KINDERARBEID:

VROEGER EN NU

I. VROEGER
Indien jullie vader had gezegd: Kind, nu ben je 12 jaar, nu ga je met mij mee naar
kantoor, of naar de fabriek , dan had je wellicht vreemd opgekeken en gedacht dat pa
een grapje maakte.
Als hij dat zou gezegd hebben tot je broertje of zusje van een jaar of 6 dan dacht je
beslist: Nu hou hij ons toch echt voor de gek!
Nochtans heeft je grootvader misschien, maar je overgrootvader beslist de tijd gekend
waarin meisjes en jongens als heel jong zwaar werk verrichten.
Dit zijn de woorden waarmee de cursus Mavo in het 4e jaar start. Ook toen was het
thema kinderarbeid. We bekijken dit alles nog eens, maar vanuit een ander standpunt.
In welke takken werden de kinderen vroeger vooral ingeschakeld?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
In de 19e eeuw kwam daar verandering in. Vanaf toen moesten de kinderen in de ..........
............................................................................... werken, samen met hun ouders.
Toen al werden verschillende pogingen ondernomen om iets aan de zware
arbeidsomstandigheden voor kinderen en voor de ouders te veranderen. En van de
bekendste voortrekkers in dit dossier is ongetwijfeld

PRIESTER ADOLF DAENS

Adolf Daens werd in 1839 geboren als zoon van een leidekker en winkelier. Adolf had nog
twee broers (Augustus en Pieter ) en drie zussen (Marie-Francisca, Leonie en Paulina)
had. Hij werd, net als zijn broer Augustus, priester. Zijn jongere broer Pieter was
drukker-uitgever.
Priester Daens kreeg zijn opvoeding aan het Aalsterse Jezuetencollege, waar hij primus
perpetuus was.
In 1858 trad hij toe tot de Jezuetenorde. Deze orde verliet hij tweemaal,in 1871
definitief. Dat gebeurde met toestemming van zijn overheid. Als reden werd zijn
gezondheidstoestand opgeschreven, maar het is gebleken dat zijn zelfstandig karakter en
ook zijn Vlaams-sociale opvattingen aanleiding gaven tot moeilijkheden.
In 1873 werd hij in het bisdom Gent tot priester gewijd. Hij was achtereenvolgens
kapelaan (onderpastor) te Sint-Niklaas (1876) en te Kruishoutem (1878). Eveneens in
1873 werd hij leraar aan het Bisschoppelijk college te Oudenaarde, van 1879 tot 1888
was hij werkzaam aan het college van Dendermonde.
Een plaats als onderpastoor wees hij later af omdat hij meer voelde voor het onderwijs.
Het bisdom liet hem toe, zonder functie, maar hij werd een veelgevraagd predikant.
Van 1894 tot 1898 was hij volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Aalst en van
1902 tot 1906 voor het arrondissement Brussel.
Na zijn volksvertegenwoordigersschap leefde hij te Aalst, eerst bij zijn broer Pieter en
later bij diens dochter Maria, waar hij in juni 1907 kwam te sterven.

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

1
EN NU

Naam: ....................................................

Klasnr.: .......................

Klas: ......................................................
...............................................................

Datum:

Godsdienst

1. Wat is Rerum Novarum, wat kom je er allemaal over te weten in de film?

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2. Spreekt de figuur Daens je aan? Waarom wel of waarom niet?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
3. Met welke beelden start de film?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Waarover gaat het gesprek dat priester Daens voert met de Monseigneur bij het
begin van de film?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
5. Wat is er met het zwangere meisje gebeurd?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

2
EN NU

6. Hoe reageert priester Daens op die gebeurtenis?

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

3
EN NU

7. Welk beroep oefent zijn broer Pieter Daens uit?

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
8. Hoe maakt Adolf Daens hier gebruik van?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
9. Waarover gaat het gesprek tussen de directeurs van de fabrieken? (Welke
voorstellen komen er ter sprake? Welk voorstel passen ze vanaf de volgende dag al
toe in de fabrieken?)
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
10. Op welke manier komt priester Daens in de arme arbeidersbuurten van Aalst
terecht?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
11. Wat vraagt de vader van Nette aan priester Daens?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
12. Wat probeert Woeste te bereiken bij de Monseigneur?

