-s. Muend ur yelli d ikkuk, yemgarad netta d baba-s akken yemgarad yi d wass. Wissen ayer akka ? At taddart merra ttqadaren-t aas. D tikli-s yelhan iwimi ur d-issukkes yiwen i t-yerran d amaddi ef baba-s uzlig yeffen abrid n tmetti taqbaylit. Zizi Belid, zik i yercel am tizziwin-is n taddart. Deg tmurt n Leqbayel, aqcic ma bdan-t-id kan kra n wanaden n claem d tamart, yeni yessawe xemseac ne seac n yiseggasen deg tudert-is yezmer ad yekcem agraw n taddart akken ad yekki deg llufeq-is. Da imawlan-is yewwe-d lawan akken ad s-gen axxam. Zizi Belid akka i d-yewwi asurif n tudert-is. Tameut-is uhra, yugar-itt cwi deg lamer, mazal tahuski-s n temi tezde aria tafekka-s yezdin am uanim, d wudem-is yettiqqin seg sser. Allen-is tizegzawin am yigenni yesfan deg unebdu, slalayent-d tismin n kra tlawin ur nezmir ara ad nnamrent axeur n uhra. Ttawint dima tama wadda s usrusu n wallen-nsent. Muend yewwi-d allen d sser n yemma-s mi d-yusa er ddunit. Terna-as ttrebga turift, tin ur nefki anzi er tin n baba-s i
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 57 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ttawin medden d awal deg taddart. Abrid n tala, win i ttaent lxalat n taddart mi ara d-agment ne ad d-ssirdent iceien-nsent yekra-t Ucacfal yeallayen. Wissen acal d abrid i t-itta deg wass. Wissen dien acal yu n tyitiwin s usar n uebbuj sur yirgazen n taddart ittasmen. Aqerruy-is yerwa ifeddixen as ma timrubet tettuddu-t cwi wamag, akken yeqqar wanzi : Amrabe ma tewwte-t awel-as acku ddnub tebni fell-as, aas aya i iedda er wanda ur d-nettual. Ma yessefqed er tferkiwn-is ad yekk syin, ma yual-d tameddit s axxam-is ad d-yekk syin. Ilaq ad iwali tiqendyar n ujeig azegga ne awra akked tid yellan daxel-nsent ma ulac ur yettili bxir. D tidet yuen, yuen aan n tmuli. Isem Acacfal yeallayen yezga-as-d swaswa. Deg tallit-nni deg tudrin ulac imsujiyen n tnefsit. Tikwal mi ara yesmuzgut i wul-nni i tittwellihen er ubrid yelhan yettual-d d amdan amagnu. Da ineqq iman-is s tuzzmiwin, aas i ihedder i wul-is akken ad ibeddel tikli, tin i yettawi akka ur telhi. Maca ur itta ara i wul-nni i t-inehhun, win i s-yettmalen abrid yessufuen er liser, er tafat. Awal, yettait s uwehhi n timi i wul-nni i t-yesfalen ef zrubat, win i tyessufuen seg ubrid umin er win yessan akk d isennan n yidmim. Tal tikkelt ara yeg ayen ur nlaq, yettaf-d timental yettarran acernan yexdem fessus, akka i d netta, lamer yettu tidak-ines. Ula d aqesser-is deg tejmat mi ara d-yeqqim d yimeddukalis yef yideknan, itezzi ala ef wayen yesserwat. Wigi yettimi yid-s ttwanasen-t ssurufen-as tuciwin-is acku ahat akken qqaren : Meliyi d wanwa i tetteddu ad k-d-ini anwa-k. Am Mend am tasadit. Kif-kif-iten, yiwen uekkaz i ten-iwwten. Ayen d-qqaren i xeddmen, yiwen kan yeffe yismi-s yual myussan am Zizi Belid waye yedreg. Mi ara heddren awal yettawi-d gma-s, yeneq Ucacfal yenna-asen : Yiwet tikkelt, llan sin yimaren, ddan ddaqqes deg lamer, qqimen deg Tzerrajt, tamdint iqerben taddart Ufella, sdat n yiwet tewwurt n tanut n ssebba ttmeslayen gar-asen. Rnan kan ci n wakud, ha-tent-id snat teqcicin bal tisekkrin, urent akken
- 58 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

iwata iselsa-nsent, tahuski i sent-yessureg Rebbi melba ccea, tfaz.Crurdent-d er tanut-nni anda i qqimen sin n yimaren-nni, ttsawament tissebbain n uglim. Ttbanent-d meiyit, ahat urad qfilent ecrin n yiseggasen deg tudert-nsent. Imaren-nni yestufan ttmuqulen er tfelwit-a s yiwet n tmuli taseqqat. Yeneq yiwen deg-sen, win i wimi qqaren Dda Mu yenna : Wali! Mmm! - D acu akka i k-iceben a Mu ? I s-yerra Wali. - Mmm Neqqim Almi i d-yeqwa usekkur, yada tual s ufus, Yekker yemmut-a uarus Nekkni neggra-d d azeqqur. Wali yeereq deg tesa almi i t-id-tuli yiwet n tgegut qrib i s-tessufe tarwit. Dda Mu s tama yeqqar : afi ! afi a Wali!, s tama-nnien allen-is qqiment lesqent er tedayin-nni yettaen tissebbain. Tidyanin iga ne yexdem Zizi Belid mai d yiwet. Ulac yiwen deg taddart ur t-nessin, meqqer ne mei, d argaz ne d tameut. Akken tettidir tmurt n Leqbayel, timeriwin deg unebdu ggtent deg tudrin. Yiwen ma iga tamera, taddart merra d tinebgiwt-is. Deg wass ad tt-isse, deg yi ad s-terr lxir s uskar n wurar. Lada tilawin ttwawtent ef wurar, kra itekk yi nutenti d cce d ccna s tyita n yifassen d theddurin ur nettfakka. Msakit yea-tent lxiq deg yixxamen-nsent, ur teffent ara am yirgazen ala er tala. Tamera ihi d tagnit akken ad d-mlilent ad d-kksent ef wul yeuren. Mi ara izeggen yi ne iedda cwi, irgazen i dyettwanecden er tmera, ttadden sdat tewwurt n bab n tmera, ttceyyien aleba ad d-issiwel i twacult-nsen akken ad nnejmaen s axxam. Tikkelt-a d Zizi Belid ne Acacfal yeallayen i yuznen yiwen uqcic er twacult-is ad d-teffe. Sdat tewwurt yeqqim ddaqqes ibewwe din, tameut-is ni mazal terwi urar, ur d-tecil ara akk s tuffa. Skudmal izerri wakud skudmal irekkem seg zaf, yettgalla ur iawed ad yenzeh tamera. Ihedder iman-is am uderwic ur yuki yenna : Lufan i iyi-tettunefk tegnit ad gre merra tilawin n taddart-nne daxel n yiwen uerrabu, ad tent-ssiwe er tlemmast
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 59 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

n yilel ad tent-smire din ad tent-en yiselman yelluen. Kra n wayen akk i d-yenna ur yensir i umeu n Nna awes, yiwet n temart i yettaken lebi i yiles-is. Mussnawet deg taddart, ttagadentt i d-teqqar acku lehdur-is tturrun, ttaan-d ccwami, lan-d s tidet. Teneq er Ucacfal yeallayen tewwet-it-id s wawal tennaas: Anehhar n lbabur ief ad tessiwe tulles-nne er tlemmast n leber, ahat d ke ? Zizi Belid, awal ur t-id-yerni, yebra i wallenis er tmurt as ma yennum d asali i tent-issalay. Deg yimiren yuam awal am ugugam. Tawacult n Zizi Belid meqqert deg taddart ef waya i ttezziben yieggalen-is ur s-ttaken ara tamcumt-is. At zik qqarend: Wwet aydi teille er yimawlan-is. Acacfal ur-s yiwen n mmi-s emmi-s yunag er tmurt n Fransa ad yexdem ef urum n mmi-s d win tmeut-is. Mala, akka i d isem-is teqqim-d ddaw lanaya n twacult tameqqrant. Zzin i s-yefka Rebbi ttawint-t sat taddart d lmetel. Tin yekkren kan ad stini : Wellah ar teqmumse am Mala n At Uciban. Tesddukel ccbaa d rafa, tettqadar medden, medden ttqadaren-tt. Argaz-is acur yettidiren d iminig deg Fransa yettar ad ifakk useggas n lxedma akken ad d-yas er tmurt ad iseddi ayyur n yimuras d tmeut-is i yeccedha aas almi i tt-yettargu yal i. Iar dien ad yeef mmi-s Yidir, i iemmel nezzeh, sufell irebbi-s. Yea-t yesmed krad n yiseggasen deg tudert-is. Ad t-id-yaf yerna aseggasnnien. Yidir yettaken anzi er yemma-s ulac win ur t-nemmil ara deg uxxam. Ur yettrus ara akk ef tmurt, win i t-issersen waye ad t-yerfed. ur-s kra n taucin tizerqaqin jebbdent am ddkir kra n win i t-iwalan. Anect-a ur yeffir ara ef taucin n uzrem n Zizi Belid. Yennum yettimi sdat tewwurt-is ef udekkan mi ara d-iwwet uberi n tmeddit deg tsemhuyt n unebdu. U yerna d tagnit ad ifek lwi i wallen-is ad sucment. Syin akk i d-tteddayen wat taddart, d abrid alemmas. Mala ma yefka-tt-id lal ad tsellem ef Zizi-s Belid, akka i qqaren yimraben.Netta ad s-yerr sslam ad s-yini : Awi-d tura Yidir-nne ad t-fe cwi deg yirebbi-w. Ad s-teleq
- 60 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

mmi-s, ad traju din tbedd simira ad s-t-id yerr ad tkemmel abrid-is. Zizi Belid ad yetturar s uqcic, ad s-yeskuef tinakin-is tizeggain ad yeqqar : Llah ibarek! Llah ibarek! Aqcic-a d lmalayek, ama deg ifa ama deg sshala, ur-s kra n wallen ssehbalent, lamer wala tizegzewt n ti am ta. Netta kra din ad ifek yiwet n tmuli i Yidir, snat ne tlata i yemma-s. Deg tazwara Mala ur tfaq ara d acu i s-dittheggi zizi-s, ur tufi d acu i d-ieddan deg uqerruy-is. Akka tal tikkelt mi ara tt-id-ifek ubrid tettaf-d Zizi Belid amzun yettraju-ten nettat d mmi-s. Ibeddu ikeem-itt ccek as ma tugi ad tamen s wayen tettcukku imi teqqar deg wul-is : D ayen ur iqebbel laqel, nekk mai d taberranit, nekk n twacult-is, mai d netta ara dyezwiren er tukksa n sser. Yiwen wass am lewayed, tufa-t-id yeqqim ef tdekkant, tefka-as mmi-s ad t-yeef deg yirebbi-s. Mi tekna ad s-t-teleq, Zizi Belid ur iezzeb, s ufus-is ayeffus yeef-d aqcic ma d afus-is azelma iwedde-it ad yeslef i tfelluct tamellalt n Mala. Tual d tazeggat am tmiuct seg zaf, tewes-d afus-is din din, maca teqqim temlek iman-is. Winna am wakken kra ur yeri yettkemmil yetturar d uqcic yeqqar : Aqcic-agi amacki-t, tizerqeqt n wallen-is iman-is Mala mi i tt-iedda ukuffir-nni i d-yelin fell-as mi i ttid-imusa win ur nettseti, win ur neslif i wudem-is, teneq ur-s tenna-as s leqel : ni ieb-ak uqcic-agi inu a Zizi ? - Ih! Ieb-iyi aas. I s-yerra Zizi belid. - Waqila d taucin-is tizegzawin i k-ijegen. - Wellah amzun tettkacafe, allen-is neqqent. Tqerreb cwi er umeu-is amzun ad s-tmel yiwet n lbana. - Ihi imi i k-yeeb mmi, lada timemmucin-is tizegzawin, ayer ur d-tettawi ara tameut-ik i acur-iw ad k-d-tesu yiwen uqcic am yidir-iw ? Tekkes-as-d aqcic yeddem, netta yezzewe s axxam-is melba ma iruja tineggura acku lehdur i s-d-tdegger Mala ur yebni ara fell-asen, smerein-t, amzun yea tiyita s ufis. Yeqqim ayyur ur t-id-yefki umnar n tewwurt er berra.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 61 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tadyant-is taneggarut teqqim-d deg umezruy. Urin d-teri yiwet am ta deg tmurt n Leqbayel. Muend, mmi-s awid n Zizi Belid yewwe-d er tissulya, yemmed tura, izmer-as i uxxam. Yemma-s telsa tissebbain n lexubegga, tekker ad d-tnadi tin ara iwansen mmi-s deg tudert-is. Wellhen-as-d yiwet teqcict, cekkren-as-tt-id akk wid i tt-yessnen. Tezde d lemmal-is deg taddart Wadda ur nggug ara aas ef taddart Ufella, taddart n Zizi Belid. Taqcit amzun d lxir-is, lqedd, ssifa, amzur almi d ammas, ledaqa, rnu tewer i leqdic, ama wid n uxxam ama wid n lexla. Sekkura akka i d isem-is, d tikkelt tamezwarut i d-rzan ur-s yinexaben. Imawlan-is ur elen ara s tririt n wawal i twacult n Zizi Belid, qeblen nnesba-nsen. Qqimen ddurt i wakken ad sen-drren awal. Awal-a d :Ih. Kra n wussan send ad d-qeblen nnesba ceyyen-d yiwet n tmeut d taallit er taddart Ufella ad sen-d-tawi isalan yerzan tawacult n Zizi Belid d mmi-s Muend, ma ur t-yu kra ama deg tezmert-is ama deg leqel-is. Ula d baba-s n Sekkura isewweq lexmis er Tzerrajt, din isteqsa ef Muend d twacult-is. Ala ayen yelhan i s-d-nnan ef Muend, yerna d tidet d argaz lali, yiwen ur issefre. Ula d ayen yerzan tikli n baba-s ffren fell-as acku emmlen Muend seg wul, yuklal nnig n wanect-a i s-qqaren akk. Ur terni ara aas n wussan, tawacult n Zizi belid d wid i syefka lal, d irgazen ne d tilawin ruen d lejma er taddart Wadda akken ad en tabult u ad d-ier lfatia ccix n lama i wwin yid-sen. Sdat yinebgawen d wat uxxam, ccix n lama send ad d-ier lfatia yenna i wid yellan din : Aql-iken d inagan, ass-a, Muend n At Yiger, mmi-s n Zizi Belid n taddart Ufella yercel d Sekkura n At Waman, Yelli-s n Dda emmu n taddart Wadda. Mi ifukk awal-is ccix-nni, idulan ijdiden msudanen inyiren d yiqerraynsen, ssufen lbarud akken lama n Rebbi ad tsell flan d flanta myezwaen. Wagi i d arra n tissulya n yimiren. an-d tabult s tament, swan-d lqahwa, eynen-d taqcict ara yualen d tislit-nsen, d tameut n Muend. Tameddit n wass, tawacult n Zizi Belid d yinebgawen-is wwin-d abrid n tualin er taddart Ufella.
- 62 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Am lewayed, win yesan tislit mazal ur tt-id-yeqqin ara, urad dteddi s axxam-is, ilaq yal mi ara d-zzint lewacar, ama d lid tamemyant ama d lid tameqqrant ttruun yimawlan n yisli s axxam n teslit-nsen ad tt-id-afren. Lemafra i ttawin yid-sen d taqendurt n ccbu, tarut n yizimer i zlan ass n lid tameqqrant d wayen-nnien am tidanin. Ifukk wayyur n rreman d lid tamecut. D Zizi Belid i wedden ad iru er taddart Wadda ad d-iafer tislit-is. Yewwi yids kra n lqeyan deg uella d yiwet n tqendurt i d-yennulfan ussannni kan. Mi yewwe s axxam n yiulan mmugren-t-id akken i ilaq, yea imekli yeswa lqahwa i s-d-tessers teslit-is Sekkura. Segmi i sd-tqeddec d netta itett-itt s wallen-is seg tqacuct n uqerruy er temcet n yiarren amzun ass-a i d-yusa ad tt-yexeb. Yiwen wul yeqqar-as : Ay amar slef i wudem-ik d tameut n mmi-k. Ul wis sin yesueg, inecced bab-is ad iseddrem ierban n yise d lerma i tebna tmetti taqbaylit seg zik n zik. Zizi n twait bu wudem azuran, yeqqim almi ffen yimawlan n teqcict, ikker ia ur-s, yeef-itt-id deg yiffasen-is, nettat amzun yewwet-itt bukerra, tbedd din tea am lmernuna n unnar, ikmes-as taziba n ddheb. Tamebunt meskint teweq d acu ara texdem, tekker teef-itt-id. Send ad d-tebren yemma-s n teqcict er uxxam n lwacul anda i tentea, ijbed-d iman-is am umakur ef Sekkura. Irfed-d aella-is, ibeqqa-asen sslam yeffe. Yea taqcict meskint tekcem-itt tergagit, imiren kan terkeb-itt tawla lamer tessin, maca kra yeran yid-s ur t-id-tessebgen ef wudem-is. Tugad mai d kra, teffer ef yimawlan-is ayen tedder ass n lid tamecut. Ma d netta amzun kra ur yeri, iteddu yettseffir, yettenni am yilemi yezhan. Imaren n tura ttimuren ttellilen. Ass-agi kan i d lid tameyant, mazal ur ifukk ara wass, netta yettxemmim er lid tameqqrant akken ad yual ad d-iafer Sekkura. Ihar Sin wayyuren ur eddan almi rran taqerruyt n Zizi Belid d tamellalt am udfel. Timerjiwt n wass n lid tameqqrant tceyyeb yir amar. Muend d yemma-s Mala, imeban n Rebbi, weklen uccen ef yiiden. I Zizi iwimi fkan dien lemafrat n lid tameqqrant ad
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 63 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tt-yawi i teslit-nsen Sekkura. Deg uella gren-as snat tqendyar, tayuga n tebbain d terut n yizimer yemmden. Netta yerna-as, sur-s tayuga n tmengucin n wure i yefka i Sekkura sdat n yimawlan-is. Ireggem-as d netta i s-tent-id-yuen akken ad s-drnunt deg ccbaa assen ara d-teddu d tislit s axxam-is. Itekka nezzeh ef wawalen axxam-is akken ad s-d-slen yiulan-is. Iulan-is ur gzin tren. Nnan kan deg wulawen-nsen ahat at taddart ufella gan akk am Zizi-tsen Belid. Wwen-d mayem, ihubb-d uberi n tmeriwin. Tin yekfan taye ad tebdu, yal ass tettili-d yiwet n tmera deg taddart Ufella, seksu d uksum ugaren. Ass-a d ass n ledd, d ass ara d-srekben yiqeffafen tislit Sekkura i yisli Muend. Muend yexdem akken akk xeddmen yislan. Yelsa iselsa imaynuten, iwenne aseel n ucebbub-is, yerra aman n rria, yeqqim d yimeddukal-is wunsen-t. Zizi Belid gren-as tamawt wat taddart ula d netta icebbe-d am yisli, ula d claem-is yerra-ten-id d iberkanen am rric n tgerfa s ssbea. Ttqessiren fell-as yimeraen-is s uekki : Wellah ad s-tini d ke i d isli. - Ur tenitem ara mi tegullem, akka i yella lal. I sen-yerra baba-s n yisli. Nutni tekcem-iten tesa, ur fkin ara akk azal i yimeslayen i sen-dyenna. Taddart merra tettware ad te seksu d uksum. Irgazen ssufuen lbarud, tilawin kkatent urar, sliliwent s elq n yigrejyam-nsent. I iedda akin i uzgen. Muend i d-sufen kra n yimeddukal-is er sdat tewwurt n texxamt-is anda i t-traju teslit Sekkura i d-icebben am wayyur, ad iseddi yid-s i amenzu n tissulya-nsen, yufa baba-s yezwar-it er umnar n texxamt n teslit. Deg tazwara nwan akk tereq-as i Zizi Belid tewwurt n texxamt-is. Maca an akk tamsalt mi d-yeneq yenna-asen : Sekkura d tameut-iw ! I nekk iwimi ttid-ue mai i Muend ! Urar yebes din, da teli-d yiwet n tsusmi izi ma iedda-d syin ad s-tesle yekkat deg wafriwen-is. Imerad qqimen ddehcen, awal ur ten-id-yuli. D acu-t akka tura ssuq-agi ? Muend mi i d- 64 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yual er leqel-is, iwala baba-s akken i ilaq ad t-ittwali yal ass, d yir lebd, imme ef tmegelt n yiwen umera, yekkes-as-tt-id s wawa, yerra tixnefyac-is metwal Zizi-s, yejbed deg znad mebla ma ixemmem ef kra, ffen sin lewjuhat wa deffir waye, lamana tewwe er bab-is. Acacfal yeallayen yeli tinnegnit am uzeqqur ef tmurt yemmut deg lmeeq.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 65 -

Tiqqad n wul
Youcef ACHOURI

usem, susem, tura yekker-d wefrux yesselqaen Babas. Yaxxi ddunit ideg d-neggra, mazal ayefki tee ur Yemma-m di tqemmuct-inem. Tura terri imanim tessne xir n Bab-am. D nekk i iekmen deg wexxam-agi. D awal-iw ara ieddin, win ur nebi ara tawwurt n berra teldi ad yeg Rebbi ala aar-is. Ayya ffe fell-i ur ken-ttwali ara gar wallen-iw. Taqcict tamebunt teffe-d si tzeqqa ideg tella d baba-s, terwel ur Yemma-as teli-yas deg yirebbi tettru, yal ti ad d-tebru i tala. Tettenheqqi ad as-d-tesle seg wezniq. - Dayen a Yelli, dayen. Atan allen-im ualen-t d timerjatin, susem, aha tura susem. U yerna ahat Baba-m yesa leqq, d kemm ur nesin ara lela-im, wamma Baba-m ala ayen yelhan ara m-ihun. Si Reqi d argaz n lali medden merra ttqadaren-t, d amarkanti ad ierref fell-am nebla ccea, u yerna Baba-m yefka awal, amek ara sinin medden d lib ma yella yual deg wawal-is. Ad kem-ieccem Rebbi d kemm ur nessin ara lela-im. Azekka ad tuale d tameut n umarkanti, u yerna teri d acu i s-yenna i Baba-m yenna-yas : Ad as-sbedde taqeddact, ur txeddem ur treddem, yehwa-yam kan a yelli ad tuale ad as-tini ay ussan ideg lli. Kemm mazal-ikem meiye ur tessine ara lela-im. Nekk d Baba-m aca ayen yelhan ara m-nextir. Waqila yessawal ei deg uqqerru-inem ad am-teru am akka i yi-tera, aqlih ctaqe ad lse
- 66 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taqendurt tajdidt ad ffe yis-s gar medden. Kkre-d deg wexxamnne d taawalit, ddi-d ur Baba-m ufi-t-id d aawali. Ne ni yella kra n yiwen seg yilemiyen-agi i m-yeuren ti, kra yekka wass nutni ttmenaren, ttektilin iberdan si lqehwa s axxam, ctaqen ad sun frak di lib-nsen, lqedd ur in ara, lmena ur ten-tekki ara. D lwaldin-nsen i yetterrifen fell-asen. D acu n yimmal ara tesu yid-s, wamma si Reqi kullci ad yagar fell-am, adrim ur-s am weclim. - Zien yesa leqq winna i s-yennan yewwet-iyi urumi ccekta i gma-s aca kemm i nwi ad iyi-tfeme ziemma ula d kemm tefki afus, telme s kullci. Amek iga wul-nwen, tefkam-iyi i uwessur yecban winna, atan la emmun waman-is, ne yesdereliken cci i yesa, degmi ur twalam ara cabent ula d nnaer-is, twalam kan cci i yesa, ur twalam ara acal yesa deg wesmud-is atan d tizya n Baba. Dayen tessawem-iyi am ssela di ssuq, qquren wulawen-nwen teffe seg-sen rrema, teffe seg-sen lenana. Tessenzem-iyi s yisem n zzwa, terram timedlin fell-i nekk mazaliyi ddre. Tekcem er texxamt-is terra-d tawwurt ef yiman-is, terra-tt ala i lwed n yimei, imi tameut di tmetti-nne aca imei i teef d arfiq-is di tegnatin yecban tigi. Kra yekka wass ur teri taerrit, teli ef umere ur d-tuki ara alarmi d azekka-nni. Si Reqi am akken i s-qqaren deg yinzi-nni yewwet-it kan tebzeg ti-is amzun akken yugad ad nedmen, ne ad ualen deg wawal. Idrimen llan netta yestufa. Da deg umalas-nni i ieggen tamera. Mi tqerreb s aebsi n lenni am tin yettqerriben s izem, tezwe n lenni ur-s amzun d ahenni. Mi s-sselsen taqendurt-nni n teslatin ur-s amzun d lekfen, tiratin-nni ur-s amzun d imejjiden. Asensinni tt-yewwin er wexxam n wergaz-is ur-s amzun s aekka i ttwwin ad rren fell-as timedlin. Si Reqi ay arezg-is, asedi ig-as am netta, yewwe lebi n wul-is Si Reqi ur yelli ara d ameca, yetterrif nebla ccea ef tmeut-is. Yual kullci, ayen yakk yesa yessers-it-id ef tmeut-is, awi-d kan ad tt-iwali tefre ur-s netta-t ur ibeddel deg-s wacemma. Tumen d
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 67 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

