Hetimi i Skenes se Krimit

Kontribute t biometriks n drejtsi. Mjeksia ligjore entomologjia. Antropologjia ligjore. (Nj shembull hipotetik) 1. Kontribute T biometriks n drejtsi.

ose

Proceset biometrike kan t bjn me disa tipare psikologjike ose t sjelljes, q mund t prdoren pr verifikimin eidentitetit t nj personi. Ktu prshihen gjurmt e gishtave, skanimin e retins, mnyrn e t folurit dhe t shkruarit. Pr kt arsye, biometrika sht tepr e rndsishme n hetimin kriminal. Identifikimet biometrike vazhdojn t bhen gjithnj e m t kujdesshme, sepse arritjet e sotme teknologjike e shkencore po sigurojn produkte gjithnj e m t mira. Pr mijra vjet njerzit jan identifikuar n baz t vetive fizike, si p.sh., shenja t vrara trupore, ngjyra e lkurs, gjatsiatrupore etj. Por, sidomos, n 200 vitet e fundit shoqria ka br nj progres t madh n studimet kriminologjike, duke br q biometrika t arrij, n kushte t caktuara, t dalloj kriminelin nga i zakonshmi. Kshtu, krkimet n kt drejtim kan qen t shumta. P.sh., ezare Lombrozo ishte nj nga avokatt e par t prdorimit t saj. Ai besonte se kriminelt mund t dallohen lehtsisht n baz t disa tipareve fizike, q i identifikojn ata si unik dhe i veojn nga popullatat ezakonshme. Ndonse teoria e tij nuk ishte prfundimtare, angazhimi pr matjen e tipareve fizike ishte prcaktues n identifikimin dhe dallimin e disa individve t caktuar. Ai zbuloi dhe zhvilloi teknika t tilla identifikimi si ajo e shenjave t gishtave, q me koh u shndrruan n nj metodologji standarde, botrore, e prdorur nga policia pr identifikim dhe verifikimin ekriminelve. Pasuese e identifikimit prmes gishtave ishte ajo q njihet si gjeometria e duarve, e cila ka pr objekt matjen e tiparevefizike t duarve dhe gishtave. sht vlersuar edhe verifikimi i zrit nprmjet programeve t izolimit t kriminelve n mjedise t mbyllura, si shtpi

etj. Jan zhvilluar edhe sisteme elektronike gjurmimi t vendndodhjes, q lidhen me kyet dhe kaviljet e kmbve, si dhe teknika identifikimi q i detyrojn t dyshuarit t njoftojn prmes nj numri t caktuartelefoni n nj moment t caktuara t dits, pr t kaluar disa teste t posame t zrit. Kshtu sot, ve aparaturave t gjurmimit klinik, pajisjet prfshijn edhe elemente t njohjes s zrit, pr tu siguruar q personi sht ai dhe jo dikush tjetr. Zhvillimet biometrike pr verifikimin e duarve dhe zrit, prforcohen edhe me verifikimin e firms dhe njohjes s fytyrs, q jan teknika, prgjithsisht m t thjeshta. Dihet q njerzit e kan prdorur firmn si mnyr identifikimi para shpikjes s kompjuterit. N kt rast, nnshkrimi do ishte m autentik, ngaq vula q sht lehtsish e kopjushme. Po ashtu edhenjohja faciale sht njohur prej kohsh, por pavarsisht lehtsive n prdorim, ajo ka pasur sukse t kufizuara n praktik. Shum zbatime biometrike sot bhen vetm brenda nj fushe t specializuar sigurie, me t ciln jo kushdo mund t familjarizohet leht. Virtualisht, nuk ka asnj rast ku biometrika mos jet pjes e nj hetimi kriminal. Ajo prfshihet gjat identifikimit parsor, qoft t viktims apo t dyshuarit, qoft pr alibi apo pr dhnie dnimi. N fakt qllimi i par i dohetimi sht identifikimi. Ve teknologjis s shenjave t gishtave, e prdorur ajo pr identifikimin e t dyshuarve apo viktimave, edhe verifikimi i nnshkrimit ka prdorim t gjer n raste mashtrimesh. Po kshtu, procedurat e strholluara teknologjike, q prfshijn njohjen e fytyrs, prdoren gjersisht n patologjin mjekoligjore, sidomos n ristrukturimin e fytyrs pr identifikimin eviktims apo dhe t dyshuarit. Kontributet biometrike mund t prmenden edhe n lidhje me shum programe dnimi, nga ato t akorduara me arrest shtpie deri tek burgimet tradicionale. 1.1. Aplikime biometrike pr gjurmt e fshehura t gishtave. Pr t penguar largimin e viktims, shpesh vrassit i grabisin dhe izolojn at. Provat e shenjave t gishtave n skenn ekrimit, shpesh, jan vendimtare, por marrja e sakt e tyre rrall sht e suksesshme. Krkimet e fundit provojn se gjurmt identifikuese mund t merren

edhe nga lkura e viktims, t mbetura ato n momentin kur ka ndodhur vrasja, dhe jo vetm n kushtet laboratorike. Lkura ka nj numr cilsish unike q pengojn dallimin e gjurmve. Indet e saj prtrihen vazhdimisht dhe n mnyr konstante, duke hequr qelizat e vjetra, t cilat mund t shrbenin si shenjaidentifikuese. Po kshtu, prkulshmria e saj lejon lvizjet dhe shtrembrimin e gjurmve t gishtave, ndrsa duke qen rregullator i temperaturs s trupit dhe sekretim i mbeturinave prrmes djerss, prsri gjurmt e gishtave mund t fshihen. Ve ndryshimeve t tilla natyrore, lkura e viktims ndikohet edhe nga shum kushte t ashpra si sakatimi. lngjettrupore, kushtet e motit dhe kalbzimi pas vdekjes. Duke i shtuar ksaj edhe mundsin, q shum t tjer para hetimit, jan prpjekur ta zhvendosin viktimn nga skena, duke shkatrruar gjurmt ekzistuese t gishtave ose t shtojn gjurm t tjera tek trupi i saj. Me gjith kto pengesa, krkimet pr gjetjen e gjurmve t gishtave nga lkura e viktims mund t merren, nse hetuesit do t jet profesionist. N fillim t viteve 70 shkenctart biometrik t FBI-s riekzaminuan metodat ekzistuese t gjurmve prmes kufomave t ballcamosura. Ata lyen duart me nj shtres vaji t prdorur pr fmijt dhe me nj sasi nafte, pastaj prekn pjes t lkur s kufomave. Pas nj intervali kohor u prpoqn t merrnin gjurm e para, duke prdorur si fillim jod/argjend, me metodn e transformimit. Kalohej npr pes etapa, duke filluar me ngrohjen e jodit n nj en me tym, drejtimin e tymit tek lkura, shprndarjen e nj shtrese t holl argjendi mbi lkur, heqjen e ksaj shtrese dhe, n fund, ekspozimi i saj nn dritn e fort, q do mundsonte gjurmt e lna. Prmes ksaj procedure, krkuesit mundn t paraqisnin gjurmt e identifikueshme nga disa or n disa dit pas lnies s tyre. Ata e realizuan kt n kushte laboratorike, prandaj pr t zhvilluar teknika t qndrueshme e t besueshme n gjetjen e gjurmve t fshehura n lkur, ata formuluan nj protokoll m kompleks, t ndryshm nga arritjet elaboratorike. U prdorin vetm kufoma t pa ballcamosura, produkte natyrore dhe materiale vajore pr gjetjen e gjurmve t fshehura. Zbulimi i gjurmve u mundsua edhe duke prdorur rezet lazer,

