Deklarata Islame

N e r t A ll-llah t Gjith mh h m ut, s irs mit, M h s s irueit!
DEKLARATA ISLAME
Alija Izetbegoviq
Botuar nga: SHB Logos-A
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn botuesit
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih
www.islamischen.ch
e-mail: info@islamischen.ch
PRAPAMBETURIA E POPUJVE MUSLIMAN ........................................................................................................................................................................ 9 KONSERVATORT DHE MODERNISTT ................................................................................................................................................................................ 9 SHKAQET E DOBSIS .....................................................................................................................................................................................................16 INDIFERENDITETI I MASS MUSLIMANE ..........................................................................................................................................................................22 II. RREGULLIMI ISLAM....................................................................................................................................................................................................25 FEJA DHE LIGJI .............................................................................................................................................................................................................25 ISLAMI NUK SHT VETM RELIGJION............................................................................................................................................................................28 RREGULLIMI ISLAM I KOHS SON - TEZAT.....................................................................................................................................................................30 (NJERIU DHE BASHKSIA)...............................................................................................................................................................................................31 (BARABARSIA E NJERZVE).......................................................................................................................................................................................... 32 (VLLAZRIMI I MUSLIMANVE)..................................................................................................................................................................................... 33 (UNITETI I MUSLIMANVE) ............................................................................................................................................................................................ 34 (PRONSIA) ................................................................................................................................................................................................................... 34 (ZEKATI DHE KAMATA) .................................................................................................................................................................................................. 36 (PARIMI REPUBLIKAN) ................................................................................................................................................................................................... 37 (NUK KA HYJNI TJERA PERVE ALL-LLAHUT) ................................................................................................................................................................. 37 (EDUKATA) ....................................................................................................................................................................................................................38 (ARSIMI)........................................................................................................................................................................................................................39 (LIRIA E NDRGJEGJJES)................................................................................................................................................................................................40 (ISLAMI DHE PAVARSIA)................................................................................................................................................................................................41
www.islamischen.ch
(PUNA DHE LUFTA)........................................................................................................................................................................................................ 43 (GRUAJA DHE FAMILJA).................................................................................................................................................................................................44 (CAKU NUK ARSYETON MJETIN).....................................................................................................................................................................................46 (PAKICAT)...................................................................................................................................................................................................................... 47 (MARDHNIET NDAJ BASHKSIVE TJERA) .....................................................................................................................................................................48 PROBLEMET E RREGULLIMIT ISLAM SOT ..........................................................................................................................................................................48 RILINDJA ISLAME- REVOLUCION FETAR APO POLITIK?....................................................................................................................................................48 PUSHTETI ISLAM ............................................................................................................................................................................................................ 53 PAKISTANI - REPUBLIK ISLAME ......................................................................................................................................................................................54 PANISLAMIZMI DHE NACIONALIZMI................................................................................................................................................................................ 57 KRISHTERIZMI DHE HEBRAIZMI......................................................................................................................................................................................64 KAPITALIZMI DHE SOCIALIZMI........................................................................................................................................................................................66 PRMBYLLJE...................................................................................................................................................................................................................71
www.islamischen.ch
N emr t All-llahut, t Gjithmshirmit, Mshirplotit! Dekleratn t ciln sot po ia dorzojm opinionit nuk sht kurrfar lektyre, e cila t huajve ose atyre t cilt dyshojn duhet dshmuar superioritetin e Islamit ndaj ktij apo atij sistemi, ksaj apo asaj grupe t ideve. Ajo iu sht drejtuar muslimanve t cilt din ku bjn pjes dhe t cilt n zemrn e tyre qart ndiejn n ciln an qndrojn. Pr t ktillt kjo deklarat paraqet thirrje t'i nxjerrin konsekuencat e domosdoshme mbi at n ka ajo dashuri dhe prkatsi i obligon. Tr bota muslimane gjendet n situatn e vlimeve dhe ndryshimeve. Si do q t duket kjo bot pasi kto ndryshime ta bjn xhiron e par ngjitse, nj sht e sigurt: ajo m nuk do t jet bota nga gjysma e par e ktij shekulli. Epoka e pasivitetit dhe qetsis kaloi prgjithmon. Kt ast t ndrrimit dhe lvizjes po prpiqen ta shfrytzojn t gjith e sidomos t huat e fuqishm nga Lindja dhe Perndimi. N vend t ushtrive t tyre ata tash i fusin idet e tyre dhe kapitalin e tyre, dhe me kt form t re t ndikimit orvaten srish ta arrijn qllimin e njjt: ta sigurojn pranin e tyre dhe q popujt musliman t'i mbajn edhe m tej n gjendjen e dobsis shpirtrore dhe varshmris materiale dhe politike. Kina, Rusia dhe vendet perndimore grinden rreth asaj se ciln prej tyre dhe mbi ciln pjes t bots muslimane u takon patronati. Grindja e tyre sht e pakuptimt. Bota Islamike nuk u prket atyre, por popujve musliman.
www.islamischen.ch
Sepse, nj bot me nj miliard njerz dhe me burime t mdha natyrale dhe n rendin e par t pozits gjeografike, e cila sht trashgimtare e traditave kolosale kulturore dhe politike dhe e cila sht bartse e mendimit t gjall islamik, kjo bot nuk mundet shum koh t mbetet n pozitn e qiradhnsit. Nuk ekziston fuqi e cila do t mund ta pengonte gjeneratn e re muslimane q ta ndrprej kt gjendje jonormale. Me kt bindje ne u shpallim miqve dhe armiqve se muslimant kan vendosur q fatin e bots muslimane ta marrin n duart e vetadhe kt bot ta rregullojn sipas botkuptimeve t tyre. N kt pikpamje deklerata nuk prmban ide t cilat do t mund t konsideroheshin plotsisht t reja. Ajo m par sht sintez e ideve t cilat gjithnj e m shpesh po dgjohen n vendet e ndryshme dhe t cilat kan prafrsisht rndsin e prgjithshme n t gjitha pjest e bots muslimane. Megjithat, risia e saj sht n at q krkon q nga idet dhe planet t kalohet n aksion t organizuar pr sendrtimin e tyre. Lufta pr qllimet e reja nuk fillon sot. Prkundrazi historia e ksaj lufte tashm i njeh shehidt e vet dhe faqet e shkruara mbi vuajtjet dhe sakrificat. Megjithat, ky sht flijim vetjak i individve t pikasur ose i grupeve t vogla guximtare n ballafaqim me fuqit e fuqishme t xhahilietit. Madhsia e problemit dhe e vuajtjeve, ndrkaq krkon aksion t organizuar t milionave. Porosin ton ia prkushtojm kujtimit t shokve ton t cilt kan rn pr Islamin. -A duam q popujt musliman t dalin nga t lvizurit n rreth, nga varshmria, prapambeturia dhe varfria.
www.islamischen.ch
-A duam q srish me hapa t sigurt t ecin n shtigjet e denjsis dhe arsimit dhe t bhen zotri t fatit t tyre; -A duam q srish me tr forcn t gufojn burimet e trimris, gjenive dhe t virtytve; Ather qart t tregojm n rrugn e cila shpie deri t ai synim; Sendrtimi i Islamit n t gjitha fushat n jetn vetjake t individve, n familje dhe shoqri, nprmjet prtrtjes s mendimit fetar Islam dhe krijimit t bashksis unike Islame prej Marokus deri n Indonezi. Ky synim mund t duket edhe i pamundur edhe i largt, por ai sht real, sepse vetm ai gjendet n suazat e s mundshmes. Prkundrazi. do program joislamik n sy mund t duket i afrt dhe n prag t cakut, por ai pr botn islame sht utopi e pastrt, sepse qndron n suazat e s pamundshmes. Historia tregon faktin e qart: Islami sht mndimi i vetm i cili ka mund ta mallngjej imagjinatn e popujve musliman dhe t arrij te ata masn e domosdoshme t disiplins, frymzimit dhe energjis. Asnj ideal tjetr, i huaj pr Islamin, kurr nuk ka arritur t realizoj fardo efekti me rndsi as n fushn e kulturs e as n fushn e shtetit. N t vrtet, do gj q n historin e popujve musliman sht e madhe dhe me vler t prmendet, sht krijuar nn shenjn e Islamit. Vetm disa mijra lufttar t mirfillt islamik e kan detyruar Anglin q viteve t psdhjeta t ktij shekulli t trhiqet nga Suezi, kurse ushtrit e bashkuara t regjimeve nacionaliste arabe tash pr her t tret po e humbin betejn kundr Izraelit. Turqia si vend islam
www.islamischen.ch
e ka sunduar botn. Turqia si plagjiat evropjan paraqet vend t dors s tret, far n bot ka me qindra. Populkli sikur edhe individi, i cili e ka pranuar Islamin sht i paaft q pas ksaj t jetoj dhe vdes pr fardo ideali tjetr. Ssht e marrur me mend q muslimani t sakrifikohet pr ndonj mbret ose sundues, si do q t quhet ai, ose pr lavdi t ndonj kombi, partie ose di t ngjajshme, sepse sipas instinktit m t fort islam ai n kt e njeh nj lloj t jobesimit dhe idhujtaris. Muslimani mund t vdes vetm me emrin e All-llahut dhe pr lavdi t Islamit ose t ik nga fushbeteja. Sandejmi, periodatat e pasivitetit dhe stagnimit n t vrtet dmth. Mungesa e alternativs Islame ose paprgatitshmris s mjedisit musliman q t drejtohet kah ky shteg i prjetshm. Ato jan shprehje negative e monopolit shpirtror t cilin Islami e ka mbi botn muslimane. Duke e pranuar kt gjendje si shprehje t vullnetit t Allahut, ne pohojm qart se bota Islame nuk mund t rimkmbt pa dhe kundr Islamit. Islami dhe parimet e tij mbi vendin e njeriut n bot, qllimit t jets s njeriut dhe raporteve ndrmjet njeriut njeriut dhe Zotit dhe njeriut dhe njeriut vmbesin fundament i prhershm dhe i pa zvndsueshm etik, fillozofik, ideor dhe politik i do aksioni t mirfillt n drejtim t rimkmbjes dhe prmirsimit t gjendjes s popujve muslimn. Alternativa sht e qart: ose lvizja n drejtim t rimkmbjes Islame ose pasiviteti dhe stagnimi
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 8
Pr popujt muslliman mundsi e tret nuk ekziston.
PRAPAMBETURIA E POPUJVE MUSLIMAN KONSERVATORT DHE MODERNISTT