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

4
EN NU

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

5
EN NU

13. Wat is de eerste verdienste van Priester Daens?

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
14. Wie zijn de bokken?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
15. Wat doen ze met de kleinsten op het moment dat de commissie langs komt?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
16. Hoe verloopt het bezoek van de commissie?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
17. Jefke sterft. Hoe komt dat?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
18. Wat doet Priester Daens voor Jefke?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

6
EN NU

.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
19. Waarom is dat belangrijk?
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................

20. Ook Jezus deed wat Priester Daens toen deed. Leg dit uit en gebruik daarvoor
het bijbelverhaal dat je op deze bladzijde vindt.
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
.............................................................................................................................
..............................................................................................................................

MEN

Mattes, hoofdstuk 12

MAG OP SABBAT GOEDDOEN

12 In die tijd liep Jezus op sabbat door de korenvelden. Zijn leerlingen kregen honger
en begonnen aren te plukken en aten die op. De farizeen zagen het en zeiden Hem:
`Kijk eens, uw leerlingen doen iets dat op sabbat niet mag.' Maar hij zei: `Hebt u niet
gelezen wat David deed, toen Hij en zijn metgezellen honger kregen? Hoe hij het huis
van God binnenging en hoe ze de offerbroden aten, die hij niet mocht eten en ook zijn
metgezellen niet, maar alleen de priesters? Of hebt u niet gelezen in de wet dat op
sabbat de priesters in de tempel de sabbat ontheiligen en toch onschuldig zijn? Ik zeg
u, hier is meer dan de tempel. Als u begrepen had wat dit zeggen wil: Barmhartigheid
wil Ik en geen offer, zou u geen onschuldigen veroordeeld hebben. Want de
Mensenzoon is Heer van de sabbat.'
Hij ging daar weg en kwam in hun synagoge. Daar was iemand met een
verschrompelde hand. Ze stelden Hem de vraag: `Mag men op sabbat genezen?', met
de bedoeling om Hem te kunnen aanbrengen. Maar Hij zei hun: `Als iemand van u een
schaap heeft, en het is op sabbat in een kuil gevallen, zal hij het er dan niet uithalen?
Hoeveel meer is een mens niet waard dan een schaap? Daarom mag men op sabbat
goeddoen.' Toen zei Hij tegen de man: `Strek uw hand.' Dat deed hij, en ze werd weer
even gezond als de andere. Eenmaal buiten, beraamden de farizeen plannen tegen
Hem om Hem uit de weg te ruimen. Toen Jezus dat merkte, week Hij uit naar elders.
En een grote menigte volgde Hem en Hij genas allen, en Hij verbood hun om zijn
verblijfplaats bekend te maken. Zo werd vervuld wat gezegd is bij monde van de
profeet Jesaja:
Zie mijn knecht, die Ik gekozen heb,
van wie Ik houd en in wie Ik vreugde vind.
Ik zal mijn Geest op Hem leggen en het recht zal Hij verkondigen aan
de volkeren.
Hij zal niet twisten, niet schreeuwen,
en niemand zal op straat zijn stem horen.
Het geknakte riet zal Hij niet breken
en een smeulende pit zal Hij niet doven,
tot Hij het recht laat zegevieren.
6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

7
EN NU

En op zijn naam zullen de volkeren hun hoop stellen.

