Kriminalistika - I kolokvijum 1.

Pojam kriminalistike Oblast kriminalistike nauke obuhvata kompleksne i vieznane sadraje fokusirane na spreavanje, otkrivanje, rasvjetljavanje i dokazivanje svih oblika zloina. Naziv kriminalistika je poeo da se koristi krajem XIX vijeka od strane Fra Von Lista koji je 1889. osnovao Meunarodno kriminalistiko udruenje. Termin kriminalistika nije univerzalan, umjesto njega se koriste i drugi termini (crime investigation, forensic science). Kriminalistiko istraivanje se bavi deliktom kao realnom pojavom, odnosno spoljnjim i unutranjim stvarnim promjenama koje je delikt izazvao i koje se mogu spoznati. U to su ukljuene i djelatnosti kojima se razjanjavaju sva bitna pitanja u vezi krivinog djela, poinioca, rtve i dr. okolnosti. Kriminalistika je usmjerena na prikupljanje informacija za potrebe krivinog postupka krivinim radnjama koje se meusobno razlikuju s obzirom na svrhu zbog koje su prikupljene, nain prikupljanja i znaenje za krivini postupak. 2. Pojam kriminaliteta i suprostavljanje kriminalitetu Kriminalitet je pojava u drustvu koja se manifestuje u vrsenju protivpravnih djela koja su zakonom odreena kao krivina djela. Pod pojmom kriminalitet podrazumijeva sve protivpravne djelatnosti za koje su propisane neke drutvene sankcije. Borba protiv kriminaliteta odvija se pomou dva sektora. Prevencije, koja ima za cilj da sprijei nastajanje kriminaliteta. A drugi sektor obuhvata primjenu sankcija na ve uinjena krivina djela, da se drutvo zatiti od kriminaliteta i da se uinilac popravi. 3. Razvoj kriminalistike Kriminalistiku praksu dijelimo u vie faza. Prva faza se zasnivala na empirijskim saznanjima i impresijama. Drugu fazu karakterie primjena torture i drugih nehumanih postupaka. U treoj fazi je uvoenje zakonske ocjene dokaza u kojoj je priznanje okrivljenog predstavljalo dokaz. U etvrtoj fazi dokazi su kvantificirani prema slobodnoj ocjeni dokaza, tj. slobodnom sudijskom uvjerenju. Zahvaljujui pronalascima u pojedinim prirodnim i tehnikim naukama dolo je do ekspanzije istraivanja krivinih djela na predmete i tragove delikata to je davalo mogunost obezbjeenja materijalnih dokaza. 4. Najznaajniji predstavnici kriminalistike nauke *Alphonse Bertillon 1853-1914 Francuski policajac i znameniti biometrijski istraiva, zasluan je za razvoj i implementaciju prvih identifikacionih metoda (antropometrija i lini opis). Kreirao je sistem za identifikaciju na osnovu fizikog mjerenja. Antropometriju i lini opis usavrio je koristei se poznatim zatvorom La Sante u Parizu. U svom radu Identification antrophometrique prezentirao je mjerenje odreenih djelova kostiju ovjeka. Naune hipoteze naznaenog metoda fundirane su na: *Kosti ovjeka do 20-e godine ivota su nepromjenljive. *Korelacija dimenzija pojedinih kostiju kod svakog ovjeka je individualna. Metod je implementiran u Francuskoj 1883. godine. Kreirane su dvije kartoteke osobe preko i do 20 godina starosti. Klasifikacija je odreivanje prema dimenzijama kostiju glave, ekstremiteta. Ovaj metod je nazvan Bertijona. Kasnije Bertiljon uvodi lini opis i sinjaliteku fotografiju. Lini opis obuhvatao je: stas i starost, morfoloke oznake i oznake koje su u vezi sa bojom koe, kose, oiju.. Glava se morala detaljno opisati. Sinjaletika fotografija omoguava identifikaciju osoba. Osnovna pravila ove fotografije su: *Fotografisanje u razmjeri 1:7 sa iste udaljenosti i visine ime se omoguava mjerenje lica. *Fotografisanje realizovati u dvije poze: desni profil i anfas, konstituirana je tzv. Bertiljonova stolica. *Fotografisanje vriti bez sijenki, putem vjetakog svijetla. Danas se fotografisanje vri u razmjeri 1:10 putem maloformatnih fotokamera i to u tri poze: desni profil, anfas i lijevi polu-profil.

*Francis Galton 1822-1911 Utemeljiva naunog pristupa u prouavanju i implementaciji crtea papilarnih linija. Formirao je naune osnove daktiloskopije i razvio prvi integralni sistem daktiloskopske klasifikacije. Galton je istraivao o prirodi papilarnih linija sa kriminalistikog i biolokog stanovita. Galton je izraunao da je vjerovatnoa pojavljivanja dva ista crtea papilarnih linija teorijski mogua na 65 milijardi ljudi. Likovi koje formiraju papilarne linije pojavljuju se u obliku lukova, petlji i krugova sa velikim brojem varijanti. Osnovne karakteristike crtea papilarnih linija su: nepromjenljivost, individualnost, mogunost grupisanja i mogunost preslikavanja. *Ivan Vueti 1858-1925 Prvi je u praksi uveo potpuni desetoprstni daktiloskopski karton i redovno uzimanje otisaka prstiju osoba lienih slobode. Vueti je izvrio osnovnu klasifikaciju na 4 vrste otisaka koji se javljaju kao: lijeve petlje, desne petlje i krugovi. U klasifikaciju takoe uvodi i tri pomone kategorije: oteeni crte, sloeni crte i amputirane prste. Crtei papilarnih linija u vidu luka polaze sa jedne strane i pruaju se preko jagodice do druge strane prsta. Crtei papilarnih linija u obliku petlji obuhvataju papilarne linije koje poinju na jednoj strani crtea a nastavljaju se prema centru gdje se vraaju na mjesto nastanka. Crtei papilarnih linija u vidu kruga, imaju oblik kruga dok im se papilarne linije lijeve i desne zone iz gornjeg i donjeg dijela jagodice prsta dodiruju stvarajui lijevu i desnu deltu. *Hans Gross 1847-1915 Utemeljiva naunog pristupa sistema kriminalistike i autor znaajnih djela. On je osnovao Kriminalistiki institut u Gracu. Njegovi radovi se smatraju nukleusom doktrinarnog razvoja kriminalistike. I njegova reenica jeste Nije posmatra onaj koji vidi stvar, nego onaj koji vidi od kojih je djelova ona sastavljena *Albert Weingart .. je 1904. godine objavio djelo Kriminalistika taktika i od tada postoji trojna podjela kriminalstike. Nakon toga dolazi do naglog razvoja ove nauke kroz vie pravaca koji su znaajno doprinjeli unapreenju kriminalistike. *Rudolph Archibald Reiss 1847-1915 On je osniva instituta naune policije u Lozani. Najznaajnije rezultate je ostvario u oblasti ktimin. tehnike odnosno kriminalistike fotografije. Napisao je: Prirunik za sastavljanje opisne slike, Prirunik naune policije, Principi moderne policije i Prilog za reorganizaciju policije. *Karl Landsteiner 1868-1943 Zasluan je za otkrie krvnih grupa ABO sistema (Nobelova nagrada 1930.). Ovo otkrie znaajno je za vjetaenje bilokih tragova. U svojim radovima se fokusirao na mehanizam imuniteta i prirodu antitijela. Objavio je 75 radova iz oblasti serologije, bakteriologije, virusologije i patoloke anatomije. *Albert Osborn 1858-1946 Postavio je osnove za uvoenje naunih metoda u oblasti vjetaenja dokumenata. Autor je djela Sporni dokumenti. *Edmond Locard 1877-1966 Dao je najvei doprinos razvoju trasologije. A 1910. godine osnovao krim. laboratoriju. Trasologija je nauka o tragovima. Trag predstavlja svaku materijalnu promjenu koja stoji u uzrono-posledinom odnosu s krivinim djelom i omoguava utvrivanje pravno relevantnih injenica. Prema veliini tragovi se dijele na: mikrotragovi, makrotragovi i megatragovi.

Prema uoljivosti makrotragovi se dijele na vidjive i latentne. Prema dimenzionalnosti makro tragovi mogu biti: linijski, povrni i reljefni. Pod mikrotragom se podrazumijeva svaka supstanca i svaki trag koji se javlja u vrlo malim koliinama pa se bez pomonih instrumenata ne vide. *Sir John Bernard Spilsbury 1877-1947 Dao je znaajan doprinos razvoju sudske medicine i njenom povezivanju sa kriminalistikom. Smatrao je da su ljekari sudsko medicinske specijalnosti neophodni za rasvetljavanje krvnih delikata. *Calvin Goddard 1891-1955 Utemeljiva kriminalstike balistike. Osnovao je prvu laboratoriju za balistika ispitivanja. Uveo je komparativni mikroskop u praksi kriminalistikih ekspertiza. *Alex Jeffreys Tvorac metode genomskog otiska DNK (ogroman doprinos identifikaciji osoba). Zasnovana je na dezoksiribonukleinskoj kiselini (dnk) genetsko jedinjenje koje se nalazi u svakoj eliji ljudskog organizma. Uvoenjem dnk omoguuje se vjetaenje biolokih tragova. Prvi put se uspjeno primjenjuje 1987. godine u Engleskoj . *Svaki ovjek posjeduje svoj genetski kod zabiljeen u jezgru elije ovjeka. Ljudski organizam sadri 100 biliona elija. elije se sastoje od organela i svaka ima svoju funkciju. Kod je sastavljen od 46 hromozoma koji su komponovani od DNK i proteina. *Dnk je sastavljena od 4 baze koje grupisanjem u dugi niz daju hromozom. U okvir tih 23 para hromozoma, jedan hromozom je nasleen od majke, jedan od oca. Izuzetak su jajne elije i spermatozoidi koji imaju jedan hromozom od oba para, odnosno imaju samo 23 hromozoma. Molekul dnk izgleda kao dvostruki lanac, odnosno spiralno uvrnute ili zarotirane merdevine-dupli heliks. Svaki od dva lanca konstruiu molekul dnk izgraen od nukleotida sastavljenih od eera, fosfatne grupe i azotne baze. U molekulu dnk postoje 4 tipa nukleotida, shodno tipu azotne baze koju posjeduju: adenin A, guanin G, citozin C i timin T, i one su u naspramnom lancu povezane u paru. Adenin u jednom lancu je uvijek povezan sa Timinom u drugom lancu. C je uvijek udruen sa G. Tako se formira dugaki lanac dnk koji se sastoji od velikog broja ponavljanja 4 baze nukleotida, iji specifini raspored predstavlja sekvencu. Sekvence se mogu razlikovati po broju parova baza i po redosledu ponavljanja pojedinih sekvenci i njihovim kombinacijama. Specifian raspored baza odreuje genetski kod, tj. ifru pojedinca. za formiranje odreenog proteina zaduen je dnk isjeak-GEN. Gen je osnovna jedinica nasleivanja. Raspored slova u dnk lancu je individualan i neponovljiv. Jedino jednojajani blizanci imaju isti raspored slova u DNk. Posebno se izuavaju pojedine lokacije gena u okviru hromozoma. One predstavljaju odreeni dio odreenog hromozoma. Za dnk indentifikaciju su znaajni lokusi koji ne sadre genetsku informaciju i karakteriu se izrazitom hipervarijabilnou i individualnou u kojima dolazi do ponavljanja sekvenci baza. Za razumijevanje neponovljivosti dnk molekula znaajni su aleli koji predstavljaju dio naslednog materijala jednog gena. 4.1. Hemijska struktura DNK Kontaminacija traga se ostvaruje polucijom drugih biolokih supstanci. Svaki komplet za pakovanje tragova za dnk analizu mora da sadri: - Upustvo za uzimanje tragova, adekvatne posude i kese za pakovanje tragova, sterilne instrumente za fiksiranje i pakovanje tragova, rukavice i maske za lice, obrasci za upisivanje uzetih uzoraka sa lica mjesta. U toku rada sa biolokim tragovima ne smije se priati, kaljati i kijati jer moe doi do kontaminacije traga tuim biolokim sadrajem. Slubena lica koja uestvuju u uviaju nose masku preko lica i rukavice koje se mijenjaju nakon tretiranja svakog biolokog traga. Pribor kojim se tragovi podiu treba istiti prije i poslije rada. Veoma je bitno dovoljno suenje traga i pakovanje osuenih uzoraka. Ako se pakuju vlani uzorci dolazi do bujanja