akken arezg ur t-id-ttaen ara yidrimen, idrimen d ttawil yesnefsusiyen tudert n wemdan xas ulamma kullci yugar fell-as, xas ulamma ur tt-ixu wacemma lamena ur-s nettat ur teksib acemma. Tezga tennuna, yezga fell-as lxiq, Si Reqi yere amek ara syekkes ef wul, ur yeawe ara, xas ulamma ihegga-yas akk ttawilat akken ad tidir di rreq, ur Zehwa kullci yeli deg wul-is, tettidir kan tamara, tettidir nebla iswi, nebla iulfan imi iswi-ines d Mendas. Iulfan-ines tefka-ten i Mendas i tella tettrau ad tesbedd yid-s axxam-is imi d netta i d tayri-s tamezwarut. Mendas d Zehwa llan qqaren akken deg yiwet tesnawit, dinna i myussanen, Mendas yessawe iella-d akayad-ines n lbak, ma d nettat tezgel-it, d ayenni i yean Baba-s ad yagi ad as-tawed, meqqar yufa-yas-tt-id d ssebba akken ad tt-id-yerr s axxam ad yeleq fell-as, ad tt-yerr d tamebust seg wemnar er daxel. Mendas yezde ur xwali-s, d nutni i t-id-irebban seg wasmi i dtebra Yemma-s tewwi-t-id yid-s. Seg wakken meiyet yemma-s, taneggarut-agi tawed zzwa, netta tea-t-id ur Jida-s i s-ibedden amzun d mmi-s. Zehwa xas ulamma qqaren akken, lamena mai deg yiwet temdint i zeden. Mendas d Zehwa asmi llan qqaren akken, ur ttemsexun ara, zgan am yiudan ufus. Mi ara ten-twali ad tae deg wallen-nsen ajaji n tmess n tayri ireqqen deg wulawen-nsen. Umnen d akken ur yezmir edd ad yekk gar-asen, ur yezmir edd ad ten-yebu. Ssaramen axxam n ddunit ara ten-yesduklen alamma tefreq-iten lmut. Llan ssaramen i tmera ad d-eren akk imeddukal-nsen, ad asen-feren, la ssaramen ad zrin tudert-nsen di rrezg, tayri d talwit. Taeat i d-iuen thudd kra i ssarmen, kra din terra-t d axrib. Kra din yedda deg ucekkar yeqqersen. Am winna yebnan axxam s uyejdi rrif n teftis tewwet-d tanga thudd-it er llsas. Qqaren lmut tettak rraa i wemdan, mi ara d-testeqsi ur-s. Nutni tin dyesteqsan ur-sen d acelqef, d awas i t-tewwes. Zehwa ur tesi ara lweqt ad tessiwe lexbar i Mendas acku deg yinen umalas i
- 68 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tettwaxeb, i tedda d tislit. Lexbar mi yewwe Mendas tu ifut lal, Zehwa tedda d tislit, tewwe s axxam n wergaz-is. I sen-dyeqqimen aca ber. Si Reqi yewhem mi iall er lexa, ur as-yesxa kra, mi iall ur-s nettat werin tt-yufi tefre, tennecra, imeawen zgan rsen-d ef wallen-is. Tezga tennuna. - D acu i kem-yuen a tazizt-inu, acuer akka yezga fell-am lezen ma yella kra i kem-ixuen ini-yi-d ? - Xai ur tufi ayen i yi-ixuen. - Nekk ttnadi ad kem-sfere, nekk ur-i d kemm i d abalu n lfer-iw. Cre ayen tebi ad d-yili dagi zdat-m. Zehwa dagi thedder deg wul-is : - Nekk asirem-iw ad iyi-ihenni Rebbi seg-k, nekk d abalu n lferik, ma d ke d abalu n lhemm-iw. War ma tfaq d yiman-is tebbazaq-d s wawal-agi : - Ah lemmer mmute ay axir wala tudert am ta. - Ayen xir ncallah, ayen tessuture lmut di Rebbi, d acu n ssebba tesmenyafe lmut wala tudert yid-i ? Nekk elle-kem, acuer tettettibe deg-i akka ? - Xai mai d ke i d-qesde, d tidet ur iyi-tesxae deg wacemma. - Ihi d acu i d ssebba n lezen-agi d-yelin fell-am aql-ikem tuale am lexyal-nni n tebirt. Zehwa teel teli-d s wawal ur nlaq ara zdat wergaz-is, teweq amek ara texdem. Tesmenyaf lmut wala tudert yid-s, ahat d lawan ad d-tebbezaq tidet yeffren deg wul-is, ad as-tini ur k-emmle ara ddre yid-k tamara, mai d ke i yi-ilaqen, mai d ke i d tamtilt-iw. Anda tella tebest ara d-yessalin awalen yecban wigi ? - D axiqi i xaqe ef yimawlan-iw mazal ur wulfe ara beu yid-sen - Ma yella d imawlan-im ad ceyye ur-sen ad d-asen ! Xas ma ussan tteddin, nettat simmal yettzid fell-as lezen, yual-as am tgella. Si Reqi d win ur nemmel ara ad t-id-asen yinebgawen. Ula d netta ur iemmel ara ad iru s ixxamen n medden, lada mi akka yezwe yesa tameut meiyet u yerna tzad di ifa. Teber
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 69 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ayen umi ur yebir yiwen, teleb adrar n ber. Abbuh a medden, ma drus i s-yeran, tenel d tamuddirt. Axxam yual-as d izem, argaz-is yual-as d wazen. Teber ef wayen zizen i s-iruen d tayri-ines tamezwarut i iruen am waman n wedfel. Amek ara tettu Mendas d amezwaru i yeran tiwwura n wul-is yekcem nebla asebeb. Nebla ccwer. Acuer a lmektub tesbede fell-a lebi, tettme fell-a ayen ur nebi. Akka be meddi tettlummu deg zzher-is icennfen, lexyal n Mendas werin i ttifureq. Si Reqi tura yu-iten yeli di tezmert-is, simmal yettzid fellas waan. Zehwa tual-as d tamdawit tezga er yidis-is tettawaz fell-as uan ussan. Werin tsemme deg-s xas akka yual d takemmict deg wussu. Yiwen wass seg wakken Si Reqi tewwi-t tnafa yees, da nettat teffe-d er tebirt ad tessumer cwi n tafukt, teqqim tsenned er useklu tru am tin ara tawi tnafa, da tesla i wesebeb er tewwurt n wemra : - Anwa ara d-yasen di lawan yecban wagi ? Tru ad ter anwa, teldi-d tawwurt nebla ma testeqsa anwa, nebla ma testeqsa d acu i tebi, tawwurt teldi, mqabalen udem s udem : - Mendas ? - Zehwa ? - D acu i kem-id-yewwin er da, d acu i txeddme da ? - I ke d acu i k-id-yewwin er da ? - Usi-d ad re Baba ! - Si Reqi d Baba-k ? - Ih d Baba. Zehwa tembaddal fell-as tegnit, tbeddel ula di ifa. - I kemm d acu i txeddme dagi mazal ur iyi-d-terri ef usteqsiinu ? Ur as-d-terri ara, mi tere ad d-temmeslay ad tt-teef tiuqqent, tesqewqiw, teef-itt tirgigit, imeawen sbezgen-d allen-is. - Ur d-qqar ara d Si Reqi i d-tqesde di tebrat-nni, ur d-qqar ara d Si Reqi i d argaz-im !

- 70 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Thuzz aqqeru-ines am tin ara d-yinin ih tufi-tt-id, acku ur tezmir ara ad d-tessali awal. Dayen teddez tebrez, ula d abruy-nni amecu n usirem, ula d winna tura ikemmel yeqqel yebri. Acku di tebratin yellan gar-asen tenna-yas : - Nekk ur ttimi ara yid-s, deg wagguren imezwura ad ettme fell-as ad iyi-yebru. Ad nezwe di sin ad nkemmel i webrid dnenjer seg wasmi nella di tesnawit. Mendas yeqbel awi-d kan ad mlilen. Dduklen akken yekcem ad d-ier Baba-s. Segmi Si Reqi yenner yettwaettem fell-as ad yeqqim dinna ur-s akken ma yella izad fell-as waan ad t-yawi er sbiar. Gar Mendas d Zehwa dayen tefra teli-d seg yigenni teel aar-is. Dagi umnen d akken sin iserdan yemseqbalen d awezi ad mlilen. Msebaden am yigenni ef tmurt. Fiel asuqqet n wawal ualen am sin yidawen, wa ur ineeq er wa, wa iuss wa ulamma deg wulawen d ayen nnien. Si Reqi izad fell-as lal deg yi-nni. Yekker Mendas yewwi-t er sbiar, Zehwa teqqim deg wexxam wed-s. Mi d-teggra wed-s tesa lweqt ad txemmem, lamena ef wacu ara txemmem, amek ara texdem ? Ad teqbel lmektub, ne ad d-tekk nnig-s ? Tuggad ansi d-yettual zik si sbiar. Temme er ucekkar-nni n ddwa n Si Reqi, ayen akk yesa n ddwa temme tea-t. Yual-d Mendas s axxam Baba-s yea-t-in dinna di sbiar. Yesebeb ulac win i s-d-yeldin tawwurt. Yemmekta-d d akken Zehwa tefka-yas tasarut akken ma yella ieel ad d-yeldi wed-s tawwurt. Yeldi tawwurt, yekcem iru er texxamt-nni anda akken yella Baba-s yakan. D acu ief ara illent wallen ? Yufa-tt-in teel di lqaa am ucei, yessaked er tama-s yufa tibwain, tiqretin n ddwa frezwaent di lqaa d tilmawin. Yemme yerfed-itt ula d nettat yewwi-tt deg yi-nni er sbiar. Di sbiar-nni skecmen-tt er yiwet texxamt nettat d Si Reqi. Seg wakken Mendas yettqelleq, yeya yera-t-id yiwen umejjay iru-d ur-s yenna-yas : - Ula i txedme tura dagi ru s axxam-ik ad testefu azekka be tzemre ad d-tuale.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 71 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mendas yu-as awal i bib-nni, yewwet deg uqerru-ines yeffe-d yeef-d abrid-ines s axxam. Deg wexxam kra yekka yi ur tentyeqqin, ur d-iris ccfer ef gma-s. be mi yewwe er sbiar taxxamt-nni ideg n-yea baba-s yufan-b imeren-ines d ilmawen. Fiel ma nnan-as, yea d akken Yeffe-d yiwen wemdawi yenna-yas : - D ke i d Mendas ? - Ih Mendas. - Ax tagi d tabrat twea-yi ad k-tt-id-fke qbel ad ter tarwit i Babis. - Tabrat-agi i ke a Mendas wissen amek ara k-teru, nekk ur-i tudert war tayri d layas, d tamettan di tudert, am win yessebdaden amrar, amrar d awezi ad yebded. Lli si asirem ad nawed ad nemlil. fe deg yinziz usirem-nni. Tura ula d winna yendeq asirem-nni yeba d iceqfan, yerre ansi ur yettnejbar ara. I wumi sri i tudert, bad mi lli ssarame tudert-iw d ke. I wumi s-ri i lerba nekk yellan ile lerba-iw d ke. I wumi s-ri i tudert ur nesi tudert, tudert mai kan d tuffa n werum nekk ur-i tudert d ayen nnien. Dayen fecle, dayen uyse, imi isudd webrid ur-k. Ulac argaz yuen tameut n Baba-s, ulac tameut izewen d mmis n wergaz-is Abbuh dayen tewwe tyerza s wedid. Ur zmire ad walint wallen-iw taye er yidis-ik. Ah wissen amek ara k-teru. Awi-d mazal di tudert. Ur qebblet ara ad tilim d aklan xas ulamma ef wid zizen fell-awen. Ur qebblet ara tayri ad tual d ler i yieggaden n tayri. Lebi-nwen ma yella d amaud, ma yella d aheggar beggnet-t-id inani. Awi-d i n-i dinna di tudert kkset-as ajar i tayri, kkset-as aram tayri d azref tettalasem deg-s merra, anfet-as ad d-tessemi afriwen, ma yehwa-yas ad tawe aggur d tziri anfet-as, anfet-as, anfet-as. Zuxxet yis-s, tukla ttnefcic am weqcic n ccuq. urwat ad ken-ie ad as-tinim meskint, ne ad astinim d tamcumt tena iman-is, di tidet d asider i ssidre iman-iw. Bi ad ili d anza ara ken-id-yesmektayen imi at ddunit tettun. Bi ad ili d talast i wakken ur mazal ara ad d-yeru wamek akka i yi-yera. Bi tadyant-iw ad tili d tamsirt i wid n-i deffir-i, tasuta
- 72 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tettalas-itt-id i taye. Ammar ahat ad rren aar, ammar ahat ad asfken i tayri azal-ines i tuklal tabrat-agi ad tili daen d izen i yimawlan akken ur ttettimen ara ef tarwa-nsen ayen ur bin ara. Nekk ur ugade ara lmut uekka, am akken ugade lmut di tudert. Ri ad ili d asfel ri ad ili d aebbas i yieggaden n tayri ad agden ad ualen ad as-qqaren ne ma ulac ad teru am akken i tera temcumt-nni, tucmit-nni icemten imawlan-is, tena iman-is. Akken i wen-yehwa get-iyi isem, tucmit, ne tamcumt nekk gi isem i yiman-iw qbel ad iyi-tgem isem tamerast n tayri.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 73 -

TUKKIST

Au n tirga
Djamel HAMRI

Tukkist seg wungal : Avu n tirga Aric amezwaru


eriv emmle$-kem, ulac tin yellan nnig-m, d kemm i d tiziri n tafat-iw, iss erre$ $ef te$zi n ujgagal n tudert, ma drus i ebbant tuyat seg yir ivelli. Ivelli d ccfawat n tlufa i znuzun deg tmer$a iceggben ixef-iw. Teooa-yi yemma, asmi i d-ldi$ allen-iw $er ddunit, bitta ahat d nekk i d ssebba n tmettant-is, seg wakken i d-terna taart seg rru-is i rruiw ad yemmed, wis ma ad iyi-tsemme, ne$ anwa ara svelme$, d tawenza ne$ d lmijal, akka i tfuk targit n yemma, temmut s wur$u, tru ur teri udem-iw, akken ur ssine$ udem-is ula d nekk, amzun seg wulac i d-ff$e$, tenser ahat seg yir zzman ideg i d-neggra, maca ur d-uoiwe$ kra seg lenana i tekseb, tekcem akal tegla s usirem yid-s, akken qqaren : Ma kkse$-ak baba-k ur ak-kkise$-ara, ma kkse$-ak yemma-k, ur ak-d-ooi$ ara. Qqime$-d $ur baba, ula d netta tesed-iyi ddunit yis-s, mi t-idt$ufer lmut tewwi-t, yella yettenni $er lmut am lid tameqqrant, seg wakken i t-imerret waan, yers am tirect deg tesga n uxxam, maca nekk seg wakken i yi-tezde$ tisselbi n temi yefkan leb$i i wavu, akken ad d-qerrbe$ $er yidis-is ad iulfu yemer umkan-is, maca nekk segmi ara d-yali yiij alamma ye$li ur ttaooa$ amviq, seg yimrijen $er keryet ur yelli yinijjel ur i yi-neddi, seg turart n milal
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 77 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

$er walqafen, ur a$-yecqi la ne$ asemmiv. Maca, ur tettu$ ara taebit-nni tamcumt mi sli$ i baba yerfed asu$u s wayen yellan deg ugerjum-is, imiren fehme$, d m leqq i d-yewwven, $as ur ssawve$ xemsa n yiseggasen deg tudert-iw, cfi$ mi t-refden ad tawin $er uxxam n layas. Racid iger-d nnehta, mi ikemmel awal $ef tudert-is i Dehbiya Fki$ leb$i i wussan, mi $li$ gar yifassen n xalti, i yi-yefkan lenana gar warraw-is, ne$ tikwal akter, segmi tettwei arraw-is fell-i akken ad iyi-adren imi isem-iw agujil. Ur tettu$ ara lxir-is. - Dayen seg wayen ieddan, $as beddel tamu$li $er wussan, ahat ass-a aql-i gar wallen-ik, $er yidis-ik, ma mazal teqqimev deg yivelli, azekka-inek ad yefcel. Terra-yas-d Dehbiya cwi n usirem, maca netta yeqqar-as : - Ugade$ le$rur n wussan, ugade$ lexyal n uzekka-nni seg wayen i$ef i d-edda$, ttidire$ war kra n yiswi ara yeun aar n tudert zeddigen, ugade$ seg twenza ieksen yettnernin am uefaf deg yigenni, teriv tudert n yilemi am nekk d wid i yi-yecban, ulac axeddim, ulac adrim amzun ulac-a$, ne$ am tcuffet-nni yeddem wavu, maca mi ara ili$ yid-m tettifsus tekemt i ebbant tuyat, tessiridev adal $ef yira-w, ad ttulfu$ ad bedde$ ur tecve$ $ef tneqsaf n zzman. Maca, tin ugade$ d kemm ma tennezlaqev seg yifassen-iw. - (Dehbiya tegzem-as-d awal) Dayen a Racid, ur ttawal aserwet berra i unnar, ayen ur tettmuqulev ara tudert s wudem-nniven, s wudem ara d-yefken tafat i wussan-ik ? - Tura ahat tarev ad teslev i kra n wawalen d-bni$ $ef yisem-im. - Akken i k-emmle$ a Racid i emmle$ akk ayen ara d-yeff$en seg yimi-k. - A-t-an ihi sel. Deg yiman-iw mi ara steqsi$ Tasa-w fell-am tettisi$ Tegla s wul d aaay Ah ! ya leqse ma d-yilwi$
- 78 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tidet ma tt-id-ini$ Lbir n tayri-m lqay as deg ddunit aas i ddi$ Lemtel-im ur t-ufi$ Lqedd-im am tezdayt lay as llan wid i kem-ib$an Tayri-w d tin ye$man Tzad $ef tazzla n wasif Deg wudem-iw d acu i d-yeggran Tekrez-it lmena n zzman Temger-it tmara n bessif Teriv d kemm i yi-yeran Ulac tayev i yellan Seg loiha-w $as kkes a$ilif as ulac-ikem zdat-i Lexyal-im yezga izde$-i Yezde$ akk tafat-iw Ul-iw fell-am d acetki Teggummav ad as-d-terrev lewhi as $ef uekka-m yura yisem-iw Rfed allen-im muqel s igenni Ad iyi-d-twaliv d itri Seg-s ad te$rev tayri-w Dehbiya tebda tettergigi, leya tessali-yas-d tezwe$ $er wudem-is, aqerru-s $ef yidmaren n Racid tenna : - Acal yecbe usefru-agi, yumal wul-iw ad ifelleq seg wakken tzad tyita-s, s tidet ttulfu$ ddre$, $ur-i amkan deg tudert yis-k a Racid. - Yewwev-d lawan ad nekcem s axxam, ahat ad nadin fell-am, $as agris yekkat, ur nuki i tesmuvi-s.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 79 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Uqbel ad msefraqen tefka-yas Dehbiya taqemmuct. Yal yiwen d ubrid-is, maca ur rin ara d acu i sen-teffer twenza, ahat d timlilit taneggarut n tayri-nsen ! Racid yeqqim deg t$ilust, anida yu$ tannumi itekkes $ef wul-is, mi ara d-yemlil d kra n yimeddukal, ne$ d tizya-s i t-yecban, $as akken amur meqqren seg wakud-is d win yesedday d awid, yettna$ d zzerb n tlufa i s-d-yezzin, deg ddunit yettu$un fell-as am tlafsa, tikwal ikeccem deg tirga ur neksib taggara, akka i d Racid yeddren war azekka, ne$ iswi d ubrid ara yevfer, ara t-yessuff$en $er tafat, tagnit tzeyyer fell-as d tizya-s, tamurt ur sen-tezmir s lxir i yellan deg-s, icercuren n ddheb aberkan yettmirin $er tregwa n wid yefen rima, d acu ara d-yeg yilemi ara d-yekkren deg udrar, yelmed ala nnif, tirrugza d wawal zeddigen, ma yufa cwi n tili yedduri deg-s, yeqqar-as ahat i$ seg leqq n gma, maca Racid yefhem siwa ma tqebev ara trebev, seg tama-nniven tamurt yea-tt rrebrab, lmut deg yal i$mer, ajenwi yexdem axear, lxuf yezde$ tiwwura, ye$li-d am talest n tegrest, yefhem ansi d-yekka uear seg tmurt n yilem, $as iebba-d s uqenar, alla$ ara yekcem yilem, d tiqubac i yesseqva. Din din yesla i ut yeqqar-as : Azul a Racid ! wa Racid ! azul fell-ak ! Racid ivewwer aqerru-s $er ut, yera ameddakel-is Yidir. - Amek telliv a Racid ? - (Racid yevsa) D acu n tudert, zzman yid-s d amdegger seg wasmi i d-nekker. - D tidet dayen yellan, ulac tarewla seg wayen yellan, ih ur tesliv ara i yisali i d-yeff$en ? - D acu i wumi ara sle$ ahat d timecrevt n yirebraben, ne$ d albav n yiekriyen imeqqranen i yiqelben lekem n tmurt annect-nni nu$ yis-s tannumi a Yidir. - Ala, maca ahat akter $ur-k. - Amek ! Racid yekker-d seg umviq-nni ideg yeqqim, mi s-yenna tabibt-ik, yefka-tt baba-s, $ef wakken i ttmeslayen yimdanen, teqbel ula d nettat. Yeef aqerru-s gar yifassen-is yeqqar :
- 80 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ala ! ala ! ur qebble$ annect-a, d lekdeb, d awez$i a Yidir ! Ala ! amek Dehbiya ad iyi-tbeddel s wayev ! Racid ihuzz iman-is yeffe$-d seg umviq-nni amzun d adrar i dye$lin fell-as, ne$ am lbaz i wumi rren wafriwen, netta ye$li-d lam $ef wallen-is, ur yeri anida ara iger ivarren, yebda yesferkil deg tikli-s, ur yufi lxetyar seg wayen i d-yenne$len $ef yidmaren-is, fell-as ala kennu i ueooaou n wavu i d-ihubben s tidet te$leb zzlezla tera ul-is yeyan, yebda lweswas la t-ikeccem, texreb-as tmu$li deg yismektiyen ad t-yerren $er wussan yesedda d tin ideg iga laman, yesteqsay anida ruen wussan-nni ! amek fessin am udfel. anwa ara d-ibedden $er yidis-is deg lmena am tagi ? s kra yellan d asteqsi ur s-yufi tiririt. - Ala ! teskiddib ur iyi-temmel ara, d ta$eddart. Yetteggiv, ur d-yerri s lexbar d yiman-is, d ayen ur yumin deg wayen i d-yevran, ur yeri ma d targit ne$ d tilawt. Yekcem s axxam, ivegger loetta-s ayen $ef wussu, yekcem leber n ttexmam, imeawen $ellin-d, neoren abrid am yi$zer deg wudem-is tekcem tewre$, netta mazal-it yesteqsay deg yiman-is s tidet ahat ur iyi-teb$i ara ne$ ahat mseb$an, maca $ur-s leqq d netta i d amarkanti yekseb idrimen iss yezmer ad yenoer abrid di leber. I nekk yecban ifer yemmuten yeddem wavu. Ala ! Ala ! temmel-iyi. Ala ! Ala ! ur cukke$ ara! ur yi-teb$i ara, d lenana i ninet $ur-i seg liala-w. Racid, ad yerfed ut-is s wayen yellan deg ugerjum-is, nekk atan ad selbe$, ad selbe$, ne$ ahat selbe$. Netta yettmeslay wed-s, alarmi i t-tewwi tnafa yees. Di ttnafa n yiv yedduqes-d yettergigi, teccercur tidi seg-s, amzun yurga yir targit, yesferfed $er teftilt yessa$-itt, yejme-d akk loehdis, yeddem-d imru akken ad yaru tabrat taneggarut i tin i wumi yefka ul-is, i tin igezren ul-iw. - Ah ! D ah ! ur ri$ ansi ara m-in-bdu$ tira, s lezen meqqren mi ara n-ters tebrat-agi gar yifassen-im, meqbel ad iyi-tegrev deg leber n le$rur, lexbar n zzwao-im, ye$li-d fell-i am ssiqa yewwten deg loedra n tezmert-iw, yerra-yi seg yimdanen ineggura yeddren
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 81 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

$ef tkurt n wakal, am win iteddun war lmeqsud, degmi i d-teggriv d asirem aneggaru $ur-i, maca ula d kemm tkemmlev kullci, dayen ! dayen ! ul yeur ur ufin abrid $er yimi. Ah..! D ah! Mmekti-d ass amezwaru ideg nemlal, ideg nettnadi deg wallen-nne$ tayri d tudert zeddigen, anida-t lahed i nemyefk, anida-tt tayri-nni iss tettzuxxuv, maca $ur-m zi$ kullec d akellex, mmekti-d ussan i nesedda deg sin, nezdi am yivudan n wufus, ula d medden ttawin-a$ d amedya, i wass-a anida-tt tayri-nni ? ne$ terriv iman-im amzun d asaru ideg tetturarev ! ini-d d acu mazal ad m-t-id-ini$ deg twa$it-agi ideg i yi-tegrev, siwa ma hdi$-am kra n yimeslayen $ef wass amcum $ur-i, d ass n zzwao-im. D acu-t wass n zzwao-im ur-i d ass n tmettant n tayri-w Ad kem-sgille$ s wayen tettamnev ! Ma ur yi-tenniv anida ara tt-mevle$ ? Ttxil-m ma ur yi-d-tceyyev Abernus-nni i m-sburren Yefka acbi deg lekfen deg temlel Ad iwulem i wid yemmuten Kemm ad teff$ev axxam Akken ula d tayri ara teffe$ ul-iw Ti$ratin ad wexxrent le$mam Lfer-im ad yezzioew lbaruv Fell-i assen ad d-tesmiqi lehwa Igenni ad d-iru $ef tayri-w Loer ad yessendef tasa Tudert ad tlumm deg lmektub Kemm ad tkecmev leber nniven Ad am-d-zzin reba leyuv Meqbel ad kem-zed$e$ Ddunit s lekmal
- 82 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

