AUTARIJATI Ilirski narod Autarijati spada u grupu najbitnijih predrimskih domorodakih zajednica koji su naseljavali teritorij dananje Bosne

i Hercegovine. Znaaj Autarijata se jo vie poveava ako se ima u vidu da arheoloka i povijesna graa koja donosi podatke o glasinakoj kulturi starijeg eljeznog doba i Autarijatima, koji su bili njeni nosioci, spada meu najvanije elemente izuavanja starijeg eljeznog doba i protohistorije na tlu BiH. Autarijati su poznati po obimnoj materijalnoj kulturi, a glasinaka kultura je zajedno sa butmirskom na velika vrata uvela BiH u evropsku prahistorijsku nauku. Prostor kojim su se kretali Autarijati obuhvata vei dio zapadnog i centralnog Balkana. Oni su u kasno bronano doba (1600-1100) bili nosioci glasinake kulture. Glasinaka visoravan nalazila se nekih 40-ak kilometara istono od Sarajeva. To je jedno ovee polje, kroz koje tee rijeka Reetnica, a okolo se nalazi nekoliko manjih polja i dolina, ispresijecanih i opkoljenih brdima i breuljcima. Prostor na kojem se razvijala glasinaka kultura prostirao se od toka rijeke Drine (od sastava Pive i Tare) na istok i zapad obuhvatajui planine, rijene kotline i visoravni u sjevernoj Crnoj Gori, jugoistonoj Bosni i u jugozapadnoj Srbiji. Autarijatsko-glasinako podruje prua se od planine Romanije, du platoa Glasinac i okolice Rogatice, do Drine. Istono od Drine ono se prua preko planina Tare i Zlatibora do Zapadne Morave, a od trbaca taj pojas ide uzvodno preko Drine du Lima i Uvca, a od epan polja dalje prema vrelima Pive i Tare. Matino podruje glasinake kulture je jugoistona Bosna i dijelovi Sandaka, zatim lokaliteti u jugozapadnoj Srbiji i u sjevernoj Crnoj Gori. Autarijati su se tokom svoje ekspanzije irili duboko u donje i srednje Pomoravlje, do isturenih dijelova Kosova, na jugoistoku do Skadarskog jezera, a na jugozapadu do planinskog lanca Lelija-Zelengora-Magli. Osnovna karakteristika prostora koji su naseljavali Autarijati je njegov brdko-planinski karakter, koji je istoni ogranak Dinarida, na kojem se ujedno nalaze najvie dinarske planine. Podaci koje nam donosi pisana graa o Autarijatima su oskudni i fragmentarni i stoga mi moramo puno vie panje posvetiti ostacima materijalne kulture Autarijatske narodnosne zajednice. Njihova materijalna kultura pripadala je starijem eljeznom dobu i trajala je do kraja IV st.pr.n.e. Starije teze o nosiocima glasinake kulture ile su u prilog Dezitijatima, ali su sve neosnovane jer nisu pronaeni materijalni ostaci slini srednjobosanskoj kulturi. Odbaena je dezitijatska teza , a prihvaena autarijatska teza.

O jeziku Autarijata ne znamo gotovo nita. Oni kao ni ostali ilirski narodi nisu imali svoju autohtonu knjievnost niti su uope poznavali umijee pismenosti na maternjem jeziku i iza sebe nisu ostavili pisana svjedoanstva. Podaci o Autarijatima u djelima grkih i rimskih pisaca su malobrojni, sadrajno oskudni i uglavnom govore o ratu, pohodima, nekim neobinim i fantastinim dogaajima ili za Grke i Rimljane specifinim i interesantnim vidovima ivota. Kada je u pitanju pisana graa rije je uglavnom o djelima antikih pisaca koja su se uglavnom odnosila na povijest i opise grkog, helenistikog i rimskog svijeta. Autarijati se direktno i sigurno spominju u 25 podataka kod 15 grkih i rimskih autora. Jeziki materijal koji je vezan za Autarijate svodi se na samo tri oblika. Iz topografije raspolaemo samo sa po jednim hidronimom i toponimom, a iz onomastike samo sa njihovim narodnim imenom. U prvom sluaju to je ime jedne rijeke i planine koje imaju isti obli Tara. Najee se ime Autarijata tumai kao stanovnici oko rijeke Tare. Najvei dio pisanih podataka o Autarijatima sa kojima raspolaemo potie od autora koji nisu bili suvremenici dogaaja koje opisuju i pripadali su razdobljima kada Autarijati kao narodnosna zajednica vie nisu ni postojali. Nedostaci pisane grae mogu se nadomjestiti obiljem ostataka materijalne kulture Autarijata. Prednost materijanih ostataka je u tome to su oni u direktnoj vezi sa narodom koji je ivio na odreenom prostoru, za razliku od pisanih podataka koji su proizali iz neautohtone sredine, te su proizvod stranih pisaca koji su i etniki i kulturno i vremenski bili znatno udaljeni od Autarijata. to se tie nepokretnog materijala dominiraju gradine kao jedini vid naselja i grobovi pod tumulima kao jedini vid sahranjivanja. Od pokretnog materijala, najstariji nalazi nakita i oruja izraenog od eljezapronaeni su u tumulima, a datiraju se u X i IX st.pr.n.e. Upotreba eljeza pokazuje kulturni, politiki, i privredni napredak zajednica jugoistone Bosne u odnosu na druge narode. Porijeklo Autarijata vee se za mit po kojem je sin Ilira, rodonaelnika Ilira, bio Autarij koji je imao sina Panonija, a ovaj Tribala i Skordiska. To je dokaz da su za stare Grke Autarijati jedan od starijih ilirskih naroda koji se rano identificirao kao ilirski narod. Teritorijalni okvir Autarijata nije bio isti u dugom razdoblju postojanja. Granice na kojima su ivjeli Autarijati su: na istoku jugozapadna Srbija i Sandak to bi ujedno bila i ilirska granica Balkana sa onim neilirskim elementima; na jugozapadu do planinskog lanca Treskavica-Bjelanica-Lelija-Zelengora.Magli; na zapadu je to krajnji istok sarajevskog podruja; a na sjeveru negdje u srednjem Podrinju. Oni su imali razvijene trgovake odnose sa mediteranskim svijetom to vidimo po ostacima grkih i italskih predmeta.
2