alternimin e burimeve t drits, transferimin ejodit/argjendit, tymosjen e cianoacrilateve, q shpesh njohjet si vulosje me tym, pluhurimet e zakonshme dhe fluoreshente, veanrisht me lnd magnetike. lngje jodi, etj. Shumica e ktyre metodave arrijn t zbulojn gjurmt pas rreth nj or t depozitimit t tyre, por n shum raste t tjera ato nuk kan sukses, pasi nuk japin t dhna t qndrueshme. Nj teknik tjetr sht ajo q njihet si vulosja me tym. Tymosja dhe pluhurosja magnetike mbahet si nj nga metodat m produktive pr zbulimin e shenjave t gishtave. E ngjashme me transferimin e jod/argjendit, ajo prfshin ngrohjen dhe drejtimin e tymit drejt lkurs, pastaj prhapjen e tij pr gjetjen e shenjave t mbetura n t. Tymi mund t prhapet deri n dy or pas depozitimit t gjurmve, disa or m von shprndahet pluhuri n zon, nj pluhur fluoreshent i posam ky, pr t identifikuar gjurmt. Fillimisht besohej se ky pluhur ishte kyi i suksesit t procedurs, dhe jo koha e prdorjes s tymosjes, por nuk doli q kjo t ishte e vrtet. Krkimet e fundit tregojn se prdorimi i llojeve t veanta t pluhurit jep rezultate m t mira. Deri sot njihen rreth 30 lloj pluhurash, por si ato fluoreshente edhe magnetiket, nuk sht se japin me saktsi absolute gjurmt e fshehura n lkur. Krkuesit duan t sigurohen q praktikantt e terrenit t marrin t dhna t ngjashme nga prdorimi i metodave t rekomanduara prej tyre. N praktik, sht e pritshme q viktimat e vrasjeve mos gjenden menjher, ato mund t jentrupa t dekompozuar ose n frigorifert e morgut, para se t analizohen pr gjetje gjurmsh identifikuese. Pr t funksionuar procesi n fjal, krkuesit jan duke u angazhuar pr t simuluar kushtet e mjedisit, duke testuar kufomat eekspozuara ndaj ambientit m shum se ato t ruajtura n frigorifer. Viktimat e vrasjeve duhen ekzaminuar pr gjurmt e fshehura, kurdo q autori i krimit ta ket prekur. Prandaj nse sht emundur, trupi duhet ekzaminuar q n skenn e ngjarjes, pasi mjeku ligjor t ket kryer ekzaminimet fillestare. M epakta, n kt rast, sht q trupi t tymoset aty, pr tu ruajtur gjurmt e fshehura dhe t prjashtohen gjurmt e mbetura nga

lvizja e trupit, m pas. Idealja do ishte q trupi mos futej n frigorifer, mbasi kondesimi aty do i fshihte gjurmt, do ndrvepronte me tymosjen pr shtrembrimin e tyre, ose mund t thante pluhurin, e t gjitha kto do onin n humbjen egjurmve. Teknika n fjal krkon q deri sa t jen thar lngjet n zonat e lkurs dhe t jen kontrolluar ato, trupi i viktims nuk duhet t futet n frigorifer. Lkura e nxeht ose afr temperaturs normale trupore, mund t tymoset vetm Brenda intervalit kohor nga 5 minuta deri n 10 sekonda, ndrsa lkura e ftohta duhet tymosur maksimalisht pr 15 sekonda. do gjurm e fshehur fillimisht duhet fotografuar, pastaj t mbartet me qese transparente. Kjo teknik sht kthyer n rutin nga forcat ligjore, mbasi vrassit q duan t dmtojn viktimat e tyre zakonisht len shenja, q prdoren m pas nga drejtsia. 1.2. Analiza e AND-s. T dhnat e marra prej saj po luajn nj rol m t madh se kurr n zbardhjen e ngjarjeve kriminale, si pr t dnuar t dyshuarit ashtu e pr t vrtetuar pafajsin e atyre q jan akuzuar gabimisht. Ajo mbetet sot si nj nga provat m t besueshme t drejtsis ligjore. AND-ja ose acid dezoksiribonuklelik, sht tulla baz e trupi njerzor. Virtualisht, do qeliz prmban AND--n, ajo q gjenet n tru sht dhe n pshtym, n lkur, flok apo kocka, dhe ka sht m erndsishme, ajo nuk ndryshon gjat gjith ciklit t jets. Mbetet mjet i fuqishm hetimi, sepse me prjashtim t binjakve, asnj individ nuk ka AND t ngjashme me t dikujt tjetr. Pra ANDja e gjetur n skenn e krimit mund t lidhet vetm me nj t dyshuar ose t eliminoj dik tjetr nga dyshimi i ngritur. Gjat nj agresioni seksual, p.sh., mund t ken mbetur n trupin e viktims apo n vende t tjera t skens s krimit, prova biologjike, si p.sh., fije floku, qeliza lkure, gjak, sperm, pshtym etj. Analiza e AND-s mund t krahasohet me kampionet e njohura pr t ngritur edhe nj akuz t bazuar shkencrisht. Prdorimi efektiv i AND-s si prov mund t krkon mbledhje dhe analizn e kampioneve t eliminimit, pr t caktuar

burimin e sakt, kampione kto t marra nga gjithkush q mund t ket qen n skenn e krimit dhe mund t ket lnmateriale biologjike. P.sh., kur hetohet nj prdhunim duhet siguruar kampion eliminimi nga kushdo q mund t ket pasur marrdhnie seksuale t pranueshme me viktimn brenda 72 orve nga shpallja e agresionit, pr t konsideruar do AND t gjetur tek viktima ose n skenn e krimit. Pra, duke krahasuar prfolet e AND-ve t marra nga provat me ato t kampionit t eliminimit mund t qartsohet m mir situata. Ka rndsi q, lidhur me rndsin e prdorimit t tekniks n fjal n skenn e ngjarjes, duhet t jet i ndrgjegjshm edhe personeli mjeksor. Nse AND-ja nuk identifikohet q n fillim, ajo nuk do mund t mblidhet sa duhet dhe n sasi t pamjaftueshme mund t jet e paprdorshme. Po kshtu, nuk duhet q edhe viktima e prdhunuar t ndrroj rrobat pas sulmit t br, as t bj dush apo t laj do pjes t trupit. Prova t tilla si sperma, pshtyma dhe lkura mund t gjenden n veshjet e saj, nn thonj apo n zonn egojs, at t vagins, n anale etj. Ato duhen mbledhur me kujdes nga mjekt, infermiert ekzaminues t agresioneveseksuale. Ata duhet t konstatojn dmtimet e mundshme, nse bhet fjal pr smundje seksualisht t transmetueshme dhe t mbledhin t dhnat, si materiale nn thonj apo flok, duhen ekzaminuar kavitetet vaginale, goja, anusi ose pjes t tjera t trupit, q mund t ken qen n kontakt me agresorin. Ekzaminuesi dihet t marr kampion referimi gjaku apo pshtyme nga viktima q do shrbej si kontroll standard, mund t mbledh dhe kampione reference nga flokt e koks dhe qimet publike. Kshtu, mund t krahasoj AND-n e njohur nga viktima me ato t gjetura n sken, pr t caktuar dyshimet e mundshme. Pr shkak t natyrs sensitive t provave ata q i siguroj ato, duhet t kontaktojn me personelin e laboratorit kriminalistik, ku , normalisht, lindin edhe pyetje t tjera lidhur me procedurn Provat e AND-s mund t dmtohen edhe kur ato ngatrrohen me ndonj burimi tjetr q nuk ka interes pr rastin. Prandaj personeli duhet t mbaj gjithnj doreza t prshtatshme, t prdor mjete t