S tayri ldi$-am tiwwura i loennet as kemm mazal teddrev S tidet ini-d ! wellah ar d lebs D lebs n bu rrea yeran Alil mi ara d-ye$li yiv Fell-am ad yekcem winna D afrux, d aggur n tziri Ne$ akken teqqarev d itri S wudem ad m-d-yecmume S tavsa n wuglan ad m-d-ives Lgelba-m ad s-ibeddel lkil Ad d-yurar yis-m am tmenut Din ara m-yeel usteqsi Tiririt ad m-tessereq lewhi Ggal-iyi s wayen tettamnev Anida ara mevle$ tayri-w Tayri-w yefan $ef tezdeg n udfel Yeddren s lamu n wul-iw Icelen times deg yidmaren-iw Yeddren s tudert n ugrud Teslemdev-as lezza Teslemdev-as lenana Teslemdev-as kemm ! Amek ara yawi rru-iw Ma d kemm fell-am iban as dder fiel tayri Siwa leb$i n leb$i-s Ur am-skiddibe$ ara D akken tayri-w ur tt-mevle$ ara Degmi tayri ur tettmettat ara
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 83 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ad d-teqqim i lebda deg wul-iw Imi d nettat ara yi-yen$en Akka! I tt-teslemdev Amek ara tili d ssebba n lmut-iw D acu n lewaya qbel lmut-iw Ad terev akken d kemm i yewwin rru-iw Ggal-iyi s wayen tettamnev Anida ara mevle$ tayri-w Ad rewle$ seg letab n tayri-m er letab n uekka Ahat aekka ad yi-yerem er din mi ara awve$ Wid yemmuten fell-i ad d-zzin Ad asen-ku$ $ef zzin-im ef wussan i nesedda akkenni Ad ten-zzuzne$ deg ddu n ccbaa-m Deg-m ad ecqen ula d nutni Wis d acu-t wass-nni Ma ssutre$ ttesri $er uxellaq Ad dam-in-u$ale$ d lexyal Ad am-in-bedde$ $er yidis n tsumta Ad kem-id-sduqqse$ seg yives Deg wudem-iw ur ttamnent wallen-im Ad d-tiniv : ur d-ttu$alen ara wid yemmuten Ad am-ini$ : wid iemmlen ur fennun ur ttmettaten Ssenqes, ssenqes deg ut-im D acu ur tta$e$ ara tameslubt am kemm Ihi ayen i d-tu$alev ? U$ale$-d i wakken ad am-slemde$ Timsirin n tayri ur keffunt ara
- 84 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ad am-slemde$ tayri deffir n lmut Deffir n tafat yecrurqen Gar tidet d tirga Ihi ayen i d-tu$alev ? Ad am-d-ssiwle$ isefra ineggura Degmi i eoben i wid yemmuten U$alen ur d-clien deg tudert Seg wakken i sen-zed$e$ lexyal Qeblen ad kecmen yid-i timess Awi-d kan ad slen i yimeslayen-iw Ula d kemm ur ttaggad ad kem-rou$ Nekk akk d wid yemmuten Imi b$an ad kem-issinen Seg wakken i kem-wefe$ $ur-sen D tawizet ifazen $ef tiyav Maca la yi-d-steqsayen ? Anta tagi ur nefsi Yean nnig n yimeslayen-ik Wellah ar $ile$ ad nafe$ dinna Ad n-afe$ ameslub akter-iw Maca, ameslub yessawel-iyi-d meskin Nekk ssawle$-am-n ay aggur Zi$ ufi$-kem tifev aggur Ahat teb$iv ad tedduv yid-i Teb$iv ad tkecmev yid-i timess Ala ! qqim kan dagi Dagi ye$leb timess n dihin S tlilit n winna Winna ur t-krihe$ ara

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 85 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Akken niven emmle$-t Imi d netta ara m-yeslemden Lbenna n tudert i teswa Tudert fiel tayri Ad am-yesselmed akrah n wass i d-tlulev Amek ara temmlev ula d wid yemmuten ! Amek ! d acu i d-teqqarev !? Teb$iv ad qqime$ ! Ala ! ur zmire$ ara waoen-iyi wid yemmuten Ddren s yimeslayen-iw Ur zmire$ ara ad ten-errme$ seg tudert Akken i yi-terrmev kemmini seg tayri D acu i teb$iv ? ad qqime$ ! Ala ur iyi-d-ttami ara Ur zmire$ ara Ala ! ur tette$ ara seg uqeddu Iseg an wiyav as nekk seg wid iemmlen tiremt-nni Maca amviq-im dinna ef yidmaren n lmena D winna i d argaz-im Nekk d abib-im aqdim Nekk d ussan-im imezwura Nekk d temi-m, d tudert-im s lkil Teriv mazal emmle$-kem Simmal yettzad ucauv n tayri-m Maca merumev fell-i Akken yeb$u yili nekk la kem-ttraou$ La kem-ttraou$ deg tmess
- 86 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tura u$al s ives-im Ma tecfiv acal i kem-ssegne$ Deg ddu n wul-iw Tturare$ yid-m am teqrurt Srusu$ avad-iw $ef yicenfiren-im Ad am-slemde$ ad d-tneqev Asekkil amezwaru n tayri U$al $er uennec-is Akken i txedmev ass n zzwao-im Assen i ten$iv tayri-w Ad kem-sgille$ ma ur yi-tenniv Anida ara t-mevle$ S yimeslayen-agi i d-wwve$ $er taggara n tebrat, ad am-ssarame$ tudert zeddigen d talwit d win textarev, ma d nekk ad ttraou$ segm ad d-tqelev iuran-iw seg-m ma d e llan, anef-iyi, te$zi n ubrid-iw iban, iwehha $er ddaw wakal, ahat akal ad iyi-yerem $ef tudert ara idire$ dagi fiel yis-m, ihi qqim deg lehna ar ass aneggaru n tudert. S$ur win ten$iv, Racid

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 87 -

Aar aneggaru
Fatima AIT HAMLAT

Tukkist seg wungal : Aar aneggaru Aric wis sin3


ave$ medden, $ave$ iman-iw ! Qqsen-iyi-d deg wawal. Ssarme$ lemmer ur sen-sli$ di tizi-agi, ssarme$ lemmer ur sli$ i wacemma, xarum ad kemmle$ lfer-iw, ur yettmundur ara wul-iw. D tidet san leqq, dayen yellan i d-nnan, mai d tikerkas, zgi$ xedme$ tiqebqabin ukermus, leqaqer icerwan, ssebdade$ ifadden n wuffal, $as yeqre-iyi wul-iw, $as qeren-iyi warraw-iw zgi$ refde$ aqerru-w, lamer d-nni$ Ah ! D acu ? D acu i yi-d-isersen $er ccve, d acu i yi-yeooan la ooellibe$ si tmendit (la joie) ? D ddemmar d wurrif-nsen i yi-yeooan la ee$ gar lxalat amzun di zzawiya i lli$. Ass-nni, sli$ i wayen ur b$i$ ad s-sle$, sli$ i Buxalfa mi yi-d-yeqqes deg lehdur, i yi-iruen sriv $er wul mi d-yenna : - Sers kan iman-ik a Yidir, ur tesiv d acu ara d-yevrun $ef wagi, ad yerwel kan am watmaten-is, ad yeoo $er deffir avu n Tizi ikullal. Ssusme$-as, ur b$i$ ara ad-yekker ccwal di tme$ra-w, rri$ iman-iw amzun ur sli$ ula d yiwen wawal. Mi d-yessasen ameslay tikkelt nniven, yuli-yi-d ubergenniw bdu mi d-yenna :

Aric amezwaru : Tamazi$t Tura, Uun 2.

- 88 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Wellah ! wellah lavim win igan isem i yiman-is ar aqcic-agi ar t-tif teqcict lemmer d-tlul, xarum nettat ad awen-tegg tabult n we$rum mi ara ken-teoo tezmert. Buxalfa meskin, d tismin i t-id-yessenaqen mai d leb$i-s, llah $aleb. Iawed zzwao berdayen akken ad yesu aqcic, maca yereqit-id Rebbi s teqcicin ta deffir ta almi yessmed eina, ur ilaq ara ad t-ande$ maca d ayen, ulint-iyi-d ur zmire$ ad fe$ iman-iw nni$-as s leqel : - Ah a Buxalfa a gma, ur umine$ ara ad yeccev yiles-ik s umeslay yecban wa, maca yiwen wass kan i tetteddi $ef wuccen, $as a warraw-iw i yi-iruen, maca mazal-iyi, veme$ deg wagi ad yerfed isem-iw di taddart-iw, ahat si$ aric-iw $ur Rebbi. Yu$al am win inedmen, yesseva $ef yiman-is : - Suref-iyi a Yidir ttxilek, dayen ! kfant-iyi, al$em lemer imuqel tarurt-is, tezga ti-is $ef terurt n gma-s. Yenna-t-id kan yekka tawwurt. Maca ala Yidir d-ilulen deg waggur-agi, tlul-d ula d Wisa, tlul-d ula d nettat deg uxxam idaddaten, acku tusa-d d tis tmanya deffir seba yiqcicen. as leqbayel ur milen ara taqcict, Wisa tusa-d zizet $ef yimawlan-is d watmaten-is, ssekren fell-as tame$ra an l$aci s tawant almi dyugar. Wisa tlul asmi yu$al Yidir $er ddu, asmi tebges Sekkura s tesfifin, asmi nnawel aeddur d tmellalin, iqbucen n wudi ad dehnent teftatasin, tlul asmi nesse taddart meccuc qeccuc, asmi d-kecment tqecwalin n tmellalin d yirden, asmi d-usant akk tseqqar-iw d wasmi yender wurar i tikkelt nniven. Tlul amzun d tasekkurt ! kra la s-qqaren txebbel, wiyav la s-qqaren tcebbel, txebbel ne$ tcebbel Wisa ula d isem-is yerna-yas ccbaa. Akka ! yal ass d urar almi yewwev waggur $ef Yidir, almi d asmi gant yessetma, Zineb d awes seksu d wuftiyen, ferqent-t d tiqeslin, tabeqsit deffir tayev. Ayen-d-yeggran, wwint-t $er tala ansi d-tugem Sekkura timennifrit tabuqalt n waman d lfal i qqaren, akken ad tifsus tmeddurt n Yidir am waman. S seksu d wuftiyen i yefra dderz i tekfa tme$ra ur dire$ imenza n tasa.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 89 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yu$al Yidir d tisri, yennerna umeslay fell-as, Yidir mmi-s n Yidir, slant tudrin, slant ula d timdinin anda llan watmaten-is wid yeooan tamurt, wid yellan rezzun-d kan ticki ten-yewwet loenn s avar ne$ ticki urgan yir targit i ten-yesfeqen, wigi d wid yellan di tmurt, ma d wid izegren i yill ur d-vallen ara, ccaven-iyi, zzan-iyi wellah walu ! ma tenniv-asen akk d arraw-iw, asmi slan $li$ ad $evlen ddunit, ur $li$ ara, ad d-ggrin feqen, wehmen wwten-ten temzirrad d temlellay ur rin acu xedmen : - D awez$i ! d awez$i waya ! Amek ! yerna uqcic $ur baba ! D Remvan mmi-s n xalti-tsen i yessawven lexbar i Meqrum mmi ameqqran. - Amek, iwed-d kan i wayen i d-tenniv ! baba yesa-d aqcic u nekni d irgazen, awaah ! d awez$i waya ulac amek ara d-yevru. - Wellah ar d tidet, i s-yenna Remvan, ma ur tuminev ara steqsi, aker avar-ik $ur Lmuluv ad t-in-tafev di tanut n baba. Yekker Meqqran yessawel i Wakli yellan kan deg ubrid nniven, udem $er wudem netta yid-s mi s-yenna iru deg-sent. Weqen-as lehdur, yessufe$-d arquqen-is yeqqim. Meqqran, zama d ameqqran n lukan yella kra yu$en atmaten-is ur yettazzal ara akken yuzzel ad sen-yessiwev isalen, yesker takerrust-is yeukki, ha yewwev Meyan, ha yewwev emmy atan $ur Belid di Wehran, yezzu$eriten-id akk deg ubrid-is, wehmen, yeffe$-iten leqel. - Acu yevran ? aha $iwel. Netta la yetthuzzu tuyat-is aqqeru-s zdat wallen-is, ula d awal ur tid-yuli, yewwi-ten, ad msefhamen ad iyi-uqqmen ama (procs), mi sen-d-ivegger awal-is, fejen, wehmen, tuddimt idammen ur dteqqim deg wudem-nsen. - Ayya ! Barka ur ttkellix ara fell-ane$. Ur uminen ara $ilen d tikellax ne$ d tikerkas i la yeskerkis fell-asen - Wellah ! wellah ar d tidet akka i yi-d-yenna emvan mmi-s n xalti. Yekker udrum am yiwen $er taddart jban tikli, asirem deg walla$nsen isali-agi ur yettili. Deg yiwet termelt (moment) kan akka yeur-d uxxam, ha rekbend, ha ruen-d, ha wwven-d. Nefre nezzeh, si lfer-nni qrib zli$
- 90 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ula d izimer. Zi$en $ef wayagi i qqaren : Ass yifen akk ussan, d ass ideg mlalen lebab d yimawlan. D tidet fere$ yis-sen ass-nni, fere$ am nekk am yemma-tsen, ma d imeawen acku weroin txdimen akka, lemer d-dduklen am wass-a $ef waya i wehme$, wehmen ula d at taddart mi ten-ran di tejmat. aca-twen tura ! ur myecaden ula d amicad yid-ne$, esben-a$ d iqjan ne$ ahat ur $-siben ara mavi, awal ur t-id-ssulin kecmen-d am yigugamen ldin tawwurt n wanza (taxamt n tguni), vallen $er ddu yellan di te$mert, walan tidet ten-yesmundlen, walan ayen ugin ad t-amnen. as meqqrit nitni, $as wwven d irgazen, maca ula d nekk mazal-iyi ur fute$ ara i warraw, mai d am$ar ! nekk si$ semmuset sin yiseggasen (tnin uxemsin), ma d Sekkura ur ad tewwiv ula d uquset semmus (xemsa urebin) di tudert-is meiyet mavi. Nezweo nesa-d igerdan di temi-nne$ acku akken i wen-d-nni$ nekk d amiv qrib yengir uxxam-nne$, $ef waya i aren yimawlaniw, wwin-iyi-d Sekkura. Yal ass ne$ yal tikkelt ideg ara d-mmeslaye$ $ef tedyanin yevran yid-i tt$awale$ deg umeslay, ttakre$ iman-iw akken zema ur dttmekti$ ara, akken ad rewle$ i tilawt i yi-yessenzafen. Nni$-awen kecmen $er wensay, an dduh s wallen-nsen, wala$-ten myexaren nni$-asen : - Acu akka i ken-yu$en ? ni$ ur tesiv acu yevran ? - Ixu ! i yi-d-yenna Meyan, i wahi di ddu ? - Wahi d gma-twen amecu, ni ur tefriem ara ? - Ad nefre (yenna-t-id s te$zi d ukras n unyir). - D acu yessefraen ? i yi-d-yenna Belid zizen am uuc. emmu si tama-s ula d netta yebren allen-is, yevleq i yimeu$enis d yicenfuren-is yenna : - Ad d-tsersev lar fell-ane$ ma ur teriv ara, tesbehdlev-a$, meliyi-d-amek ara nezzi udem-nne$ $er l$aci ? Dayen, d$a bezzaf i ssusme$, fe$ kan imi-w d$a $ilen ad alin $ef tuyat-iw a wagi d axear ! - Lar ! lar d kenwi, kra wi$ lmerta fell-awen teooam-iyi ula d
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 91 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

dellu ur d-tdellum fell-i u lemmer ilmend n libad ilmend n yidawen d yibiben. Tessaregem ddunit-iw tjeggem temi-w Lehdur-nsen d adaxcim, yewwev-iyi almi d i$es, yazzel deg yidammen-iw. Yu$al-iyi-d waan-iw, tuli-yi-d tusut-nni tamcumt, tusut tasaqit, ur umine$ ara ad tebes, $as akken kemmle$ awaliw, ssuf$e$-d akk ayen yellan deg wul-iw, lar ! yeqre-iyi wawal-agi ur umine$ ad d-ye$li seg yimi-nsen. - Lar ! ni seg uzniq i t-id-wwi$ ne$ d leram i xedme$, ayya, ayya ff$et ! ur b$i$ ara ad tberreq fell-awen ti-iw. Tebra ar s-tiniv msefhamen, heggan-d ula d lehdur ara d-inin wa deffir wa ulac abas, msefhamen ! msefhamen $ef uqerru n babatsen, mai d tawa$it ta ! D awez$i i la iverrun yid-i ! Mziya kan ur si$ ara loiran n uxxam talli ad rwun tavsa fell-i. Yu$al yeneq-d ugeswa-nni blaki ula d netta si tama-s : - Ay$er ? ay$er a baba i t-txedmev ? arraw-ik aten-an d irgazen qrib ad qqlen d ibabaten ula nitni, ke terniv-d s ufella. - Qfel din, ahat ula d ke d argaz ! ieqqa m$in-ak-d ccla$em ttu$. I s-nni$. Muqle$-t udem-is yu$al d lemuregga, qrib ad yeerveq d idim d$a yeqfel din, ula d yiwen wawal ur t-id-yerni. Xedme$ lxir yu$al d ixmir, eddi tura ke ad tfehmev tamsalt-a, urwe$-d, ssekre$-d, sselse$, ula d agrireb grarbe$, i taggara d acu-t ? d acu i rebe$ ? rebe$ aqra uqerru d uzellum n tawla yettali yettubbu d aya ! Zzi$ $ur-sen tikkelt nniven : - Teram, ma yella teooam-iyi kenwi, wagi d amau n tasa-w ur iyi-yettaooa ara, ur yettak ara deg-i afus, d wagi ! d wagi i d aar ara igen azal i yisem-iw d yiles-iw. Ssfere$ ul-iw, ssqere$-ten lemmer yeni i yi-yehdi Rebbi talli ur d-qqare$ ara ameslay yenzan $ur wagi, anda ri$ ! Anda ri$ azekka amek ara yili, anwa yeran, ahat ula d Yidir ad yevfer atmaten-is, ur ri$ tigert d asedhu kan i la ssedhuye$ ul-iw akken ad tifsus takemt $ef yiri-w. Sekkura meskint, kra tarev ad d-tger iman-is ur tezmir, ulac ur s-tettunefk ara mavi tegni, ur as-ttaken ara yakk tameu$tnsen, slan kan i wayen i sen-yehwan am :
- 92 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Gre$ fell-awen tabbuct tevem ma ur tefkim tirkeft n lehna i baba-twen ur yezmir ara. - Tabbuct ! tabbuct ara yeev lar-nni rni$-am-t i kemmini d um$ar-im, i s-yenna umenzu $ur-s Meqqran. Ulac leya, tekfa ddunit, dayen ea d lehna fell-as, i uqcic ara yinin awal-agi i yemma-s d acu i s-dyeqqimen ? Sekkura tudd ad rsen mi ara sen-teggal yis-s, tudd tera d akken tabbuct tewer win umi ara tegallev yis-s.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 93 -

Lezib n yiersiwen
George ORWELL

La ferme des animaux Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI

Tukkist seg wungal : Lezib n yi$ersiwen Aric amezwaru


Kra $ef tudert n George Orwell Isem aeqqani n George Orwell d Eric Arthur Blair. Ilul-d ass n 25 yunyu 1903 deg Motihari deg tmurt n Lhend. Baba-s d anawur deg tedbelt n Tmurt n Lhend. Yekcem $er u$erbaz n Eton maca yeffe$ uqbel ma ad ikemmel leqraya-ines, sinakin yu$al d amsaltu deg Birmanya. Semmus n yiseggasen umbad, deg useggas n 1928, yeaxer seg uxeddim akken ad yidir s tira-s kan. Yedder acal n yiseggasen d amener deg yiberdan n Paris. Deg useggas n 1933 yessuffe$-d adlis-ines amezwaru iwumi isemma Down and out in Paris and London 4. Deg tallit n rad n banya (1936-1939), ittekka $er tmiliciyin n P.O.U.M ne$ Partido Obrero de Unificacion Marxista 5 i ibedden tama n yimsegduden. ef tallit-agi yeooa-a$-d yiwen udlis i d-yeff$en deg useggas n 1938 iwumi yeqqar Tajmilt i Katalunya anda i yewwet s leqse deg
4 Ussan n lif aberkan deg Paris d London.
5

Akabar n yixeddamen i usdukel amarksi.

- 94 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yizduklanen i irekven imeddukal-nsen iwernaven. Deg useggas n 1943 yu$al d anemhal n u$mis The Tribune , sinakin yu$al d amcegge n The Observer deg Frana d Lalman. George Orwell yewwev lefu n Rebbi ass n 21 yennayer 1950 deg temdint n London. Ameskar-agi yettwassen s sin wungalen : amenzu d Lezib n Yi$ersiwen i yessufe$ deg useggas n 1945, win sin d 1984, yeffe$ deg useggas n 1949. Ayen yura

- Hommage la Catalogne. - Dans la dche Paris et Londres. - Le quai de Wigan. - Et vive lAspidistra ! - Un peu dair frais.

Iwudam n wungal - Mass Jones : Qayer Nicolas wis sin. - Am$ar Azemni : Kra qqaren d Vladimir Lnine, maca ma ad nu$al $er wungal ad naf d akken awudem-agi ur yekim ara. Ihi nezmer ad d-nini belli ulac Lnine deg udlis-agi. Yezmer lal yeb$a George Orwell ad yebder deffir n uwudem-agi Karl Marx d Fredrick Engels. - Napolon : Staline. - Takuret n Udfel : Trotsky. - Brille-Babil : A$mis Pravda (Tidet s tutlayt tarusit). - Malabar : Stakhanov. - Mose : Tajmat n yimasiiyen urtuduksiyen. - Mass Frederick : Adolphe Hitler. Lenaf - Imdanen : Asmil amsihran. - Ilfan : Tamehla n Ukabar. - Iqjan : Tamsulta tasertit. - Iudiwen : Im$iden d yime$nasen.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 95 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Akraren : Agdud. - Tamcict : Win ur nesi tikta tisertiyin, d amruri. - Itbiren : Wid yettanwen tikta tizduklanin deg tmurt. - I$ersiwen n tegi : Menchviks iximen n yizduklanen. Imukan - Lezib n Umanwa : Tamnekda tarusit. - Lezib n Yi$ersiwen : Tiddukla n tegduda tinemlayin tisubyatiyin (URSS). - Axxam n Mass Jones : A$rem n Krimlin. - Pinchfield : Tamurt n Lalman. - Foxwood : Tamurt n Lengliz. Tidyanin - Tanekra : Tagrawla n Tuber 1917. - Anmen$i n Umesbel : rad mgal Rruss imellalen. - Ahuddu ne$ asedrem n tsirt : Abrir n U$awas n Semmus n yiseggasen. - Timen$a n yi$ersiwen : Azmaz ne$ ccre n Musku. - Assa$en imzenziyen d Mass Frederick : Arkawal gar Lalman d Rruss. * * * Bab n lezib n Umanwa, Mass Jones, yeldi tasekkart n tecciwt n yiyuav, maca yeske, yettu ad yerr iderbuzen mi yeffe$. Yeddem yid-s lefna akken ad iwali abrid, yezger ama s un$elyav. Yebda la itekkes irkassen-is, yewwet s rrkel tawwurt n tenwalt, yeffi-d seg tbettit taqbuct taneggarut n lbira, sinakin yessers iman-is $ef ssrir anda tella yakan Massa Jones i yebdan asxerxer. Akken kan texsi tafat n texxamt, lezib yenneqlab, sya u sya la nsell i ut n yifriwen, sinakin tebda yiwet n terkukt tameqqrant. Deg tebit yuzzel wawal belli iv yezrin, Am$ar
- 96 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Azemni yurga yiwet n tergit. Targit i yeb$a ad d-imel i yi$ersiwen nniven. Am$ar Azemni d ilef i d-yewwin arraz amezwaru n enf-ines asmi yella d amecu. Yekcem amzazwar s yisem n Thuski n Willingdon, maca $er medden irkelli yettwassen s yisem n Um$ar Azemni. I$ersiwen msefhamen ad d-mlilen akken kan ara yeffe$ Mass Jones. Yerna Am$ar Azemni yettuqader mli, $ef waya yal yiwen yezmer ad yeoo kra n lweqt seg yives-ines i wakken ad ier $ef wacu i ten-yejme. Netta s timad-is yeef yakan amkan deg yiwet n te$mert, ibedd $ef yiwet n t$awsa yettakken ccbi i tdekant (Tadekant-agi i d usu-s n walim yettnewwir yiwen n lefna ielqen deg yiwet n tejgut). Yeawev mraw d sin n yiseggasen deg tudert-is, tem$er terra-t d azuran, maca, $as akken d amufay, mazal yesa lhiba, qqaren-d fell-as yettueqqel, yeur s lenana $as akken uglan-is nekkmalen. Kra n lweqt umbad, i$ersiwen nniven bdan kemen, tefen imukan-nsen. Yezwar uqjun Filu akked snat n teqjunin iwumi qqaren Fleur d Constance, vefren-ten umbad ilfan yeglalzen deg walim lmendad n tdekant. Tiyuav beddent $ef lewaci n waqi, win yenan itbiren ulin $ef loayza. Tifunasin d wakraren qqimen deffir n yilfan, imiren bdan ttarren ife. D$a kecmen sin yiudiwen, Malabar akked Douce. Leun s leqel, srusan lewafer-nsen s leder $ef walim akken ur rekkven ara kra n yi$ersiwen imeca izemren ad ilin ffren ddaw n walim-nni. Douce d yiwet n tegmert d talemmast deg lemer, seg wasmi i dilul uji-ines wis ukku iru-as lqedd-nni i tesa asmi tella d tamecut. Win yenan Malabar: d yiwet n zzayla annect ila-tt, tejhed am sin n yiudiwen. Tamzurt tameqqrant tamellalt te$li-as-d armi d axenfuc, dayen i t-yeooan yettbin-d ciu am ubudali. Malabar ur yelli ara d asemdan. as akken i$ersiwen irkelli ttqadaren-t mli, acku ran belli zemren ad tteklen fell-as, yernu Malabar ixeddem yiwet n lxedma tameqqrant ulac win i ttixeddmen. Kecmen-d da$en Edme, ta$a tamellalt d Benjamin, a$yul. Ulac win i$elben Benjamin deg lemer, d netta i d a$ersiw acaraf deg lezib, am wakken d netta i d settut. Ur
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 97 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yettmeslay ara aas, maca mi ara yeneq yessexdam kra n yinzan d lemani qessien. Amedya, yiwen n wass yenna-s belli Rebbi yefkaas-d taea akken ad iqce izan, maca amer yufa ur iseu la taea wala izan. Deg yi$ersiwen yellan deg lezib, ala netta ur yettavan ara. Mi ara teseqsin ay$er, yeqqar-asen ulac ayen yeevayen. Maca $as akken d netta i d ameddakel aeqqani n Malabar. Sin-agi u$en tannumi seddayen ass n acer lwaid deffir n lejnan, mebla ma meslayen, kessen kan. Akken kan bulen sin yiudiwen-nni $ef walim, ha-tt-a tekcem-d yiwet n tsatut n yiewiwen n ubik iwumi tereq yemma-tsen. Tasatut-agi teur amkan s leayav-ines, ttawin akin ttarran akka, ttqelliben akken ad d-afen amkan anda ulac win ara ten-irekven. Douce tebna-asen ur s uvar-is, qqumcen, sinakin tewwi-ten tnafa. Deg ddqiqa taneggarut, tekcem-d tagmert nniven iwumi ssawalen Lubie (Tagmert tacebant i iteqqen Mass Jones $er tcari-ines). Tekcem-d tetteffe sseker. Teef amkan $er zdat, la tettmuqul wiyav. Deg taggara tu-d temcict. Am wakken i txeddem seg zik-is, tmuqel tajmat yiwen yiwen tettgaba amviq amayan anda ad d-tessers iman-is. Deg taggara teqqim gar Douce d Malabar. Sinakin tebda aserer seg lfe, win yenan inaw n Um$ar Azemni ur yekki sya, ur yeffi$ sya. I$ersiwen irkelli nejmaen tura deg lezib -anagar Musa, d yiwen ugerfiw i yesen $ef yiwen ufurk zdat n tewwurt n deffir i iebba umdan- imi i ten-iwala fen imukan-nsen, gren yakk tamawt, Am$ar Azemni yeskeke, d$a yebda ameslay s wawalen-agi : Ay imeddukal, teslam yakan s tergit i urga$ iv yezrin. Maca ad d-u$ale$ $er temsalt-agi umbad. Deg tazwara $ur-i laoa nniven ad awen-tt-id-ini$. Ur cukke$ ara, ay imeddukal, ad rnu$ gar-awen kra n wagguren nniven. Maca imi ad mte$ b$i$ ad xedme$ yiwen n lwajeb uqbel, acku ri$ ad ken-snefe$ s tmusniinu. Segwasmi d-lule$ armi d tura, acal n yiseggasen aya nekk la ttxemmime$ deg aa d telwit n texxamt n yilfan. Tura zemre$ ad

