Dr.

Musli Vrbani

IXHTIHADI

Kaanik, 2012

Autor: Dr. Musli VRBANI

Titulli:

IXHTIHADI

Radhitja kompjuterike, kopertina dhe dizajni grafik

Mumin Shehu

Botues: Autori

Shtypi:

FokusPrint, 2012

T drejtn e ribotimit e rezervon autori

HYRJE
Falnderojm Allahun i cili e ka br Kuranin udhzim pr njeriun, shrim t zemrave, mshir pr nevojtaret, knaqsi t shpirtrave, shoqrues t t vetmuarve. Prshndetjet qofshin pr t dashurin ton, Imamin e t drguarve dhe t muxhtehidve, i cili e ka kryer emanetin, ua ka sqaruar njerzve ka ju sht shpallur atyre dhe ua ka ln kandilin, i cili n errsirn m t madhe t nats ndrion natn si t ishte dit, i ka rrnjosur bazat dhe i ka forcuar shtyllat. Qoft i knaqur Allahu me shokt e tij t sinqert, t cilt kan dgjuar fjalt e tij, kan pasuar veprat e tij dhe kan br ixhtihad pr t praktikuar kshillat e tij! Qoft i knaqur Allahu edhe me tabiint (gjeneratn e dyt), t cilt kan vazhduar realizimin e planprogramit t tyre dhe jan udhzuar prej udhzimeve te tyre, dhe pr t gjith ata t cilt pasojn rrugn e tyre! Lexues t nderuar, jam munduar q kt punim modest ta shkruaj sa me shkurt. N vend t par kam shkruar pr ixhtihadin, pastaj pr argumentimin e ligjsimit t ixhtihadit, pr cilat shtje behet ixhtihadi, kushtet e ixhtihadit pr t vazhduar dhe pr t treguar vlern t ciln e ka ixhtihadi,
3

domosdoshmrin pr t, vshtirsit e ixhtihadit dhe m n fund pr dispozitn e sheriatit pr t. Pasi q Pejgamberi s.a.v.s., prpos shpalljes dhe haditheve, ka br ixhtihad, e pas tij sahabt, tabiint dhe gjeneratat pas tyre. Pasi q edhe m shum se kurr ka nevoj pr ixhtihad, e kam par t arsyeshme ta nxjerr nj pik uj nga uji i oqeaneve t pa fund, me qellim q, sadopak, t dim pr ixhtihadin.

IXHTIHADI
Ixhtihadi sht baz prej bazave t Usuli Fikhut dhe planprogram Islam. Usuli Fikhu konsiderohet si sinonim i ksaj shkence. Imam Raziu Usuli Fikhun e prkufizon kshtu: 1. Studim dhe analiz e argumenteve t fikhut n prgjithsi - kjo sht baza e par; 2. Mnyr e prpunimit dhe e prfundimit (konkluzionit) prej argumenteve - kjo sht baza e dyt; 3. Studim dhe elaborim i srishm pas prfundimit (konkluzionit) - kjo sht baza e tret. Pr kt arsye kjo shkenc titullohet n shums dhe jo n njjs Bazat e bazave. Nga kjo q prmendm m lart kuptohet se Usuli Fikhu merret me studimin e Burimeve t studimit dhe konkludimit prej atij studimi, pra merret me studimin e rrugve t studimit, kushteve t studimit, dhe kjo sht ajo, si e quajn perndimort, si Rogjer Bekoni, e t tjert thelb i shkencave, program shkencor n shkenc, ndrsa tek muslimant sht program shkencor i shkencave t tyre. Tek muxhtehidi, studimi dhe Ixhtihadi nuk prqendrohet vetm n shkencat e sheriatit, por hulumtimi dhe studimi prqendrohet edhe n rregullimin e mendimit njerzor. FjalaIxhtihad do t thot prpjekje, angazhim, shpenzim, krkim etj. T gjitha kto kuptime rezultojn prej fjals Ixhtihad. 5