pastra dhe t shmang prekjen eobjekteve t tjera, prfshi dhe trupin e viktimave. Faktort mjedisor, si nxehtsia dhe lagshtia, gjithashtu, mund t degradojn AND-n. Prandaj, provat biologjike duhet t mbrohen nga kontakti me ajrin, t paketohen e izolohen mir. Kshtu AND-ja mund t ruhet me vite, pa u dmtuar edhe n ambiente dhome. Analiza m e zakonshme e AND-s konsiderohet Reagimi i Polimerizimit t Zinxhirit (PCR), q u jep mundsi hetuesve t analizojn kampionet e provave me sasi t vogl dhe cilsi t ult. Procesi PCR edhe pse n kto sasi t vogla, prbn miliona kopje t AND-s, duke krijuar mundsin e krijimit t nj profili t krahasueshm me at t personave t tjer t dyshimt. Krijohet kshtu nj statistik q tregon sa shpesh pritet t gjendet ky profil i veant n popullatn eprgjithshme. Gjat testimit t AND-s mund t dalin tre lloj rezultatesh: prfshirjaprjashtimi & paqartsia. Ka rndsi t kuptohet domethnia e ktyre termave nga ata q duhet ti prdorin rezultatet. Prfshirja ndodh kur profili i AND-s s nj viktimeapo t dyshuari prputhet me profilin e AND-s s gjetur n skenn e krimit. Ather individi do prfshihet si burim i mundshm i asaj prove, megjithse ndikimi i ksaj prfshirje varet nga numri i LOCI-t t ekzaminuar (pra lokalizimeve n filet e AND-s) si dhe nga fakti sa shpesh apo sa rrall rezulton ky profil i AND-n n kuadrin e gjith popullats. Prjashtimi ndodh kur AND-ja e marr tek viktima ose i dyshuari nuk prputhet me profilin e AND-s s marr nga provate skens s krimit. Megjithse edhe n kt rast, prjashtimi nuk d.m.th. medoemos pafajsi. N rastin e prdhunimit, p.sh., agresori q prdor prezervativ mund t prjashtohet si i dyshuar, por provat e gjetura diku tjetr e prfshijn at si t till. Ndrsa paqartsia ndodh kur testimi i AND-s mund t prfshij por edhe ta prjashtoj personin si burim biologjik. Arsyet pr kt rast jan t shumta, duke filluar nga sasia ose cilsia e pamjaftueshme e ADN-s pr t prodhuar rezultate t interpretueshme, deri tek prezenca e AND-ve t personave t tjer, p.sh., n rast kampionesh t marra nga prdhunimi n grup. N kto raste jan t nevojshme teste t mtejshme dhe interpretime t

rezultateve n kontekstin eprovave t tjera. Teknologjit e prparuara t AND-s, si PCR-ja garantojn rezultate vendimtare kur testet e mparshme kan qen t paqarta. Kjo rezulton n identifikimin e t dyshuarit ende t pa provuar, ose n lirimin e t dyshuarit/ve pa faj. Meq vetm disa qeliza jan t nevojshme pr nj kampion t prshtatshm AND-je, lista m posht sjell disa elemente t skens q mund t prmbajn AND. Kshtu, edhe pse nj njoll mund t mos shihet me sy t lir, prsri aty mund t ket qelizat mjaftueshme pr t caktuar llojin e AND-s. Madje, ajo njoll e parndsishme prcakton nse individi ka qen n sken e krimit, n shtpi apo n nj dhom tjetr, ndrsa pretendon se nuk ka qen. Prandaj, sa m shum t din hetuesit nga mbledhja e duhur e AND-s, aq m i fuqishm bhet ky si mjet identifikimi. Ndr vendet e mundshme t gjetjes s AND-s jan shenjat e kafshimit apo zonat e lpira t trupit, pshtyma, materialenn thonj, qeliza lkure, apo gjaku, siprfaqja e brendshme apo e jashtme e nj prezervativi t prdorur, sperma, kuverta, arafi, jastku dhe shtresat e tjera t krevatit, djersa dhe flokt, veshjet, filtra cigaresh, gomat e makins, ent e qelqit n zon rreth skens s krimit, shenjat e gishtave n dorezn e ders, tenxhere, dritare, tavolin, dollap etj LEXIM: HETIMI SHKENCOR PRMES AND-s. Nj mbrmje dhjetori t vitit 1996 nj grua dhe djali i saj 4-vjear u gjetn t vdekur n nj pyll t Pensilvanis. Megjithse bashkshorti ishte nj nga t dyshuarit, hetuesit, duke dgjuar pohimet e tij, filluan t besonin se ai nuk ishte prfshir nkrim. Kshtu q mbetej si i dyshuar kryesor nj ish-dashnori i saj, xheloz. Por kqyrja e kujdesshme e ndenjses s makins s viktims, u mundsoi hetuesve t gjenin nj fije floku t saj, t lyer me gjak. Ndrsa testet laboratorike provuan q ajo fije floku dhe nj kampion nga bashkshorti kishin t njjtn sekuenc t AND-s mitokondriale. M pas, ai pranoi edhe vet q kish vrar gruan dhe fmijn e vet. Laboratori i FBI-s filloi t analizoj AND-n mitokondriale si