Ideja e rimkmbjes islame, me botkuptimin e saj mbi aftsit e Islamit q jo vetm ta edukoj njeriun por edhe ta rregulloj botn, do t ket giithnj armiq n dy grupe njerzish: konservatort dshirojn modelet e vjetra, modernistt dshirojn modelet e huaja. T part Islamin e trheqin n t kaluarn, t dytt ia prgatisin ardhmrin e huaj. Pa marr parasysh n dallimet mjaft t mdha reciproke, kto dy kategori njerzish kan di t prbashkt: edhe t part edhe t dytt n Islam shohin vetm religjionin, duke e kuptuar kt shprehje n kuptimin evropian t ksaj fjale. Mungesa e caktuar e prirjes pr hollsit e gjuhs dhe logjiks, kurse m shum t moskuptuarit e thelbit t Islamit dhe rolit t tij n histori dhe bot, i shpie q dinin islam ta prkthejn me religion ka pr shkak t nj arsyeje t veant sht krcjtsisht e gabueshme. Edhe pse paraqet prsritje dhe konrirmim t t vrtetave fondamentale mt)i prejardhjen dhe misionin e njeriut, t hyrt Islamit n nj gj sht plotsisht e re: n krkesn q t bashkohet feja dhe shkenca, morali dhe politika, ideali dhe interesi. Duke i pranuar t ekzistuarit e dy botrave, natyrale dhe t brendshme, Islami mson se pikrisht njeriu paraqet kalim t humners
www.islamischen.ch
ndrmiet ktyre dy botrave. Jasht ktij uniteti rcligiioni fillon t trhcq n prapambeturi (rcfuzimi i do jete vcprucse), kurse shkenca n ateizm. Duke u nisur nga qndrimi se Islami sht vctm religion, konservatort vijn n prfundim se Islami nuk duhet, kurse progrcsistt se Islami nuk mundet ta rregulloj botn e jashtme. Rezultati praktik sht i njjt. Bartsi kryesor, ndonse jo edhc i vetmi, i botkuptimit konservativ n botn muslimane sot sht klasa e hoxhve dhe shejhve, t cilt prkundr qndrimcve t qarta mbi mosekzistimin e klerit (priftris) n Islam, jan organizuar si klas e veant, i cili pr vcte e ka monopolizuar t komentuarit e Islamit dhe sht vn si ndrmjetsues ndrmjct Kur'anit dhc njerzve. Si priftrinj ata jan teolog, si tcolog ata jan pashmangshm dogmatik dhe, pasi q fcja prgjithmon edhe sht komentuar, dhe m s miri sht t lihr-t trsisht si sht dhn dhe definuar dhe para njmij c m shum viteve. Sipas ksaj logjike t pashmangshme t dogmatikve, tcologt bhen armiq t rrept kundr do gjje t re. Ndrtimi i mtejshm i sheriatit si ligj n kuptim t aplikimit t parimeve t Kur'anit pr situatat gjithnj e m t reja t cilat i sjell zhvillimi i bots barazohct nie atakun n integritetin e fcs. Mbase n kt ka cdhe dashuri patologjike e njerzve shpirtngusht dhe t prapainbetur, prqarimi i vdekjes i s cilit pothuaj e ka asriksuar mendimin edhe m t gjall islam. Do t ishte ndrkaq gabim t mendohet q n duart e tcologve Islami ka mbetur liber i mbyllur. Gjithnj do her e m shum e mbyllur ndaj shkencs dhe gjithnj do her e m shum e hapur ndaj mistiks, teologiia ka lejuar q n kt libr t regjistrohen gjera irracionale, pr msimin islam plotsisht t huaja e madje edhe bestytni t qarta. Kush e njeh natyrn e teologjis do t'i
bhct e qart pse ajo nuk ka mund t'i kundrvihet sprovs s mitologiis dhe prse madje n kt ka shikuar n t pasuruarit e caktuar t mendimit fetar. Monoteizmi i Kur'anit, m i pastrti dhe m i prkryeri n historin c msimeve fetaie, ka qen shkallrisht i komprometuar, kurse n praktik sht paraqitur tregtia neveritse me fen. Ata t cilt veten e kan quajtur komentues dhe mbrojts t fcs, nga ajo kan br profesion, prndryshe mjaft i kndshm dhe i leverdishm, dhe pa shum brcjtje t ndrgjegjes kan pranuar gjendjen n t ciln porosit e sai fare nuk jan aplikuar. Teologt kshtu jan br njcrz t gabueshm n vendin e gabueshm. Edhe tash kur bota muslimanc po tregon t gjitha shenjat e zgjimit, kjo shtres po bhet shprehje e do gjje t kobshme dhe sklerotike n at bot. Ajo sht treguar plotsisht e paaft ta err fardo hapi konstruktiv q bota islame t ballafaqohet me vshtirsit t cilat po e shtrngojn. Sa u prket ta ashtuquajturve progresistve, perndimorve, modernistve dhe si m nuk quhen, ata kudo n botn muslimane paraqesin mjerim t vrtet, sepse jan mjaft t numrt dhe me ndikim, sidomos n pushtet, arsim dhe jetn publike prgjithsisht. Duke shikuar Islamin te hoxht dhe konservatort dhe duke i bindur t tjert n kt, modernistt frontalisht ngriten kundr do jje ka e prezenton kt mendim. Kta reformator t vctthirrur n vendet e sotme muslimane do t'i njihni sipas asaj q rndom mburren me at prej s cils do t duhej t turproheshin dhe turprohen prej asaj me t ciln do t duhej t mburreshin. N rastct e shumta kta jan "bijt e babajvc", t cilt shkollohen n Evrop dhe nga aty kthehen me ndjenjn e inferioritetit t thell ndaj Perndimit t pasur dhe superioritetit t veant ndaj mjedisit t varfr e t prapambetur nga i cili kan lindur. Pa edukat islame dhe pa lidhjen shpirtrore dhe morale me popullin, ata shpejt i humbin kriteret elementare, dhe imaginons se me rrnimin e botkuptimeve,
traditave dhe bindjeve t vendit, kurse me futjen e t huajave, n kt vend gjat nats do ta krijojn Amerikn, s cils prndryshe pr s teprn i admirohen. N vend t standardit ata sjellin kultin e standardit, n vend t zhvillimit t mundsive t asaj bote, ata i zhvihojn dshirat dhe kshtu ia hapin rrugn korrupcionit, primitivizmit dhe kaosit moral. Atyre s'u sht e qart q fuqia e bots perndimore nuk sht n at si jeton ai, por n at si e punon ai, q ajo fuqi nuk sht n mod, jobesim, klubet e nats, brezin e ri t shkaprderdhur, por n aktivitetin, zellshmrin, diturin dhe prgiegjsin e jashtzakonshme t njerzve t tij. Nuk sht, pra, fatkeqsia kryesore n at q perndiinort ton i kan shfrytzuar moduset e huaja, por n at q nuk kan ditur t'i shfrytzojn ose - thn m mir - q giat ksaj nuk e kan zhvilluar sa duhet ndjenjn e fuqishme pr at ka lvlen. Ata nuk e kan marr prodhimin e dobishm, por mosproduktin e dmshm, asfiksues t nj procesi t civilizimit. Ndr rekuizitet e vlers s dyshimt t cilat pcrndimori yn i fut n shtpi, gjenden rndom edhe idet e ndryshme "revolucionare", programet e reforms dhe "doktrina shptuese" t ngiashme t cilat i "zgjidhin t gjitha problemet". Ndr kto reformat ka shembuj te shkurtpamsis dhe improvizimit t pabesueshm. Kshtu, pr shembull, Mustafa Kemali, i cili qart ka qen komandant lufte m i madh se sa reformator kulturor dhe meritat e t cilit pr Turqin duhet shpjer n masn e duhur, me nj nga reformat e tij ndalon bajtjen e fesit. U tregua shum shpejt se me ndrrimin e forms s kapels nuk mund t ndrrohet ajo q sht n kokat ose shprchit e njerzve, e edhe m pak ajo ka e prbn pozitn e tyre t vrtet, prandaj t giitha problemct e Turqve, t djeshme n les dhe t sotme n sheshir, kan mbetur plotsisht t njjta.
www.islamischen.ch
12
Tashm m shum se nj shekull para shum popuive jasht sfers s civilizimit pcrndimor, shtrohet problemi i mardhnieve ndaj ktij civilizimi. A t merret n kt ballafaqim qndrimi i refuzimit t plot, prshtatjes duke pasur kujdes apo t pranuarit e t gjitha aspekteve t ktij civilizimi pa zgjidhje?- Tragjedia apo triumfi i shum popujve ka qen varsisht nga ajo se si jan prgjigjur ata n kt pyetje vendimtare. Ekzistojn reforma nga t cilat shklqcu urtsia e nj populli dhe ato t cilat dtth. tradhti t vctvetes. Shembulli i Japonis dhe Turqis n kt aspekt mbetet klasik n historin bashkkohore. Kah fundi i shekullit t shkuar dhe fillimi i ktij shekulli kto dy vende kan ofruar fotografin e vendeve mjaft t ngiashme "t krahasueshme". Te dyja kan qen mbretri t vjetra, me fizionomi vetjake dhe me vendin e tyre n histori. T dyja jan gjendur n afrsisht shkalln e njjt t zhvillimit edhe me t kaluarti e lavdishme e cila ka mund t ket domethnien edhe privilegi i madh edhe barr e madhe. Me nj fjal, ato pr ardhmrin kan pasur pothuaj gjasa t barabarta. Pastaj kan pasuar reformat e njohu ,a n t dy vendet. Q t vazhdoj tajetoj jetn e vet, ejo t huaj. Japonia ka tentuar t'i unjsoj traditat dhe progresin. Pr Turqin modernistt e saj e kan zgjedhur rrugn e kundrt. Sot Turqia sht vend i dors s tret, ndrsa Japonia ka hipur m'u n kulm t popujve t bots. Dallimi n filozorin e reformatorve j aponez dhe turq mbase nuk ka qen askund aq i qart dhe karakteristik sikur n pyetjen e alfabetit.
www.islamischen.ch
13
Deri sa Turqia e ka alfabetin arab, i cili pr shkak t thjeshtsis s tij dhe vtm me 28 shenja, bn pjes n alfabetet m t prkryera dhe m t zgjeruara botrore, Japonia refuzon krkesn e "romajve" t vet ta fus alfabetin latin. Ajo mbajti alfabetin e vet t komplikuar i cifi pas reforms rve 46 she 'ave prmban edhe 880 ideograme kineze. N Japoni sot nuk ka analfabet, kurse n Turqi - dyzet vjet pas futjes s latinistes - analfabet jan m shum se giysma e popullsis, nj rezultat nga i cili, pra, edhe t verbrit do t duhej t shikonin. Dhe jo vetm kjo. S shpejti u b e qart se nuk ka qen n pyetje vetm alfabeti si mjet i that i regjistrimit. Shkaqet e vrteta, e pastaj edhe pasojat, jan shum m t thella dhe m t rndsishme. Esenca e tr civilizimit dhe progresit njerzor sht n vazhdimin, e jo n shkatrrim dhe mohim. Alfabeti sht mnyr n t cilin populli "mban mend" dhe jeton n histori. Me heqjen e alfabetit arab tr pasuria e t katuars, e ruajtur me fjaln e shkruar pr Turqin ka qen kryesisht e humbur dhe ajo me kt nj t vetmin potez sht nnmuar deri te kufinjt e barbaritetit. Pran nj sr reformash tjera "paralele", gjenerata e re turke u gjet , pa mbshtetje shpirtrore dhe n nj Iloj vakumi shpirtror - Turqia i ka humbur "kujtimet" e saja, t kaluarn e saj. Kujt i sht nevojitur kjo? Ithtart e modernizmit n botn islame nuk, kan qen, pra, ai Hoj i njerzve t urt popullor, t cilt kan ditur n rrethanat e ndrruara dhe n mnyr t re t'i realizojn idealet dhe vlerat e %jetra. Ata jan ngritur kundr vet vlerave dhe shpesh me cinizmin e ftoht dhe shkurtpamsin e tmerrshme i kan shkelur shenjtrit popullore dhe e kan shkatrruar jetn reale, q n vend t saj ta transplantojn imitimin ejets. Si pasoj e ktij egrsimi n Turqi dhe ri vende t tjera jan krijuar, ose jan n rrug t krijohen, popujtrplagjiate: vendet shpirtrisht t tollovitura pa fizionomi vetjake dhe pa ndjenj pr jetn e vet vetjake. N ta do gj sht
joautentike dh artificialisht pa entuziazm dhe fuqi t vrtet, sipas shembullit t shklqimit t rrejshm t qyteteve t tyre t evropeizuara. A mundet vendi i cili nuk di 'sht dhe prej kah i trheq rrnjt, ta ket pasqyrn e pastrt mbi at ku po shkon dhe kah duhet t synoj? Shembulli i disa reformave t Kemalit mund t duket drastik, por sidoqoft kto reforma paraqesin model pr do hyrje t perndimorit problemeve t bots islame dhe mnyrs n t ciln ata mendojn ta "riparojn" kt bot. Kjo gjithnj sht tjetrsim, ikje nga problemet e vrteta, prej puns s mundimshme n ngritjen e vrtet morale dhe arsimore t popullit dhe orientimi n gjrat e jashtme, siprfaqsore. 'kuptim ka pasur pavarsia e nj vendi musliman n t ciln udhheqja e punve publike ka ardhur n duart e ktij Iloji t njerzve? Si e kan prdor ata kt liri? Me t pranuarit e shembujve t huaj ideor dhe me t krkuarit e mbshtetjes politike tek t huajt, atyre n Perndim ose atyre n Lindje - njjt, donjra nga kto vendet vullnetarisht n gojn e sunduesve t vet t rinj, ka pranuar n robrimin e srishm. sht krijuar nj lloj i varshmris shpirtrore dhe materiale, prmbajtja e s cils sht: filozofia e huaj, mnyra e huaj e jets, ndihma e huaj, kapitali i huaj, mbshtetja e huaj. Kto vende kan arritur pavarsin formale, por nuk e kan arritur lirin e vrtet, sepse do liri pik s pari sht liri shpirtrore. Pavarsia e popujve i cili s pari nuk e ka arritur kt liri shpirtrore, s shpejti do t shpjeret n himn dhe flamur, kurse kto dy gjera jan shum pak pr pavarsin e vrtet. Lufta pr pavarsin e vrtet t popujve musliman duhet pa tjetr pr kt shkak dokund t filloj srish.
SHKAQET E DOBSIS
Kto dy Ilojet e njerzve - konservatort dhe modernistt, paraqesin els pr t kuptuarit e gjendjes s tashme t popujve musliman. Megjithat, ata nuk jan shkaku i vrtet dhe i fundit i ksaj gjendjeje. N analizn e mtejme, edhe ajo edhe kjo giendje tregohen vetm si shprehje dhe manifestim i nj shkaku m t thell: degradimit apo refuzimit t mendimit islam. Historia e Islamit nuk sht, e madje as n pjesn e vet m t madhe, vetm histori e realizimit progresiv t Islamit n jetn e njmendt. Ajo po aq sht edhe kallzim mbi t moskuptuarit, mosprrillurit, mashtrimit dhe t keqprdorurit t ktij mendimi. Sandeimi edhe historia e do populli musliman njkohsisht sht edhe kronologiia e t arriturave dhe fitoreve t shndritshme, sa edhe e lajthitjeve dhe humbjeve piklluese. T gjitha sukseset dhe mosukseset tona, politike sikur edhe morale, n t vrtetjan vetm shprehje e pranimit ton t Islamit dhe aplikimit t tij n jet. Dobsimi i ndikimit t Islamit n jetn praktike t popullit, gjithmon ka qen i prcjellur me degradimin e njeriut dhe institucioneve shoqrore dhe politike. Tr historia e Islamit, prejm fillimeve t para deri n ditt tona, sht zhvilluar nn ndikimin -e paepur t ksaj koincidence. N kt "paraielizm" gjendet di nga fati i pandryshueshm i popujve musliman dhe nj nga ligjet e historis islame. Dy astet karakteristike nga historia e Islamit - njri nga perioda e ngritjes, tjetri nga perioda e dekadencs - munden mjaft qart ta ilustrojn veprimin e ktij ligji. Muhammedi a.s. vdiq n vitin 632, kurse jo plot 100 pas ksaj pushteti shpirtror dhe politik i Islamit ka prfshir territor t madh prej Oqeanit Atlantik deri te lumi Ind dhe Kina, dhe prej
liqenit Aral deri te ujvaret e poshtme t Nilit. Siria sht pushtuar m 634, Damasku ka rn m 635, Ktesifoni m 637, India dhe Egjipti m 641, Kartagiena m 647, Samerkandi m 676, Spanja m 710. Para Carigradit muslimant kan qen m 717, kurse m 720 n Francn Jugore. Duke filluar nga viti 700 n Shantung tashm ekzistojn xhamit, kurse rreth vitit 830 Islami arriti n Jav. ... Ky ekspansion unik, me t cilin nuk mund t krahasohet asnje, as m hert as m von, ka krijuar pastaj hapsir pr zhvillimin e civilizimit islam nga tri qarqe kulturore: n Spanj, n Lindien e Mesme dhe n Indi, t cilat n histori mbulojn epokn prej gati njmij vjet. ' rndsi kan sot n bot muslimant? Pyetja do t mund t shtrohej edhe n mnyr tjetr: Sa jemi ne musliman? Prgjigjjet n kto pyetje jan t lidhura reciprokisht. Ne jemi robruar: n nj ast t vitit 1919 nuk ka ekzistuar asnje vend i pavarur musliman, gjendje e cil nuk sht shnuar asnjher as m hert as pas ksaj. Ne jemi t paarsimuar: n asnj vend musliman arsimimi ndrmjet dy luftrave t mdha botrore nuk ka qen m shum se 50%. Pakistani e ka pritur pavarsin me 75% analfabet, Algieria me 80%, kurse Nigjeria me plot 90%. (Prkundr ksaj, n Spanjn muslimane t shekullit X dhe XI - sipas Dreperit - nuk ka pasur analfabet). Ne jemi t varfr: t ardhurat nationale pr banor jan: n Iran 220 dollar, n Turqi 240, n Malajzi 250, n Pakistan 90, n Afganistan 85, n Indonezi 70, kundruall 3000- n USA (gjendja
www.islamischen.ch
17
m 1966). Pjesa e sektorit industriel n t ardhurat nationale t shumics s vendeve muslimane sht ndrmjet 10 e 20%. Numri i kalorive n ushqimin e prditshm mesatarisht sht 2000 kundruall 3000-3500 n vendet e Evrops Perndimore. Ne jemi bashksi e ndar: n vend q t jet shoqri pa mjerim dhe pa luks, shoqria muslimane sht shndrruar n kundrshtin e vet. Kundr urdhrit kur'anor: "... q kjo pasuri (e mir) mos t mbetet n rrethin e t pasurve midis jush" (Kur'an, 39,7) pasurit shkallrisht jan akumuluar n duart e pakics nga ata. Para reforms agrare n Irak n vitin 1958, prej milion dynym t toks s ' punueshme, rreth 18 milion dynym ose 82% e kan mbajtur pronart e mdhenj. Njkohsisht 1.4 milion fshatar kan qen krejtsisht pa tok. Kjo sht ajo gjendje t ciln disa me t gjitha shkaqet e kan quajtur "nata e Islamit". N t vrtet, ajo nat ka filluar si muzg n zemrat tona. Tr ajo q na ka ndodhur ose sot po na ndodh, sht vetm jehon dhe prsritje e asaj q para ksaj ka ndodhur n vet ne. (Kur'an, 13, 12). Sepse, ne si musliman nuk mund t jemi nn zgjedh, t paarsimuar t ngatrruar. Ne kt mund t jemi vetm si heretik nga Islami. T gjitha humbjet tona, prej asaj t pars n Uhud e der te ky i fundit n Sinaj, barabart e konfirmojn kt qndrim. Fenomeni i lshimit t Islamit, m s shpeshti i shprehur n t shtmngurit e mendimit islam nga sfera e jets vepruese dhe t zgjuar n sfern e astit dhe pasivitetit, m s qarti mund t prcillet pikrisht n shembullin e Kur'anit, si faktin qendror t ideologjis dhe praktiks islame.
www.islamischen.ch
18
Duhet vrejtur, se si do ngritje e popujve islam, do period e dinjitetit, ka filluar me afirmimin e Kur'anit. Ekspansioni i islamit t hershm, zhvillimin e uditshm t t cilit ktu e kemi prmendur dhe i cili giat dy brezeve Islamin e solli deri te brigjet e oqeanit Ailantik n perndim dhe der te Kina n lindje, nuk, paraqet shembullin e vetm, por vetm m t lavdishm. T gjitha lvizjet e mdha n rrjedhn e historis islame e konfirmojn kt ligj t paralclizmit. far ka qen pozita e Kur'anit n kohn e cila i ka paraprir periods s Stagnimit dhe trheqjes? Lojaliteti ndaj ktij libri nuk sht ndrprer, por e ka humbur karakterin aktiv, kurse e ka mbajtur at irracional, mistik. Kur'ani e ka humb autortetin e ligj it, kurse e ka pranuar "shenjtshmrin" e lnds. N t hulumtuarit dhe t komentuarit e tij urtsia ia ka lshuar vendin t krkuarit hal n prpeq, esenca forms, kurse mendimet e mdha shkathtsis s t recituarit. Nn ndikimin e prhershm t formalizimit teologjik Kur'ani gjithnj e m pak lexohej, kurse gjithnj e m shum kndohej (recitohej), kurse urdhrat mbi luftn, korrektsin dhe mbi sakrifikimin personal dhe material, t vathta dhe jo t kndshme pr inercionin ton, jan tretur dhe jan zhdukur n zrin e kndshm t tekstit t lexuar t Kur'anit. Kjo gjendjejo e natyrshme shkallrisht sht pranuar si normale, sepse i prgiigiei atii grupit giithnj e m t numrt t muslimanve, i cili as q ka mundur t ndahet me Kur'anin, as q ka pasur fuqi q jetn e tij ta rregulloj sipas krkesave t tij. N kt fakt duhet krkuar shpjegim psikologjik pr shfaqien e t recituarit t tepruar t Kur'anit. Kur'anin e recitojn, e komentojn dhe e recitojn, e studiojn dhe srish e recitojn. E prsrisin nga njmy her nj rjal ' i t tij, q mos t munden as nj t vetmen ber ta aplikojn. Kan krijuar dituri t gier e pedante mbi at se si shqiptohet Kur'ani, q t shmangen nga pyetja se si
www.islamischen.ch
19
ta aplikojn n jet. N fund, Kur'anin e kan shndrruar n z t zhveshurr pa domethnie dhe prmbajtje t kuptueshme. Tr njmendsia e bots muslimane me mospajtimin e vet ndrmjet fjals dhe veprs- me orodin, ndytsin, padrejtsin dhe polltronerin e vet, me xhamit e veta monumentale, por t zbrazta: me ahmedit e veta t mdha pa ideal dhe guxim; me frazn hipokrite islame dhe me pozn fetare; me kt le pa le, sht vetm shprehje e jashtme e ksaj kundrthnie bazore n t ciln sht gjetur Kur'ani dhe n t ciln lojaliteti i flakt ndaj ktj libri shkallrisht sht kombinuar me t mohuarit absolut t pariineve t tij n praktik. Ja, n kt situat me Kur'anin gjendet shkaku i par dhe m i rndsishm i mirfiut i zbrapjes dhe paaftsis se popujve musliman. Shkaku i dyt i ktill, i cili ka rndsi univerzale, sht shkollimi, respektivisht sistemi edukativ n kuptimin m t gjer. Me shekuj popujt ton edhe nuk kan njerz t shkofluar. N vend t tyre i kan dy kategori tjera, barabart t padshirueshme: t pashkolluar dhe gabimisht t shkolluar. N asnj vend musliman ne nuk kemi shkollim i cili do t jet mjaft i zhvilluar dhe i cili gjat ksaj i prgjigjej botkuptimeve morale t Islamit dhe nevojave t popujve. Kt institucion m t ndijshm t do shoqrie pushtetmbajtsit ton ose nuk e kan mosprfdlur, ose ia kan ln t huajve. Shkollave t cilave t huajt u kan dhn para dhe kuadr, e me kt edhe program edhe ideologji, nuk kan arsimuar muslitnan, e madje as nacionalist. N to intelektualve ton t ardhshm ua kan injektuar "virtytet" e dgjueshmris, nnshtrueshmris dhe admirimit ndaj fuqis dhe pasuris s t huajve; n to edukatort e huaj krijojn kt inteligjencn me mentalitet vazalist, e cita nesr mrekullueshm do t'i ndrroj, sepse edhe do t ndibet edhe do t sillet si i huaj i vrtet n
vendin e tij vetjak. Do t isbte mjaft instruktive t konfirmohet sa sht numri i shkollave dhe kolegjeve t cilat, drejtprdrejt apo trthorazi, i mbajn t huajt, dhe t kujtohemi mbi shkaqet e ksaj bujarie t jashtzakonshme. Do t duhej thelluar n programet e ktyre institucioneve, n at q ata e prmbajn e edhe m shum n at q ata nuk e prmbajn. Do t bhej e qart q pyetja e mirfillt edhe nuk sht n at se a don dhe a ka dshir inteligjencia yn ta gjej rrugn deri te populli i vet, deri te synimet dhe intereset e tij t mirfillta, por, ashtu far sht, a mundet ajo assesi ta gjej at rrug. Ka t bj me shkaun e vlerave dhe idealeve, e cita sht imponuar dhe mbi jazin psikologjik i cili sht krijuar. Nuk nevojiten m zingjirt e hekurt q popujt ton t mbahen t prkulur. Fuqin e njjt e kan edhe pejzat e mndafsht t ktij "arsimimi" t huaj, i cili e paralizon vufinetin dhe vtdijen e pjess s arsimuar t nj populli. Deri sa sht nj shkohim i tih pushtetmbajtsit e huaj dhe vazalt e tyre n vendet e tyre nuk duhet friksuar pr pozicionet e tyre. N vend q t jet burim i kryengritjes dhe rezistencs kundr tyre, sistemi i tih shkollor sht aleati i tyre m i mir. Ky jaz tragjik ndrmjet inteligjencs dhe popullit, i cili paraqet nj ndr karakteristikat m t zymta t pozits son t rgjithshme, thellohet edhe nga ana tjetr. Duke e ndier karakterin e huaj dhe joislam t shkolls e cita u ofrohet, populli instinktivisht e refuzon, kurse largimi bhet i dyanshm. Konstruktohet akuza absurde mbi antipatin e mjedisit musliman kundruall shkolls dhe arsimit. N t vrtet, sht e qart se nuk ka t bj me refuzimin e shkolls si t till, por me t refuzuarit e shkolls s huaj, e cita me Islamin dhe popullin e ka humb do lidhje shpirtrore.
www.islamischen.ch
21
INDIFERENDITETI I MASS MUSLIMANE