- 98 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

d-ini$ : ulac a$ersiw i yeawven ad yissin agama n tudert n umaval-agi am nekk. ef waya i b$i$ ad awen-hevre$. D acu-t ihi, ay imeddukal, agama n tmeddurt-nne$ ? Walit lumur akken iwata : $ur-ne$ yiwet n tudert n lxedma, tudert n lif, yiwet n tudert wezzilet mavi. Akken kan ad d-nas $er ddunit, ttaken-a$-d kan swayes ad nidir i wakken ur nettmettat ara, yernu wid yesan ljehd d tezmert ad seddin akk tudert-nsen deg lxedma alamma ssuf$en tawit. Yernu asmi ad nu$al mebla lfayda, ad a$zlun mebla ema. Akken kan ad ieddi useggas-nne$ amezwaru deg ddunit-agi, i$ersiwen akken ma llan ad ttun anamek n wawalen am usgunfu d lehna. Weroin ad d-tafev a$ersiw d ilelli. D tagi i d tidet. D wagi i d lmektub-nne$ ? Tamurt-nne$ d tagellilt armi ur tezmir ad teawev ad tefk i yimezda$-is tudert yelhan ? Ala ay imeddukal, agim n tekwal ala! Akal n tmurt n Lengliz d amsirew, anezwi-ines yelha ugar. Nezmer ad nesse deg aqqa amvan n yi$ersiwen yugar s wacal wid yettidiren dagi. Lezib-agi kan weds yezmer ad ieyyec mraw d sin n yiudiwen, snat n tmerwin n tfunasin, aas n twinas n wakraren -ad ddren irkelli deg lxir d lehna. Maca yella yiwen n ugur : ur nezmir ara ad nessugen tudert am tagi. Maca imi nera belli d tagi i d tudert qeien, ay$er mazal-a$ ar tura nettidir tudert-agi n lif ? Acku l$ella-nne$ irkelli, ne$ aric ameqqran deg-s, ttakren-tt yimdanen. Ay imeddukal, dagi i tella tririt n wuguren-nne$. Kulci yeqqen $er yiwen n wawal : Amdan. Acku d amdan i d acengu-nne$ aeqqani. Ilaq ad t-nekkes, ma neawev $er waya nezmer ad d-nini belli iuran n uhuv ttwaqelen. Dayen yekfa uxeddim-nni seg be armi d tameddit ! Dayen tekfa tudert n la d ccer ! Amdan d amexluq ayiwen i itetten mebla ma ifares kra. Ur yettak ayefki, ur yettarew timellalin, ur yezmir ad yezzu$er lmaun, d amaay akken ad yeef awtul. Maca ccil n waya irkelli d netta i d agellid n yi$ersiwen irkelli. D netta i iferrqen axeddim gar yi$ersiwen, maca ur sen-yettak seg l$ella ala ayen ad ten-yeooen d imudduren. Ayen i d-yegran ad t-yejme i yiman-is. Anwa i
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 99 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ikerrzen akal ? D nukni ! D acu yettaran akal-agi d amsirew ? D l$ebbar-nne$ ! Maca ccil n waya irkelli, ulac yiwen deg-ne$ i ikesben ta$awsa nnig n teglimt-ines. Kunemti a tifunasin yellan zdat-i, acal n hiktulitren n uyefki i tfarsemt aseggas yezrin ? Sani i iu uyefki-agi swayes tzemremt ad tessekremt imeca-nkent, ad asen-tefkemt ljehd d tezmert ? Yal tiqqit d acengu-nne$ i tt-yeswan armi yewa. I kunemti a tiyuav, acal n tmellalt i turwemt aseggasagi ? ef wacal n tmellalt i tzedlemt. Tiyav nzant deg ssuq akken ad $nunt Jones d twacult-is! I kemmini, Douce, anda gran ukku n yijien i trefvev, wid izemren ad ilin yid-m tura, ad kemwansen lad$a deg wussan-inem ineggura ? Yal yiwen yenza asmi yeawev aseggas deg tudert-is, ur tettu$alev ad ten-twaliv ! Ukkuet n tdusa d uxeddim-inem deg yierqan acu i am-d-fkan ? Asa$ur s ccea d ti$mert daxel n umesbel ! Ula d lajel-nne$, deg tmeddurt-agi n lif, yettawev uqbel lawan. Win iyi-yenan, ur tzuxu$ ara, imi ttekka$ deg wid yesan zzher. Aql-iyi deg useggas-inu wis mraw d krav, si$ nnig n ukkuet n twinas n dderya. D tagi d tudert tamagnut n yilfan, maca deg taggara ulac a$ersiw ara imenen seg ujenwi amelun. Kunwi ay ilfan imeca i yeqqimen dagi, tettssisem i lehvur-iw, deg mraw d sin n wagguren yal yiwen deg-wen, mi ad d-yawev lajel-is ad ieyyev $er win i t-ixelqen seg letab ara inal ass-nni. D tagi i d taggara taberkant i a$-yettrajun irkelli - tifunasin d yilfan, akraren d tyuav, ulac win ara imenen. Ula d iudiwen d yiqjan ur ten-yezgil ara. Ke a Malabar, asmi ad d-te$li tezmert-ik, ad ak-izenz Jones i ugezzar, d netta ara k-yezlun, d netta ara yesrekmen aksum-ik, aksum ara en iqjan-is. Win yenan iqjan s timmadnsen, ad d-u$alen kan d ifermacen, meqqrit deg lemer, ad tenyeqqen Jones $er yiwen uru ara iegger deg wasif. Ay imeddukal, waqila kullci iban am waggur ? Yakk tiqriin i nettidir usant-d seg umdan, aseddanku-nne$. Akken kan ad nese$li amdan, yakk acu ara nexdem ad d-yu$al d ayla-nne$. Dayen isehlen akken ad d-nu$al d ilelliyen, d imerkentiyen. D acu ilaqen akken ad nawev $er yiswi-agi ? Ilaq ad nexdem be tameddit seg
- 100 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wul-nne$ akken ad nessenger iri n yimdanen. D wagi i d izen-inu ay imeddukal. Ilaq ad nesker tagrawla ! Melmi ara tevru tnekra-agi ? Ur ri$ ara : yezmer deg yiwet n ddurt, am wakken yezmer ad tevru deg yiwen n uwinas. Maca am wakken ttussu$ i walim seddaw n yivarren-iw, ad d-yas wass anda ad tbin tidet. Ay imeddukal, deg wakud iwen-d-mazal ad teddrem ur ilaq ara ad tettum iswi-agi. Maca deg tazwara yessefk fell-awen ad teawvem tiktiwin-agi swayes umne$ i wid ara d-yasen deffir-nwen i wakken lejyal d tsutwin i d-iteddun ad kemmlen amennu$ armi d tarennawt. Cfut mli ay imeddukal : ur berrut ara i bel deg waman, ur ilaq ara ad d-tu$alem $er deffir. adret ad ken-kelxen, $as sxedmen ifukal i sen-yehwan. Ur ttessiset ara i widak d-yeqqaren belli amdan d yi$ersiwen tezda-ten lfayda, amzun liser n u$ersiw icud $er win n umdan ? D tikerkas. Amdan yessen kan yiwet n lfayda : lfayda-ines. Deg umennu$ ad tban tadukli yesan llsas gar yi$ersiwen. Imdanen irekelli d icenga. I$ersiwen gar-asen d imeddukal. Yekker yiwen n hut d ameqqran. Imi qrib ad ifak Um$ar Azemni inaw-ines agrawliw, ff$en-d ukku n yi$erdayen imeqqranen seg uiuc-nsen, fen imukan-nsen, qqimen ula d nitni ttessisen. Imi ten-walan yiqjan, rewlen srid $er uiuc-nsen, tarewla temne bab-is. Imiren kan irfed-d Um$ar Azemni taqejart-is akken ad yessuter tasusmi. Yenna-d : Ay imeddukal, tella yiwet n temsalt ilaq ad nemeslay fell-as. Amek i ilaq ad neseb i$ersiwen am yi$erdayen d yiwtal, d imsisan (allies) ne$ d icenga ? Awal aneggaru ha-t-an $urwen. Ad ssutre$ tura deg wid yellan dagi ad d-fken ay-nsen $ef usumer-agi : I$erdayen d imeddukal-nne$. eddan srid $er tefrant, yernu s tegti tameqqrant gezmen-tt deg ay belli sya $er zdat yessefk ad walin i$erdayen am yimeddukal. Ukku kan i ibedden deg wudem n waya : krav n yiqjan d temcict (faqen umbad belli taneggart-agi terra ih akked ala). Ikemmel Um$ar Azemni deg wawal-is :

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 101 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ur ri$ ara acu awen-d-rnu$ nnig waya. Zemre$ ad awend-ini$ kan sbegnet tadawt-nwen mgal amdan d lewayed-is. Acengu ileu $ef sin n yivarren, abib d win ileun $ef ukku n yivarren ne$ ifrax irkelli. Ur ilaq ara ad tettum da$en ta$awsa-agi : amennu$-agi mgal amdan ur ilaq ara ad a$-yerr am netta. as nesse$li-t ur ilaq ara ad nu$al am netta, ur ilaq ara ad nevfer lewayed-is n diri. A$ersiw ur ilaq ara ad yezde$ deg uxxam, ur ilaq ara ad yees deg ssrir, ur ilaq ara ad iles aselsu (vtement), ur ilaq ara ad isew asavel ne$ dduxan, am wakken ur ilaq ara ad yesexdem idrimen, ur ilaq ara ad yexdem tanezzut. Lewayed n umdan diritent irkelli. Cfut, a$ersiw weroin ad yeqer a$ersiw nniven. Asmi ad d-u$alen irkelli d atmaten, ur yettili ara amgared gar win ijehden d uvif ne$ gar win iewren d ungif. A$ersiw ur yezmir ara ad ine$ wayev. Yakk i$ersiwen kif-kif-iten deg uzref. Tura ad awen-d-meslaye$ $ef tergit n yiv yezrin. Ur ttmeslaye$ ara fell-as s telqi. Tban-iyi-d ddunit amek ara tili asmi ad tettwakkes seg yifassen n umdan. Targit-agi tesmekta-yi-d s yiwet n t$awsa yeffren mli daxel n yiktayen-inu. Acal aya, asmi lli$ d ilef amecu, yemma d telfatin nniven cennunt yiwet n ta$ect. Maca cfant kan $ef uay akked krav n wawalen imezwura. Maca deg tergit-inu n yiv yezrin, ta$uct-agi tu$al-iyi-d am wakken tella deg lael, s wawalen-is irkelli - awalen, ulac ccek deg waya, i cennun zik i$ersiwen qbel ma ten-ttun. Maca tura ad awen-tt-id-cnu$ i kunwi ay imeddukal. D tidet, tura aql-iyi meqqre$ deg lemer, ta$uct-inu zuret, maca asmi ara tefvem aay, ad tt-tecnum axir-iw. Azwelines : A zzaylat n tmurt n Lengliz. Am$ar Azemni yeskeke ciu, d$a yebda icennu. Ta$uct-is zuret, am wakken i d-yenna, maca isellek iman-is. Ha-tt-n ihi ta$ect-agi :

A zzaylat n tmurt n Lengliz d Irlanda, Ay i$ersiwen n tmura irkelli, esset i usirem, Tallit n wure$ la ken-tettraju.
- 102 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amdan aseddanku yettwakes-as kullci, Ierqan-nne$ ad issinen lxir d liser, ala nukni yesan azref ad ten-nekcem, Ha-t-a yusa-d ass n tlelli. Dayen tura tekfa tallit n tnaafin deg yinzaren, Dayen tura tekfa tallit n rren $ef yizugar-nne$, Dayen tura tekfa tallit n yijelkaven, Dayen tura tekfa tallit n unje d lmut. Igerrujen, ifen wid n tirga-nne$, N temin, irden d usa$ur, N yiffis, tajilbant d lleft, La ken-ttrajun ass-nni. A tifunasin, ay iudiwen, ay iwezziwen, ay idanduten, as akken nttemet d imeca, Heyyit ihi ass-nni, D ilelliyen. A zzaylat n tmurt n Lengliz d Irlanda, Ay i$ersiwen n tmura irkelli, esset i usirem, Tallit n wure$ la ken-tettraju.
Imi slan i t$uct am tagi, i$ersiwen bdan la tss$un, tteggiven, am wakken d tawla i ten-yu$en. Am$ar Azemni ur yeawev ara ad yecnu tamejrut taneggarut armi iwala i$ersiwen irkelli cennun yid-s. Ula i$ersiwen ungifen lemden aay d kra n wawalen. Wid iewren am yilfan d yiqjan efven ta$uct s lekmal-is deg kra n ddqayeq. Umbad kra n wallusen, lezib yu$al d amkan anda ad teslev ala i leyav n yi$ersiwen am usrugmet n tfunasin, aseglef n yiqjan, asbebe n wakraren, asee n yiuduwen. Leyav-agi yettemcabi $er ccna n lesker. A zzaylalt n tmurt n
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 103 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

i$ersiwen, yal yiwen amek i izmer. Yernu cennun-tt seg wul, ccnantt semmuset n tikkal mevfarent ta deffir ta, seg tazwara armi d taggara. Amer ufan ur ebbsen ara s ul n yiv. Maca hut-nni yessak-id Mass Jones i ijelben seg wusuines, yi$il d akaeb i d-ikecmen $er uma n lezib. Yeddem-d tamekalt i yettaooa deg yiwet n te$mert n texxamt-ines n tguni, deg lam yewwet lbarud. Alalas-nni iaz liv anda i nejmaen i$ersiwen. Ineggura-agi msefraqen, yal yiwen yu$al s amkan-is s tazla : at ukku n yivarren u$en usu-nsen n walim, ifrax ufgen $er lecuc-nsen. Kra n lweqt sinakin, lmexluqat n lezib irkelli tewwiten tnafa.

Lengliz, i$ersiwen n tmura irkelli : d tagi d ta$uct i cennun lwaid

- 104 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Arranku
Paulo COELHO

Lalchimiste Tasuqelt : Inelmaden n tmazit n Tesdawit n Tizi Wezzu

Tukkist seg wungal : Arranku Aric amezwaru


rranku, yeef gar yifassen-is adlis i d-yetter $ur yiwen seg yimeddukal-is. Adlis-nni, ur idel ara, mena yera d Oscar Wilde i t-yuran. Mi akken itetti tiwriqin, yemlal-d akked yiwet teqsivt i d-yettmeslayen $ef Texyalt n Nnbi. Arranku, yesla s teqsivt-agi n yilemi-nni uzyin i yettruun yal ass $er temda akken ad yessiked ccbaa n wudem-is di lemri n waman. Yiwen wass deg wussan, mi yella yessikid $er temda, ye$li $er daxel yemmut. Amkan-nni anda ye$li yem$i-d yiwen ujeooig, d$a yettunefk-as yisem n yilemi-nni. S wakka, qqaren-as Taxyalt n Nnbi. Oscar Wilde, ur ifuk ara taqsivt-is dagi. Imi, mbad lmut n Texyalt n Nnbi, tiwkilin n tegi, ruent $er temda-nni, afent-tt tu$al d tamda n yimeawen. D$a nnant-as : - Acu$er i tettruv ?

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 105 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ttru$ $ef Texyalt n Nnbi. - Amek ! acal aya nekkenti netbe-it akken ad nwali zzin-is mena, ala kemmini i tt-iwalan si lqurban. - Ihi d uzyin ? - Anwa i izemren ad yeu, yakk $ur-m i d-yessikid yal ass ?! Tessusem temda, tu$al tenna : - Ttru$ $ef Texyalt n Nnbi, mena ur ri$ ara belli d uzyin, acku yal mi ara d-yessiked $ur-i ttwali$ zzin-iw $er daxel n wallen-is. D$a, Arranku s tevsa yenna : - Tgerrez teqsivt-agi. * * * Santyagu, d isem n yiwen n umeksa n temdint n Andalus, n tmurt n Sbenyul. D tikli ad ye$li yiij mi yewwev $er sdat n yiwet tmezgida d taqdimt, ssqef-is akk ye$li. Di texxamt-nni n lexzin, tem$i-d yiwet tulmut d talayant. Issekcem lmal-is $er daxel, ierreb tawwurt-is i ye$lin s kra n tencirin i yufa daxel, s wakka ad yeseddi iv-nni dinna. Uccanen ulac di tama-nni, mena, ma terwel-as yiwet tixsi, ad yesru azekkanni i d-iteddun deg unadi fell-as. Yessa aclu-is $er lqaa, iga adlis d asummet, yenna deg wul-is : Ilaq ad qqare$ idlisen imeqqranen akken ad ele$ melmi ara tenfake$, yerna, ad qqlen d asummet n lali. Mazal d iv mi akken i d-yedduqes si tnafa, d$a yezha deg yitran n yigenni mi akken i la xettfen. Lemmer rni$ ciu n yives xir. i syenna deg wul-is. Acku d targit-nni n ddurt ieddan, i wumi iawed, yerna yuki-d uqbel ma ad tt-ifak. Yekker, ij$em ciu n ccab, yeddem-d taekkazt-is iru ad dyessaki ulli-nni i mazal gnent. Ddeqs deg-sent, llant ukint mi akken i yuki netta, d ayagi i t-yeooan ad yefhem belli, yella wayen i icudden tudert-is $er tin n lmal-is imi qrib sin yiseggasen i la ttidiren akken. Ttruun si tama $er tayev ttnadin $ef lqut akk d
- 106 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

waman. Yenna-as : u$ent yid-i tannumi, almi ssnent ula d lewqatiw; ne$ ahat d nekkini i yu$en tannumi akk d lewqat-nsent. Mazal kra n wulli ur kkirent ara, iru $ur-sent s uekkaz akken ad tent-yessker. Yal yiwet yessawal-as s yisem-is; acku yumen belli fehment ayen i sent-yeqqar. Tikwal, yeqqar-asent-d kra n yiricen i t-ieoben aas seg yidlisen-nni i ye$$ar, da$en yettawi-asent-d $ef tudert n uwid d lfer n umeksa di lexla, ne$ $ef wayen i dyennulfan d amaynut di temdinin i$ef yetteddi. Seg yivelli-nni ieddan, netta la yettmeslay $ef teqcict i ized$en di temdint-nni sanda ara yerzu gar-a$ d reba wussan. Tagi, d yelli-s n yiwen n ttaoer, yera-tt kan yiwet tikkelt deg useggas yezrin. Ttaoer-agi, yesa taanut n lkettan. Iemmel ad iwali mi ara tellsen akraren sdat-s, akken ur t-$eddren ara di ssela ara ya$. D yiwen umeddakel-is i s-yemlan taanut-nni, d$a yenher ulli-ines $er dinna. * * * Yeneq $er ttaoer yenna-as : - B$i$ ad ssenze$ cwiu n taduvt. Yessuter deg-s ttaoer-nni ad yeber ar tameddit, acku teur tanut d imsa$en. D$a, ameksa iru ad yerou di tama, yeddem-d adlis seg uqrab-is, yeqqim $er lqaa la ye$$ar. Cwi akka, yesla i ut n teqcict, yeqqar-as : - Ur ri$ ara belli imeksawen ssnen ad $ren. D yiwet teqcict n tama n Andalus, acku, tesa ifa n tullas n tamanni, s umzur-is aberkan akk d taucin-is i $-d-yesmektayen s waas imnekcamen imurianiyen. Yerra-as umeksa : - Lmal, sselmaden ugar n wayen i sselmaden yidlisen. Qqimen la ekkun azal n snat tsatin. Tenna-as belli, nettat d yelli-s n ttaoer u$ur i d-yusa, teka-as-d $ef tudert di taddart-nni anda ttemcabin wussan. Ameksa yewwi-d $ef lexlawi di tmurt n Andalus d wayen i d-yera d amaynut di temdinin i d-yemlal deg ubrid-is. S

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 107 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wakka, yefre aas imi mai anagar ulli ukud i yezmer ad yemmeslay. Teneq teqcict tenna-as : - Amek i tlemdev ad te$rev ? - Am nekk am medden, deg u$erbaz. - Imi tessnev ad te$rev, acu i k-yeooan ad d-teff$ev d ameksa ? Ilemi yessareq awal, akken ur d-yettarra ara $ef tuttra-agi, yera belli ur tezmir ara ad tefhem tamsalt. Ikemmel awal-is d tmucuha-s $ef wayen i d-yettmagar deg yissikilen-ines, taucin tucbiin n teqcict, la ttmermucent si lwehma deg wayen i d-iekku umeksa. Simmal lweqt yetteddi, simmal ilemi yessaram ur yettfakka ara wass-nni, yerna, yessarem yakan, baba-s n teqcict ad as-yini ad yernu azal n tlata wussan n tmeroiwt. Deg yiwet teswit yuki d yiman-is yeb$a ad yezde$ i lebda di temdint-nni. D lmual ad mcabin wussan n tudert-is $er yidis n teqcict m umzur aberkan. Mena hataya ttaoer yeleq-d, yessuter deg-s ad as-d-yelles reba wulli. Ixelle-as ayen i s-d-yewwi lal, yenna-as ad d-yu$al aseggas i d-iteddun. * * * Mazal reba wussan, akken ad d-yu$al $er taddart-nni i tikkelt nniven. Ul-is yettwaxvef, yerna yeur d ccek akk d tugdi, ahat taqcict-nni ad t-tettu, imi mai anagar yiwen umeksa i dyetteddin di tama-nni, akken ad ssenzen taduvt. Yu$al yenna i lmal-is : - I ssyin akin, ula d nekkini ssne$ aas n tullas di temdinin nniven. Mena, deg wul-is yezza, yini-as : - Imeksawen am yibearen ne$ wid iemmlen assikel, yettas-d yiwen wass anda ara d-mmagren win ara ten-yeun, u ad ebsen tazzla $ef uqerru n ddunit. Yebda la yettefrari wass, ameksa yenher ulli-ines $er tama n usammar. Yenna deg wul-is : Ur waoent ara ad efent rray, ahat d ayagi i tent-yeooan ad iyi-ttabaent kan nekkini. Anagar lqut akk d
- 108 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

