Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | E k i m 2 0 1 2

seta .

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

MUHTTN ATAMAN, GLAH NESLHAN DEMR

S E TA A N A L I Z

Analiz
S ay: 5 2 | E k i m 2 0 1 2

seta .

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

MUHTTN ATAMAN, GLAH NESLHAN DEMR

NDEKLER 1. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI NCES ORTADOU POLTKASI | 4 2. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI KARISINDAK TUTUMU | 8 3. ARAP BAHARININ KRFEZ LKELERNN DI POLTKALARI ZERNDEK ETKS | 22 4. ARAP BAHARI SRECNDE KRFEZ LKELERNN TRKYE LE LKLER | 27 5. SONU | 31

2 0 1 2 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

ZET
Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri ve Ummandan oluan Krfez lkelerinin 2010 ylnn sonlarnda balayan ve Ortadounun tamamn bir ekilde etkisi altna alan Arap isyanlarna verdii tepki, yeniden ekillenen blgeyi ve uluslararas siyaseti anlamak adna olduka nemlidir. Bu almada ncelikle Krfez lkelerinin 20. ve 21. yzyllarda izledii Ortadou siyasetinin temel parametreleri zerinde durulmu, blge yeniden ekillenirken bu parametrelerin ne ynde etkilendii tespit edilmeye allmtr. Krfez lkelerinin blge siyasetlerini belirleyen parametrelerin banda ulusal btnlklerinin salanmas, randan algladklar gvenlik tehdidi ve mezhepsel tehdit, mevcut siyasal rejimleri devam ettirme kaygs, geleneksel toplumsal ve siyasal yapnn muhafaza edilmesi, blgedeki modernist ve sekler rejimleri tekiletirme, enerji piyasasnn gvenlik ve istikrar ve Souk Sava siyaseti balamnda Batyla gelitirilen derin stratejik ilikiler gelmektedir. almann ikinci blmnde kendi alt-blgesinde de halk ayaklanmalarna ahit olan Krfez lkelerinin Arap isyanlarna ynelik genel tavrlar, verdikleri tepkiler ve isyanlarn i politikadaki tezahrleri tartlmtr. Krfez lkeleri, Arap isyanlar karsnda kkl siyasi almlar yapmak yerine, zellikle ekonomik baz reformlar yaparak halk sakinletirmek ve mevcut iktidarlarn korumak ynnde bir siyaset izlemitir. Buradan hareketle, Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn Krfez lkelerinde siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr. Bu almada ayrca blgeyi yeniden ekillendiren Arap Bahar karsnda Krfez birlii Tekilatna ye alt lkenin sergiledii duru farkllklar belirtilerek bunlarn nedenleri zerinde durulmutur. Arap isyanlarnn Krfez lkelerinin d politikalar zerindeki etkisi de almann nc blmnde tartlmtr. KK lkeleri, iki farkl boyutta isyanlar karsnda homojen bir tavr sergilememitir: Krfez alt-blgesinde statkonun korunmasndan yana tavr alan Krfez lkeleri, Krfez dnda karlar dorultusunda bir siyaset izlemitir. syanlar sonrasnda blgede halk lehine ekillenen yeni dzen ve alt-blgesindeki gvenlik gerekeleri, Krfez lkelerini siyasi birlik olmaya ve blgesel aktrlerle ilikilerine farkl boyutlar kazandrmaya yneltmitir. Bunun bir rnei olarak almann son blmnde Arap isyanlarnn Trkiye ve KK yesi lkeler arasndaki ilikiyi nasl etkiledii nedenleriyle beraber sorgulanmtr.

S E TA A N A L I Z

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

1. KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI NCES ORTADOU POLTKASI

Suudi Arabistan, Kuvyet, Katar, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri ve Ummandan oluan Krfez lkeleri, Birinci Dnya Savandan sonra Osmanl Devletinden ngilizlerin kontrolne geen Arabistan yarmadasndaki zengin topraklarn zamanla bamszlklarna kavuturulmas ile kurulmulardr. Uzun bir dnem ngilizlerin denetiminde bulunan Krfez lkeleri, stratejik ve jeo-ekonomik nemleri dolaysyla kk devletikler olarak tasarlanm ve kabile ynetimlerine braklmlardr. 1927de Suudi Arabistann bamszlnn tannmasnn ardndan 1961de Kuveyt, 1970te Umman ve 1971de de Bahreyn, Katar ve Birleik Arap Emirlikleri (BAE) kurulmutur. Krfez lkeleri bamszlk sonrasnda sahip olduklar stratejik tabii kaynaklar dolaysyla hem blgelerinde hem de kresel glerin nazarnda nemli lkeler olarak n plana kmlardr. Krfez lkeleri corafi konumlar, siyasal rejimleri, ekonomik kaynaklar ve toplumsal yaplarnn benzerliinden dolay i siyasi yaplarnda da benzerlik gstermi, benzer d politika eilimleri iinde olmu ve uluslararas platformlarda benzer tavrlar sergilemilerdir. Genel manada i ve d tehditlere kar kendilerini savunmaktan mahrum olan Krfez lkeleri, Batl byk devletlerin, ngiltere ile ABD, etkisi altnda kalmlardr.

a)
4

Krfez lkelerinin 20. Yzyldaki Ortadou Siyasetlerinin Temel Parametreleri

Krfez lkelerinin 20. yzyl boyunca Ortadou siyasetlerini belirleyen baz temel parametreler bulunmaktadr. Bunlarn banda ulusal btnlklerinin salanmas, randan algladklar gvenlik tehdidi ve mezhepsel tehdit, mevcut siyasal rejimleri devam ettirme

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

kaygs, geleneksel toplumsal ve siyasal yapnn muhafaza edilmesi, blgedeki modernist ve sekler rejimleri tekiletirme, enerji piyasasnn gvenlik ve istikrar ve Souk Sava siyaseti balamnda Batyla gelitirilen derin stratejik ilikiler gelmitir. lk olarak, mevcut snrlar dhilindeki devletlerin lkesel/corafi btnln muhafaza etmek Krfez lkelerinin en temel d politika amac olarak n plana kmaktadr. ngiliz mandasndan ktktan sonra oluturulan yapay devletlerin varlklarnn ve lkesel btnlklerinin devam ettirilmesi, bamszlklarndan itibaren ulusal gvenliklerinin en nemli gndem maddesi olmutur. lkesel btnln salanmas balamnda Krfez lkelerinin karlatklar en nemli gvenlik sorunu da randan alglanan tehdit olmutur. ah dneminde de Krfez lkeleriyle sorunlar yaayan ran, zellikle slam nklabnn gereklemesinden sonra kulland devrimci sylem dolaysyla kayda deer bir ii nfus bulunduran Krfez lkelerinde dorudan tehdit olarak alglanmtr. rann sk Bat kartlna dayal d politikas, Krfez lkelerinin Batc ve statkocu d politikalaryla atmaktadr. Ayrca devrim ihra etmek amacnda olan ran, Krfezdeki hanedanlklarn yklmasn bir d politika hedefi olarak belirlemitir.1 ran-Irak Savann balamasndan sonra randan algladklar tehdidin artmasyla birlikte Krfez lkeleri, bir taraftan kendi aralarnda btnleme srecine girerken, dier taraftan da Batyla daha yakn ibirlii iinde olmaya almlardr. Krfez lkeleri ran tehdidine kar 1981 ylnda toplu bir tedbir olarak Suudi Arabistan nclnde Krfez birlii Konseyini (KK) kurmulardr.2 Arap Birlii ile blgesel bir btnleme sreci balatma konusunda baarl olamayan Arap lkelerinden bazlar altblgesel bir btnleme sreci olarak grdkleri KKin kurucu antlamasnn 4. maddesinde daha ok ekonomik ve kltrel alanlarda ortaklktan bahsetseler de3 rgtn temel amac, Avrupa lkeleri arasnda olduu gibi uzun dnemli birleme ngrs deil, Krfez lkeleri arasndaki ortak gvenlik ve ideolojik kayglar gidermektir.4 Birinci d politika amacyla dorudan balantl bir baka temel ama da Krfez lkelerindeki mevcut siyasal rejimlerin devam ettirilmesi kaygsdr. Krfez lkelerinin en nemli ortak zellii her bir lkenin monari rejimine sahip olmas ve her bir Krfez lkesinin bir hanedan/aile/kabile tarafndan ynetilmesidir. Krfez lkelerinde sekinler snf, ynetici aile bata olmak zere, lkedeki ekonomik ve siyasi gc elinde bulunduran belirli ailelerden olumaktadr. Halkn dier kesimlerinden ayr ve ayrcalkl yaayan bu aileler ellerindeki gc kaybetmemek iin daha ok d glerle ittifak ve gvenlik ilikileri gelitirmiler ve bu da Krfez monarilerinin meruiyetlerinin ok krlgan olmasna sebep olmutur.

lkesel btnln salanmas balamnda Krfez lkelerinin karlatklar en nemli gvenlik sorunu randan alglanan tehdit olmutur.

1. Muhittin Ataman, Sultanate of Oman, i. Wolfgang Gieler ve Kemal nat (Der.), Foreign Policy in the Greater Middle East, Berlin: Wissenschaftlicher Verlag, 2005, ss. 117-128, s. 119. 2. Gulf Cooperation Council, Global Security, http://www.globalsecurity.org/military/world/gulf/gcc.htm, Eriim tarihi: 1 Austos 2012. 3. Krfez birlii Konseyi art, 4. Madde. http://www.gcc-sg.org/eng/indexfc7a.html?action=Sec-Show&ID=1. 4. Marco Pinfari, Nothing But Failure? The Arab League and the Gulf Cooperation Council as Mediators in the Middle Eastern Conflicts, Crisis States Research Center Working Paper, No. 45, Mart 2009.

S E TA A N A L I Z

Krfez lkeleri mevcut siyasal rejimlerin devamn salamak iin hem siyasal hem de ekonomik bakmdan baml olduklar Batl byk devletlerle ilikilerini gelitirmi ve bu ortaklklarn koruma ynnde bir siyaset izlemilerdir. ki kutuplu dnya sisteminin bir sonucu olarak Krfez lkeleri, Sovyetler Birlii ve yanda lkelerinin devrimci ve deiimci sylemlerine kar Batl devletlerle yakn ilikiler kurmular ve bunun sonucu olarak da Krfez lkeleri blgesel statkocu glerle ibirlii yaparken, deiimci ve devrimci rejimlerle gergin ve dmanca bir iliki iinde olmulardr. rnein, Dou Blou yanls Nasr ynetimindeki Msr ile ilikileri olumsuzken, srail ve ABD ile

Siyasal ve kltrel boyutlar harmanlayan ve geleneksel bedevi slam olarak nitelendirilebilecek bir slamclk anlayna sahip olan Krfez lkeleri, geleneksel yapy koruma kaygsyla statkocu ve deiim kart olmulardr.

iyi ilikiler gelitiren Mbarek ynetimindeki Msr ile yakn ibirlii yapmlardr. Benzer biimde Krfez lkeleri Bat yanls rdn ile iyi ilikilere sahipken, Sovyet yanls Suriyedeki Baas rejimine hep souk bakmlardr. Geleneksel/slami toplumsal yapnn hem yurtiinde hem de blgede muhafaza edilmesi ve/ya gelitirilmesi de Krfez lkelerinin temel d politika amalarnn arasnda yer almtr. Siyasal ve kltrel boyutlar harmanlayan ve geleneksel bedevi slam olarak nitelendirilebilecek bir slamclk anlayna sahip olan bu lkeler, geleneksel yapy koruma kaygsyla statkocu ve deiim kart olmulardr. zellikle Selefi bir anlaya sahip olan lkeler slam dininin hkmlerini, mevcut rejimlerini devam ettirme amacyla bir meruiyet arac olarak kullanmlardr. Bu lkelerde slam, hem din (kltrel ve toplumsal hayat) hem de devlet (siyasal hayat) olarak yaanmaktadr. Bundan dolay bu lkelerde rejime kar kmak dini ilke ve deerlere kar kmak olarak alglanmtr. rnein, Suudi Arabistan Krallndaki siyasal rejim, Suud ailesinin siyasal gc yannda eyh ailesinin meruiyet salayc dini gcne de dayanmaktadr.5 Krfez lkeleri bu balamda blgede, zellikle Arap dnyasnda kurulan modernist ve sekler rejimlere tepki zerine gelitirilen bir blgesel siyaset izlemilerdir. Krfez lkelerinin laik Trkiye Cumhuriyeti ile ilikilerinin minimal dzeyde tutmasnn nedenlerinden biri de bu bak as olmutur. Krfez lkelerinin Batl kurum ve kavramlara dayal rejimler kurma peindeki lkelerle ilikileri genel manada olumsuz olmu, toplumsal deerlerin deitirilmesini ounlukla siyasal rejimlere ynelik bir gvenlik sorunu olarak alglam ve demokratikleme ynndeki talepleri de daha ok gayri slami olma iddiasyla reddetmilerdir. Krfez lkelerinin i ve d politika amalarnn ikisine de etki eden bir dier konu da lke refahnn gelitirilmesi ve ekonomik kalknmann gerekletirilmesi olmutur. Bu temel amaca ulamadaki en nemli ara da enerji piyasasnn istikrar ve uzun dnemli bir enerji politikasnn izlenmesi olmutur zira Krfez lkelerinin ekonomileri byk lde petrol ihracatna ve petrol gelirlerine bamldr. lkelerin petrolden elde ettikleri gelirler hem i siyasetin yaplandrlmas hem de d politika aktrleriyle ilikilerinde kullanlmaktadr. erde muhalefetin ve farkl siyasi ve toplumsal taleplerin nne gemede petrol gelirleriyle maddi nlemler alnrken, d politikada petrol

6
5. Muhittin Ataman ve Yurdanur Kuu, Suudi Arabistandaki Siyasal ve Toplumsal Hareketlerin Geliimini Etkileyen Faktrler, Alternatif Politika, ubat 2012, Cilt 4, No. 1, ss. 1-26.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

piyasasn da kontrol eden eski smrge lkelerle yakn ilikiler devam ettirilmektedir. Ancak petrol rezervlerinin azalmas ve petrol fiyatlarnn istikrarszl Krfez lkelerini kresel ekonomik gelimelere baml klm, bu da Krfez lkelerindeki siyasal bamllk, isizlik ve retken olmayan nfus art gibi siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunlarn artmasna yol amtr. Rantiyer devlet olmaktan retken ve tccar devlete geme mcadelesi veren Krfez lkeleri, bu sorunlar nlemek adna son zamanlarda ekonomilerini eitlendirilmeyi hedef haline getirmilerdir.

b)

Krfez lkelerinin 21. Yzylda Ortadouya Ynelik D Politikalar

21. yzyln ilk nemli olay ve uluslararas ilikiler tarihi asndan yzyln balangc olarak kabul edilen 11 Eyll 2001 saldrlarndan sonra Bat dnyasnda Suudi Arabistan bata olmak zere Krfez lkelerine ynelik olumsuz bir alg olumu ve bu dorultuda bir tutum taknlmtr. Usame bin Ladin bata olmak zere el-Kaidenin nemli kiilerinin pek ounun Krfez kkenli olmasnn, dolaysyla Batda slam dini ve Mslmanlara ynelik daha olumsuz bir algnn hkim olmaya balamas, Krfez lkelerinin toplumsal ve siyasal yaplarnn sorgulanmasn beraberinde getirmitir. Bunun bir sonucu olarak da Bush liderliindeki ABD dier Batl lkelerle ibirlii iinde btn blgeye ynelik Byk Ortadou Projesini balatmtr. Geen yzyln sonlarnda ve yeni yzyln balarnda meydana gelen baz nemli kresel ve blgesel gelimelerden dolay Krfez lkeleri yeni yzylda i ve d politikalarn yeniden yaplandrmak zorunda kalmlardr. Bu gelimelerden bazlar Krfez lkeleri iin olumlu admlar atlmasna vesile olurken bazlar ise olumsuz durumlar ortaya karmtr. Bu gelimelerden birincisi iki kutuplu dnya sisteminin yklmas ve Souk Sava siyasetinin sona ermesi olmutur. Dnya sisteminin yeniden yaplandrlmasndan sonra Krfez lkeleri Batya olan bamlln azaltma abasna girimi, yeni yzylla birlikte blge lkeleriyle ve Doudaki kresel glerle de ilikilerini gelitirerek d politikalarn eitlendirme imknna kavumulardr. Bu balamda en baarl iki rnek eyh Hamad liderliindeki Katar ile Kral Abdullah liderliindeki Suudi Arabistan olmutur. Her iki lider ve lke de etkin birer blgesel aktr haline gelmi, dier Krfez lkeleri de artan karlkl bamllk ve eitlendirme ile birlikte uluslararas politikada daha aktif olmaya balamlardr. 11 Eyll saldrlarna cevap olarak ABDnin nce Afganistan daha sonra ise Irak igal etmesi blgesel dengelerin deimesine neden olmu, zellikle Irakta Saddam rejiminin yklmas Krfez lkelerini ran tehdidine kar hamisiz ve savunmasz brakm ve dengeleyici g olarak Trkiyeye ihtiyalarn artrmtr. Buna Trkiyenin baarl demokratikleme ve ekonomik kalknma hamleleriyle blgesel bir g olarak orta-

Geen yzyln sonlarnda ve yeni yzyln balarnda meydana gelen baz nemli kresel ve blgesel gelimelerden dolay Krfez lkeleri yeni yzylda i ve d politikalarn yeniden yaplandrmak zorunda kalmlardr.

