Li ni u

Trong ging dy mn Ton trng PT vic d kin cc Hot ng hc tp ca hc sinh trong tit hc l mt thnh t khng th thiu c theo quan im dy hc MPP. Mi H hc tp l mt tnh hung gi ng c hc tp. Mt H hc tp thng gm nhiu H thnh phn vi mc ch ring. Thc hin xong cc H thnh phn th mc ch chung ca c H cng c thc hin. Gio vin cn hnh dung cch t chc H hc tp ca hc sinh nh th no (giao bi tp cho c nhn hay theo nhm, giI quyt bi ton gn vi thc t hay hng dn hc sinh suy ln tng bc dn n mc tiu bi ton). Gio vin phI suy ngh cng phu v cc kh nng din bin cc H, d kin cc giI php iu chnh m bo thi gian. V mt k thut, cn coi trng vic chun b cc cu hi. Vi mi H cn c mt s cu hi then cht, xoy su vo trng tm, nhm vo nhng mc ch nhn thc xc nh, c bit l nhng phn trng tm, trn c s khi ln lp s pht trin thm nhng cu hi ph, tu theo din bin ca i tng hc sinh. Trnh khuynh hng hnh thc dt cu hi qu d hoc qu kh i vi hc sinh, cu hi phI c yu cu cao v nhn thc. t chc cc H ca hc sinh t c theo yu cu bi ging, mt bc quyt nh thnh (bi) mc tiu bi ging l vic xc nh ng c v gi ng c cho cc H. Do gio vin cn chun b cng phu khng nhng v ni dung bi ging
1

m phI t ra cc tnh hung gi ng c v cc tnh hung gii quyt vn . Chnh v l do , tI a ra mt s tnh hung xc nh ng c v gi ng c cho H hnh thnh inh l v mt s bi tp trong ging dy mn Ton trng PT v cng chnh l n dung ca bi tiu lun ny.

V d 1 Xc nh ng c v gi ng c cho hot ng khi dy nh l cosin trong tam gic. H1: t vn Trong thc t khi cn phI o khong cch gia hai im B v C m khng th o trc tip c v gia hai im c chng ngi, nh: mt m ly, mt cnh rng,(Hnh 1.1) A c th o c khong cch BC trong nhng trng hp , ngi ta thng chon mt im A sao cho t A c th nhn thy B, C v ta c th o c cc khong cch AB = c, AC = b v gc BAC. Lm c nh vy tam gic ABC C hon ton c xc nh bi hai cnh Hnh 1.1 v gc xen gia. Khi khong cch AB s c tnh nh th no? H2: Gi ng c giI quyt bi ton sau Bi ton 1. Cho tam gic ABC bit AC = b, AB = c v gc A. Tnh cnh a = BC A (hnh 1.2) GV. Gc A l gc ca hai vect no?
2

B
B Hnh 1.2 C

HS. A l gc ca hai vect ( AB, AC ) . GV. Trong cc php tnh vect php uu uu ur ur tnh no lin quan ti cos ( AB, AC ) ? HS. Php tnh tch v hng AB. AC = AB . AC .cos( AB, AC ) GV. C th biu din BC theo hai vect AB v AC nh th no? HS. BC = AC AB (1) GV. T (1) hy bnh phng v hng c cng thc tnh a = BC. HS. (1) ( BC )2 = ( AC )2 + ( AB)2 2 AC. AB
a 2 = b 2 + c 2 2bc.cos A uu ur uu ur uu ur uu uu ur ur uu uu uu ur ur ur uu ur uu ur uu ur uu uu ur ur uu uu ur ur uu uu ur ur

uu uu ur ur

GV. Nh vy chng ta c cng thc tnh cnh cha bit ca mt tam gic theo hai cnh bit v cosin ca gc xen gia. Ta gi cng thc ny l nh l cosin trong tam gic.

nh l. Vi mi tam gic ABC, ta c

a 2 = b2 + c2 2bc.cos A b 2 = a 2 + c 2 2ac.cos B c 2 = a 2 + b2 2ab.cos C

GV. c bit Khi tam gic ABC l tam gic vung, chng hn A = 900, nh l cosin tr thh nh l quen thuc no? HS. Ta c nh l Pitago a 2 = b2 + c2 Do ta c th ni nh l Pitago ch l mt trng hp ring ca nh l cosin. V d 2: Xc nh ng c v gi ng c cho hot ng giI quyt bi ton sau v hnh thnh bi ton tng qut. Bi ton 2.1: Cho ABC vi M l im bt k thuc min trong tam gic; AM, BM, CM ln lt ct BC, CA, AB ti A, B, C .

Chng (1)

minh

rng:

MA MB MC + + =1 AA BB CC

H1: Gi ng giI quyt bi ton 2.1 HTP1. Phn tch bi ton, xt cc trng hp ring GV. Hy xt bi ton trn vi on thng AB Hnh 2.1 (hnh 2.1). HS. Khi M l im bt k trn on AB v ta c: B A , B A, C M GV. Hy kim tra ng thc (1) c ng khng? HS. Ta c:
MA MB MC MB MA MM + + = + + =1 AA BB CC AB AB CM

M B

GV. iu ny chng t bi ton trn vn ng khi ABC ch l A on thng. HTP2. Gi ng c hnh thnh li giI bi ton 2.1. GV. Bi ton cho thuc dng no? HS. Chng minh ng thc hnh hc.
Hnh 2.2 GV. Ta c th s dng phng php no?