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

8
EN NU

II. NU
Ook vandaag wordt nog op veel plaatsen gebruik gemaakt van kinderarbeid. Geregeld
verschijnen hierover uitgebreide dossiers in kranten en tijdschriften. Op elke
wereldconferentie wordt erover gepraat. Helaas blijft de toestand duren.
Na de verplichte ochtendgymnastiek gaan
de werknemers aan de slag: twaalf uur
per dag, zeven dagen per week, voor 24
eurocent per uur. Een praatje slaan of
lachten mag niet: met holle ogen en
hangende schouders ondergaan de
loonslaven hun lot. Deze treffende
evocatie van het-leven-zoals-het-hierten-kantore-is staat opgetekend in
Zwartboek wereldmerken, al slaat ze
eigenlijk op Chinese naaisters die in
Tung Tat Garment Factory tegen de klok
blitse sportkleding stikken voor
Adidas.
Humo: Veel bedrijven uit de blacklist
(zwarte lijst van bedrijven die zich
bezondigen
aan
kinderarbeid
en
slavernij) sloven zich uit voor een
schoon
imago:
Nike
is
tegen
kinderarbeid, McDonaldss pakt uit met
milieuvriendelijke verpakkingen. Zijn
het meer dan cynische reclamestunts?
Hoed je als multinationals te koop
lopen met hun sociaal engagement of
milieubewustzijn: het verschil tussen
imago en realiteit is vaak groot.
Benetton gebruikt in reclamecampagnes
graag
oorlogsslachtoffers,
aidspatinten en
terdoodveroordeelden
om zich een air van
betrokkenheid aan te
meten. Maar
Italiaanse kranten
brachten een paar
jaar geleden aan het licht dat het
concern zn kleren door twaalfjarige
Turkse kinderen laat maken. Dat soort
hypocrisie is veeleer regel dan
uitzondering in de kledingindustrie.

Humo: Hoe is het tegenwoordig eigenlijk

met de kinderarbeid gesteld?
Alleen al in de ontwikkelingslanden
worden ongeveer 250 miljoen
kinderen tussen vijf en twaalf
tot arbeid gedwongen; 12 miljoen
van hen werken in de fabricage
van goedkope exportproducten. In
Afrika en Amerika zijn er nog
nooit zoveel kinderarbeiders
geweest, al werken er wellicht
minder voor multinationals dan
een paar jaar geleden. Onder druk
van mensenrechtenorganisaties
hebben kledinggiganten hun
leveranciers aangespoord geen
kinderen meer in dienst te nemen.
Hun plaatsen zijn ingenomen door
jongeren en volwassenen die
precies hetzelfde loon krijgen.
Gevolg: ze verdienen te weinig om
hun eigen kinderen te
onderhouden, zodat ze die als
bedelaars of verkopers de straat
opsturen. De situatie is dus veel
verslechterd, maar de
multinationals hebben hun gezicht
gered.
In Mali kan je voor 25 euro een kind
kopen om het bijvoorbeeld op een
cacaoplantage te laten werken. Zeven
dagen per week, van zes uur s ochtends
tot negen uur s avonds door honden
bewaakt en opgejaagd. Terre des Hommes
heeft uitgezocht dat ongeveer 20 000
kindslaven uit Mali naar plantages in
Ivoorkust zijn gedeporteerd. Iets om
aan te denken als je een kopje Nesquik
drinkt of een reep Nuts van Nestl
eet.
VERBEKEN, PASCAL, De multinationals zien de
lijken niet die voor hun winsten zijn
gevallen, HUMO, 16 juli 2002, p. 150 153.