S E TA A N A L I Z

ya kmasn da ayr bir faktr olarak ilave etmek gerekmektedir. Krfez lkelerinin Trkiyeye ihtiyacnn artt bir dnemde Trkiyenin bu ihtiyaca cevap verme potansiyelinin artmas da nemli bir husustur. Corafi olarak Krfez lkelerinden uzakta bulunan Trkiye, tarihsel olarak da Krfez lkeleriyle gvenlik sorunlar yaamam, Krfezde toprak ve mezhepsel bir stnlk iddiasnda bulunmam ve dolaysyla bir tehdit oluturma ihtimali dk olduundan, Krfez lkeleri tarafndan olas bir tehdit olarak alglanmamtr. Krfez lkelerinin d politikalarn belirleyen en nemli etmenlerin banda enerji pi-

Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn Krfez lkelerinde siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr.

yasasnn durumu gelmektedir. Doal kaynaklarna baml bu lkeler enerji pazarnn, dolaysyla petrol ve doalgaz boru hatlarnn istikrar ve gvenliine de baml durumdadr. Petrol ve doalgaz piyasasnn istikrar ve enerji boru hatlar, 20. yzylda olduu gibi yeni yzylda da bu lkelerin izledikleri d politikann temel parametrelerinden biri olmaya devam etmektedir. Krfez lkelerinin d politikalarn belirleyen temel hususlardan bir dieri de blgede nkleer enerjinin ve silahlarn retilmesi sorunudur. Krfez lkeleri, blgesel statkonun ve istikrarn devam iin blge lkelerinin nkleer silah retmesine kar kmaktadr. Nkleer silahlanmann olduu bir blgede istikrarn salanmas ok zor ve birbirine dman iki lkenin (srail ile rann) silahlanma yar devam ederken dier lkelerin de nkleer silahlanmay reddetmesi neredeyse imknszdr. Bundan dolay Krfez lkeleri bir taraftan rann nkleer silah retmesini dorudan bir tehdit olarak alglayp buna kar kmakta ve srailin elindeki silahlarn blgesel bir tehdit oluturmasndan dolay imha edilmesini savunmaktadr. te yandan, blgenin kitle imha silahlarndan arndrlmasn savunan Krfez lkeleri, zellikle Suudi Arabistan, realist davranarak varlklarn savunma refleksiyle silahlanmaya ciddi paralar ayrmaktadrlar. Suudi Arabistan ABD, Fransa ve Gney Kore ile imzalad antlamalar erevesinde nkleer reaktrler ina projeleri gelitirmi ve nkleer silah retme sinyali vermilerdir.6

2.

KRFEZ LKELERNN ARAP BAHARI KARISINDAK TUTUMU

Bu blmn ilk ksmnda Krfez lkelerinin Arap Bahar karsnda takndklar tutum ve sre boyunca izledikleri politika tartlacaktr. Krfez lkelerinin Arap Baharna ynelik politikasnn deimesine yol aan gelimeler vurgulanacak ve lkeler arasnda siyaset farkllklarnn olup olmad tartlacaktr. kinci ksmda ise Krfez lkelerindeki i politik tartmalar irdelenecek, lkelerin blge politikalarnn arkasnda yatan siyasi, ekonomik, etnik ve mezhepsel nedenler tartlacaktr. Sahip olduklar doal kaynaklar ve zenginlikler dolaysyla dier Arap lkelerinden
8

farkl olan Krfez lkeleri, modernist cumhuriyet rejimlerinde ba gsteren ayaklan6. Saudi Arabia Plans To Build 16 Nuclear Reactors by 2030, El-Arabiya, 2 Haziran 2011; Saudia Arabia, South Korea in Nuclear Cooperation Deal, Reuters, 15 Kasm 2011.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

malarn kendi lkelerine de sramasndan korktuklar iin i siyasetlerinde kk ve sembolik dolaysyla uzun vadede etkili olamayacak deiim programlar ilan etmilerdir. Krfez lkeleri genel manada ekonomik aralar kullanarak vatandalarnn ekonomik ve toplumsal durumunu iyiletirirken siyasi manada sert ve otoriter tedbirler almay tercih etmilerdir. Krfez lkeleri devlet bnyesinde alanlarn cretlerini arttrarak, istihdam politikasn deitirerek, yeni kurumlar ihdas ederek, yeni siyasal katlm yollar oluturarak ve yetkileri grece datarak i siyasette istikrar salamaya almlardr. Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn Krfez lkelerinde siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr. rnein, bu srete BAEde zaten snrl bir alanda faal olan sivil toplum rgtleri daha da sindirilmitir.7 Bu havusopa politikas, Krfez lkelerindeki siyasi srecin i ve d siyasetlerinde farkl aralar kullanarak ve farkl tavrlar taknarak paradoksal bir ekilde devam etmesini beraberinde getirmitir. Benzer kltrel, ekonomik ve siyasal yaplara sahip olmalar dolaysyla Krfez lkelerinin Arap Baharna tepkileri birbirine paralel olmutur. Geleneksel d politika anlaylarnn belirleyicisi olan temel faktrler aslnda bu lkelerin Arap Bahar karsndaki tutumlarn da belirlemitir. Krfez lkelerinin Arap isyanlar karsnda izledii genel siyaset rejim deiikliinden ziyade, baz reformlar yaparak halk sakinletirmek ve iktidar korumak ynnde olmutur. Bu amala bir dizi ekonomik, siyasi ve sosyal reform gerekletirilmi ve daha fazlas iin de sz verilmi, lkeden lkeye bir takm farkl politikalar izlenmitir. Krfez monarileri blgede giderek etkili olan isyan srecinden olumsuz etkilenirken BAE ile Katar i sorunlar yaamamann yannda Arap isyanlarndan kazan salayan iki istisna lkesi olmulardr. Krfez lkelerinin Arap isyanlarna ilk tepkisi, isyan dalgasnn kendi lkelerine ulamasn engellemek olmutur. ubat ay itibariyle Bahreyn, Suudi Arabistan ve Ummanda ayaklanmalar meydana gelmi, ayaklanmalarn yaylmas hem askeri g hem de ekonomik aralar kullanlarak kanl bir ekilde bastrlmtr. Krfez lkeleri bir taraftan sert g aralarn kullanarak lkedeki basky arttrarak muhalefete gzda verirken, dier taraftan da istikrar salamak ve halkn taleplerini karlamak iin ekonomik ve siyasal tedbirler almlardr. Krfez lkelerinin Arap isyanlar karsndaki ikinci tepkisi ise cumhuriyet rejimlerine ynelik bak asnn bir sonucu olarak paradoksal olmutur. Balangta, uzun sredir rekabet iinde olduklar rana kar yannda grmek istedii Batc ve modernist cumhuriyet rejimlerinin yklmasn istememi ve mevcut rejimlere destek kmlardr. Krfez lkeleri, mevcut rejimlerin varlklarn devam edemeyeceini anladktan sonra, bu cumhuriyetlerdeki ayaklanmalara ekonomik, siyasi ve askeri destek vermiler, fakat farkl bir rejim olan cumhuriyetlerde meydana gelen bu isyan dalgasnn kendilerine ulaacana ihtimal vermemilerdir. zellikle Katar ile Suudi Arabistan, cumhuriyet rejimlerine kar
7. Kamrava, The Arab Spring and the Saudi-Led Counterrevolution, s. 97.

Krfez lkelerinin Arap isyanlar karsnda izledii genel siyaset rejim deiikliinden ziyade, baz reformlar yaparak halk sakinletirmek ve iktidar korumak ynnde olmutur.

S E TA A N A L I Z

isyan eden halk kitlelerine maddi ve manevi destekte bulunmulardr. rnein, Batyla ilikilerine nem veren Katar, Libyada Kaddafiye kar mcadele eden gruplara silah ve asker yardm yaptn itiraf etmi, rann blgesel etkinliini zayflatmak isteyen Suudi Arabistan da Suriyeli muhaliflerin silahlandrlmas arsnda bulunmutur. Krfez lkelerinin nc ortak tutumlar da i siyasette ounluu isiz, fakat ulusal ve blgesel konulardan haberdar olan Arap genliinin nemli bir siyasi aktre ve ynetimler iin siyasi bir tehdide dnmemesi iin tedbirler almaya balamalar olmutur. syanlara kadar ynetimlerine sadk olan Arap halk, bamsz bir aktr ola-

syanlar bundan sonraki srete Arap halklarnn hem i hem de d siyasette ynetimleri etkileyen bir faktr olarak dikkate alnmasn zorunlu klmtr.

rak varln hissettirmeye balaynca Krfez lkeleri daha ok ekonomik aralar kullanarak halkn taleplerini karlamaya almtr. syanlar bundan sonraki srete Arap halklarnn hem i hem de d siyasette ynetimleri etkileyen bir faktr olarak dikkate alnmasn zorunlu klmtr.

a)

Bahreyn

Krfez lkeleleri arasndaki tek ada devleti olan Bahreyn, el-Halife ailesinin ynetiminde bulunmaktadr. 18. yzyln balarnda Necidden g eden bir airet olan Halife ailesi, 18. yzyln sonlarndan itibaren Bahreyn adasnda hakim siyasal g olmutur. Aday ranllardan alan aile bir ara hakimiyeti Ummana kaptrm, ancak Vehhabilerin desteiyle ksa srede yeniden hakimiyeti ele geirmitir. 2011 ylnda da yine Suudi ve Vehhabi desteiyle el-Halife ailesi rejimine kar nfusun ounluunu oluturan iilerin nclndeki ayaklanmalar bastrlmtr. 19. yzyln balarndan itibaren ngilizlerle ilikilerini gelitiren Bahreyn, 1971 ylnda bir emirlik olarak bamszln kazanm, 2002 ylnda ise krallk olmutur. Aile ve dolaysyla devlet ilerinin nemli bir ksm, bamszlktan sonra resmi bir kuruma dntrlen Aile Konseyi tarafndan yerine getirilmektedir. Bahreynde sadece bakanlarn deil, yksek dzey brokratlarn da byk ounluu el-Halife ailesine mensup kiilerden olumaktadr. Krfez lkelerindeki ilk halk ayaklanmas, 14 ubat 2011 tarihinde blgenin corafi ve demografik olarak en kk lkesi olan Bahreynde yaanmtr. lk gsterilerde bir kiinin gvenlik grevlileri tarafndan ldrlmesi zerine halkn geni katlmyla bir cenaze treni dzenlenmi, tren srasnda toplanan on binden fazla gsterici yeni bir anayasann kabul edilmesi, demokratik bir hkmetin seilmesi ve iilere kar ayrmcla son verilmesi talebinde bulunmutur.8 Bahreyn Krallnn gsterilere tekrar iddet kullanarak karlk vermesi zerine ii ounluklu ana muhalefet partisi el-Vifak parlamentodan ekilmitir. Byk ounluunu iilerin oluturduu gstericiler, bakent Menamedeki nci Meydann protestolarn merkezi olarak kullanmtr. Ayaklanmann ilk gnlerinde gstericilerin anayasal ve demokratik haklar yannda sosyal adalet talepleri olmutur. El-Halife Ynetimi, ilk etapta bu gsterileri ve talep8. Ian Black, Bahrain Police Open Fire on Funeral Procession Leaving One Dead, The Guardian, 16 ubat 2011.

10

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

leri olumlu karlasa da muhalefetin sertleen tutumunun da etkisiyle lkenin milli birlik, beraberlik ve gvenliinin tehdit edildiini gereke gstererek muhaliflere iddet kullanarak karlk vermeye balamtr. Gstericilerin byk ounluunu iilerin oluturmas, Bahreyndeki ayaklanmann niteliini deitirmi ve lkede ii-Snni gerilimi yaanmaya balamtr.9 Ayaklanmann mezhepsel balamda ele alnmas, blgesel ve kresel aktrlerin olaylara baklarn etkilemi ve Bahreyndeki halk isyan blgesel bir soruna dnmtr. syan dalgasnn Arap yarmadasna sramasndan korkan Suudi Arabistan, Bahreynde ayaklanmann patlak vermesinden bir ay sonra, 14 Martta, sadece 25 km. uzanda bulunan lkeye ayaklanmay durdurmak ve gvenlii salamak iin karayoluyla 1000 asker gndermitir. Suudi Arabistan, Bahreyn ynetiminin istei zerine, dier KK yelerinin de sembolik katklaryla, dzen ve gvenlik salamak yani isyan bastrmak amacyla adaya asker gnderdiini belirtmitir.10 Fakat mdahalenin asl sebebi Suudi Arabistann petrol bakmndan en zengin blgesi olan Dou blgesinde yaayan iilerin Bahreynden etkilenip ayaklanmasn nlemek olarak yorumlanmtr.11 Bahreyn Ynetimi 15 Martta olaanst hal ilan ederek Suudi askerileri de dhil asker ve polise gstericilere kar her trlk gvenlik nleminin alnmas talimatn vermitir. Muhalefetin nde gelen 6 lideri yabanclar adna casusluk yapt iddiasyla gzaltna alnm,12 bir ay sonra hkmet-kart gsterilere katlan drt kii iki polisi ldrd gerekesiyle idam cezasna arptrlm, Bahreyn Petrol irketi de gsterilere ve genel grevlere katlan 300 iiyi iten karmtr. Bu gelimeler zerine ran lkedeki gelimeler hakknda kayglarn bildirmi, Bahreyn de rann muhalifler lehine aklamalar zerine Tahran bykelisini geri ekmitir. Buna kar ABD de Beinci Filosuna ev sahiplii yapan Bahreyn ynetimine destek vermeye devam etmitir.13 Drt aylk ayaklanma dneminden sonra muhalefet el-Halife ynetimi ile grmelere raz olmu, ii ounluk tarafndan kurulan en nemli muhalefet partisi el-Vifak 2 Temmuz 2011 tarihinde hkmetle grmeyi kabul etmitir. Ulusal diyalog olarak nitelendirilen bu grmelere farkl siyasi partilere ve hkmet yanls gruplara mensup 300 delege de katlmtr. Ancak grmelerden ciddi bir sonu kmam,14 reform yaplmadan bask siyasetine devam etmek, sorunlar zmek yerine sadece ertelemitir. Sonu itibariyle muhalif gruplar grmelerden ekilince hkmetin bask politikalar da devam etmi, yle ki gsteriler srasnda yaralanan muhalifleri tedavi eden doktor ve hemire gibi salk personeli dahi gstericilere destek vermek suundan askeri mahkemeler tarafndan 5 ile 15 yl arasnda deien hapis cezalarna arptrlmtr.
9. Abdulkhaleq Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, Arab Center for Research and Policy Studies, Research Paper, Mays 2012, s. 8. 10. Simon Tisdall, Bahrain Royal Family Welcomes Saudi Troops to Face Down Violent Protests, The Guardian, 14 Mart 2011. 11. Lin Noueihed ve Frederik Richter, Saudi Sends Troops, Bahrain Shiites Call It War, Reuters, 14 Mart 2011. 12. Martin Chulov, Bahrain Arrests Six Opposition Leaders for Contacting Foreign Agents, The Guardian, 17 Mart 2011. 13. 14. Martin Chulov, Bahrain Declares Martial Law as Protesters Clash with Troops, The Guardian, 15 Mart 2011. Bahrain Opposition Join Talks, The Guardian, 2 Temmuz 2011.