pjes e studimit t dosjeve hetimore nga qershori i vitit 1996 dhe q ather sht br e mundur procedimi penal i rreth 500 rasteve. Ndrsa koht e fundit sht krijuar edhe nj baz t dhnash AND-je pr personat e humbur n SHBA, pr t ndihmuar ligjrisht komunitetin n identifikimin ose gjetjen e personave n krkim. Shkenca e AND-s mitokondiale E gjetur n do qeliz t trupit njerzor, AND-ja mban informacion q mundson funksionimin normal t trupit dhe i jep secilit prej nesh nj pamje unikale. Ajo prbhet nga katr blloqe baz, t prfaqsuara me shkronjat A,C,G & T, t cilat formojn nj struktur t njohur me termin spiralja e dyfisht, e prbr nga dy fije q ngjajn me dy shkall rrethore, ku dy baza (nga katr) prfshijn do shkallzim. N analizn e AND-s mitokondiale, rregulli i bazs vjen nga shkencat mjekoligjore. Pr analogji, me an t numrave telefonik mund t demonstrohet dhe rndsia e rregullit baz. Kshtu, p.sh., numri 555-1234 i takon nj personi ndrsa 555-4312 nj personi tjetr. Kshtu dhe ekspertt mjekoligjor prdorin rregullin baz t AND-s mitokondiale pr t diferencuar individt q skan lidhje mes tyre. AND-ja gjendet n vende t ndryshme, duke prfshir shumicn e qelizave trupore. Si analogji sqaruese shrben ebardha dhe e verdha e vezs, si dy komponent kryesor t saj. Po kshtu, AND-ja nukleare gjendet n brthamn eqelizs, njsoj si e verdha e vezs. Dy kopje t saj ndodhen n brthamn e do qelize, nj kopje nga nna dhe nj ngababai, prandaj mbetet unike pr do individ, me prjashtim t binjakve identik. Deri von kjo lloj AND-je nukleare ka luajtur rolin kryesor n gjykimin e rasteve t rndsishme, duke trhequr vmendjen e veant t medias. Megjithat, mbeten analizat e AND-s mitokontriale ato q mund t ofroj ndihmn m t muar pr komunitetin ligjor/hetimor n zgjidhjen e rasteve kriminale. AND-ja mitokondriale sht mjedisi i AND-s nukleare, pra ndryshon si n sasin q prmban qeliza, ashtu edhe n mnyrn e trashgimis. Ky lloj acidi lokalizohet n nj struktur t quajtur mitokandri, q ndodhet n periferi t qelizs-engjashme me t bardhn e vezs. Por, nse qeliza ka dy kopje nukleare t AND-s,

ajo ka me qindra mitokandri. Kjo ebn m t prdorshme AND-n mitokondriale, sidomos kur mbledhja e provave sht e kufizuar, si n rastet e flokve painde, kockave e dhmbve. T afrmit, individualisht trashgojn AND-n nga nna, prandaj sekuencat e marra t till do e gjenden tek njri-tjetrin, me mangsit e nj mutacioni. Ky fakt mund t prdoret me sukses n rastin e humbjes s personit me lidhje amsore, pasi merren referenca dhe kampione. Por, prdorimi i saj sht i kufizuar kur krahasohen analizat e AND-s nukleare, sepse nuk bhet dot dallimin midis individve t s njjts lidhje amsore, ose, e thn ndryshe, individve q kan t njjtn sekuenc AND-je mitokondriale. Dhe rrethanat nuk prjashtojn q nn hetim t jen persona t till q i japin prparsi analizs s AND-s mitokondriale (AND-M). Madje, kjo analiz ka avantazhe, edhe sepse vendi apo struktura e saj (AND-M-s) mbrohet nga degradimi nse depozitohet n mjedis. Ajo rruhet thell n qeliz, ka nj struktur rrethore q e mbron nga dmtimet, duke qen e lidhur dhe mbrojtur nga nj substanc q quhet hidroksipatite, e gjendur me shumic edhe tek dhmbt dhe kockat. Numri i lart i kopjeve t AND-M-s u jep krkuesve ligjor shanse m t mira pr t lokalizuar dhe plotsuar pjest e kampionit t AND-s. Dhe n fund, trashgimia amsore bn q ajo t ket prparsi n rastin e personave thumbur, si dhe e tham m lart. Aktualisht, analiza ligjore e AND-M-s mbetet nj pun tepr intensive q kalon npr disa faza. Hapi i par prfshin analizn pamore. P.sh., hapi i par n analizn e flokut prfshin krahasimin mikroskopik t nj floku t dukshm me njkampion t popullats s ngjashme dhe pastaj bhet analiza e AND-M-s pr t par nse ajo prkon me referencat enj personi t caktuar. Kshtu, ato q duken me sy (ose mikroskop) q nuk ngjajn, nuk ka pse t vazhdohet m tej krkimi. Edhe kur mblidhen materialet kockore ose dhmbt, mjekt ligjor, posarisht antropologt, inspektojn fillimisht indet, nse ato jan me origjin njerzore apo jo dhe pastaj vazhdohet me analizn e AND-Ms Hapi i dyt sht prgatitja e kampioneve. Analiza e AND-M-s vazhdon me pastrimin e kampionit evidente parsore t sekuencave t AND-M-s, duke hequr materialet e kontaminuara q e rrethojn

ose lidhen me kampionin. Kshtu, sekuenca do jet nga kampioni origjinal dhe jo jasht tij. P.sh., pastrimi i flokve bhet me detergjent, n nj banj ultrazanore, prmes vendosjes n nj solucion q prmban nj lloj tretsire, duke rezultuar me shkputjen e materialit qelizor nga AND-ja. Po kshtu edhe kockat krkojn pastrim, duke hequr, fillimisht, do material q ka ndikim mbi siprfaqen e tyre, pastaj bluhen dhe bhen pluhur, duke u vendosur n nj solucion q shkput AND-n nga qeliza. S treti vazhdohet me procesin/shqyrtimin e AND-s. Przierja e qelizs i nnshtrohet nj hapi t tret, q prgatit kampionin prmes futjes n nj przierje kimike - organike q ndan AND-n nga materialet e tjera organike. Kshtu bhet gati ai pr procedim t mtejshm prmes amplifikimit, duke br shum kopje t AND-s s targetuar. Ky amplifikim bhet mbasi AND-ja q na intereson mund t mos jet me koncentrat t lart dhe t mjaftueshm pr tu kapur nga mjetet laboratorike. Hapi i katrt sht analiza e t dhnave. Laboratort e FBI-s kan vendosur norma pr interpretimin e ndryshimeve dhe ngjashmrive mes sekuencave. Ato nuk mund t prjashtohen si t ardhura nga i njjti burim, nse sekuencat (prania es njjts baze, apo e nj baze t prbashkt n do pozicion t analizuar) prkojn ose ekziston n mes t tyre. Kur sekuencat prkojn, kushti sht q duhen t paktn dy ekzaminues pr t analizuar do sekuenc t fituar. Trupinjerzor prmban triliona qeliza, secila me qindra ose mijra kopje AND-M-je. Kshtu, heteroplazma, mund t jet e pranishme n disa nivele tek t gjith individt, gj kjo q mund t mos zbulohet dot gjithnj nga instrumentet aktuale. Por niveli i heteroplazms mund t mos jet i njjt n inde t ndryshme, dhe kur mendohet se ajo nevojitet, ekzaminuesi mund t ndaj kampionin n sekuenca, pr t vendosur nse heteroplazma sht e dukshme n indet e tjera. Kshtu mund t ndihmohet n interpretimin e kampionit t njohur. Del q heteroplazmasjell shum t dhna q nuk jan funksionale n procesin e identifikimit t sakt. Laboratori i FBI-s ka bashkpunuar me laborator t tjera, pr t prmbushur nj baz t dhnash t popullats lidhur me AND-M-n. Ato sjellin sekuenca nga grupet e mdha raciale ose etnike t SHBA-