Kthesn t ciln modernistt e kan kryer n nj varg vendesh muslimane pothuaj ka qen, sipas rregullit, antifetarisht e orientuar dhe sht udhhequr nn parollat e laicizmit t jets politike dhe shoqrore. N kt pikpamje ai ka prkujtuar n luftn ndrmjet shtetit t zgjuar nacional dhe kishs n Evrop n prag t shekullit t Ri. Por ajo q pr Perndimin ka mundur t thot ligjsi dhe prparim n botn muslimane ka paraqitur proces jo t natyrshm, i cili nuk ka mund t sendrtoj kurrfar ndrrimesh konstruktive. Laicizmi dhe nacionalizmi ktu nuk kan pasur kurrfar prmbajtje pozitive dhe n t vrtet kan qen vetm negacion i dikahit. T huaj sipas prejardhjes dhe prmbajtjes, ata kan qen shprehje e plot e mjerimit shpirtror e cila dominante. Me ata praktikisht ka filluar akti i fundit i drams s bots muslimane. Sipas situats e cila sht krijuar, kt akt do t mund ta quajm "absurd dual". Pr ka sht fjala? do rilindje krijohet si rezultat i kontaktit kreativ, simpatis dhe pajtueshmris s brendshme ndrmjet elementeve t vetdijshme, udhheqse t nj shoqrie dhe shtresave t gjera t popullit. Grupa udhheqse sht vullneti dhe mendimi, kurse populli zemra dhe giaku i do lvizjeje t thell. Pa pjesmarrjen ose s paku pa pranimin e njeriut t rndomt do aksion mbahet n siprfaq dhe pa forcn e vrtet goditse. Ngathtsia e masave sht e mundur t ngadhnjehet nse ajo sht pasoj vetm e rezistencs natyrale kundr prpjekjes, rrezikut dhe lufts. Kjo ngathtsi sht e pamundur t ngadhnjehet nse ajo paraqet refuzim t vet idealit t lufts pr shkak se ky ideal sht i kundrt me vullnetin m intim dhe ndjenjat e masave.
www.islamischen.ch
22
Pikrisht kt rastin e dyt, n formn m pak apo m shum t shprehur, e shohim n t giitha vendet muslimane n t cilat modernistt prpiqen t'i sendrtojn programet e tyre. Ata lajkatojn dhe krcnoben, lusin dhe detyrojn, organizojn dhe riorganizojn, i ndrrojn emrtirnet dhe personalitetet, por hasin n rezistencn dhe indiferenditetin e fuqishm t njeriut t rndomt, t cilt e prbjn pjesn m t madhe t popullit. Habib Burgiba - kurse ky ktu prmendet vetm si shembuli dhe reprezentues i nj tendence t zgjeruar - mban rroba evropiane, n shtpi flet frengjisht, e izolon Tunisin jo vetm nga bota islame, por edhe nga bota arabe, e kufizon msimin fetar, apelon q t lhet anash agjrimi gjat ramazanit "sepse agjrimi e zvoglon produktivitetin e puns, edhe vet n vend publik pi lng portokalli q t ofroj shembull prkats, e pastaj pas gjith ksaj habitet nga pasiviteti dhe mungesa e prkrahjes nga ana e masave tunisiane n reformat e tij "t ditura". Modernistt nuk do t ishin ata farjan sikur mos ta tregonin kt lloj verbrie. Popujt musliman kurr nuk do t pranojn asgj ka sht shprehimisht kundr Islamit, sepse Islami nuk sht ktu vetm idqdhe ligi, Islami sht br dashuri dhe ndjenj. Kush ngritet kundr Islamit, nuk do t korr asgj prve urrejtje dhe rezistenc. Me aksionin e tyre modernistt kan krijuar gjendjen e prleshjeve t brendshme dhe konfuzionit n t ciln bhet i pamundshm do program, barabart ai islam sikur edhe ai i buaj. Masat dshirojn aksion islam, por pa inteligiencn e vet nuk mund ta bart. Inteligienca e jetsuar e imponon programin e vet, por nuk gjen mjaft t atill t cilt do t jen t gatshm t japin giak, djers dhe entuziazm pr at idealin e letrs. Vie deri te drmimi reciprok i fuqive, deri te gjendja e vfflnt e pafuqis dhe paralizs. Ekziston nj rend, nj dinamik, nj begati, nj prparim i cili mund t ndrtohet n kt vend dhe n kt nnqien, por kjo s'sht rend, progres dhe prosperitet i Evrops dhe Ameriks
Indiferenditeti i masave muslimane nuk sht indiferenditet n prgiithsi. Kjo sht mnyr n t ciln Islami popullor sht mbrojtur nga sulmet e jashtme, t huaja. Kudo q sht treguar perspektiva edhe m e vogl e lufts islame, njeriu i rndomt ka ofruar dshmi mbi gatishmris e tij q t luftoj, duroj dhe psoj. Kt e ka treguar shembudi i Turqis n fazn e lufts lirimtare kundr Grekve pas humbjes n Luftn e par botrore, rezistencs trimrore n Libi kundr okupatorit italian dhe shembujt e paradokohshm t lufts kundr Anglezve n zonn e Suezit, luftn pr lirimin e Algjeris, pr ruajtjen e Indonezis dhe pr ndikimin islam n Pakistan. Kurdo q nevojitej t vhen n lvizje masat jan shfrytzuar, qoft edhe prkohsisht, dhe josinqerisht, parollat islame. Ku ka islam nuk ka indiferenditet. Ndjenjave t qarta t masave muslimane u nevojitet mendimi i cili do t'i vnte n lvizje dhe do t'i orientonte. Por ky nuk mund t jet asfar mendimi. Ky duhet domosdo t jet mendimi i cili i prgjigjet ktyre ndjenjave t thella. Ky, pra, mund t jet vetm mendimi islam. Nuk ka kurrfar gjasa q masat muslimane dhe udhheqsia e tyre e sotme intelektuale dhe politike t mund t merren vesh q dikush nga ata ta reftizoj idealin e tij, pa marr parasysh n at sa gjat kjo gjendje e jovendosshmris dhe pritjes'do t mund t zgiaste. N perspektiv shihet'vetm nj dalje: krijimi dhe tubimi i inteligjencs s re e cila m ' endon dhe ndien n mnyr islame. Kjo intelegjenci me pastaj do ta ngrnte flamurin e rregullimit islam dhe s bashku me masat muslimane sht nisur n aksion pr sendrtimin e tij.
www.islamischen.ch
24
II. RREGULLIMI ISLAM FEJA DHE LIGJI

Rregullimi (rendi) islam - 'do t thot kjo fjal e prkthyer n gjuhn me t ciln mendon, flet dhe ndien gjenerata jon? Prkufizimi m i shkurtr i rregullimit islam e prkufizon si unitet t fes dhe ligiit, edukimit dhe fuqis, idealit dhe interesit, bashksis shpirtrore dhe shtetit, vullnetaritetit dhe detyrimit. Si sintez e ktyre komponenteve, rregullimi islam ka dy parashtrime themelore: shoqrin islame dhe pushtetin islam. E para sht prmbajtje kurse e dyta form e rregullimit islam. Shoqria islame pa pushtetin islam sht e paprkryer dhe e dobt; pushteti islam pa shoqrin islame sht ose utopi ose dhun. Muslimani kryesisht nuk ekziston si vehte. Nse dshiron t jetoj dhe t ekzistoj si musliman, ai duhet ta krijoj mjedisin, bashksin, rregullimin. Ai medoemos duhet ta ndrroj botn ose vet do t jet i ndrruar. Historia nuk njeh asnj lvizje t mirfillt islame e cila njkohsisht nuk ka qen edhe lvizje politike. Kjo sht pr at arye se Islami sht fe, por njkohsisht sht edhe nj filozofi, nj moral, nj rregullim i gjrave, nj stil, nj atmosfer - me nj fjal, nj mnyr integrale e jets. Nuk mundet n mnyr islame t besohet, kurse n mnyr joislame t punohet, fitohet argtohet, sundohet. Kjo gjendje e joharmonis do t krijoj ose hipokrizi (ata n xhami e lavdojn Zotin, jasht e mashtrojn), ose njerz t pafatshm dhe plot konflikte (ata as q mund ta shkpusin me Kur'anin, as q mund t gjejn forca t luftojn pr ndrrimin e rrethanave reaie n t cilat jetojn), ose nj Iloj kallogjersh dhe vetjaksh (ata trhiqen nga bota sepse ajo bot
nuk sht islame), ose, m n fund, ata t cilt n dilemn e atill e shkpusin me islamin, dhe e pranojnjetn dhe botn te ashtuj si sht, respektivisht far e kan br t tjert. Rregullimi islam sht giendje e shoqris pa kt konflikt dhe sistem i raporteve n t cilat muslimani giendet n harmoni t plot me mjedisin e vet. N pyetjen: 'sht shoqria muslimane, ne prgjigiemi: kjo sht bashksi e hartuar nga muslimant, dhe konsiderojm se me kt sht thn krejt apo pothuaj krejt. Domethnia e ktij prkufizimi sht se nuk ekziston sistem institucionesh, marrdhniesh dhe ligiesh, t cilt do t mund t veoheshn nga njerzit t ciltjan subjekt i tyre dhe pr t cilt do t mund t thuhej: ky sht sistem islam. Asnj sistem nuk sht islam apojoislam vetvetiu. Ai sht kyvetm sipas njerzve t cilt e prbjn. Evropiani beson se shoqria rregullohet me ndihmen e ligjeve. Oysh nga "Shteti i Platonit", e nprmjet utopive t njohura mbi rregullimin ideal t shtetit, deri te m e reja nga kto utopit, marksizmi, shpirti evropian gjurmon pr nj projekt, nj skem n t ciln me ndrrimin e thjesht t raporteve ndrmjet njerzve ose grupeve t njerzve, do t konstruohej shoqria ideale. Sandejmi n Kur'an gjenden relativsht pak "ligie" t vrteta, kurse shum m tepr "fe" dhe krkesa pr veprim praktik n harmoni me kt fe. Shumsia e ligjeve dhe ndrtikueshmria e legjislaturs rndom sht shenj e sigurt se n shoqri "di sht e kalbur" dhe se duhet pushuar t sillen ligje kurse t fillohet t edukohen njerzit. Kur oroditja e mjedisit e kalon njfar kufiri, ligjet bhen t paafta. Ata ose vijn n duar t
ekzekutorve t oroditur t drejtsis, ose, bhen objekt i shkeljes s hapur apo t fshehur nga mjedisi i oroditur. Vera, bixhozi dhe falli - tri t kqia mjaft t shtrira dhe t rrnjosura n tr territorin e Lindjes s Mesme dhe t Afrt, jan shmangur pr nj period t gjat dhe n teritor t madh vtm me nj t vetmin shpjegim: se kt e ka ndaluar Zoti. Posa kjo fe u dobsua, dehja dhe supersticioni jan kthyer me fuqin e njjt, kurse shkalla pakrahasueshm m e lart kulturore e mjedisit nuk u paraqiste kurrfar pngese. Prohibition Law (Ligji mbi ndalimin e alkohilit) Amerikan, i shpallur n emr t shkencs s shekullit dhe i sendrtuar me fuqin e njeres nga bashksis m t organizuara n bot, n dekadn e katrt u dasht prfundimisht t trhiqet, pas prpjekjeve t kota 13 vjeare, t prmbushura me dhun dhe krime. Orvatja e futjes s prohibicionit n vendet Skandinave, mori fund me mossuksesin e njjt. Ky dhe shum shembuj t ngjashm flasin qart se shoqria mund t prmirsohet vetm n emr t Zotit dhe me edukimin e njeriut edhe ne duhet shkuar pas asaj rruge t vetme e cila sigurisht shpie deri n cak. Duke e konfirmuar parimin e hyrjes shpirtrore, t brendshme n do manifestim t vetin, Islami megjithat nuk ka mbetur n kt. Ai ka br prpjekje q nga duart e djallit t'i grabis mjetet e tij. Sikur Islami n relacionin njeriu - bota mos t nisej nga njeriu, ai do t ishte vetm religion dhe do t paraqiste prsritjen e thjesht t rnsimit t Isusit mbi idealin dhe veprn e amshueshme t qenics njerzore. Nprmjet Muhammedit a.s. dhe Kur'anit Islami i sht kthyer njeriut t i,,rllt, bots s jashtme, natyrs, q t bhet msim pr njeriun e plot dhe jetn totale. Fcs i sht bashkuar ligji, edukats fuqia. Islami sht br rregullim.
ISLAMI NUK SHT VETM RELIGJION