N aspektin terminologjik, dijetart kan dhn shum definicione, por ne do ti prmendim vetm disa prej tyre. Imam Gazaliu e prkufizon kshtu: Shpenzimi i atomit t fundit t muxhtehidit duke krkuar dituri pr ligjet e sheriatit. Imam Neveviu e prkufizon kshtu: Shpenzimi i energjis pr ti perceptuar ligjet e sheriatit. Imam Kemal bin Hemami e prkufizon kshtu: Shpenzim i tr energjis s Fekihut pr t arritur deri te ligji sheriatik, qoft logjik, qoft tekstual (Kuran dhe Sunet), qoft argument i prer, qoft argument jo i prer. Disa dijetar e kan prkufizuar kshtu: Arritja e aftsis pr t nxjerr (prfituar) ligjet e sheriatit praktik nga argumentet e detajuara. Dijetari yn i njohur, Xhelaludin Err-Rrahman definicionin e ka ndar n dy pjes: Pjesa e par ka kuptimin e perceptimit, pjesa e dyt ka kuptimin e zotrimit dhe t pronsis. Duhet theksuar se asnj dijetar nuk e ka prkufizuar ixhtihadin si Rregull apo Rregullore. Si prfundim, mund t thuhet shkenca e fikhut, shkenca e mjeksis etj. etj., por pr ixhtihadin nuk mund t thuhet shkenca e ixhtihadit.

ARGUMENTIMIILIGJSIMITTIXHTIHADIT
1. ArgumentimimeKuran
Shum ajete nxisin pr t menduar dhe pr t logjikuar, e q n kt rast po prmendim: Vrtet n kt ka fakte pr popullin i cili mendon. (Err-Rrad, 3) Vrtet, n kt ka fakte pr popullin i cili logjikon (dhe analizon). (Err-Rrad, 4) Ajetet t cilat qartazi shprehin ixhtihadin jan: Dhe konsultohu me ta pr do shtje. (Ali Imran, 159) Dhe shtja e tyre sht se ata n mes vete konsultohen. (Shura, 38) Konsultimi ka kuptimin e hulumtimit t s drejts kur paraqiten shtjet, vetm se duhet t bhet n harmonizim me argumentet e sheriatit, qoft t tekstualizuara (nga Kurani dhe Suneti), qoft pa qen t tekstualizuara.

2. ArgumentimimeSunet
Transmeton Amr Ibn Asi se ka dgjuar Pejgamberin s.a.v.s. duke thn: Kur gjyqtari gjykon dhe me ixhtihadin e tij ia qllon, ka dy shprblime; por nse gjykon me ixhtihadin e tij dhe nuk ia qllon, ai ka nj shprblim. N Hadithin i Muadhit, kur Pejgamberi s.a.v.s. e ka drguar si gjykats n Jemen, dhe e ka pyetur se me ka do t gjykonte, ai i sht prgjigjur: Me librin e Allahut, pastaj 7

me Sunetin e t Drguarit t Allahut, e pastaj me Ixhtihad, ndrsa Pejgamberi s.a.v.s. e ka plqyer kt renditje dhe e ka miratuar, e dihet se Kijasi sht lloj prej llojeve t ixhtihadit me mendim hulumtues, kshtu q sht i ligjsuar.

3. ArgumentimimeIxhma
Dijetart e umetit jan dakorduar pr ligjsimin e ixhtihadit.

4. Argumentilogjik
Edhe argumentet logjike dokumentojn pr ligjsimin e Ixhtihadit, sepse Sheriati sht vula e sheriateve t m hershme dhe sht i prshtatshm pr t gjitha kohrat dhe pr t gjitha vendet. E pasi q tekstet jan t kufizuara, ndrsa ngjarjet t pakufizuara, e q ndodhin koh pas kohe, ather pr ngjarjet e reja, pr shtjet dytsore, patjetr duhet t ekzistoj Ixhtihadi, q duke i analoguar ligjet baz me ngjarjet e paraqitura merren vendime, t cilat rezultojn me interesin e prgjithshm shoqror, t cilin piksynim e ka edhe Sheriati islam.