s, si kaukazian, aziatik, autokton dhe hespanik. Baza aktuale e t dhnave prmban sekuencat e 4142 t AND-M-ve, prej individsh q nuk kan lidhjeme indeksin ligjor, dhe nj tjetr baz sekuenca prej 6.686 t mbledhur nga literature e publikuar. Kshtu, kur nj sekuenc prej kampionit origjinal sht e njjt me at t origjins s skeduar, personeli i laboratorit krkon n baz t t dhnave pr popullatn n fjal. Ky laborator rendit numrin e vzhgimeve t nj sekuence pr do nngrup racial t bazs ligjore, n nj raport ekzaminimi t AND-s. P.sh., nj sekuenc mund t shihet pes her n kampionet e baz s t dhnave nga kaukaziant e vdekur dhe nj her n at t hespanikve t vdekur. FBI-ja shpall vetm numrin e sekuencave t nevojshme t AND-M-s n bazn aktuale t t dhnave. Numri i sekuencave t pranishme t AND-M-s n popullatn e prgjithshme sht ende i panjohur, sepse shkenctart nuk kan mundur t vzhgojn t gjith tipat e tyre. Por ka metoda statistikore pr llogaritjen e frekuencave t tipave t ANDM-ve, me zero ose m shum nevoja n nj baz t dhnash ende jo t plot. Ky vlersim prshkruan frekuencn e lart t pranishme n bazn e t dhnave n raport statistikor me frekuenc t veant t rastit n fjal. Dhe ndrsa kjo baz vjen duke u rritur edhe vlersimi i individve me profil t AND-M do vij duke u prmirsuar. Hapi i pest dhe i fundi ka t bj me sigurin e cilsis s testimit t AND-M-s Analiza ligjore e AND-M-s prdor disa teknika shum sensitive. Meq analizat laboratorike mund t fillojn me pak kopje t AND-M-s q na intereson (dhe kjo ndodh kur kampioni sht degraduar), ather prania e do AND-je t huaj do e dmtonte seriozisht analizn. Po kshtu edhe kur ndodh procesi i amplifikimi t provave, prsri ka potenciale t ndrhyrjet n interpretimin e t dhnave sekuesciale. Prandaj, laboratori merr nj numr masash parandaluese q prova mos prishet dhe t sigurohen rezultate cilsore. Aty bhen dy teste n vit pr aftsit e t gjith personelin nga ekspert t jashtm dhe ruan t dhnat e ktyre testeve. Po kshtu laboratori ndjek masa t rrepta pr t minimizuar kontaminimin, duke br ndarjen fizike para dhe pas amplifikimit t fushs, pastrimin e duhur t hapsirs dhe instrumenteve t puns dhe

prdorimin e kampioneve t kontrolluara. Konkluzione. Analiza ligjore e AND-M-s sht nj mjet i vlefshm pr zgjidhjen e mjaft veprave kriminale nga ana ehetuesis. Prandaj n FBI vazhdon puna pr hartimin e nj programi t ri kombtar t dhnash pr AND-n e personave t humbur, q ka si mision krijimin e nj baze t dhnash pr ta dhe familjet e tyre, nga nna. Po kshtu, n shtete jan ngritur laborator lokale kriminalistike q analizojn AND-M-n, me synim shtimin E aftsive hetimore brenda rasteve t puns n sektort prkats. e ardhmja duket mjaft premtuese n lidhje me vlefshmrin e prdorimit t ksaj teknike. Megjithat analiza e AND-M nuk diskriminon potencialisht testimet e AND-nukleares (AND-N), pasi t dhnat e saj, shpesh, jan informacion i vetm q ekzaminuesi mund t mbledh nga mjedisi prej provave t degraduara, t vjetra ose t dekompozuara nga koha. Ky zhvillim modern ka ndihmuar pr shum raste kriminale dhe do vazhdoj t japinformacion t vlefshm pr komunitetin ligjor n t ardhmen. 2. Mjeksia ligjore ose entomologjia. Ajo lidhet kryesisht me studimin e insekteve t ngjitura n trupin e njeriut, n prpjekje pr t zbuluar kohn q ka kaluarnga momenti i vdekjes. Gjithashtu, specialistt n fjal mund t tregojn edhe nse trupi sht zhvendosur apo ngacmuar pas vdekjes nga kafsht ose fajtori. T dhnat flasin se psikologjia ligjore sht prdorur q nga shekullin eXIII n Kin, ajo sht aplikuar her pas here nga shekulli i XIX dhe gjysma e par e atij t XX, ndrsa dekadat e fundit po bhet gjithnj e m e zakonshme pr hetimin kriminal. Ka dy mnyra kryesore prdorimi t insekteve pr qllim hetimi: prdorimi i llojeve t ndryshme t tyre dhe prdorimi i krimbave t vjetr dhe t zhvilluar (llojshmria dhe zhvillimi). Secila prdoret sipas rastit, n vartsi t kohs q ka kaluar. Kshtu, e para (llojshmria) prdoret kur trupi ka vdekur nga nj muaj deri n nj vit m par, e dyta prdoret kur vdekja ka ndodhur brenda muajit nga

momenti i zbulimit t kufoms. Metoda e par bazohet n faktin q trupi pson ndryshime t shpejta, n vartsi t mjedisit gjeografik. Kshtu, gjat dekompozimit eshtrat psojn ndryshime t shpejta fizike, biologjike dhe kimike. Dhe sht pikrisht shkalla e ktyrendryshime q trheq specie t ndryshime insektesh. Disa prej tyre, shpesh, jan vizitort e par t krimit, ato vijn, zakonisht, brenda 24 orsh, nse sezoni sht pranver, ver ose vjesht, madje mund t jen pran kufoms brenda disa minutash, pr shkak t aroms s gjakut ose lngjeve t tjera trupore. Insektet e para q mbrrijn n vend-ngjarje jan mizat e dheut dhe mizat e zakonshme shtpiake. Kto t dytat vijn pak m von ngaq nuk interesohen shum pr trupin e freskt, prandaj duken tek vendngjarja pasi ka kaluar pak koh. Nj tjetr insekt sht dhe hasperigda e djathit dhe vjen pr shkak t fermentimit t proteinave. Vala tjetr e insekteve jan ato q vijn t ushqehen me insektet e ndodhura n skenn e krimit, disa prfshihen n nj faz t mvonshme t dekompozimit t trupit, ku do grup insektesh mbulon pjesn q i takon n trup. Prandaj njohurit mbi faunn e insekteve t rajonit dhe kohn e kolonizimit t krms nga si bashksia e insekteve, mund t ndihmojn n caktimin e kohs kur ka ndodhur vrasja. Kjo metod prdoret kur viktima sht e till prej disa javsh deri n nj vit, dhe n disa raste, edhe mevite pas vdekjes Metoda e dyt sht ajo e krimbave t vjetr dhe t zhvilluar, vzhgimi i t cilve jep t dhna me nj saktsi prej dy ditsh nga momenti i vdekjes. Kjo metod prdoret n javt e para ose menjher pas vdekjes. Krimbat nisin si larva t pazhvilluara ose fluturake me dy krah. Kto lloj insektesh q prdoren me kt metod, mbrrijn m shpejt tek trupi, prandaj njihen edhe si miza t mishit. Ato trhiqen nga trupi shum shpejt, fill pas vdekjes s organizmit, len vezt e tyre mbi trup, shpesh tek plagt, nse ka, ose n ndonj vrim t zakonshme trupore. Zhvillimi i tyre, m pas, ndjek nj struktur apo cikl t prcaktuar. Kshtu, nga vezt, pas nj far kohe del larva, q ushqehet mbi kufomn dhe shndrrohet n nj larv t tret. Kjo etap prfundon n vartsi t mass dhe numrit t spiraleve t insektit, ndrsa n