Ayaklanmann mezhepsel balamda ele alnmas, blgesel ve kresel aktrlerin olaylara baklarn etkilemi ve Bahreyndeki halk isyan blgesel bir soruna dnmtr.

11

S E TA A N A L I Z

syan dalgasnn domino etkisinden duyulan korkunun yan sra Bahreynde iilerin ayaklanmas, rann Krfez lkelerinin iilerine mdahale olarak yorumlanm, ayaklanmann blgesel bir soruna dnebilme potansiyeline dikkat ekilmitir. Bu konu Bahreyn Kral tarafndan olaylar aratrma zere oluturulan Bamsz nceleme Komisyonunun raporunda da yer alm, komisyon protestolarda rann bir etkisi olmadn belirtmitir.15 Bahreyndeki muhaliflerin de rann kendilerine karmasn istemediklerini dile getirmi16 olmalarna ramen Suudi Arabistan ve Bahreyn ynetimleri ran sulamaya devam etmitir. Bahreyndeki ii ounluun nclndeki halk is-

Bahreyndeki halk ayaklanmas, Krfez lkelerinin ulusal yaplarn ve siyasi varlklarn tehdit eden bir durum grdklerinde ortak hareket ettiklerinin ve edeceklerinin nemli bir gstergesi olmutur.

yan, ran ile Suudi Arabistan ve Bahreyn ynetimleri arasndaki geleneksel atmac siyaseti ve ekimeyi daha belirgin hale getirmitir. Bahreyndeki halk ayaklanmas, Krfez lkelerinin ulusal yaplarn ve siyasi varlklarn tehdit eden bir durum grdklerinde ortak hareket ettiklerinin ve edeceklerinin nemli bir gstergesi olmutur. Bunun yan sra Bahreyndeki isyanlar, KKin krmzizgilerinin olduunu ve uzun yllardr ynetimde olan hanedanlarn bu izgilerin geilmesine kolay kolay izin vermeyeceini de gstermitir.17 Bahreynde hkmet ileri Bakanlnn 20 bin kiiye istihdam salayacan duyurmutur. Bahreyn vatandal olanlarn saysnn 300 bin olduu dnldnde bu rakamn gayet yksek olduunu sylemek gerekmektedir. Bahreyn, Batl devletlerin Ortadoudaki demokratikleme hareketlerine desteinin snand bir rnek tekil etmi ve Batl devletlerin karlar sz konusu olduunda halk hareketlerine sessiz kaldklarn kantlamtr. Batnn Bahreyn konusundaki sessizliinde, Amerikan donanmasnn 5. Filosuna ev sahiplii yapmas, ii slamclarn ynetimi ele geirmesi ihtimali karsnda rann etkisinin artmas ve en nemlisi de Batnn enerji asndan baml olduu Suudi Arabistann bu lkeyi desteklemesi etkili olmutur. Bu Batl devletlerin Bat yanls d politika yrttkleri mddete Krfezde deiim taleplerine kaytsz kaldklar izlenimi uyandrmtr.18

b)

Suudi Arabistan

Suudi Arabistan d politikasnn temel parametreleri blgede istikrarn ve Krfez dengeleri asndan statkonun srdrlmesinden yana olmutur. Buradan hareketle ncelikle Suudi Arabistann blgede deiim isteyen hareketleri bu balamda deerlendirdii ve kendi ynetiminin gvenlii iin statkoya hizmet edeceklerle ibirlii yaptn sylemek mmkndr.19 Tarihsel olarak Suudi Arabistan, mezhepilik siyaseti yaparak
15. Report of the Bahrain Independent Commission of Inquiry, Chapter IX: Allegations of Involvement by Foreign Forces and Foreign Actors, s. 375. 16. Genieve Abdo ve Jasim Husain Ali, Misunderstanding Bahrains Shia Protesters, Al Jazeera, 3 Nisan 2011. Abdulkhaleq Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, ACRPS, Mays 2012, s. 11. Neithammer, Calm and Squalls: The Small Gulf Monarchies in the Arab Spring, s. 15. 17. 18.

12

19. Madawi al-Rasheed, The Saudi Response to the Arab Spring: Containment and Co-option, Open Democracy, 10 Ocak 2012.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

hem i hem de d siyasetinde mezhepler-st politikalarn gelitirilmesini engellemi ve kuatc mezhepler-st siyasi syleme kar mezhepi bir kamp kurmutur. Arap isyanlar balayp, uzun yllar ynetimde olan diktatrler devrildiinde ise Suudi Arabistan deiim dalgasn durduramayacan fark edip iki trl siyaset izlemitir. Birinci strateji, kendi karlarna zarar vermedii yerlerde demokratikleme hareketlerini desteklemek olurken ikinci strateji kendi karlarna zarar gelmesi ihtimali karsnda statkoyu korumak olmutur. Arabistan birinci stratejiyi daha ok, gergin ilikileri olduu Libya ve Suriye gibi cumhuriyet rejimlerinde meydana gelen halk ayaklanmalarna kar uygulamtr. kinci strateji de yan bandaki komu monariler bata olmak zere Tunustaki Bin Ali rejimi gibi dosta ilikiler iinde olduu lkelerde meydana gelen olaylar karsnda benimsenmitir.20 Suudi Arabistan Krallnn gerek dini anlam ve tarihi nemi, gerekse geni corafyas ve yaklak 28 milyonluk nfusuyla Krfez lkeleri arasnda ayrcalkl bir yeri bulunmaktadr. 2011 ylnda blgede yaylan Arap isyanlarnn Riyadn hem zayf hem de gl yanlarn ortaya kardn sylemek mmkndr. Suudi Arabistann kaderinin dier Krfez lkelerinin kaderini dorudan ve derinden etkilemesi beklenmektedir zira Krfezin istikrar Suudi Krallnn istikrar ile dorudan balantldr. Suudi Krall, Tunus ve Msrdaki rejimlerin dmesi zerine, lkede aznlkta bulunan iiler tarafndan gerekletirilen gsterileri 6 Martta alnan bir kararla yasaklamtr. Hem siyasi hem de dini otoriteler, gsteri dzenlemenin lkenin karlarna ve eriat hkmlerine aykr olduuna dair aklamalar yapmtr.21 Dini Vakflar Bakanl btn imamlara Cuma hutbesinde gsteri dzenlemeye kar aklamalar yapmalar talimatn vermi, devlete ait ya da devlet destekli medya organlar lkede yaananlarn bir komplo teorisi olduu ynnde yaynlar yapmtr.22 Facebook zerinden yaplan gsteri arlarna ramen Suudi Ynetiminin ald sk tedbirler dolaysyla gsterilerden beklenen baar salanamam, sadece lkenin dousunda iilerin ounlukta yaad blgelerde zaman zaman kk apl gsteriler yaplsa da lke apnda bir etki oluturamamtr.23 Suudi Ynetimi, isyanlarn hemen banda lkede ba gsteren ayaklanmann yaylmasn nlemek ve muhtemel isyanlar engellemek amacyla ubat ve Mart aylarnda toplamda 130 milyar dolarlk bir ekonomik paket aklamtr. Paket dhilinde24 zel sektr alanlarnn maalarnn artrlmas, kamu alanlarna ve askerlere iki aylk ekstra maa demesinin yaplmas, devlet okullarnda okuyan btn rencilere iki ekstra maa verilmesi, isiz vatandalarna isizlik maann verilmesi (160), devlet memuru olarak alan Suudiler iin bir asgari cretin belirlenmesi (500), ileri Ba20. 21. 22. 23. 24. The Saudi Response to the Arab Spring: Containment and Co-option, Saudi Arabia Bans Public Protest, The Guardian, 6 Mart 2011. Stephane Lacroix, Is Saudi Arabia Immune? Journal of Democracy, Cilt 22, No. 4, Ekim 2011, s. 54. Ian Blake, Saudi Arabian Security Forces Quell Day of Rage Protests, The Guardian, 11 Mart 2011. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 12.

Suudi Arabistan deiim dalgas kendi karlarna zarar vermedii yerlerde demokratikleme hareketlerini desteklerken kendi karlarna zarar gelme ihtimali karsnda statkoyu korumay tercih etmitir.

13

S E TA A N A L I Z

kanlna bal olarak 60 bin kiilik yeni gvenlik eleman almnn yaplmas, 500 bin yeni evin ina edilmesi ve kamu kurumlarnda alanlar iin asgari maa tutarnn 3000 bin Suudi Riyali (yaklak 800 dolar) olmas kararlatrlmtr.25 Aklanan ekonomik paket kapsamnda sunulan yeni i imkanlarnn byk bir ksmnn, dini kurumlarda istihdam artrmak ve zel sektrde i bulamayan niversite mezunlarna devlet kademesinde grev vermek amacyla dini brokrasi ve gvenlik birimlerine ayrldn ifade etmek gerekmektedir. te yandan dini kurumlarn lkedeki en muhafazakar kurum olduu dikkate alndnda bu kurumlardaki kadro genilemesinin statkonun

ubat 2011den bu yana Suudi otoriteler tarafndan siyasi ve toplumsal reform srecinin balatlmas ve/ya siyasi tutuklularn serbest braklmas iin eylem yapanlarn tutuklanmas eletirilmitir.

devamna hizmet etmesi beklentisini ifade ettii sylenebilir. Dini kurumlar, sk sk devletin bekasnn nemine vurgu yaparak halk gsteri yapmamalar ve siyasi liderleri aktan eletirmemeleri konusunda uyarma vazifesi grmektedir. Gvenlik birimlerinde istihdam artrmann da benzer bir kontrol mekanizmasnn rn olduunu ve Suudi toplumunun gvenliki politikalarla daha da askerileerek tehdit ortamnn oluturulmasnn amalandn ileri srmek mmkndr.26 Bu balamda sosyal medyada Hz. Muhammede ynelik mesajlarndan dolay idam cezas verilen Hamza Kagari davas nemli bir rnek tekil etmektedir. Bu dava srasnda din adamlarndan idam destekleyen aklamalar gelmesi, bir kii zerinden btn lkeye korku kltr aland ve lkede gvenliki bir siyaset izlendii yorumlarna sebep olmutur. Aralk aynda Uluslararas Af rgt (UA) tarafndan yaynlanan bir raporda27 ubat 2011den bu yana Suudi otoriteler tarafndan siyasi ve toplumsal reform srecinin balatlmas ve/ya siyasi tutuklularn serbest braklmas iin eylem yapanlarn tutuklanmas eletirilmitir. UA, gsteriler devam ederken artan gvenlik hassasiyeti srasnda ele alnan anti-terr yasasnn da lkede terr tanmn genileterek hkmete kar gelmeyi de lkenin birlik, beraberlik ve gvenliine kar tehdit grerek terr suu kapsamna alnmasnn da altn izmitir.28 Blgedeki gl iktidarlar yklrken Suudi ynetimi, siyasi ve sosyal reformlar gerekletirme vaadinde bulunmutur. ounluu gazeteci ve insan haklar savunucusu olan 40 Suudi vatanda Kral Abdullaha bir ak mektup yazarak ura Konseyinin atanmlardan deil seilmilerden olumasn, kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesini, yolsuzlua kar sk nlemlerin alnmasn ve devletin mali konularda effaf ve hesap verebilir olmasnn salanmasn talep etmilerdir.29 Ayrca kabinenin ya ortalamasnn 65ten 40a drlmesi de talepler arasnda yer almtr. Kral Abdullah btn talepleri olmasa da kadnlara yerel ynetimlerde seme ve seilme hakknn yan sra ura Konseyine atanabilme hakk tanmtr. Suudi aktivistlerden bazlar bata Kral Abdullah olmak zere Suudi yneticilerin de reform ihtiyacnn farknda
25. Edith Schlaffer ve Ulrich Kropiunigg, Saudi Youth: Unveiling the Force of Change, Center for Strategic and International Studies(CSIS), Gulf Analysis Paper, Kasm 2011, s. 2. 26. The Saudi Response to the Arab Spring: Containment and Co-option, 27. Saudi Arabia Repression in the Name of Security, Amnesty International, 1 Aralk 2011, http://amnesty.org. uk/uploads/documents/doc_22174.pdf.

14

28.

Saudi Arabia Repression in the Name of Security, s. 51.

29. Caryle Murphy, Saudi Arabias King Abdullah Promises $36 Billion in Benefits, Christian Science Monitor, 23 ubat 2011.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

olduklarn ve bu dorultuda admlar atlacan, fakat bunun beklentileri karlayp karlamayacann net olmad ynnde gr belirtmilerdir.30 Suudi Arabistan, ekonomik yardmlar ve uygulamaya koyduu yeni siyaseti halktan gelen ynetimin deitirilmesi taleplerini ve i basklar azaltmak iin yapmtr. Alnan tm bu tedbirler ksa vadede sorunlara zm getirmi olsa da yolsuzluk, isizlik ve yoksulluun artmas, kadn haklarnn kstlanm olmas ve zellikle halkn ynetime katlmnn ok dk olmas dier lkelerde halklar sokaklara dken sebeplerin bu lkede var olmaya devam ettiini gstermektedir.31 Ayrca ynetimde bulunan Kraliyet ailesinin mensuplarnn ya ortalamasnn ok yksek olmas, bu sebeple velayetin srekli deimesi, buna karlk Suudi nfusunun byk ounluunun gen olmas da halkn isyan etmesine gereke oluturma potansiyeline sahiptir.32 Nitekim Snr Tanmayan Kadnlarn (Women without Borders) Suudi genleri arasnda yapt bir aratrmaya gre Suudi genlerin te ikisinin sosyal konular hakkndaki fikirleri eitlilik gstermekte ve bu eitlilik farkl dnceler arasndaki mobilizasyonun kayna olma potansiyeli gstermektedir. Ayn aratrmaya gre Suudi genlerin %70i lkedeki eitim sisteminin eletirel dnceyi engellediini dnmektedir.33 Suudi genliinin bir nceki nesle oranla bilgi ve iletiim teknolojilerine eriiminin daha kolay olmas, dnyayla daha ilgili ve Suudi normlarnn dnda dnebilen bir genliin yetitii anlamna gelmektedir. Buna ek olarak Suudi genler arasnda eitim orann yksek olmasna ramen isizlik orannn yksek olmas (tm isizler arasnda %44 niversite mezunu) ok nemli bir potansiyel tehlike arz etmektedir.34 Suudi genlerinin eletirel eilimlerinin artmas ve daha fazla giriimcilik beklentisi ve bundan kaynaklanan sosyo-ekonomik tehlikelerin bertaraf edilmesi ancak kamu sektrnn zel sektrle birlikte hareket ederek somut admlar atmasyla mmkn grlmektedir.35 Arap isyanlarnn ardndaki en nemli nedenlerden bir tanesinin, ynetimlerin reform yapma anlayna sahip olmamalarnn olduu dnldnde Suudi Arabistanda yaplan reformlarn ne kadar kkl olduu ve sreklilik gsterip gstermeyecei nem arz etmektedir. Btn bunlar dikkate alndnda bugn itibariyle Suudi Arabistan, Arap isyanlarnn kazananlarndan ya da kaybedenlerinden olarak snflandrmak olduka zordur.36 Ancak Suudi Arabistann silahlanmaya muazzam paralar ayrmas, Selefi akmlar zerinden yeni blgesel dengeleri lehine evirme abas, Selefizmi hvan ve benzeri slami hareketler kartl zerinden yrtmesi ve randan ald tehdidi blgesel istikrarszlk olarak yanstmas soru iaretlerinin olumasna neden olmaktadr.
30. Saudi Activists Eye Protests, Wait for New Cabinet, Reuters, 28 ubat 2011.