PRCILATSHTJEBHETIXHTIHAD
Ixhtihadi bhet n shtje t sheriatit t cilat nuk jan t vendosura n mnyr t prer, me argument t qart, ose n shtje pr t cilat nuk ka fare argument. Pra, pr shtjet e argumentuara me argument t prer nuk lejohet ixhtihadi, sepse e vrteta sht nj, e cila nuk lejon mendim t kundrt, si p.sh. nuk lejohet ixhtihadi n: shtjen e pes kohve t namazit, dhnien e zekatit, agjrimin e ramazanit, kryerjen e haxhit, ose n ndalimit e prostitucionit. Po ashtu nuk lejohet ixhtihadi n hiset e prcaktuara t trashgimis. Nga kjo shihet se Ixhtihadi bhet si n shtjet n vijim: 1. N argumente t cilat jan t paqarta dhe jo t sigurta; 2. N shtje t cilat argumentimi sht i prer, por q tregon dyshim n shtjen e cila rezulton prej argumentimit; 3. N shtje t cilat argumentimi sht i dyshimt, por tregueshmria sht e prer; 4. Argumentet q kan kuptim logjik, ashtu q analogohet me nj shtje tjetr; 5. N rregulla t prgjithshme, t cilat burojn nga ajetet e Kuranit dhe Sunetit t Pejgamberit s.a.v.s. Shembull: N interes t prgjithshm Istihsan, Seddu dherai etj.

KUSHTETEIXHTIHADIT
Kushtet e Sheriatit ndahen n kushtet e personit fizik dhe n kushtet e personit n kuptimin shkencor. Kushtet e personit fizik jan si vijon: 1. Te jete i moshs madhore; 2. Te jet besimtar; 3. Te jet i lir; 4. Te jete i drejt, dhe 5. Te jete i menur, q do t thot, ti kuptoj gjerat drejt. Sa i prket kushteve t personit n kuptimin shkencor, e q duhet ti plotsoj muxhtehidi, pr t cilat jan pajtuar dijetart jan: 1. Q t njoh gjuhn arabe, sepse Kurani dhe hadithet jan n gjuhn arabe (nuk lejohet ixhtihadi prej ajeteve dhe haditheve t prkthyera). Muxhtehidi duhet ti dij sekretet e gjuhs arabe, prdorimin e llojllojshmris s fjalve, duhet t dij qllimin dhe kuptimin e fjalve t gjuhs arabe; 2. T njoh Kuranin Fisnik, imtsit e ajeteve ligjore; ajetet gjenerale, pastaj ajetet specifike; ajetet shfuqizuese, pastaj ato t shfuqizuara; ajetet e prcaktuara, pastaj ato t paprcaktuara; ajetet e qarta dhe jo t qarta, dhe shtjet t cilat kan t bjn me ajetet ligjore. Mjafton t dij ajetet t cilat kan t bjn me ligjet e Sheriatit, e q jan 500 ajete, ose s paku t dij se ku gjenden ato ajete n Kuran, ky sht minimumi. 10

3. Q t dij hadithet deklarative, vepruese dhe miratuese, q t dij shkencn e tekstit t hadithit, t dij hadithet q kan t bjn me ligjet e Sheriatit. 4. Q t dij shtjet pr t cilat jan dakorduar dijetart (Ixhmai), s paku duhet t dij q pr at shtje pr t ciln jep fetva nuk sht n kundrshtim me mendimin e Ixhmait. 5. Q t dij shkencn e Usuli Fikhut. Kjo sht domosdoshmri e muxhtehidit (myftiut). Pra, duhet t dij Burimet e Sheriatit pr t cilat jan pajtuar dijetart, si jan: Kurani, Hadithi, Ixhmai dhe Kijasi; dhe kushtet pr t cilat nuk jan pajtuar dijetart, por q jan burime dytsore t Sheriatit, si jan: Istihsani, Meslehatul murseli, Urfi, Istishabi etj. Pastaj duhet ti dij kushtet e argumentimit t ktyre argumenteve, si jan: Tregueshmria e urdhrorit, ndaluesit, gjenerales, specifiks, prcaktorit, jo prcaktorit etj. Imam Raziu n librin Mahsul thot: Shkenca m e rndsishme e muxhtehidit (myftiut) sht shkenca e Usuli Fikhut. Imam Gazaliu thot: Shkencat m t rndsishme t ixhtihadit jan: Hadithi, gjuha dhe Usluli Fikhu. 6. Q t dij qllimet kryesore t sheriatit Islam, e q n renditje jan: a) shtjet e patjetrsueshme; b) shtjet e nevojshme; dhe c) shtjet e dobishme. 11