HS. Ta c th s dng mt trong cc PP sau:

M C

Bin i v ny thnh v kia, bin i tng ng, xut pht t mt ng thc ng bin i tng ng vi ng thc B cn chng minh.. A' GV. Hy xut pht t ng thc ng chng minh bi ton?
MBC HS. Ta c: AA = AK = S ABC

K H

MA MH

Hon ton tng t, ta c: BB = S ; CC = S ABC ABC Do VT(1) =

MB

S MAC MC S MAB

S MBC S MAC S MAB MA MB MC + + = 1 PCM + + = S S ABC S ABC AA BB CC ABC

4

HTP3: Gi ng c hnh thnh bi ton tng qut. GV. Ta c tam gic, t din ln lt l cc n hnh trong mt phng v trong khng gian, do ta c bi ton tng t trong khng gian. Bi ton tng qut Bi ton 2.2: Cho t din ABCD v M l im bt k thuc min trong ca t din. Gi A, B, C, D, ln lt l giao im ca AM, BM, CM, DM vi cc mt phng (BCD), (ACD), (ABD), (ABC) Chng minh rng:
MA MB MC MD + + + =1 AA BB CC DD

(2)

HTP4: Gi ng c giI quyt bi ton tng qut. Gi K, H ln lt l hnh chiu ca M, A trn mp(BCD). Hon ton tng t ta c:
MA MH VMBCD MB VMACD = = ; = AA AK VABCD BB VABCD MC VMBAD MD VMABC = ; = CC VABCD DD VABCD C

Do :
Hnh 2.3

VT(2) = =

MA MB MC MD + + + AA BB CC DD VMBCD VMACD VMBAD VMABC + + + = 1 PCM VABCD VABCD VABCD K ABCD V

D A'

Nh vy bi ton c giI quyt.

C
V d 3 Xc nh ng c v gi ng c cho hot ng giI quyt bi ton sau v hnh thnh bi ton tng qut. Bi ton 3.1: Cho tam gic ABC v M l mt im bt k thuc min trong tam gic. t SA = SMBC, SB = SMAC, SC = SMAB
5

Chng minh rng: S A .MA + SB .MB + SC .MC = 0 H1: Gi ng giI quyt bi ton 3.1 HTP1: nh hng phn tch, xt cc trng hp ring ca bi ton. * Khi tam gic ABC l on thng AB, lc M l im bt k thuc on AB * Khi S = MB, SB = MA v ta c:
uu ur ur MA u u MA = .MA MB uu ur uu ur uu ur uu ur MB.MA + MA.MA = 0 S B .MA + S A .MA = 0 PCM Hnh 3.1

uu ur

uu ur

uu r uu r

Nh vy khi tam gic ABC l on thng AB th bi ton 3.1 vn ng. HTP2. Gi ng c giI quyt bi ton 3.1. (hnh 3.2 ) A * Dng hnh bnh hnh ANMP. * Gi H, K ln lt l hnh chiu K ca A, B ln ng thng MC. uu ur GV. Hy biu din vect MA qua P hai vect u u uu r uu ur MB v MC . HS. Ta c: H
Hnh 3.2 u u u u u u ur ur u u r uu ur uu uu r MA = MN + MP = x.MB + y.MC x =

(*)

Trong :
S MAC S B MN AP AH = B = BK = SMBC = S A MB MB SC Hon ton tng t ta c: y = S A

M C

Thay x v y vo (*) ta c:

uu ur uu ur uu uu r ur uu ur uu ur uu r uu r S uu S MA = x.MB + y.MC = B .MB C S A .MA + SB .MB + SC .MC = 0 SA SA PCM

Vy bi ton 3.1 c chng minh. HTP3. Khai thc cc trng hp ring. GV. T bi ton 3.1 ta c lp cc bi ton tng t, c th nh sau: Bi ton 3.1.1: Khi M G (trng tm tam gic ABC). Khi
1 S A = S B = SC = S ABC 3
6

V do ta c: GA + GB + GC = 0 Bi ton 3.1.2: Khi M O, tm ng trn ngoi tip tam gic ABC. Ta c: uu ur uu ur uu r ur * (tan B + tan C ).OA + (tan C + tan A).OB + (tan A + tan C ).OC = 0 uu ur uu ur uu r ur * sin 2 A.OA + sin 2 B.OB + sin2C.OC = 0 Bi ton 3.1.3: Khi M I, tm ng trn ni tip tam gic ABC. Ta c: u ur ur u ur r u * sin A.IA + sin B.IB + sin C.IC = 0 ur u ur u ur r u * BC.IA + AC.IB + AB.IC = 0 Bi ton 3.1.3: Khi M H, trc tm tam gic ABC Ta c:u u ur uu ur uu r ur * tan A.HA + tan B.HB + tan C.HC = 0 *
ur ur ur BC u u AC u u AB u u r .HA + .HB + .HC = 0 cos A cos B cos C