mikroorganizama koji svojim enzimima oteuju dnk fragmente to onemoguava vjetaenje. Kad god je mogue sa lica mjesta se izuzima i dostavlja na vjetaenje cijeli predmet na kome se nalazi bioloki trag. Bioloki fluidi se sa lica mjesta prikupljaju sterilnom pamunom gazom, nakvaenom destilovanom vodom. Ako se trag uzima sterilnim tamponom mora se voditi rauna o tome da se ne dotakne nijedno drugo mjesto osim na kom se nalazi bioloki trag. Prije pakovanja vlana gaza se sui na sobnoj temperaturi. Djelove odjee treba suiti na sobnoj temperaturi i pakovati u jake, papirne kese. Vlane predmete sa biolokim tragovima u toku suenja ne treba prinositi direktnim izvorima svjetlosti. Ukoliko trag nije mogue osuiti ostavlja se u zamrzivau. Svi bioloki tragovi se pakuju odvojeno, ali ne u hermetiki zatvorenim kutijama, kako ne bi dolo do truljenja. To znai da svaki bioloki trag mora biti suv prilikom pakovanja u ambalai koja omoguava razmjenu vazduha. Prije izuzimanja tragovi se fotografiu, opiu i skiciraju sa identifikacionim brojem. U svrhu ekspertize prikupljaju se kontrolni uzorci sa graninih povrina od mrlje koja predstavlja dokaz krivinog djela. Potrebno je izvriti izuzimanje eliminacionih uzoraka od osoblja koje je bilo ukljueno u forenziki proces i od njih se uzima uzorak pljuvake. 4.2. Metodi vjetaenja dnk iz biolokog materijala *RFLP polimorfizam duine restrikcionih fragmenata* Metod je baziran na utvrivanju duine nekodirajuih djelova dnk lanca, poznatih kao visoko varijabilni regioni. Te varijacije se zasnivaju na promjenjivom broju tandemski nizova baza na razliitoj lokaciji dnk lanca. Postupak vjetaenja se sastoji od nekoliko faza. Rezultat ispitivanja se pojavljuje u vidu crnih linija razliitem duine nalik na bar kod. Dobijena rtg fotografija je poznata kao dnk otisak. *PCR metod* Identifikacija osoba PCR postupkom bazira se na ciljanom umnoavanju dnk sekvenci sa hipervarijabilnih regiona. Ekspertiza je kompjuterizovana i obuhvata faze: ekstrahovanje i preiavanje dnk iz biolokog materijala, denaturisanje dnk lanca (dnk isjeci se dobijaju razdvajanjem hipervarijabilnih-nekodirajuih djelova viestrukim termikim ciklusom), odabrani isjeak dnk lanca se viestruko umnoava korienjem enzima, umnoavaju se u vie od deset miliona kopija, na poseban nain. Dobijeni fragmenti se vizuelizuju nakon razdvajanja metodom elektroforeze uz pomo posebnih metoda bojenja. Vizuelizacija fragmenta, njihovo analiziranje, transformisanje rezultata u numeriki kod i njihovo kompariranje je automatizovano. Identifikacija je pozitivna kada se utvrdi da su genetski kodovi identini. *Vjetaenje mitohondrijalne dnk* Metoda vjetaenja se koristi kad je bioloki materijal degradiran usljed djelovanja procesa truljenja, bakterija, toplote, starosti. Vjetaenje mitohondrijalne dnk se bazira na amplifikaciji odgovarajuih individualnih sekvenci ove dnk uz pomo pcr tehnike i nakon toga se kompariraju sa biolokim materijalom osumnjienih. *Analitike procedure u forenzikoj laboratoriji* Prvi korak u laboratoriji je provjera dostavljenog materijala. Mogui dokazi se popisuju, dokumentiraju i evaluiraju. Na lociranom tragu, biolokom materijalu se mogu primjeniti preliminarni i potvrdni testovi u cilju identifikacije tipa prisutnog biolokog materijala. Vri se dnk izolacija. Onda se radi kvantifikacija dnk materijala dobijenog u procesu izolacije da bi se omoguilo umnoavanje dnk biolokog uzorka pcr tehnikom. STR amplifikacija se zasniva na ugraivanju fluorescentnih boja radi detekcije ciljnih alela. Da bi se izvrila genotipizacija, izolovana i amplifikovana dnk mora biti razdvojena. Tako se i aleli razlikuju jedan od drugog. Kapilarna elektrofereza tehnika koja proizvodi identine rezultate u razliitim vizuelnim formatima. Kada su dnk molekuli razdvojeni razliiti aleli mogu biti detektovani. Omoguena je vizuelizacija STR lokusa prethodno obiljeena fluorescentnim bojama. DNK analitiar mora da prevede podatke o fluorescenciji u informacije pogodne za dalju obradu. Tako se dobijaju genotipovi, specifini dnk profil uzroka. STR profil predstavlja seriju brojeva koji se unose u krajnji izvjetaj laboratorijske analize. *Primjena dnk metoda u forenzike svrhe* Kod ovih delikata dolazi do prenosa biolokog materijala sa uinioca na rtvu, sa rtve na uinioca, sa uinioca/rtve na lice mjesta, sa lica mjesta na uinioca/rtvu. Dnk vjetaenje ima znaaj i za eliminaciju nevino osumnjienih kao i za identifikovanje nepoznatih lica i leeva.

Za PSR analizu dovoljna je koliina krvi manja od 0,o1 ml krvi. Sasueni trag krvi moe se vjetaiti i nakon vie godina. Tragovi koe i epitela se vjetae u postupku utvrivanja identiteta ostavioca traga. Tragovi sperme u vaginalnom sekretu rtve ili osueni tragovi sperme na odjei ili koi rtve dovoljni su za utvrivanje identiteta ostavioca.vaginalni sekret rtve koji je fiksiran na tijelu osumnjienog za silovanje je podoban za dokazivanje kontakta. Minimalni tragovi pljuvake dovoljni su za utvrivanje genetskog profila ostavioca. Tragovi znoja se koriste za identifikaciju lica. Jedna dlaka sa tijela ili glave, sa korjenom ili bez njega takoe je dovoljna za identifikaciju lica . na osnovu tjelesnih izluevina i sekreta mogue je identifikovati ostavioca traga. *Primjena dnk metoda u postupcima utvrivanja srodstva* Najsigurniji i najbri nain utvrivanja srodstva. Nasledni materijal u dnk lancu djeteta mora da obuhvati nasledni materijal majke i oca. Alel koji postoji u djetetovom dnk lancu a nije nasleen od majke, moe da bude nasleen jedino od biolokog oca. Oinstvo ili materinstvo se utvruje uporeivanjem i uklapanjem dnk sekvenci djeteta sa odreenih pozicija hromozoma, odnosno dnk lanca sa istim pozicijama dnk nespornog i spornog roditelja. Oinstvo je dokazano ukoliko se dnk profil prezumptivnog oca uklapa u onu razliku dnk profila djeteta koji nije nasleen od majke. Ekspertize ove vrste su od znaaja za utvrivanje biolokih naslednika. U sluaju izvrenja delikta silovanja u kojima je dolo do graviditeta rtve, dokazuje se izvrenje delikta uporeivanjem naslednog materijala ploda i osumnjiene osobe. *Neophodnost standardizacije dnk dokaza* S obzirom na osjetljivost dnk metoda greke u fazi kriminalistike djelatnosti se ispoljavaju kroz unitenja dokaza ili pogreno usmjeravanje kriminalistike djelatnosti. To moe dovesti do kontaminacije traga drugim biolokim materijalom. 5. Znaaj kriminalistike Ima znaaj u obrazovanju pravnika koji mora biti edukovan da egzaktno i integralno utvruje injenice. Njen znaaj najvie dolazi do izraaja u oblasti otkrivanja i rasvetljavanja krivinih djela. Znaaj se takoe ogleda u tome to daje veliki doprinos naunoj afirmaciji borbe protiv kriminaliteta i podstie pravni sistem da svoje norme stalno inovira realnim sadrajima. Kriminalistika se dijeli na represivnu i preventivnu. Represivna je povezana sa krivinim pravom. 6. Definicije kriminalistike *Kriminalistika obuhvata skup znanja u otkrivanju krivinih djela. Gros je afirmisao kriminalistiku kao pravosudnu svrhu. *Tehnika policija je skup metoda pozajmljenih iz biologije, hemije, fizike i matematike koje omoguuju ustanovljavanje materijalnih injenica kojima se dokazuje krivino djelo. Kriminalistika je cjelokupnost naunih metoda koje se primjenjuju u policiji radi ustanovljavanja krivinog djela i identifikovanja uinioca. Locard *Moderna policijska nauka obuhvata identifikaciju ivih osoba i leeva, obradu lica mjesta i laboratorijsku obradu tragova krivinog djela. Soderman *Kriminalistika obuhvata identifikaciju osoba, materijala i predmeta. Nicol *Kriminalistika je uenje o posebnim pojavnim oblicima, uzrocima i ciljevima zloina, sredstvima za njihovo istraivanje, suzbijanje i spreavanje. Kleinschmidt *Imamo ue i ire shvatanje kriminalistike. ire shvatanje obuhvata ukupnost postupaka primjenjenih u pronalaenju i izuavanju materijalne strane zloina radi dobijanja dokaza. Ue shvatanje kriminalistike predstavlja naunu disciplinu koju karakteriu specifine metode i sredstva. Ceccaldi *Forenzika nauka podrazumijeva primjenu naunih metoda ekspertize materijalnih injenica u otkrivanju i rasvetljavanju krivinih djela. Walls *Kriminalistika obuhvata prouavanje fizikih objekata i okolnosti koje omoguuju shvatanje i rekonstruisanje krivinog djela, ustanovljenje injenica i utvrivanje krivice ili nevinosti okrivljenog. Kirk *Kriminalistika je uenje o isleivanju krivinih djela. Louwage dijeli kriminalistiku na taktiku i tehniku. *Kriminalistika je skup svih misaonih procesa, postupanja, mjera, metoda i institucija u cilju sistematskog razjanjavanja kriminalnih ponaanja u slubi pravosua. Hoeveler