waman i waoent. Skud ameksa-nsent yera anda i yella lecic n lali di tmurt n Andalus, nutenti ad ilint d timeddukal-is. as akken ur mgaraden ara wussan, widak-nni i yebnan s teswiin ti$ezfanin n tikli si tama $er tayev segmi ara d-yecreq yiij alamma ye$li tameddit, $as akken di lemer-nsent ur $rint adlis, ne$ fehment tameslayt n yimdanen i d-yettawin $ef wayen iverrun di tudrin. Nitenti steqnient kan s lqut akk d waman. Lxir, ttarrant-tid s taduvt, s lbi-nsent, ne$ s uksum n warraw-nsent. - Lemmer ad u$ale$ d aderwic, yerna ad tent-ne$$e$ yiwet yiwet, ahat ur errent ara alamma tfuk teqvit, acku, sant laman yid-i, yerna u$alent ur ttessisent ara i yiulfan-nsent, acku d nekkini i tent-yettawin $er tkessawt. Ilemi, ye$req di ttexmam ur nesi ara azal. - Ad d-ini$ tamezgida akk d tulmut-nni i d-yem$in daxel-is, ttwanelent. Ahat, d nitenti i t-yeooan ad yargu sin yiberdan yiwet targit, d$a yu$al yerra-d cwi n zzaf $ef wulli-ines. Yej$em cwi n ccrab i s-dyeqqimen seg yivelli-nni, yelsa aclu-is. Gar-a$ d kra n tsaatin, iij ad yebded deg yigenni, ad tzad lamu-s, ur yettizmir ara ad syeber di lexla. Lawan-nni deg unebdu Sbenyul merra tqeggel, ur tettanqas ara lamu alamma d iv. ul n uzal, netta yettebbi acluis d takemt taayant, $as akken yerwi-t, mena, yera belli d netta i s-itekksen asemmiv n tebit. Yenna deg wul-is : - Ilaq-a$ ad nettezzib i txebyiyin n lal. D ayagi i t-yeooan ad yeqbel ttaebga n uclu-is, imi aclu-is yesa azal am wakken i t-yesa netta s timmad-is. Ugar n sin yiseggasen, netta yettruu yettu$al di tmizar n Andalus, d ayen i t-yeooan ad yissin merra timdinin-is akk d tudrin n tamanni, d ayen da$en i s-yernan lbenna i tudert-is n umeksa amessikel. Tikkelt-agi, yella di tdemmi-s, ad as-imel i teqcict m umzur aberkan amek almi ameksa yessen ad i$er, acku, yella d anelmad deg u$erbaz adeyyani i d-yessuffu$en lecyax n tmezgida alarmi yessawev seac n yiseggasen deg lemer-is. Imawlan-is ssarmen ad yu$al d ccix n tmezgida, akken ad tzuxx yis-s twacult-is yellan d
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 109 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taxeddamt n wakal, tin i yettnadin anagar $ef lqut akk d waman, am wakken i t-yettnadi ula d lmal-is. Yelmed timeslayin : talatinit, tasbanyulit, akk d tussna tatiyulujit. Mena, segimi i yella d ameyan, yessaram ad yissin ddunit merra, ayagi, yesa $ur-s azal ugar n ma yemlal akk d Nnbi, ne$ yelmed tuccivin n yimdanen. Yiwet akken tmeddit, mi yella iteddu $er uxxam-nsen, iemmer iman-is s teb$est, acku yexva i leb$i n baba-s i yeb$an ad yu$al d ccix n tmezgida; mena netta yextar ad d-yeffe$ d amessikel. Yiwen wass yenna-as baba-s : - Usan-d yirgazen si yal tmnavt n ddunit, eddan si taddart-agi a mmi. Usan-d $er dagi ad ren ti$awsiwin timaynutin, mena ur beddlen ara, d nitni i yellan, d nitni i mazal. Ttalin alamma d ti$ilt n taddart akken ad walin ti$remt, $ur-sen aqbur yesa azal ugar n umiran. Mellul yixef-nsen, ne$ ye$ma uglim-nsen, mena, ur mgaraden ara nitni akk d yirgazen n taddart-nne$. Yerra-as yilemi : - Mena nekkini, ur ssine$ ara ti$ermiwin i san di tmura-nsen. - Mi ara d-ttasen yirgazen-agi, ad walin timizar-nne$ akk d tlawinnne$, ssaramen ad zed$en dagi $ur-ne$ i lebda. - Ihi, b$i$ ad issine$ tilawin-nsen d wakal-nsen, acku, ur tt$imin ara gar-ane$. - Yak nitni uren d adrim, ma dagi $ur-ne$ anagar imeksawen i izemren ad ddun $ef tmura. - Ihi, ula d nekk ad u$ale$ d ameksa. Baba-s ur d-yerni ara ula d yiwen wawal $ef wayagi. Azekka-nni, yefka-as taxrivt anda i llant tlata tsawiyin n wure$, yini-as : - Di lexla i tent-ufi$ yiwen n wass. Di tdemmi-w, b$i$ ad tentffeke$ d lwada i tmezgida mi ara k-sbedden d ccix. Ma d tura, ru ad d-ta$ev yis-sent taqvit n wulli; akken ad tnadiv yid-sent ddunit, alamma d asmi ara terev belli ti$remt-nne$ tesa azal d ameqqran, yerna tilawin-nne$ d tid izaden di zzin $ef tiyav. Yfka-as ddua n lxir si loiha-s, ma d aqcic, ye$ra-d deg wallen n baba-s leb$i n tuff$a $ef ddunit, leb$i-nni i t-ized$en ddeqs n yiseggasen aya, win akken i yetteggir ad t-yemvel deg wul-is s
- 110 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yi$imi-ines deg taddart, anda ara ye, ad isew, yerna ad igen deg uxxam-is yal iv. * * * Tvall-d tezwe$, yetbe-itt-id yiij. Ilemi, yemmekti-d ayen i yemmeslay netta akk d baba-s, ayagi d ayen i t-yesferen aas, imi tura, yera-d ddeqs n t$ermiwin, ddeqs n tlawin, mena ur d-yufi ara tin yifen tin akken i t-yettraoun gar-a$ d sin wussan. Yesa aclu, adlis i d-yettbeddil $ur yimeddukal-is yal tikkelt mi ara t-ifak s leqraya, akk d tqevit n wulli. Ayen yesan azal ameqqran $ur-s, d yal ass mi ara yessuffe$ targit-is s tikli d ussikel. Mi ara yeyu deg tmizar n Andalus, yezmer ad yessenz lmal-is, ad yeqqel d abear. S wakka mi ara yeyu di leber, ad t-id-yaf lal yera-d ddeqs n tmura, ddeqs n tlawin d waas n tegnatin n lfer. - Amek ara truev ad tnadiv $ef sidi Rebbi di lemqam ? I s-yenna deg wul-is mi akken i yettraou iij ad d-yali. Yal tikkelt, yettbeddil tama. ur-s amzun akken lemer i d-iedda $er tmezgida-nni i ye$lin, netta-nni, yu$ lal mai anagar abrid i dyusa $er tama-nni, ddunit tewse, ur tt-yettfaka ara. I lemmer ad yeoo ulli-ines ad t-seddunt xerum kra n tallit, ahat ad d-yemlil d waas n t$awsiwin i yesan azal d ameqqran. Yenna deg wul-is : Ugur, d timeriwt-nni ur rint ara belli, yal tikkelt ttbeddilent abrid, yal tikkelt ime$$i-d lecic deg umkan n win akken i ant, da$en ur rint ara mgaradent tsemhuyin, imi, cc$elnsent anagar ui akk d tissit. Ahat, medden akk, akka, ttazzalen anagar $ef lqut akk d waman, ula d nekk ur nesi tameut nniven deg walla$-iw, seg wasmi i d-mlale$ yelli-s n ttaoer ? Yemmuqel $er yigenni, yufa di lesab-is, ad yawev $er Tarifa uqbel lawan n yimekli. Dinna, yezmer ad d-ibeddel adlis-is s win i tyugaren di tewriqin, ad d-yacar taxcact-is d ccab, yerna ad ieddi $er ueffaf, akken ad d-iseel tamart-is akk d ucebbub-is, s wakka ad d-iban wudem-is mi ara yerzu $ur teqcict-nni. Ur yerri ara akk
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 111 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

deg uqerru-s belli yezmer ad yili iedda-d umeksa nniven i tyugaren taqevit, yerna ad t-yezwir melmi ara tt-yessuter i baba-s akken ad tili d zzwao-is. Yerfed allen-is s igenni abrid nniven, yenna deg wul-is : Yezmer ad yili d tagi i d tuff$a n targit ara yesnernin azal n tudert-iw. Netta i$eeb tikli-s. Yemmekta-d belli tella yiwet n tem$art di Tarifa tettzuu. Iv-nni ieddan, iawed yurga targit-nni tamcumt. * * * Tam$art tewwi ilemi $er uxxam-is, tessekcem-it $er yiwet texxamt d tuffirt, anda llan sin yikursiwen akk d lmida anda i d-iweef wudem n Sidna isa. Teqqim, tume-it ad yeqqim ula d netta, ssyin, terra ifassen n yilemi gar yifassen-is d$a tebda tdeu s ut xfifen. Dduat-nni cubant $er tid n yijianiyen. Yemlal-d yakan deg ubrid-is ijianiyen, ula d nitni d imessiklen, mena ur kessen ara lmal. Yela wawal belli ijianiyen-agi tt$urrun imdanen, qqaren da$en la xeddmen akk d Ccian (Rebbi ad t-yenel), da$en ttakren arrac yerna ttarran-ten d aklan-nsen. Seg wasmi i yella d ameyan, Santiagu, yettuggad ad t-akren yijianiyen, d$a d ayagi i s-d-yernan tugdi mi akken i teef tem$artnni ifassen-is. Mena udem n Sidna isa i yellan di lmida, yerra-d deg-s tarwit. Ur yeb$i ara ad taqel yuggad, degmi yerev ad yeef ifassen-is ur ttergigin ara, yerna ye$ra-d yiwet tjanat n ddin akken ad as-tekkes tugdi. Tenna-as tem$art mebla ma tekkes allen-is seg yifassen n yilemi : - S wazal-is. D$a tu$al $er tsusmi-nni ines. Ilemi, simmal yettnerni zzaf-is, ayagi d ayen i yeooan ifassen-is ad ttergigin $as akken ur yeb$i ara. Yu$al yejme-iten yerna yenna-as : - Ur d-usi$ ara akken ad iyi-d-tzurev.

- 112 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yendem akk ayen i d-iru s axxam-is. Ixemmem, ad tt-ixelles yerna ad iru mebla ma yeroa ad as-d-yini kra. Yettruu aqerru-s $ef targit i yurga snat tikkal. Tenna-as tem$art : - Tusiv-d $ef tirga. Tirga, d ameslay n yillu, mi ara yettmeslay s tutlayt n ddunit, nekk, zemre$ ad tt-id-ssefru$. Mena ma yella yettmeslay s tin n rru-ik, anagar keini i izemren ad tt-tfehmev. Yerna nekkini, ilaq ad iyi-txellev zyyara-agi. Ixemmem, yu$al yenna deg wul-is : - A ni$ di lexla yal ass, fki$ iman-iw i lewuc, akk d yi$uraren, d tagi i d tudert n umeksa degmi i tewer aas. S wakka iawel iman-is, yenna-as i tem$art : - Snat tikkal ta deffir ta i urga$ targit-agi. Mi lli$ kesse$ taqevit-iw, ataya yusa-d yiwen uqcic la yetturar netta akk d lmal-iw. Nekkini ur emmle$ ara win yetturaren yid-sen acku ttaggaden imdanen ur ssinen ara. Maca arrac imeca tturaren yid-sen yerna ur ttxerrayen ara. Ttwehhime$, amek akraren zemren ad ren lemer n yimdanen. - U$al $er targit-ik, i s-tenna tem$art-nni. Tasilt attan $ef tmess, mai dagi ara tesruev lweqt-iw yerna keini ur tesiv ara aas n yidrimen. - Mi akken i yetturar uqcic-nni akk d wulli-inu, taswit akka yezzi-d $ur-i, yeef afus-iw, yessawev-iyi almi d tizumag n Maer. D$a ilemi yebes awal-is, yessaked tam$art ammer tessen tizumag. Mena tam$art teggugem. D$a ikemmel awal-is s ut alayan akken ad d-tsel : - Ihi, sdat n tzumag, yeneq-d $ur-i uqcic-nni yenna-yi-d : lemmer ad d-truev $er dagi ad d-tafev agerruj. Akken kan iru ad iyi-dimel amkan anda i yeffer, d$a uki$-d si tnafa i tikkelt nniven, mebla ma ri$ anda i yemvel ugerruj-nni. Tessusem tem$art kra n tallit, tu$al da$en teef ifassen n yileminni la d-teqqar deg-sen, tu$al tenna-as : - Ur tettxelliev acemma tura, mena ma yella tufiv agerruj-agi ad i d-tefkev amur wis ecra seg-s.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 113 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D$a ilemi yeerveq d tavsa, yerna yefre. S wakka cwi-nni n yidrimen i yesa ad as-d-qqimen imi i d-iawed targit anda i yella ugerruj ! - Tam$art-agi, s tidet d tajianit. Ijianiyen d imehbal. Ihi amek ara tessefruv targit-iw ? - Uqbel ad ak-ssefru$ targit-agi, ilaq ad iyi-teggallev belli ad iyi-dtefkev amur wis ecra seg ugerruj. Yeggull-as, mena tam$art tenna-as iwed ggall, yerna allen-ik ad zzint $er wudem n Sidna isa i yellan di lmida. Teneq tem$art, tenna-as : - Targit-ik s tutlayt n ddunit, zemre$ ad tt-id-ssefru$, mena tewer aas i usefru, degmi uklale$ amur-iw deg wayen ara tafev. Lmena n targit-agi, ilaq-ak ad truev alamma d tizumag n Maer, $as deg lemer-iw ur sli$ yis-sent, mena imi i tent-turgav aas n tikkal, almi llant s tidet. Dinna, ad tafev agerruj ara k-yerren d amarkanti ameqqran. Tamezwarut yerfa, acku ur yewao ara ad iru $er temzurt akken ad as-d-tiwed ayen yera, mena yemmekti-d belli ur tt-yettxelli ara. Yenna-as i tem$art : - Acu$er ara veggre$ lweqt-iw $ef target ? - Twalav ! yak nni$-ak tewer i usefru. D ti$awsiwin timeyanin, i yesan azal ameqqran, anagar imusnawen i izemren ad tent-ren. Imi ur lli$ ara seg-sen ilaq-iyi ad d-afe$ ena s wacu ara e$ a$rum. - Amek ara xedme$ akken ad rue$ alamma d Maer ? - Anagar tirga i sne$ ad tent-ssefru$, mena ur zmire$ ara ad tentssuff$e$. D ayagi iyi-yeooan ad idire$ kan s wayen iyi-d-ttakent yessi. I ma yella ur zmire$ ara ad rue$ $er Maer ? - Ula d nekk ur ttwaxelle$ ara, yerna, mai d tagi i d tikkelt tamezwarut. S wakka, ur d-yerni ara ula d yiwen wawal. Tenna-as ad yekker ad iru, acku yesru-as aas n lweqt.

- 114 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

AVRIS

Tamedyazt n tilawin n lgirra n 1954/1962


Ramdane LASHEB

amedyazt n tlawin n lgirra n 1954/62 d yiwet tewsit si tsekla timawit yessenfalayen iulfan, asirem d ccan d lqima n uref. D lemri i d-yettakken tugna n e n ugdud. Wid inudan d wid yuran ef wayagi, qqaren-d akk belli aric-agi n tsekla timawit deg-s i igemmu rru n ugdud si zzman n zik, si tsuta er taye. Imdanen yeddren ass-a, i ierzen tigemmi-a ualen d timkariyin timuddurin, d agerruj i yimusnawen yettnadin deg tmeslayt, deg tussna n tmetti (lanthropologie) wala deg umezruy. Maca widak-agi ierzen ef tgemmi-a, uur ddrent tmusniwin-a, la ttruun yiwen yiwen, timusniwin neggrent yid-sen. Ddunit n wass-a mai am tin n yielli, timetti tetteddu er zdat, ayen yettewii umdan yettbeddil si lweqt er waye. Akken ula d tasekla tetteddu d lweqt-is. Tadamsa n umaal, tarui n tuddsa n tmetti n zik, inig n yimdanen, ttawilat n (les mdias) tilibizyun, Internet ur in ara amkan i kra n tewsatin n tsekla timawit ad idirent. Leqrar-nsent ihi d nnger imi ur sint ara tawuri di tmetti n wass-a. Akken yebu yili lal, kra n tewsatin n tmetti tamensayt neggrent tiya, tid yeddan di zzman n wass-a ttlalent-d, icban kra n tedwilin n craa, uskasi, n ccna, n umezgun di rradyu, di tilibizyun akked Internet. Ttawilat yean talalit, tudert d uraz n tmedyazt d ccnawi n lgirra nnejlan ass-agi, ebsen mi tefra lgirra di 1962. Ulac win irefden
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 117 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tamedyazt-agi. Ass-agi, ala tilawin-nni yeddren lgirra, tid i dyesnulfan, i yessawlen ne yecnan tamedyazt-agi i izemren ad tt-idssiwlent ne ad tt-id-cnunt. Degmi ass-a alqa, d ujma n yisefra-a yella-d kan ur tlawin-a i d-nebder mesub tid-nni i ten-icennun imiren di lweqt-nni n lgirra. Zik, di tmetti n leqbayel n uqbel anekcum afransis er tmurt n Lezzayer, tameut deg uxxam tettrebbi dderya-s, d nettat i d aerbaz akken daen d nettat i ierrzen ef tgemmi n teqbaylit. Timetti n wass-a, llan ierbazen, tameut tera, teffe er berra teef amkan deg uxeddim am urgaz. Ttrebga n uqcic teffe ifassen-is. ef waya, tilawin n tura mai d nutenti i yessenaen, i ierrzen timusniwin am zik. S wakka, timusniwin-agi am tsekla timawit ttruunt, neggrent. Akken agerruj-agi n tmusniwin ur yettruu ara, ur inegger ara, yewwi-d ad yual er tira. Akken i t-id-yenna umaru Y Nacib : Aeddi seg timawit er tira d ayen yean tasekla tarusit, tafransist, taglizit, tarabt d tespenyulit ad tnerni. Xas neqqar tameut d llsas argaz d ajgu alemmas, maca di tmetti n zik, di zzman n yiil, tameut taqbaylit tedder seddaw tecat n urgaz. Akka i tebna tmetti n leqbayel. Ayen d-yerra umnar er daxel n tmeut, ayen yellan akin er berra d ccel n urgaz. Awal-is ikmen ur d-iteffe ara er berra, ulac-it di tejmat wala di ssuq. Yak neqqar s leqbayel bu yiles medden akk ines (celui qui a la parole a le pouvoir), wissen ahat argaz yuggad tameut ad t-tekem ! Ihi akka tamedyazt n urgaz teffe er berra tettwassen, sellen-as medden, tesa bab-is ma d tin n tmeut teqqim kan deg uxxam di lara deg tala mesub deg yimeqan d-iaen tameut. Tamedyazt n urgaz tesa azal ma d tin n tmeut, d tamedyazt n war isem, d tamedyazt n tlawin mera, d tamedyazt n menwala imi ulac bab-is. Am wakken ula d win tewwi di tebbut-is acal d agguren werin yewwi isem-is. Akken yebu yili lal, tametut deg uxxam ne di tala di tegnit n lfer ne n lqer, mi ara txeddem lecal-is, tessenfali-d iulfan-ines d usirem-ines deg yisefra d ccnawi. Seg tewsatin n tamedyazt-a ne ccnawi-a imi di tugget
- 118 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tamedyazt-a tettwacna nezmer ad d-nebder : tamedyazt n tyemmat, tamedyazt n lewqat uxeddim, tamedyazt n lfuru, tamedyazt n tayri, tamedyazt tadeyyanit d tmedyazt n lgirra. I tikkelt tamezwarut deg umezruy n uref azzayri, tameut, argaz dduklen, ezmen ad ssuffen adaw. Ibeddi n tmeut er tama n urgaz di lgirra n 1954 ikmel, izad. Azal n tmenasin n lwilaya tis tlata W III yewwe 35% i 17,4% seg yimezda. Lwilaya n TiziWezzu teef 73% n lwilaya tis III. Azal n 7119 n tmenasin i 9815 i tesa lwilaya tis tlata. Tewwe-d lgirra, taqbaylit tufa-d iman-is wed-s, terna teef ula d amkan n urgaz imi yeffe s adrar er lfetna. D nettat i yettqabalen lesker mi ara d-asen er taddart. Idammen yuzzlen, imeawen yemmaren, lif d lers d rrehba i d-yesseli lesker fell-asent sneqen-d acal d tameut. Taqbaylit, tea ccnawi-nni n lfer terfed ccnawi n lgirra. Ssenfalint-d iulfan d usirem-nsent deg yisefra. Di tegnit-a n lgirra, tamuli n urgaz er tmeut tbeddel, taqbaylit teqqel tqeddec tcennu sdat urgaz, tekkes leya. I tikkelt tamezwarut ccna-ines yeffe er berra. Idammen yuzzlen, imeawen yemmaren, lif d lars d rrehba disseli lesker ef yimezda sneqen-d acal d tameut. Taqbaylit, tea ccnawi n uzuzen d userqes terfed ccnawi n lgirra. Tsenfali-d iulfan d usirem-is deg yisefra. Di tegnit-a n lgirra, tamuli n wergaz ef tmeut tbeddel, taqbaylit teqqel tqeddec tcennu sdat urgaz, tekkes leya. Ula d isefra d ccnawi n lgirra i tecna iwnen tagrawla. awnen le FLN deg uric n ddiaya. Ttawin-d ber i twaculin ieznen, tekksen anezgum i yimezda, ttaken afud u snernayen deg usihed n tegmat d usdukel n yimezda. Akken daen ttaken afud d tebest i yimjuhad d yimezda i irefden tagrawla. Ad naf lkumiar pulitik n FLN mi ara d-yas er taddart ad yemmeslay d yimezda ef tegrawla, akken ad d-rren lbal-nsen, ad d-fken afus i tegrawla, ur xeden ara, yessawal-d i tlawin ad cnunt isefra n lgirra. Djoudi Atoumi yura : Yiwen umjahed sawalen-as leblindi, qqaren-d fell-as mi ara isel i tmeut tcennu isefra n lgirra, izmer ad iqabel lica .
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 119 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tamedyazt n lgirra d tamedyazt n tegnit kan, tlul-d di lgirra ilmend n lgirra. D tamedyazt i d-snulfant tlawin werin kciment aerbaz. D ayla n tlawin merra : mi ara tent-testeqsi, anti i d-yesnulfan isefra-a, qqarent-d d nekkenti akk xas akken ant llant tid dyufraren seg-sent. Isefra ttemcabin si taddart er taye lada di tazwara d taggara-nsen. Ad naf aas i ibeddun s tenfaliyin-a : D acu i d lhejna a tewit ne : Bellah ad ak-azne a ir. Isefra-a cennunt-ten ne ssawalent-ten d tarbat mi ara qqiment wed-nsent, sdat n yimjuhad mi ara d-asen ne sdat akk imezda mi ara sent-d-yessiwel lkumisa pulitik n FLN. Tamedyazt-agi taerfant n tlawin tesskanay-d akken iwata tudert n yimezda di lgirra-nni. Imjuhad ttasen-d ttilin di taddart, tilawin qeddcent-asen s lfer. Isefra-a mmalen-d melmi d-ttawen d wakud ideg ttruun akken i t-id-yeskanay usefru-a : Leslama s yimjuhad I d-yusan lewhi n be Hat aya yezwar-d si sen Nekni nqeddec nferre Mi d-yeli yi ad ruen Tamurt ad tt-beddlen Yettru wul, tasa tejre Ad naf daen rrant tajmilt i yimjuhad irefden lesla, wid yeffen s adrar. D isefra d-yettawin ber i tlawin d tyemmatin n yimjuhad : Tilawin n yimjuhad Berkemt iciddi lfua Irgazen-nkent deg udrar Lmitayuz a tesqaqa
- 120 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Rebbi ad kem-isebbe a yemma-s Ad am-d-yawi luriya Akken ttarrant tajmilt i wid d-yefkan afus deg tegrawla ttcemmitent wid ixeden atmaten-nsen : Win yellan d axabit Ncallah leqde-is ili Cfant ula d lxallat Lbael ixdem ielli Ma immut iba yisem-is Ma idder leqde ur t-isi Argaz deg udrar tameut di taddart tettmagar lesker. Imjuhad ttandin timexnaqin i lesker, tilawin di tudrin ttxellient. Simmal tetteddu lgirra, simmal d lers d rrehba ef yimezda. Akken ad qamren les OPA (organisations politico-administratives) tiseqquma iqeddcen i tegrawla, Fransa texleq-d ula d nettat tiseqquma i wumi ssawalen les SAS (sections administratives specialiss). Iswi amezwaru-nsent d tarui n les OPA n FLN yettawanen aas imjuhad. Ttasen-d er tudrin ttmeslayen imezda, ttawin-asen-d tagella, ddwa akken ad ten-id sxedmen akken it-id-yemmal usefru-a Ataya lesker Ikka-d d ubrid n Lareba La iferreq lakasyun Wi ihelken ad as-nerr ddwa Akken yebu yili lal imezda bedden er tama n yimjuhad akken iwata maca di yulyu 1959, lecal ad beddlen di tudrin n Leqbayel. Aawas n Challe i d-heggan i tmurt n Leqbayel win i wumi semman loperation jumelles ad yebdu. Lipara ad kecmen akk tudrin, ad xedmen axear deg yimezda lada di tudrin d-yefkan afus i tegrawla s waas.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 121 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ass lexmis taebit Nekker-d nufa-d lipara Yusa-d mmi-s n trumit Ijme-d akk taddart merra Lmulud ief ajenwi S imawlan n lifellaga A ttcuddun di tmebas [] Lipara akken ad etcen ef yimjuhad d wid i ten-yettawanen, wwin tilawin n yimjuhad er lebs etben-tent. Aman n abun, trisiti (la ggne), aelleq d tukksa n sser d ttawilat i yesseqdac lesker di letab n tmebas akken i t-id-yeskanay usefru-a : Aql-iyi di Lareba Cudden-iyi s imi umere abun, aman iman Trisiti ad tqedde ef udem-im a lic tirar Nettewwet ur d-nenni e Lesker di tudrin sselin-d rrehba d lers ef yimezda sxedmen tilawin i lxedma n yiberdan d uzrab n tudrin : Mlet-iyi wi sen-ixedmen iberdan Bexlaf s at ecrin nesna Mlet-iyi, akked i t-xedmen Akked imraben ufella () Lers di tudrin yettnerni imezda kemnen deg yixxamen ulac tuffa er berra :

- 122 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Asmi bdan tiyita n tewwura Terkeb-a tawla Yeli-d ef medden yemi Si lmereb ulac tuffa Ula er berra Ula d llamba texsi Akken daen yettwaettem ef yimezda ur teffen ara er lexlawi ad d-jemen lellat-nsen : A win iweden Rebbi Iweed-it deg rreq-is Lisriz ihuz-it wau lin ula d afriwen-is Azemmur irka di tsea-s Qesset zzit-is Tazart terka di lqaa Ur tual s iferrugen-is () Tasekla timawit s umata tezger-d leqrun d tsutwin, wa yettaa-ttid i waye seg yimi er umeu. Yal tasuta tewwi-d amur-is, tefra irec d ukerfa akken ad teddu er zdat. Zik, tedder i yiman-is, tesa tawuri, tesa amkan-is di tmetti. Ass-a, tigemmi-a timawit tru la tnegger imi ulac win i tt-irefden, ur tesi ara tawuri di tmetti n wass-a. Tameut ara tt-irefden, ara tt-ierzen, teffe er berra ad texdem. Teef amkan-is am urgaz, ur d-teqqim ara kan i ttrebga. Tamedyazt n lgirra n 1954/62 d tamedyazt d-ilulen di lgirra ilmend n lgirra. Tfuk lgirra, tebes, ulac win tt-irefden. D yiwet seg tewsatin n tsekla timawit ara inegren cwi cwi imi ur tesi ara tawuri di tmetti slid tawuri yerzan amezruy. Teqqim kan deg wallaen n tid i tt-id-yesnulfan ne tid i tt-yessawalen, i tt-icennun di lawan-nni n rad.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 123 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

er taggara, ad d-nini, tamedyazt taerfant n tlawin d agerruj i wid yettnadin deg umezruy, deg tussna n tmetti d tesnilest : d anagi i dyettmeslayen ef tallit yefnan, amek ddren lejdud-nne. D llsas n timanit-nne. Deg-s timusniwin, deg-s i tedder, i tettwarez tmeslayt-nne. Timusniwin d-an lejdud ad a-ilint d llsas ef wayen ara nebnu azekka. Ihi, yessefk ad nareb fell-as, ad tt-idnejme ur tettruu ara uqbel ad a-ifat lal, uqbel ad tt-teder tatut.

