Zatita od groma i prenaponska zatita baznih stanica mobilne telefonije

T. Konji, vanredni prof.

Uvod
Beini prenos govora, videa i podataka predstavlja jednu od kljunih oblasti u razvoju telekomunikacionog sektora Sa ciljem osiguranja to boljeg prijema signala od strane mobilnih terminala, bazne stanice mobilne telefonije su izgraivane uglavnom u udaljenim podrujima, na planinskim vrhovima ili, u sluaju urbanih podruja, na vrhovima visokih zgrada. Postavljanje antenskih stubova mobilnih stanica na takva mjesta povealo je intenzitet atmosferskih pranjenja upravo preko ovih sistema.

Od ega se sastoji bazna stanica mobilne telefonije?

antenskog stuba, u veini sluajeva izgraenog od reetkastih konstrukcija, i metalnog kontejnera za smjetaj telekomunikacijske opreme postavljenog u blizini antenskog stuba. Prisustvo antenskog stuba poveava vjerovatnou direktnih atmosferskih pranjenja, te indukciju prenapona u svim vodovima koji su locirani u blizini bazne stanice. Struja direktnog udara i indukovani prenaponi mogu otetiti osjetljivu opremu. Lokacija kontejnera sa telekomunikacijskom opremom mora biti u zoni zatite stuba kako bi se izbjegli direktni udari groma u kontejner.

Vanjska gromobranska zatita baznih stanica

Vanjska gromobranska zatita se zasniva na privlaenju munje u nekom tienom podruju i kontrolisanog pranjenja u izabranu taku. Za ostvarivanje ovog cilja moe se koristiti vertikalni (Frenklinov) tap ili dinasfera.

Vanjska gromobranska zatita baznih stanica

Dinasfera je aktivni (ne radioaktivni) terminal sa osobinom koncentracije elektrinog polja u vremenskom trenutku (reda ms) kada se downleader (vodea munja) pribliava zemlji, i ona postaje konkurentna u prihvatanju downleadera, te sigurno odvodi energiju atmosferskog pranjenja u zemlju.

Vanjska gromobranska zatita baznih stanica

Poslije uspjenog hvatanja down-leadera, struja groma se mora sigurno odvesti u zemlju. Ovaj zadatak ostvaruju posebno dizajnirani odvodni provodnici. Hvataljke se moraju spojiti sa sistemom uzemljenja najkraim putem na nain da se osigura minimalan porast potencijala u odnosu na zemlju tokom trajanja ela prenaponskog talasa. Struja groma koja tee od hvataljke prema sistemu uzemljenja uzrokuje elektromagnetske smetnje za telekomunikacijsku opremu u baznoj stanici.

Vanjska gromobranska zatita baznih stanica

Za efikasnu vanjsku gromobransku zatitu (kao i unutranju prenaponsku zatitu) potrebno je osigurati da svi odvodni vodovi, metalni stub i kontejner budu dobro uzemljeni (mala impedansa uzemljenja). Ovo se obino postie koritenjem metalnih elektroda (tapova) ili prstenaste elektrode oko stuba i metalnog kontejnera.

Vanjska gromobranska zatita baznih stanica

Medjutim, bazne stanice mobilne telefonije obino locirane na brdima, a zemljite je na ovim brdovitim lokacijama esto kamenito i veoma je slab provodnik. teko je postii nizak otpor uzemljenja. Primjenjuju se dodatni materijala u neposrednoj okolini uzemljivaa koji poveavaju provodnost tla i smanjuju otpor uzemljenja.

Konvencionalni sistem vanjske zatite

Struja groma se dijeli izmeu: sistema uzemljenja, svih metalnih dijelova i dolaznih metalnih instalacija kao to su energetski i tk vodovi koji spajaju antene i tk opremu lociranu u metalnom kontejneru.

Konvencionalni sistem vanjske zatite

Ako se konvencionalne metalne trake koriste kao odvodni vodovi (obino bakar, aluminij ili elik), priblina raspodjela struja je prikazana na slici. Ove vodove karakterie veoma visoka vrijednost podunog otpora i induktivnosti.