Suudi Arabistan, ekonomik yardmlar ve uygulamaya koyduu yeni siyaseti halktan gelen ynetimin deitirilmesi taleplerini ve i basklar azaltmak iin yapmtr.

31. Ulrike Freitag, Saudi Arabia: Buying Stability? Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP), Research Paper No.6, ubat 2012, s. 23. 32. 33. 34. 35. 36. Lacroix, Is Saudi Arabia Immune? s. 58. Schlaffer ve Kropiunigg, Saudi Youth: Unveiling the Force of Change, s. 1. Schlaffer ve Kropiunigg, Saudi Youth: Unveiling the Force of Change, s. 3. Schlaffer ve Kropiunigg, Saudi Youth: Unveiling the Force of Change, s. 7. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 14.

15

S E TA A N A L I Z

Arap isyanlarna bir tepki olarak Suudi Arabistanda snrl da olsa siyasi reformlar da yaplmtr. Bunlarn banda Kral Abdullahn, Eyll 2011de kadnlara belediye seimlerinde seme ve seilme hakk verilmesini ve ura Meclisine atanabileceklerini duyurmas gelmektedir. Ancak Kraln aklad bu snrl reformlara bile hem Suud ailesinden hem de din adamlarndan tepkiler gelmitir. Reform kartl ile bilinen Prens Naif bin Abdlazizin 16 Haziran 2012de lmesinden sonra veliaht prens olan Selman bin Abdlaziz de siyasal deiimi deil, daha ok ekonomik kalknmay nceledii dikkate almas da reform beklentilerini zayflatmtr.

Blgede yaanan istikrarszla ramen Suudi Arabistann istikrarn korumasndaki baat sebep sadat ve istikrar maddi nlemlerle satn almas olmutur.

Blgede yaanan istikrarszla ramen Arabistann istikrarn korumasn drt sebebe balamak mmkndr. Bunlardan birincisi sadakat ve istikrarn satn alnmasn salayan maddi nlemlerdir.37 ubat ve Mart aylarnda toplamda 130 milyar deerinde kamu sektrnde i imknlarnn ve alanlarn maalarnn arttrlmasn ieren bir ekonomik refah paketi aklanmas bunun kant saylmaktadr. Buna ek olarak ileri Bakanl tarafndan 60 bin kiiye istihdam salanaca ve lkedeki yoksullar iin 500 bin yeni ev ina edilecei ilan edilmi, kamu sektrndeki en dk maa, zel sektrdeki ortalamann katna karlmtr. kinci sebep zel gvenlik birimlerinde, rejime sadk ve iyi eitimli gvenlik glerini grevlendirmek olmutur. Arap isyanlar srasnda, rejime sadk olan ileri Bakanlna bal zel birlikler ve Kral komutasnda olsan Ulusal Muhafzlara yine rejime sadk kabile ve blgelerden iyi eitilmi kiiler atanm ve bata lkenin dou blgesi olmak zere sorunlu blgelerde bu gler grevlendirilmitir.38 Suudi ynetiminin isyanlar engelleyebilmesine nc sebep olarak rejimin himayesinde olan gruplarn harekete geirilmesini sralamak mmkndr. Arabistandaki siyasal sistem yukardan aaya kabile, airet ve i evreleri ve bunun yan sra dini kurumlar, medya ve spor kulpleri gibi kurumlar eklinde yaplanmaktadr. Byle bir yapya dayanan rejim, kriz zamanlarnda himayesindeki bu gruplar kendi bekas iin seferber etmektedir. Bu balamda din alimlerinin devletin bekasna vurgu yapan aklamalar, protesto gsterilerini dine aykr bulduklarna dair fetvalar ve zel sektrde faaliyet gsteren i adamlarnn iilerine maa zamm yapmay onaylamalar da rejim ve bu gruplar arasndaki balanty gstermektedir.39 Suud ynetiminin lkede istikrar salamasnda etkili son etken de reform yanls gruplarn btnlkl bir yap ierisinde olmamalardr. 2011de internet zerinden rejim kart olan ve ciddi saylabilecek iki imza kampanyas balatm ve bu kampanyalarda yasama yetkisine sahip seilmi bir parlamento, yarg bamszl, sivil toplum kurulularnn tamamen zgr olmas, ifade zgrlnn garanti altna alnmas ve siyasi tutuklularn serbest braklmas talep edilmitir. Fakat dikkat eken nokta ayn taleplerin liberaller ve Selefi slamclar tarafndan ayr ayr yaplmas, bu iki grubun birlikte hareket edememesi olmutur.40
37. F. Gregory Gause, Saudi Arabia in the New Middle East, Council on Foreign Relations (CFR), Aralk 2011, s. 6. Gause, Saudi Arabia in the New Middle East, s. 6. Gause, Saudi Arabia in the New Middle East, s. 7-8. Gause, Saudi Arabia in the New Middle East, s. 9.

16

38. 39. 40.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

Suudi Arabistanda istikrarn devamnn nnde bir takm engeller bulunmaktadr: birincisi ok sk yaanan velayet deii ve ikincisi de mali sknt ve genler arasndaki yksek isizlik orandr.41 Yaplan reformlarla bu sorun da ksa ve orta vadede istikrara zarar vermeyecek olsa da Suudi ynetiminin geni apl reform imknn kaybettii ve deien blgesel dzen dikkate alndnda uzun vadede istikrar sorunu yaanacan ileri srmek mmkndr.

c)

Katar

19. yzyldan beri el-Sani ailesi tarafndan ynetilen Katar, Krfezin en stratejik lkelerinden biridir. Aada da vurguland gibi arabuluculuk faaliyetleri ve el-Cezire gibi iletiim aralaryla son dnemde izledii aktif d politika ve gerekletirdii almlarla n plana kan Katar, aslnda blgedeki dier lkelere benzer ekonomik ve siyasal bir yapya sahiptir. Suudi Krall dnda Vehhabiliin hakim olduu bu kk lkede siyasal partiler, yasama organ ve sivil toplum kurulular yoktur. lkede yaayan 1,7 milyon insandan sadece 225 bini Katar orijinlidir. Yani lke nfusunun yaklak %85i her trl siyasal haktan yoksun olan yabanclardan olumaktadr. Buna ramen Katarllarn demokrasi talepleri de pek yoktur. Son zamanlarda artan talebin de etkisiyle dnyann en byk nc doalgaz rezervlerine sahip olan Katar, svlatrlm doalgaz ihracatnda dnyann en nde gelen lkesi olmu ve yksek bir refah dzeyine ulamtr.42 Katar 1995 ylnda eyh Hamadn aile ii bir darbeyle, babasn tahttan devirerek iktidara gelmesiyle 1996 ylnda etkili televizyon kanal olan el-Cezireyi kurmu, ayn yl sraille ilikilerini gelitirmeye balayarak siyasi bir alm gerekletirmitir. Katar son zamanlarda gerekletirdii siyasi ve kltrel almlarla Arap Baharnn siyasi, diplomatik ve medyatik anlamda en kazanl lkelerinden birisi olmutur. syanlarn balangcndan itibaren aktif bir tavr taknan Katar, dorudan gelimelerin bir paras haline gelmitir. Kendi ierisinde herhangi bir protesto gsterisine ya da muhalif harekete ahit olmayan Katar, zellikle Libyaya askeri birlikler gnderen ve olaylar halk kitleleri lehine yorumlayp pan-Arap bir btnleme olmasn salayan etkili televizyon kanal el-Cezireye ev sahiplii yapan Katar bu srete en aktif lke olarak n plana kmtr.43 Bu gei srecinde Katarn Krfez lkelerinin ncs gibi davrandn ve gelecekte Arap dnyasnn siyasi merkezi olmaya altn sylemek mmkndr.44 Arap Bahar srecinde elindeki finansal kaynaklar, siyasi ve ekonomik gcn arttrmak ve blgesel ve uluslararas etkisini artrmak iin kullanmtr. zledii bu aktif siyaset zerine Katarn, Suudi Arabistann blgesel dzenleyici roln almaya aday olduu yorumlar yaplmtr.45
41. 42. 43. 44. Gause, Saudi Arabia in the New Middle East, s. 10-12. Hugh Eakin, The Strange Power of Qatar, The New York Review of Books, 27 Ekim 2011. Eakin, The Strange Power of Qatar, Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 15.

Katar son zamanlarda gerekletirdii siyasi ve kltrel almlarla Arap Baharnn siyasi, diplomatik ve medyatik anlamda en kazanl lkelerinden birisi olmutur.

17

45. Mehran Kamrava, The Arab Spring and the Saudi-Led Counterrevolution, Foreign Policy Research Institute, 2011, s. 98.

S E TA A N A L I Z

Blgedeki dier liderlere oranla gen bir lider olan 57 yandaki eyh Hamad bin Halife el-Sani liderliindeki Katar, byk devletlerin siyasi arenadaki yokluunu frsata evirerek lkesine ve kendisine yeni alanlar amay baarmtr.46 Arap isyanlarnn balamasnn ardndan, bata Msr gibi blge lkelerin i sorunlaryla uramasndan yararlanan Katar, esasnda ok aktif bir yap olmayan Arap Birliini harekete geiren itici g olmutur. Bu minvalde Libyada muhaliflerin yannda yer alarak NATO operasyonlarna destek veren lke, Suriye krizinde ise muhalefete silah salamay da ieren bir dizi neriyi gndeme getirerek aktif bir politika izlemitir. Katarn Arap baharyla

Arap isyanlarnn balamasnn ardndan, bata Msr gibi blge lkelerin i sorunlaryla uramasndan yararlanan Katar, esasnda ok aktif bir yap olmayan Arap Birliini harekete geiren itici g olmutur.

birlikte edindii bu yeni rol esasnda Katarn son yllarda benimsedii tarafsz arabuluculuk rolnden syrlarak blgesel meselelerde taraf olma yolunda olduunun iareti olarak yorumlanmaktadr.47 Katarn gerek Libya ve Suriye krizlerinde gerekse dier blgesel gelimelerde rejim kart gruplara ekonomik, askeri ve diplomatik destek vermesi bu yorumu teyit ettiini sylemek mmkndr. rnein Katar, Tunusa 1 milyar dolar deerinde kredi vereceini, ayn zamanda 20 bin Tunusluya Katarda i imkan salayacan duyurmutur.48 Katarn Arap dnyasnda d politikasna destek salamaya ynelik kulland en nemli ara el-Cezire televizyonu olmutur. Kurulduu tarihten bu yana zellikle Arap dnyasndaki siyasi ve dini muhalefetin grlerini seslendirebildii bir platform olan el-Cezire, Arap halklarnn alglarn ekillendirmede ve deiim talebinde bulunmalarnda ok nemli bir rol oynamtr. Mevcut rejimlerin szcln yapan ana-akm Arap medyasnn aksine, rejimlere muhalefet eden gruplarn grlerine yer veren elCezire, daha bamsz ve daha ak bir yayn politikas izlemi ve hem blgesel hem de kresel manada alternatif bir ses olmutur. El-Cezirenin Arap dnyasn ynlendirme ve alternatif bir iletiim kanal olmadaki rol artm ve Arap Baharyla birlikte dier blge lkelerinde ofisler ve TV kanallar amas daha da hzlanmtr. zellikle Msr, Libya ve Suriye krizlerinde Arap halklarnn algsn ekillendirmede etkili olan kanal, Katarn blgedeki yumuak g imajn glendirmitir. Katarn ve el-Cezirenin halk ayaklanmalarn ve deiimi destekleyen tutumunun tek istisnas Bahreynde yaanmtr. El-Cezire Bahreynde yaananlar aktarmak konusunda siyasi bir tavr taknm, KK ierisinde yaanan bu ayaklanmaya destek vermemitir. Katar, Libya Ulusal Gei Konseyini ilk tanyan Arap lkesi olmakla kalmam, lkenin geleneksel olarak tarafszlk imajnn aksine NATO mdahalesine askeri ve ekonomik destek de vermitir. Katar zel Birlikleri, muhaliflere silah destei vermenin yannda askeri eitim de vermitir ve hatta Genelkurmay Bakan Hamad bin Ali el-Atiyeye gre birlikler, muhalifler ve NATO askerleri arasnda balant salamak gibi stratejik bir grev stlenmitir.49 Libyann Katarn uluslararas nn artrmas iin bir dnm
46. Eakin, The Strange Power of Qatar,

18

47. Sultan Barakat, The Qatari Spring: Qatars Emerging Role in Peacemaking, LSE Kuwait Programme on Development, Governance and Globalization in the Gulf States, Temmuz 2012, No. 24, s. 2. 48. 49. Jihen Laghmari, Qatar Giving Tunisia $1 Billion Loan, May Provide Jobs, Bloomberg, 26 Nisan 2012. Barakat, The Qatari Spring: Qatars Emerging Role in Peacemaking, s. 27.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

noktas olduu yorumlar yaplmtr. Kaddafinin drlmesinde pek ok adan etkili olan Katar, lkedeki slami gruplar, seklerler ve sivil toplumla da yakn ilikiler kurmutur. Katarn, Libyann enerji marketine girerek Avrupadaki pazar payn artrmak istemesi de Libyada etkili rol almasnn gerekelerinden birisi olarak kabul edilmitir. Krfez lkelerinde deiimi geciktiren sebeplerden en nemlisi iktidardaki aile yelerinin devletin btn kurumlarnn, ekonomi, ordu, yarg vs banda olmasndan kaynaklanmaktadr. Krfez monarilerinde devlet demek ynetimdeki aile demektir ve bu dier lkelerde yaananlara benzer, kolay bir zlmenin Krfez lkelerinde yaanmayacann da temel sebep saylmaktadr.50 Son on yllk dnemde Katar ekonomik ve siyasi almlar, lkeyi bir marka haline getirme ve bamsz bir d politika yrtme stratejilerini benimseyerek sahip olduu zenginlii ve vizyonu blgesel ve uluslararas platformlara yanstarak, gvenlik ikileminden kurtulmaya, yabanc yatrmlara ve turizme yatrm yaparak kendisine daha fazla hareket alan amaya almtr.51 Bu sre Arap Bahar boyunca da devam etmi ve halk isyanna sahne olmam Katar, blgesel ve uluslar aras nn artrmtr.

d)

Birleik Arap Emirlikleri (BAE)

Katarn, Libyann enerji marketine girerek Avrupadaki pazar payn artrmak istemesi de Libyada etkili rol almasnn gerekelerinden birisi olarak kabul edilmitir.

Herhangi ciddi bir gsterinin yaanmad BAEyi Katarla birlikte Arap Baharnn kazanan lkelerinden birisi olarak kabul etmek mmkndr. BAE sadece Federal Milli Konseyin yetkilerinin geniletilmesi iin 133 kiinin imzalad bir talep mektubunun devlet bakanna gndermesine ahit olmutur. Meruti bir monari ve dorudan demokrasi talebinde bulunan reform yanllarnn mektuptaki talepleri gayet lml karlansa da mektubu imzalayanlar arasnda slamc ve liberal gruplara mensup kiilerin bulunmas Emirlik yetkililerini tedirgin etmitir. Gvenlik birimleri Arap isyanlarnn itici gcnn slamc kesim olduuna inanmakta ve BAE ierisinde de bunun yaylmasnn engellemek gerektiini dnmektedir. BAEde slamc-liberal kesimlerin talepleri ho grlmedii iin ynetim, hvan bata olmak zere slami kesimin nde gelen figrlerini ve insan haklar aktivistlerini tutuklayarak deiimin nne gemek istemitir. Bunun yan sra hkmet yetkilileri arlkl olarak retmen ve avukat gibi slami kesimlerin bulunduu meslek gruplarnn kurduklar dernekleri datmtr.52 BAE i siyasetinde Arap isyanlarnn olumsuz etkilerini savuturabilmitir. Devleti oluturan yedi emirlii temsil eden 40 kiilik danma organ Federal Yksek Konsey, halk tarafndan seilmekte, bylece ynetimde nisbi bir halk temsiliyeti sz konusu olmaktadr. lkenin yedi farkl emirlikten olumas ve her bir emirliin bir aile tarafndan ynetilmesi bu kk lkede bir g dengesinin kurulmasyla sonulanmtr. Ayrca her bir emirliin belirli aralklarla toplanan ve halkn taleplerini dorudan Emire ilete50. 51. 52. Katja Calm and Squalls: The Small Gulf Monarchies in the Arab Spring, s. 15. Barakat, The Qatari Spring: Qatars Emerging Role in Peacemaking, s. 25. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 18.