7. Q t njoh rrethanat e kohs dhe t vendit. Muxhtehidi nuk duhet t jet i mbyllur nga shoqria ku jeton, sepse nse sht i vetizoluar, nuk mund ti njoh problemet e shoqris. 8. T ket nijet t shndosh dhe besim t sinqert.

12

VLERAEIXHTIHADIT
Ixhtihadi sht i rndsishm, i nevojshm dhe ka vler t madhe. Muxhtehidi - Muftiu sht si prkthyes (zdhns) i Zotit t Lartmadhruar, ndrsa Muxhtehidi qeveritar sht si zvends (zbatues) i ligjit t Zotit t Lartmadhruar. Muxhtehidi - Muftiu shpalos vendimin e argumentit m t preferuar, ai prkthen ka ka kuptuar prej thnieve t Zotit t Lartmadhruar, pra prej argumenteve t Zotit t Lartmadhruar; njesoj sikurse zdhnsi i qeveritarit i cili i tregon popullit pr vendimet, mesazhet apo porosit e qeveritarit ose sikurse zdhnsi i qeveritarit i cili i tregon popullit pr planprogramin dhe projektin e qeveritarit. Muxhtehidi Qeveritar kur t merr vendim pr t ligjsuar (hukmin) nj shtje, ai e vendos n baz t argumentit t cilin e sheh m t preferuar dhe q pr at moment sht m praktik. Kjo do t thot se ai vetm zbulon at ka sht vendosur (ligjsuar) prej Allahut. Qeveritari kur ta lajmroj popullin pr fetvan, ai u ka lajmruar pr vendimin (gjykimin) e Allahut, t cilin fetva e ka kuptuar prej argumenteve t sheriatit, e q burimin e kan prej Allahut. Pra, ai n vendimmarrje sht si Qeveritari i cili vendos (gjykon) vet, por at vendim e ka kuptuar prej Ligjvnsit (Allahut xh.sh.). Qeveritari muxhtehid u tregon t tjerve pr at q vet pr vete e sheh obligative, sepse ai n vendin e vet ku jeton sht zvends i Allahut, dhe i sqaron popullit pr at q sht i autorizuar t gjykoj. Vendimi i tij sht si nj lloj specifikimi i tekstit, i cili n kt koh vjen prej Allahut pr kt shtje. 13

Pr kt arsye edhe nuk mund t ndodh kundrshtimi i ixhtihadit, sikurse nuk mund t ndodh kundrshtimi n mes t ligjit t prgjithshm dhe atij specifikues me tekstin, sepse ligji specifikues ka prioritet ndaj ligjit t gjenerales. Ktu pra sht edhe dallimi n mes t gjykimit t gjyqtarit (Qeveritarit) me ixhtihadin e tij dhe muxhtehidit mufti, i cili jep fetva me ixhtihadin e tij.