- 124 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

IBULA AMRANE DJAMILA ;1991 Rpartition gographique des militantes de la guerre de libration nationale (1954-1962) in Revue Awal N 8, Awal, Paris. AMROUCHE JEAN; 1988 Chants Berbre de Kabylie, LHarmattan, Paris. ATTOUMI DJOUDI ; 2004 Le colonel Amirouche, entre lgendes et histoire, Edit compte dauteur ,Tizi Ouzou. ATTOUMI DJOUDI ; 2005 Avoir 20 ans au maquis, , Edit compte dauteur, Tizi Ouzou. BEN kHEDA B ; 1989 Aux origines du 1er novembre 1954, Dahlab, Alger. BEN kHEDA B ; 2000 Aban Mhidi, leur apport la rvolution, Dahlab ,Alger. BENBRAHIM MELHA. ; 1979 Posie orale Kabyle de rsistance, 1830-1962 , in Actes de la table ronde, Littrature orale, CRAPE. BENJAMIN STORA, 1993 Histoire de la guerre dAlgrie, repres, La Dcouverte, Paris. BOUAMARA KAMAL ; 2004 Si Lbachir Amellah (1861-1930), Pote Chanteur de Kabylie, Tatlantikit Bejaia. CHADLI EM ; 1977 Le conte populaire dans le pourtour de la meditranne, EDISUD, Paris. CHAKER SALEM ; 1982 Structures formelles de la posie Kabyle , in Actes de la table ronde, Littrature Orale, OPU, Alger. COURRIERRE YVES ; 1992 La guerre dAlgrie, le temps des colonels, Rahma,Alger. DEJEUX JEAN ; 1983 La posie algrienne de 1830 nos jours, Paris, Publisud, Alger. EVENO P et PLANCHAIS J ;1990 La guerre dAlgrie, dossiers et tmoignages, Laphomic Paris.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 125 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

FERAOUN MOULOUD ; 1989 Les isefra de Si Mouhend ou Mhend, Bouchne Alger. GUENOUN ALI ; 1999 Chronologie du mouvement national, Casba, Alger. KEDDACHE MAHFOUD ; 2003 Et lAlgrie se libra, 1954-1962, EDIF 2000 Mditerrane, Paris. Lacoste Dujardin CAMILLE ; 1992 Des mres contre les femmes, La dcouverte, Paris. LACOSTE DUJARDIN C ; 1982 Littrature orale et histoire , in Actes de la table ronde, littrature orale, OPU, Alger. LACOSTE DUJARDIN CAMILLE, 1970 Le conte Kabyle, tude ethnologique, La Dcouverte, Paris. MAMMERI MOULOUD ; 1969 Les Isefra de Si Mouhend ou Mhend, Franois Maspero, Paris. MAMMERI MOULOUD ; 1988 Pomes Kabyles Anciens, Laphomic Alger. MAMMERI MOULOUD ;1990 Yenna-yas Ccix Muhend,Edit compe dauteur. MEKACHER SALAH., 2006 Aux P.C de la wilaya III de 1957 1962, Edit compte dauteur. NACIB YOUSSEF ; 1982 Elements sur la tradition orale, SNED Alger. NACIB YOUSSEF., 1993 Anthologie de la Posie Kabyle, Andalouses Alger. RABIA BOUALEM ;2004 Florilges de posies Kabyles, le viatique du barde, , Lodysse, Tizi Ouzou. YACINE TASADIT ; 1990 Relire Boulifa, recueil de posie Kabyle, Awal,. Paris. ZAMOUM ALI ;1993 Tamurt Imazighen, Mmoires dun survivant 1940-1962, Rahma, Alger.

- 126 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Talalit n temdint n Wehran


Said ZANOUN

uneru n lerma n yimebbren n Tiddukla Numidya n temdint n Sidi Lhewari, ad -d-yenfe Rebbi s lbaraka-s, d uneru n leqder n yimebbren n Usqamu Unnig n Timmuza, bdi smade tamusni n temdint n Wehran. Lli ttase-d d inebgi, d amesbrid, wala Wehran, merre deg-s, lamena ur zmire ara ad d-ini ssne Wehran ! Ur ssine ara lbana-s ! Ur ssine ara leknuz n umezruy tekseb ! Ssne lmena n yisem-is ; d isem n tmazit, d isem n yizem umi qqaren iran, ayrad s rrza n yiles n lberrani sawalen-as Oran. Ma yella d inaliyen-ines, sawalen-as Wehran lbahya. Ur sskaddben ara ! ayagi d tidet ; Wehran tebha, tezyen, win tt-yeran yiwen wass, ad irebbi tayri fell-as, ad tt-id-yettual kull ass. Akken ad issine tamdint, bdi anadi da, dihin, squccue-d isteqsiyen deg umezruy-ines aqdim. Atan d acu i d-ufi ad t-ccerke yid-wen : Wehran, tesa 327.000 d aqar, nettat d tamdint tis snat n Lezzayer, tis tlata d Qsenina yesan 244.000 d aqta. Tamanat n Lezzayer, nettat tesa 1.365.000 d aqta. Wehran tlul-d deg useggas 903. Ass-a di lemer-is 1106 yiseggasen. Mazal-itt dima d tilemit, d lebda d timnecret, di lemer tekres twenza-s ne txaq.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 127 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D iberiyen (tigriwin) les marins n lAndalou n wedrum n 8 lerac : Almirya, Cadics, Cordoue, Grenade (ernaa), Huelva, Jean, Malaga akked Seville n tmurt n lEspagne i yessersen aru amezwaru n llsas n lbenyan n temdint n Wehran. Lebni-agi yu imi di lmera n Mers-El-Kebir anda imezda-is ttembaddalen tinza (commerce) akked temdinin n alyan (Gne, Pise d Venise) akked leryaf n lmerat n lEspagne yellan di lweqt-nni di Carthage, ad nernu lmera n Marseille n tmurt n Fransa. Ayagi yella-d di leqrun win 12 akked wis 13. Deg useggas 1831, s tinna n temeqranit n udebbuz n umares (colon) n Fransa, yestaxxer, yee, yesserwel, yenfa si tlemmast n temdint akk imezda inselmen, izel-iten deg yidis ef leryaf n taltin amzun unen aan amefun yettanaen. Imir-nni i dsnulfan 17 iecciwen (bidonvilles), d tmezduin anda inaliyen n Wehran ttemkeazen s ler di lefna ireken tezdeg. Deg useggas 1900, luma Agmam n Lemri, nettat tennulfa-d seg yiwen umiq umi qqaren Lamur i yesan di lweqt-nni 1220 iecciwen yellan nnejmaen deg umkan anda yettwabna tura unnar n wurar n waddal Stade Ahmed Zabana ne Zahana s yisem-is anali, ur nebid ara ef tmeqbert Tamashout. Mayaf amencuf yeuqqet s waas gar yinaliyen n Wehran akked yirumyen n les colons i d-yettwaleqen ssya u ssya, d tisugar n tmurt n lEurope. Mayaf meqqer, qessi, izad mai d kra. Albert Camus, amaru ameqqran i ireben ccia Prix Nobel 1957, yezde tamdint n Wehran 20 wagguren, yettdawi aan-is n lberd n yidmaren (tuberculose) deg useggas 1941-42, yefe-d mayaf-agi ucmit imi iwala irumiyen nutni tticin di litta d zzhu. Arfiq-is amaru nnien yettwassnen, Emmanuel Robles, iched-d ef lbaelagi ierrun di temdint anda i d-yeldi iri-s, yenna-t-id deg ungal umi isemma Saison violente (tasemhuyt tuqrit). Deg yiseggasen-agi 1941-42, tamdint n Wehran tettwa, tenerr s waan n tifis i yenan 100.000 n yimdanen di tmurt n Lezzayer. Di lweqt-nni, d ayen yettwassnen, aas n lehlakat i d-yessefqaden si tikkelt er tikkelt, d tirezzaf, er temdint n Wehran. Yu lal deg
- 128 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yiseggasen 1849-1930 d 1931, lehlak n colra yerza-d ur-s yewwi yid-s acal n lmuta d awin. Ula d aan d aeqqar, irennu-d tisiqqas-is, yettewwis ala ef yigellil akked umedur umi yezmer. ala anali n tmurt i yu lal yufa-t-id yewqe di texmirt i yea yewjed ad as-d-yesseder taggara-s. Iwehraniyen wan lif d tmeruga. Imenfiyen irumiyen i d-ireken tamurt i ten-yexan, nutni wan lerba i d-kksen i wiya. ur-sen lgirra akked lAllemagne ierrun amzun texa-ten ur ttalasen ara deg-s ! Deg wussan-nni, takebbanit la S.A.T.A.C. tessenz akter n 13.000 imukan n rrekba i wid yeban ad merren ef yidisan n leber n littoral. Amis LEcho dOran yettberri s isura la yetteddin di ssinimat akken ad walin inauren : Fernandel, Michel Simon, Danielle Darrieux, Louis Jouvet, Josphine Baker, nettat tcennu tcee di tzeqqa n le Colis, deg unnar n waddal n Le Gallia, Marcel Cerdan, alu n tmura n lEurope di la boxe akked d Omar Kouidri ne Victor Fortes di tzeqqa Les folies bergres iqublen rref Les Arcades yeuren d laci yettnezzihen di nnuba icennayen akked tceain. Deg umezgun, Pierre Brasseur akked Odette Joyeux tturaren deg yiwet tmezgunt i d-yura Marcel Achard. Albert Camus, amaru n Le minotaure, Halte Oran, i d-yessuqel Le mythe de Sisyphe, seg mayaf-agi iezlen igellil di temnat n lif d waan, iuss i tekti n tira tenew-d di ddehn-is, yebda imir-nni tira n wungal La peste (aun). Aan-agi amcum i yenan ef tikkelt akter n 100 imelyan d amdan di ddunit. Ungal-agi ad s-yernu ccuhra tameqqrant. Wehran tesa inauren-ines inaliyen : tamnat n Sidi asni tettwassen s tiddukla icennayen ab lbarud n Hadj Mechkour, lqeba (lbahya-agi) yeqqlen tura Cit Lescure tefka-d acal d wacal d anaur mechuren, gara-sen : Lhachemi Ben Smir, Hmida Ould Errouge, Hmed Saber, Bellaoui El-Houari, Cheikha Rimiti, la mami n Ra, la diva ad tt-yerem Rebbi tlul-d d tigellilt, tegguel d tamecut, tea-d awal yesan azal-is di tebest : La misre est une cole o on na pas envie de redoubler.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 129 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Deg udewwar n Ballini i d-yennulfa ccna d lmusiqa n Ra. Ayagi yella-d deg yiwen n lweqt n tlalit n lmusiqa n Blues di Marikan, n txelqit n yiberkanen, tikwal lif irennu di tmusniwin d ttrebga imenen n lfen yessemaren bab-is. Wehran d tamerkantit n turi ama seg yimenza ama seg yineggura. Akka s tinna n zerr u ferr n ccfayat n umezruy n yinauren n tnalit n Wehran ad d-nebder : Abderahmane Kaki, Ben Abdelhalim Djilali, Cheikha Reinette Lwahraniya, argaz-is Georges Layani yettawan-itt s lmizan s tiyita n dderbuka. Reinette lael-is d tudayt, d taderalt. Yiwen wass deg uerbaz twala-tt yemma-s tseffe ikursiyen s ssira aberkan, urent-d wallen-is d imeawen, tugad ef lequba n yelli-s, tea-d awal anda i d-tenna : Ma nxellic benti tetetteb, nellemha ena lli tzehhi nefsha wa tzehhi nnas. Akken i tera, lebi-s yewwe. Reinette tefer tauri n ccna d lmusiqa armi tessawe teqqel d tacixet yezzuzunen akk medden s taect-is mefquden. Deg uemmur-agi n turi n Wehran, ad d-nernu Ahmed Wahbi ad t-yerem Rebbi, umi qqaren Ahmed Driche Tedjini, yea-d amuris yemer s yilemiyen d tlmeiyin umi yesselmed tauri-ines i yessurfen i tlisa n tmura. Wehran terna-d er ukeddus n turi yiwen ugellid n ccna : Hadj Brahim Khaled, Cheb Khaled akken yettwassen. Netta daen yekker-d di lif. Lfen-is yu imi di Wehran, di tmurt-is, iru yezre-it akin di yal tamurt di ddunit i -d-yettmuqulen s wallen n usirem. Wehran, tezga d aba n lfen, dima tessefruruy-d inauren. Ad dsmekti amaru ameqqran Hamane Abdellah i d-yurew udrar n erer, i d-trebba temdint n Wehran akked Djamel Benaouf, ad dyernu Rebbi si tmital-nsen. Wehran ur tuqqim ara mayaf gar wa d wihin : trebba-d Jean Snac, amedyaz ameqqran n tefransist inulen ef Lezzayer. Jean Snac d arfiq n Mouloud Mammeri d Mouloud Feraoun. Wehran tesa-d agellid n lexyaa di ddunit merra : Le Petit Prince de la haute couture Yves Saint Laurent.
- 130 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amezwaru yemmuten ef tlelli n Lezzayer s lfinga la guillotine d Ahmed Zabana ne Zahana, d awehrani n taddart n Djenene meskin (Saint Lucien), yemmut ass n tlata 19 juin 1956 ef 4 n be. Netta ilul deg useggas 1929. Tanawalt n twehranit mucaet. Lbenna-ines mefqudet, tezger i tlisa n tmura n lberrani i d-yettasen ttzurun-ten s ddema. Ma yella di lemtel qqaren Kul be b ena, yeni yal taadect s lirfa-s, tameut tawehranit akken tebu tella tjaddit-is, mebla mayaf, nettat s timmad-is d lirfa di lirfat. Tessen azal n leqder n lmida, i tettcebbi s rrqem n yal initen (couleurs) d isufar n lqut s wayes ara temmager inebgi yuklalen lezza d lerma. Tamuli uniwel n twehranit d lfera d zzhu n wallen, iraggen n lqut-is ssakayen-d jjiq n yiebba yelluen. Lbenna-s tettcerriw-d imetman d tasuqa deg yilsawen yekkawen. Isewwiyen n isufar n tnawalt n wussan n lewacer akked wid n tmeriwin s wazal-nsen n lbennat ixulfen lewayed. Yal taawsa sseqdacent-tt s lfer d zzhu d ccna. Ieggalen akk ad cerken, liran merra ad d-gren afus n uiwen, ursen anda irennu laci tettimur tegmat. Ilmend n wussan n lewacer akked wid n tmeriwin, awehrani iqeu-d lqeyan iwulmen mebla ccea. Tawehranit, yessi-s d tlewsatin d tnuin, s usendeh n temart n uxxam, ne tin yesmeren ama di lemer ama d tin yuklalen leqder n yieggalen, ttabgasent i leqdic : ttmellient umaic, tccuddunt imelaqen n lebel nnig n uxxam usewwi i wakken iraggen-nni ur ttemmiden ara ad yerku. Ssewadent tibuqalin n uzemmur, n yifelfel aberkan, lqerfa, lkemmun, lkerwiya, irden ara dent d ijdiden, akked waas n isufar nnien ur nezmir ad d-nebder dagi yiwen yiwen. Tamdint n Wehran teqreb Tlemcen ur nebid ara ef tlisa n Maroc (pour la bonne cause, lchange culturel de la gastronomie est de mise), isufar n yisewwiyen imenen surufen tilisa mebla aciwer, d lerraga n lqut. Wehran, si zzman n zzman, tuzz asewwi, tefka azal meqqren i lbenna n lqut irennun lezza n tudert n wemdan.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 131 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tameut yeban ad terez aragaz-is deg uxxam-is ad t-teqqen kan seg uebbu-is. Wehran n Sidi Lhewwari, tikkelt nnien ad -d-yenfe Rebbi s lbaraka-s, d amezruy meqqren, ala win ara irebbin tayri fell-as, win tt-iuren yiwen wass, ad yessirem ad tt-id-yettual kull ass. Ma yella qqaren-d yella wanda aman-is merriit, lamena imezda-is akk akken ma llan lawit.

Tamdint n Wehran

- 132 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Unicode akked tira n tmazit


Ramdane ABDENBI
Aris-agi mai d tazrawt ef Unicode, maca d tiri i yimeskaren akked yimnuda i wakken ad sseqdacen tisefsayin Unicode i tira-nsen akked tezrawin-nsen. Tazwart

a d-qqaren belli Internet yessemlal imdanen n ddunit merra armi yual umaal d taddart. ef waya, amdan ur nesi amkan di Internet ad d-yaf iman-is berra i unnar. Tutlayin merra ttmurudent ef uea-agi, ttnadint ad awint aric ameqqran i wakken ad d-ifrirent, ad ilint d tiden iehden, d tiden i sseqdacen medden merra am teglizit... akked tefransist. Ad sberbrent tutlayin iehden ef tiden ur nehid ara, ad rewlen medden ef tutlayt ma ur ten-tenfi ara di tudert-nsen, ma ur sen-tesse ara arum. Ihi cwi cwi, ad yenes useqdec n tutlaytnni an yimawlan-is, ad tual di rrif, ad tettwattu... ad tenger, ad dasen wiya ad tt-zerwen ! Ihi di teswit-agi ideg ameslay, tira akked tugna ttinigen seg ugafa s anul, seg usammer s ataram deg yiwen usiti (utekki) ef tqeffalt n unasiw6, d acu-t uswir-agi ier tessawe

Touche du clavier.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 133 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tmazit akked yimazien deg umaal-agi ijebbden medden akken ijebbed ddkir uzzal ? Tamazit, imira attan la tettmurud am nettat am tiya, maca mai i wakken ad tumm ne ad tessenger tutlayin nnien, i wakken kan ad d-terr amkan-is deg uea-agi agralan, ad te aref-is s useqdec i la tt-sseqdacen yimawlan-is yeban ad tidir, ad tennerni, ad d-teffe si taddart s annar ideg ttemqabalent tutlayin. Tira n tmazit (mai d Pdf mai d tugniwin) llant di Internet s yiwet tsefsit umi qqaren Arial Unicode MS yellan di Windows XP ne di Windows Vista, akked sin yinuafen n unasiw7 : unicber i nesseqdac di XP kan, anasunic i nesseqdac di XP akked Vista. Inuafen-agi ur llin ara di Windows imi mai d Microsoft i tenid-yesnulfan. Ihi yessefk ad yessali umeskar ne asenselkam8 anuaf n unasiw anasunic, iteddun ef XP akked Vista, ef uselkim-is9 mi ara yebu ad yaru s tmazit yewaen tisefsayin Unicode -i nezmer ad naf di Internet-. as llant tsefsayin nnien Unicode, maca ur dteddunt ara di Windows, ihi ur lient ara i yirisen di Internet : kra ara yettwarun s tsefsayin-agi deg yiselkimen, mi yekcem Internet ad yexreb, ayen ara ixerben deg-s d la mise en page akked kra n yisekkilen yecban akked . Maca, kra ara yettwarun s Arial Unicode MS deg yiselkimen, mi yekcem Internet akken ara yeqqim, ur yettbeddil ara. Aris ur ixerreb ara as ma yettwaru s snat ne ugar n tutlayin : amedya tamazit akked tefransist. Tikwal nettaf imeslayen s tmazit deg uris s tefransist, tikwal d imeslayen s tefransist i nettaf deg uris s tmazit. Yiwet tsefsit ara nesseqdec i tira s geddac n tutlayin deg yiwen uris : annect-a irennu di ccbaa n tira, ttishilent i turi imi tawsit n yisekkilen yiwet-is. Nezmer ad d-nefk amedya n snat tezrawin s snat tutlayin (tamazit akked tefransist) n M.A Haddadou10 akked A. Nouh11 ne Les Actes de

Pilote de clavier. Informaticien. 9 Ordinateur. 10 Mohand Akli HADDADOU, Introduction la littrature berbre suivi dune introduction la littrature kabyle, HCA, 2009.
7 8

- 134 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Colloque12 i d-yereg Usqamu Unnig n Timmuza ideg d-iban belli tira s yiwet tsefsit Unicode (Garamond Unicode ne Times New Roman Unicode) cebent, sehlent i turi mai am tira s snat ne

ugar n tsefsayin yemgaraden di tewsit-nsent : Times new roman... akked Amazigh Arial.

D acu-t Unicode ? Ad d-nesmekti qbel ad nebdu ameslay ef Unicode belli liala n tira s tmazit ur tgerrez ara. Teram merra amek i ttualen yirisen ef ugdil n uselkim ideg ulac tisefsayin iss ttwarun deg uselkim anali ! D yir liala D yir tauri. Ggtent tsefsayin akken ggten widen i tent-id-yesnulfuyen war ma yella ccwer gar-asen. Maca imira, akken i s-yehwu yili lal, yessefk ad asen-nerr tajmilt imi di teswit n ler, di teswit ideg ala ulac i yellan, nufa-ten, nitni, snulfan-d allal iss nura imir-nni. D allal i wakken ad naru timawit, ad neg zzerb i tatut, ad nerr ccfaya ef lkae. Imi ur myussanen ara gar-asen, yal yiwen deg-sen sani iwehha, yal yiwen sani iwala. Taywalt-agi ixuen gar-asen, as ttwaqqnen er yiwen uea, turew-d amgarad i d-yesnulfan ula d netta uguren yeggten akken ggtent tsefsayin. Zik-nni, isekkilen n tutlayt-nne (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) fen imukan n yisekkilen n tutlayin nnien lada tafransist i nesseqdac aas di tmurt-nne. Tisefsayin ibeddun s Amazigh - - - am Amazigh Times New Roman d yiwen umedya ef yisekkilen yefen amkan ur nelli d ayla-nsen :
Asekkil Amkan yeef Angal anali 00E7 00E0 v 0076
11 12

Actes du Colloque International : Le libyco-berbre o le Tifinagh : de lauthenticit lusage pratique, Centre de Presse El-Moudjahid, HCA 2007.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

mozabite, HCA, 2006.

Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au kabyle et au

- 135 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

V o O $

0056 006F 004F 00EA 00CB 0024 00A3 00F4 00D6 00FB 00DC 00EE 00CF 00E9 00E8

Nettaf imeslayen yecban tamazi$t, avris, iuran, ajeooig deg uris ur nezmir ad ten-id-nesseneq. Yeggra-d akked , sin yisekkilen-agi ur llin ara di tsefsayin, imi d tiwwin i ten-idnettawi seg umkan nnien : Inserer/Symbole. D ayagi i -dyettaken imeslayen yecban awaz (awaz), audiw (audiw), yezel (yezel) yeccemten tira, ur ddin ara akked tewsit n yisekkilen inaliyen. Tikwal d i yesan ifa nnien : ayen ideg ara naf awal yettwaru akken iwata lal am tamazit, ad t-naf : tamazit, tamazit ne tamazit, yerna ur d-ttbanen ara deg uris mi ara tnawi seg uselkim er waye. Llant tsefsayin nnien yecban : Amazigh, Amaz, Tayma, ArialMDZ, Amazigh latin cent d tiya. Di yal yiwet deg-sent, isekkilen n tmazit (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) fen amkan yemgaraden ef tiya. ef waya i nezmer ad naf yiwen usekkil yeef ugar n sin yimukan ur ili : yesa amkan di yal tasefsit, ayagi imi yal asenselkam ad t-yessers anda i s-yehwa mi ara dyesnulfu tasefsit-is !

- 136 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amedya nnien ef yisekkilen yefen amkan ur lin.

Ihi, s tewzel mai (imi aris-agi mai d tazrawt ef Unicode), nezmer ad d-nini belli Unicode d angal13 yettunefken i yal asekkil n yal agemmay n tutlayin n ddunit merra : asekkil yiwen, angal yiwen. Asekkil i -yehwan ad t-naru, tasefsit i -yehwan ad tt-id-nesnulfu, angal n yisekkilen yiwen, ur yettbeddil ara. Angalen n yisekkilen n ugemmay n tmazit (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) llan di tfelwit 1, ma d tarusi-nsen ef unasiw, tella di tugna 1. Ad dnesmekti belli tarusi-agi n yisekkilen ef tqeffalin n unasiw d tamezwarut i d-nufa deg unuaf n unasiw unicber n Inalco i XP kan, qbel ad a-d-yawe Vista. D ayagi ief, imira, tarusi-agi, d llsas ief ilaq ad yili yal anuaf ara d-yesnulfu yal asenselkam i tmazit ama i Vista ama i wayen nnien, imi amaynut yezga yella Asekkil Angal 025B 1E25 1E63 0263 1E62 01E6 010C Asekkil Angal 1E6D 01E7 1E93 0190 1E6C 1E0C 0194 Asekkil Angal 1E5B 1E0D 010D 1E24 1E5A 1E92

Tafelwit 1 : Isekkilen akked wangalen-nsen di Unicode.

13

Code.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 137 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Isekkilen-agi (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) zemren ad rsen di yal tasefsit n Windows/Fonts yesseqdacen tlatinit. Amedya n Times New Roman, Arial, Garamond... ideg llan yisekkilen n tlatinit n tutlayin n lEurope merra, rnu tarabt, taibrit tarusit, ma rnan-asen widen n tmazit ur yexir wara !

Tugna1 : Tarusi n yisekkilen ef unasiw Unicode unicber (XP) akked anasunic (XP akked Vista). unicber.msi akked anasunic.exe, yiwen llsas, yiwet trusi.

Ad dduklent tira Ayagi akk i d-nura i wakken ad d-nini belli nekni, ahat war lebi, nettleqqim aar n beu ula deg wayen ur nettalas. Seg wakken nemmel tutlayt-nne, neqqen ti, ur nwala ara akken iwata lal, ne ahat allen berrant ur walant, belli ma nesuqqet asnulfu, as d ayen yelhan, ad a-iurr. Ayagi imi ulac ayen yessemlalen isenselkamen-agi imazien i wakken ad dduklen ef yiwen rray, ef yiwet tira... Tutlayin yecban tafransist, taspenyulit ne taglizit, as ggtent tsefsayin maca yiwen unuaf n unasiw i yellan, ur yettbeddil ara. Mi nefren tutlayt, d anuaf-nni, d yiwen-nni kan ara nesseqdec. S wakka, irisen yura ufransi s tefransist di Rrus, akken ara ten-ier ufransi nnien di Marikan, s tefransist. Ihi as yella umaynut di tira n tmazi, ur yessefk ara ad nettu uguren n tira imezwura : $, , , , , , v, , , , o, p i nettaf deg yirisen n tmazit, i -d-yekkan si tsefsayin yeggten ur nezmir ad ilint merra deg yiselkimen.