*Kriminalistika je uenje o neposrednom, represivnom i preventivnom suzbijanju kriminaliteta od strane organa krivinog gonjenja i njihovih saradnika u ivotnoj stvarnosti. Geerds *Kriminalistika je disciplina koja primjenjuje osnovna saznanja, metode i tehnike prirodnih nauka u ispitivanju materijalnih tragova koji stoje u vezi sa pretpostavljenim krivinim djelom. Gonzales *Kriminalistika obuhvata skup naunih saznanja koja se primjenjuju u istraivanju krivilnih djela sa ciljem omoguenja identifikacije uinioca i dokaza putem primjene prirodnih nauka u pravnim stvarima. Barbera *Kriminalistika je nauka koja prouava, pronalazi i usavrava naune i na praktinom iskustvu zasnovane metode i sredstva najpogodnija za otkrivanje i razreavanje krivinih djela, otkrije i privede krivinoj sankciji uinilac, osiguraju i fiksiraju svi dokazi radi utvrivanja objektivne istine i da se sprijei izvrenje buduih planiranih i neplaniranih krivinih djela. Vodineli Ova nauka prouava: Modus operandi krivinih djela, metode pragmatinog suzbijanja kriminaliteta, informaciono komunikacione tehnologije u okviru svih faza izviaja i krivinog postupka, modalitete preduzimanja operativnih radnji i radnji dokazivanja u okviru vaeih zakonskih propisa, zakonomjernosti nastanka, pronalaenja, obrade i vrednovanja dokaznih informacija. 7. Kriminalistika procedura Predstavlja sistem kriminalistikih aktivnosti koji obuhvata operativno taktike i dokazne radnje. To je cjelina sa istovjetnim sistemom i redosledom radnji, a cjelina sa takvom strukturom u kriminalistici se naziva procedura. Kriminalistiko istraivanje determiniu strukturni, neoloki i realni elementi. Kriminalistika istrauje okolnosti u vezi neposredno prijeteeg ili uinjenog krivinog djela i poinioca. Represivna kriminalistika je nuna komponenta radnji prikupljanja podataka o krivinom djelu i poiniocu u fazi otrkivanja i voenja krivinog postupka. Preventivna kriminalistika je usmjerena na sistematsko istraivanje mjera u kojima se preventira izvrenje krivinog djela. Osnovni oblici prikupljanja podataka su izviaji krivinih djela i radnje krivinih postupaka. Dvije grupe radnji imaju uvijek dvije nune komponente: formalnu i stvarnu. Sasluanje osumnjienog, uviaj, privremeno oduzimanje predmeta ... su procesne radnje. Istraivanje krivinih djela nisu procesne radnje. To znai da se njihovi rezultati ne mogu koristiti kao dokaz u krivinom postupku. Pregled i prikupljanje obavjetenja kao izviaji krivinih djela imaju 2 komponente: pravom ureene forme u kojima se izvode i stvarni odnosno realni sadraj od kojeg se sastoje. Formalna komponenta se odnosi na uslove sprovoenja. Izviaji pretpostavljaju veu slobodu djelovanja. To je osnova razlikovanja kriminalistike na: heuristiku (otkrivaku) i silogistiku (dokaznu). Formalna komponenta je uslov koji odreuje upotrebljivost saznanja prikupljenih istraivakom procedurom. Prema konotaciji kriminalistika procedura je kompleksan, egzaktan sistem. Predmet kriminalistike procedure: *Podaci o deliktu radnja (sredstvo, nain, modalitet), kauzalitet, posledica, protivpravnost *Podaci o uiniocu izvrioci, saizvrioci, sauesnici, participacija o realizaciji delikta, krivica, okolnosti vane za primjenu krivinih sankcija. *Ostale informacije relevantne za krivini postupak relevantne za implementaciju propisa krivinog prava, informacije relevantne za implementaciju procesnih propisa Kriminalistika procedura je poseban informaciono komunikacioni sistem. Put do kriminalistike informacije sastoji se od: injenice (objekta posmatranja), podatka (onoga to opisuje injenicu), obrade podataka (spajanje podataka reenicama shodno pravilima sintakse), vijesti (reenice u prostoru i vremenu dostavljene od strane poiljaoca primaocu), informacije (sadraj vijesti koji za primaoca ima vrijednost novosti koja pokree na aktivnost). Kvalitet rezultata kriminalistikog istraivanja u znaajnoj mjeri zavisi od ulaznih veliina. Ulazne veliine su podaci koji kreiraju osnovu za pokretanje istraivanja. 8. Predmet kriminalistike .. obuhvata kriminalistiko iskustvo i praktino postupanje koje je precizno determinisano. Objekt kriminalistikog istraivanja je odreena oblast fokusirana na krivinu aktivnost. Objekt je znatno sloeniji od predmeta.

Predmet kriminalistike je izuavanje signala, nosioca poruka, pravila nastanka, prikupljanja, ispitivanja i ocjene prikupljenih obavjetenja i dokaza radi njihove upotrebe u pretkrivinom i krivinom postupku. Predmet kriminalistike i predmet krivinog postupka su metodoloki i sadrajno razliiti. Predmet kriminalistike sadri: - detekciju, istraivanje i prouavanje zakonomjernosti nastanka, prikupljanja, fiksiranja, ispitivanja i korienja operativnih metoda i dokaznih informacija o krivinom djelu i uiniocu - izuavanje, analizu i uoptavanje delinkventske prakse - prouavanje operativne, istrane i sudske prakse - prouavanje primjene u praksi postojeih kriminalistiko strategijskih preventivnih, taktikih mjera i tehnikih sredstava - utvrivanje zakonomjernosti u genezi inkriminacija. Kriminalistika prouava: 1. Pojavne oblike i naine izvrenja krivinih djela uopte i pojedinih krivinih djela, delinkventsku taktiku i tehniku, krim morfologiju 2. Pojavne forme kriminaliteta i ivota prestupnika 3. Realne pojave prakse suzbijanja kriminaliteta od strane policije, tuilatva, suda i sl. 4. Primjenu tekovina prirodnih i tehnikih nauka pri isleivanju, presuivanju i spreavanju krivinih djela, tehniki svrsishodne metode pri isleivanju, presuivanju i spreavanju krivinih djela. 5. Taktike i tehnike metode i sredstva, isleenja i suenja 6. Psihologiju isleenja i suenja 7. Logiku dokazivanja i presuivanja 9. Zadaci kriminalistike Kriminalistika prouava genezu operativnih i dokazanih informacija. Specifinost kriminalistike je u metodima i instrumentarijumu otkrivanja injenica u vezi krivinog djela i uinioca. Postoje tri osnovna zadatka kriminalistike kao nauke: 1.Gnoseoloki saznaje zakomjernosti koje ulaze u predmet njenog prouavanja. 2.Konstruktivni pronalazi nove metode strategijskog i taktikog postupanja i usavrava tehnika sredstva u cilju usavravanja prakse u suzbijanju kriminaliteta. 3.Komunikativni naune rezultate prenosi praktiarima da bi se smanjila opasnost od viktimizacije. Najosnovniji zadaci kriminalistike su: prouavanje modaliteta dolaenja do poetnih saznanja o pripremanju krivinih djela u cilju preventivnog djelovanja, dolaenje do saznanja o latentnim krivinim djelima i njihovim uiniocima, pronalaenje najefikasnijih metoda otkrivanja krivinih djela i uinilaca, pronalaenje, obezbjeivanje dokaza o izvrenom deliktu i krivici jedne ili vie osoba, pronalaenje, usavravanje i implementacija kriminalistikih metoda za obezbjeivanje dokaza u krivinom postupku, izrada plana i preduzimanje operativno taktikih i tehnikih mjera i radnji u cilju pronalaenja i lienja slobode uinilaca krivinih djela koji su u bjekstvu, prouavanje iskaza lica u izviaju i krivinom postupku, integrativni pristup u dokazivanju i presuivanju krivinog djela, prognostiku kriminaliteta na dui period. 10. Metodi kriminalistike Metode drutvenih, tehnikih i prirodnih nauka. Hemijske, fizike i bioloke analize odreenih tragova nastale su u prirodnim i tehnikim naukama, a svoju implementaciju nalaze u kriminalistici. Metodi drutvenih nauka se koriste kod sasluanja okrivljenog lica. 11. Klasifikacija uinilaca krivinih djela Uinioci krivinih djela se meusobno razlikuju po: strukturi linosti, motivima izvrenja delikta, trajnosti i upornosti u vrenju krivinih djela, sposobnosti da prikriju tragove izvrenja, nainu ponaanja nakon izvrenja, stepenu opasnosti za drutvo u cjelini, nainu izvrenja... Kriminalistika klasifikacija obuhvata: 1. Primarni uinioci osobe koje su prvi put izvrile krivino djelo i izreena im je sankcija. Ta djela nastaju iz nehata, u afektu, pod dejstvom ubrzavajuih faktora. Po pravilu, odluka da se izvri krivino djelo nastaje spontano, iznenada. Sam kriminalni akt je nevjet i riskantan. 2. Povratnici ve ranije osuivane osobe, vie puta su izvrile krivino djelo. Najdirektnija manifestacija sklonosti prema vrenju krivinog djela. Povrat je tipina karakteristika manifestacije kriminalizacije.

3. Profesionalci osobe iji je izvor egzistencije vrenje krivinih djela, oni to rade u smislu profesije. Nikad se ne bave legalnim poslovima. Paljivo biraju objekat napada, planiraju izvrenje krivinog djela. Veoma su spretni i vjeti, stalno mijenjaju svoje boravite. 4. Specijalisti opredeljuju se za vrenje istovrsnih krivinih djela. Koriste se odreenim metodama, sredstvima, okolnostima, vremenom izvrenja. Nain izvrenja je njihova fotografija koju ostavljaju na licu mjesta. Otkrivanje ovih uinilaca vri se modus operandi evidencija, odnosno evidencija uinilaca krivinih djela po nainu izvrenja. 5. Medjunarodni delinkventi osobe koje svoju kriminalnu djelatnost razvijaju i organizuju na teritorije vie drava. Ti uinioci su meusobno organizovani i povezani. Najee se bave trgovinom droge, orujem, bijelim robljem, lanim novcem. Postoji pet osnovnih tipova delinkvenata: roeni delinkventi, delinkventi iz navike, duevno bolesni, delinkventi iz strasti, sluajni delinkventi. Meunarodno udruenje za krivino pravo 1897. dijeli delinkvente na momentalne i stalne. Razlikuju se: sluajni delinkventi, prigodni, delinkventi iz navike, profesionalni i delinkventi iz afekta. Delinkventi se takoe mogu podijeliti na: iz strasti, uvjerenja, nude i slabosti. Tullio dijeli delinkvente na konstitucionalne, sluajne, duevno bolesne. E. Seelig dijeli sve delinkvente na tri grupe: iste, mjeovite i atipine sluajeve. U iste se nalazi osam glavnih kriminolokih tipova: profesionalci, delikti protiv imovine, iz obijesti, krizni delinkventi, primitivnih reakcija, delinkventi sa nedostatkom osjeaja drutvene discipline, delinkventi iz uvjerenja. U mjeovite spadaju oni koji imaju obiljeja vie grupa. U atipine se ne moe svrstati bilo koji kriminoloki tip. Exner grupie u 6 osnovnih kategorija: karakteroloka, kriminalnosocioloka, kriminalnopsiholoka, nasljedna, kriminalnopolitika, zakonska. Mergen je svoju tipologiju podijelio na: jako izraen kriminalni kapacitet i izraava sposobnost drutvenog prilagoavanja i ne dolazi formalno u sukob sa zakonom, jako izraen kriminalni kapacitet i slabo izraena sposobnost drutvenog prilagoavanja esti delinkventi, slab kriminalni kapacitet i slabo izraena prilagodljivost, slab kriminalni kapacitet i jaka sposobnost prilagodljivosti. 12. Podjela kriminalistike *Kriminalistika strategija U irem smislu kriminalistika procedura obuhvata modalitete suzbijanja kriminaliteta u cjelini. Postoje razliiti oblici i nivoi kriminalistilke strategije. Kriminalistika strategija sadri implementaciju preventivnih mjera, raspored resursa kao i druge mjere i aktivnosti. Pojedini autori je dijele na: optu, posebnu i specijalizovanu. Opta se bavi formiranjem, unapreenjem i implementacijom generalnih kriminalistiko preventivnih koncepata, ona obuhvata i strategijsko planiranje, kompjuterske analitike progrtame i baze podataka za unapreenje strategijske i operativne analize. Posebne kriminalistike strategije prouavaju metode suzbijanja i spreavanje pojedinih oblika krivinih djela. Omoguava integralno prouavanje kriminaliteta, uvid u efikasnost organa gonjenja. Prednosti kriminalistike strategije se ogledaju u proaktivnom kriminalisitkom postupku, u mogunosti prognostike i razvoju preventivnih programa na planu kontrole kriminalistike. *Kriminalistiko strategijska analiza ini osnovu kriminalistiko-strategijskog planiranja i ima sledee ciljeve: identifikaciju kriminaliteta i kriminogenih faktora, ispitivanje i ostvarivanje strategijskih mogunosti djelovanja, analizu postojeih taktikih koncepata policijske i istrane prakse. *Kriminalistika taktika Predstavlja osnovnu disciplinu kriminalistike nauke. Prouava i usavrava opta kriminalistika prava. Predmet istraivanja su pojavni oblici krivinih djela, naini njihovog izvrenja, motiv izvrenja, znanje, vjetine, nain ivota.. Za kriminalistiku taktiku je karakteristika da integrie taktike i tehnike metode. Donosi optevaea pravila na osnovu prakse vrenja pojedinih operativno taktikih radnji i mjera (sasluanje svjedoka i okrivljenog, utvrivanje identiteta, legitimisanja, praenja, lienja slobode). Zadatak krim. taktike je da doprinese usavravanju metoda kriminalistike i otkloni nedostatke nastale u praksi.