19

S E TA A N A L I Z

bildii bir halk meclisi vardr. Bu yap da dier Krfez monarilerinin aksine emirlikleri, halka yakn klmaktadr. Dolaysyla Arap isyanlar, monari rejiminin devamll ve ynetim gc bakmndan ciddi bir soruna yol amamtr. te yandan, BAE ynetimi, siyasi sadakat karlnda halka yksek standartl bir ekonomik reform paketi sunmu ve muhtemel siyasi talepleri engellemitir. Rejim deiikliinin yaand Arap cumhuriyetlerinde devrimi ve deiimi tetikleyen ekonomik sorunlar BAEde mevcut deildir ve devlet en st dzeyde halkn salk, barnma ve eitim gibi temel ihtiyalarn karlamaktadr.

BAEde slamcliberal kesimlerin talepleri ho grlmedii iin ynetim, hvan bata olmak zere slami kesimin nde gelen figrlerini ve insan haklar aktivistlerini tutuklayarak deiimin nne gemek istemitir.

BAE d politika alannda Arap bahar srecinde Katarn izledii diplomasiyi izlemeye alm, ancak ayn hz yakalayamamtr. Yine benzer ekilde baz lkelerde deiim taleplerine kaytsz kalrken, dier baz lkelerde deiim iin maddi ve manevi desteini esirgememitir. rnein, iki lke liderleri arasndaki kiisel yaknlktan dolay BAE Msr konusunda ekingen davranm, Hsn Mbarekin daha gvenli bir ekilde grevi brakmasndan yana olmutur. Libyada ise Katar gibi davranarak muhaliflere askeri destek salamtr.53 Siyasal deiimden ekinen BAEnin asl kazanc ekonomik alanda olmutur. Blgedeki dier ehirlerle karlatrldnda finansal olarak Dubainin daha gvenli ve istikrarl olmas ve bu sebeple de yatrmclarn buray tercih etmesi BAEnin blgesel imajn daha da olumlu hale getirmitir. 2008deki ekonomik krizden nemli lde zarar gren Dubai ekonomisi, Arap isyanlar boyunca gvenli bir i sahas sunarak kazan salamtr.54

e)

Kuveyt

1990-1991 Krizi sonrasnda bir trl eski poplaritesini ve siyasi ve ekonomik gcn yakalayamayan ve o tarihten itibaren dk bir siyasi profil izen Kuveyt, Arap isyanlar srasnda dier Krfez lkelerinin etkisinde bir siyaset izlemitir. Kuveyt i ilerinde farkl gruplarn isyanlaryla ilgilenirken blgesel olarak Suudi Arabistan ile Katarn nclndeki giriimlere destek vermitir. Arap isyan dalgas Krfez blgesinin grece en demokratik lkesi olarak grlen Kuveyte de uram, lkedeki yolsuzluk iddialar ile birleince de etkisini hissettirmitir. Kuveyt Emiri lkedeki yolsuzluk kart protestolar srasnda parlamentonun baslmasn lke gvenlii ve istikrarna tehdit olarak yorumlam ve gsterilere kar sert gvenlik tedbirleri alnmas talimatn vermitir.55 Yolsuzluk iddialar zerine muhalefet yetkilileri Babakann istifasn istemilerdir. Kuveytte bakann istifas zerine Emir eyh Ahmed el-Sabah bakanlar kuruluna bakanlk yapm ve hkmetin dmesini engellemitir. Bakentin merkezinde yer alan ve gstericiler tarafndan Kararllk Mey20
53. 54. 55. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 19. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 20. Kuwait Security Crackdown after Crowd Storms Parliament, The Guardian, 17 Kasm 2011.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

dan olarak nitelendirilen meydanda haftalarca sren protestolara karn Babakan istifa etmemi, gstericilere kar da sert tedbirler almtr.56 Kuveyt Ynetimi, her ne kadar protestolar fazla dikkate almayp ve gsterileri sekinci bir grubun muhalefeti olarak deerlendirse de gelimelere kaytsz kalmamtr. Deiim talepleri hkmet nezdinde kabul grm ve neticede parlamento datlm ve yeniden seim yaplmtr. Protestolarn yaylmamas iin mali bir politika izlenmi, zm paketi kapsamnda her Kuveyt vatandana yllk 1000 Kuveyt Dinar, yaklak 3600 dolar ve parasz gda rnleri verilmesine balanm57 ve kamu grevlilerinin maalarna %115 orannda zam yaplmtr.58 Arap isyanlar dalgasnn Kuveyt ayanda n plana kan konulardan biri, Bidun (bidun cinsiye, vatanda olmayan) olarak adlandrlan vatandal olmayan toplum kesimlerinin hak talepleri olmutur.59 Nfusun yaklak %10nu oluturan Bidunlar, 18 ubat 2011 tarihinde, temel vatandalk haklarndan yararlanma talebiyle ilk kez ayaklanm ve bu doal taleplerine ramen polisin sert mdahalesine maruz kalmlardr. Onlarcas yakalanarak tutuklanan Bidunlar, gsterilere devam etmeleri ve/ya katlmalar durumunda aileleriyle birlikte lkeden karlma tehdidi ile kar karya kalmlardr.60

f)

Umman

Dier Krfez lkelerinden farkl olarak halknn neredeyse tamam Haricilik geleneinin devam olan badiye mezhebine mensup bulunan Umman, ekonomik bakmdan KKin en zayf lkesidir. Grece kapal bir toplumsal yapya sahip olan Umman, blgesel gelimelerden en az etkilenecek lkelerin banda grlmesine ramen isyan dalgasnn Ummana sramas pek oklarn artmtr. Fakat Bahreynin aksine Umman, lkede yaanan halk ayaklanmalarn barl yollardan bastrmay baarmtr. 17 Ocakta kk gruplar halinde protestolara balayan halk, 13 Maysta gsterilere tamamen son vermitir.61 Gstericilerin talepleri siyasal katlmdan ziyade istihdamn ve maalarn artrlmas ve yolsuzluun nlenmesiyle ilgili olmutur. ubat ayndaki gsterilerin ardndan 1970den bu yana lkeyi yneten Sultan Kbus, ayaklanmalar durdurmak iin 50 bin yeni i imkan salanacan, yolsuzluk sulamalar karsnda kabinede bakann deitirileceini, yakn dnemde meclis seimleri yaplacan, ura Konseyinin yetkilerinin geniletileceini ve aylk 390 dolar isizlik paras verileceini aklamtr.62 Sultan Kabusun en nemli reformu, sultann veliahtn seen kurula iki sivil atamas ve milletvekillerine dokunulmazlk vermesi olmutur.63
56. 57. 58. Kuwaiti Emir to Hold Crisis Meeting after Three Ministers Quit Over Protests, The Guardian, 28 Kasm 2011. Kuwait Security Crackdown after Crowd Storms Parliament, Kamrava, The Arab Spring and the Saudi-Led Counterrevolution, s. 98.

1990-1991 Krizi sonrasnda bir trl eski poplaritesini ve siyasi ve ekonomik gcn yakalayamayan ve o tarihten itibaren dk bir siyasi profil izen Kuveyt, Arap isyanlar srasnda dier Krfez lkelerinin etkisinde bir siyaset izlemitir.

59. In Kuwaits Arab Spring, Bidun Fight for Citizenship, Middle East Voices, 23 Ocak 2012, http:// middleeastvoices.voanews.com/2012/01/in-kuwait%E2%80%99s-arab-spring-bidun-fight-for-citizenship, Eriim Tarihi: 12 Temmuz 2012. 60. 61. 62. 63. Katja Neithammer, Calm and Squalls: The Small Gulf Monarchies in the Arab Spring, SWP, ubat 2012, s. 15. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 9. Oman Protests Spread, Road to Port Blocked, Reuters, 28 ubat 2011. Neithammer, Calm and Squalls: The Small Gulf Monarchies in the Arab Spring, s. 15.

21

S E TA A N A L I Z

3.

ARAP BAHARININ KRFEZ LKELERNN DI POLTKALARI ZERNDEK ETKS

Krfez lkeleri Arap dnyasndaki ayaklanmalara, ekonomik imknlar sunmak, baz siyasi reformlar balatmak, siyasi basklar arttrmak ve askeri mdahalelerde bulunmak gibi farkl tepkiler vermitir. Krfez lkeleri temelde Krfez blgesi dnda gerekleen ayaklanmalarda muhalif gruplarn yannda yer alm, ancak kendi blgelerinde meydana gelen ayaklanmalara farkl yaklamtr. Dier lkelerde deiim glerini destekleyen Krfez lkeleri, kendi blgelerindeki her trl deiim aktrne kar ikili

Krfez lkeleri temelde Krfez blgesi dnda gerekleen ayaklanmalarda muhalif gruplarn yannda yer alm, ancak kendi blgelerinde meydana gelen ayaklanmalara farkl yaklamtr.

ve/ya ok tarafl sert nlemler almaktadrlar. Bundan dolay, Krfez lkelerinin Arap isyanlarna kar tutumu ifte standart gstermitir. rnein, Krfez monarileri Libya ve Suriyede deiimi desteklerken, Bahreynde karlarnn tehlikeye girme riski olduu iin sessiz kalmtr. Krfez lkelerinin bu ifte standart politikas, uzun vadede bu lkelerin mevcut blgesel konumlarn devam etmeye yeterli olmayacak ve blgeye baklarn dntrecektir. Bu blmde Krfez lkelerinin Arap isyanlar karsnda d politika alannda kar karya kald ikilemler ksaca analiz edilecektir.

a)

Siyasal slamclara Destek Verme-Vermeme kileminde Krfez lkelerinin slamcla Bak

Krfez lkeleri, dier Arap lkelerindeki rejim deiikliklerinde ve halklarn farkl aralarla desteklenmesinde kilit bir neme sahiptir. Krfez lkelerinin kendi ierisindeki sorunlardan kurutulup kurtulamayaca hala sorun olmaya devam ettiinden, yeni siyasal glerle ilikilerde tekdze bir bak asnn olduunu sylemek gtr. rnein Katar, Hamas ve hvan- Mslimin gibi muhalif slamc siyasal parti ve hareketlerle iyi ilikiler iindeyken, Suudi Arabistan, BAE ve Bahreynin Arap Bahar sonras dnemde, ncesinde de ok scak ilikileri olmad bu aktrlere kar tedirgin yaklamaya balamtr. Krfez lkelerinin, Arap Baharnn Kuzey Afrika lkeleri bata olmak zere Arap lkelerindeki en nemli siyasal aktrlere dntrd Krfez blgesi dndaki slami hareketleri ve slamc siyasal partileri desteklemesi, yeni dnemin siyasi glerini desteklemek anlamna gelmektedir. Bunun zerine, uzun yllardr bu hareketleri finansal olarak destekleyen Krfez lkeleri, Arap isyanlar srecinde dindar Arap halkna alternatif bir siyasal rejim sunarak Krfez hanedanlklarnn sorgulanmasna yol atklar iin bu gruplar tehdit olarak alglamaya, dolaysyla Selefiler dndaki slami gruplar ve partileri tekiletirmeye balamtr.

b)

Ulusallk-Blgesellik kileminde Krfez lkelerinin Btnleme abalar64

Arap isyanlarnn estirdii deiim rzgar, bir taraftan her bir lkenin kendi ulusal artlarn ve karlarn dikkate alarak baz tedbirler almasn gerektirirken, bir taraftan da blgedeki benzer konumda ve durumda bulunan lkelerle daha yakn bir ibirli22
64. Bu ve benzeri ikilemlerin daha ayrntl bir analizi iin bkz. Silvia Colombo, Unpacking the GCCs Response to the Arab Spring, Sharaka, Temmuz 2012.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

ine ynelmesini gerekli klmtr. Arap Bahar Krfez lkelerinin kendi aralarndaki askeri, siyasi ve ekonomik ilikilerine derinletirilmesine ve Krfez birlii Konseyi (KK) balamndaki ibirliinin glendirilmesine yol amtr. Dolaysyla KKin genel mnda Arap baharndan glenerek ktn sylemek imdilik mmkn grnmektedir. Bunun en nemli sebeplerinden bir tanesi, isyanlar sonras yeni dzende ye lkelerin zellikle gvenlik konusunda KKin glendirilmesi gerektiine ve ortak hareket etmenin gerekliliine olan inancnn glenmesi olmutur.65 Arap isyanlar blge dengelerini sarsmaya balaynca Krfez lkeleri hem dikey/kurumsal hem de yatay/ corafi dzlemde btnleme abalarn arttrarak KKi dntrmeye almlardr. Yatay dzlemde (corafi boyutta) ilk kez genileme sreci balatarak nemli bir adm atan Krfez lkeleri, Mays 2011de ekonomik kayglardan ziyade siyasi etki alann geniletmek ve gvenlik salamak amacyla Fas ve rdnn KK yeliini gndeme getirmi,66 bununla da blgedeki monari rejimleri arasnda siyasal bir dayanma ve ibirlii mekanizmas gelitirerek Krfez alt-blgesindeki mevcut durumun devam etmesini amalamlardr. Krfez lkeleri dikey dzlemde (kurumsallama boyutunda) de KK balamnda deiimi farkl boyutlara tayarak kurumsallama srecini devam ettirmilerdir. randan alglanan gvenlik tehdidi ve bu tehdidi bertaraf etme noktasnda Amerikan desteine olan gvensizlik Krfez lkelerini d politika ve savunma konular da dhil siyasal anlamda birlik olmaya yneltmitir.67 Aralk 2011deki KK zirvesinde Suudi Kral Abdullahn siyasi, ekonomik ve gvenlik balamnda birlik olma arsnda bulunmas ve bu amala gerekli almalar yrtecek bir komisyon kurulmas olmutur.68 Avrupa Birlii benzeri bir yaplanma ngren Suudi Kral, egemenlik haklarndan feragat etmeyecek lkelerin d ilikiler, gvenlik, askeriye ve ekonomi gibi konularda birlikte karar almasn gerektirecek bir mekanizmann kurulmas teklifinde bulunmutur. Kral Abdullahn bu teklifini genelde Arap isyanlar ve zelde Bahreyndeki istikrarszla tepki olarak okumak mmkndr. Bununla beraber kararn ye btn lkelerin ortak karar olmadn ve ye her lkenin farkl ekinceleri olduunu da belirtmek gerekmektedir.69 Kuveyt ve BAE gibi kk Krfez lkelerinin egemenlik ve nfuz kayb korkusuyla blgesel bir btnlemeden yana olmadklar bilinmesine karn randan alglanan tehdit ve Arap isyanlarnn rejimleri sona erdirme korkusu da aksi ynde bir baskya neden olmaktadr. Askeri ve siyasi ibirliinin en arpc rneklerinden biri lkedeki ayaklanmalar srasnda Bahreyn ile Suudi Arabistan arasnda yaanm ve siyasi btnleme srecinde iki lke arasnda bir antlama imzalanmtr.70 ran, Yarmada Kuvvetlerinin Bahreyne girerek protestolar kontrol etmesini haksz ve gayri slami bulmutur. ran parlamentosundan 257 milletvekili tarafndan yaplan or65. 66. 67. 68. 69. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 22. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 22. Joshua Tietelbaum, Gulf Monarchies Confront the Arab Spring, BESA, 12 Haziran 2011. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 23. Caroline Crouch, Gulf Considers Political Union to Handle Iran and Arab Spring, USIP, 1 Mays 2012.

randan alglanan gvenlik tehdidi ve bu tehdidi bertaraf etme noktasnda Amerikan desteine olan gvensizlik Krfez lkelerini d politika ve savunma konular da dhil siyasal anlamda birlik olmaya yneltmitir.

23

70. Bahreynden rana Kar Siyasi Birlik Hamlesi, Timeturk, 14 Mays 2012, http://www.timeturk.com. tr/2012/05/14/bahreyn-den-iran-a-karsi-siyasi-birlik.html, Eriim tarihi: 7 Austos 2012.