uu uu uu r ur ur ur

Nh vy t bi ton 3.1 ta c mt lp cc bi ton tng t. Vic chng minh cc bi ton trn l hon ton tng t nh bi ton 3.1. A GV. Hy xt khi M thuc min ngoi tram gic ABC? HS. * Dng hnh bnh hnh APMN (hnh 3.3). Gi K, H ln lt l hnh chiu A, B trn MC. Ta c:ur u u uu ur uu uu r MA = xMB + yMC (2) Trong :
MP AN AK S B x= = = = MB MB BH S A
C Hon ton tng t ta c: y = S A P v y vo (2) ta c: Thayux u u ur u ur uu r uu r S A .MA + S B .MB + SC .MC = 0 (3) Hnh B Nh 3.3 vy khi M thuc min ngoi tam gic ABC ta c ng thc (3). Tm li ta c th pht biu bi ton

tng qut nh sau:

M Bi ton 3.1: Cho tam gic ABC v M l im bt k trong

mt phng (M A, B, C v khng nm trn cc ng thng cha cc cnh tam gic).

H K hiu: S A = SMBC , SB = SMAC , SC = SMAB

-1 nu M thuc min ngoi tam gic ABC v thuc min trong gc BAC
7

-1 nu M thuc min ngoi tam gic ABC v thuc min Sng ( M B )trong gc ABC = 1 cc trng hp cn li -1 nu M thuc min ngoi tam gic ABC v thuc min Sng ( M C trong gc ACB )= 1 cc trng hp cn li

Sng ( M A ) = 1 cc trng hp cn li

Chng minh rng: Sng ( M A ).S A .MA + Sng ( M B ) SB .MB + Sng ( MC ) SC .MC = 0 H2. Gi ng c hnh thnh bi ton tng qut trong khng gian. GV. Ta c tam gic, t din ln lt l cc n hnh trong mt phng v trong khng gian, do ta c bi ton tng t trong khng gian. Bi ton tng qut Bi ton 3.2: Cho t din ABCD v M l im bt k trong khng gian (M A, B, C, D v khng thuc cc mt ca t diin). K hiu: VA = VMBCD ,VB = VMACD ,VC = VMABD ,VD = VMABC
Sng ( M A ) = 1 cc trng hp cn li ca im M Sng ( M B ) = 1 cc trng hp cn li ca im M Sng ( M C ) = 1 cc trng hp cn li ca im M Sng ( M D ) = 1 cc trng hp cn li ca im M
-1 nu M thuc min ngoi ca khi t din v thuc min trong ca phn khng gian gii hn bi ba mt phng (ABC), (ABD), (ACD)

uu ur

uu ur

uu r uu r

-1 nu M thuc min ngoi ca khi t din v thuc min trong ca phn khng gian gii hn bi ba mt phng (BAC), (BAD), (BCD)

-1 nu M thuc min ngoi ca khi t din v thuc min trong ca phn khng gian gii hn bi ba mt phng (CAB), (CBD), (CAD)

-1 nu M thuc min ngoi ca khi t din v thuc min trong ca phn khng gian gii hn bi ba mt phng (DAC), (DAB), (DBC)

Chng minh rng:

uu ur uu ur uu uu r uu r uu r Sng ( M A ).VA .MA + Sng ( M B ).VB .MB + Sng ( MC ).VC .MC + Sng ( MD ).VD .MD = 0 (3.2)

GV: Gi ng c giI quyt bi ton 3.2. HTP1: Xt khi M thuc min trong ca khi t din. Khi ng thc cn chng minh (3.2) tr thnh ng thc sau:
uu ur uu ur uu uu r uu r uu r VA .MA + VB .MB + VC .MC + VD .MD = 0 (3.2.1)
8

GV. Hon ton tng t nh trong mt phng ta dng hnh hp APTS.EQMR (hnh 3.2.1) Gi H, K ln lt l hnh chiu ca A, B ln mt phng (MCD). GV. Hy biu din vect MA qua cc vect MB, MC , MD . HS. Ta c:
uu uu uu uu ur ur u r u u u u r ur uu uu u u r uu r MA = MR + MT + MQ = x.MB + y.MC + z.MD
B Trong : x = MB = MB = BK = V A C D Hon ton tng t ta c: y = V , z = V A A

uu ur

uu uu uu u r uu u u r r

(*)
V

MR

AP

AH

A r V u u V u ur V u ur uu u ur uu uu C B D Thay x, y, z vo (*) ta c: MA = V .MB V .MC V .MD H A A A uu ur uu ur uu uu r uu r uu r VA .MA + VB .MB + VC .MC + VD .MD = 0 P

E

Nh vy trong trng hp M thuc min trong khi t din th bi ton c chng minh.

R Q M D B
Hnh 3.2.1

HTP2: Khi M thuc min ngoi khi t din lm tng t nh bi ton trong mt phng. Nh vy bi ton 3.2 c chng minh. Ht

10