*Kriminalistika metodika Prouava i primjenjuje metode zasnovane na dostignuima prirodnih, drutvenih i tehnikih nauka za rasvetljavanje krivinih djela. U njoj se kriminalistike radnje prouavaju sa aspekta njihovih specifinosti bitnih za rasvetljavanje krivinih djela. Kriminalistika metodika prouava ono to je vano samo za otkrivanje, razjanjavanje i dokazivanje odreene vrste krivinih djela. Od taktike se razlikuje po tome to istrauje specifinosti koje karakteriu svaki tip krivinog djela. Ona omoguava razjanjavanje i dokazivanje krivinih djela. Primjena kriminalistikih metoda i sredstava mora biti u skladu sa vaeim zakonskim i podzakonskim propisima uz striktnu primjenu naela zakonitosti i objektivnosti. Kriminalistika metodika je put rasvetljavanja svakog krivinog djela ponaosob. *Kriminalistika operativa Samostalna disciplina kriminalistike kao nauke, prouava metode operativnog kombinovanja omoguavajui blagovremenu radnu orjentaciju. U cilju otkrivanja, rasvetljavanja i dokazivanja krivinih djela, policija primjenjuje brojne potrane i istrane radnje, odreene operativne metode i operativno tehnika sredstva. Operativne radnje ine neformalnu i tajnu djelatnost da bi se prikupile informacije o okolnostima krivinog djela, njegovog uinioca. Pravac i podruje tih radnji moe da odredi organ koji vri nadzor nad istragom, a nain njegovog izvrenja definiu principi kriminalistike taktike, smatra Lultunsky. Operativni rad je osnovni sistem pravno definisanih povjerljivih i tajnih operacija organa gonjenja, kompleksno voen izvan krivinog i administrativnog procesa, a koristi se za suzbijanje krivinih djela i njihovo spreavanje. Postoje 4 veze izmeu operativnog radai kriminalistike: cilj operativnog rada je otkrivanje krivinih djela koji se moe postii implementacijom kriminalistikih metoda. Zasniva se na prikupljanju i provjeri informacija do kojih se dolazi obavljanjem informativnih razgovora (uz primjenu naela tajnosti). *Kriminalistika tehnika Da bi se materijalni dokazi mogli koristiti potrebno ih je otvoriti, fiksirati i vjetaiti i stoga je zadatak kriminalistike tehnike primjena razliitih naunih metoda iz oblasti egzaktnih nauka u cilju otkrivanja, analiziranja i tumaenja tragova krivinih djela. Koriste se naune metode iz oblasti fizike, hemije, biologije, tehnologije, medicine i sl. Pod tumaenjem/vjetaenjem se podrazumijeva sistemsko ili nauno osnovano ispitivanje i opisivanje materijalnih tragova kako bi se kreirala materijalna osnova za integralno i objektivno rjeenje krivinih djela. Predmet kriminalistike tehnike obuhvata tri grupe aktivnosti: pronalaenje mogunosti za primjenu NT metoda i njihovu adaptaciju zahtjevima kriminalistike tehnike, korienje nauno tehnikih metoda za otkrivanje, fiksiranje i tumaenje materijalnih tragova, implementaciju naunih metoda za identifikaciju i registraciju osoba, leeva i stvari. Metodi saznanja koje koristi kriminalistika tehnika dijele se na: Opte (posmatranje, opisivanje, mjerenje, uporeivanje, eksperiment) i posebne (metode razliitih nauka). Posmatranje vizuelno uoavanje odreenih predmeta i tragova. Npr. prva faza vrenja uviaja je samo posmatranje bez dodirivanja. Opisivanje zadatak je da uoene tragove i predmete i njihov meusobni odnos vjerno, zapisniki opie, npr. o svakoj istranoj radnji sainjava zapisnik u koji se unosi sve to je kriminalistiki i pravno relevantno. Mjerenje odreivanje meusobnih prostornih odnosa izmeu predmeta i tragova na licu mjesta, a izmjerene vrijednosti se unose u zapisnik. Uporeivanje koristi se pri ispitivanju tragova (uporeivanje istih), pri identifikaciji vatrenog oruja uporeuju se tragovi na pronaenom projektilu sa tragovima na probno ispaljenim projektilima. Eksperiment koristi se za reprodukciju odreenih pojava u laboratorijskim uslovima. Poseban znaaj u krim. tehnici imaju toksikoloki metodi koji se bave kriminalistiko - tehnikom obradom tragova kr. djela. Trasoloki metodi su povezani sa metodima krimimalistike fotografije koji dokumentiraju sve kriminalistiki relevantne radnje. U posebne metode spadaju i grafoskopske metode koje se koriste za ispitivanje rukopisa. Zadaci kriminalistike tehnike su: utvrivanje identiteta lica, utvrivanje identiteta uinioca kr. djela, utvrivanje tragova i njihovo korienje, krim. tehnika obrada mjesta krivinog dogaaja. Podjela kriminalisticke tehnike *Kriminalistika tehnika obuhvata sl. cjeline: Kriminalistiku fotografiju obuhvata opti i posebni dio. Opti se odnosi na fiziko tehniki i hemijski postupak. Posebni dio obuhvata kriminalistiko-tehniki aspekt fotografije (uviajna, istrana i registraciona).

Registraciona i identifikaciona tehnika obuhvata kriminalisitko-tehniku registraciju i identifikaciju lica, leeva, stvari. Registracija (svi postupci biljeenja podataka koje imaju za cilj da trajno obezbjede vane podatke o nekoj osobi, leu ili stvari). Identifikacija obuhvata postupke utvrivanja posebnih obiljeja koja jednoznano odreuju registrovani objekat. Operativna tehnika odnosi se na onaj dio aktivnosti koji obuhvata krim. tehniku obradu lica, mjesta, uviaj i pomonu tehniku. Istrana tehnika obuhvata laboratorijsko i terensko ispitivanje materijalnih tragova u cilju njihove karakterizacije i primjene vjetaenja. Trasologija izuava i obrauje sve vrste materijalnih tragova povezanih sa kr. djelom. Kriminalistiko tehnika vjetaenja predstavljaju primjenu naunih metoda za ispitivanje i identifikovanje materijalnih tragova od znaaja za kriminalistiku. 13. Heuristika i silogistika kriminalistika Heuristika kriminalistika posmatra krivino djelo kao pojavu ija su obiljeja u istoj mjeri i pravna i stvarna. Ona polazi od prvih informacija o deliktu, tj. od osnova sumnje. Cilj joj je otkrivanje krivinih djela i uinilaca i ova se djelatnost mora odvijati shodno naelima ustavnosti i zakonitosti. Silogistika kriminalistika prilazi krvinom djelu kao realnoj pojavi i posebnu panju poklanja krivino pravnom i krivino procesnom znaaju krivinih djela. Dokazna sredstva se mogu obezbjeivati iskljuivo u skladu sa oodredbama krivinog postupka. Cilj silogistike kriminalistike je transformacija informacija u dokaz, tj. rjeenje krivine stvari. 14. KRIMINALISTIKA I FORENZIKA NAUKA E. Lokar je smatrao da kriminalistika oznaava implementaciju naunih metoda u istraivanju zloina. Pod forenzikom naukom se podrazumijeva primjena prirodnih nauka i to fizike, hemije, biologije. Forenzika nauka predstavlja primjenu nauke u oblasti krivinog prava i graansko pravnih procesa koje u okviru kriminalistikog pravosua sprovodi policija. To je nauka o povezivanju ljudi, mjesta i stvari koje su ukljuene u kriminalistike aktivnosti. Iz naunog istraivanja proizilaze svi drugi elementi u rasvetljavanju zloina. Dolazi do kreiranja izuzetno efikasnih metoda u otkrivanju tragova na mjestu kriminalnog dogadjaja i identifikacija izvrilaca krivinog djela. Tu spadaju: DNK, skenirajua elektromikroskopija sa energetskim dodatkom sa X zracima, biometrija, analiza sklopova krvnih mrlja, metodi identifikacije bilokih tenosti... Sedamdesetih godina XX vijeka dolo je do promjene u pristupu prikupljanja materijalnih tragova (dokaza) zbog nedostatka materijalnih tragova koji ukazuju na izvrioca pa se pristupalo drugoj vrsti analize lice mjesta u kojoj je fokus interesovanja ponaanje izvrioca. Ono to se u kriminalistici naziva kriminalistika tehnika, u uem smislu je forenzika nauka. Mjesto kriminalnog dogaaja je izvorni pojam za forenziku nauku. Prikupljanje i analiza tragova i predmeta sa lica mjesta obezbjeuje relevantne informacije. 15.1. Kriminalistika i krivino pravo Bez krivinog prava kriminalistika bi izgubila realnu osnovu i polazno stanovite. Bez kriminalistike krivino pravo se udaljava od realnosti. Izmedju pojma krivino djelo i dogaaja treba uspostaviti logiko-uzronu vezu da bi utvrdili da li jedan dogaaj odgovara pojmu odreenog krivinog djela. ematski to ide ovako: *dogadjaj, metodi postupanja, krivini zakonik *metodi utvrivanja injenica-Kriminalistika *forme utvrivanja injenica (ZKP).. 15.2. Kriminalistika i krivino procesno pravo Kriminalistika doprinosi utvrenju kriminolokih injenica. Ona prua korisna saznanja koja se u kriminologiji ugrauju u nauno prouavanje fenomenologije kriminaliteta. Kriminoloka fenomenologija prikuplja i sistematizuje delikventsku taktiku, tehniku, ivote uslova delikventa i saznanja o posebnim pojavama kod svake forme delikta.

15.4. Kriminalistika, Kriminalistika psihologija, Sudska psihologija i Sudska psihijatrija Kriminalistika psihologija izuava psihologiju uinilaca krivinog djela. Sudska psihologija istrauje psihike aktivnosti uesnika i krivinog djela. Sudska psihijatrija se bavi psihikim faktorima koji dovode do kriminalistikog ponaanja duevnih bolesnika. 15.5. Kriminalistika i Sudska medicina Meusobno se dopunjuju u oblasti krvnih i seksualnih delikata. Sudska medicina ima za predmet prouavanje nasilnih, sumnjivih, neznanih uzroka smrti. 16. Pregled osnovnih pojmova u kriminalistici Uiti iz knjige 17. Osnovna naela u kriminalistici Kriminalistika nauka je izgradila opta naela koja se koriste za sve kriminalne sluajeve i zahvaljujui njima mogue je metodino i sistematsko preduzimanje mjera u cilju otkrivanja krivinih djela i izvrilaca. 17.1. Naelo zakonitosti Ovo naelo podrazumijeva da niko ne moe biti kanjen za djelo koje, prije nego to je uinjeno, nije bilo zakonom odreeno kao krivino djelo i za koji nije propisana kazna. Samo se zakonom mogu propisati krivina djela i sankcije i na taj nain svaki graanin mora biti upoznat sa onim to je zabranjeno. Zakon mora biti u pisanoj formi, mora biti precizan i jasan i on se smatra kao osnovnim izvorom prava. Deklaracija za policajce sadri 16 pravila: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Obaveza svakog policajca je da dunost obaavlja kako mu zakon nalae. Svoju dunost treba da obavlja asno, nepristrasno i dostojanstveno. Nehumani i poniavajui postupci od strane policije na graane je zabranjeno. Obaveza policije je da obavlja sve naredbe koje mu postavi stareina. Dunost svakog policajca je da se suprotstavi svim povredama zakona prilikom izvravanja svojih poslova. Policajac treba da se suprotstavi nezakonitim radnjama. Ukoliko policajac odbije da izvri nezakonitu naredbu, protiv njega ne smije biti preduzeta disciplinska mjera. Obaveza policajca je da odbije uestvovanje u operativnim radnjama liavanja slobode, uvanja ili transportovanja lica za kojim se traga a koja su gonjena bez osnovne sumnje da su poinioci krivinog djela (zbog religije, vjere, politike itd) Svaki policajac je lino odgovoran za svoja djela kao i za ona to je naredio a nisu zakonita. Hijerarhijski odnos u policiji treba da omogui dostupnost do starjeine odg za djelo ili propuste nekog policajca. Treba izgraditi sistem zatite u sluaju tete nastale policijskom aktivnou. U ostvarivanju svoje funcije policajac treba da upotrebljava silu i zakon. Policajcu se moraju dati egzaktna uputstva kad i na koji nain treba da upotrijebi oruje. Obavezna je saradnja policije i ljekarskog osoblja kad je to neophodno. Policajac je obavezan da uva sve povjerljive podatke. Svaki policajac koji se ponaa po odredbama Deklaracije moe da dobije aktivnu podrku. 17.2. Naelo istine Istina najvie odgovara objektivnoj stvarnosti, dolazi do materijalnih dokaza. Ima dva akspekta: ispitivanje injenica i okolnosti koje terete osumnjieno i one stvari koje idu u prilogu osumnjienog. Ovlaeni slubenik (policajac) preduzima one aktivnosti koje su najpogodnije za utvrivanje istine.