N ktl pik, e cila shnon kthesn e mirrillt n evoluimin e msimeve fetare, Islami ndryshon nga t gjitha religiionet, doktrinat dhe filozofit e jets. N pyetje sht nj pik e re e kundrimit dhe nj hyrje e veant n t ciln pasqyrohet aspekti i filozolis krejtsisht originale islame. Boshti i ksaj filozorie sht krkesa q njkohsisht t jetohet jeta e brendshme dhe e jashtme, morale dhe shoqrore, shpirtrore dhe fizike, Ose, thn m sakt, q vetdijshm dhe vullnetarisht t pranohen kto dy aspekte t jets si prcaktim i njeriut n tok (Kur'ani 28,77). Duke e prkthyer kt krkes n gjuhn e jets s prditshme, do t mund t themi: ai kush beson se jetn duhet rregulluar jo vetrn me fe dhe lutje, por edhe me pun dhe shkenc; fotografia e bots e t cilitjo vetm q lejon, por edhe krkon, q njra pran tjetrs t qndrojn edhe faltorja edhe fabrika; kush konsideron se duhet jo vetm edukuar njerzit, por edhe t lehtsohet dhe prparohet jeta e tyre n tok, dhe se nuk ekzistojn kurrfar shkaqesh q kto dy caqe t flijohen njri pas tjetrit, ky i prket Islamit. Prve besimit n Zotin n kt sht prmbajtur porosia kryesore e Kur'anit dhe n t sht tr Islami. do gj tjetr sht vetm prpunimi dhe shpjegimi i tij. Ky aspekt i Islamit, prve asaj q e prmban vet parimin e rregullimit islam, si unitet t fes dhe politiks, shpie edhe deri te prfundimet tiera t rndsishme, rndsia parimore dhe praktike e t cilve sht shum e madhe. Prfundimi i par dhe m i rndsishm i ktill sht prfundimi mbi papajtueshmrin e Islainit dhe sistemeve joislame. Nuk ka paq as koekzistenc ndrmjet "fes islame" dhe institucioneve joislame shoqrore dhe politike. Mosfunksionimi i ktyre dy institucioneve dhe jostabiliteti i
regjimit n vendet muslimane, i cili shprehet n ndrrimet e shpeshta dhe grushtshtetet shtetrore, m s shpeshti sht pasoja e opozicionit t tyre a prior kundruall Islamit, si ndjnjn fundamentale dhe udhheqse t popullit n kto vende. Duke marre pr t drejt q vet ta rregulloj botn e vet, Islami qart e prjashton t drejtn dhe mundsin e veprimit t cils do ideologii t huaj n territorin e tij. Nuk ka, pra, parim laik, kurse shteti duhet t jet shprehje dhe t'i prmbaj konceptet morale t religjionit. Ky sht prfundimi i par dhe, m i rndsishmi nga hyrja e Islamit si rregullim integral. Tri prfundimet tjera po ashtu t rndsishme - por m pak prjashtuese - jan: I pari - me vet at q sht prcaktuar pr kt bot, Islami sht prcaktuar pr botn m mir t rregulluar. Asgj ka bn q bota t jet m e mir, nuk mund t refuzohet apriori si joislame. I dyti - iltria ndaj natyrs do t thot iltria ndaj shkencs. do zgjidhje q t jet islame duhet pa tjetr t'i plotsoj dy kushte: duhet t jet maksimalisht efikasq dhe maksimalisht humane. Ajo duhet, pra, t jet shprehje m e lart e qndrimeve t barmonizuara t fes dhe shkencs, dhe I treti - duke treguar n nj form t lidhshmris ndrmjet fes dhe shkencs, moralit dhe politiks, individuales dhe kolektivs, shpirtrores dhe materiales, n t cilat pyetje shpirtrisht sht ndar bota e sotme, Islami srish fiton rolin e mendimit ndrmjetsues kurse bota muslimane rolin e kombit ndrmjetsues n botn e ndar. Duke e paraqitur premtimin e "religjionit pa mistik dhe shkencs pa ateizm", Islanii barabart mund t'i bj t interesuar t gjith njerzit pa dallim.
www.islamischen.ch
29
RREGULLIMI ISLAM I KOHS SON - TEZAT

Ekzistojn parimet e pandryshueshme islame t cilt i prcaktojn raportet ndrmjet njeriut dhe njeriut dhe njeriut dhe bashksis, por nuk ekziston kurrfar sistemi i pandryshueshm islam ekonomik, shoqror ose politik, i cih do tjipej qysh m par pr t gjitha koht. Burimet islame nuk e prmbajn prshkrimin e sistemit t atill. Mnyra n t ciln muslimant do t zhvillojn aktivitetin ekonomik, do ta organizojn shoqrin dhe do t sundojn n ardhmri, do t ndrysboj, pra, nga mnyra n t ciln ata kan zhvilluar aktivitet ekonomik, e kan organizuar shoqrin dhe kan sunduar n t kaluarn. Para do kobe dhe para do gjencrate qndron detyra t gjej forma dhe mjete t reja q porosit themelore t Islamit, t cilat jan t amshueshme dhe t pandryshueshme t'i sendrtoj n nj bot, e cila nuk sht e amshueshme dhe e cila i sht e nnshtruar ndrrnit t prhershm. Edhe gienerata jon pa tjetr duhet ta pranoj rrezikun dhe ta bj kt prpjekje. T vetdijshm pr paprkryershmrin giithnj, m t pashmangshme t prkufizimeve t ktij Iloji dhe duke u kufizuar n parimet pr t citat na duket se n kt ast kan rndsi m t madhe, ne po i ekspozojm me kt radh:
www.islamischen.ch
30
(NJERIU DHE BASHKSIA)

Shoqria islame sht bashksi e organizuar e besimtarve. Nuk ka shptirn t pastr shkencor, revolucionar, socialiste ose fardo shptimi tjetr, ekskluzivisht t jashtm pr njeriun dhe shoqrin. Shptimi i cili nuk do t thot edhe kthim i brendshm, ndrrimin e njeriut, prtritjen e tij t brendshme - kurse kso nuk ka pa Zot - sht i rrejshm. Shoqria islame nuk mund t themelohet vetm n interesin social ose ekonomik, ose n cilin do faktor tjetr t jashtm, teknik t lidhshmris. Si bashksi e besimtarve, ajo n bazn e saj prmban nj moment religion emocional t prkatsis. Ky element m s qarti sht i dukshrn dhe sht i prfshir n xhemaat, si njsis themelore t shoqris islame. Pr dallitn nga shoqria e cila sht bashksi abstrakte me raportet e jashtme t antarve, xhemaati sht bashksi e brendshme, konkrete, e cila themelohet n prkatsin shpirtrore dhe ku lidhja ndrmjet njerzve mbahet me t kontaktuarit e drejtprdrejt, personal dhe me t njohurit. N t gjendet njeriu kundruall njeriut, e jo antari anonim i shoqris kundruall antarit po t atill t shoqris. Si faktor i njoftimit dhe afrimit t njerzve, xhemaati i kontribuon solidaritetit dhe harmonis s brendshme t shoqris dhe i ndihmon dbimit t shpirtit t vetmis dhe tjetrsimit, t cilin na sjell teknika dhe urbanizimi n rritje. Prve ksaj, xhemaati i ktill krijon nj lloj t mendimit publik i cili vepron pa dhun, por megjithat n mnyr mjaft efikase, kundr kundrvajtsve potencial t turmave shoqrore dhe morale. N xhemaat askush s'sht vetm dhe at n kuptim t dyfisht: nuk sht vetm q t mund t punoj 't doj, as sht vetm, i ln vetvetes, q t'i mungoj prkrahja morale dhe
materiale. Nse muslimani nuk ndien pranin e t tjerve, shoqria muslimane s'sht e suksesshme. Islami dshiron q njeriu njeriut drejtprdrejt t'ia shtrij dorn. Asgi n kuptim - t vrtet nuk sht br deri sa kjo nuk arrihet. Islami nuk pranon q gjendja t prjetsohet n t ciln shteti do t detyrohet q me forc t ndrmjetsoj dhe t'i mbroj njerzit nga njri tjetri. Kt gjendje Islami mund ta pranoj vetm kushtimisht dhe prkohsisht. Forca dhe ligji jan vetm mjete t drejtsis. Vet drejtsia gjendet n zemrat e njerzve, ose, ajo nuk ekziston.
(BARABARSIA E NJERZVE)
Dy fakte t rndsis magistrale - uniteti i Zotit dhe barabarsia e t gjith njerzve - jan t konfirmuara me Kur'an n mnyrn aq t qart dhe shprehimore, q lejojn vetm nj t vetmin komentim tekstual: nuk ka hyjni prve nj Zoti; nuk ka popull t zgjedhur, rac t zgjedhur ose klas t zgjedhur - t giith njerzit jan t barabart. Islami nuk mund ta pranoj ndarjen ose grupimin e njerzve sipas kriterit t jashtm, objektiv far sht ai klasor. Pr t si lvizje fetaro-morale sht e papranueshme do dallim i njerzve i cili nuk i inkuadron kriteret morale. Njerzit duhet pa tjetr t dallohen - nse tashm dallohen para s gjithash sipas asaj q ata vrtet jan, ka do t thot sipas vlers s tyre shpirtrore dhe etike (Kur'ani, 49,13). T giith njerzit korrekt, pa marr parasysh se si gjat dits e fitojn bukn e tyre, i prkasin bashksis s tyre, sikur q horrt dhe t oroditurit e t gjitha llojeve, i prkasin
"klass" s njjt, pa marr parasysh n prcaktimin e tyre politik dhe vendin n procesin e puns. Ndarja klasore sht barabart e padrejt, morale dhe njerzisht e papranueshme, sikur edhe ndarja nacionale dhe t ndryshme dhe dallimi i njerzve.
(VLLAZRIMI I MUSLIMANVE)
"Muslimant jan vllezr" (Kur'ani, 49,10). Me kt porosi Kur'ani e ka shnuar synimin, i cili pr shkak t largsis s tij mund t jet burim i frymzimit pr t lvizurit e prhershm prpara. Ndryshimet e mdha tek njerzit dhe jasht tyre dubet t sendrtohen, q t zvoglohet largsia n rrugn derite vllazrimi i proklamuar. N kt parim ne shohim autorizimin dhe obligimin pr bashksin islame q t themeloj institucione prkatse dhe t aplikoj masa konkrete q marrdhniet ndrmjet muslimaneve n jetn e njmendt t ken giithnj e m shum elemente dhe karakteristika t vllazrimit. Numri dhe lloji i masave, iniciativave dhe ligjeve, t cilat pushteti i mirfillt islam do t mund t'i nxirrte duke u thirrur n parimin e vllazrimit t t gjith muslimanve, praktikisht sht i pakufizuar. T'i prmendim ktu ndryshimet e mdha pasurore dhe shoqrore dhe feudalizmin si rastin rn drastik. Raporti ndrmjet bujkrobit dhe feudalistit nuk sht rapot vllazrimi, por raport i nnshtrueshmris dhe varshmris dhe, si i till, sht n kundshtim t drejtprdrejt me Kur'anin dhe kt parim.
www.islamischen.ch
33
(UNITETI I MUSLIMANVE)
Islami prmban parimin e ummetit, dmth. synimin pr bashkimin e t gjith muslimanve n bashksi unike - fetare, kulturore dhe politike. Islami nuk sht nacionalitet, por sht mbinacionalitet i ksaj bashksie. do gj q i ndan njerzit n kt bashksi, qoft ka t bj me gjerat ideore (sektet, madhhebet, partit politike e tjera), ose materiale (ndryshimet e mdha pasurore, rangjet shoqrore e t ngjashme), sht e kundrt me kt parim t unitetit dhe si e till duhet pa tjetr t jet e kufizuar dhe e shmangur. Islami sht pika e par, kurse panislamizmi pika e dyt, me t ciln prkufizohet linja kulitare ndrmjet tendencave islame dhe joislame n botn e sotme muslimane. Nj bashksi sht po aq islame, sa m tepr Islami i prcakton raportet e saj t brendshme, kurse panislamizmi raportet e saj t jashtme. Islami sht ideologjia e saj, kurse panislamizmi politika e saj.
(PRONSIA)
Edhe pse Islami e pranon pronsin private, shoqria e re islame do t nevojitet qart t deklaroj se t giitha burimet e mdha t pasuris shoqrore, e sidomos burimet natyrore, do t duhet pa tjetr t jen n pronsi t bashksis dhe do t'ju shrbej t mirave t t gjith antarve t saj. Mbikqyrja shoqrore mbi burimet e pasuris sht e domosdoshme q, nga nj an, t pengoj
pasurimin e pabaz dhe fuqin e individve, kurse nga ana tjetr, q t sigurohet baza materiale pr sendrtimin e programit t zhvillimit n sferat e ndryshme t jets, t cilat do t'i ndrmerr bashksia n pajtim me rolin gjithnj e m t madh t shoqris s organizuar n jetn e popujve. Ndonse ndryshm sht shtruar dhe zbatuar, pjesmarrja e shoqris n zgjidhjen e numrit giithnj e m t madh t punve t prbashkta, sht barabart e madhe n SHBA, Bashki min Sovjetik ose n Suedi, ka tregon se nuk ka t bj me pyetjen e hyrjes ideore ose politike, por me domosdoshmrin, e cila buron nga kushtet e jets t bashksive njerzore n kohn bashkkohore. Pronsia private i sht nnshtruar edhe nj her kufizimit n baz t urdhrit shprehimor t Kur'anit - prdorimit t saj t detyrueshm pr qllime t prgjithshme t dobishme (Kur'ani, 49,34). N Islam, pra, nuk ka pronsi private n kuptim t koncepteve t t drejts romake. N krahasim me at romake, pronsia private e sheriatit ka nj autorizim m pak (iusabutendi - e drejta e prdorimit) dhe nj obligim m tepr (obligimin e prdorimit pr t mirn e prgjithshme). Pr pushtetin e mirfillt islam, pasojat praktike t ktij dallimi jan largpamse. N baz t saj dhe urdhrit t cituar t Kur'anit, legale jan t gjitha masat ligjore dhe praktike kundr formave t ndryshme t mosprdorimit dhe keqprdorimit t prons private. Eliminimi i padrejtsis, jobarabarsis e sidomos luksit dhe shkaprderdhjes gjat kohs s mjerimit, si fenomene t cilat e shkatrrojn bashksin dhe i ndajn njerzit, do t shtrohet n nj ast para rregullimit islam si pyetje e t ekzistuarit t tij dhe siguri provues i vlers s mirfillt t qndrimeve etike dhe shoqrore t cilat ai i paraqet.
www.islamischen.ch
35
(ZEKATI DHE KAMATA)

Ndr dispozitat Islame t cilat kan pesh t shprehur sociale, vend t veant z nj urdhres dhe nj ndales: urdhresa e zekatit dhe ndalesa e kamats. N zekat ne shohim parimin e konfirmuar t prgjegjsis reciproke dhe kujdesit t njerzve pr latin e nieri tjetrit. Ky parim, njher i proklamuar, mund t bhet baz pr forma t reja t ndryshme t kujdesit n pajtim me zhvillimin, nevojat dhe mundsit e shoqris. N botn e sotme muslimane zekati sht shtje private e do individi dhe n gjendjen ekzistuese t vetdijes shoqrore dhe fetare, ai sht plotsisht jasht funksionit. Mosprania e zekatit sht e dukshme n do hap. Zekati sht institucion publiko-juridik i rregultimit islam, funksionimi i t cilit duhet medoemos t sigurohet n do mnyr, duke e inkuadruar prdorimin e fuqis. Me ndalimin e kamats (Kur'ani, 11, 275-279) sht vendosur norma e prhershme e rregullimit publik t shoqris islame, e cila do t thot ndalesn dhe heqjen jasht ligjit do lloj t rents dhe t giitha format e t fituarit parazitor, dtth. t prvetsuarit e t mirave n baz t t poseduarit t that, si fenomen i kundrt me botkuptimet morale dhe me bazat n t cilat mbshtetet rregullimi publik islam.
www.islamischen.ch
36
(PARIMI REPUBLIKAN)
Prve n gjerat pasurore, Islami nuk njeh kurrfar parimi t trashgimis, as fardo pushteti me prerogativa absolute. Pranimi i pushtetit absolut All-Ilahut, do t thot mospranimi absolut i fardo pushteti tjetr t gjithmundshm. (Kur'ani, 7,3; 12,40). "Nuk sht i lejueshm kurrfar nnshtrimi krijess, i cili inkuadron mosnnshtrim Krijuesit" (Muhammedi a.s.). N historin e rregullimit t par autentik islam e mbase deri tash edhe t fundit - perioda e katr halifve t par, ne qart shohim tri aspekte thelbsore t parimit republikan t pushtetit: 1) Rizgiedhja e sherit t shtetit; 2) Prgjegjsia e sherit t shtetit para popullit; 3) Obligimin e zgjedhjes s prbashkt t punve t prgjithshme dhe shoqrore. Kt t fundit shprehimisht e urdhron edhe Kur'ani (3,159;42,38). Katr sunduesit e par n historin islame nuk kan qen kurrfar mbretr. Ata kan qen t zgjedhur nga ana e popullit. Halifati trashgues paraqet lshimin e principit t zgjedhjes i cili sht atirmuar si institucion i qart politik islam.
(NUK KA HYJNI TJERA PERVE ALL-LLAHUT)