- 138 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Maca, assen d assen, imira d imira. Unicode yekkes-a yiwen ubel n tira s wangalen yefka i yisekkilen n tmazit (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella). Yessemlal-a deg yiwet, ihi tanemmirt d tameqqrant i kra i -yesduklen ef tawsa-agi, yiwet seg waas, ahat, maca ur nezmir ara ad nemgarad fell-as. Sduklen-a ssya, nemseba ssyihin. Mi nil Unicode yeqle-d aarnni n beu, atan iban-d waye. Asmi i d-yennulfa Vista (ideg ters tmazit d tutlayt war ma yers daen unuaf-ines), neba ad nkemmel leqdic deg-s am nekni am wiya, da nnuda ef unuaf iss ara naru, nufa yiwen di Internet. Mi t-nessuli, nufa tarusi n yisekkilen temgarad akked tin n unuaf n unasiw n XP. Asekkil yettwakkes si tqeffalt q yual er tqeffalt v akked y wissen acuer ? Uma abrid iban yener ! Imira da, i ur ilaq ara ad yili wugur n unuaf n unasiw akken yella win n tsefsayin. Ma tkemmel akka, win umi nefka aris yessefk ad s-nesseddu tisefsayin akked unuaf n unasiw ne ad nual er teqdimin-nni-nne : Pdf akked tugniwin. Ihi win yeban ad dyesnulfu anuaf amaynut, atan er-s, MACA ilaq ad yili ef llsas n umezwaru : amedya n anasunic, anuaf n unasiw amaynut iteddun di XP akked Vista ef llsas n unicber. Amgarad yecban wagi er deffir ara -yejbed. Ayen ideg ara nebnu ef llsas yellan yakan, ad nekker ad nexdem llsas nnien yemgaraden akked umezwaru. Uguren-nni n tsefsayin ad ten-naf deg yinuafen... UR TFERRU ARA.

Tugna2 : Tarusi n yisekkilen deg unuaf n unasiw n Vista (Nufa-t di Internet). Wagi ur -yeli ara, ur yeli ara tamazit.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 139 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Anuaf n unasiw i Unicode deg uselkim Ad d-nesmekti belli irisen ara yettwaceyyen s Internet yelha ma ttwarun si tazwara deg uselkim s Arial Unicode MS imi ala tasefsit-agi n 22Mo i yellan deg yiselkimen n ddunit merra yesseqdacen Windows XP ne Vista i wakken ad ttwarunt tutlayin n yierfan merra. - unicber.msi i XP Atan wayen yellan deg unuaf n unasiw n Inalco i XP :

Yessefk ad isit usenselkam snat tikkal ef unicber.msi Ad yeru amecwar, da ad d-tban tugna-agi tamezwarut ef ugdil.

Ad isit ef Close, imiren ad inadi ef : - Panneau de Configuration


- 140 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Options Rgionales et linguistiques - Langues - Dtails - Ajouter Da ad d-tban tugna-agi :

Mi ara isit ef OK, Appliquer, ad d-tban tugna n unasiw amecu deg wadda ayeffus (ne azelma) n ugdil.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 141 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mi tfernem Franais (Tamazight Unicode), tzemrem ad tarum di Word s tsefsayin Gentium.ttf, Bangle Unicode.ttf, Footlight MT Light Unicode.ttf, Garamond Unicode.ttf Ihi tira igerrzen. - anasunic.exe i Vista akked XP Anuaf-agi amaynut i Vista yesdukel ula d XP. Yers ef llsas n unicber.msi deg wayen yerzan tarusi n yisekkilen ef tqeffalin n unasiw. Ayen yettwarun s umezwaru (unicber ) di XP nezmer ad tnesseti, ad s-nernu, ad s-nessenes s unuaf wis sin (anasunic ) di Vista. Ayen yettwarun daen di Vista s (anasunic ) nezmer ad tneqdec di XP s unicber. anasunic.exe, d anuaf n unasiw iteddun ef XP akked Vista. Ad isit usenselkam snat tikkal ef setup.exe, mi d-tban tugna-agi, ad isit ef Close.

D ayagi i yewa anasunic i wakken ad yeddu ef uselkim. Ad diban unasiw amecu deg wadda ayeffus (ne azelma) n ugdil, ad yefren usenselkam tutlayt akked tsefsit, ad yebdu tira s tmazit.
- 142 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tamawt : Ma tfernem Langue dentre par dfaut d Tamazight Unicode, ad tarum tamazit akked tefransist s unuaf n unasiw anasunic war ma tbeddlem kra. Tzemrem ad tarum s tsefsayin Unicode akked d tid ibeddun s Amazigh - - - - yesan isekkilen akked deg-sent am Amazigh Bangle, Amazigh Garamond... akked Amazigh Footlight MT Light. Tagrayt Deg wayen yerzan tasenselkimt, tamazit tezmer ad taf ayen akk tewa i wakken ad teddu akked tutlayin nnien di Internet. Anuaf-agi n unasiw anasunic.exe i Vista akked XP d amedya i d-yesehren belli ur yezmir ara ad yili wugur i tmazit di Internet ne di tsenselkimt s umata. S yisekkilen n tlatinit, Unicode akked unuaf n unasiw unicber i ldint tewwura i tmazit i wakken ad tekcem s amaal-agi n Internet akked tsenselkimt war tugdi, war leya, war akukru... Isnulfuyen-agi yeggten war ma yella ccwer d
- 143 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

usteqsi -as yella Facebook- ur lhin ara imi yal amaru, yal ameskar yezmer ad yefren allal amezwaru ara d-yemlil di Internet war ma yera ma iwulem ne ala, ne ahat yella wayen i t-yifen. Imira, ur ilaq ara ad d-nernu i yiman-nne ugur n unuaf n unasiw am wugur n tsefsayin. Win yeban anuaf i unasiw-is netta, yessefk ad t-idyesnulfu ef llsas n umezwaru unicber. Ad neddukel di tira, ayen yura yiwen ad t-ier waye as yella cwi n umgarad deg yilugan n tira, maca, ahat, d lawan ad dduklen ula d ilugan-agi n tira deg yiwen udlis n yiwellihen ineggura ara d-heggin yimusnawen-nne... di tesdawiyin-nne !...

- 144 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tullianum, taggara n Yugurten


Hamid BILEK

Yual-as wawal i Yugurten

ngal n Ulamara d adlis n umezruy, yezzi wawal deg-s ef tallit ideg yedder ugellid Yugurten. Omar Ulamara yextar ad d-yesseneq deg wungal yura, agellid Yugurten imi d netta kan i iulfan, i ietben, i iqublen Rruman d lesker-is azal n 7 yiseggasen. Yal yiwen ara yeren ungal-agi n Tullianum, Taggara n Yugurten, ad t-id-asen kra n yiulfan, kra n tugniwin amzun akken yeder, yedder tallit-nni taqburt n yimazien. Amzun yettwali lejdud-is, Igelliden Imazien, amek ttidiren, amek ttnaen ef nnif-nsen s tirrugza d tebest, amek nuen idawen yemxallafen, amek ttqabalen lesker d tila n yiserdasen imeqqranen ama n Carthage ama n Rruman. Amek ttrebbin agdud-nsen ef lmizan d wazal n wawal, amek i s-mmalen iberdan n tissas, iberdan n tegmat d nnif. Amaru yefka awal i bab n wawal akken i t-yura, i t-id-yenna Salluste di tira-s, yefka awal i win i wumi kksen awal, yefka awal i Yugurten n At Yiles. Deg udlis-agi amzun d Agellid i d-iekkun tidyanin yemxallafen i syeran, amek d-tedda tudert-is, amek yettwali lekem di tmurt n Tmaza, amek yettrebbi agdud amazi, amek yettwali aberrani, d acu i d tikta yesa d wamek yeba ad tent-yessiwe, ad tentyesseddu di tallit anda d bab n ddre d ubecki i ixeddmen ifarnasen, i d-yesbeddayen tudert, i d-yessasayen lmut.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 145 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Agellid mi s-yual wawal, yebda iekku-d ef tmurt n Tmaza si tallit n jeddi-s Masensen. Mi yemmut Masensen di 148 QTS, adabu yual i mmi-s Makawsen. Mi yemmut ugellid Makawsen di 118 QTS, yea-d lwert i sin warraw-is Aderbal, Hiemsal, akked Yugurten, mmi-s n gma-s Mastanabal. Deg yiseggasen imezwura kan, yewwet iisi gar-asen. Ur yezzi ara useggas ef tmettant n Makawsen, yefer-it mmi-s Hiemsal. Aderbal yekker-d d axim i Yugurten. Yessuter i Rruman ad asenbun tamurt. Cirta tamanet, ta-d Aderbal. Si -118 ar -112 teqqim akken, tamurt n Masensen teba ef sin. Yugurten yedda deg ubrid n Masensen i s-yennan Taferka i warraw n tferka. Yugurten si tama-s yenna-as Tiremt usekkak (Ruma), ad d-yas was n nnger-is asmi ara taf bab-is. Di -112 yekker Yugurten akken ad yessemlil tamurt. Yena Aderbal. Yekcem Cirta. Seg yimir yual Yugurten d adaw n Rruman. 7 yiseggasen n yimeni gar Yugurten d Rruman. Ur s-zmiren. Di taggara n -105, undin-as ticerket s ufus n ueggal-is Buxus yellan d agellid di Tmaza utaram(La Maurtanie).Akka i yeli gar yifassen n Marius i t-yewwin er Ruma icudd s sslsel netta d sin warraw-is. Yugurten yera d akken mai d Rruman i t-yessawen er tesraft n Tullianum. D atmaten-is i t-yeskecmen. Rruman ur s-zmiren di rad, ur s-zmiren di tierci. Ufan-as kan iisi di tixxubta n watmaten-is akked yidammen-is. Tudert n Yuguten, imeniyen akked radat yemxallafen yeka-tenid irkulli. Imukan ideg i d-iedda, ideg yennu, ideg iac, ideg yettwajre, ideg yettwabes yemla-ten-id : Cirta, Zama, Carthage, Gafsa, Tuga, Tala, Campus Martius, Dia Sacra, Circus Maximus, Curia, Capitolinus, Tullianum Iserdasen imeqqranen n Rruman d wid mgal yexdem lgirra, Bestia, Albinus, Metelius, Marius d Sulla. yeka-d fell-asen amek ttnaen amek ssexdamen tiila yeka-d ula d amek yelmed tussna n rad akked yiserdasen n Rruman asmi yella s idis-nsen di Sepenyul.
- 146 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Awal yezzi s tuget ef tebest san yimazien i wakken ad qablen adaw, ad wwten ef tmurt-nsen ulamma ur llin d lesker Nekni di Tmaza amur ameqqran d ifellaen i d-itekkren mi ara yili uberra i rad. Yugar deg-sen i yuen tannumi d uqabac, i yuen tannumi d ujenwi ne d uneccab. as akken, yal yiwen deg-sen mi yebges, zun d izem. as d ifellaen, nitni yal ass heggan akken ad wwten ef tmurt-nsen. Tawait iuzan Yugurten, tettwaka-d akken tera seg wasmi i tefen alarmi d asmi i t-eggren er tesraft n Tullianum yellan di lebs n Mamertime Carcere yellan ddaw tmurt di temdint n Ruma, anda yessufe tarwit si 6 wussan n la d usemmi. Omar Ulamara yura ungal-agi s teqbaylit timserret, taqbaylit yezmer ad yefhem yal yiwen, d taqbaylit n ugrud d umar, taqbaylit n win yeran d win ur neri, d taqbaylit n tmetti mai d tin n laboratoire. Win ara yeren adlis-a ad d-yemmager acal d lemtel, acal d inzi, acal d awal yesan lmena, yettwassnen ur yal win yeen taqbaylit. Imedyaten uqten deg udlis-agi, imi skud iteddu usaru n wungal, amaru yettual er teqdimin : yella di lemtel, akken i s-qqaren zik, yegra-d deg wawal Akka i yebna ungal-ines lawen isehlen i turi. Ggten deg-s yinzan yesan izen lqayen. Aten-an kra n yimedyaten : - Win yewwten d amezwaru i yezwaren er milal - Win yenerren ad yeqlile - Ulac ticra melba idammen - Ma teddi d wasif ur yezmir ad k-yawi wasif - Axxam n baba yera meqqar ad ssemu - Acu tettnadi ay aderal, d tafat - Mmi-s n taat ad t-ye wuccen - Akken tri ezzife ay i, taggara ad yali wass - Afus deg-ne i yella - Ifri n yizem as d ilem yessaggad - Tixsi d idammen-is i tt-yenan

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 147 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Adlis-a yelha ad yebu d iricen, d irisen n usnedwel, ad t-sseren yiselmaden deg yierbazen i yinelmaden-nsen i wakken ad lemden deg-s amezruy-nsen, ad lemden tutlayt-nsen, ad lemden amek ibennu uris atg. Ungal Tullianum, taggara n Yugurten yeka-d amezruy, maca d tamsirt i tallit ttidiren yimazien ass-a. Di taggara, ad d-ualen yiulfan-nni n tazwara, maca tikkelt-a d iulfan d akken amaru s tierci n tira-s, s tussna-ines, s timmad-is d amenas n tmazit, d win yettwalin timsal s yiwet tmuli yessufuen, yemmalen iberdan, tamuli yettwehhin, yettrebbin, yettebbiren, yettnadin tifrat i temsal n tallit n wass-a, s tmuli di lemri er wayen ieddan d wayen yeran deg umezruy. Omar Ulamara ur yuri ara kan adlis-agi, ungal-agi i wakken ad dyeku amezruy n ugellid Yugurten akken yera, akken i t-yufa, i tyera deg udlis n Salluste d wid akk yuran ef umezruy n yimazien; maca yefka-as yiwen rru nnien, yiwet tugna nnien. Rru n tudert n wass-a, tugna n temict n umazi n teswit tatrart ideg yettemxebba ass yecban ass-a. Anida amaru yenna-d ayen yettxemim, amek ilaq ad ddun lecal, ad ddunt temsal i wakken amazi ad d-yerr tilelli-s, ad iic izerfan-ines. Nekk si temi i erre akal-nne yemme, tilisa mai anda llant di tazwara i tentmazal ass-a. erre tamurt-nne amzun d amdan-nni i umi yekkes uar ne ufus Nekk ur-i newret mai d tagelda n yibernas, d tagelda i twizi tameqqrant. Newret abel, abel-nni ameqqran n tmurt ad t-nbibb ef tuyat-nne. Amaru yeba ad d-yessaki imeriyen i wakken ur ellin ara di tkerkas n wayen ieddan d wayen acen lejdud-nsen, deg wayen ur nemin. Yefka-d aas n yimedyaten yessedduyen er zdat d tafat, yezzi awal ef tegmat, ef tdukli, ef tirrugza, ef lehna, ef ssma, ef tlelli. Akken i yenne awal er wayen n dir ur nessufu ur nbennu, imedyaten d wid ideg i d-yewwet di tismin di tixxubta d wid turr ssaya, d wid iurr ukersi, yerran nnif d lerma di rrif. Leqdic i -d-yessawe gar yiffasen-nne umaru d tamsirt n ddunit, d tamsirt n umezruy. Iswi-ines d akken ad a-iaz ad as-nulfu, i
- 148 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wakken er zdat ayen yelhan ad as-necfu ayen n dir ad t-nunzu. Abrid i d-yener Yugurten akken i -t-id-yeka umaru d abrid n lehna d abrid n tirrugza, d win n tegmat, d nnif d lerma. D abrid yettmenni, deffir wayen i d-yenna umaru, i wakken ad tefren yimazien ass-a. D abrid i d-yener i t-yean ur yettmettat ara i lebda. Isem n Yugurten, yezger-d leqrun si tallit taqburt ar ass-a mazal ad t-id-afen yineggura. Ula d isem n Buxus yeqqim-d ar assa, maca di rregmat d ucettem. Akka ihi, ttimin-d yismawen n yizmawen i lebda, akken daen i dgerrin yismawen n uqejjem i wid i tt-iellun. Awal afessas ef umaru Omar Ulamara d mmi-s n umahed Mesud Ulamara. Ass-a yettici di tmurt n Fransa netta akked twacult-is. Yera tussna n la physique (Docteur en science physique ), yesser di Tesdawit di Lezzayer d tin n Fransa. Uqbel ad yerked di Fransa, yella yekker-d di tmurt. Yera di tusnawit tatiknikit n Lezzayer. Da di teswit-nni yella year tamazit ur Dda Lmulud di tesdawit n Lezzayer, netta akked terbat-is am Muend u Yeya, Amar Yeyawi, d wiya Seg wasmi yella mei, anda tamurt tella-d timmunent-ines, anda baba-s isebbel temi-ines, iulfa d akken yettici kra n lexa icudden er tmagit-ines, ayen i t-yean ad inae, ad inadi ef yizerfan-ines d tutlayt-ines. Yufa-d iman-is s lebi-s d amenas n yizerfan n umdan, u d amenas ef tutlayt d yidles amazi. Ar ass-a mazal-it d amenas n tmazit, d amenas yettarun s tmazit imi yera kullec ad yefnu d tira kan ara d-yeqqimen. Yura adlis n umezruy Iberdan n tissas, wagi d tira kan, imi d baba-s i s-d-iekkun netta yettaru. Ssyin akin yura ungal Agellid n tmes akked wungal Tullianum, Taggara n yugurten. Ayen yura yakk win yeban ad ten-ier ad ten-yaf di Internet. Iberdan n tissas yeffe-d di terigin Le Pas-sage. Tullianum, Taggara n Yugurten yeffe-d di terigin n Usqamu Unnig n Timmuza, di 2009.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 149 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Di tuber 2008, yerza netta d warraw-is er teremt n Ruma. Yekcem er tesraft n Tullianum, yera-d s wallen-is, yennul s yiffasen-is amkan ideg yemmut ugellid-nne YUGURTEN.

- 150 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

ASMEKTI

Timlilit akked Muend U Yeya14


Omar OULAMARA

Amis Asalu, yennayer 1991

ikkelt tamezwarut mi nera Muend U Yeya (s yisem-is Abella Muya), akken a -d-yefk tadiwennit, lewab-is yegzem : - Nekk s timmad-iw ulac ayen ara wen-d-ini. as akken nemlal di lqahwa n emmi med. Yella netta akked yimeddukal-is : emmi med, Muend akked Meyan. Yu-iten lal man deg wawal, ulac tin an. Da din i ya-d-yenna Muend U Yeya : - Aql-a dagi d tarbat, mkul yiwen d acu yenna. ala amsefhem ur nettemsefham ara. Ihi ma tebam, arut ayen tebam deg uernannwen. Akken i teffe. Ilmend n tdiwennit kan n Muend U Yeya, nuald s snat tkasiin n unejma-agi, di lqahwa n emmi med (18 Boulevard Richard Lenoir 75011 Paris). Amek i yebda wawal ef lebni di tmurt, wissen !?... Muend U Yeya, yezzi er emmi med Akka da i yas-nni i Muend. Ma yeba ad yebnu di tmurt, ad

14

Neddem-d tadiwennit-agi seg usmil : www.imyura.net.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 153 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yebnu ddaw tmurt axir. Akken ur t-ier yiwen ; ur yettasem yiwen. Axater ass-a imdanen lhan-d ala d tid n wiya Meyan Ula ur-ne akka ! Llan sin liran, yiwen ibennu ssya, yettali er yigenni s texxamin nnig tiya, lar-is yeafar-it-id ssya, s li n tlajurt, akken ad yejeb lara-s. Wissen da amek tefra gar-asen ass-a emmi med er kan les conneries-nne, ala tigi i wumi nessen !... Acemma kan awal ibeddel. Muend Ass-a nekni nuwa irgazen i tdukli. Ayen akk neba iban am lemri. emmi med Mai wed-k i telli a Muend, ilaq-ak ad temsefhame d wiya. Acu ara k-yawin er yimaren n taddart ad tettmera yid-sen ? Mai d leqq fell-ak. Muend U Yeya Ala a Muend ! Imaren e-iten di lehna. Imaren qqar-asen : mselxir fell-awen, ssalam likum, rrbe mi tellam bxir, ssyin wwet eddi ! emmi med, ileqqem awal i Muend U Yeya Win yellan d amar da ad iru er li akken ad yekkes ddnub Muend, din din Muend yegzem-as awal Teram amek i sen-qqare i yimaren di tmurt ? Tellam dagi ur tessinem ara Rebbi, ur terrim tamuli er win ixuen ne igellil,
- 154 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taggara truem er Mekka tremem ccian, yerna tewwim-t-id yidwen. Muend U Yeya Widen ini-asen kan : remet ccian yellan di tmurt-nne uqbel win n medden. D win nne i yezwaren. Awal itezzi ef tlajurin, imaren, ccian wissen anda ara ssiwen ma tkemmel akka ? ASALU Acu twalam degmi akka tbeddel liala di tmurt n Lezzayer ? Muend U Yeya Ur ttwali acemma, ne ayen wala nekk d ayen walan medden. Tidet kan, nekk awal nni-awent-id di tazwara, si terbat i d-itekk wab. Ad s-nkemmel akka ma tebam. Tasusmi da Muend U Yeya ikemmel-d awal is. Am akken nnan wiya, diri win i tt-yettcuddun, s trumit il ne faut pas se prendre au srieux. D acu i -yerwin nekni : nella ui-nne d seksu, aql-a negguma ad as-nexu ! Atan seksu-agi ur nerbi ara fell-as ! Ilaq-a ad nwali acu i la tetten lenas nnien, widen ireben am Lalman akked Japu. Ihi ma yella Lalman itett la choucroute, nekni ad tt-ne. Ma yella Japu itett rru, ilaq nekni ad ne rru. Xaer kra yellan da, deg walla, si tebbut i d-itekk. Akka ne ala a emmi med ? Zien Muend ur yettu ara tin akken n ccian, yual-d er at iumar-nni Muend Ddi ielli er yiwet tmera, newwi-d tislit di Montreuil. Dinna di tmera da, mai yerra-ya-tt er lpulitik ccix-nni ! Awaah d axear !
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 155 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Nella ihi nettqessir akked lebab, kul yiwen ansi i d-yekka. Acemma kan ata yusa-d ccix ara d-yeren lfattia. Akken kan dyekcem si tewwurt, da yuli-yi-d lgaz. Aamar annect n tmedwezt, ma d cclaem ulac ! Yerna yelsa-d kulci d amellal amzun d isi. Nniqal kkre-d ad ffe. Nni-as i amid : - Nekk ur qebble ccel-a, ur ttimi dagi. Yual yeef-iyi, yerna d lib ad sen-d-ffe si tmera. Mi d-yewwe lawan n lfattia, yebda-d tiurtin-nni-ines. Yessezef tatabaaa, nekni ur nefhim yiwet. Awaah d imcumen at iumar-agi. Mi yekfa, yesteqsa-t yiwen yenna-yas : - Nekk zewe bla ma nera lfattia, yerem ne ala ? Ccix-nni yessusem da yenna-yas : -Amek ke akked trumit ? Aqcic-nni ikemmel-d yenna-yas : - Ala nekk akked tezzayrit. Da erqent-as i ccix-nni. Yezzi deg wawal ur d-iaweb, ur yessusem. Dinna kan yeneq yiwen yenna-yas : - A ccix, i win ara yeallen s teqbaylit, iuz ne la yauz ? Din, ineggez ccix amcum am win t-yewwten s rra. Udem-is yual d aberkan, allen-is uent, yenna-yas : - D leram, d leram, d lmual ur tewwi ara ! Awal n Rebbi d tarabt, Leqran s tarabt, taallit s tarabt. Imiren da tekker. Mkul yiwen acu dyenna, ur tfehhme awal. Wellah ar qrib yettwet ccix-nni bu uamar. Lemmer deg ubrid ad ye tirit. Awaaah ! ad a-ssiwen er lgirra gar-ane wigi ! Tameslayt timeslayin, 1954, 1962 Muend Skud ur tefri ara temsalt-agi n tmeslayin di tmurt-nne, ur nezmir ara ad nerr iman-nne d imdanen. Mkul lens ur-s lael, nekni d acu-ya ? Ibatiyen-agi ban ad qqnen Lezzayer er ccerq akken a nual d irbiben-nsen. Walit kan ! Yewwe-a-d lhemm n Xumini er tmurt. Nil yekfa lweqt-nni n leruz, wigi rran-t-id. Di lbu-agi ieddan di Tizi Wezzu, ef setta n tmeddit, wellah ar qrib i tt-yewwi Lfis ! Mai d axear wagi ?

- 156 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

emmi med Ayen d-tenni akka a Muend, nekk wala ur d-yusi yiwen si berra ad yebui di Tizi. D at tmurt akk. Amek d wid i yualen d at iumar ? Tella daen taye : tamurt-nne meqqret, ezzifet, hrawet. Si Lezzayer er Tamenest. Mena kunwi tessimiyem-tt-id er Tizi kan ! Muend U Yeya Ma tebi, rnu-yas alamma d Dunkerque a emmi med. Muend Si 1962 er da, lafalan yexdem tidak-is. Sercen wiya qqaren-asen belli mai d inselmen, mai d Izzayriyen n tidet, d afus n udaw. Amek tebi deg useggas kan n tugdut ad yettwakkes waya ? Ass-a ilaq-a ad nekkes rraj yellan di tmurt-nne. Ad neddukel afus deg ufus ad d-neffe si tesraft-agi ideg -yenel wafalan amcum. Muend U Yeya Ma yella neqqim akka s tlufa-nne, ur nezmir i yiwet. Di 1954 nni, lemmer neric, tili ad nebges er uxeddim, ad neef iqemmanne. er kan tura Japu, yiwen wass ban ad wwten Marikan. Yea-d d Marikan i sen-yesmecen taebbart. Ihi seg wassen ualen ssusmen, fehmen iman-nsen. Ass-a yusa-asen-d d asfel. Kecmen-tt di lkumirs d tiknikt, snernan tamusni di tmurt-nsen. Aas ideg ifen Marikan. Ihi nekni win yeban taawsa ad icemmer i yiallen-is, ad yeef imi-s. Qqaren da les anciens : - Talast ma tekker fell-ak, xerum tufa n yimi. Muend Nezmer ad nexdem ne ur nezmir ara, wagi d awal kan ! Di sektember-agi i d-iteddun, ad tebdu leqraya s tmazit di Tizi, ssyin ad twali ma nezmer ne ma ur nezmir. Ayen ur xeddmen wiyi nekni ad t-nexdem. Tawait tameqqrant da, d amek ara d-nerr kra n leqraya akk d ttrebga n tidet di tmurt-nne. Ass-a taluft
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 157 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tameqqrant d tagi. Srewten s tarwa-nne acal-aya ma d tarwa-nsen fkan-tt ad ter di tmura n berra, Fransa, Legliz d Marikan, tura an tamurt tenger ASALU Ielli kan, mi yufan yiwen lkae yuran s tmazit ad t-zzuren. Assa tbeddel : teffen-d ijernanen tiktabin s Tmazit Muend Ulac laman ! urwat ad ken-kellxen ! Skud ur frint ara ur nessusum ara. Mai da mi -d-fkan adipartma di Tizi, ne yeffe-d ujernan ad s-tini frant ! Acal da i kellxen fell-ane si 1980 ar ass-a. Di taddart-nne sin i wwin er lebs ef tmazit-agi Muend U Yeya Mmekta-d yiwet teqsit. Yiwen wass ttqessire d yiwen umar, nni-as : - Tamurt-agi-nne, bezzaf tella deg-s lexara ! Da netta yenna-yi-d : - Ih ! Mena lexara tettili anda yella lxir ! Ihi arrac-agi-nne as wwin-ten er lebs, yella lxir, qedder ef yiman-ik. Llah ibarek lxir yella, irgazen-nne ur ttfukkun ara. Nelha-d di tyennatin-agi !... Meyan Akka da i as-yenna Dda Musa : - Anda yella useqqi azegga, ru ad tmece, ma ulac yettfakka Rebbi ad a-ifakk. Mi t-steqsa acu-t useqqi-ya azegga, da yenna-yi-d : - Iih ! Anda yella rrbe ! D win i d aseqqi azegga. Muend U Yeya Am akka s-yenna wagi, aql-a newwe ur-s.