stadin e tret larva ushqehet derri sa ikn nga trupi pr tek robat ose n tok, pr t gjetur vend t sigurt q t piqet. Kjo pritje jo ushqyese quhet paramaturim, si pasoj e s cils ajo humbet nj nga lkurt e saj, por qndron akoma aty, n vendngjarje. Larvat e maturuara kan ngjyr kafe t errt dhe pas disa ditsh i rrituri mund t dal nga maturimi dhe cikli fillon nga e para. Kur i rrituri shfaqet, lvozhga boshe mbete si prov q ai ka fluturuar dhe ka dal. Studimet tregojn se do stad ka nj periudh kohore t njohur, t bazuar mbi mundsin e ushqimit dhe nivelin etemperaturs s mjedisit. Insektet kan gjak t ftoht dhe zhvillimi i tyre sht i pavarur nga temperatura, por vlerat metabolike t tyre rriten me rritjen e temperaturs, ka rezulton n nj rritje t shpejt dhe ulje t kohs s zhvillimit t tyre. Analiza e fazave t zhvillimit t insektit mbi trup, krahasuar me temperaturn e rajonit, mund t prcaktoj me saktsi ditn kur kan mbrritur insektet e para dhe kan ln vezt n trup. Kjo metod prdoret deri sa t ket dal gjenerata e par ekrimbave, ndrsa kur ajo sht plotsuar, duhet kaluar n metodn e pare, at t t insekteve. Hapi i par sht mbledhja me kujdes e insekteve nga skena e krimit, q krkon njohje t sjelljes s tyre. Megjithat ndodh q specialistt mjeko-ligjor mos thirren deri sa trupi t jet lvizur nga vendi ku sht gjetur. Ata zakonisht thirren n morg dhe n disa raste nuk mund ti shohin dot gjithka prmban skena e krimit, mbasi provat jan mbledhur nga oficert e hetimit. Kampionet e insekteve duhen mbledhur nga pjes t ndryshime t trupit, por edhe nga rrobat, n tok etj, mbasi insektet, shpesh, grumbullohen n vrima natyrale. Dy grupet kryesore t insekteve n trup jan fluturakt dhe brumbujt. Fluturakt gjenden n trajtn e vezve, si larva ose krimba me gjatsi 2-17 mm. Vezt fluturak jan shum t vogla por n sasi t mdha gjenden n vrima natyrale dhe n rrobat. Ato mund t kapen me fur pikture fmijsh, t zhytur n uj ose me pinca. Nj pjes e tyre mbahen n przierje me 75% alkool, pjesa tjetr vendoset n shishe bosh me tap letre pr t parandaluar dehidratimin. Krimbat mblidhen sipas madhsis. T mdhenjt jan zakonisht dhe m t vjetrit, por dhe m t rndsishm n prdorim pr kt rast,

ndrsa krimbat e vegjl mund tu prkasin specieve t ndryshime. Kampionet e tyre mblidhen nga pjes t ndryshime t trupit dhe mjedisit rrethues, duke i mbajtur t veuara nga njra tjetra. Si tham m lart, pas tre stadesh, larva e le burimin e ushqimit pr t gjetur nj zon t prshtatshme, ku dhe maturohet. Pr kt arsye edhe tokarreth trupit t viktims duhet par me kujdes. Madje, nse ai ndodhet n nj vend t pjerrt, ka shum mundsi q lngjete trupit t ken rrshqitur posht, prandaj aty duhet t ndodhen edhe insektet, pr tu ushqyer. Kur jan mbledhur, nj pjes e larvave duhen ruajtur pr tia treguar mjekut ligjor q ska qen n skenn e krimit, nj pjes tjetr mbahet pr tu paraqitur n salln e gjyqit. Mostrat ruhen duke i future, pr disa minuta, n uj t ngroht dhe pastaj n tretsirn me 70% alkool. Mostrat e gjalla duhen vendosur n shishe me ajr dhe ushqim, po ashtu dhe vezt, por nuk duhet mbushur shishja plot, se kshtu shum prej tyre do ngordhin. Dhe lvozhgat bosh jan sa t rndsishme pr hetimin aq dhe lehtsish pr ti humbur. Gjenden shpesh tek rrobat, flokt ose n tok, afr trupit t viktims. Jan n form ovale, si topi i futbollit amerikan, me ngjyr kafe t errt, pas maturimit, por nuk rriten m. Edhe ato kan nevoj pr ajr dhe nuk duhen lagur, nse udhtimi sht i shkurtr. Jan dhe brumbujt, madje n t gjitha stadet paraqiten njlloj t rndsishm. Brumbujt lvizin shpejt dhe ndodhen posht rrobave. Ato vendosen n shishe me pak ajr dhe kan nevoj vetm pr ushqim, nse do mbahen 24 or pr tu ar nga specialisti. Ushqehen me krimba dhe jan si kanibal, prandaj nuk duhen vn n nj shishe me to. Sikampione t tjera mund t prdoret edhe toka posht trupit, e cila nse sht shum e lagur mund t mblidhet afr eshtrave. N fund, ka rndsi dhe etiketimi i sakt i shisheve ku t shnohet lloji i provs dhe vendin ku sht gjetur ajo. Interes kan dhe habitatet, pra vendndodhja e kufoms sht n pyll, n plazh, apo n shtpi, etj,. Ashtu si ka rndsi t shqyrtohet dhe bimsia, tipi i toks (shkmbor, ranor etj), temperatura dhe lagshtia e mjedisit, koordinatat n hart, vendi ku ndodhet kufoma sht n hije apo nn dritn e diellit. Pr eshtrat,