N prmasn n t ciln konsiderojm se sendrtimi i rregullimit islam sht synim i pacenueshm, i cili nuk mund t jet objekt i kurrfar mbivotimi, aq m qart e refuzojn pacenueshmrin e personalitetit, pa marr parasysh n meritat e tij dhe pozitn t ciln e z. N kt kuptim, rregullimi islam sht sintez e autoritetit absolut (n krahasim me programin) dhe demokracin absolute (n krahasim me personalitetin).
N Islam nuk ka t gjithmenur, t gjithdijshm, t pagabueshm dhe t pavdekshm. Vetm Muhammedi ka qen i gabueshm dhe si i till sht qortuar (Kur'ani, 80,1-12). N kt pikpamje, Kur'ani sht liber realist, pothuaj antiheroik. Fenomeni i lavdimit t personalitetit, mjaft i shpesht n Lindje sikur edhe n Perndim, sot sikur edhe n t kaluarn, shprehimisht sht i huaj pr Islamin edhe pr at sepse paraqet nj Iloj idhujtarie (Kur'ani, 9,31). Kriter i vlers s vrtet t do njeriu sht jeta e tij personale dhe raportet ndrmjet asaj ka ijep bashksis dhe ka nga ajo merr. Tr lavdia dhe falnderimi i prket vctm Zotit, kurse meritat e vrteta t njerzve vetm Zoti mund t'i vlersoj.
(EDUKATA)
Pasi q feja sht baz e shoqris islame, edukata nuk sht vetm nj funksion i saj, por gjendja e ekzistencs s saj. Kjo para s gjithash sht edukat fetare dhe morale n familje, e pastaj npr t gjitha shkallt e shkolls. Detyr e veant e rregullimit islam sht lufta erikase pr eliminimin e t gjitha formave t antiedukimit. Islami e ka ndaluar, kurse rregullimi islam me masa konkrete do t'i pamundsoj: - t gjitha format e alkoholizimit t popujve, - prostitucionin publik dhe t fsheht, - pornografin n rjal, fotograli, film dhe TV,
www.islamischen.ch
38
- kumarhanet, klubet e nats dhe dansing klubet dhe format tjera t argtimit, t cilat jan n mospajtim me botkuptimin moral t Islamit.
(ARSIMI)
Pjesa prbrse e ksaj edukate integrale sht shkollimi i brezit t ri, krijimi i shprehis s puns dhe strvitja. Krahas unitetit, arsimi sht faktori i dyt vendimtar i emancipimit t shpejt t bots muslimane nga pozita e tashme inferiore. Vendet muslimane nuk kan kapital t mjaftueshm, e kur kjo sht kshtu, ather at q e kan duhet ta deponojn n investicion i cili sht m rentabil nga t gjith t tjert: n arsim. Nuk ka mvetshmri t mirfillt pa aftsi q vet t'i aplikojm dhe t'i prdorim t arriturat e shkencs dhe q kto t arritura m tej t'i prparojm. N daljen e tij t par n sken Islami pa paragjykime i ka hyr shqyrtimit dhe tubimit t tr dituris t ciln e kan ln qytetrimet e mhershme. Nuk dim pse Islami i sodit ndryshe do t sillej ndaj t arriturave t qytetrimit evroamerikan me t ciln prekej n vijn aq t gjat. Nuk sht, pra, pyetja n at se a do ta pranojm apo jo shkencn dhe teknikn - sepse do t detyrohemi t'i pranojm nse duam t ekzistojm - por a do ta bim kt kreativisht apo mekanikisht, me dinjitet apo me inferioritet. Pyetja, pra, sht se a do t humbemi n kt zhvillim t pashmangshm, ose do ta ruajm individualitetin ton, kulturn ton dhe vlerat tona.
www.islamischen.ch
39
Duke i pasur parasysh kto fakte, me siguri t plot mundemi t dcklarojm se sistemi shkollor n botn e sotme muslimane sht institution i cili krkon ndryshimet m urgiente dhe m radikale kualitative dhe kuantitative. Kualitative - q sistemi shkollor t lirohet nga varshmria shpirtrore, e n disa raste edhe materiale nga t huajt dhe t filloj t'i shrbej edukimit t muslimanve si njerz dhe si antar t bashksis islame. Kuantitative - q t shmanget jomjaftueshmria kronike n kt pikpamje dhe n afatin m t shkurtr t krijohen kushtet q me shkollim dhe msim t prfshihen tr rinia dhe t gjitha shtresat e popullit. N stadion fillestare, xhamia mund t prdoret srish si shkoll. Nse n programet e arsimit nuk prjetojm humbje, nuk ckziston fush n t ciln do t mund t jemi t ngadhnjyer.
(LIRIA E NDRGJEGJJES)
Edukimi i popullit, e sidomos mjetet e ndikimit masovik shtypi, radioja, televizioni dhe filmi duhet t jen n duart e njerzve, autoriteti islam moral intelektual i t cilve sht i padiskutueshm. Nuk duhet lejuar q kto nijete - q pothuaj sht rregull t'i shtijn n dor njerzit e prdhosur dhe t degjeneruar, q nprmjet tyre, absurditetin dhe zbraztsin e jets vetjake ta prcjellin te t tjert. 'mund t presim nse nga xhamia dhe pyrgu i televizionit Popullit i vijn porosi krejtsisht t kundrta? Mirpo, kjo kurrsesi nuk do t thot q nga rregullimi islam mund t krijohet gjendja e diktaturs shpirtrore, n t ciln t vrtetn do ta proklamoj pushteti dhe ku do t ngritet uniformizm dhe rini pa individualitet. Kjo vetm do t thot se ekzistojn disa qndrime clementare dhe disa rreg1la themelore t mirsjelljes, t cilat n
t giitha rastet do t duhen pa tjetr t respektohen. N Islam, duke marr parasyshn parimin e proklamuar mbi lirin e fes (Kur'ani, 2,266), do detyrim, fizik dhe psikologjik, n pyetjet e ndrgjegjjes dhe prcaktimit shprehimisht sht i palejueshm, e duke marr parasysh parimin e ixhmas-koncenzuesit, edhe i panevoishm ("Populli im nuk mund t pajtohet n lajthim" Muhammedi a.s.). Sado qoft q moralisht sht puritan, Islami pr shkak t iltris s tij natyrs dhe hareve, sht liberal, dhe pr kt dshmon tr historia islame. Pasi e pranon Zotin, por nuk pranon kurrfar dogmashn dhe kierarkie, Islami nuk mund t shndrrohet n diktatur dhe do form inkuizicioni dhe terrori shpirtror sht pamundsuar.
(ISLAMI DHE PAVARSIA)

Nuk ka rregullim Islam pa pavarsi dhe liri. Dhe anasjelltas: nuk ka pavarsi dhe liri pa Islam. Ky qndrim i fundit ka domethnie t dyfisht. E para, pavarsia sht e mirfillt dhe e prhershme nse sht rezultat i pavarsis s fituar shpirtrore, ideore, nse pra, sht shenj se nj popull e ka gjetur vetveten, i ka zbuluar fuqit e brendshme t saja, pa t cilat pavarsin e arritur nuk miind ta prmbush me prmbajtje, as ta ruaj gjat koh. N afirmimin e mendimdit islam n jetn praktike, do popull musliman e prjeton kt njjtsim me vetveten, lirimin shpirtror t tij, si kusht t lirimit shoqror dhe politik.
www.islamischen.ch
41
E dyta, prkrahja e vrtet t ciln nj popull musliman ia ofron regjimit n pushtet, sht n proportion t drejtprdrejt me karakterin islam t pushtetit. Ajo sht, pra, gjithnj e m e vogl sa q regjimi n fjal sht m larg nga Islami. Regjimet joislame mbeten pothuaj plotsisht t privuara nga kjo prkrahje dhe aq m tepr duhet pa tjetr- duan apo nuk duan - t krkojn mbshtetje te t huajt. Varshmria n t ciln bijn ata trcgohet si pasoj e drejtprdrejt e orientimit t tyre joislam. Me kto fakte sht prcaktuar edhe karakteri i rreguIlimit islam si demokraci, jo demokraci si form, por demokraci si esenc, si koncensus. Ky Iloj i demokracis ekziston atje ku pushteti e shndrron n mendim dhe aksion at ka populli e ndien, ku ajo vepron si shprehje e drejtprdrejt e ktij vullneti. Vendosja e rregullimit islam tregohet si akt kulminativ i demokracis, sepse do t thot sendrtim i synimeve m t thella t popujve musliman dhe njeriut t rndomt. Nj sht e sigurt:l pa marr parasysh 'dshiron nj pjes e pasanikve dhe inteligjencs, njeriu i rndomt e dshiron Islamin dhe jetn n bashksin e vet islame. Demokracia ktu nuk rrjedh nga parimet dhe proklamacionet, por nga faktet. Rregullimi Islam% nuk zbaton dhun thjesht pr shkak se nuk ka nevoj pr t. Anasjelltas, rregullimi joislam, duke ndier rezistenc t prhershme dhe armiqsi t popujve, gjcn daljen e vetme n aplikimin e dhuns. Shndrrimi i tii n diktatur sht nj Iloj ligjshmrie, fat t cilit ai nuk mund t'i shmnaget.
www.islamischen.ch
42
(PUNA DHE LUFTA)

Shoqria islame duhet ta merr mbi vete detyrn e mobilizimit t burimeve njerzore dhe natyrale dhe me masat e veta ta nxis punn dhe aktivitetin. T ekzistuarit, fuqia ose dobsia e shoqris islame i sht e nnshtruar ligieve t njjta t puns dhe lufts sikur edhe bashksit tjera dhe n kt pikpamje shoqria jon nuk gzon te Zoti kurrfar privileg jesh. (Kur'ani, 5, 57). Nga psikologjia e mendimit ton publik duhet eliminuar dy gjera: besimin n udira dhe pritjen e ndihms s huaj. udirat nuk ekzistojn, prve atyre q i krijojn njerzit me pun dhe dije. Nuk ka kurrfar Mehdiu i cili n mnyr t uditshme do t'i largoj armiqt, do ta shmang mjerimin dhe do ta mbjell arsimin dhe mirqenien. Mehdiu sht emr pr prtacin ton, ose edhe m tepr pr shpresn e rrejshme, e cila rritet nga ndjenja e paaftsis son n situatn kur madhsia e vshtirsis dhe problemit sht n disharmoni t plot me mundsit dhe mjetet e lufts. Mbshtetja n ndihmn e huaj sht forma e dyt e supersticionit. Na sht br shprehi q ndr disa vende joislame t krkojm dhe t gjejm ose miqt e vrtet ose armiqt e prbetuar, dhe kt e kemi quajtur politik tonn t brendshme. Kur t kuptojm se me t vrtet nuk ka as miq t vrtet as armiq t vrtet dhe kur pr vshtirsit tona m tepr ta fajsojm veten, e m pak "planet djallzore t armikut", kjo do t jet shnja se ka filluar pjekuria jon dhe se vjen epoka m me pak vshtirsi dhe dshprim. Prndryshe, madje edhe sikur t kishte asosh t cilt do t jen t gatshm t ofrojn ndihm pa kundrshrbime t panumrta politike dhe materiale, kjo nuk do t mundte qensisht ta ndrroj pozitn ton. Sepse, pasuria nuk mund t sillet n nj
vend. Ajo duhet t krijohet n vet at n baz t puns vetjake. At q dshirojm ta arrijm, duhet pa tjetr ta bjm vet. Kt askush as nuk dshiron as nuk mund ta bj n vend se ta bjm ne. Ky program i puns dhe i aktivitetit ka mbshtetje e cila mund t jet burim i trimrimit t jashtzakonshm. Pasurit umslimane natyrore dhe mundsit e bots jan shum t mdha. Vetm nj pjes e asaj bote - Indonezia, paraqet pas SHBA-s dhe BRSS-s territorin kompakt t tret m t pasur sipas radhs n bot. Bota Islame e marr si trsi, n kt pikpamje qndron n vendin e par. Duke e paralajmruar rilindjen, ne nuk e paralajmrojm epokn e siguris dhe qetsis, por epokn e joqetsis dhe sprovave. Ka tepr shum giera t cilat lusin pr rrnuesit e tyre. Pr kt arsye kto nuk do t jen dit t mirqenies, por dit t dinjitetit. Populli i cili flen mund t zgjohet vetm me goditje. Kush i dshiron mir bashksis son, nuk, duhet ta kursej nga orvatjet, rreziqet dhe skamjet. Prkundrazi, ai duhet br mos q ajo bashksi sa m par t'i prdor fuqit e veta, t'i vej n prov t giitha mundsit e tij, ta marr rrezikun, me nj fjal - t mos fle, por tjetoj. Vetm i zgjuar dhe aktiv, ai mund ta gjej vetn dhe rrugn e tij.
(GRUAJA DHE FAMILJA)

Pozita e gruas n shoqrin muslimane duhet gjithkund t ndrrohet n harmoni me detyrn e saj t nns dhe edukatorin natyral t brezit t ri. Nna e paarsimuar, e ln pas dore dhe e
pafatshme nuk mund t'i ngris'dhe edukoj bijt dhe bijat, t ciltjan t aft t nisin dheime sukses ta udhheqin rilindjen e PoPuive musliman. Islami duhet nisur iniciativn q nns t'i njihet rangu i funksionit shoqror. Haremet do t abrogohen. Askush nuk ka t drejt q t thirret n Islam q ta mbaj padretsin ndaj femrs dhe keqprdorimit t ktii lloji duhet t'i jepet fund. Kto qndrime nuk jan kurrfar feminizmi i natyrs perndimore, i cili e ka shprehur synimin q shoqris t'i imponohen kriteret, teket dhe sundimi i shtress s oroditur t giinis femrore. Kio nuk sht as barabarsi n kuptimin evropian. Kjo sht theksimi i vlers s njjt t mashkullit dhe t femrs, s bashku me theksimin e dallueshmris s tyr e cila duhet tjet e ruajtur. Kurse parimi i vlers s njjt sht pasoj e drejtprdrejt e rregullave t obligimeve t njjta fetare dhe morale, e cila n disa vende n mnyr t shprehur sht ekspozuar n Kur'an (vcmas ajeti 33,55). Qytetrimi nga femra ka br objekt i cili shfrytzohet ose t cilit i robrohet, por femrs ia ka marr personalitetin, e cila e vetmeja mund t jet barts i vlerave dhe respektit. Duke e mosprfillur detyrn e nns, ai gruan e ka privuar nga funksioni i saj themelor dhe i pazvendsueshm. N kt epok kur familja po kalon npr kriz serioze dhe kur vlera e saj sht vn n pikpyetje, Islami srish e konfirmon lojalitetin e saj ksaj forme t jets njerzore. Duke i kontribuar siguris s strofulls familjare dhe duke i larguar faktort e jashtm dhe t brendshm t cilt e rrnojn (alkoholi, amorali, mosprgjegjsia), Islami praktikisht e mbron interesin m t
www.islamischen.ch
45
lart t vrtct t femrs s shndosh dhe normale. N vend t barabarsis abstrakte, ai femrs i siguron dashuri, kurorzim dhe fmij, me tr at ka pr femrn do t thon kto tri gjera. E drejta familjare dhe martesore e cila sht formuar n shekujt e par t Islamit, do t jct e nevojshme t rishqyrtohet n pajtim me nevojat e sotme dhe me shkalln e zhvillimit t vetdiies njerzore dhe shoqrore, me tendencn q t shkohet n t ngushtuarit sa m t madh t poligamis dhe n drejtim t eliminimit t saj t shkallrishm nga jeta praktike, sikur edhe n kuptim t kuftzimit t shkurorzimeve dhe mbrojtjes efikase materiale t femrs dhe fmijve n kto raste.
(CAKU NUK ARSYETON MJETIN)

N luft pr rregullimin islam sht i lejuar prdorimi i t giitha mjeteve, t giithave prve njrit, prve krimit. Askush nuk ka t drejt emrin e bukur t Islamit dhe kto luftra t'i njollos me aplikimin e pakontrolluar dhe t teprt t dhuns. Bashksia islame duhet edhe njher t konfirmoj se drejtsia paraqet nj nga themelet e tij. Kur'ani nuk ka urdhruar t'i duam armiqt, por shprehimisht na ka urdhruar t jemi t drejt dhe t falim (Kur'ani, 4,15 dhe 16, 126). Prdorimi i fuqis duhet patjetr t jet n harmoni me kt parim. Formula: caku arsyeton mjetin, sht br shkak i krimeve
www.islamischen.ch
46
t panumrta. Caku i lartsuar nuk mund ta shenjtroj mjetin jo t denj, por pr kt shkak prdorimi i mjetit jo t denj mund ta zvogloj dhe komprometoj do cak. Sa m t fort t jemi moralist, aq m pak do t na nevojitet fuqia, e cila n pyetjet e prcaktimit sht arm e t ligve, e jo e t fortve. At q nuk mundet fuqia, mundet bujaria, prpikshmria, qndrimi i guximshm (Kur'ani, 16,125; 26, 34-35).
(PAKICAT)
Rregullimi islam mund t sendrtohet vetm n vendet n t cilat muslimant paraqesin shumicn e banorve. Pa kt shumic, rregullimi islam reduktohet vetm n pushtet (sepse mungon elementi i dyt - shoqria islame) dhe mund t shndrrohet n dhun. Pakicat jomuslimane n prbrje t shtetit islam, me kusht t lojalitetit, gzojn liri fetare dhe tr mbrojtjen. Pakicat muslimane n prbrje t bashksive joislame, me kusht t garancive t lirive fetare dhe jets normale dhe zhvillimit, jan lojale dhe jan t obligueshme t'i zbatojn t gjitha detyrat ndaj asaj bashksie, prve atyre t cilat i bjn dm Islamit dhe muslimanve. Pozita e pakicave muslimane n bashksit joislame gjithnj realisht do t giendet n varshmri nga fuqia dhe autoriteti i bashksis botrore islame.
www.islamischen.ch
47
(MARDHNIET NDAJ BASHKSIVE TJERA)