S E TA A N A L I Z

tak bir aklamada bu mdahalenin Suudi Arabistan bakmndan tehlikeli durumlara neden olaca belirtilmitir.71 KK ise bu aklamay rann yaylmac ve saldrgan tavrnn yansmas olarak deerlendirmitir. Krfez lkelerinin mezhep atmas konusunu gndeme getirmesi ve rann mezhepilik yaparak tehdit oluturduunu ileri srmesine dikkatli yaklalmas gerekmektedir. Krfez monarilerinin ynetimindeki aileler iktidarda kalmak iin mezhep atmas zerinde ok fazla durmulardr. Her ne kadar bu lkelerde mezhep farkllklar varsa da Suudi Arabistan ve Bahreyn gibi Krfez lkeleri protestoculara kar yaptklarn merulatrmak iin mezhep kartn arasallatrlmtr.72

Arap bahar ile birlikte zellikle Suudi Arabistan ve Katar blgesinde itici ve organize edici lkeler konumuna gelmilerdir.

Msr, Irak, Suriye ve Libya gibi gl Arap lkelerinin siyasal istikrarszlk iinde olmalar dolaysyla Krfez lkeleri, daha nce etkisiz olduklar Arap Birliinde de baskn konuma gelmi ve Arap dnyasndaki ekonomik ilikiler ile finansal ve yatrm sektrlerindeki hakimiyetlerini perinlemilerdir. Ayrca medya sektrndeki glerini de arttrm ve muhaliflerinin alanlarn daraltarak sylemlerini zayflatmlardr. Arap bahar ile birlikte zellikle Suudi Arabistan ve Katar blgesinde itici ve organize edici lkeler konumuna gelmilerdir.73 Katarn Libyaya mdahaleyi onaylamas ve hatta askeri ve ekonomik destek vermesi,74 bunun yan sra Suudi Arabistanla birlikte Yemende blgesel ve uluslararas destek olmakszn tek bana arabuluculuk yapmalar da iki lkenin tarihinde nadir grlen giriimlerdir. Bu faaliyetlere ek olarak iki lke medyalar, el-Cezire bata olmak zere, Libya ve Suriyeye odaklanarak muhaliflere destek vermek suretiyle Arap halknn halkn algsn ekillendirmitir. Bunlardan hareketle Krfez lkelerinin Arap isyanlar karsnda sadece diplomatik zm yollar kullanmak yerine, hedeflerine ulamak iin askeri, ekonomik ve medya kanallarn kullandn sylemek mmkndr. Mevcut durumda Krfez lkeleri sadece Suriye rejiminin dmesini hedefledii ve kaynaklarn da bu dorultuda kulland herkese bilinmektedir. Suriyedeki rejimin devrilmesi Krfez lkeleri iin elbette sadece demokratikleme hareketlerine destek manas tamamakta bunun yan sra iki adan nem arz etmektedir: birincisi gvenlik tehdidi alglandnda rana taarruzu kolaylatrmak ve dieri de Lbnanda Hizbullahn gelimesini engelleyerek kontrol altna almak ve hatta sonunu getirmektir.75

c)

Krfez-Krfez D kileminde Krfez lkelerinin Arap Dnyasna Baklar

Krfez ile Krfez d lkeleri ayrm daha ok snfsal bir ayrmdr. Zengin Krfez lkeleri ile fakir Krfez d Arap lkelerinin sorunlar ile siyasal, toplumsal ve ekonomik durumlar farkllk arz etmektedir. Bu farkllklar bu iki lke grubunun i ve d politi71. 72. Ahmadi-Nejad Condemns Foreign Troops in Bahrain, Financial Times, 16 Mart 2011. Barah Mikail, Secterianism after the Arab Spring: An Exaggerated Spectre, FRIDE, Haziran 2012, s. 3. n xaggerated pectre,

24

73. Ibrahim al-Amin, Gulf States and Turkey Going All-Out Against Syria, Alakhbar English, http://english.alakhbar.com/node/8175, 6 Haziran 2012. 74. 75. We had boots on ground in Libya, Saudi Gazette, 24 Ekim 2011. , Fares al-Khattab, Gulf States Seek to Manage the Arab Spring, Al Monitor, 28 ubat 2012,

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

kalarnn da farkl ekillenmesini beraberinde getirmitir. Krfez lkelerinin, ekonomik kalknma sorunlar dolaysyla kendileri dndaki lkelere baklar genel anlamda olumsuzdur. Dolaysyla blge lkeleri hakknda kategorik bir dnceye sahiptirler. Krfez lkeleri ierde reform yanls hareketlere kar karken kendi blgesi dndakileri desteklemitir.76 Krfez lkeleri zellikle 1981de Krfez birlii Konseyinin kurulmasndan bu yana blge dnda kalan aktrlere kar ortak tavr taknagelmitir. Krfez lkeleri genel manada blge dndaki protestolar desteklerken blgedeki gsterilerin etkili olmasna ve yaylmasna msaade etmemitir. Arap Bahar ve blgedeki ayaklanmalar Krfezdeki rejimlerin istikrarna ve varlna bir tehdit olarak alglanmtr. Dnyadaki en muhafazakr rejimler arasnda olan Krfez monarileri bu tehdidi bertaraf etmek iin iki yol kullanm bir taraftan siyasal ve ekonomik alanda etkisiz birka reform yapm, dier taraftan da ayaklanmalara baskyla ve iddetle karlk vermi, hatta askeri mdahalede bulunmulardr. Zenginliklerinin ne kadar sre iin kalc olaca belirsiz olan Krfez lkelerinin petrol ve doalgazdan elde ettii zenginliin blm sorununun ortaya kmas ve halkn beklentileri arttka lke kaynaklarndan elde edecei payn da artmas muhtemel grnmektedir. rnein, Arap Baharndan dolay 2011 ylna ait milli gelirlerinin %12,8i kadar sosyal harcama yapmak zorunda kalan Krfez lkeleri, yakn gelecekte ekonomik sorunlarla ve enflasyon basksyla kar karya kalacaktr. Bu potansiyel sorunlar amak iin Krfez lkeleri bir byme ve yatrm stratejisi belirlemek ve ayn zamanda vatandalaryla srdrlebilir bir toplumsal szleme yapmak durumundadr.

Krfez lkeleri potansiyel sorunlar amak iin bir byme ve yatrm stratejisi belirlemek ve ayn zamanda vatandalaryla srdrlebilir bir toplumsal szleme yapmak durumundadr.

d)

Monari-Cumhuriyet kileminde Krfez lkelerinin Rejim Sorunu

Arap isyanlaryla birlikte Ortadouda bulunan hem cumhuriyet hem de monari rejimlerinde siyasal deiim kanlmaz hale gelmitir. Krfez monarilerinin de yaanan bu deiimden payn alarak birer aile rejimi ve hanedanlktan daha kurumsal ve anayasal bir sisteme doru dntrmek zorunda kalacaklarn sylemek mmkndr. Blgede yaananlara paralel olarak er ya da ge bu lkelerde meruti rejimlere doru giden ve reformlarn yaplmasn ngren bir srecin balayaca ngrsnde bulunmak da mmkndr. Krfez lkeleri genel manada blge artlarna ve tarihsel tecrbesine daha yakn grdkleri monari ynetimlerinin deil, Batdan ithal edilen bir siyasal ynetim biimi olan cumhuriyet rejimlerinin sorunlu ve halktan kopuk olduunu dnmektedirler. Arap isyanlarnn balatt sreten anlald kadaryla sekler cumhuriyet rejimleri bir bir derken, monari rejimleri de kanlmaz olarak reform srecini balatacaklardr. KK lkeleri muhalefetin sessizliini sonsuza dek satn alamayacaklarn anlamak durumundadrlar. Bu, ksa ve orta vadede Krfez lkelerinin
25
76. Colombo, Unpacking the GCCs Response to the Arab Spring, s. 2.

S E TA A N A L I Z

siyasi zorluklarla ba edebilecekleri anlamna gelmemektedir, nk uzun vadede halkn beklentilerinin artma ve farkllama ihtimali mevcuttur. Kald ki cumhuriyet rejimine sahip bir Yemenin aday olmasyla monariler kulb olarak telakki edilen KKin de bu zelliini kaybetme ihtimali bulunmaktadr. Cumhuriyet-monari ikileminde Krfez lkelerinin ifte standardn aklayan baka bir husus da monarilerle ynetilen bu lkelerin cumhuriyet rejimlerine ynelik olumsuz tavrlar olmutur. Krfez lkeleri kendileri gibi monari rejimleriyle ynetilen Fas ve rdndeki kk apl ayaklanmalara destek vermezken, birer cumhuriyet

KK lkeleri, muhalefetin sessizliini sonsuza dek satn alamayacaklarn anlamak durumundadrlar.

olan Libya, Tunus, Msr ve Suriyedeki gsterilere en azndan belli bir aamadan sonra maddi ve manevi desteklerini esirgememilerdir. Krfez lkelerinin kurduu KK bile bir monariler kulb olarak bilinmektedir. Fas ve rdnde kraliyeti koruma ynnde aklamalar yapan Krfez lkeleri, Yemendeki olaylara el-Kaideyle irtibatlandrarak terrizm kartl olarak grmtr. Daha nce Yemende ii Husilere kar Abdullah Salih ynetimiyle ibirlii yapmalarna ramen karmaann uzun srmesi zerine KK, Salihin dokunulmazln salayarak grevi brakmas konusunda ikna etmitir. Suudi Arabistan bata olmak zere Krfez lkelerinin Salihin kalmas konusunda srarc olmamalarnn nedenlerinin banda Yemenin cumhuriyet rejimine77 ve komu lkeleri istikrarszla itecek byklkte bir nfusa sahip olmas gelmektedir.

e)

Snni-ii kileminde Krfez lkelerinin Mezhep Sorununa Bak

Arap Baharnn Krfez lkeleri zerindeki en nemli etkilerinden biri mezhepler aras gerginlik oluturmas ve/ya mevcut gerginlii arttrmas olmutur. Hemen btn Krfez lkelerinde hem ii hem de Snni mezhep mensuplarnn bir arada yaamas bu lkelerdeki potansiyel siyasal sorunlarn reel siyasi sorunlara dnmesine yol amaktadr. Baz lkelerde aznlk mezheplerin iktidarda bulunmas blgede ciddi bir siyasal gerginlik nedeni olmu, bununla balantl olarak Arap isyanlaryla birlikte Krfez lkeleri randan daha fazla tehdit alglar hale gelmilerdir. randan alglanan tehditteki art dier blgesel glere, zellikle Trkiyeye olan bamll ve ihtiyac da arttrmtr. Krfez lkeleri Arap Baharna kar tavr alrken mezhepilik kartn oynamlardr. Esasnda Snni-ii ikilemi Krfez lkelerinin daha ok rana kar kullandklar bir karttr. Katar, BAE ve Kuveytte iiler dier lkelere oranla ekonomi ve sosyal konularda daha btnlemi ve daha az siyasallamtr. Ancak Suudi Arabistan ve Bahreynde iiler ekonomik, siyasi ve sosyal olarak marjinalletirilmitir. Bunun yan sra iiler bu lkelerde sosyal birliktelik ve ulusal istikrara da tehdit olarak alglanmlardr. zellikle nfusun %70ini oluturduklar Bahreynde iiler genellikle petrol endstrisinde almakta ve rejime ciddi bir tehdit oluturmaktadrlar. Krfez lkeleri, rann Bahreyne
26
77. Colombo, Unpacking the GCCs Response to the Arab Spring, s. 3.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

mdahale ederken ve Suriyede muhalifleri desteklerken ii hilalini argman olarak kullandn ileri srmlerdir. Bahreynde gstericilerin rann karlarna hizmet ettiklerini sylemek mmkndr. Mezhep farkllklar Suudi Arabistan iin her zaman hassas bir durum olmutur. Nitekim Suudi Arabistann daha nce Hsn Mbareke ve Zeynel Abidine destek verme nedenlerinden birisinin, bu lkelerin Suudi Krallnn kendi kendine stlendii Snni slam liderliine zarar vermiyor olmalar olarak ileri srlmtr.78 Yeni dzende Suudi Arabistan her zaman olduu gibi muhafazakr bir anlayla Selefileri desteklerken, Katar hem Selefileri hem de lml slamclar desteklemektedir.

4.

ARAP BAHARI SRECNDE KRFEZ LKELERNN TRKYE LE LKLER

Arap Bahar genel blgesel dengeleri deitirdii gibi Trkiye-Krfez lkeleri arasndaki siyasal ve ekonomik ilikilerin seyrini de etkilemitir. Taraflar deien artlara ve muhtemel gelimelere gre ikili ve ok-tarafl ilikilerini yeniden tanmlamak durumunda kalmlardr. Esasnda Arap isyanlarnn ortaya kard artlarn Trkiye-Krfez ilikilerine genellikle olumlu bir etki yaptn sylemek mmkndr. Blgesel ve uluslararas zmszle doru giden Arap isyanlarnn en sorunlu cephesi olan Suriye konusundaki yakn ibirlii ve blge lkelerinin randan alglad tehdit taraflar birbirine yaknlatrmtr.

Esasnda Arap isyanlarnn ortaya kard artlarn TrkiyeKrfez ilikilerine genellikle olumlu bir etki yaptn sylemek mmkndr.

a)

Siyasal likiler

Trkiye ile Krfez lkeleri cumhuriyet rejimlerinde meydana gelen Arap isyanlarna ynelik benzer politikalar izlemilerdir. ki taraf da halkn taleplerinin karlanmas konusunda mevcut rejimlerin karsnda yer alm ve isyanc ve/ya devrimci kesimleri desteklemilerdir. Ancak hem Krfez lkeleri hem de Trkiye deiimin blgesel kaosa yol aamayacak ekilde devam etmesini, yani tedrici olmasn savunmulardr. Blgesel istikrarn srdrlmesi gibi baz konularda benzer politikalar izleyen Krfez lkeleri ile Trkiye, isyan dalgasnn kapsam ve derinlii konusunda farkl dnmektedirler. Krfez lkeleri isyanlarn ve rejim deiikliklerinin cumhuriyeti rejimlerle snrl kalmasn ister ve beklerken Trkiye, Krfez monarilerinin de siyasi anlamda yeniden yaplanma srecine girmesinin ve halkn siyasal srece daha etkin bir ekilde katlmnn salanmasnn altn izmitir.79 Dolaysyla Krfez lkeleri statkocu bir tavr taknrken, Trkiyenin deiimden yana bir siyaset izlediini sylemek mmkn78. Ayrca Msr ile Tunusun Suudi Arabistan bakmndan iki nemli zellii daha vardr. ii nfus barndrmayan bu iki lkenin ran ile ilikileri genel manada iyi deildir ve Suudi Krall bu lkelerle ran kartl zerinden iyi ilikilere sahiptir. 79. Bu ynde rnek bir aklama iin bkz. No: 72, 17 Mart 2011, Bahreynde Meydana Gelen Olaylar Hk., Dileri No: de de , Bakanl Web Sayfas, http://www.mfa.gov.tr/no_-72_-17-mart-2011_-bahreyn_de-meydana-gelen-olaylar-hk_.tr.mfa.

27

S E TA A N A L I Z

dr. Krfez lkeleri demokratikleme, i siyasal istikrar ve ekonomik kalknma ynnde att baarl admlar neticesinde blgede nemli bir g haline gelen Trkiye ile blgesel istikrarn korunmas n kouluyla zellikle ekonomik alandaki ilikilerini gelitirmeye byk nem vermilerdir. Ekonomik forumlarn daha sk toplanmas, ticaret hacminin arttrlmas ve vize uygulamalarnn deitirilmesi gibi atlmlar sonucunda Krfez lkeleri sahip olduklar sermayeyi, gvenli bir yatrm mekn olan Trkiyede yatrma dntrmeye almaktadrlar. lk rejim deiikliinin gerekletii Tunusta halkn kendi kaderini belirleme giriimini demokratikleme balamnda alklayan

Krfez lkeleri pek ok alanda att baarl admlar neticesinde blgede nemli bir g haline gelen Trkiye ile blgesel istikrarn korunmas n kouluyla zellikle ekonomik ilikilerini gelitirmeye byk nem vermilerdir.