14

DOMOSDOSHMRIAPRIXHTIHAD
Ixhtihadi sht i domosdoshm pr dy arsye: E para: Ekzistojn tekste jo t qarta n t kuptuar, tekste me kuptim t dyfisht dhe t shumfisht. Zoti i Lartmadhruar ka dashur q pr shtje dytsore (sekondare) t studiohet, t hulumtohet dhe t zbulohen sekrete. Pasi q Sheriati (Kurani) sht libri i fundit dhe sht pr t gjitha kohrat, pr t gjitha vendet dhe pr t gjith njerzit, ather Ixhtihadi sht lehtsim pr umetin, e jo vshtirsim. Sheriati Islam duhet t jet i prshtatshm q t pranohet me lehtsi nga t gjith njerzit, nga t gjitha civilizimet dhe n t gjitha kohrat. Pr t qen kshtu, sheriati nuk duhet t jet i ngurt dhe statik, por kontinuel dhe dinamik, dhe duhet t ket argumente t bazuara n tekste, t cilat tekste marrin vler t veant dhe rndsi t posame. E dyta: Tekstet (Kurani dhe Suneti) jan t kufizuara, ndrsa ngjarjet, rastet dhe ndodhit jan t pakufishme. Dihet se pr do ngjarje, rast, ndodhi kur t gjykohet, patjetr duhet t ket mbshtetje n Sheriatin Islam, ndrsa baza e cila korrespondon me t gjitha ngjarjet sht Kijasi (Analogjia), e Analogjia sht e ngjashme me Ixhtihadin. Fikhu sht program shtes, sepse sht shkenc e ligjeve t rasteve t cilat paraqiten dhe ndodhin, ndrsa ndodhit jan t panumrta dhe t pakufishme, kshtu q duke br Ixhtihad plotsohet. Shkenca e fikhut sht shkenc kontinuele dhe dinamike, sht shkenc e t gjitha kohve. Koht, situatat, rrethanat ndryshojn, ndrsa Ixhtihadi vazhdon dhe nuk ndrpritet asnjher. 15

N kohn e Pejgamberit s.a.v.s. Ixhtihadin Zoti i Lartmadhruar e ka vendosur n peshojn e Vahjit (Shpalljes), kshtu q kur kan ndodhur ngjarjet, kur jan paraqitur rastet ka zbritur shpallja, e cila i ka sqaruar ato dhe i ka ligjsuar. Kur ka prfunduar shpallja Zoti i Lartmadhruar e ka ln Ixhtihadin, q nprmjet dijetarve t fikhut t sqarohen Ligjet e Zotit, e pastaj njeriu ti pranoj dhe ti veproj.

16

KLASIFIKIMIIIXHTIHADIT
Ixhtihadi klasifikohet n baza t ndryshme, e ato jan: Ixhtihadi n baz t sqarimit, n baz t angazhimit t muxhtehidit, n baz t tematikave, n baz t ligjeve obligative, n baz t qllimit, n baz t rrugs t ciln e zgjedh muxhtehidi, dhe n baz t mnyrs s ixhtihadit. Ixhdihadi n baz t sqarimit klasifikohet n: 1. Ixhtihad t plot, dhe 2. ixhtihad t mangt. 1. Ixhtihadi i plot. Nse muxhtehidi e jep maksimumin e tij duke analizuar dhe duke u thelluar, ashtu q e ndien veten se nuk ka mundsi q t thellohet m shum, ky quhet Ixhtihad i plot. 2. Ixhtihadi i mangt quhet Ixhtihadi kur gjat hulumtimit nuk shikohen t gjitha rrugt dhe t gjitha mundsit, si dhe hulumtimit nuk i jepet maksimumi, q do t thot nuk bhet analiz maksimale. Duhet pasur parasysh se ky Ixhtihad nuk llogaritet Ixhtihad Sheriatik.
17

Ixhtihadi n baz t angazhimit muxhtehidit klasifikohet n: 1. Ixhtihad absolut, dhe 2. Ixhtihad relativ.

1. Ixhtihadi absolut sht kur muxhtehidi gjat Ixhtihadit nuk i prmbahet asnj drejtimi apo asnj imami t prcaktuar, por n mnyr absolute i shikon argumentet dhe burimet e Sheriatit, dhe pa kurrfar ndikimi, n mnyr t drejtprdrejt, sqaron shtjet. 2. Ixhtihadi relativ sht Ixhtihadi i cili bhet duke iu prmbajtur bazave t nj imami apo t nj drejtimi t caktuar. - Ixhtihadi n baz t tematikave klasifikohet n: 1. Ixhtihad gjeneral, dhe 2. Ixhtihad specifik. 1. Ixhtihadi gjeneral. Ky lloj i Ixhtihadit prfshin t gjitha tematikat e fikhut pa prjashtim. 2. Ixhtihadi specifik sht Ixhtihadi prkufizuar vetm n nj tematik prej tematikave t fikhut, ose i prcaktuar vetm n nj burim prej burimeve t Sheriatit, si f.v. n Ixhma ose n Kijas.