duhet ditur nse trupi ka qen i varrosur apo mbuluar, dhe n thellsi t toks, a ka gjak n skenn e krimit ose lngje t tjera, plagt t lloji jan, po drogat jan prfshir n rastin konkret, ngaq ato ndikojn n dekompozim, cili sht drejtimi i fytyrs, shkalla e dekompozimit, a ka ndonj kalbsir ose mbeturin tjetr q mund t ket trhequr insektet, a mundet q vdekja mos ket ndodhur n at vend, dhe s fundi, kur trupi futet n frigorifer, duhet t saktsohet momenti i hyrjes dhe daljes, pa prjashtuar dhe rndsi q kan fotografimet n skenn e ngjarjes. Me gjith sukseset e padiskutueshme, jo se shkenca dhe praktika mjekoligjore nuk ka probleme. Ato lindin sidomos kurtrupi i gjetur t jet lvizur nga skena pas vrasjes, p.sh., n nj zon m t lart. Kshtu q disa nga insektet e trupit mund t jen aktive n habitatin e par, por jo edhe n t dytin, ku sht lvizur trupi. M tej, trupi mund t jet ngacmuar edhe pas vdekjes, ndofta ngaq vrassi mund t jet rikthyer n sken e krimit. Kjo mund t shqetsoj insektet, duke vshtirsuar dhe prcaktimin e dats s sakt t vrasjes. Edhe pozicioni i plags, duke ndikuar n dekompozimin e saj, mund t vshtirsojn marrjen e t dhnave t sakta. Po kshtu, edhe gjat abuzimeve me fmijt ose t moshuarit, lindin probleme, mbasi mund t kolonizohen zonat e plagve, por dhe ato t papastra. Prandaj ndodh q personi t jet ende gjall dhe pjes t dmtuara t ken filluar t zn krimba. Netomologjia mund t jet e rndsishme pr caktimin e kohs, por nuk duhet neglizhuar ktu as roli i temperaturs s ambientit ku sht kryer vrasja, prandaj disa kriminel tregojn kujdes pr ta maskuar edhe pr kt faktor kur planifikojn vrasjen. Sidoqoft, pr vendin tona, kjo nuk prbn ndonj problem t madh, mbasi n do stin jan t pranishm insekte t ndryshme. Problem tjetr n prdorimin e ksaj teknike sht fakti se rezultatet vonojn, pasi do kohn e vet dhe kultivimi i insekteve prandaj, me ana e provave t AND-s po tentohet t identifikohen edhe mostrat e pa maturuara t marra nga vendngjarja. Ashtu si sht problem edhe rasti kur trupi i viktims t jet n nj gjendje t till q prjashton kolonizimin nga insektet, p.sh., t jet ngrir, fillimisht, n frigorifer dhe pastaj t jet hedhur n pyll, duke ln prshtypjen se vdekja ka ndodhur n kohn e hedhjes. Po kshtu dhe

djegia q mund ti jet br kufoms, ka pengon afrimin e insekteve, megjithse prap dika do ket nga insektet. Dhe s fundi, rastet e mbshtjells s trupit, n mnyr q mos lejohen insektet t afrohen, Problem pr kt teknik sht dhe fakti q zhvillimi me etapa i insekteve, q shpjeguam m sipr, varion nga nj rajongjeografik n nj tjetr. Kshtu, nse speciet dhe koha e kolonizimit mund t zhvillohet n t gjitha zonat, afatet jan t ndryshme, po ashtu sikundr dhe prezenca e drogave n trupin e viktims mund t ndikojn n sjelljen e insekteve . Prandaj mund t themi si konkluzion, se prova me insekte pr t evidentuar kohn e kryerjes s krimit sht nj kontribut i muar i entomologve pr drejtsin. Ajo ka saktsi t madhe nse kryhet deri n 72 orsh nga vdekja dhe mund t jet metoda e vetme e vlefshme pr t vendosur kohn q ka kaluar 3. Antropologjia ligjore. (Nj shembull hipotetik) Dikur hetimi i krimit kish raste q u ngarkohej antropologve ligjor, ndrsa sot ata mbshtesin dhe prfshihen n ekipe me specialist mjeksor dhe ligjor pr t identifikuar eshtrat e njerzve t njohur ose t dyshimt pr vepra kriminale. Shkenca e antropologjis prfshin grmimet arkeologjike, ekzaminimin e flokve, insekteve, materialeve bimore dhe gjurmve, rindrtimin e fytyrs, mbivendosjet fotografike, zbulimin e varianteve anatomike dhe analizn e dmtimeve t mparshme, bashk me trajtimin prkats mjeksor q u sht br atyre. Megjithat, n praktik ata ndihmojn sidomos pr identifikimin e nj t vdekuri mbi bazn e provave t mundshme. Kshtu, p.sh., kur gjendet nj kufom n pyll dhe ohet n morg, hapi i par sht t prcaktohet nse jan eshtranjerzore apo kafshsh. Pastaj antropologu prpiqet t vlersoj moshn dhe kohn kur ka ndodhur vdekja, seksin apo gjatsin trupore. Mund t zbulohet edhe nse trupi ka pasur djegie t mdha, mund t krkoj dhe pr shenjat egozhdve t arkivolit, apo shenja t tjera q tregojn nse groposje sht e lasht apo e viteve t fundit. Ka raste zbulimevarresh deri dhe parahistorik, p.sh., gjat grmimeve

pr hapje rrugsh apo ndrtim shtpish dhe jan antropologt ata q vendosin tua drgojn apo jo autoriteteve mjekoligjore. Por ndonse antropologt kan si prioritet dhnien e opinionit pr nj t vdekur, gjithnj e m shum ata po pyeten mbi tipin dhe madhsin e arms s prdorur, numrin e goditjeve q ka marr viktima e nj krimi t dhunshm etj. Dhe megjithse, nuk jan ata q vendosin pr shkakun dhe mnyrn e vdekjes, por u ndihmojn shum patologve ligjor dhe ekspertve mjekoligjor, pr t marr nj vendim sa m t sakt. Ndrkoh, shum prej antropologve sot jan familjarizuar edhe me njohurit mbi anatomin njerzore, duke prvetsuar n thellsi, sidomos, procesin e ndryshimit t saj n popullata t ndryshime. Disa kan fituar prvoj edhe n shkencat policore ose mjeksore, si n toksikologji, identifikimin e mjeteve t zjarrit t prdorur, n hetimin e skens s krimit, ruajtjen dhe fotografimin e provave etj. Disa t tjer prdorin dhe analizn e llojeve t ndryshime t gjurmve pr t identifikuar insektet si mjet pr vlersimin e kohs q ka kaluar nga vdekja e viktims. Por, ndoshta aftsia m e vlefshme e tyre mbetet specializimi i lart q ata kan lidhur me variacionet delikate t trupit njerzor. Ndonse shumica e skeleteve t t rriturve kan t njjtin numr kockash (206 t tilla), shkencrisht sht provuar se kurr nuk gjenden dy skelete identike. Prandaj, vzhgimi i mostrave ose tipareve unikale t tyre, mundson nj identifikim pozitiv t personit prmes metods s krahasimit para dhe pas vdekjes, bie fjala t foto imazheve t dhmbve, megjithse shpesh edhe kto nuk ekzistojn ose jan kryer n mnyr jo t vlefshme n skenn e krimit. Nj shembull hipotetik. N nj rast gjahtart gjetn n pyll nj kufom gjysm t zhveshur dhe me rroba t grisura. Skena fotografohet dhekufoma ekzaminohet para se t lvizet pr n morg. Aty eksperti mjeksor kontrollon pr goditje t mundshme, por fotomontazhet nuk nxjerrin ndonj shenj plumbi ose same, ndrsa nga rrobat nuk identifikohet dot personi, meq ska as dokument ose ndonj gj t