Trkiye ile blge gereklerinden uzak sekler bir rejimin yklmasn olumlu karlayan Krfez lkeleri ayn tarafta yer almlardr. Her ne kadar Bin Alinin lkesine gelmesine msaade etse de Suudi Arabistan dhil Krfez lkeleri Bin Ali rejiminin devam konusunda bir aba iinde olmamlardr. Tunusta Arap isyanlarnn genel seyri hakknda bir kanaat olumadndan dolay Suudi Arabistan gibi baz Krfez lkeleri Bin Ali rejimine destek vermi, fakat daha sonra Trkiyenin bandan beri destekledii yeni siyasal glerle ibirliine gitmitir. Bin Ali rejiminin dmesinden sonra da taraflar Nahda bata olmak Tunustaki siyasal partilerle ilikilerini gelitirmi ve lkenin istikrara kavumas iin aralarnda ibirlii yapmlardr. Libyada ise balangtaki tereddt dneminden sonra Krfez lkeleri ve Trkiye Batl glerle birlikte hareket ederek Kaddafi rejiminin dmesi iin muhaliflere her trl destei salamlardr. Krfez lkeleriyle Trkiyenin izledikleri siyasetin rtt en nemli blgesel konu Suriye krizi olmutur. Trkiye Dileri Bakan Davutolunun temel parametrelerini belirledii Ortadou siyasetinin baars iin, Krfez lkeleri ise ran blgede tecrit etmek amacyla Suriyedeki Baas rejiminin deimesi iin ura vermektedir.80 Bu noktada KK yesi lkelerle Trkiye arasndaki ilikilerin belirlenmesinde, Trkiyenin ekonomik anlamda gelime gstermesi ve mezhepsel anlamda ounluk olarak Snni slam benimsemesi, Trkiyenin rann blgedeki muhtemel etkisini dengelemesi noktasnda nem tamaktadr. Suudi Dileri Bakan Suud el-Faysal bunu Trkiye ile KK dileri bakanlar 28 Ocak 2012 tarihinde stanbulda toplanarak Suriye rejiminin muhaliflere ynelik baskc siyasetini grtkleri toplantnn ardndan ifade etmi ve Trkiyeye blge lkelerinin iilerine mdahale etmedii iin teekkr etmitir.81 Arap Dnyas ile Avrupallarn bekledii BM mdahalesini destekleyen ve in ile Rusyann vetosunun blgeye zarar verdii dnen taraflar, ayn zamanda blgesel giriimlerde de bulunmaya almlardr.82 Suriye krizinin blgesel bar, istikrar ve refahn salanmas nnde en ciddi engel olduunu ilan eden Krfez lkeleri ile Trkiye, Suriye konusunda ibirlii yapmaya devam edeceklerini ilan etmilerdir.83 Ancak

80.

Aaron Stein, Syria, Turkey and the Gulf States, SES Trkiye, 13 Eyll 2011. Mahmut Grer, Trkiye-Krfez zirvesine Suriye-ran damgas, Akam, 28 Ocak 2012. Gulf Cooperation Council and Turkey Hold Talks on Syria, The National, 28 Ocak 2012. Ibrahim al-Amin, Gulf States and Turkey Going All-Out Against Syria, Al Akhbar, 6 Haziran 2012.

28

81. 82. 83.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

Suudi Arabistan, Msrn yeni Cumhurbakan Mursinin giriimi zerine Trkiye, ran ve Suudi Arabistann davet edildii drtl toplantya da katlmamtr. Diplomatik anlamda Krfezin en ne kan lkesi Katar ve Trkiyenin son dnemlerde uygulad d politikada ortak bir ilke etrafnda hareket ettiklerini sylemek mmkndr.84 Nitekim iki lkenin Arap Bahar ncesi dnemde blgesel problemlerde ortak arabuluculuk giriimleri olmutur.85 Katar ile Suudi Arabistan Suriye konusunda da Trkiye ile birlikte inisiyatif alm ve blge lkelerinin Suriye siyasetinin belirlenmesinde etkili olmulardr. Esad rejimi tarafndan terristleri desteklemekle sulanan bu lke, Suriyede artan iddetin sona ermesi iin Esadn acilen ynetimi terk etmesi gerektiini aklamlardr. Bu lke ayn zamanda Esad rejimine kar birlik olmalarn salamak iin yrtt abalar balamnda muhaliflere parasal ve siyasal destek de salamlardr.86 Ancak Esad sonras Suriyenin, Saddam sonras Iraka dnmemesi iin alnmas gereken tedbirler konusunda Krfez lkeleri ile Trkiye arasnda tam mutabakat yoktur. rnein, Trkiye hvan izgisindeki aktrlerle daha yakn ilikiler gelitirirken, Suudi Arabistan Selefi gruplara daha yakn durmaktadr. Her ne kadar Tunus ve Msrda iktidara gelen Mslman Kardelerin destekledii siyasi partiler Krfez lkelerine yakn dursa da,87 bu durum yeniden ekillenen blgede, greceli de olsa bir istikrar yaandnda, g dengelerini daha ok etkileyecektir.

Trkiye ve Krfez lkelerinin dier lkelere gre daha istikrarl olmas, ticari admlar ilerletmek iin gvenli bir zemin salamtr.

b)

Ekonomik likiler88

Arap isyanlarnn yol at ekonomik istikrarszlk ile Avrupa lkelerinin iinde bulunduu durgunluk Trkiyenin blgeye ynelik ekonomik ilikilerinin daha da gelimesine neden olmutur. Trkiye ve Krfez lkelerinin dier lkelere gre daha istikrarl olmas, ticari admlar ilerletmek iin gvenli bir zemin salamtr. AK Parti iktidar ile birlikte Krfez lkeleri ile Trkiye arasnda balayan ekonomik ibirlii Arap Bahar srecinde de devam etmitir. Baarl bir ekonomik kalknma hamlesi erevesinde Krfez sermayesi Trkiyeye aktarlm, Trk firmalar ise byk ihaleler alarak Krfezde nemli projelere imza atmlardr. Taraflar arasnda sklaan st dzey ziyaretlerle uzun dnemli bir stratejik ortakln temelleri atlmaya allmakta, ticari hareketlilii kolaylatrmak adna vizelerin kaldrlmas gndeme getirilmektedir.
84. Trkiyenin Krfezdeki gvenlik ikileminde oynayabilecei muhtemel rol hakknda bkz. Birol Bakan, Turkey-GCC Relations: Is There a Future, Insight Turkey, c. 13, n. 1, 2011, ss. 159-173. 85. Giorgio Cafiero, Is Qatars Foreign Policy Sustainable?Jadaliyya, 28 Haziran 2012. 86. Aaron Stein, Geo-politics Overshadow Turkeys Shallow Relationship with Gulf States, SES Trkiye, 2 Haziran 2012. 87. Abdullah Aydoan Kalabalk, Suud-ran hattnda hvan iktidar, Sabah / Perspektif, 11 Austos 2012. 88. Trkiye pazar, sermaye youn Krfez lkelerinin yatrm yapabilecekleri en gvenilir pazarlardan biri haline gelmitir. Son dnemde blgenin neredeyse tek istikrarl pazar haline gelen Trkiyedeki Krfez sermayesinin yatrmlarnda ciddi bir art olmutur. Blgenin ciddi bir istikrarszlk iinde bulunduu Arap isyanlarnn ilk ylnda bile Trkiyenin Krfez lkeleriyle ekonomik ilikileri gelierek devam etmitir. rnein, 2011 ylnda bir nceki yla oranla Trkiyenin Suudi Arabistana ihracat %25, ithalatnda ise %41 orannda bir art grlmtr. Benzer biimde Ummana ihracat %66, ithalat da %43; BAEne ise ihracatnda %11, ithalatnda ise %136 orannda bir art gzlenmitir.

29

S E TA A N A L I Z

Trkiye ile Krfez lkeleri arasnda hem ikili hem de KK ile ortak i forumlar oluturulmu ve taraflar arasnda salk, enerji, turizm ve tarm gibi alanlarda ortak teebbsler gerekletirilmitir. KK ile Trkiye arasnda bir serbest ticaret antlamasnn imzalanmas ve tarihi Hicaz Demiryolu projesi yeniden canlandrlarak Krfez ile Trkiyenin demiryoluyla birbirine balanmas bile gndeme gelmitir. Gelien ekonomik ilikilerin neticesinde 2002 ylnda 1,5 milyar dolar olan taraflar arasndaki ticaret hacmi, 2011 ylnda yaklak 12 milyar dolara kmtr.89 Trk mteebbislerin Krfez lkelerinde atklar byk alveri merkezlerinin says 100 gemitir.90

2012 ylnn ilk alt aynda Arap lkelerinden Trkiyeye gelen turistlerin saysnda yaklak %71lik bir art olmutur.

Trkiye Birinci-KK Forumu Toplants 6-7 ubat 2012 tarihlerinde Babakan Tayyip Erdoan, taraflar temsil eden bakanlar ve KK Odalar Birlii Bakan Kemal Salih ve TOBB Bakan Rfat Hisarcklolunun katlmlaryla stanbulda toplanmtr. Toplantda taraflar arasndaki ticaret ve yatrmlarn arttrlmas, yatrm ortamnn analizi, i kadnlar arasndaki etkileimin gelitirilmesi gibi konularda fikir teatisinde bulunulmutur.91 Foruma, ayrca taraf lkelerden gelen st dzey yneticiler ve i dnyasndan temsilciler katlmtr. Forum kapsamnda Trkiye ile Krfez lkeleri arasndaki yatrm potansiyelinin ve blge ii ticaretin gelitirilmesi, kadn giriimcilii, ulatrma, bankaclk, enerji, tarm ve gda, altyap/inaat ve KOBlerin gelitirilmesi gibi konularn kapsayan ezamanl oturumlar dzenlenmi, ayrca foruma katlan i dnyas temsilcileri arasnda ikili grmeler gerekletirilmitir. Ekonomi Bakan Zafer alayan, ticari hareketlilii kolaylatrmak adna Trkiye ve KK yesi lkeler arasnda vizelerin karlkl olarak kaldrlmasn ve serbest ticaret anlamalarnn imzalanmasn gndeme getirmitir.92 Arap lkelerinde sren siyasal istikrarszlk ile yabanclarn mlk edinmelerinin kolaylatrlmas ynndeki mevzuat deiiklii, siyasal istikrar ve yksek ekonomik byme gibi Trkiyedeki olumlu gelimeler sonucunda 2012 ylnn ilk alt aynda Arap lkelerinden Trkiyeye gelen turistlerin saysnda yaklak %71lik bir art olmutur.93 Msr, Lbnan, Suriye ve Libya gibi lkelerdeki istikrarszlk dolaysyla Arap lkelerinden ekilen turistler Trkiyeye ynelmitir. Krfez ynetimleri vatandalarn sorunlu blgelere gitmemeleri ynnde ikaz etmelerinin de etkisiyle Haziran 2012 tarihi itibariyle bir nceki yla oranla BAEnden Trkiyeye gelen turistlerin saysnda %54lk bir art grlrken, Bahreynden gelenlerin saysnda %90, Kuveytten %64 ve Katardan %92lik bir art gereklemitir.94

89. 90.

Turkey Offers Gulf Perfect Match-up, Hrriyet Daily News, 8 ubat 2012. Rory Jones, Arabian Gulf Tourists and Shoppers Ring up the Tills in Turkey, The National, 4 Eyll 2012.

91. 1st Gulf-Turkish Business Forum to be Held in Istanbul, slam Ticaret ve Sanayi Odas Web Sayfas, http:// www.iccionline.net/en/icci-en/News.aspx?id=586&&section=2, Eriim Tarihi: 31 Austos 2012.

30

92. Bakan alayandan Krfez lkelerine Vizeleri Kaldralm ars, Haberler, http://www.haberler.com/ bakan-caglayan-dan-korfez-ulkelerine-vizeleri-3336878-haberi/, 6 ubat 2012. 93. 94. Jones, Arabian Gulf Tourists and Shoppers Ring up the Tills in Turkey, Jones, Arabian Gulf Tourists and Shoppers Ring up the Tills in Turkey,

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

5.

SONU

Bugn itibariyle Arap Baharnn ve deiim/devrim srecinin tam bir bilanosunun karlmas olduka gtr. Ancak bu srecin Ortadou blgesindeki siyasal, ekonomik ve kltrel ilikileri ve yaplar derinden etkiledii ve daha da etkileyecei aikardr. Arap genlerinin ve geni halk kitlelerinin nclk ettii bu halk hareketlerinin sonucunda baz lkelerin sreci iyi ynetip ynetmemesine bal olarak kazanlar ve/ ya kayplar dierlerinden daha fazla olacaktr. Buradan hareketle denilebilir ki Krfez lkelerinin bundan sonraki srete blgesel konumunun nasl olaca veya mevcut konumu nasl korumaya alaca, bu balamda hangi lkelerle ilikilere arlk verecei nmzdeki gelimelerin seyrine ve lke ynetimlerinin bu gelimelere verecei tepkilere baldr. nk dnyann en istikrarsz blgesi olarak kabul edilen Ortadouda her an yeni siyasi ve ekonomik krizler kmas muhtemel grnmektedir. Bu sebeple Krfez lkelerinin bu yeni krizler karsndaki muhtemel tutum ve politikalarnn ne olaca ciddi nem tamaktadr. Arap bahar siyasi anlamda Krfez lkelerini glendirse de gvenlik anlamnda olumsuz etkilemitir. Bu balamda biri i dieri d olmak zere iki gvenlik tehdidi algsnn daha gl bir ekilde hissedilmesinden bahsedilebilir. Bunlardan birincisi, Arap baharnn sosyal adalet, genlerin talepleri, dengesiz nfus dalm, isizlik, demokratik gei ve anayasal reform gibi kavramlar i siyasetin ve zellikle de halklarn gndemine tanmasdr. Bu durum Krfez monarileri iin u anda rejimi tehdit eden bir sorun olmasa da artan toplumsal ve siyasal talepler potansiyel bir tehlikedir. kinci tehlike ise, Arap baharnn Krfezde bir gvenlik boluuna neden olmas ve bu dorultuda rann Krfez lkelerini bilhassa mezhepsel bir dzlemde ele geirmeye almas tehlikesidir. KKin bizzat ran devriminden sonra, ran tehlikesine kar kurulduu hatrlandnda yeni dzende ran tehdidi btn Krfez lkelerinin korkusu olmaya devam edecektir.95 Bu srete baz lkelerin blgesel ve kresel lekteki konumlarnn deimesi de kanlmazdr. nk Krfez lkelerinin Arap Baharna tepkileri byk oranda benzese de bazlarnn siyasi tutumlar arasnda ciddi farkllklar bulunmaktadr. rnein, Katar ve Suudi Arabistann Arap Baharna baklar arasnda farkllklar vardr. Suudi Arabistan blgesel gelimelere ynelik daha muhafazakar bir politika izlerken, Katar daha yeniliki bir tavr benimsemitir. Bunun yan sra, Krfez lkelerinin blgesel konumlarnn deimesinin kanlmaz olduu ifade edilmektedir. Bu deiimin ilk rneklerinden biri Katarn ABD ile ilikilerinin artmas ve Suudi Krallna alternatif bir blgesel aktr olarak n plana kmasdr. ABDnin, Katar yeni blgesel ortak olarak grmesi Krfez lkelerinin kendi iindeki dengeleri bakmndan da dikkate deerdir. Amerikan ynetiminin Katar Suudi Arabistann yerine koymay dnd ileri srlmektedir. Bunun nemli bir gstergesi de ABDnin Krfezdeki slerinden birini Suudi Arabistandan Katara tamasdr.
95. Abdullah, Repercussions of the Arab Spring on GCC States, s. 23.

Krfez lkelerinin bundan sonraki srete blgesel konumunun nasl olaca veya mevcut konumu nasl korumaya alaca, bu balamda hangi lkelerle ilikilere arlk verecei nmzdeki gelimelerin seyrine ve lke ynetimlerinin bu gelimelere verecei tepkilere baldr.