18

- Ixhtihadi n bazave t ligjeve obligative t Sheriatit klasifikohet n: 1. Ixhtihad obligim individual, 2. Ixhtihad obligim kolektiv, 3. Ixhtihad mendub, 4. Ixhtihad mekruh, dhe 5 .Ixhtihad haram. 1. Ixhtihadi obligim individual. Nse nj person, i cili ka arritur nivelin q t bj Ixhtihad pr nj ndodhi t caktuar, dhe nuk ka mufti tjetr pr t dhn fetva, ather pr t zgjidhur at shtje ai muxhtehid e ka obligim individual t bj Ixhtihad. 2. Ixhtihadi obligim kolektiv. Nse n nj koh ekzistojn shum muxhtehid tek t cilt mund t mbshtetemi pr shtje te fes, dhe nse njeri prej tyre jep fetva pr nj shtje t caktuar, e tjert nuk japin fetva, ather muxhtehidt e tjer lirohen nga ky obligim. Por, nse asnjeri prej tyre nuk jep fetva, ather t gjith muxhtehidt bhen mkatar. Pra, kjo ka t bj edhe me t gjitha obligimet e tjera t ngjashme kolektive. 3. Ixhtihadi mendub. Nse muxhtehidi angazhohet pr t arritur te dispozitimi i shtjeve te Sheriatit t cilat ve ende nuk kan ndodhur, mirpo ekziston mundsia q ato t ndodhin, ather Ixhtihadi i till sht i plqyer (mendub).
19

4. Ixhtihadi mekruh sht Ixhtihadi pr shtjet e supozuara t cilat normal nuk mund t ndodhin, ndrsa angazhimi pr t sht vetm humbje kohe. 5. Ixhtihadi haram sht Ixhtihadi n shtjet t cilat jan t argumentuara me argument t prer, pr t cilat jan dakorduar dijetart. Pra, nuk guxon t bhet Ixhtihad n tekstet e Kuranit dhe t Hadithit, dhe as pr shtjet pr t cilat jan dakorduar dijetart (pr t cilat ka Ixhma). - Ixhtihadi n baz t qllimit klasifikohet n: 1. Ixhtihad Sheriatik, dhe 2. Ixhtihad logjik. 1. Ixhtihadi Sheriatik sht Ixhtihadi q bhet pr shtjet pr t cilat ndihet nevoja t hulumtohet dhe t argumentohet me argument t Sheriatit. N kt Ixhtihad bn pjes Ixhtihadi i institucionit t Ixhmait, Ixhtihadi i institucionit t Kijasit (analogjis), e pastaj Ixhtihadi i parimit t Istihsanit, pastaj Ixhtihadi i interesit t prgjithshm, si dhe Ixhtihadi i burimeve t tjera t Sheriatit. 2. Ixhtihadi logjik sht Ixhtihadi q bhet n shtje logjike, t cilat shtje nuk kan t bjn me dispozitat e Sheriatit.

20

- N baz t rrugs t ciln e zgjedh muxhtehidi, Ixhtihadi klasifikohet n: 1 .Ixhtihad sqarues, 2. Ixhtihad analog (i rregullt ), dhe 3. Ixhtihad me interes t prgjithshm. 1. Ixhtihadi sqarues sht Ixhtihadi i cili sqaron rrugn se si ka ardhur deri te nj dispozit nprmjet t teksteve t Sheriatit. N kt Ixhtihad bjn pjes ajetet e Kuranit dhe sunetet e pejgamberit s.a.v.s., t cilat tekste ndonjher tregojn tregueshmri t prcaktuara, ndonjher tregueshmri t paprcaktuara, ndonjher ajeti sht i prgjithshm, ndonjher ajeti sht specifik etj. etj. 2. Ixhtihadi analog sht Ixhtihadi i cili definon arsyen e dispozitave pa marr parasysh se dispozitat a jan t qarta apo t paqarta, e muxhtehidi e vendos arsyen e dispozits n njrn an dhe e krahason (analogon) me nj shtje tjetr, e cila nuk sht n tekstet e Kuranit apo t Sunetit, e nse e sheh se arsyeja apo shkaku sht i njjt, ather e dispoziton. 3. Ixhtihadi i interesit t prgjithshm. Nse ndodh ndonj ngjarje e re dhe nevojitet t dispozitohet, ather shikohet ai dispozitim a sht n interes t prgjithshm apo jo. Nse sht n dobi t prgjithshme, ashtu q largon dmin dhe sjell dobin, ather Ixhtihadi pr kt shtje quhet Ixhtihad i interesit t prgjithshm.
21