Konvencionalni sistem vanjske zatite

Udar groma u takvim primjerima izaziva veoma veliki porast potencijala cjelokupne konstrukcije bazne stanice, kao i velike indukovane struje u energetskim i tk kablovima unutar kontejnera sa opremom (priblino 25% od ukupne struje pranjenja prolazi ovim kablovima)

Sistem vanjske zatite sa ERICORE kablom

Proizvoa ERICO je razvio oklopljene i izolirane kablove pod nazivom ERICORE, Glavne karakterstike ovih kablova su: niska karakteristina impedansa, mala poduna induktivnost, velika poduna kapacitivnost, metalni oklop i unutranja raspodjela elektrinog polja osigurava smanjena naprezanja i indukciju u toku trajanja prednje ivice prenaponskoga talasa.

Sistem vanjske zatite sa ERICORE kablom

Instalacija kablova sa navedenim karakteristikama osigurava da se indukovani naponi u energetskim i tk kablovima znaajno smanjuju. Smanjenje indukovanih napona implicira instalaciju prenaponskih zatitnih ureaja (SPD) sa manjom odvodnom energetskom moi.

Prenaponska zatita vodova koji ulaze u kontejner sa komunikacijskom opremom

dolazni vodovi: energetski vodovi za napajanje bazne stanice, koaksijalni kablovi za prenos komunikacijskih signala od antenskog sistema i vod za napajanje (48 V istosmjerni napon) sijalice za oznaavanje vrha stuba bazne stanice. Navedeni vodovi su povezani sa odgovarajuim modulima telekomunikacijskog sistema unutar kontejnera.

Prenaponska zatita vodova koji ulaze u kontejner sa komunikacijskom opremom

Prenaponski impulsi koji putuju navedenim vodovima mogu biti izazvani direktnim i indirektnim atmosferskim pranjenjima, ukljuivanjem i iskljuivanjem velikih reaktivnih potroaa u energetskoj mrei, te mogu nastati usljed indukovanog prenapona izazvanog nuklearnim udarima.

Prenaponska zatita vodova koji ulaze u kontejner sa komunikacijskom opremom

Da bi se izvrila odgovarajua zatita opreme bazne stanice svi dolazni vodovi (energetski vod, koaksijalni vod i kabl za napajanje upozoravajueg osvjetljenja) moraju biti opremljeni prenaponskim zatitnim ureajima (SPD). Prenaponska zatita dolaznih energetskih vodova uobiajeno se realizuje primjenom dva stepena zatite. Ostala zatita jednostepena

Prenaponska zatita energetskih vodova

Prenaponska zatita vodova (SPD) za napajanje bazne stanice postavlja se na ulazu energetskih vodova u kontejner sa telekomunikacijskom opremom i instalira izmeu energetskog voda i uzemljenja. Konkretne eme spajanja zavise od primijenjenog sistema uzemljenja niskonaponske energetske mree. Elementi prenaponske zatite moraju imati velike energetske sposobnosti kako bi bili u stanju odvesti ka zemlji prenaponske impulse velike energije uz preostali napon koji nee negativno djelovati na opremu koja se napaja ovim vodovima.

Prenaponska zatita energetskih vodova

Prema standardu IEC 61643-1 SPD 1 - zatita klase 1, mora izdrati struje koje su posljedica direktnih atmosferskih pranjenja. SPD 2 - zatita klase 2, zatitu od efekata koji su rezultat indirektnih udara i indukovanih prenapona. Koordinacija zatite Razdvajanje prvog i drugog stepena vri se instalisanjem zavojnice odgovarajue induktivnosti ili, ukoliko postoji, vodom odgovarajue duine izmeu SPD1 i SPD2

Prenaponska zatita energetskih vodova

SPD 1 - iskrite u prvom stepenu osigurava veoma nisku impedansu izmeu voda i zemlje, a takoe i nizak preostali napon poslije poetne pice. SPD 2 - metal oksidni varistori Primjena iskrita osigurava laku koordinaciju izmeu prvog i drugog stepena ali znaajni nedostatak u zatiti energetskih vodova Elektrini luk Struja kratkog spoja koja tee kroz iskrite sve do promjene znaka napona industrijske frekvencije