Marrdhniet e bashksis islame ndaj bashksive tjera n bot mbshteten n parimet: 1. Liris s prcaktimit fetar (Kur'ani, 2,156); 2. Fuqis dhe mbrojtjes energjike dhe aktive (Kur'ani, 8, 61-62; 42, 39-42; 2, 190-192;); 3. Ndaless s lufts ofanzive dhe krimit (Kur'ani, 2, 190-192; 42,42), 4. Bashkpunimit dhe njoftimit reciprok t popullit ndrmjet veti (Kur'ani, 49,13); 5. Respektimit t obligimeve - kontratave t marra (Kur'ani, 9,4) dhe; 6. Dyanshmris - reciprocitetit (Kur'ani, 9,8).
PROBLEMET E RREGULLIMIT ISLAM SOT RILINDJA ISLAME- REVOLUCION FETAR APO POLITIK?
Rregullimi islam sht unitet i fes dhe sistemit shoqroro-politik. A mos rruga deri tek ai shpie nprmjet rimkmbjes fetare apo revolucionit politik? Prgjigja n kt pyetje sht: rilindja islamc nuk mund t filloj pa revolucion fetar, por nuk mund t vazhdohet dhe prfundohet me sukses pa revolucion politik.
Kjo prgiigjje, e cila rilindjen islame e prkufizon si revolucion t dyfisht - moral dhe shoqror, por i cili prparsi qart i jep rimkmbjes fetare, rrjedh nga parimi dhe natyra e islamit, por edhe nga disa fakte t zymta, me t cilat sht karakterizuar realiteti i bots s sotme muslimane. Kto fakte flasin mbi gjendjen e rnd morale n botn muslimanc, mbi oroditjen e karakterit, dominimin e korrupcionit dhe supersticionit, prtacis dhe hipokrizis, supremacionit t traditave dhe shprehive joislame, materializmin e prbetuar dhe mungesn shqetsuese t entuziazmit dhe shpress. A mundet n gjendjen e ktill drejtprdrejt t filloj fardo transformimi shoqror dhe politik? do popull para se sht ftuar ta kryej rolin e vet n histori, medoemos sht dashur t prjetoj periodn e pastrimit t brendshm dhe pranimit praklik t disa qndrimeve themelore morale. do fuqi n bot fillon si forc morale, do humbje fillon si dshtim moral. do gj q dshirohet t sendrtohet, s pari duhet patjetr t sendrtohet n shpirtrat e njerzve. 'do t thot rimkmbja fetare si parakusht i rregullimit islam? Ajo para s gjithash, do t thot dy gjera: vetdije t re dhe vullnet t ri. Rimkmbja fetare sht vetdija e qart mbi synimin e vrtet t jets, mbi at pr ka jetohet dhe pr ka duhet t jetohet. A sht ky synim standard personal apo i prbashkt, lavdia dhe madhsia e racs apo popullit tim, afirmimi i personalitetit vetjak apo pushteti i ligjit Hyjnor n tok? N rastin ton rimkmbja fetare praktikisht, do t thot "islamizimi" i njerzve t cilt veten e quajn musliman ose t cilt t tjert rndom i quajn me at emr. Pika nisse e ktij "islamizimi" sht besimi i fuqishm n Zotin dhe praktika rigoroze dhe e sinqert e normave
www.islamischen.ch
49
islame fetare dhe morale nga ana e muslimanve. Komponenta tjetr e rimkmbjes fetare sht gatishmria q t zbatohet imperativi t cilin e imponon vetdija mbi synimin. Pr kt shkak rimkmbja fetare sht nj kualitet i ngritjes dhe entuziazmit moral, nj psikoz e supremacionit t shpirtit ndaj gjerave, nj giendje e idealizimit t prjetuar dhe praktik n t cilin njerzit e rndomt bhen t aft pr vepra t jashtzakonshme t trimris dhe sakrifikimit. Ajo sht edhe nj kualitet i ri i fes dhe vullnetit n t ciln kriteret e prditshme t s munshmes pushojn t vlejn dhe n t ciln individt dhe grupe t tra befasisht ngriten deri te shkalla e flijimit pr idealin e tyre. Pa kt gjendjen e re t shpirtit dhe t ndjenjs sht e pamundur t arrihet fardo ndrrimi i mirrillt n botn e sotme muslimane. Te kto shqyrtime giithnj, qoft pr nj ast, do t shfaqet dilema, q rruga m e shkurtr deri te rregullimi islam do t shpiente nprmjet marrjes s sundimit, i cili m pastaj do t krijonte institucione prkatse dhe do ta zbatonte edukimin sistematik fetar, moral dhe kulturor t popullit, si parakusht pr ngritjen e shoqris islame. Kjo dielm sht vetm sprov. Historia nuk njeh asnj revolucion t mirfillt i cili ka ardhur nga pushteti. donjri ka filluar nga edukimi dhe n esencn e tij ka domethnie t thirrjes morale. Prve ksaj, formula e cila konstituimin e rregullimit islam ia beson njfar pushteti dhe institucioneve t tii, nuk prgjigjet n pyetjen prej kah vet ai pushtet. Kush do ta konstituoj dhe krycj dhe prej cilve njerz ai dhe institucionet e tij do t prbhen? Kush, m n fund, do ta kontrolloj ,sjelljen e vet atij pushteti dhe si t sigurohet q ai mos t degiencrohet dhe mos t filloj t'i shrbej vetes n vend q t'i shrbej synimit n emr t t cilit sht konstituuar?
sht e mundur q nj grup n pushtet t ndrrohet me tjetr, dhe kjo pr do dit po ndodh. sht e mundur q tiranin i, njrit ta ndrrosh me tiranin e tjetrit dhe t kryhet ndrrimi i pronarit t t mirave t ksaj bote. sht e mundur t ndrrohen etmrat, flamujt, hymnet dhe parollat n emr t t cilve e tr kjo bhet. Por, me kt s'sht e mundur t bhet asnj hap m afr rregullimit islam, si nj ndjenj e re e bots dhe qndrimit tjetr t njeriut ndaj vetes, njerzve dhe bots. Mendimi q dokund t thirret n ndihm njfar fuqie ose njfar sundimi, rrnjn e ka n prirjen e lindur t njeriut q t'i shmanget fazs s par dhe m t rnd t xhihadit - lufts kundr vetvetes. Vshtir sht t edukohen njerzit, por edhe m rnd veten. Rimkmbja fetare, tashm sipas prkufizimit t tij nnkupton fillimin nga vetvetja, nga jeta vetjake. E kundrta, fuqiagjithnj e ka parasysh tjetrin. N kt sht trheqshmria e ksai ideje. Pr kt arsye lvizja, e cila si synim kryeso'r t vetin do ta theksoj rregullimin islam, duhet para s gjithash tjet lvizje morale. Ajo duhet pa tjetr moralisht t'i mallngjej njerzit dhe t paraqes nj funksion moral, e cilanjerzit i ngre lart dhe i bn m t mir. N kt sht dallimi ndrmjet lvizjes islame dhe partis politike, e cila parashtron barabarsin e mendimeve dhe interesit, por nuk i inkuadron kriteret etike, as q moralisht i angazhon njerzit. Qndrimi mbi prioritetin e rimkmbjes fetare, prve tjerash, ka edhe mbshtjetje t qart n burimet islame. E para, Kur'ani thot se rilindja e brendshme sht parakusht i do ndrrimi dhe prmirsimi t gjendjes s nj populli (Kur'ani, 13,12)
www.islamischen.ch
51
E dyta, ky ligi sht afirmuar edhe n praktikn e Islamit t bershm dhe luftn e Muhammedit a.s. pr konstituimin e rregullimit t par islam n histori. N kt tregon fakti se Kur'ani gjat trembdhjet. viteve t para ka vazhduar t diskutoj dhe theksoj ekskluzivisht pyetjet e besimit dhe prgjegjsis, dhe se gjat ktyre trembdhjet viteve nuk i ka hyr shqyrtimit t cilit do problem shoqror ose politik apo formulimit t cilit do ligj t shoqris t mbshtetur n Islam. Nga rimkmbja fetare presim edhe tri gjera me rndsi: 1. Vetm rimkmbja fetare mund t krijoj vendosshmri q urdhrat e Kur'anit, veanrisht ato t cilat jan t drejtuara t kqiave t rrnjosura sociale ose jan jo t kndshme pr pushtetmbajtsit dhe pronart e pasurive, zbatohen pa hamendje dhe kompromise. Rimkmbja fetare mund t bj q ato t sendrtohen pa dhun dhe urrejtjf, sepse t gjith, ose shumica e madhe e shoqris s rimkmbur, do t'i kuptoj dhe pranoj si zbatim i urdhrave t Zotit dhe si shtje e drejtsis. 2. Rilindja Islame nuk mund t mendohet, jo vetm pa njerz t gatshm n sakrifica t mdha vetjake dhe materiale, por edhe pa shkalln e madhe t besimit reciprok dhe bashkpunimit lojal. ka mund t siguroj q orvatjet, vetm mohimi dhe sakrificat e disave t mos shfrytzohen q t sendrtohet sundimi dhe ambicia e t tjerve? ka mund t pengoj q tragjedia e dshtimit moral, aq e shpesht n historin e re islame, mos t prsritet? do rregullim, e edhe ai islam, gjithnj m shum do t prngjas n njerzit t cilt e krijojn dhe zbatojn se sa n parimet t cilat ata i proklamojn. 3. Pr shkak t prapambeturis s madhe, bota islame do t duhej pa tjetr t pranoj tempon shum t shpejt t arsimimit dhe industrializimit. Zhvillimi i shpejtuar dokund sht i ngarkuar
me fenomenet e atilla prcjellse, si jan: despotizmi, korrupcioni, shkaprderdhja e familjes, pasurimi i shpcjt dhe i paarsyeshm, dalja n plan t par i individve t gjindshm dhe t paskrupull, urbanizimi i shpejt me heqjen e traditave, vullgarizimi e marrdhnieve shoqrore me prhapjen e alkoholizimit, drogs dhe prostitucionit. Penda kundr ktij vrshimi t jokulturs dhe primitivizmit mund t jet besin i pastr dhe i fort n Zotin dhe praktika e dispozitave fetare nga ana e t giitha shtresave t popullit. Vetm feja mund t siguroj q qytetrimi mos ta zhduk kulturn. Progresi i that material dhe teknik, sikur q kt disa raste qart e tregojn, mund t shndrrohet n kthim t hapur ne barbarizm.
PUSHTETI ISLAM
Theksimi i prioritetit t rimkmbjes fetare-morale nuk do t thot - as q mund t komentohet se do t thot - se rregullimi islam mund t sendrtohet pa pushtet islam. Ky qndrim do t thot vetm se rruga jon nuk z fill n t marrurit e pushtetit, por n t pushtuarit e njerzve, dhe se rilindja islame sht s pari kthes n sfern e edukimit, e vetm pastaj n sfern e pofitiks. Medoemos duhet, pra, s pari t jemi predikues e pastaj ushtar. Mjetet tona t para jan shembulli personal, libri, fjala. Kur ktyre mjeteve do t'i bashkangjitet edhe fuqia? Zgjidhja e ktij rasti gjithnj sht pyetje konkrete dhe varet nga nj varg faktorsh. Megjithat mund t vhet nj rreguu i prgjithshm: lvizja islame duhet dhe mund t'i afrohet marrjes s pushtetit posa moralisht dhe numerikisht t jet aq e fuqishme sa t mund jo vetm ta rrnoj
pushtetin ekzistues joislam, por edhe ta ndrtoj pushtetin e ri islam. Ky dallim sht i rndsishm, sepse rrnimi dhe ndrtimi nuk krkon shkall t njjt t gatishmris paologjike dhe materiale. T hershosh ktu sht barabart rrezik sikur t vonohesh. T marrsh pushtetin n baz t rrethanave fatlume beftse, pa prgatitje t mjaftueshme morale dhe psikologjike, dhe pa minimumin e domosdoshm t kuadrove t fort e t ndrtuar, d t thot t sendrtosh edhe nj grushtshtet, e jo revolucion islam (kurse grushtshteti sht vazhdim i pofitiks joislame nga ana e grupit tjetr t njerzve apo n emr t parimeve tjera). T vonohesh n marrjen e pushtetit, do t thot t privohesh nga nj mjet i fuqishm pr sendrtimin e synimeve t rregullimit islam dhe pushtetit joislam, t'i ofrosh mundsi t'i shkaktoj goditje lvizjes dhe t'i rralloj kuadrot e tij. Pr kt t fundit, historia e paradokohshme ofron shembuj t mjaftueshm, tragjik dhe instruktiv.
PAKISTANI - REPUBLIK ISLAME

Kur sht fjala pr pushtetin islam, shembulfi i Pakistanit, si republiks sot t vetme t deklaruar islame, nuk mund t bishtrohet. Ne e prshndetim Pakistanin, pa marr parasysh n mossukseset dhe vshtirsit e caktuara, sepse ai sht fryt i ktij synimi pr konstituimin e rregullimit islam dhe sepse ata t cilt e kan
www.islamischen.ch
54
menduar, sikur edhe ata t cilt e kan sendrtuar kan qen t udhhequr me mendimin e qart islam. Pakistani sht prov gjenerale e vendosjes s rregullimit islam n kushtet bashkkohore dhe n shkalln e sotme t zhvillimit. N shembullin e Pakistanit, protagonistt e Islamit dubet dhe mund.t msojn si duhet dhe si nuk duhet punuar. Prvojn negative t Pakistanit - kurse prvojat negative jan gjithnj m t rndsishme - mund ta prmbledhim n kto dy pika: 1. Uniteti dhe krijueshmria e pamjaftueshme e fuqis themelore t organizuar e cila e ka jetsuar iden e Muhammed Ikballit mbi Pakistanin. S shpejti pasi sht krijuar Pakistani, u tregua se Liga Muslimane ka tubuar elemente shum t pabarabarta, t cilt nuk kan pasur pikpamje unike n pyetjet fondamentale t rregullimit t shoqris dhe organizimit t shtetit. Nga kjo an Liga ka qen mezi di m shum se partia politike e tipit klasik dhe para dilemave t mdha para t cilave sht gjetur Pakistani, ajo nuk ka mund ta mbaj unitetin e saj. 2. Hyrja formaliste dhe dogmatike sendrtimit t parimeve islame n praktikn e Pakistanit. Mendimtart dhe juristt e Pakistanit, n vend q t'i kthehen pyetjeve t mdha t arsimit, e kan shterr energjin e tyre dhe prfundimisht jan ndar n pyetjet e zbatimit m pak apo m shum t prpikt t t drejts penale dhe martesore t sheriatit. Deri sa ata kan zhvilluar diskutime t pafund mhi at a t'i prehet dora vjedhsit ose thjesht t drgohet n burg, nj aspekt i veant i vjedhjes - korrupcioni, ka marr prmasa q s'mbahen mend dhe solli deri te kriza, e cila i ka dridhur themelet e Pakistanit si shtet.
www.islamischen.ch
55
Msimet nga ekzistimi njzet vjear i Pakistanit jan t qarta. Ato jan: E para, luftn pr rregullimin islam dhe rekonstruimin themeltar (solid) t shoqris muslimane me sukses mund ta zhvillojn vetm individt e kalitur dhe t ngritur, t radhitur n organizat t fort dhe homogjene. Kjo organizat nuk sht kurrfar partie politike nga arsenali i demokracis perndimore; ajo sht lvizje e mbshtetur n ideologjin islame dhe n kriteret e qarta morale dhe ideore t prkatsis; E dyta, lufta pr rregullimin islam sot sht lufta q t sendrtohet esenca e Islamit, e kjo do t thot, q n praktik t sigurohet edukimi fetar dhe moral i popullit dhe elementet themelore t drejtsis shoqrore. Format n kt ast kan rndsi dytsore; dhe E treta, funksioni i republiks islame nuk sht pik s pari t deklaroj barabarsin e njerzve dhe vllazrimin e t gjith muslimanve, por t luftoj t sendrtoj di nga kto parimet e larta n praktik. Islami i zgjuar duhet q n do mjedis t merr n duart e tij flamurin e lufts pr rregullimin m t drejt shoqror dhe q qart ta theksoj q me luftn pr Islam t filloj edhe lufta kundr mosdijes, padrejtsis dhe varfris, luft n t ciln nuk do t ket kompromise dhe zbythje, nse kt luft e bn, kt flamur do ta marrin demagogt dhe shptuesit e rrejshm t shoqris, q t'i sendrtojn synimet e tyre hipokrite. Kto msime kan shije trishtimi. Ne megjithat mbesim t besojm n Pakistanin dhe n misionin e tij n shrbim t Islamit botror. Sepse, nuk ka zemr muslimane e cila nuk do t dridhet gjat t prmendurit t dikahit aq t dashur si sht Pakistani, ndonse kjo dashuri, sikur edhe do tjetr, di pr tmerret dhe shqetsimet e veta. Pakistani sht shpresa jon e madhe, plot sprov. (Prsiatjet lidhur me Pakistanin duhet kuptuar n kontekstin kohor, v.p.).
PANISLAMIZMI DHE NACIONALIZMI