Enkele getuigenissen
Tri Mugiyanti (8) werkt in de HASI-fabriek even buiten de Indonesische hoofdstad Jakarta.
In de productiehal staat zij elleboog aan elleboog met haar collegas. Het stinkt er naar verf en
lijm. Ieder uur maken de 6700 arbeiders ongeveer tweeduizend paar sportschoenen. Ze krijgen
daarvoor 1,75 euro per dag. Nike betaalt de fabriek 23 euro voor een paar AIR PEGASUS en
verkoopt ze voor 48 euro aan de winkelier. Die verkoopt ze op zijn beurt weer voor het dubbele
van de inkoopprijs aan de klant.
1,75 euro is zeker niet genoeg om rond te komen. Tenzij je minstens 8 uur per dag werkt, dan is
het genoeg voor n persoon om van te leven. In de meeste fabrieken zijn de werknemers
bovendien verplicht om s middags een lunch van het bedrijf te eten. Daarvoor wordt als snel 0,24
euro van het dagloon afgetrokken. Je eigen lunchpakket meenemen is verboden. De leiding is bang

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

9
EN NU

dat arbeiders daarin zolen, veters en andere onderdelen van Nike naar buiten smokkelen om zo
hun loon aan te vullen.

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

10
EN NU

Marceline is 9 jaar. Zij woont in Hati. Na de dood van haar moeder werkt ze als dienstbode in het
huis van haar tante. Marceline staat elke morgen vroeg op. Ze begint de dag met het halen van
water aan de nabijgelegen waterput. Daarna gaat ze naar de markt en ruimt ze het huis op. Terwijl
haar nichtjes zich klaar maken om naar school te vertrekken, doet ze de afwas. s Avonds zorgt ze
voor het diner. Wanneer de huisgenoten gedaan hebben met eten, moet Marceline zich tevreden
stellen met de restjes. Daarna mag ze gaan slapen. Maar niet op een gewoon bed zoals haar
familieleden. Ze slaapt op de grond, onder het bed van haar tante. De kleren die ze krijgt, passen
niet helemaal. Marceline heeft geen tijd om te spelen. Vroeger had ze wel een pop, maar haar
tante heeft ze verstopt. Soms wordt Marceline geslagen met een metalen stok. Ook haar nichtjes
slaan haar.
BATTERIJRECYCLAGE in Calcutta: kinderen vanaf zes jaar hameren van vijf uur s morgens tot vier
uur s middags batterijen stuk, voor een loon van 0.12 euro of 0.25 euro per dag. Het stof dat
daarbij opwalmt, kan binnen enkele jaren tot stoflong leiden.

Waarom kun je het probleem van de kinderarbeid niet in n, twee, drie oplossen?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

11
EN NU

Naast de kinderen die zich moet afbeulen op plantages, in fabrieken zijn er ook nog
kinderen die als kanonnenvlees dienst doen. Het zijn de zogenaamde kindsoldaten. Hun
verhaal
Agnes is in 1996 ontvoerd. Ze werd als
vrouw
aan
een
rebellencommandant
gegeven.
Drie
jaar
lang
werd
ze
misbruikt en verkracht. In 1999 is ze
ontsnapt
en
heeft
een
Soedanese
houthakker haar in zijn hut in het bos
verstopt. Na drie weken heeft die
houthakker haar meegenomen naar zijn
huis in Djuli en heeft hij haar als
vrouw
genomen.
Ze
werd
weer
maandenlang verkracht en geslagen.
In
dezelfde
buurt
zat
Alfred
verscholen,
een
ontsnapte
kindsoldaat. Op oudejaarsavond is
hij samen met Agnes naar de grens
met Oeganda gelopen; daar zijn ze
weer
in
handen
van
een
rebellencommandant gevallen. Agnes
is opnieuw verkracht en Alfred is nog
eens twee maanden lang als kindsoldaat
gebruikt.
Uiteindelijk
heeft
die
commandant ze toch laten gaan. Ze waren
toen allebei vijftien jaar. Over de
bergen zijn ze naar Oeganda getrokken.
Agnes was acht maanden zwanger en is
onderweg
bevallen.
Het
kind
is
doodgeboren en ze bloedde hevig. Alfred
heeft haar zo goed mogelijk verzorgd en
over de heuvels naar Oeganda gedragen.
In een grensdorp zijn ze opgevangen.
Inmiddels zijn ze bijna achttien jaar en
worden ze naar school gestuurd. Ze doen
het nu heel goed. Het mooie is dat ze nu
met elkaar willen trouwen.
De rebellen van Joseph Kony kweken nu
hun eigen kindsoldaten. (Kony is de
beruchte
leider
van
het
Lords
Resistance
Army
(LRA),
dat
vanuit
buurland Soedan het regime van de
Oegandese
president
Museveni
wil
omverwerpen. Kony zet daarvoor massaal
ontvoerde kindsoldaten in.) Ontvoerde
meisjes
worden
verkracht
en
moeten
kinderen baren. In augustus vorig jaar
waren er al 1033 kinderen in de kampen
geboren. Als ze drie of vier jaar zijn,
worden ze met wapens vertrouwd gemaakt