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

17.3. Naelo objektivnosti Ukazuje da je cilj kriminalistike aktivnosti zatita nevinih od sumnjienja. To znai da se u taj rad ne smije unostiti nita subjektivno i lino. Sve mjere i radnje i svoje nadlenosti treba da preuzima u skladu sa operativnim planom i realnim potrebama. Objektivno postupanje podrazumijeva permanentno sagledavanje vlastite djelatnosti uz eliminaciju simpatija ili antipatija prema izvriocu krivinog djela kao i iskljuenje koristoljublja. 17.4. Naelo operativnosti i brzine Ogleda se u blagovremenom postupanju nakon izvrenog krivinog djela, odnosno brzom preduzimanju operativno taktikih mjera i radnji u cilju pronalaska uinioca, prikupljanja i obezbjeenja dokaza. Stoga, brzo i osmiljeno postupanje omoguava i bre rasvetljavanje krivinog djela i lienja slobode uinioca, odnosno spreava njegovo bjekstvo, unitavanje tragova, osiguranje lanog alibija i sl. Brzinom se postie efekat iznenaenja u odnosu na izvrioca. Veina radnji se preduzimaju koristei element iznenaenja. To se posebno odnosi na pretres lica i stana, lienje slobode, zaticanje na licu mjesta.. 17.5. Naelo metodinosti i planiranja Znai plansko postupanje u rasvetljavanju konkertnog krivinog sluaja.U svakom konkretnom sluaju potrebno je determinisati: osnovna pitanja na koja treba dati odgovore, osnovne radnje koje treba realizovati, redoslijed sporoenja radnji i mjera, metode i sredstva koje e se priminjivati. Bez plana akcije nema i ne moe biti metodinosti u radu. Sainjen plan racionalizuje aktivnosti, usmjerava i omoguava operacionalizaciju policijskih radnji. Ovlaeni policijski slubenik dektektuje postojanje krivinog djela, pronalazi kauzalitet, utvruje materijalnu istinu u cilju stvaranja uslova za pokretanje krivinog postupka i to nije mogue realizovati bez planiranja operativnog rada. 17.6. Naelo kritinosti i samokritinosti U kriminalistikom radu informacijama se mora kritiki pristupati I svaka od njih se mora detaljno provjeriti iz vie izvora, kako bi se otkrilo pravo stanje stvari. Ovo naelo podrazumijeva i visoku kritinost kako sopstvenog tako i tueg rada zasnovanu na profesionalizmu i etikim naelima. Potrebno je da svaki ovlaeni policijski slubenik kod sebe razvije sposobnost kritikog i samokritikog naina razmiljanja u cilju izbjegavanja pogrenog tumaenja injenica indicijalnog ili dokaznog znaaja. Nepriznavanje sopstvenih greaka i poinjenih propusta dovodi neminovno do negativnih posledica i znai krenje kriminalistike procedure. 17.7. Naelo temeljnosti i upornosti Potovanjem ovog naela izbjegava se povrnost i nedoslednost u obavljanju slubenih aktivnosti Temeljitim i upornim radom reducira se tamna brojka kriminaliteta. Postoji odreeni broj krivinih djela koja ostaju nerasvitljena i pored rada policije. Sve policijske aktivnosti zahtijevaju temeljno i uporno istraivanje od obrade lica mjesta do procesuiranja krivine prijave. 17.8. Naelo koordinacije i saradnje Koordinacija i saradnja se manifestuju kroz blagovremenu razmjenu informacija koje upuuju na odreena kriminalna ponaanja/ konkretno krivino djelo i uinioce i druge aktivnosti pri rasvetljavanju zloina. Neophodno je postojanje permanentne saradnje izmeu policijskih organa. Koordinacija i saradnja se ostvaruju direktnim kontaktima. 17.9. Naelo jedinstvenog rukovoenja Kad se radi na rasvetljivanju tekih i sloenih krivinih djela namee se potreba angaovanja veeg broja ovlaenih policijskih slubenika, policijske i kriminalistike policije. Da bi se uspijeh osigurao potrebno je da jedan ovlaeni policijski slubenik rukovodi radom tima, planira akcije, prati realizaciju, daje instrukcije

17.10. Naelo uvanja slubene tajne Pojedine radnje koje su javnog karaktera pripremaju se u tajnosti dok se ne obezbjedi njihovo uspjeno vrenje. O aktivnostima na rasvetljavanju konkretnog krivinog djela i odeenih bezbjednostih pojava treba da budu informisani samo oni ovlaeni policijski slubenici koji su neposredno ukljueni u predmet. Odavanje slubene tajne sredstvima javnog informisanja nepovoljno se efektuje na uspjeh istrage. Ukoliko osumnjieni sazna za preduzimanje slubenih radnji od strane policije prema njemu, moe organizovati svoju odbranu, pripremiti alibi ili pobjei, unititi tragove i predmete krivinog djela i instruisati svjedoke. Javna objavljivanja rezultata radnji i dokazivanja moe negativno uticati na rasvetljavanje krivinih djela u smislu pribavljanja novih dokaza. 17.11. Naelo ekonominosti Podrazumijeva brzu realizaciju izviaja i krivinog postupka uz to manje izdataka i tete. Naelo ekonominosti sastoji se u eliminaciji onih podataka koji nisu povezani sa krivinim djelom. U pitanju su informacije koje odugovlae kriminalistiku obradu. Pretjerana tednja i ekonominost ne bi smjela da bude na tetu istine to bi dovelo do zabluda u kriminalistikom radu i krivinom postupku. 17.12. Naelo preventivnog postupanja Posmatrano sa ireg stanovita, preduzimanje mjera i radnji u cilju spreavanja krivinih djela ini se opravdanijim i korisnijim po drutvo, od aktivnosti koje se vre nakon ostvarenja kriminalne djelatnosti. Ovo naelo neophodno je primjeniti u svim onim sluajevima kada se neposrednim preduzimanjem pojedinih policijskih radnji moe sprijeiti izvrenje odreenog krivinog djela a samim tim i nastupanje tetne posledice. 17.13. Naelo strunosti i specijalizacije Postoji imperative stalnog strunog usavravanja kriminaliste u cilju amplificiranja sposobnosti u okviru osnovne djelatnosti suprostavljanja kriminalitetu. Uporedo sa razvojem novih formi tehno i organizovanog kriminaliteta ovlaeni policijski slubenici se moraju pripremati u kadrovskom, strunom, tehnikom i organizacionom smislu, odnosno osgovoriti bezbjednosnim izazovima na visoko profesionalan nain. 17.14. Naelo humanosti Njegova je konkretna sadina u zatiti nevinog od neopravdane sumnje i nezasluene kazne. Implementacijom naela humanosti podstie se zatita i ouvanje demokratskih prava i slobode graana prema kojima se primjenjuju pojedine operativno taktike mjere i radnje. Pripadnici policije su duni da uvaju ivot ljudi i dostojanstvo ovjeka, odnosno pravni, fiziki i moralni integritet. 18. Osnovna (zlatna) pitanja kriminalistike Predstavljaju glavne smjernice neformalnog I procesnog postupanja policije u fazi defekcije krivinog djela. Ima ih devet. Objektivna pitanja: 1. ta se desilo? 2. Kad se desilo 3. Gdje se desilo? 4. Kako se desilo? 5. ime je izvreno? 6. Sa kim je izvreno? Subjektivna pitanja: 7. Ko je uinilac? 8. Ko je rtva? 9. Zato je izvreno? 10. ta se desilo? 1.ta se desilo? Prvo i neizbjeno pitanje podrazumjeva postupak svrstavanja odreenog dogaaja u sledee kategorije: a) Dogaaji koji su deliktne prirode (krivino djelo, prekraj, djelo koje podrazumjeva disciplinsku krivicu, eventualno i djelo koje se odnosti na krivicu u graansko pravnom smislu) b) Dogaaji koji nisu deliktne prirode (via sila, sluaj, udes), c) U nekim sluajevima se dogaaj u predmetnom smislu mogu preplitati. Kad postoji sumnja da se radi o krivinom djelu organizuju se policijski mehanizmi da se utvrdi da li je rije o krivinom djelu ili ne.

Od utvrenih injenica zavisi da li e policija i drugi organi da se angauju. Postojanje osnova sumnje o krivinog djela koje se goni po slubenoj dunosti obavezuje ovlaene policijske slubenike da preduzmu potrebne mjere da se uinilac krivinog djela pronae, da se sprijei njegovo bjekstvo ili sakrivanje, da se otkriju i obezbjede tragovi krivinog djela i predmeti koji slue kao dokazi. Ukoliko se vrenjem prethodno navedenih radnji utvrdi postojanje osnovne sumnje o uinjenom krivinom djelu policajac dravnom tuiocu podnosi krivinu prijavu protiv poznatog/ nepoznatog lica i uz nju prilae svu potrebnu dokumentaciju. 2. Gdje se desilo? Na mjestu dogaaja se mogu pronai predmeti i tragovi izvrenja, ili zatei lica. Predstavlja prostorni okvir za preduzimanje velikog broja kriminalistiko taktikih i kriminalistiko tehnikih radnji (prikupljanje obavjetenja od graana uviaj, rekonstrukcija dogiaja, vjetaenje, lienje/ ogranienje slobode, pretres). Rezultati dobijeni kriminalistikom obradom lica mjesta su dragocjeni, koriste se kao indicija pri postavljanju verzija, kao dokaza. Ukoliko mjesto krivinog djela nije pouzdano utvreno preduzimanje mjera u cilju provjere alibija osumnjienog gubi smisao. Mjesto krivinog djela u kriminalistikoj literature se oznaava kao aktuelno mjesto/ lokacija gdje se izvri odreeni incident (zajedno sa susjednim i izlaznim i ulaznim zonama). Mjesto krivinog djela obuhvata svaki lokalitet gdje se mogu nai tragovi i predmeti krivinog djela. 3. Kada se desilo? Veina tragova o deliktu suvie brzo nestaje. Determinisanje tanog vremenskog intervala ispoljavanja neophodno je zato to se postojanje velikog broja okolnosti vezuje za vrijeme izvrenja. Vrijeme izvrenja krivinog djela moe predstavljati dio specifinog MOS- a izvrioca dok se podrazumjeva da se provjera alibija ne moe uspjeno sprovesti ukoliko prethodno nije utvreneno vrijeme izvrenja krivinog djela za koje je odreena osoba usumnjiena. U skladu sa principom *nullum crimen, nulla poena sine lege konkretna ljudska ponaanja podvode se pod odredbe onog krivinog zakona koji je vaio u vrijeme njihove realizacije. Egzaktno utvrivanje vremena kada se neki dogaaj odigrao bitno je i zbog toga to se u analizi uslova za primjenu pojedinih instituta opteg dijela krivinog zakonika odreene injenice uzimaju u obzir samo u onom sluaju da su postojale u vrijeme izvrenja. Postupak prema maloljetnicima zavisi od toga u kojoj je godini maloljetnik izvrio krivino djelo. 4. Kako se desilo? Pitanje se odnosi na nain izvrenja- modus operandi. Odgovor na ovo pitanje ukazuje na objektivnu stranu dogaaja. Nain izvrenja, prikrivanja i fingiranja krivinog djela su razliiti. Pa se namee zadatak: utvrivanje potpunog i preciznog odgovora, kako se odigralo. Nain izvrenja je u sutini dinamian sistem U okviru istog krivinog djela uinilac mjenja neke elemente. Krivino djelo se moe izvriti injenjem ili neinjenjem. Krivino djelo je uinjeno neinjenjem kada je uinilac propustio injenje koje je bio duan da izvri, a neinjenjem moe biti uinjeno i krivino djelo koje zakonom nije odreeno kao neinjenje. Nain izvrenja moe biti jedna od okolnosti koja odreenim krivinim djelima daje tei, kvalifikovani oblik. 5. ime je izvreno? Nain se vezuje sa vremenom izvrenja. Pozitivan odgovor na ovo pitanje zahtijeva pronalaenje sredstava izvrenja delikta i relevantnih tragova tokom krivine obrade mjesta izvrenja. esto se deava da se ne moe egzaktno utvrditi sredstvo izvrenja jer se rijetko zatiu na licu mjesta, pa se samo moe nagaati ta je koriteno. Detektovani predmeti izvrenja mogu biti nosioci razliitih tragova od kojih nas posebno zanimaju oni na osnovu kojih se moe izvriti pouzdana indetifikacija izvrilaca. Neophodno je dokazati da je krivino djelo izvreno konkretnim sredstvom a to se dokazuje vjetaenjem. Upotreba odreenjih sredstava izvrenja moe predstavljati uslov za postojanje kvalifikovanih oblika krivinog djela. 6. Sa kim je izvreno? Ovo pitanje se postavlja u onim sluajevima kada se sumnja da je izvjesno krivino djelo nastalo kriminalnom djelatnou vie osoba. U tim sluajevima svaki uesnik ima svoje motive za udruivanje sa drugim osobama u izvrenju delikta koji mogu biti isti/ razliiti. Samo u sluaju uea vie lica u krivinom djelu mogua je primjena krivino pravnih propisa o saizvrilatvu, podstrekavanju i pomaganju. Uee vie osoba u krivinom djelu moe biti i kvalifikatorna sposobnost. 7.Zato je izvreno? Pod motivom se najee podrazumijeva objekt u spoljanjoj sredini koji u osobi izaziva izvjesnu akcionu tendenciju ili sama ta unutranja tendencija koja pokree, usmjerava, mijenja i zaustavlja ponaanje individue. Prema porijeklu razlikuju se uroeni i steeni motivi, odnosno primarni i sekundarni. Prema vrsti potreba koje zadovoljavaju razlikuju se organski i psiholoki motivi. Psiholoki se dijele na line i socijalne.