Autarijatske zajednice ne vode ratove izmeu sebe nego protiv vanjskih neprijatelja, u prvom redu protiv susjednih i srodnih Ardijejaca koji su im bili konkurencija na panjacima Bjelanikog masiva. Razvoj Autarijatskih zajednica rezultirao je porastom stanovnitva, a prethodno politiko jedinstvo stvorilo je uvjete za ekspanziju. Autarijati su stvorili jaku vojnu snagu to opet vidimo po broju ratnikih grobova, te su se ubrzo poeli obraunavati sa neilirskim narodima. Jedan od glavnih razloga bio je uspostavljanje kontrole nad komunikacijama. Njihova ekspanzija ila je u tri pravca: istoni prema Ibru i Pomoravlju; juni na planinskom podruju i prema istonoj Hercegovini; jugoistoni pravac do Skadarskog jezera i doline Morae i Zete. Do sredine V st.pr.n.e. Autarijati zavravaju svoju teritorijalnu ekspanziju i svoj dalji razvitak. U prvo vrijeme nastaje stabilizacija dostignutih tekovina, zatim stagnacija i na kraju ove faze, poetak kraja. Trenutak koji moemo uzeti kao poetak kraja Autarijata je dolazak na makedonski prijesto Aleksandra Makedonskog polovinom IV st.pr.n.e. Autarijati su nakon dodira sa keltima pokrenuli masovnu seobu oko 311/310 god. Pravci selidbe bili su razliiti, a veina ih je zavrila kao najamnici dijadoha. Gradine su bile jedini tip naselja na cjelokupnom autarijatskom prostoru, iako nisu poznavali urbani nain ivota, poznavali su trajniji tip naselja. Gradine su bile sjedita odreenog roda, bratstva, plemena i kompletnog naroda i mjesta u kojima se trgovalo, iz kojih se upravljalo te bavilo metalurgijom i zanatstvom. Graene su na nepristupanim mjestima kao fortifikacijski objekti. Najvie ostataka materijalne kulture pronaeno je u grobovima. Osnovni oblici sahranjivanja bile su grobne humke-tumuli, skoro svi su grupisani u vie nekropola. Prilozi u grobovima su raznovrsni: nakit, oruje, konjska oprema i keramika. O duhovnoj kulturi Autarijata saznajemo iskljuivo na osnovu materijalnih ostataka, a tu su u prvom redu grobovi. Religiozni ivot je igrao bitnu ulogu kako u ivotu pojedinca tako i u javnom ivotu. Odnos prema pokojnicima predstavljen u vidu kulta predaka, bio je jako izraen i bio je primaran u religioznoj svijesti nosilaca glasinake kulture. Panja koja se prilikom sahranjivanja poklanjala istaknutim pojedincima ukazuje i na postojanje kulta herosa odnosno postupnog pretvaranja istaknutih predaka u mitske heroje, poluboanstva. Pretpostavlja se da je autarijatsko vrhovno boanstvo bilo povezano sa kultom sunca. Privreda im se zasnivala na stoarstvu, a zatim na zemljoradnji. Takoer, dosta je bila zastupljena i trgovina sa susjednim podrujima. Kod njih je bila zastupljena i metalurgija, zanatstvo, rudarstvo, keramika i tkalaka djelatnost. Autarijati nisu kovali svoj novac nego su koristili grki i italski.