en vanaf hun vijfde jaar lopen ze in de

voorste
linies.
Ze
worden
makony
genoemd, de beste soldaten van Kony,
want ze kennen geen angst. Ze zijn blij
als ze mogen gaan vechten. Ze maken ze
wijs dat de kogels op hen zullen
afschampen, maar natuurlijk sneuvelen ze
massaal.
Simon is ontvoerd toen hij twaalf was.
Na een paar dagen wilden de rebellen hem
dwingen een ander kind te doden dat
zogezegd had geprobeerd te ontsnappen.
Dat is een vast ritueel. De nieuwelingen
worden tot een eerste moord gewongen en
de boodschap is meteen duidelijk: wie
wegloopt, wordt gedood. Simon heeft
geweigerd. De rebellen hebben dan een
vriendje gedwongen Simons arm af te
snijden.
Dit is Yeko. Hij is meer dan vier jaar
ontvoerd
geweest
en
heeft
als
kindsoldaat
honderden
mensen
moeten
vermoorden. Yeko vertelde hoe ze dorp na
dorp moesten omsingelen en iedereen met
de handen op de rug gebonden op de grond
moesten leggen. De kindsoldaten werden
dan gedwongen om de dorpelingen op het
hoofd slaan tot hun hersenen in de
aarde
oplosten,
zo
klonk
het
letterlijke bevel. Iedereen moest dood.
Yeko zit nu op een kostschool waar
niemand zijn verleden kent. We hebben
hem een nieuwe identiteit bezorgd: zijn
officile
verhaal
is
dat
hij
een
weeskind is, en dat zijn ouders aan aids
zijn gestorven. Hij heeft me lange tijd
elke week een brief geschreven die
altijd
met
dezelfde
zin
eindigde:
Vergeef me alstublieft dat ik zoveel
onschuldige mensen heb vermoord. Hij is
nu de beste leerling van de hele school
en wil later dokter worden. Hij zal het
ook worden. Volgend jaar kan hij naar de
universiteit.
LIPPENS, Jan, Chercheze la femme: Els De
Temmerman, teven mevrouw Johan Van Hecke,
Humo, 12 maart 2002, p. 8 13.

Waarom kiezen de rebellencommandanten voor kinderen?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Zelfs als de kinderen terug in de bewoonde wereld zijn, is nog niet alle leed geleden. Ze
moeten alles verwerken en opnieuw in de maatschappij komen. Dit is een allesbehalve
gemakkelijke opdracht.
6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

12
EN NU

Gesprek met een kindsoldaat

Hast Du gettet ?" "Nein."
"Hattest Du eine Waffe ?" "Ja."
"Hast Du mit der Waffe gezielt ?"
"Ja."
"Hast Du sie abgefeuert ?" "Ja."
"Und was ist passiert?"
"Sie sind einfach umgefallen."

6 BSO
KINDERARBEID: VROEGER

"Heb je gedood?" "Neen."

"Had je een wapen?" "Ja."
"Heb je met dat wapen gericht?"
"Ja."
"Heb je het afgevuurd?" "Ja."
"En wat is er gebeurd?"
"Ze zijn gewoonweg omgevallen."

13
EN NU