- 158 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend Teram ! Skud mazal-a di tyennatin-agi n lewama di tmurtnne... emmi med, ineggez-d E-a di lenaya-k si temsalin-agi n Rebbi d lewame ! ad nezzi ad nezzi ad d-nual er din. I melmi ara neddu er zdat ? Muend U Yeya Lame yelha d amkan anda tettili lehna, yettili ssma ad tkecme er lame s wurfan, ad d-teffe ssyin susa ! Muend, ibeddel awal, seg uzebbuj er tulmut Nekk, wala absolument ad mlilen yilemiyen-agi-nne, ama d Irsidi, ama d Afafas, ad dduklen i yiwet tcemlit, akken ad d-nawi leqq-nne d azuran. Meyan Ahat yiwwas ad mlilen, d ayen akk i nessaram. Ad dduklen afus deg ufus ad s-en seksu Muend U Yeya Ala ! Akka ay axir. Sin ipartiyen ne ugar, yelha. Akka win yeccen waye ad d-yeqqim. Tura da ad twali llant tismin. Ilaq kan ad ilint er wab d usnerni, mai er ucebba n tmellalin Muend Amek lhant tismin ? Deg yixxamen attan terwi gar watmaten ! as akken s wawal kan. Da i ccifan n yipartiyen-agi acu ttraun akken ad nnaen akken ilaq ne ad frun akken ilaq ? Muend U Yeya Nni-ak cwi n ccwal yelha. Mi temjadale akked yiwen, ssyin akin ruet swet-as lqahwa
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 159 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ASALU Ass-a taluft tameqqrant d tagi. Ma yella d amjadel, ne d akritiki ef tsertit, anwa abrid ara ta tmurt, ulac uilif, d tinna da i d tugdut. Ayen n diri d awalen-nni : wihin akka, wagi akka, wagi d axabit Tual am tin n yiderma-nni n zik. Muend Akka da ! Seg wakken d-lhan gar-asen, atan ttun axim-nni ameqqran : Afalan-nni, at iumar-nni, akk d la crise -nni Muend U Yeya Ur ttakk ara tameut i tigi, xaer nni-ak, ssya er zdat yiwen ur tt-yettaew ef waye. Ah ! Tikasiin-nni ?... ASALU I tkasiin-nni mazal tessuffue-d ? Muend U Yeya Muend U Yeya yeereq s tasa. Zi awal-agi n tkasiin yesmekta-yas-d taqsit nnien. Da d Meyan i d-ineqen d amezwaru. Meyan Attan tewwe-d teqsit-nni n tkasiin. Ilaq ad -tt-id-teku a emmi med ! emmi med Aah ! Qbel ad wen-tt-id-ku, ad wen-d-zwire amek i d-tusa. Yenna-yi-d Muend ielli : - Tura mi ara tselle i rradyu n Lezzayer ur tfehhme ara. Heddren ala s tmazit-nni taqurant. Da nni-as i Muend : - A ssiqa ! Ayagi ur yelhi ara ! Xaer ma yella s
- 160 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tefransist ur fehhme ara, s tarabt ur fehhme ara, ma yella s tmazit ur fehhme ara, da d tawait ! D tagi da i d ssebba iss dki taqsit-agi n tkasiin. Muend U Yeya Wwet a emmi med, ur tezzi ara i wawal ! emmi med Iru yiwen si Fransa er tmurt. Netta yu tannumi yesmuzgut i rradyu Tamazit akked rradyu Tiwizi. Da yessen akk awalen-a ijdiden n tmazit. Asmi yewwe s axxam-nsen yufa-d baba-s yenna-yas : - Azul fell-ak a baba. Baba-s-nni ur yefhim ara ne yefhem ayen nnien Yenna-yas : - Amek azul ? Yenna-yas : Yak a mmi atmaten-ik meiyit, yerna ke tura kan i d-texe, tebi ad tezle ? Mmi-s-nni erqent-as, yenna-yas : - Ala ! Nni-ak azul a baba, d Tamazit ! Baba-s-nni ikemmel, yenna-yas : Amek ? Yenna-yas : - Tebi a tezle ad ternu ad tawi tamazirt ? Aqcicnni yual yemsefham netta d baba-s, yual yezzi er yemma-s yenna-yas : - urem a yemma atan wwi-am-d kra n tesfifin ! Tamart-nni tefre, nettat am temarin nnien, temmel ad tnadi di tbalizt n mmi-s. Tenna-yas : - A lxir-iw ! Yernu ulac tisfifin dagi di tmurt ! Tamart-nni tnuda di tbalizt, ur tufi ara tisfifin, tennayas : - A mmi ur ufi ara tisfifin ! Mmi-s-nni iger afus-is er tbalizt, yenna-yas : - Ha-tent-in tesfifin ! D tigi i d tisfifin ! Xemsa ne setta i m-d-wwi, yerna lhant ! Yemma-s-nni thuzz aqerru-s, tenna-yas : - A mmi ! Tigi neqqar-asent tikasiin ! Muend, s wurfan Iban wi ? Ur nessin ara tameslayt-nne, aql-a dagi la nettasa ef tmeslayt-nne d yiman-nne. emmi med Ke a Muend ! Aql-ik trekkbe alem yewwi-k er ssera ?!...

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 161 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend Nekk, arraw-iw s Tmazit kan i sen-heddre deg uxxam. Ulac elxir, arraw-iw nekk azul kan i qqaren. Ameyan-nni yekcem aseggas-a er lakul. Asmi yekcem kan erqent-as, yufa dinna ddunit nnien s tarabt. er kan ! Ilmend ideg ara s-ldin allen, netta rrant er tesraft. Wanag tasarut n llufan d tameslayt n tyemmat-is, d tin iss yee ayefki ara yee tamusni !... emmi med Teri anda i tent-nu a Muend ? Nu-itent dagi ! Deg walla. Ilaq-a ad nexdem la rvolution mentale. Muend U Yeya Acu i -ixuen ? emmi med D rray i -ixuen ! Nelha-d di tlufa gar-ane almi nettu tid i yuen s tidet emmi med yezzi deg wawal, iru akin, yual-d akka, acemma kan, Muend yegzem-as awal. Muend Tella taye ad awen-tt-ini. Ussan-agi ieddan yenna-yi-d mmi : A baba, melmi ara re Tamazit ?. Wellah ar iyi-ia meskin. Da imiren nni-as : - Ala a mmi, am ke am wiya, issin tarabt, tafransist, akka kra n yiseggasen ad tere Tamazit. Wissen ma skaddbe-as ne ala Nni-awen d les baathistes -agi i yenan !... emmi med Ma tebam ad nemsefham yeshel ! Tamsalt n lislam wed-s, tamsalt n tarabt wed-s. Win yeban ad yeal, ad yeal s wayen

- 162 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

s-yehwan : s tarabt-is, ne s tmazit-is, ne s teglizit-is. Rebbi ifehhem akk timeslayin n widen i d-yexleq ! Muend U Yeya Awaah ! Mi tennulem awal-agi n ddin, da ad temum. ret tamsalt-agi, ur tt-frin acal n leqrun-aya. A wi yufan, mkul wa ad yelhu kan d la-is Tilibizyu-nni n turtin akked les conneries ASALU Amek twalam ad tili tilibizyu s tmazit ass-a azekka ?... emmi med Ma d tilibizyu ur fehhme ara, ula i wumi-tt ! Muend U Yeya Tilibizyu, akken ad telhu, ilaq ad tili am ugraw-agi-nne : wid ur nettemsefham ara, mkul yiwen anda ikerrez akken, ad telhu. Ma yella d tilibizyu n turtin yif-itt fiel. Muend Tella taye a Muend U Yeya ! Akken ad telhu tilibizyu n Lezzayer, ilaq ad tili di tazwara s tezzayrit, s tmeslayt n Lezzayer : tarabt akked tmazit. Ma laqent snat les chaines, ad ilint snat les chaines. Nan-a s les films n Maer Wellah ar tee lkarbir ! Ass-a, wid ifehmen ur ssaayen ara tilibizyu deg yixxamen-nsen. Xaer d tilibizyu n turtin akked tin n les conneries. Tameslayt yifen akk timeslayin !... Meyan Di Bgayet, ussan-agi ieddan, qqimen sin heddren s Teqbaylit.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 163 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Acemma kan tekker gar-asen, bdan leya, wissen d acu ideg mxallafen. Fki tameut : akken man ttnaen rran-tt s tarabt !... emmi med Tawait-nne d tagi : alxir-nne s tarabt, rregmat-nne s tarabt. Yerna awal-nni d-tennam belli tamazit yiwet kan i yellan, nekkini ur qbile ara. Mi ara heddren Yiceliyen ne Imabiyen, nekk ur fehhme ara. Muend Ala ! tamazit yiwet kan i yellan, aar yiwen. as akken nemxallaf taneqt ne kra n wawalen. Tigi, nekk wala d lakul ara tent-yefrun, asmi ara ren warrac tamazit Muend U Yeya as nemxallaf timeslayin ulac er-s. At uxxam ttemsefhamen garasen, at ssuq ttemsefhamen gar-asen Wid ukkud tettsewwiqe, tewwi-d fell-ak ad tfehme tameslayt-nsen. Di ssuq mkul yiwen ad yewwet ad k-ikellex s tmeslayt-ik. Ihi, ad yewwet akken ara ttyissin. Wigi n Japu, steqsan-ten yiwen wass, nnan-asen : - Anta tameslayt yifen akk tiyi ? Nitni nnan-as : - Tameslayt yifen akk tiyi d tin ukliyan (=client) ! Akken tamazit ad telhu ur-ne, ad telhu ur wiya, ilaq ad yili wayen ara tezzenze, akk d wayen ara tae. Tira n tmazit-nni : azelma ne ayeffus ?... ASALU Ussan-agi di tmurt tema ef temsalt n tira n tmazit, ma yella ad naru s tlatinit ne s tarabt ne s tfina. I kunwi acu tennam ? Muend, ineggez-d Ala ! Ur -ttandin ara tixeftet !

- 164 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend U Yeya Atan tesneqe-d Muend. Tigi ur tent-izeggel ara Nekk zemre ad d-ini rrema n Rebbi tewse. Win yeban ad yaru, ad yaru s wayen s-yehwan. Awi-d kan ad yexdem. S tlatinit ne s tarabt ne s wayen nnien Meyan Wigi yeqqaren ilaq akka, nitni ur xdimen tigert-nne si xedmen ! ttawin arrac-nne er lebs, nekk wala d asefcel kan i -ssefcalen, ne gubren ayen nnien, ru ke wali d acu ?... Muend Ih ! Wigi yeban ad a-d-gen afrag, akken kan yekkes cckal nnien, akken kan i d-ldint tewwura n lebus, wigi d idawen nnien ara nqabel ssya er zdat. Ass-a ur nqebbel ara afrag nnien. Da wigi yeban bessif ad taru tmazit s tarabt, d tasraft i -d-ttheggin Aparti n emmi med ASALU I lbu-agi i d-iteddun i tejmat n lAPN, amek t-twalam ? Muend U Yeya Atan yeba ad d-ibedd emmi med ! Ad yual d adipiti. emmi med Lxuf, ma yella s tidet ehden at iumar-agi ! Ma d afalan yemmut. Ssyin wissen amek ? Muend Akken ihi ur tt-ttawin ara wigi, ilaq di tazwara ad ibeddel lqanun n lbu. Ilaq daen argaz ad ibui i yiman-is, tameut ad tebbui i yiman-is. Ulac lewkala ! Daen, ilaq ipartiyen-agi les dmocrates,

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 165 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ad dduklen afus deg ufus. Akken daen ad frunt temsalin n ddin d lpulitik, akken ad yili lame wed-s, lamiri ne lwilaya wed-s. Meyan Ussan-agi ad yili unejme ula dagi di Paris, akken ad ssalin agraw ameqqran n les dmocrates. Akken daen ad ssutren ad ilin les dputs i yiriben. Amek akken s-qqaren i ugraw-agi a Muend ? emmi med Lemmer i -yehwi lewqam, tili di 1962 ara nebdu lebni, ibaraen, iberdan mena widen i -iekmen, nutni rran-tt i tukera !... Muend Nessaram aparti-agi-nne ad yezwir deg wayen ilaqen. A d-yelhu d tid n tidet, i lfayda n tmurt, mai di tukera ! Muend U Yeya Atan Muend yessekcem-d aparti-ines. Iban ! Ula d emmi med yesnulfa-d aparti-ines, xas akken wed-s kan i yella deg-s, mena llant deg-s tlata n les tendances !... Zik Lalman ttarran iman-nsen weren aas. Ban ad ekmen akk ddunit. Asmi an tirit di 1945-nni, lhan-d d yiman-nsen, ass-a bxir i llan. Ccumaj iberdan akk seyyxen Meyan Ussan-agi tru akken yiwet terbat akken ad d-walin Lwali. Nnanas ilaq ad a-tekkse ttberna-agi, yernu fkan-as tabrat stenyan-tt azal 2000 n yimdanen. Yenna-asen Lwali : - Attan tebrat ideg stenyan ugar 12000 yimdanen. Da ffen-d at iumar-nni Muend Aaa wi ! D tagi i d la dmocratie !
- 166 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

emmi med Skud nessutur kan acu ara -d-fken, ur nxeddem yiwet. Nekk ur-i, ayen ara d-yessuffen Lezzayer seg tesraft-agi ideg nella, d axeddim. Meyan Tidet kan, mkul yiwen deg ubrid-is. Tenna-as nnesxa yiwen wass i tqeret n ccrab : - Atan tewwi-iyi akk irgazen-iw ! Da terra-as-d tqeret-nni tenna-as : - Aha kan ! asmi yi deg-sen ad m-ten-idrre ! Muend Ihi, tilufa n tmurt-nne, mai d ddin, mai d lewame ne tissit. Tilufa-nne d iberdan, d aman, d lxedma akked leqraya yelhan i tarwa-nne... atan ccumaj yea tamurt, iberdan seyyxen, imeyanen-nne ban ad nnejlin er tmura n medden ! Incroyable. ASALU Tenni-d tura kan a Muend U Yehya bxir i nella. Acal n twaiyin i -yuen. Seg wasmi tebda ddunit, tamurt-nne ddaw uzaglu i tella. Muend U Yeya Ala ! Di litta i nella. Ilaq ad tent-na ugar. er kan ayul, ma tqerreb-it-id tyazit, as alamma d iarren-is, ur yettembiwil ara. Ma iqerreb-it-d uyul am netta, xas s lbed, dinna ad yebdu ad yettzenqir Nekni ihi akka. Iles yelha, iles dir-it Muend D awal qerrien. Mena ilaq-a ad d-naf amek ara nekkes taennant-agi gar-ane... am wakken i s-yenna Lewnis : - as deg wawal d atmaten, i tegmat melmi

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 167 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend U Yeya Ini-yi-d da amek ara temmle win i tkerhe ? Muend Nezmer ad d-naf amek ! Muend U Yeya Ru ini-asen i temarin-nni d lecyax-nni yettarun leruz ad k-d-inin amek ! Muend Ayen n diri akk d iles. Ilaq yal yiwen deg-ne ad iwei er wayen yelhan. Ad nekkes nnas yellan gar-ane. Akken daen ad d-ne lehna i tarwa-nne. emmi med Seg yiles i d-yettekk ddwa, i d-iteffe waan. Muend U Yeya Iles-agi da ssefran fell-as yeqdimen. Yiwen wass yiwen urgaz yenna i mmi-s : - Ru a-iyi-d ayen akk yelhan di ssuq. Mmi-s-nni yu-as-d iles. Ass nnien yenna-as : - Ru a-d ayen akk n diri di ssuq. Mmi-s-nni yu-as-d iles. Da argaz-nni yewhem, yesteqsa mmi-s-nni, yenna-as : - D acu-t wagi ? Mmi-s-nni yenna-as : - Iles d ayen akk yelhan d ayen akk n diri di ddunit, nekkini ihi ufi ssyin i d-itekk wayen yelhan, i d-itekk wayen n diri. Ilaq, ilaq !... emmi med Yiwen wass neqqim akka nettqessir. Mkul yiwen d acu yenna. Acemma kan iqerreb-d Dda Lusin er tmeut-iw, yenna-yi-d : Twala wigi akk iheddren ?... Wa yenna-d kan azgen n wayen yessen, ma d wagi nnien, acal-aya yesserwat deg wayen ur yessin.
- 168 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend U Yeya Ih ! Tzemre ad temsefhame d yiwen, ma yella deg-s cwi n lefhama. Ma yella ulac, ulac amsefham. emmi med Arebbi da mai di lakul kan, yebda deg uxxam, deg yimawlan Muend Ula d lecyax ilaq ad neren er wayen yelhan. emmi med Yerna mxallafen medden akken ttrebbin dderya-nsen. Llan widen i ten-ineren er wayen yelhan, llan wiyi er wayen n diri. Si Pertuf et compagnie ASALU Yella kra n ujdid di tira umezgun ? Muend U Yeya, yettasa kan Ayen emmi med, igzem-as awal Acal n tid yura, ama d aerem ama d tira. Llant tid yettwassnen am Si Pertuf, ne Am win yettraun Rebbi, xas llant tiya ur ttwassnent ara. Muend U Yeya Nxeddem kan ayen i wumi nezmer. emmi med Di mkul ccel, di tfellat ne ayen nnien, ala ayen tzere ara tmegre. Cfi asmi yebda ixeddem thetre dagi di Paris. Ddeqs n warrac i yuraren, lemden ur-s. Mena am akken qqaren, lxedmaTamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 169 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

agi i wudem n Rebbi, ne volontaria ur-s talast. Amezgun akken ad yennerni ilaq-as umkan-is. Di Lezzayer ass-a atan tettwalim Ah ! Yiwen wass yella Dda Qasi ikerrez. Akken yelha wass, atan igenni yerwi-d, Dda Qasi mazal-as kra ierfan, yeba ad ten-disellek. Abrid yefka-d Wesen, d lar-is dinna, da yenna-as : Wehme deg-k a Dda Qasi. Aql-ik tellexse akk, arkasen-ik yuli-ten walu, izgaren-ik s lif kan i teddun. Wellah ma tella lmizirya yugaren tagi. Yak mazal ussan n Rebbi ? Yyan ! Bru-d i tyuga, ke ad tessemu deg ujdar, yerna tella cwi n lqahwa. Izgaren-ik ad sgunfun. Lmena n teqsit-agi, ccel mai deg yiwen wass kan. Rnu, yif win yesmuzguten, win iheddren. Muend U Yeya Asmi tefra di 1962-nni, nil yella wayen i wumi nezmer. Nil nekkes lif ameqqran, ad nebges i ccel. Nil daen nezleg kan iwsawen, zi nu-itent ikessar iwsawen. Nettxed akken ilaq. emmi med Ala. Di tmura akk n ddunit, llan wid yelhan llan wid n diri. Timuraagi ur tent-nxulef ara. Ma yella d timsalin-agi n tmeslayt, dagi di Fransa, ielli kan ur k-d-isa ara ad d-temmeslaye s wawal n tebruunt. Yella da wawal-nni intirdi tisusaf akked umeslay s tebruunt, i hakka ! Ma d tura, tabruunt-a atan ad tt-sarayen. Ihi, tilufa ferrunt, ma mai ass-a, azekka. Tameslayt, d arraw-is i d ifadden-is. Sli-as i yiwen akken yeqqar : - Ilaq ad nexdem am warraw n Musa. Ihi arraw-agi n Musa akkagi, ma yella di Marikan ad yual d amarikani, ma yella di Legliz, ad yual d aglizi, mena netta ul-is dayem yekkat er tmurt-is, er lejdud-is, tameslayt-is akk d ddin-is. S waya i dduklen, begsen, as akken Muend U Yeya Awal-agi-inek yesmekta-yi-d yiwet teqsit. Tella yiwet taddart, imezda-is akk ercen. Seg wakken ttwassnen aas, ttasen-d ur-sen si yal tamurt ad awin rray yelhan. Tikwal da teffen ef tuddar
- 170 Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ferrun tilufa gar medden. Deg wakken an taddart-nsen, tamurtnsen tual tbur. Ulac win ara ikerzen, ulac win ara d-yerren tiqit. Mi walan akken tawait yewten taddart-nsen nutni, yiwen wass nnejmaen, nnan-as : - Tazzla-agi ef tmura ur nerbi ara fell-as, ad nerr iman-nne d iyal akken ur d-yettas yiwen ur-ne i ferru n tlufa-nsen. Da xedmen akken. Dinna bnan lame bla aq, essen fell-asen at tuddar nnien. Yiwen wass daen sendan ticekkarin akken ad jemen iij i ccetwa Akken slan akk at tuddar nnien s wayen xeddmen wiyi, da ualen ttasen-d ad ferren, ttserrifen dinna di taddart-nni. Da at taddartnni, qqimen di taddart-nsen, reben, sreben taddart-nsen D abrid er Bedad ASALU Acu twalam akka di temsalt-a n Liraq. Sadam usin yele ne ala ? (> anekcum n tmurt n Kwait) emmi med Tinna ? Am win yetturaren tiddas. Ban ad yalay lpitrul, atan ufanas-d amek. Ma ddaw tmurt ayen yellan gar tmura yiwen ur t-yeri. Nekk ur-i ayen akk d-qqaren ijirnanen d timucuha ! Muend Ala a emmi med ! Tamurt ikecmen tamurt nnien tera lqanun, mai d timucuha. Wagi d lbael aberkan. Da win iehden ad ye waye ? Ssebba yebun tella, tilisa n tmurt ur-sent leqder. Ihi nekni nezmer ad d-naf ssebba iss ara nekcem er Tunes ne Muritanya ? Nni-awen, tilisa d tilisa emmi med Tiyita-nni fkan i Maer di 1967, qqaren d udayen kan. Netta d Marikan i iseggmen lecal. Da tiri-nni i sen-sseren labyuwat di ddqiqa ! Am assen, am ass-a, d lecal n Marikan akk wigi.
Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 171 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend Di temsal-agi mxallafen lecal. Ulac akin ne akka. Liraq s tlisa-s, Lekwit s tlisa-s. Lezzayer s tlisa-s. as tajmat n tmura yedduklen, lONU, ur texdim ara ayen ilaqen di temsal-nni yecban Falasin, Lubnan ne Afanistan asmi yekcem Rrus, ass-a texdem ayen ilaqen. Tbeddel liala segmi d-sersen lehna gar-asen. Marikan d Rrus, ur ttemgabaren ara. Ihi, lbael yeran ielli, ur yettsama ara win n wass-a. Lqanun yiwen i yellan ! Muend U Yeya Lqanun, lqanun Terbe !

Muend U Yeya di Paris.

- 172 -

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Muend U Yeya ef usayes

Muend U Yeya di Paris.

Tamazit tura Un 3 H.C.A / uct 2009

- 173 -

Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza Editions du Haut Commissariat l'Amazighit -o-O-oCollection Idlisen-nne 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Luna, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecu ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et augmente, 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i -d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric I, 2005. 25- Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Fama n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006.

37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uekki, 2007. 40- Said IAMRACHE, Timenna n Said Iemrac, 2007. 41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 45- Naima HADJOU, Amennu n tudert-iw, 2007. 46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 47- Omar KHAYAM, Rubaiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 51- Khaled FERHOUH, ku-ya-d tamacahut, 2007. 52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 54- Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007. 55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiin, 2007. 56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmazit, 2007. 57- Louns BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007. 58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008. 59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008. 60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008. 61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ef rad 54/62, 2008. 62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008. 63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt, 2008. 64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. 65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009. 66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009. 67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nne, 2009. 68- Belkacem IHIDJATEN, Iij asemma, 2009. 69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009. 70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009. 71- Said ZANOUN, Bururu yeya-d, 2009. 72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009. Actes de colloques 01- Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie, mars 1998. - Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. - Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la communication, juin 1998. 02- Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit, 2000/2001.

03- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 04- Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit, 2002. 05- Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 06- Actes des colloques : Identit, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'volution des cits en Algrie, 2003. 07- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 08- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe, 30/31 mars 2004. 09- Actes du Colloque : Le passage l'crit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N13) 10- Actes du Colloque : La littrature amazighe : de l'oralit l'crit, 2005 (Voir Timmuzgha N14) 11- Actes du Colloque : Tamazight dans les mdias et l'cole : hypofonctionnalit et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N15) 12- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh, 2006. 13- Actes du colloque sur Le libyco-berbre ou le Tifinagh ; de l'authenticit l'usage pratique, 2007. Revue Timmuzgha Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit : N 1, avril 1999, ----- N 19, aot 2009. - N10, octobre 2004, Spcial Mohya, Entretien. - N12, dcembre 2006, Tajmilt i Si Muend U Mend. - N spcial en Tamazight : . N16, janvier 2008. . N17, avril 2008. . N19, aot 2008. Revue Tamazight tura Revue en Tamazight du Haut Commissariat l'Amazighit : N 1, janvier 2009----- N2, yebrir 2009. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001.

04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. 08- Catalogue des publications du HCA, 2009. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue amazighe: bilan et perspectives , 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmela tarisant n tmazit : Asnekwu d teslet, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De lavnement linsurrection de 1871, 2008. 18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009. 19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction la littrature berbre, 2009.

Conception et PAO Ramdane Abdenbi Tous droits rservs

Widen yeban ad -d-arun TAMAZIT TURA, Tasunt s Tmazit

adlisamazigh@yahoo.fr tamazight_tura@yahoo.fr

Achev d'imprimer sur les presses de

Imprimerie Brise-marine
Villa N18, Brise-marine, Bordj El-Bahri, Alger Tel : 0771-11-10-18 Fax : 021-86-50-05

You might also like