Prema stepenu uvida koji osoba ima u svoje mtoive i mehanizme njihovog djelovanja dijele se na svjesne i nesvjesne. Prema izvoru tadovoljenja dijele se na unutranje i spoljanje. Osoba ne moe u svim situacijama da zadovolji sve svoje motive, to to spreava zadovoljenje nazivamo preprekom ili barijerom koja moe biti fizika, socijalna i psihika. Suoena sa preprekom osoba doivljava osujeenje ili frustraciju. Frustracija je sloeno i neugodno osjeanje. Moe da ukljui takva osjeanja kao to su nesigurnost, zebnja ili anksioznost, strah, razdraljivost, napetost, agresiju, apatiju. Iz stanja frustracije lice moe izai na jedan od dva naina: ukoliko povea ulaganje napora kako bi otklonilo ili prevazilo prepreku, ukoliko izvri zamjenu cilja, odnosno da cilj koji ne moe da ostvari zamijeni drugim, ostvarivim ciljem. 8.Nad kim (im) je izvreno? Za krivino djelo policija vrlo esto saznaje od strane oteenih lica koja su zainteresovana za otkrivanje uinioca. Saznanja dobijena od oteenih treba kao i ostala prikupljena obavjetenja obavezno provjeriti iz vie neutralnih izvora. Postojanje objekta radnje izvrenja, tj. oteenog lica sa svojim karakteristikama pretpostavlja u pojedinim sluajevima obiiljeja bia krivinog djela, ili kvalifikatornu okolnost. 9.Ko je uinilac? Ovo pitanje se smatra centralnim, odosno samo ukoliko je ono pozitivno rijeeno, moe se voditi krivini postupak protiv lica u pogledu koga relevantni dokazi, dovoljnog dokaznog kredibiliteta, ukazuju na osnovanu sumnju da je uinilo krivino djelo. Smatra se da postoji poznati uinilac krivinog djela u sluaju kada ovlaeni policijski slubenik zaticanjem na djelu, tokom operativne obrade, putem prijave ili na neki drugi nain utvrdi postojanje osnovane sumnje da je odreena osoba ili vie njih uinilac delikta. 19. Naini saznanja za krivino delo Najvaniji naini saznanja za krivino djelo su : djelatnost policije, prijave gradjana, informatori, sredstva javnog informisanja, javno pogovaranje, prijave pravnih lica, kriminalistike klopke. 19.1. Delatnost policije Policija razvija vlastitu delatnost koja je usmerena na blagovremeno prikupljanje podataka o krivinom delu, uiniocu ili okolnostima koje ukazuju na pripreme izvrenja krivinog dela. Ta delatost se odvija kroz pozorniku I patrolnu delatnost, kroz samoinicijativnu aktivnost I neposredno zapaanje tokom preduzimanja I sprovodjenja pojedinih operativnih radnji I mera. *Pozornika i patrolna delatnost* Pod patrolnom delatnou podrazumeva se plansko i sistematsko obilaenje odredjenog podruja od strane ovlaenih policijskih slubenika u cilju liavanja slobode izvrilaca krivinih dela i spreavanja kriminaliteta. Neophodno je da se ovom slubom rukovodi iz jednog centra. Podruna jedinica policije odredjuje broj pripadnika patrole, relaciju i vreme patroliranja, itd Unutranje patrole obilaze zatvorene prostore (zgrade i sl.), a spoljanje otvorene patrole ( ulice i sl.) . lanovi patrole obavljaju svoju dunost preteno u uniformi, grupno i pojedinano. Velika patrola se esto transformie u raciju, a male patrole mogu biti kombinovane patrole, potrane patrole, specijalizovane patrole i sl. Pozorniki sektor je osnovni deo bezbednosnog sistema. Pozornika delatnost se moe podeliti na pozornike staze i mesta. Stoga bi prva i osnovvna pretpostavka uspene borbe protiv kriminaliteta bila poznavanje osoba, mesta, mentaliteta, sklopa drutva, kulturnih, obrazovnih i kulturnih aktivnosti kojo upotpunjavaju ivot ljudi iz odredjenog mesta. Pozornika i patrolna delatnost se medjusobno proimaju. *Samoinicijativna aktivnost* Ovlaeni policijski slubenik je obavezan da samoinicijativno prikuplja obavetenja i da na drugi nain dolazi do saznanja o eventualnim pripremama za izvrenje nekog krivinog dela, ili njegovom poiniocu. Policijski slubenik postupa po slubenoj dunosti, i za odredjene radnje ne treba da eka dozvolu, za stupanje u akciju. Do informacija samoinicijativno dolazi stupanjem u konverzaciju sa gradjanima, bilo javno ili konspirativno.

19.2. Prijave gradjanja Najei izvor saznanja o krivinom delu ili uiniocu je gradjanin. -Gradjanin podnosilac prijave- Gradjani mogu svoja saznanja o krivinim delima predoiti policiji bilo neposrednim saoptavanjem , obavetavanjem putem telefona ili razliitim vrstama pismene predaje. Usmenu ili pismenu prijavu policajac unosi u zapisnik. -Prijava oteenog- Oteeno lice najee je zainteresovano za otkrivanje i liavanje slobode uinioca tog krivinog dela. Ali s obzirom da oteeni ima subjektivan odnos, prema odredjenoj situaciji, on ne moe adekvatno, objektivno niti kritiki da sagleda situaciju, stoga esto preuveliava dogadjaje, ili nebitnim pridaje vei znaaj nego to bi trebalo. Prijava oteenog zahteva, potpunu proveru, i potrebnu dozu kritinosti i objektivnosti kod policajca. -Anonimne i pseudonimne poruke- Njihov podnosilac je nepoznat. Anonimna dostava je nepotpisana, a pseudonimna je potpisana izmiljenim imenom. elja podnosioca prijave je da pogreno usmeri aktivnost policije, ili da se podnosilac sakrije iz linih i bezbednosnih razloga. -Samoprijava- Postoje situacije da se i sam uinilac prijavi, to moe biti iz straha, zbog kajanja ili grie savesti, zbog voljene osobe i njenog prikrivanja, zbog stvaranja uslova da pravi poinilac dobije na vremenu dok on odvraa panu policiji, ali i zbog injenice da samoprijavljivanje moe uticati na visinu kazne. -Propusti tokom zaprimanja prijava gradjana- esto je neophodno podnosiocu prijave otkloniti strah, uliti sigurnost, povratiti mu emocionalnu stabilnost, a zatim poeti sa uvodnim pitanjima, policajac ne sme biti nezainteresovan niti povran, mora paziti kako formulie pitanja, koja moraju biti jasna da ne bi dolo do greaka, ili pogrenom odgovaranju zbog nerazumevanja pitanja. Neophodno je takodje, potovati redosled od opteg ka posebnom, prilikom postavljanja pitanja. 19.3. Sredstva masovnih komunikacija*Javno pogovaranje* Kod javnog pogovaranja izvori glasina nisu poznati. Glasine su prenoenje vesti i informacija o tome da se priprema izvrenje nekog krivinog dela ili da je ono ve izvreno, a pri tome se ne zna da li je ta informacija tana niti odakle potie. Pogovaranje u osnovi moe imati realnu podlogu, najee je do neprepoznatljivosti izmenjeno, prenoenjem od osobe do osobe. *Informatori* Iskaz informatora moe esto biti laan i neosnovan. Razlozi mogu biti u tome da je informator uestvovao u vrenju krivinih dela, u podeli protiv pravno steene dobiti i u omoguavanju bekstva sauesnicima. Osnovno pravilo je da informator ostane anoniman. Informatori i saradnici se angauju na osnovu procene kriminalistike slube. Da li e neka osoba biti angaovana kao operativna veza zavisi od njegovih osobina kao to su: odreeni stepen pouzdanosti, stabilnost linosti, intelektualna sposobnost *Kriminalistike klopke kao sredstvo otkrivanja krivinog dela i izvrioca* Klopke su efikasno kriminalistiko operativno sredstvo otkrivanja izvrioca ukoliko su struno postavljene u odgovarajue vreme i na nain koji izvrilac nije oekivao. Klopke delimo na 1. Tehnike (fotoklopke, koje podrazumevaju kamufliranje mikrofona ili kamera), 2. Fizike klopke ( zaseda,praenje,specijalno osmatranje), 3. Hemisjke klopke (daktiloskopska klopka). *Prikrivena i fingirana krivina dela* Prikriveno krivino delo pretpostavlja sakrivanje ili unitavanje predmeta i tragova krivinog dela, zatakavanje informacija o delu i njegovo neprijavljivanje. Neprijavljivanje krivinog dela predstavlja kriterijum razlikovanja prikrivenih krivinih dela od fingiranih. Kod prikrivanja nema prijavljivanja nadlenim organima, a kod fingoranog krivinog dela prijavljivanje je naee lino.