N nj nga tezat pr rregullimin islam t t sotshmes, kemi theksuar se funksioni natyror i rregullimit islam sht synimi pr tubimin e t gjith muslimanve dhe t giitha bashksive muslimane n bot. N rrethanat e sotshme ky synim do t thot luftn pr krijimin e federats s madhe islame prej Marokos deri n Indonezi, prej Afriks tropike deri n Azin Qendrore. Neve na sht mir e njohur se si prmendja e ktij vizioni e nevrikos nj Iloj t njerzve n mjedisin ton, t cilt veten e quajn ose e konsiderojn realist, dhe ne aq m qart dhe zshm e theksojm kt synim. Ne e injorojm kt "realizm" i cili popuit musliman i gjykon n pozit t vazhdueshme inferiore dhe nuk i l vend kurrfar prpjekjeje dhe kurrfar shprese. Ky realizm, i cili burimin e ka n dekurajim dhe n respektim ndaj t fuqishmve n bot, do t thot se zotrinjt rnbesin zotrinj, kurse mditsit - mdits. Mirpo historia sht jo vetm rrfim mbi ndrrimin e prhershm, por edhe mbi sendrtimin e vazhdueshm t t pamundshmes dhe t papritures. Pothuaj, tr ka e bn njrnendsin e bots bashkkohore sht dukur e pamundshme para pesdhjet vitesh. Ekzistojn qart dy realizma: i yni dhe i dekurajuesve ton dhe t dobve. Neve na duket se nuk ka asgj m t natyrshme, sandejmi as m reale, nga krkesa q muslimant t'i sendrtojn format e ndryshme t unitetit pr t'i zgjidhur problemet e prbashkta dhe q suksesivisht t'i hyjn krijimit strukturave t caktuara supranacionale - ekonomike, kulturore dhe politike - pr arsye t veprimit t koordinuar dhe t prbashkt n disa sfera t rndsishme. "Realistve" (lexo: t dobtve) ton ky mendim u duket joreal. Ata e sanksionojn gjendjen ekzistuese, e cila srish, pr t kuptuarit ton t realizmit, paraqet shembull t dika shum jo t natyrshme e madje absurde.
Pr ne, pr shembull, sht absolutisht e papranueshme dhe joreale q n epokn e sotshme t koncentrimit dhe bashkimit, nj popull- ai arab - t coptohet n trembdhjet bashksi shtetrore; q n srn e pyetjeve t rndsishme botrore vendet muslimane qndrojn n ant e kundrta: q Egjiptit musliman mos t'i interesoj vuajtja e muslimanve n Etiopi ose Kashmir; q n kohn e konfrontimeve m t ashpra t vendeve arabe me Izraelin, Persia muslimane mban marrdhnie miqsore me agresorin, etj. etj. Nse, pra, ekziston di q nuk sht reale, ather kjo nuk sht unitet i muslimanve, por mosprania e ktij uniteti, pikrisht gjendja e sotme e mosunitetit dhe e mospajtimit. Nuk ekziston synim historik - prve nse sht n kundrshtim me faktet natyrore apo historike - t cilin njcrzit me vullnetin e prbashkt dhe punn c prbashkt nuk do t mund ta sendrtonin. Utopia n t ciln besohej dhe pr t ciln punohej pushon t jet utopi. Kurse t dobtit as q mund t besojn, as q mund t punojn, dhe n kt duhet krkuar shpjegimin e "realizmit" t tyre t degraduar. Kur ata thon se uniteti i muslimanve sht ndrr i cili nuk mund t sendrtohet, ata, n t vrtet, vetm e shprchin paaftsin t ciln vet e mbjellin. Kjo pamundsi nuk sht n bot, por n zemrat e tyre. Ideja mbi unitetin e t gjith muslimanve nuk sht pikje e askujt, as dshir e bukur e ktij apo atij reformatori ose ideologu. At e ka themeluar vet Kur'ani me parolln e njohur "muslimant jan vllezr", kurse Islami vazhdimisht e ka mbajtur dhe prtritur n vetdjcn e njerzve nprmjet agjrimit t prbashkt, vizits s Mckkes, dhe Ka'bes si qendr unike shpirtrore, duke krijuar n kt mnyr nj ndjenj t prhershme dhe identike t prkatsis dhe prbashksis prgjat bots muslimane. Kush kurdoher pas ndonj fatkeqsie e cila e ka goditur
www.islamischen.ch
58
ndonj popull t largt musliman, ka zbritur ndr njerzit e rndomt, ka mundur t bindet far ngarkese kan kto ndjenja t dhimsuris dhe solidaritetit. Si po ndodh q ky "panislamizm popullor", pa mdyshje i pranishm n aspekt t ndjenjave t fuqishme t masave t mbetet pa shum ndikim n jetn reale dhe politikn praktike t vendeve muslimane? Pse ai mbetet velm n gjendjen e ndjenjave dhe nuk ngritet deri n vetdijen e duhur mbi latin e prbashkt? Si t shpjegohet fakti se lajmi mbi psimin e muslimanve, atyre n Palestin, ose atyre n Krime, Sinkjang, Kashmir, Etiopi nxisin ndjcnjn e dcpresionit dhe gjykimit njzri, e q njkohsisht aksioni gjithnj mungon ose ai sht n disproporcion t plot me at ka ndihet? Prgjigjja n kt pyetje gjendet n faktin q prkundr ndjenjave t popullit t rndomt, veprimi i vetdijshm i qarqeve udhheqse, t shkolluar n Perndim ose nn ndikimin e perndimit, kan qen jo panislamike, por nacionaliste. Instituti dhe vctdija e popujve musliman kan qen t ndar dhe t kundrshtuar, dhe n kt gjendje do aksion i rndsishm ka qen dhe do t jet i pamundshm. Panislamizmi bashkkohor sandejmi sht pik s pari prpjekje q vctdija t harmonizohet me ndjenjat, q t duam at q jemi dhe t mos duam at q nuk jemi. Kjo giendje prcakton edhe karakterin edhe fatin e nacionalizmit n botn e sotme muslimane. Deri sa dokund n bot nacionalizmi ka pasur karakteristika t lvizjes s gjr popullore, sepse ka paraqitur afirmimin e synimeve popullore (melosit, folklorit e veanrisht gjuhs'), n vendet
www.islamischen.ch
59
muslimane sipas rregullimit takohet nj form e atrolizuar e nacionalizmit, ose madje nj lloj i nacionalizmit jopopullor, anacional. Shpjegimin e ktii fakti duhet krkuar nga nj an n faktin q ndjenjat popullore i ka absorbuar panislamizmi, kurse nga ana tjetr, ka ktu nacionalizmi sht menduar si ndrrim pr Islamin dhe si i till prej rillimit ka paraqitur lvizje antiislame. Duke u gjetur n konflikt natyror me t kaluarn dhe traditat e popujve - sepse kto tradita jan gjithnj dhe vetm islame - lvizjet nacionaliste ne nj sr vendesh muslimane vijn n gjendje ta aplikojn nj lloj denacionalizimi, mjaft t ngjashme asaj t pararendsve t tyre kolonialistik. Pozita e gjuhs arabe, pr shembull, n disa vende arabe - s paku sa i prket qndrimit t administrimit - nuk sht shum m i prshtatshm se sa gjat kohs s okupacionit anglo-franez. Nse n kt aspekt di edhe bhet, ajo sht pa entuziazm t vrtet, apo sht vepr e fuqive t cilat nuk jan bastardhuar (krahaso. Hebraitt n Izrael e kan futur pothuaj gjuhn e harruar hebraite). Shkaku pr qndrimin e ktill kundruall gjuhs arabe sht i thjesht: kjo gjuh si gjuh e Kur'anit dhe qytetrimit islam, m tepr sht instrument i ndjenjave islamike se sa arabe, panarabe, prgjithsisht nacionaliste. Protagonistt e nacionalizmit sakt e vrejn kt fakt (ose m shum instinktivisht e ndiejn) dhe gjejn dalje pa prsidence: ata dhe administrata e tyre flasin me gjuhn e okupatorve t hershm (!). N botn muslimane pa Islam nuk ka as patriotizm. Kto konkludime n mnyrn e vet i konrirmon edhe fakti se idet nationaliste n botn muslimane jan islame edhe sipas prejardhjes s tyre. Kjo sht m evidente n Lindjen e Mesme, ku pioniert e nacionalizmit jan intelektualt sirian dhe t krishtert libanez, t shkolluar n Institutin Amerikan (n fillim: kolexhi Sirian protestantist) dhe n Univerzitetin e Shn Gjergjit n Bejrut. T hulumtuarit e rrnjve shpirtrore dhe historike t lvizjes s Kemalit n Turqi, t
"pana shills" s Sukarnos n Indonezi, partis BAATH n disa vende arabe (veanrisht disa rrymave t saja) dhe vargut t tr t grupeve nacionaliste dhe "revolucionare" prgiat bots muslimane, e konfirmon kt konstatim. Panislamizmi gjithnj ka buruar nga vet zemra e popujve musliman, nacinalizmi gjithnj ka qen mall i importuar. Popujt musliman, pra, nuk kan "prirje" pr nacionalizm. A duhet t dshprohen lidhur me kt fakt? Madje edhe sikur pr nj ast ta mosprfillnin t vr tetn e qart se parimi i bashksis shpirtrore sht m superior prej parimit t kombit, do t duhej medoemos, duke e marr parasysh astin kur po e shkruajm kt mesazh, t'u kshillojm popujve ton q edhe mos t orvaten ta ngadhnjejn kt "aftsi". Edhe nga popujt t cilt me shekuj jetojn n bashksit nacionale ardhmria krkon q shkallrisht t'u prshtaten formave t reja t jets s prbashkt, t cilat mundsojn tubimin n baz t gjer. Njerzit largpams n Franc dhe Gjermanin e sotshme u kshillojn bashkqytetarve t tyre q m pak t ndihen Francez ose Gjerman e m shum Evropian. Themelimi i Bashksis Ekonomik Evropiane - ndonse ky konfirmim n shikim t par mund te duket i papranueshm - paraqet ngjarjen m konstruktive t historis evropiane t shekullit XX. Kurse krijimi i ksaj strukture mbinacionale sht fitorja e par e vrtet e popujve evropian mbi nacionalizmin. Nacionalizmi po bhet luksuz, shum i shtrenjt pr popujt e vegjl, e madje edhe pr popujt e mesm t mdhenj. Bota bashkkohore gjendjet para zhvillimit, i cili n njfar aspekti sht pa krahasim n histori. Me programet e tyre jashtzakonisht t shtrenjta t arsimimit, hulumtimit, ekonomis, mbrojtjes e tjera, ky zhvillim krkon koncentriniin deri tash t pa mbajtur mend dhe t papritur t njerzve
dhe t mjeteve dhe objektivisht u jep rast vetm popujve t mdhenj, ose edhe m qart, lidhjeve t popujve. N bot momentalisht sundojn dy unione - amerikane dhe sovjetike kurse e treta n procesin e krijimit - evropiane, gjithnj e m qart e paralajmron daljen e saj n sken. Bashksia e cila nuk mund t'i tuboj 200 milion banor dhe t'i krijoj 200 miliard dollar t ardhura nacionale - kurse kto madhsi kan tendenc rritjeje - nuk mund ta mbaj hapin n kt lvizje dhe patjetr do t duhej t pajtohet me pozitn e varur. Ajo nuk mund t reflektoj jo t sundoj me t tjert, por as t sundoj me vetveten. Shkalla e zhvillueshmris pushon t jet faktor vendimtar. At e ndrrojn madhsit absolute. Kina sipas zhvillimit t saj qndron konsiderueshm pas Frances ose Anglis, por duke iu falnderuar koncentrimit i madh t njerzve dhe mjeteve, ajo n lojn rrjedhse tregon supremacionin shprehs. Kjo situat paraqet rastin pr botn muslimane, e cila nuk sht e zhvilluar, por sht e madhe. Ekziston edhe nj shtje e cila n mnyr alarmante thrret n tubim dhe n prpjekjet e bashkuara t ve ndeve muslimane. Prapambeturin ekonomike dhe kulturore t vendeve muslimane nga dita n dit e keqson fenomeni i rritjes s vrullshme t popullsis. Dy vendet muslimane - Egjipti dhe Pakistani momentalisht mbajn dy vendet e para n shkalln e natalitetit n bot. Sipas disa parashikimeve, do vit n bot lindin 20 milion musliman dhe nse rritja vazhdohet me kt tempo, bota muslimane n kufinjt ekzikstues do t dyfishohet deri n fund t ktij shekulli. A mund t'i pranojm, ushqejm, shkollojm dhe t hapim vende pune pr aq miliona t cilt presin qe t linden? Ky zhvillim dramatik demografik , nse nuk do t prcillej me zhvillimin gjithashtu t shpejt ekonomik dhe shoqror, sht prplot rreziqesh dhe pasigurish potenciale. Pr 20 vitet e kaluara ky "inflacion demografik" kryesisht e ka absorbuar tr rritjen e produktivitetit, ashtu q
n shumicn e vendeve muslimane t ardhurat nationale pr njri sot jan m t vogla se sa para dy dekadave. Ashtu rritja e popullsis, n vend q t jet faktor i fuqis n botn e bashkuar muslimane, po bhet burim i krizave dhe dshprimeve pr vendet e prara muslimane. sht e qart se vendet muslimane nuk munden individualisht t dalin n krye me kt problem. T ballafaqohemi me kt situat dhe njkohsisht t kompezohen dekadat e humbura t prapambetjes dhe stagnimit mundemi vetm nprmjet ktij kualitetit t ri - unitetit. At q nuk mund ta zgjidhin vet Arabt, Turqit, Persiant ose Pakistanezt nund ta zgjidhin muslimant n nj prpjekje e cila do t jet e prbashkt dhe e koordinuar. do vend musliman mund ta ndrtoj lirin dhe mirqenien e tij vetm nse me kt e ndrton lirin dhe mirqenien e t gjith muslimanve. Kuvajti dhe Libia e pasur nuk mund t ekzistojn si ujdhesa t mirqenies n detin e mjerimit. Nse nuk e krijojn solidaritetin islam dhe nuk i ndihmojn vendet fqinje muslimane, nse udhhiqen me egoizm, a nuk do t'i prudhim kto vende n sjellje te ngjashme? Kurse kjo do t shpiente n gjendjen e urrejtjes dhe kaosit, t ciln e dshirojn armiqt. Duke e kryer detyrn e tyre islame, vendet e pasura muslimane do ta kryejn edhe at ka krkon interesi i tyre m i lart. Alternativa para do vendi musliman sht e qart: ose i bashkuar me vendet tjera muslimane t siguroj ekzistimin, prparimin dhe fuqin q t ballafaqohet me do sprov, ose nga dita n dit giithnj e m shum t mbetemi mbrapa dhe t bijm n varshmri nga t huajt e pasur. asti bashkkohor historik ktii uniteti i jep dimension t ri: ai nuk sht m vetm dshir e mir e dealistve dhe vizionaristve: uniteti sht br domosdoshmri, nevoj e shtrngueshme, ligj i
www.islamischen.ch
63
ckzistimit dhe kusht i denjsis n botn e sotme. Ata t cilt pr far do shkaqesh dhe motivesh e prmbajn ndasin e sotme, praktikisht jan n ann e armikut. Instinkti panislam i masave muslimane prkryeshmrisht pajtohet me kt imperativ t situats historike. Edhe ktu prparimtart jan ata t cilt me nacionalizmin e tyre nuk shohin asgj
KRISHTERIZMI DHE HEBRAIZMI

Duke e marr parasysh hapsirn, n kt tekst nuk sht e mundur t shtrohet raporti i Islamit ndaj t gjitha doktrinave dhe sistemeve m t rndsishme jasht sfers s Islamit. Megiithat, sht e domosdoshme t shtrobet ky raport ndai dy religjioneve m t rndsishme: krishterizmit dhe hebraizmit dhe ndaj dy sistemeve sunduese botrore shoqrore: kapitalizmit dhe socializmit. N pyetjen e raportit ndaj krishterizmit, ne dallojm diturin e Jezu Krishtit nga Kisha. N t parn shohim shpalljen e Zotit, n disa pika t shtrembruar, kurse n t dytn nj organizat, e cila me kierarkin, politikn, pasurin dhe intereset e veta t pashmangshme, sht brjo vetmjoislame, por edhe antikrishtere. dokush kush duhet ta prcaktoj qndrimin e vet ndaj krishterizmit, krkon q t'i prkufizohet: a sht fjala pr diturin e Jezu Krishtit ose pr inkuizicionin, kurse kisha n t jetuarit e saj historik gjithnj ka bredh ndrmjet ktyre dy poleve. Sa m shum kisha t jet shprehje dhe shpjegim i msimeve etike t Uligjllit, ajo sht larg prej inkuizicionit, dhe me vet kt afr Islamit. Tendencat e reja n kish, t ciln e ka deklaruar koncili i fundit i Vatikanit, ne i prshndesim sepse i vlersojm si njfar afrimi bazave originale
t krishterizmit. Nse kt t krishtert do t donin, ardhmria mund t ofroj shembuh t mirkuptimit dhe bashkpunimit t dy religjioneve t mdha pr t mirn e t gjith njerzve dhe njerzis, ashtu si ka qen e kaluara aren e padurimsis dhe grindjes s tyre t pakuptimt. N parimin e ngjashm z fill qndrimi i Islamit ndaj hebraizmit. Me Hebraikt me shekuj kemi jetuar s bashku dhe madje kemi krijuar kultur, ashtu q n disa raste nuk mundet me siguri t ndahet ka n at kultur sht islame, e ka hebraiste. Mirpo, nn udhheqjen e Cionistve, Hebraikt n Palestin e kan filluar aksionin i cili sht barabart johuman dhe i pa skrupull, sa edhe shkurtpams dhe avanturistik. Kjo politik merr n llogari vetm giendjen momentale dhe..t prkohshme t raporteve, kurse i harron faktort e perhershm dhe marrdhniet e prgiithshme t fuqive ndrmjet Hebraikve dhe muslimanve n bot. Ajo n Palestin i ka provokuar t gjith muslimant e bots. Jerusalemi nuk sht vetm pyetje e Palestinezve, as vetm e Arabve. Kjo sht pyetje e t gjith popujve musliman q ta mbajn jerusalemin, Hebraikt do t duhej ta ngadhnjejn Islamin dhe muslimant, kurse kjo falnderimi i qoft Zotit - giendet jasht fuqis s tyre. Ne do t dshironim t'i dallojm Hebraikt nga cionistt, nse vet Hebraikt gjejn fuqi ta trheqin kt dallim. T shpresojm se fitoret ushtarake, t cilat i kan shnuar kundr regjimeve t prara Arabe Go kundr Arabve dhejo kundr muslimanve), krejtsisht nuk do t na turbulloj arsyen dhe se do t'i hyjn eliminimit t konfrontimit t cilin e kan krijuar vet, n mnyr q t'i hapet rruga jets s prbashkt n trollin e Palestins. Nse ata megiithat e ndjekin rrugn n t ciln i shpie mendjemadhsia e tyre, ka tash pr tash duket m e besueshme, pr lvizjen islame dhe t gjith muslimant n bot ekziston vetm nj zgjidhje: t vazhdohet lufta, t zgjerohet dhe t zgjatet, nga dita n dit, nga viti n vit, pa marre parasysh n sakrificat dhe kohn sa do t mund t zgjat
ajo, deri ather sa ata nuk do t jen t detyruar ta kthejn do hap t toks s rimbyer. fardo pazarllku ose kompromisi, t cilt mund t'i sjellin n pyetje kto t drejta clementare t vllezrve ton n Palestin, paraqet tradhti e cila mund ta rrnoj edhe vet sistemin moral n t cilin z fill bota jon. Kto qndrime nuk jan shprehje e kurrfar politike t re t Islamit ndaj t krishterve dhe hebraikve e cila do t ishte e diktuar nga rrethanat momentale. Ata n t vrtet jan vetm rezultat praktik i nxjerrur nga parimi islam mbi pranimin e krishterizmit dhe hebraizinit dhe rrjedhin pothuaj tekstualisht nga Kur'ani. (Kur'ani: 29, 45; 2, 136; 5, 47-49).
KAPITALIZMI DHE SOCIALIZMI