- N baz t mnyrs s qasjes, Ixhtihadi klasifikohet n: 1. Ixhtihadi individual, dhe 2. Ixhtihadi kolektiv. 1. Ixhtihadi individual. Nse nj person i ka plotsuar kushtet e Ixhtihadit dhe, pa iu bashkangjitur askush tjetr, bn Ixhtihad pr nj shtje, ky quhet Ixhtihad individual. 2. Ixhtihadi kolektiv sht Ixhtihadi q bhet kur t gjith dijetart konsultohen n mes vete dhe debatojn pr problemet e paraqitura, posarisht pr shtjet pr t cilat kan nevoj qytetart. Kjo sht ajo q quhet sistemi parlamentar.

22

VSHTIRSITEIXHTIHADIT
Vshtirsit me t cilat ballafaqohet dijetari deri sa t arrij te niveli i Ixhtihadit jan t shumta, por ne, n kt rast, do ti paraqesim vetm disa prej tyre, e ato jan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Vshtirsia e t kuptuarit t Kuranit; Vshtirsia e t kuptuarit t Sunetit; Vshtirsia e Usuli Fikhut; Vshtirsia e Kijasit (analogjis); Vshtirsia parimeve dhe rregullave t prgjithshme; Vshtirsia e prkufizimit t definicioneve terminologjike; 7. Vshtirsia e literaturs se Fikhut; 8. Vshtirsia e argumenteve kundrshtuese n mes vete, e q pastaj duhet kuptuar, duhet dalluar dhe prkrahur argumentin m t fuqishm.

23

PRFUNDIM
Ixhtihadi sht farz kifaje, ndrsa t vepruarit me t sht shtje jo e prer. Kjo nga shkaku se: 1. nse secili drejtim i t menduarit (gjykuarit) mendon se ka t drejt n mendimin e vet, ather obligimi shfuqizohet nga secili drejtim; 2. nse secili drejtim i t menduarit (gjykuarit) mendon se tjetri nuk e ka pr obligim t veproj sipas vendimit t tjetrit, por sipas mendimit t vet, ather q t gjitha drejtimet e kan obligim pr t vepruar sipas mendimit t vet (e nuk ka obligim pr t vepruar sipas mendimit t tjetrit), kshtu do t ndodhte q secili drejtim do t bnte mkat nse nuk ka vepruar sipas mendimit t tjetrit. 3. nse njri drejtim mendon se edhe drejtimi tjetr ka t drejt n vendimin e marr, ndrsa drejtimi tjetr e mendon t kundrtn, pra drejtimi tjetr nuk ka t drejt n vendimin e marr, ather drejtimi i par nuk e ka pr obligim t veproj sipas mendimit t vet, ndrsa drejtimi tjetr nuk e ka pr obligim sipas mendimit tjetr, e tjetri e ka pr obligim t veproj sipas vendimit t vet. Pr kt arsye thuhet se Ixhtihadi sht farz kifaje, kshtu q nse nj pjes e shoqris nuk vepron (me fetvan e tjetrit) nuk ka mkat, sepse po t mos ishte kshtu, e tr bota do t bnte mkat. Prfundojm me at se Ixhtihadi sht farz kifaje, ndrsa pretenduesit q thon se nuk ka Ixhtihad, dhe nuk ka nevoj pr Ixhtihad, duhet t na sjellin argumente! 24

