GAPO 1980

LUALHATI BAUTISTA

Si Michael Taylor Jr. ay isang dalawangpung taong gulang na folk singer sa isang bar na nagngangalang freedom pad. Anak siya sa labas ng isang amerikanong sundalo na hindi niya nakita man o nakilala. Malaki ang galit niya sa mga amerikano dahil sa ginawa ng ama niyang pag-iwan sa kanyang ina at sa kanyang pagiging anak sa labas na ginawang katatawanan ng iba. Lalo siyang nagalit nang masaksihan niya ang pag-aalipusta ng mga sundalong amerikano sa mga kaibigan niya. Si Dolores, ang ina niyang nag-ampon dito at nakasama niya sa paglaki. Si Magda ay isang masugid na tagahanga ng mga sundalong amerikano sa kabila ng mga pasakit na dinanas niya ng dahil sa mga ito. Matalik na kaibigan ni Michael sina Modesto at Ali. Si Modesto ay isang pilipinong manggagawa sa base militar. Api-apihan ito sa pinagtatrabahuan niya. Wala siyang kaibigang amerikano roon maliban kay William Smith. Tinitiis niya na lamang ang kanyang trabaho dahil malaki ang halagang kinikita niya rito. Si Ali naman ay isang baklang masalapi. At nagkarelasyon sila ni Modesto. Naging kasintahan niya ang isang amerikanong sundalo na si Richard Halloway. Isang araw, hindi na natiis ni Modesto ang pang-aapi sa kanya ng mga sundalong amerikano sa base militar. Nakipagsagutan siya sa isang opisyal doon at nauwi ito sa suntukan. Lamang sana si Modesto nang pagtulungan siya ng mga kasamahan ng sundalong puti. Sa kabila ng pagpipigil at pakikiusap ni William, napatay nila si Modesto. Si Ali naman ay ninakawan nina Richard at Ignacio ay binugbog rin. Si Magda ay nagkaroon ng panibagong kasintahang sundalo na nagngangalang Steve Taylor. Noong simula ay napakabait ni Steve hanggang sa nabuntis siya nito. Makakatagpo na sana ni Michael ng isang kaibigan sa sundalong kano nang matuklasan nilang mayroon itong babalikang pamilya sa Estados Unidos. Nanumbalik ang mga alaala niya sa sinapit ng kanyang ina, pati nina Ali at Modesto sa mga amerikano. Naulit na naman ang paglilinlang ng mga sundalong amerikano kay Magda. Hinampas ni Michael si Steve sa ulo gamit ang kanyang gitara na ikinamatay ni Steve. Nakulong si Michael. Sa huling bahagi ng istorya ay dinalaw ni Magda si Michael sa kulungan. Ipinagpaalam niya ang pagpapangalan ng anak niya kay Michael. Ang bata ay magiging si Michael Taylor III. Naghawak ng mahigpit ang kanilang mga kamay sa magkabilang panig ng rehas.

Nena at Neneng

Nobela ni Valeriano Hernandez-Pea ang Kasaysayan ng Magkaibigang Nena at Neneng na unang nalathala noong 1903 sa pahayagang Muling Pagsilang. Sumikat ang nasabing nobela, at isinaaklat noong 1905, saka muling inilimbag noong 1911, 1948, at 1971. Si Pea, ayon sa kritikong si Soledad S. Reyes, ang kinilalang "Ama ng Nobelang Tagalog." Inilahad sa nobela ang naging buhay at paglago nina Nena at Neneng, na kapuwa sinubok ng tadhana ang kanilang pagkakaibigan. Nagkaroon ng kasintahan ang dalawang dalaga, ngunit nang magpakasal na'y magkataliwas ang naging bunga ng pagsasama. Pumanatag at umangat si Nena sa piling ni Deogracias, samantalang naunsiyami si Neneng sa banang si Narciso na ang pagkaseloso'y humahangga sa kawalan ng bait. Inakala ni Narciso na nagtaksil sa kaniya si Neneng, kaya nilayasan ang asawa. Nang magbalik siya sa tahanan ay nabatid na yumao na si Neneng dahil sa sukdulang pagkasiphayo sa pag-ibig. Tampok din sa nobela ang istorya ng malungkot na buhay ni Chayong, na ginahasa at ang puri'y inilugso ni Miguel. Sugapa sa sugal si Miguel, bukod sa sinungaling, at nabilanggo dahil sa kasamaan hanggang mabulok saka namatay sa bilibid. Pinatitining ng nasabing nobela ang ilang tema, gaya ng katapatan sa sinumpaan, pagpapahalaga sa puri, pagkakaibigan, at pagtitimpi-na ayon kay Reyes ay pawang gagamitin din ng susunod na henerasyon ng mga nobelista.