Prenaponska zatita energetskih vodova

SPD1 i SPD2 - metal-oksidni varistori

Raspodjela struja (1 za SPD1, 2 za SPD2), kada je u oba stepena prenaponske zatite (klasa I i II) primijenjen varistor kao element prenaponske zatite

Prenaponska zatita energetskih vodova

SPD1 i SPD2 - mogu se realizirati kao serijska veza varistora i plinskog odvodnika (gas-discharge tube GDT). Osnovna uloga varistora u ovoj vezi je prekid voenja plinskog odvodnika poslije prestanka prenaponskog impulsa. Ukljueni plinski odvodnik osigurava nisku impedansu, te nizak preostali napon u prvoj grani u odnosu na sluaj kada je primijenjen samo varistor.

Raspodjela struja: 1 SPD1; 2 SPD2

Prenaponska zatita telekomunikacijskih vodova

Prenaponske zatite telekomunikacijskih linija mora: biti kompatibilna sa sistemom koji titi, biti projektovana u odgovarajuem kuite, imati odgovarajui konektor to je u najveem broju sluajeva prilagoenje za koaksijalni kabal, ispunjavati elektrine karakteristike u pogledu prilagoenja karakteristine impedanse i minimalnog izoblienja korisnog signala u frekventnom opsegu sistema.

Prenaponska zatita telekomunikacijskih vodova

Realizacija prenaponske zatite moe biti sa:
plinskim odvodnikom prenapona (najjednostavnija, imaju nizak kapacitet, zatita od niskih f do nekoliko GHz, nedostatak: brzina odziva i neprovoenje u sluaju manjih impulsnih prenapona) etvrtalasni protektori (stubs) (nedostatak: uskopojasna frekventna karakteristika)

Nedostatak odvodnika dodavanje sekundarne prenaponske zatite. Ova zatita se najee realizuje primjenom varistora ili dioda koji imaju veoma brz odziv u odnosu na plinski odvodnik.

Prenaponska zatita telekomunikacijskih vodova

Primjer realizacija prenaponske zatite tk voda

Poreivanje elemenata prenaponske zatite

Prenaponska zatita voda za napajanje svjetla za oznaavanje vrha antenskog stuba

Vod koji napaja sijalicu za oznaavanje vrha antenskog stuba mora biti zatien od struja direktnog udara atmosferskog pranjenja primjenom odgovarajue vanjske zatite, te instaliranjem elemenata prenaponske zatite na ulazu kabla u kontejner sa tk opremom. Prenaponska zatita ovog voda mora pripadati klasi 1 u skladu sa IEC klasifikacijom. Preporuuje se primjena varistora klase 1 zbog jednosmjernog napona kojim se napaja osvjetljenje.

Zakljuak
sistem vanjske zatite mora osigurati hvatanje struje direktnog udara kroz sistem vanjske zatite, te efikasno odvoenje ove struje u zemlju kroz odgovarajui sistem uzemljenja; indukovani naponi se mogu smanjiti primjenom oklopljenih kablova za odvoenje struja direktnog udara od vrha antenskog stuba do uzemljenja; sistem uzemljenja mora osigurati to bolju disperziju struje u zemlju uz to nii otpor uzemljenja;

Zakljuak
svi metalni dijelovi (kontejner i stub) moraju biti spojeni na sistem uzemljenja; energetski, telekomunikacijski i vod za napajanje svjetla za oznaavanje vrha antenskog stuba moraju biti opremljeni odgovarajuim elementima prenaponske zatite; struja udara mora biti odvedena u istu referentnu taku uzemljenja da bi se izbjegli razliiti potencijali na istom ureaju ili unutar nekog elektrinog kola;

Zakljuak
uspjena koordinacija prvog i drugog stepena prenaponske zatite moe biti osigurana za oba testna impulsa (8/20 i 10/350 s) primjenom serijske veze plinskog odvodnika i varistora. prenaponska zatita baznih stanica mobilne telefonije je u nadlenosti telekom operatera i uglavnom se i instaliraju prilikom postavljanja bazne stanice.