LIBRATEAUTORITDR.MUSLIVRBANIT 1. Besimi n Zotin 2. Melaqet e Zotit 3. Besimi n Librat e Zotit 4. Pejgambert e Zotit 5. Besimi n Ditn e Kijametit 6. Besimi n Kaderin e Zotit 7. Tregime nga jeta e Muhamedit a.s. 8. Fikhu i Namazit 9. Fikhu i Zekatit 10. Fikhu i Agjrimit 11. Fikhu i Haxhit 12. Emrtoni Fmijt tuaj me emra t bukur 13. Dshmort e 9 Prillit n Rakoc dhe Lagje t Re 14. Shkruaj, lexo dhe mso shkronjat e Kuranit 15. Nata e dhndris 16. Fadil aka Komandant Sharri 17. Dita e vdekjes dhe e varrimit 18. (Pa)mundsia e prkthimit t Kuranit 19. Dshiroj t jem ai q nuk duhet t jem 20. Texhvidi Shkenca e t lexuarit (knduarit) t prpikt t Kuranit 21. Texhvidi i Muslimanit t vogl 22. Morali i muslimanit t vogl 23. Vasijeti 24. Ixhtihadi.

25

PRKTHIMETEAUTORITDR.MUSLIVRBANIT 1. Kshilltari fisnik pr djem dhe vajza, (nga autori Muhamed Sajim); 2. Islami dhe Politika, (nga autori Jusuf Kardavi); 3. Mrekullit numerike n Kuranin Fisnik, (nga autori Abdurrezak Nufel); 4. Pr Kushtetutn Islame, (Dr. Muhamed Sejid Ahmed El-Musejer); 5. Kryesore n terminologjin e Hadithit, (nga autori Abduhu Abas El-Velidi); 6. Vlera e kohs, (nga autori Amr Halid); 7. Vllazria muslimane, (nga autori Amr Halid); 8. Vllazria n islam dhe zemra e shndosh, (nga autori Amr Halid); 9. Pendimi, (nga autori Amr Halid); 10. Pasojat e mkateve, (nga autori Amr Halid); 11. Vendosmria n rrugn e Allahut, (nga autori Amr Halid); 12. Mjetet e vendosmris n rrugn e Allahut, (nga autori Amr Halid); 13. Shkurtimi i thonjve n dritn e Sunetit dhe mjeksis, (nga autort: Ebul Vega Abdul Ahar dhe Jahja Nasir); 14. 101 Tregime pr ta arritur kulminacionin e mirsis dhe prsosmrin e devotshmris, (nga autori Muhamed Emin Xhundi); 15. Fetavat e Sharavijut.

26

INDEKSI
HYRJE.................................................................................................. 3 IXHTIHADI ......................................................................................... 5 ARGUMENTIMI I LIGJSIMIT T IXHTIHADIT........................... 7

1. 2. 3. 4.

Argumentimi me Kuran.....................................................7 Argumentimi me Sunet.......................................................7 Argumentimi me Ixhma ....................................................8 Argumenti logjik.................................................................8

PR CILAT SHTJE BHET IXHTIHAD ...................................... 9 KUSHTET E IXHTIHADIT .............................................................. 10 VLERA E IXHTIHADIT ................................................................... 13 DOMOSDOSHMRIA PR IXHTIHAD ......................................... 15 KLASIFIKIMI I IXHTIHADIT ......................................................... 17 VSHTIRSIT E IXHTIHADIT..................................................... 23 PRFUNDIM ..................................................................................... 24 LIBRAT E AUTORIT DR. MUSLI VRBANIT .............................. 25 PRKTHIMET E AUTORIT DR. MUSLI VRBANIT ................... 26 INDEKSI ............................................................................................ 27

27

Prkushtim:
Kt punim ua prkushtoj fmijve t mi: Sumejes, Ridvanit, Suhejbit dhe Omerit, t cilt me ndihmuan q kt punim ta shkruaj n kompjuter, dhe me qllim q edhe ata t jene pjes e shprblimit ne kt dhe n botn tjetr. Po ashtu ua prkushtoj edhe prindrve t mi: Rizahut dhe Sherifes, t cilt m edukuan dhe m msuan at q e ditn.

28