till. Ekzaminimi mjeksor provoi se viktima sht mashkull i moshs s mesme, por nuk ka prova t flokve n kok apo nfytyre, q t vendosin pr racn e personit. Afrsisht vlersohet vetm gjatsia e tij. Thirret, fillimisht, nj dentist pr t br fotomontazhin e dhmbve dhe del q ai ka nj numr kavitetesh dentare, por nuk ka prova t ndonj vizite tekdentisti. Ktu krkohet ndihma e antropologut ligjor, q t studioj m tej eshtrat n laborator. Ai duhet t evidentoj cili sht afilacioni racor i individit, shtati/gjatsia dhe mosha, koha kur ka vdekur, a ka pasur trauma gjat kohs s vdekjes, ndonj tipar dallues q do ndihmonte n identifikimin e personit, si dhe nse ka ndonj shenj pas vdekjes, ose alterim t eshtrave. Flasim shkurt pr to n vazhdim: Klasifikimi racor ka disa prbrs biologjik, detaje anatomike, veanrisht n fytyr, q sugjerojn pr racn q i prket subjekti njerzor. Kshtu, t bardht kan fytyr t ngusht, hundn e lart dhe mjekr t dal, ndrsa zezakt jan me hund t gjer dhe kanale nn hund. N rastin tona, ekzaminimi i kafks zbuloi disa fije t drejta e t verdha floksh. Ndrsa nga ekzaminimi i kockave, lidhjeve t tyre, sasis s veshjeve dentare, ndryshimeve t artritit n shtylln kurrizore dhe studimeve mikroskopike t kockave, i mundsoi antropologut t caktoj jo vetm moshn e viktims, por doln edhetregues q caktojn kohn e vdekjes. Vlersimi i shtatit bhet mbi bazn e kockave t gjata, preferohet femuri ose fyelli i kmbs, ndrsa t dhnat m pas prpunohen mbi bazn e nj formule sipas racs ose seksit. Sa pr intervalin q kalon q ka kaluar nga dita e vdekjes sht vshtir t prcaktohet. Megjithat, vlersimet bazohen tek sasia dhe kushtet q gjenden indet e buta, si muskuj, lkur dhe ligamentet e pranishme, ruajtja e kocave, shtrirja ebimsis prreth, aromat dhe ndonj aktivitet insektesh ose mishngrnsish. Disa variabla t tjer mund t jen temperatura n kohn e vdekjes, plagt me deprtim, lagshtia/thatsira, aciditeti i toks dhe koh mbajtja e ujit nga ana e saj. Megjithat, nga praktika e derisotme,

prcaktimi i kohs q ka kaluar nga momenti i vdekjes vazhdon t mbetet shum i vshtir. N rastin ton, antropologt vendosn q individi t kish vdekur 6-9 muaj m par, duke u bazuar m shum n kushtet e indeve t buta dhe pjest e rrobave q u gjetn n trup. Me rndsi pr antropologun ishin dhe gjetja e provave pr trauma ose dmtime q mund t kish pasur viktima n apo afr momentit t vdekjes. Kshtu, pasi u hoqn materialet e huaja nga kockat, duke i fshir ato me nj fur t leht, u duke qart disa prerje t lehta n brinjn e majt t viktims dhe n mesin e shpins. Kjo sugjeronte q ajo t ishte goditur t paktn 3 her, ndrkoh q nuk u vu re asnj prov shtes pr trauma. Duke kontrolluar m tej u gjet edhe nj fraktur n syrin e djatht dhe lart, n kockn e gryks, e cila dukej t ishte m evjetr, t paktn disa vite para se t vdiste. U gjetn edhe disa ndarje t devijuara t hunds, q tregonin pr nj infeksionkronik t rnd. Kjo ishte nj gjetje me rndsi, pasi mundsonte krkimin e kartelave t pacientve t diagnostikuar. T dhnat e prfituara u vun n dispozicion t hetuesve, por prsri ata dshtojn n lokalizimin e personit t humbur. Ather kthehen tek antropologu, duke krkuar rindrtimin e fytyrs. Ai mundi t punonte me nj artist t specializuar n paraqitjen e skicave bazuar n informacionin e dshmitarve, bashkpunoi edhe me nj specialist pr rindrtimet 3 - dimensionale t fytyrs, i cili ndrton kokn me argjil, bazuar n kafkn dhe forms s saj. S bashku, t tre specialistt punuan pr t formuar nj foto t viktims, e cila u b publike me an t medias lokale dhe kombtare. Prfundimisht, prmes teknikave krahasuese, nga t dhnat e antropologut ligjor me denoncimet e publikut, u prjashtuan me radh t gjitha rastet e mundshme, deri sa mbete njeri prej tyre. Fotomontazhet ballore t bra tre vjetpara vdekjes tregojn se ai ka qen trajtuar pr dmtime t fytyrs, pr shkak t nj aksidenti me makin dhe n fundkonfiguracioni i sinuseve ballore oi n identifikimin pozitiv t viktims. Si konkluzion vlera e antropologjis ligjore qndron n at se ajo jep kontribute t rndsishme pr hetimin e ngjarjeve kriminale.

Pr shkak t njohurive t prditsuara dhe prvojs s specialistve n fjal, mundsohet dallimi mes eshtrave njerzore dhe atyre jonjerzore, prcaktohet mosha dhe koha e vdekjes, afiliacioni racor, gjinor, gjatsia e shtatit, traumat e mundshme t skeletit, dmtime trupore t shkaktuara pas vdekjes dhe analiza e provave skeletore dhe dentare. Nj informacion i till mund t merret nga trupi i viktims n trsi, por antropologt ndihmojn t caktohet edhe nseviktima sht pasoj e djegies, rrymave t ajrit, shprthimeve apo fatkeqsive natyrore etj. Megjithat, sot ata, m s shumti jan pjes e ekipeve hetimore, duke u prfshir gjersisht dhe intensivisht n trajnime pr katastrofat natyrore dhe dmtimet masive t popullats. Prmes trajnimeve t tilla ata fitojn njohuri mbi teknikat egrmimit, fotografimit, krijimit dhe rindrtimit t hartave, q u ndihmon shum n marrjen profesionale t provave nga vendi i ngjarjes. Kshtu, ata krkohen gjithnj e m shum t marrin pjes n hetimin e skens s krimit, veanrisht n rimarrjen e trupave t viktimave. Prandaj gjithnj e m shum antropolog ligjor sot ofrojn shrbimet e tyre pr agjencit dhe organet e specializuara t hetimit. Megjithse shum prej tyre kan vshtirsi (edhe financiare) pr t pasur n ekip, stabl ose full-time, nj specialist t till. Prandaj shpesh gjenden ekspert me prvoj nga universitetet, muzet antropologjike dhe ato arkeologjike apo institucionet e tjera, por jo se t gjith antropologt jan t gatshm dhe t specializuar pr t ushtruar antropologjin ligjore.