22. Indicije u kriminalistici Indicije predstavljaju okolnosti povezane sa krivinim djelom. Imaju saznajnu vrijednost. Sama po sebi indicija nije osnova za zakljuak o postojanju injenice. U krivinom postupku indicija je injenica koja se utvruje u svrhu utvrivanja druge injenice. Dokazivanje pomou indicija je kompleksno. Za indicijalni postupak je vano da se uzmu u obzir sve indicije. Indicijalni zakljuak se zasniva na pravilima iskustva. Najznaajnije pravilo u radu sa indicijama je da uvjerljivost raste sa brojem indicija. 22.1. Uvodna razmatranja Rije ,,indicija potie od latinske rijei INDICTUM- znak. U kriminalistici indicije ukazuju na mogunost postojanja delikta, na potencijalnog izvrioca itd. Najvei znaaj indicija je u fazi otkrivanja krivinog djela i uinioca. U krivinom pravu i kriminalistici postoje 2 osnovne vrste injenica koje su od posebnog znaaja za otkrivanje krivinog djela i uinioca. To su pravno relevantne injenice i indicije. Relevantne injenice utvruje sud radnjama dokazivanja a indicije su predmet anganmana policije u izviaju. Izvori saznanja o inkriminacijama su djelatnosti policije (najee). Indicije predstavljaju poetnu fazu svakog policijsko-kriminalistikog istraivanja. Od indicija do dokaza dolazi se preuzimanjem velikog broja kriminalistikih aktivnosti. Tokom operativnog rada brojne se indicije pokazuju kao: neosnovane, djelimino osnovane, u potpunosti osnovane. Nerijetko bivaju kontradiktorne ali i kompatibilne. Najvei znaaj indicija odgleda se kod otkrivanja, rasvetljavanja i dokazivanja krivinog djela izvrenih od strane nepoznatih poinioca. 22.2. Indicijalni misionalni proces U kriminalistikom smislu indicija je istraivaki vana okolnost, dok samo neke od indicija mogu postati dokazne injenice u kriminalistikom postupku. Indicijalnim misaonim procesom utvruju se: fundamentalne injenice, indicije kao injenice koje utiu na vjerovatnost postojanja fundamentalne injenice, smjer indicija, dokazna snaga indicija, dokazne snage indicija, raun vjerovatnoe. 22.3. Raun vjerovatnoe 1713. godine kreirana je ,,Ars coniectandi in iure umjee izvoenja zakljuaka povezivanjem. Matematiki modeli indicija nemaju uticaj na process utvrivanje injenica. Thomas Bayes je 1764. formulisao teoremu o vjerovatnosti hipoteze o standardnom uzroku. U raunu se polazi od poetne vjerovatnosti koja se mjenja ukljuivanjem novih podataka, pa se primjenom Bayesove teorije izraunava konana vrijednost. Ova teorema omoguava da se matematiki izrauna kako akumuliranje dokaza utie na poveanje vjerovatnosti neke indicije. Razlikuje se priroda indicija prema argumentativnoj snazi. Jakob Bernoulli prema kvalitetu djeli indicije na: iste i mjeovite. Snaga dokaza zavisi od broja sluajeva. Vjerovatnost nekog dogaaja moe se predvidjeti ako se uzme u razmatranje veliki broj dogaaja, a rizik za greku je veliki. Kad broj posmatranja raste, vjerovatnost apriori i aposteriori se sve manje razlikuju. Tu injenicu Jakob je formulisao u obliku svog ,,zakona velikih brojeva. DAlembert razvrstava ocjenu postojanja injenice od izvjesne do neizvjesne, s prelazima vjerovatno i vrlo vjerovatno. Ta 4 prelaza se matematiki prikazuju kao: 1. Mnogo vie od sigurnosti 2. Vie od sigurnosti 3. sigurnosti 4. Manje od sigurnosti Prema DAlembertu svaku injenicu treba procjeniti na ovaj nain.

22.4. Metodologija rada sa indicijama Rad sa indicijama pretpostavlja determinisanu metodologiju. Poiva na optim i posebnim metodolokim smjernicama. Opte smjernice rada sa indicijama obuhvataju:

1. Prethodno poznavanje tipinih indicija, 2. Otkrivanje, prikupljanje i provjera indicija, 3. Objedinjavanje i sjedinjavanja indicija u cjeline. 4. Stvaranje indicijalnih verzija 5. Provjera indicijalnih verzija 6. Dokazna provjera indicijalnih verzija 7. Konaan zakljuak o stepenu vjerovatnoe Dva su tipina oblika meusobne povezanosti indicija: indicijalni prsten i indicijalni lanac. Kriminalistika procedura obuhvata vie indicija. U tom sluaju se namee neophodnost utvrivanja meusobne zavisnosti indicija. Zavisnost moe biti pozitivna i negativna, nepostojea, slaba/jaka.

22.5. Klasifikacija indicija Kriterijum za klasifikaciju indicija: sadraj, opte i posebno znaenje, priroda, prostorni smjetaj, kauzalno znaenje, vremenske znaajnosti, nain rada, istinosna vrijednost, dokazna snaga indicija. Opte indicije su okolnosti znaajne za sva krivina djela. Posebne su povezane odreenim grupama ili sa odreenim krivinim djelima. Prema vezi indicije se dijele u 3 osnovne grupe: o krivinom djelu, poinioci, o rtvi. Od znaaja je Vodinelieva vremenska klasifikacija indicija, pa se prema njoj indicije razvrstavaju na: prospektivne-one koje nastaju prije, simultane- tokom i retrospektivne-nakon izvreenja krivinog djela. Indicije prije izvenja krivinog djela su: moralna sposobnost za izvrenje krivinog djela, motiv, izraavanje volje za izvrenje krivinog djela, sumnjivo vladanje, prethodna osuivanost, lina svojstva, (ne)poznavanje posebnih okolnosti. Indicije koje nastaju tokom izvrenja krivinog djela su: pristurnost na mjestu izvrenja, posjedovanje sredstva izvrenje, lina svojstva, karakter, nepoznavanje okolnosti, motiv, uestvovanje u radnji izvrenja delikta. Indicije koje se pojavljuju nakon izvrenja krivinog djela su: tragovi na izvriocu, uestvovanje u radnji, korist od djela, psihiko djelovanje, sumnjivo dranje, neuspjelo opravdanje. S predmetnog stanita indicije se razvrstavaju na one: pomou kojih se trai odgovor na pitanje je li poinjeno krivino djelo, pomou kojih se razjanjava ko je (su) poinioc (i), koje ukazuju na tok dogaaja, koje pruaju podatke o alibiju, koje ukazuju na kontakt sa predmetom i sredstvom/prihodom od izvrenja krivinog djela, koje upuuju na ranije vladanje i sklonosti, znaajne za vladanje nakon delikta, u vezi sa posebnim znanjima, sposobnostima i vjetinama osobe, koje ukazuju na posebne okolnosti delikta. Prema dokaznoj snazi indicije mogu biti: oigledne, bliske, daleke. !* INDICIJE KOJE NASTAJU PRIJE IZVRENJE DELIKTA: 1. Motiv Motiv predstavlja podstrek, povod i razlog kao spoljnu kategoriju koji djeluju na linost koja postavlja sebi odreen cilj i realizuje ga vrei krivino djelo. Ako je izvrilac krivinog djela poznat lake je utvrditi motiv u odnosu na NN izvrioca. Posebno nas interesuje motiv kao indicija pomou koje odreujemo krivicu osumnjienih i tako pronalazimo izvrioca. Postojanje motiva kod odreene osobe vezano je za okolnosti karaktera, ispoljavanje volje, MOS, dejstvo djela, ponaanje prije izvrenja to je krug osoba koje su mogle imati motiv za izvrenje vei, to je dokazna snaga indicije manja. to je vremenski razmak izmeu motiva i vremena izvrenja vei, po pravilu je manja vjerovatnoa da je odreeno lice izvrilac. Od posebne je vanosti tehnika i taktika otkrivanja i istraivanja fingiranih krivinih djela. Fingirano krivino djelo uopte ne postoji ali treba da djeluje kao stvarno izvreno krivino djelo, ba zato da bi se otkrilo stvarno djelo. Najefikasniji nain otkrivanja fingiranih delikata je pronalaenje i korienje propusta izvrioca. Motivi fingiranih krivinih djela najee su imovinskog karaktera.

2. Karakter Karakter je jedinstvo linosti, emocionalna i orjentaciona indicija koja reducira i determinie krug osumnjienih. On se ispoljava u nainu izvrenja i cilju djela. Svako ovjekovo svojstvo je samo segment kompletne linosti i moe se shvatiti jedino ako se razumije linost u cjelini. Poznajui karakter neke osobe znamo ta od nje moemo oekivati, a ta ona nikad ne bi uradila. to je inteligencija nia to su slabije konice koje upravljaju nagonima. Izvrilac nie inteligencije nije samokritian, ne ui iz iskustva, ne uvia opasnost za sebe, ne razumije tue probleme, esto nema kontrolu nad svojim nagonima, stoga je radnja takvog delikventa uslovljena nagonom a ne svijeu. Korienje karakteroloke indicije predstavlja pouzdan orjentacioni i eliminacioni nain traenja izvrioca u zatvorenom krugu osoba. to je krivino djelo tee i kompleksnije, karakter kao indicija dobija vie na dokaznoj snazi. 3. Volja Volja za izvrenje krivinog djela ispoljava se u usmenim i pismenim izjavama, mimici, gestikulaciji i dr. Volja za izvrenje djela usmeno se pokazuje tako to izvrilac govori o svojim planovima, trai pomo i savjete, informie se o sredstvu i nainu izvrenja djela, napadnutom objektu.. Volja za izvrenje djela pismeno se ispoljava u pismima upuenim sauesnicima, roacima i drugim licima. 4. Sumnjivo ponaanje prije izvrenja delikta kao indicija Obuhvata druenje sa osobama iz kriminogene sredine, izrazito negativno vladanje, mijenjanje mjesta boravka i zanimanja i sl. !!* INDICIJE KOJE SE MANIFESTUJU PRILIKOM IZVRENJA KRIVINOG DJELA ( DELIKTA ): 1. Prisutnost na mjestu izvrenja delikta Je jedna od najvanijih orjentaciono eliminacionih indicija. Utvruje se na osnovu iskaza svjedoka, corpora delicti ostavljenih na licu mjesta i odnijetih sa lica mjesta, tragova nastalih na mjestu dogaaja, kao i tragova na osumnjienom. Sumnjivom se smatra ona osoba koja je neposredno prije izvrenja, u vrijeme izvrenja i neposredno nakon izvrenja delikta bila na mjestu izvrenja. Kod delikata na distanci postoji mogunost da izvrilac nije prisutan na mjestu izvrenja. to je manji broj prisutnih osoba kod izvrenja delikta indicija ima jau snagu. Ako je mogue dokazati da je osumnjieni jedina osoba koja je bila prisutna na mjestu izvrenja, dokaz je vrlo jak. Na mjestu izvrenja delikta mogu se nai predmeti znaajni za rasvjetljavanje krivinog djela (u njegovoj daljoj i blioj okolini), i oni omoguavaju stvaranje zakljuaka o toku krivine radnje i izvriocu. Izvrioci krivinog djela esto namjerno ostavljaju na mjestu krivinog dogaaja razne predmete da bi otklonili sumnju od sebe. Tragovi nastali prisustvom izvrioca na licu mjesta imaju dvojaku prirodu: jedni nastaju pod uticajem djelatnosti izvrioca na okolinu (utisci i otisci), a drugi nastaju kao rezultat interakcije lica mjesta. 2. Posjed sredstava izvrenja djela kao indicija Za sredstvom izvrenja traga se uviajem, pretresom stana i lica, praenjem i dr. Po Baneru je neophodno odgovoriti na sledea pitanja: Koje je sredstvo/orue korieno za izvrenje krivinog djela? Ko je posjedovao/jo posjeduje sredstvo/orue koriteno za izvrenje krivinog djela? U kojoj se profesiji primjenjuju takva orua? Ko je proizveo/prodao to orue? Da li je koriteno sredstvo/orue iz posjeda osumnjienog? Da li su tragovi nastali na licu mjesta nastali od orua iz posjeda osumnjienog? 3. Tjelesna svojstva, vjetina, zanat i navike kao indicija. Na osnovu njih se moe donijeti zakljuak o njegovoj linosti i na osnovu njih se traga za izvriocem.