N far formash strukturale dhe trajtash politike do t manifestohet dhe sendrtohet rilindja islame e epoks son? A vlejn disa trajta t organizimit t shtetit dhe shoqris, karakteristike pr trevn e qytetrimit perndimor - demokracia prfaqsuese, kapitalizmi, socializmi - edhe pr shoqrin islame, dhe a do t duhet pa tjetr edhe shoqria detyrimisht t kaloj nprmjet ksaj dhe reformage t ngjashme? N dy shekujt e fundit n bot ishte rrnjosur bindja se do vend duhet pa tjetr t prjetoj kthes kah demokracia prfaqsuese. Zhvillimi m i ri, e posarisht ndrmjet dy luftrave t mdha, i ka afirmuar disa fakte t kundrta dhe ka treguar se demokracia klasike nuk sht stadio i pashmangshm n evolucionin e bashksis shoqrore dhe politike. N menyre t ngjashme,
disa sot prpiqen t dshmojn se socializmi sht orientim i domosdoshm me t cilin , dasht e pa dasht, lvizin shoqrit njerzore. Zhvillimi bashkkohor i t ashtuquajturave vendeve kapitaliste n Evrop dhe Amerik, ndrkaq i demantojn mjaft qart kta predikues t domosdoshmris historike dhe tregojn n disa drejtime t reja, t papritura t zhvillimit. N skajin tjetr t bots, n Japoni, nga ekonomia feudale drejtprdrejt u kalua n at ka n Evrop do t quhej form m e lart e kapitalizmit monopolist. Skemat t cilat i kan krijuar njerzit q ta sistematizojn zhvillimin historik,jan treguar si mjaft relative, kurse ligjsit n zhvillimin e shoqris, ndonse ekzistojn, dukshm nuk jan t asaj natyre far na kan prshkruar mendimtart evropian t shekullit XVIII dhe XIX. Ky determinizm i imagiinuar e ka shtrnguar ndrgjegjjen ebrezevetfundit,kurseprve ksajshteksploative edhe si mjet i fuqishm psikologjik pr prhapjen e ideve. N t vrtet, sistemi ndikon n gjendjen e nj vendi vetm aq sa q me m pak apo me m shum sukses nxit ose drejtprdrejt e organizon pun i cili sht burim i njmendt i tr pasuris. T liruar nga psikoza e domosdoshmris historike dhe duke iu falnderuar pozicionit t mesm t citin e merr Islami, ne mundemi pa paragjykime t'i shqyrtojm ant e mira dhe t kqia t sistemeve ekzistuese, jo m tej si kapitalizm dhe socializm, por si praktik e caktuar e shoqrive bashkkohore n botn e sotshme. Forma t pastrta dhe kapitalizmit dhe socializmit m nuk ekzistojn askund. Zhvillimi i shpejtuar pas lufts s dyt. botrore i ka ln larg pas vetes. Vetm ekonomia e gurzuar marksistike ekonomike, e cila gjithnj e m pak sht shkenc, kurse gjithnj e m shum shrbtore e politiks, vazhdon t'i prsris konstatimet rillestare, sikur n bot n pesdh ' jet
vitet e fundit nuk ka ndodhur asgj. Duke gjykuar n baz t shum simptomeve t rndsishme, kriteret klasike t "kapitalistes" dhe "socialistes" s shpejti do t bhen absolutisht joprkatse pr shnimin e fenomeneve ekonomike dhe shoqrore n fazn e zhvillimit e cila vijon drejtprdrejt. Duke mos u prkulur, pra, para parollave dhe emrtimeve dhe duke i marr parasysh vetm faktet si i shohim n bot, ne duhet pa tjetr ta pranojm evolucionin ejashtzakonshm t bots kapitaliste n tridhjet vitet e fundit, dinamizmin e tij, aftsin e ta v n lvizje ekonomin dhe shkencn dhe t siguroj shkall t lart t lirive politike dhe siguris juridike, sikur q nuk mundemi t'i injorojm t arriturat e sistemit socialiste vemas n sfern e mobilizimit t burimeve materiale, n fushn e arsimimit dhe n eliminimin e formave klasike t varfris. Poashtu, ne nuk mund t'i harrojm ant e errta dhe t papranueshme t prparimit t tyre dhe krizat e thella t cilat koh pas kohe i trondisin t dy kto sistemet.. iltria pragmatike e Islamit n zgjedhjen e shtjeve t rregullimit t bots, kjo sot do t thot prparsi q pa paragjykime t studiohen dhe prdoren prvojat pozitive dhe negative t tjerve, para s gjithash, SHBA-ve, BRSS-s dhe Japonis. Kto tri vendet paraqesin, parimisht dhe praktikisht, tri hyrje t ndryshme t zgjidhjes s pyetjeve themelore t mirqenies dhe fuqis. Zhvillimi i kapitalizmit tridhjet viteve t fundit ka treguar pasaktsin e disa tezave themelore t marksizmit. T'i prmendim ktu tri: 1. Kundrthnia ndrmjet forcave prodhuese dhe raporteve prodhuese n kapitalizm nuk sht treguar e domosdoshme. Kapitalizmi jo vetm q e ka ngadhnjyer kt kundrthnie, por ka
www.islamischen.ch
68
mundsuar zhvillim dhe hov deri ather t papashm t prodhimit, dituris dhe produktivitetit t puns. 2. Klasa puntore n vendet kryesore kapitafiste nuk ka shkuar rrugs revolucionare, dhe; 3. Raporti ndrmjet qenies dhe vetdijes, "bazs" dhe "superstrukturs", nuk sht i atill si e ka pohuar at Marksi. Ne kemi kapitalizmin n Suedi dhe kapitalizmin n Argjentin. Ndryshimet n baz n kto vende jan ndryshimet n shkall (t dyiat jan kapitaliste); ndryshimet n superstrukturat e tyre (format e pushtetit politik, ligiet, regjionin, filozofm dominuese, artin e t ngjashme) jan ndryshime n esenc. N baz t t gjitha ktyre zhvillimi n bot nuk ka shkuar rrugs t ciln e ka trasuar Marksi. Vendet prparimtare e kan mbajtur dhe m tej e kan zhvilluar kapitalizmin, kurse socializimi ka ngadhnjyer n nj varg vendesh t pazhvifluara, ka nga botkuptimi mirksist sht anomali e pashpjegueshme. Me ka duhet t komentohet interesi i vendeve t pazhvilluara pr disa forma t ekonomis socialiste? Para s gjithash, kjo form e ekonomizimit tregohet m e dobishme pr organizimin e ekonomis ekstenzive, n t ciln jan prudhur vendet t cilat nuk kan kurrfar bazashi n at kuptim ka nuk kan kapital, kuadro ekspertsh, shprehi t zhvihuara t puns e t ngjashme. E dyta, mjedisi m i prapambetur m leht pajtohet me kufizimet e ndryshme (me zvoglimin e liris personale, centralizmin, pushtetin e fort e t tjera) t cilat gjithnj e prcjellin disa tipa t socalizmit, dhe;
E treta, edhe pse sht tejkaluar si dituri, socializmi ka mbetur i gjall si mit dhe aventur. Kjo form mjaft e rndsishme e socializmit nuk i shpjegon vetm shkaqet e ndikimit t tij shprehimisht m t madh n vendet katolike dhe romane n krabasim me vendet protestante dhe germane. Prkundrazi, fryma pragrnatike e kapitalizmit m mir i prgjigjet racionalizmit t shoqris s zhvilluar. U tregua se format e zhvilluara t ekonomis kapitaliste me sukses funksio nojn n shoqri me format demokratike t pushtetit, me nivelin e lart kulturor t mjedisit dhe me shkalln e lart t lirive personale dhe politike. Prbri ktyre kushteve mundet madje n mas t konsiderueshme t neutralizohen disa aspekte johumane t ekonomis kapitaliste, pa zvoglimin qensor t efikasitetit t saj. Nuk ka, pra, asgj nga domosdoshmria e trilluar e ktij apo atij sistemi. Ajo ka me t vrtet sht e domosdoshme, ajo sht t lvizurit e pndrprer t ekonomis, t zn fdl n prparimin e prhershm t shkencs dhe tekniks. Prkryerja e veglave dhe procesit t puns sht, si duket, aktivitet i vetm n kt suaz, t ciln njerzit "duhet pa tjetr" ta punojn. Sandejmi, para Islamit, sikurse edhe para bots prgjithsisht, nuk shtrohet dilema: kapitalizmi ose socializmi - dilema e atill sht e trilluar dhe artificiale - por pyetja e zgjedhjes dhe prkryerjes s prhershme t nj sistemi t raportit t pronsis dhe prodhimit i cili n mnyr efikase dhe n pajtim me botkuptimet islame t drejtsis shoqrore, n mnyrn m t mir do ta stimuloj punn dhe aktivitetin dhe t'i zgjidh problemet, q zhvillirni i pashmangshm i prodhimit dhe tekniks i imponon.
www.islamischen.ch
70
PRMBYLLJE
Kto jan disa nga idet kryesore dhe hamendjet qensore t rilindjes Islame, e cila n vetdijen e njerzve gjithnj e m shum merr domethnien e transformimit t prgjithshm t popujve musliman at moral, kulturor dhe politik. Midis t gjithave humbjeve dhe dshprimeve, rilindja islame sht emr pr shpresn dhe dalje n territor t gjr t bots. Asnj musliman pr t cilin prkatsia Islamit nuk sht e kulluar, por program dhe obligim, nuk mund t refuzoj kt vizion, por shumica n hamendje do t pyesin: ku jan forcat t cilat kt vizion do ta sendrtojn. Duke u prgjigjur n kt pyetje t pashmangshme, ne tregojm n brezin e ri Islam, i cili po ngritet ktyre viteve. Ky brez prej njqind milion t rinjsh dhe vajzash, i lindur n Islam, i rritur n trishtimin e humbjes dhe nnmimit, i unjsuar n patriotizmin e ri Islam, i cili do t refuzoj t jetoj nga lavdia e hershme dhe ndihma e huaj dhe i cili do t tubohet rreth synimeve q do t thon t vrtetn, jetn dhe dinjitetin mban n vete forcn e cila mund ta sendrtoj kt ndrmarrje t pamundur dhe ballafaqohet me t gjitha sprovat. Ky brez nuk ka mundur t shfaqet m heret. sht dashur q deri n fund t jetohet epoka e iluzioneve dhe lajthitjeve, q t tregohet paaftsia e zotrave t rrejshm, etrve t ndryshm t atdheut dhe shptuesve t shoqris, mbretrve dhe mehdive, q t na fitojn n Sinaj q ta rrezikojn Indonezin, q ta trondisin Pakistanin, q t flasin shum pr lirin, mirqenjn dhe progresin, kurse ta sendrtojn vetm tiranin, varfrin dhe korrupsionin e tr kjo ka qn e nevojshme q t vie koha e zhdukjes dhe q t lindet brezi t cilit i sht e qart se e tr ka qen
lajthitje e kot dhe se pr botn islame ekziston vetm nj dalje: t'ukthehn burimeve vetjake, shpirtrore dhe materiale, ka do t thot kjo, Islamit dhe muslimanve. Bota e sotme islame sht laramani e shklqyeshme e popujve, rasave, ligjeve dhe ndikimeve, por sht nj eshtje e cila n do knd t asaj bote takohet me respektin dhe lojalitetin e barabart: Kurani, dhe nj ndjenj e cila sht e barabart n Jav, n Indi, Algjeri ose Nigjeri: ndjenja e prkatsis bashksis s prgjithshme islame. Kto dy lojalitete n gjendjen e ndjenjave elementare t miliona njerzve t rndomt prmbajn rezerva t energjis qetsuese dhe paraqesinb at ka sht e njjt dhe e barabart n botn e sotme muslimane. Sipas tyre bota muslimane qysh tash sht bashksi e mirfillt emocionale me prmasa botrore, mbase bashksia e vetme shumnacionale emocionale (jo edhe e organizuar) n bot. Si pjes prbrse e ktyre ndjenjave dhe si rezultati i ndikimit t gjat t etiks islame, n dokund n kt bot, n form t urtsis popullore, gjejm nocione t gjalla mbi barabarsin e njerzve, drejtsin shoqrore, durimsin dhe merhametin kundruall do gjs ka jeton. Kto fakte nuk do t thon vetvetiu bot m t mir dhe m humane, por do t thonpremtim i nj bote m t mir dhe m humane. Ndjenjat pr t cilat sht fjala, tregojn se bota muslimane sht e gjall, sepse atje ku sht dashuria dhe dhimsuria, nuk sht vdekje por jet. Bota islame nuk sht shkrettir; Ajo sht ledin e palruar e cila i pret lruesit e saj. Duke iu falenderuar ktyre fakteve, detyra jon bhet reale dhe e mundshme. Ajo prbhet n at q kto ndjenja, t cilat tash jan forca potenciale, ti shndrrojm n forca aktive. Lojaliteti ndaj Kuranit duhet rritur n vendosshmrin q ai t zbatohet; bashksia emocionale islame duhet t
shndrrohet n bashksi t organizuar, t vetdijshme, kurse humanizmi popullor n ide t qarta, t cilat do t bhen prmbajtje morale dhe sociale t ligjeve dhe institucioneve t ardhshme. Kush dhe si do ta kryej kt transformim? do veprim n ndodhi sht veprim shoqror. do luft e suksesshme sht vetm luft e prbashkt, e organizuar. Brezi i ri do t mund ta kryej detyrn e vet t transformimitvetm nse synimet dhe idealizmi i tyre t jen t shndrruara n lvizje t organizuar, n t cilin entuziazmi dhe vlera prsonale e individve do t jen t bashkuar me metodat e veprimit t koordinuar dhe t prbashkt. Krijimi i ksaj lvizjeje me synim dhe programin unik themelor, tregohet si kusht i parevokueshm dhe piknisse e rilindjes n do vend musliman. Kjo lvizje do ti tuboj t ngriturit, edukoj t pangriturit, do ti ngris dhe thrras, prkufizoj synimet dhe gjej rrugt deri te ata. Ajo gjithkund do t fus jet, mendim dhe aksion. Ajo do t bhet ndrgjegjje dhe vullnet i nj bote pas gjumit t gjat dhe t thell. Duke ia drejtuar kt mesazh t gjith muslimanve t bots, qart theksojm se nuk ka vend t premtuar, udibrsa as mehdi. Ekziston vetm rruga e puns, lufts dhe sakrifics. N astet e sprovave gjithnj ti kemi n mnd dy shtje: pas nesh qndron bekimi i Zotit dhe plqimi i popullit ton.
www.islamischen.ch
73

Deklarata Islame

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deklarata Islame

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N e r t A ll-llah t Gjith mh h m ut, s irs mit, M h s s irueit!

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Pr popujt muslliman mundsi e tret nuk ekziston.

PRAPAMBETURIA E POPUJVE MUSLIMAN KONSERVATORT DHE MODERNISTT

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

INDIFERENDITETI I MASS MUSLIMANE

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

II. RREGULLIMI ISLAM FEJA DHE LIGJI

ISLAMI NUK SHT VETM RELIGJION

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

RREGULLIMI ISLAM I KOHS SON - TEZAT

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(NJERIU DHE BASHKSIA)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(ZEKATI DHE KAMATA)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(NUK KA HYJNI TJERA PERVE ALL-LLAHUT)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(ISLAMI DHE PAVARSIA)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(PUNA DHE LUFTA)

(GRUAJA DHE FAMILJA)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(CAKU NUK ARSYETON MJETIN)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

(MARDHNIET NDAJ BASHKSIVE TJERA)

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

PAKISTANI - REPUBLIK ISLAME

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

PANISLAMIZMI DHE NACIONALIZMI

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

KRISHTERIZMI DHE HEBRAIZMI

KAPITALIZMI DHE SOCIALIZMI

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

You might also like