Titser ni Liwayway Arceo

Nakapaloob ang nobela sa buhay ng mag-asawang Amelita at Mauro nakapwang pagiging titser ang piniling propesyon. Itoy nag-umpisa sa lubos nahindi pagpayag ni Aling Rosa, ang ina ni Amelita, sa propesyong ito at sa pagsasamahan ng dalawa. Dahil ang kanyang naunang apat na anak aynakapagtapos sa kolehiyo ng may "titulo," tutol si Aling Rosa sa pagkuha ngkursong edukasyon ng kanyang bunso, dala na rin ng paniniwalang hindi titulongmaituturing ang pagiging "titser", bukod pa sa kakarampot na sweldong nakukuhang anak. Gayunpaman, nakahanap ng pag-asa si Aling Rosa sa katauhan niOsmundo, isang binata mula sa pamilya ng mga asendero na sumusuyo kayAmelita. Subalit nabigo muli si Aling Rosa sapagkat iba ang napupusuan ngdalaga, at ito'y walang iba kung hindi si Mauro, isa ring guro sa pampublikong paaralan.Hindi naglaon at at nalaman rin ni Amelita na ipapakasal siya ni Aling Rosa sa binatang si Osmundo. Agad namang nakipagkasunduan si Amelita kay Mauro naikasal sila sa lalong madaling panahon. Dahil sa pagkabigo, at dahil na rin sa pootsa bunsong anak, umalis si Aling Rosa sa probinsya at nagdesisyong magbakasyonsa mga anak niya na nasa Maynila. Bagamat doon ay hindi siya inaaasikaso ngmga anak, labis pa rin ang kanyang kaligayahan dahil sa kaunlarang natatamasa ngmga ito, at ikinakatwiran na lamang sa sarili na talagang abala ang mga taongmauunlad ang buhay. Samantala, sa probinsya, nagdesisyon rin ang binatang siOsmundo na umalis na sa nayon at magtungo sa Estados Unidos. Ngunit bagomangyari ito ay gumawa siya ng maitim na plano laban sa mga bagong kasal.Inutusan niya ang isa sa mga katiwala na patayin si Mauro. Subalit wala sakaalaman ni Osmundo na hindi ito ginawa ng kanyang inutusan sapagkat ang anak nito ay minsan ring pinagmalasakitan ng gurong si Mauro.Pitong buwan pa lamang ng pagbubuntis si Amelita nang ipinanganak angkanilang anak na si Rosalida. Dahil kulang sa buwan ang bata ay kailangan nitongmanatili sa ospital. Nalaman ito ni Aling Rosa at agad na binisita ang anak sa kabila ng hinanakit. Kahit ganito ang sitwasyon, hindi pa rin tumitigil ang ina niAmelita sa pagsasaring ukol sa mahirap na pamumuhay ng mag-asawa.Ipinamumukha pa rin niya ang matinding pagtutol sa manugang na si Mauro.Lumipas ang ilang taon. Lumaki si Rosalida na isang mabait at matalinong bata.Isang araw ay nagbalik si Osmundo sa probinsya, at nagkaroon ng malaking pagdiriwang para sa kanyang pagdating. Doon muling nagkatagpo sina Mauro atOsmundo, subalit kinalimutan na ng dalawa ang nakaraan. Taliwas naman dito angnadaramang pangamba ni Amelita sa pagbabalik ng masugid na panliligaw. Nararamdaman nitong may plano itong masama laban sa kanyang pamilya.Hindi pa rin nawawala ang pag-ibig ni Osmundo kay Amelita, kahit na mayasawa't anak pa ito. Nagkaroon ng pagkakataong makilala niya si Rosalida, atnaging magaan ang loob nito sa bata. Isang araw ay naisipang ipasyal ni Osmundosi Rosalida sa kanyang hasyenda. Wala ito sa kaalaman nina Mauro at Amelita, atlabis na nag-alala ang mag-asawa. Buong akala nila'y si Rosalida ang paghihigantihan ni Osmundo ngunit di naglaon ay nagbalik rin ang bata,ipinagmamalaki pa ang kabaitang ginawa ni Osmundo. Di nagtagal, napagkuro narin ni Osmundo na tuluyan ng tumira sa ibang bansa at kalimutan ang minamahalna si Amelita. Nagkaroon ng malubhang karamdaman si Aling Rosa. Hinanap niya angkanyang mga anak ngunit wala ni isa mang dumating maliban kay Amelita namatiyagang nag-asikaso sa kanya. Pawang gamot at padalang pera lamang angipinaabot ng apat na anak. At doon natauhan ang matanda sa kanyang pagkakamali.