31

S E TA A N A L I Z

te yandan Suudi Arabistan da Msr, Irak ve Suriyenin g kaybetmesi ve istikrarszlk iinde olmasndan istifade ederek Arap dnyasnn lider lkesi olmak istemitir. rnein, Suudi Krall KKin nc devleti olarak inisiyatifler alm ve Arap isyanlarnn ynn monariler lehine deitirmeye almtr. Riyad liderliindeki KK de rdn ve Fas gibi monarilere destek vererek etki alann geniletmesinin tesinde Yemendeki siyasi istikrarszln giderilmesinde nc bir rol oynayarak her geen gn daha etkili bir blgesel aktr olma yolunda ilerlemeler kaydetmitir. Krfez lkeleri Arap Birlii ierisinde siyasal kararlar alnmasnda en aktif davranan ve

Krfez monarilerinin daha ak ve katlmc bir toplumsal ve siyasal yapya kavumas iin Batya olan bamllklarn azaltmalar gerekmektedir.

nclk eden lkeler olmutur. Bunu Krfez lkelerinin Msr ve Irak gibi dier gl lkelerin kendi i karklklaryla ilgilenmelerini ve dierlerinin de gerek ekonomik ve gerekse siyasi olarak bunu yapacak gce sahip olamamalarn bir avantaja evirmesi olarak yorumlamak mmkndr. Bununla birlikte, yakn gelecekte eer barl bir gei yaarsa Msr blgesel g olmaya en yakn lkedir. Bunun yannda Kuzey Afrikada Tunusun baarl bir dnm yaamas ve Libyann istikrar yakalamas da Krfez lkelerinin nemini azaltacak gelimeler olacaktr.96 Krfez lkelerinin, nfuslarnn az ve maddi kaynaklarnn bol olmasnn da yardmyla, Msr ve Suriyedeki durumun aksine, i karklklar kontrol edebilmeleri daha kolay olmutur.97 Bu lkeler, maddi aralarla halklarnn belirli taleplerinin karlanmas balamnda nemli admlar atm, ancak siyasal ve kltrel taleplerin ne ile ve nasl karlanaca konusunda ciddi gelimeler kaydetmemitir. Krfez lkeleri Yeni Ortadouda etkin bir aktr olmaya alrken ABD dnda Rusya ve in gibi kresel aktrlerin blgesel dengeler zerindeki arln yeterince hesaba katmad grlmektedir. Iraktan ekilmesinin ardndan blgedeki askeri gcnn bir ksmn Krfez lkelerine kaydran ABD, ayn zamanda Krfez lkelerini de silahlandrmaya devam etmitir. Ancak halihazrdaki ilikilerin blgesel gvenliin salanmasnda yeterli olmayaca dnlmektedir. te yandan Krfez lkelerinin ABD ve dier Batl lkelere olan bamll bu lkelerin otoriter devlet karakterlerinin deimesi nnde nemli bir engel tekil etmektedir.98 Bundan dolay da Krfez monarilerinin daha ak ve katlmc bir toplumsal ve siyasal yapya kavumas iin Batya olan bamllklarn azaltmalar gerekmektedir.

Trkiye ile likilerin Gelecei

Krfez lkelerinin Trkiye ile ilikilerinin gelecei de blgesel deiim srecinin seyriyle yakndan ilgilidir. Trkiyenin Ortadoudaki lkelerden ekonomik ve siyasal beklentilerinin yksek olmas Krfez lkelerini Trkiye bakmndan nemli klarken, bl96. 97. Marc Lynch, Will the GCC Stay on Top? Foreign Policy, 15 Aralk 2011. Lynch, Will the GCC Stay on Top?

32

98. zden Zeynep Oktav, The Gulf States and Iran: A Turkish Perspective, Middle Eastern Policy, Cilt. 18, No. 2, Yaz 2011, ss. 136-147, s. 142.

KRFEZ LKELERININ ORTADOU POLITIKASI VE ARAP BAHARINA BAKILARI

genin en istikrarl ve gl lkelerinin banda gelen Trkiye de Krfez lkeleri iin hayati nemi tamaktadr. Arap isyanlar srecinde iki taraf arasndaki ilikilerin nasl etkilenecei blgesel istikrar asndan da nemlidir. Trkiyenin Ortadoudaki gelimelere mdahil olmas konusunda Krfez lkeleri ile Trkiye arasnda bir mutabakat bulunmaktadr. Bununla birlikte, her iki tarafn karlarnn gerektirmesi dorultusunda ilikilerin gelierek devam etmesi kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Krfez lkeleri btnlklerini ve siyasal rejimlerini devam ettirmek iin dengeleyici bir lkeyle ilikileri gelitirmek zorunda kalrlarken, Trkiye de blgesel etkinliini arttrmak iin istikrarl devlet yaplaryla ilikilerini gelitirmek durumundadr. Suudi Arabistan ve Katar bata olmak zere Krfez lkeleriyle ilikilerini gelitirmeden Trkiyenin blgesel siyasetinin baarl olmas olduka zordur. Ancak Krfez lkelerinin Trkiyeye olan ihtiyac, Trkiyenin bu lkelere olan ihtiyacndan daha fazladr. Krfez lkelerinin Trkiyeyi tercih etmesinin temel nedenlerini alt maddede toplamak mmkndr: lk olarak Krfez lkeleri Trkiyeyi, Iraktaki Saddam rejiminin kmesinden sonra blgede ran ve/ya baka bir blgesel tehdidi dengeleyecek yegane devlet olarak grmektedirler. Arap isyanlar sonucunda bata Msr olmak zere Kuzey Afrikadaki rejim deiikliklerinden sonra Trkiyeye ihtiyalar daha da artm bulunmaktadr. Arap dnyasnda blgesel dengeleri salayabilecek potansiyele sahip en nemli lke olan Msr, Irak ve Suriye yaanan gelimelerden sonra bu zelliklerini kaybetmilerdir. Blgesel bir Arap gc olmadndan Krfez lkeleri, Trkiye ile her alanda ilikilerini gelitirmeyi ncelemi ve Trkiye ile bir stratejik diyalog ve/ya stratejik ortaklk sreci balatmlardr. kinci olarak, tarihsel faktrler Krfez lkelerinin Trkiyeye yaknlamasnda etkili olmutur. Krfez lkelerinin tarihte hibir zaman dorudan Trk (Osmanl) hakimiyeti altna girmemesinden dolay, bu lkelerin neo-Osmanlclk syleminden endie etmeleri sz konusu deildir. Suudi Arabistann 19. yzyl boyunca Osmanl Devleti ile yaad sorunlar bir tarafa, dier aktrlerle tarihsel dmanl bulunmayan Trkiye, Krfez blgesinde yeni bir oyuncu olarak alglanmaktadr. nc olarak, corafi konum ve bunun beraberinde getirdii artlar Krfez lkelerinin Trkiye ile ilikilerini gelitirmesine katk salamaktadr. Bir Akdeniz lkesi olan ve Krfezden olduka uzakta bulunan Trkiyenin Krfez lkelerine ynelik tehdit oluturmas iin bir neden bulunmamaktadr. Krfezin en gl lkesi ran ile Krfezdeki Arap lkeleri arasnda snr sorunlar mevcuttur. Bu durum ran en ciddi tehdit olarak ortaya karmaktadr. Buna karn, Trkiyenin Krfez lkelerine komu olmamas ve bu lkelerle snr sorunu yaamamas Trkiyenin hanesine nemli bir art olarak kaydedilmektedir. Bundan dolay da Trkiye, ran gibi mdahaleci bir askeri g olarak alglanmamaktadr. Drdnc olarak, Krfez lkelerinde, ii halka destek siyaseti balamnda rann Krfez lkelerinin iilerine kart ve slam Devriminden beri devrimci ve yaylmac bir
33

Krfez lkeleri btnlklerini ve siyasal rejimlerini devam ettirmek iin dengeleyici bir lkeyle ilikileri gelitirmek zorunda kalrlarken, Trkiye de blgesel etkinliini arttrmak iin istikrarl devlet yaplaryla ilikilerini gelitirmek durumundadr.

S E TA A N A L I Z

sylem gelitirdii algs hakimdir. Buna karn, Trkiye mezhepi/sekteryen bir siyaset izlememekte ve Krfez lkelerinin i siyasetlerine taraf olmamaktadr. Beinci olarak, Trkiye Krfez lkeleri tarafndan blgedeki en bamsz davranabilen devlet olarak alglanmaktadr. zellikle Trkiyenin 2003 ylnda Amerikann Irak igaline kar kmas Krfez lkelerinde ABDden bamsz davranabilmenin gstergesi olarak grlm ve Trkiyeye saygnlk kazandrmtr. laveten, Babakan Tayyip Erdoann Davostaki one minute k ve devamndaki srail siyaseti blge halknn Trkiyeye hayranlk duymasna neden olmutur.

Trkiyenin Ortadou geneline ynelik deil, Kuzey Afrikaya, Suriye ve komularna ve Krfez blgesine ynelik ayr ayr politikalar gelitirmesi ve yrtmesinin gerekli olduu dnlmektedir.

Altnc ve son olarak, geleneksel balantlar ile son dnemde gerekletirdii siyasi ve iktisadi atlmlarla Trkiye, Krfez lkeleri iin giderek daha nemli bir lke haline gelmitir. ABD ve AB ile yakn ilikileri ve NATO, Avrupa Konseyi ve G-20 gibi Batl blgesel ve kresel kurulu ve/ya platformlarn aktif bir yesi ve katlmcs olmas Trkiyeyi, geleneksel olarak Batyla yakn ilikiler iinde bulunan Krfez lkeleriyle yaknlatrmaktadr. Buna ek olarak, son zamanlarda demokratikleme ve ekonomik kalknma srelerinde yksek performans sergilemesi, Trkiyenin Krfez lkeleri nezdindeki itibarn daha da arttrmtr. Ayrca, Krfez lkeleri Trkiye zerinden baka aktrlerle de ikili ve ok-tarafl ilikiler gelitirmenin mmkn olacana inanmaktadr. Krfez lkelerinin Trkiyeye ynelik baz endieleri de bulunmaktadr. lk olarak, Trkiyenin Irakn kuzeyinde bulunan Krdistan zerk Ynetimi ile bamsz ilikiler gelitirme srecine girmesi Krfezde endie ile karlanmaktadr. Irak merkezi hkmetinin onay alnmadan Trkiyenin Krt Ynetimi ile petrol antlamalar imzalamas kabul edilmemektedir. Bu ilikiler, Krfez lkeleri tarafndan Trkiyenin bir Arap devletinin paralanma srecine katk sunmas eklinde alglanmaktadr. Bu dorultuda Trkiyenin blgesel statkoya ve bunun en temel teminat olan ulusal snrlara sayg gstermesi beklenmektedir. Ancak, Trkiyenin Krt Ynetimi ve Irakl Snni aktrlerle ilikileri gelitirmesini, Krfezdeki algnn aksine Malikinin lkeyi iiletirme politikasn engelleme abas olarak okumak da mmkndr. kinci olarak, Krfez lkeleri Trkiyenin ran ile ilikilerini gelitirmesinden rahatszlk duymaktadr. Suriye, Lbnan ve rdn daha ok Trkiyenin sraille ilikilerini nemserken, Krfez lkeleri kendilerini dorudan etkileyen Trkiyenin ranla ilikilerine daha ok nem vermektedir. Bundan dolay da Krfez lkeleri Trkiyenin blgesel deil, altblgesel siyasetler gelitirmesi gerektiini beklemektedir. Dier bir deyile, Trkiyenin Ortadou geneline ynelik deil, Kuzey Afrikaya, Suriye ve komularna ve Krfez blgesine ynelik ayr ayr politikalar gelitirmesi ve yrtmesinin gerekli olduu dnlmektedir. Bu balamda da Krfez lkeleri, Trkiye ile aralarnda kalc bir stratejik ortakln kurulmasn karlar bakmndan elzem grmektedir. Selefizmin blgeye ynelik ayrmc bak as dolaysyla siyasi bir tehdit olarak grlen ran ile Trkiyenin yaknlamas da bu srecin nndeki en nemli engel olarak okunmaktadr.

34

Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Bahreyn, Birleik Arap Emirlikleri ve Ummandan oluan Krfez lkelerinin 2010 ylnn sonlarnda balayan ve Ortadounun tamamn bir ekilde etkisi altna alan Arap isyanlarna verdii tepki, yeniden ekillenen blgeyi ve uluslararas siyaseti anlamak adna olduka nemlidir. Bu almada ncelikle Krfez lkelerinin 20. ve 21. yzyllarda izledii Ortadou siyasetinin temel parametreleri zerinde durulmu, blge yeniden ekillenirken bu parametrelerin ne ynde etkilendii tespit edilmeye allmtr. Krfez lkelerinin blge siyasetlerini belirleyen parametrelerin banda ulusal btnlklerinin salanmas, randan algladklar gvenlik tehdidi ve mezhepsel tehdit, mevcut siyasal rejimleri devam ettirme kaygs, geleneksel toplumsal ve siyasal yapnn muhafaza edilmesi, blgedeki modernist ve sekler rejimleri tekiletirme, enerji piyasasnn gvenlik ve istikrar ve Souk Sava siyaseti balamnda Batyla gelitirilen derin stratejik ilikiler gelmektedir. almann ikinci blmnde kendi alt-blgesinde de halk ayaklanmalarna ahit olan Krfez lkelerinin Arap isyanlarna ynelik genel tavrlar, verdikleri tepkiler ve isyanlarn i politikadaki tezahrleri tartlmtr. Krfez lkeleri, Arap isyanlar karsnda kkl siyasi almlar yapmak yerine, zellikle ekonomik baz reformlar yaparak halk sakinletirmek ve mevcut iktidarlarn korumak ynnde bir siyaset izlemitir. Buradan hareketle, Arap isyanlar baladktan sonra genel olarak btn Krfez lkelerinde siyasi ve sosyal alann daraldn sylemek mmkndr. Bu almada ayrca blgeyi yeniden ekillendiren Arap Bahar karsnda Krfez birlii Tekilatna ye alt lkenin sergiledii duru farkllklar belirtilerek bunlarn nedenleri zerinde durulmutur. Arap isyanlarnn Krfez lkelerinin d politikalar zerindeki etkisi de almann nc blmnde tartlmtr. KK lkeleri, iki farkl boyutta isyanlar karsnda homojen bir tavr sergilememitir: Krfez alt-blgesinde statkonun korunmasndan yana tavr alan Krfez lkeleri, Krfez dnda karlar dorultusunda bir siyaset izlemitir. syanlar sonrasnda blgede halk lehine ekillenen yeni dzen ve alt-blgesindeki gvenlik gerekeleri, Krfez lkelerini siyasi birlik olmaya ve blgesel aktrlerle ilikilerine farkl boyutlar kazandrmaya yneltmitir. Bunun bir rnei olarak almann son blmnde Arap isyanlarnn Trkiye ve KK yesi lkeler arasndaki ilikiyi nasl etkiledii nedenleriyle beraber sorgulanmtr.

Muhittin Ataman Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Uluslararas likiler Blmnden mezun oldu. Central Oklahoma niversitesinde yksek lisans yaptktan sonra Kentucky niversitesinde doktora almalarn tamamlad. 1993 ylnda Abant zzet Baysal niversitesinde asistan olarak akademik hayatna balad. Halen bu niversitenin profesr kadrosunda bulunmaktadr. Trk d politikas, milliyetilik ve Ortadou siyaseti alannda akademik almalar yapmaktadr. Eyll 2011den itibaren SETAda D Politika alannda aratrmac olarak almaktadr. 20 Ocak 2012den beri niversiteleraras Kurul Genel Sekreteri olarak grev yapmaktadr. Glah Neslihan DEMR Fatih niversitesi Uluslararas likiler Blmnden mezun oldu ve ayn niversitede Sosyoloji Blmnde ift anadal programn tamamlad. sve Lund niversitesi Orta Dou almalar Merkezinde yksek lisans eitimini srdrmekte olup Suriye Mslman Kardeler rgt zerine tez almasna devam etmektedir. SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistan olarak Krfez Blgesi zerine almaktadr.

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org