4. Poznavanje okolnosti koje nisu svima poznate ili nepoznavanje okolnosti koje bi morale biti poznate odreenim licima Ova indicija ima orjentacionu i eliminacionu snagu. U sluajevima da se iz naina izvrenja, mjesta, vremena i sredstava izvrenja moe utvrditi da je izvrilac morao/mogao poznavati neke okolnosti koje su javnosti preteno nepoznate, indicija je kriminalistiki relevantna. Jaina ove indicije raste sa intezitetom tajne (to je vea, zna je manje ljudi). 5. Indicija uestvovanja u djelu Materijalne promjene u spoljnom svijetu prouzrokovane su djelatnostima izvrioca, ali one mogu nastati i usljed djelovanja okoline napadnutog objekta i samog objekta na izvrioca. !!!* INDICIJE KOJE SE ISPOLJAVAJU POSLE IZVRENJA KRIVINOG DJELA 1. Materijalne posledice krivinog djela Predmeti koje izvrilac prisvoji razotkrivaju ga (indicija-dokaz). Posjed predmeta krivinog djela dovodi direktno izvrioca u vezu sa izvrenjem delikta. Ova indicija se ispoljava najee kod krivinih djela imovinskog i privrednog kriminaliteta (motiv koristoljublja, pribavljanje imovinske koristi). Ona se esto granii sa indicijom posjedovanja odreenih predmeta koji su pribavljeni izvrenjem krivinog djela. Svoj spoljanji izgled ona dobija u vidu troenja veih suma novca, posjedovanja, noenja i pokazivanja predmeta velike vrijednosti, kupovine nekretnina, prevoznih sredstava, putovanja, noenja skupe garderobe, ogromna poslovna ulaganja... Zajednike karakteristike svih oblika ispoljavanja je ekonomska neracionalnost osumnjienog lica iji su rashodi nesrazmjerno vei od prihoda koji on legalno stie. Ova indicija nedovoljno koristi u rasvjetljavanju krivinog djela, a pribavljena imovinska korist esto ostaje u posjedu uinilaca jer mijenja svoju formu. Postoje dvije injenice koje se tiu meusobnog uticaja materijalnih efekata krivinog djela sa njegovim uiniocem: a) Indicije koje ukazuju na opsenu-kontinuiranu-planiranu kriminalnu aktivnost jednog uinioca ili grupe lica, b) Indicije pribavljene koristi izvrenjem konkretnog krivinog djela u vidu oduzete i prisvojene imovine. c) Karakteristino je da su sporni predmeti/imovina redovno velike vrijednosti, nain ivota uinioca je povezan sa posjeivanjem odreenih objekata, uinilac je u kontaktu sa osobama koje se bave istim poslovima. Za drugu grupu (b) odluna je vrsta i priroda krivinog djela. Naini saznanja za ove indicije su: opservacija objekata i lica, provjera, prikupljanje obavjetenja, informatori, saradnici, prijave graana, pravnih lica, djelatnost policije, pretresanje, praenje.... Na osnovu materijalnog dejstva krivinog djela na uinioca imamo 2 vrste verzija: 1 Verziju da je lice izvrilac konkretnog krivinog djela za koje se sumnjii. Karaktreristike: kombinovanje razliitih informacija: MOS evidencije prebivalita/boravka na teritoriji gdje je djelo uinjeno. 2. Verziju da se lice bavi kriminalnom djelatnou od koje stie izvore prihoda bez saznanja o konkretnim krivinim djelima u ijem je izvenju uestvovalo. Znai neosnovano/niim opravdano bogaenje uinioca, nesrazmjeran rast njegovih prihoda... Radi prikrivanja ovakvih injenica osumnjieni moe prenijeti svoju imovinu na druge ljude, skriti ih na odreenim mjestima...Utvrivanje porijekla imovine lica za koje se sumnja da se bave kriminalnom djelatnou znaajno je oteano injenicom da takva aktivnost predstavlja dio operativne djelatnosti. Odreuje se krug lica, pa se eliminiu jedno po jedno i utvruje se da li su osobe posjedovale traene predmete. 3. Psihiki uticaj krivinog djela na uinioca Kompleksan drutveni processtanje je razliitog sadraja i intenzitea konstituisanog od sledeih elemenata: svijest o izvrenju delikta (samo to i strah od kazne), o sjeanje krivice (iskreno kajanje), strahu od kazne.

Krivac kod koga postoje sva 3 elementa psihikog dejstva nalazi se u efektu straha i strijepnje. Afektivno stanje suava svijest dovodei do nekontrolisanih radnji. Psihomotorni nemir izraava se u mimici, pantomimi, govoru... Cenzura svijesti poputa u razgovoru, a ponaanje osumnjienog prilikom sasluanja moe ukazati na postojanje svijesti o vinosti. Strah, blijedilo, znojenje-indicijalne injenice. Kod nejteih krivinih djela izvrilac sam protiv sebe indicije. Delikvente paroksizmalnog tipa karakterie snano osjeanje krivice i potreba za ispatanjem nakon uinjenog krivinog djela. Znaci: nagla promjena prebivalita, pribavljanje falsifikovanih linih dokumenata, pripremanje bjekstva, usamljivanje, uzimanje veih koliina alkohola, stimulansa, ponovni dolazak na mjesto izvrenja krivinog djela. Postoji mogunost/sluajevi kada poinilac nakon izvrenog djela iz agresivne osove prelazi u uzornog graanina. Kod primarnih delikvenata javljaju se znaci depresije i dekompozicije. Kod profesionalnih delikvenata-javno iznose ulogu u krivinom djelu, objanjavaju i opisuju drugima nain izvrenja, sredstva...i poneka iznose lani alibi i okrivljuju drugo lice Prilikom susreta sa policijom poinilac ili bjei ili ispoljava pretjeranu komunikaciju (specifina indicija izvrilaca). Pojedini uinioci daju lane podatke o modalitetima i detaljima krivinog djela i to tokom vrenja uviaja ili posle toga. Tokom pretresa osumnjieni ispoljava znake nervoze, ovlaenim slubenicima ne dozvoljava ulazak u prostorije i nesvjesno gleda mjesta na kojem su predmeti sakriveni. Kod pojedinih krivinih djela sumnjivo ponaanje uinioca je osnov za eliminaciju osumnjienih lica. Za posmatranje i praenje odreenih lica karakteristina je tajnost koja prati njihovo preduzimanje, a ta injenica omoguava da se u ponaanju, kretanju i kontaktima osumnjienog uoe realni indikatori njegove krivice. Kod krivinog djela ubistva treba razlikovati situaciju kada samo lienje ivota prate prethodne i naknadne radnje usmjerene na prikrivanju tragova i predmeta. Kod krivinog djela pronevjere pojedina lica u oekivanju kontrole poslovanja/propisa, odlaze na bolovanje, neopravdano odsusustvo s posla ili ostaju na radnom mjestu due od predvienog radnog vremena Kod razbojnitva-provalnih kraa, uinilac izbjegava kontakte sa sauesnicima u vrijeme nakon prodaje ukradenih predmeta, a poslije obilaze mjesta, ugovara sastanak sa prikrivaima Kod savremenog kriminaliteta posebnu indiciju predstavljaju i esta putovanja lica koja su registrovana u MOS evidenciji. Samopovrijeivanje/ostajanje na licu mjesta su rezultat psihikog dejstva krivinog djela na uinioca, a kao izuzeci konstatovani su sluajevi samoubistva. Naini dolaenja do relevantnih indicija: prikupljanje obavjetenja, osmatranje, praenje odreenih lica, informativni razgovor sa osumnjienim, poligrafsko testiranje, upotreba informatora i saradnika. 4. Fiziko desjtvo krivinog djela na uinioca Elemente fizikog uticaja ine sva stanja koja se odnose na osumnjienog kao fiziku pojavu. Povrede tijela koje nastaju tokom izvrenja krivinog djela najkarakteristinije su za krvne i seksualne delikte (nedozvoljeni prekid trudnoe, ubistvo djeteta pri poroaju). Elemente fizikog dejstva kriminalnog akta ine sve fizike promjene kojih ne bi bilo da nije izvrenja krivinog djela. Za seksualne delikte je specifino da do povreivanja uinioca dolazi preteno pri pruanju otpora rtve (ugriz, ogrebotina) pa je pri sainjavanju zapisnika neophodno zabiljeiti oblik, intenzitet i nain pruanja otpora. Kod imovinskog delikta (krae) uinilac rukuje raznim mehanikim oruima, dolazi u fiziki kontakt sa predmetima pa je te predmete neophodno detaljno pregledati radi pronalaenja tragova krvi uinilaca. Primjer: kod provale kase-razne povrede, metalni opiljci, boja.. Kod poara: opekotine, izgorelost maljavih djelova tijela, nagorjelost odjee, miris dima, tragovi garei.... Kod krijumarenja- izgled lica, nain hoda, uoljive izboine na garderobi... Opojne droge, zlato i dr se krijumari u lanim protezama, lanim stomacima (ene koje glume trudnou), tjelesnim upljinama. Sve fizike promjene prema njihovim individualnim karakteristikama i vremenu trajanja se dijele na: a) Trajne (razliiti stepeni invaliditeta nastalih kao posledica izvrenog krivinog djela) b) Privremene ( latentne i manifestne povrede organizma i postojanje tragova na uiniocu), c) Trenutne (imaju psihomatsku prirodu odnosno predst. Fizike simptome psihikih procesa: tremor, znojenje, nervoza)

Fiziko djelovanje kriminalistikog akta na uinioca moe biti nain saznanja, krivino djelo, indicija izvrilatva/sauesnitva, operativni trag. U sluaju da osumnjieni odu u bolnicu neophodno je da bolnica sarauje sa policijom. A ti kontakti podrazumijevaju obavjetavanje policije o licima koja su zatraila ljekarsku pomo, uzrocima i nainu njihovog povreivanja, mjestu i vremenu kada su povredu zadobili. Posebnu indiciju u ovim sluajevima predstavlja kupovina medicinskog materijala, posjedovanje medikamenata. Za uionice depnih kraa karakteristika je da na rukama ne nose predmete. Izvrioci razbojnitva prije preduzete radnje i nakon nje mijenjaju sopstveni fiziki izgled maskiranjem. Deava se da uinilac nakon izvrenog djela puta bradu, brkove, mijenja TT, nain oblaenja, hoda i dranja. Kriminalistiki znaaj ovakve indicije e imati samo ako bude: uoena, pravilno protumaena, dovedena u vezu sa ostalim indicijama i dokazima koji se odnose na konkretno krivino djelo, kompatibilna sa injeninim stanjem lica mjesta, verifikovanja rezultatima vjetaenje uzroka. 6. Metodi rada sa indicijama u kriminalistikoj proceduri Rad sa indicijama se sastoji iz: otkrivanja, sravnjivanja, tumaenja, komparacije indicija. Prikupljanje indicija poinje planiranim otkrivanjem indicija. Oktrivanje i analiza indicija ukljuuje stvarnu i misaonu komponentu. Stvarna analiza, uspostavljanje odnosa sa drugim indicijama, ocjena rezultata saznanja. U misaonom indicijalnom procesu su znaajni 3 metoda: 1. ELIMINACIJE: temelji se na odnosu iskljuenja (opovrgava se jednom ili vie pojava drugom pojavom) 2. DIFUNDIRANJA: zasniva se na negativnim injenicama, na izostatku oekivanih okolnosti. 3. AKUMULACIJE: bazira se na dokaznom smjeru razliitih indicija. Pribavljanje indicija i rad sa istima je u kriminalistici pravilno, to je sloen, temeljit, detaljan i dugotrajan proces, zapoinje prethodnim poznavanjem tipinih indicija, do kojeg se dolazi poznavanjem: fenomenolokih konotacija djela, analizom elemenata uesnika dogaaja, uvaavanjem prateih okolnosti, poznavanjem prirode indicija, respektovanjem empirijskih rezultata. 7. Nedostaci i greke u radu sa indicijama Nedostaci: Nepoznavanje vanosti indicija, odsutnost tipinih indicija, nedostatak znanja o znaenju indicija. Greke: Nedovoljno I neefikasno otkrivanje indicija, okolnosti, modus operandi, prespora/ zakanjela/ neprikladna provjera pojedinih indcija, neuoavanje bitnih okolnosti... 8. Zavrna razmatranja Kriminalistiko djelo kao kompletna interakcijska pojava se ispoljava svojim djelovanjem a domeni tog dejstva se ispoljavaju u spoljanoj realnosti i intro psihikim procesima uesnika.