Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Protokollet
Q dy ose m shum subjekte t mund t komunikojn ndrmjet veti sht e domosdoshme tu prmbahen rregullave t caktuara. Se far do t jen kto rregulla varet nga mnyra komunikimit. P.sh nse bisedojn dy polic kujdestari prmes radiostacionit me lidhje duplekse, secili pjesmarrs duhet t ket kujdes kur drgon mesazhin (duhet t v ndrpresin n pozicionin dhns) dhe kur pranon mesazh (ather ndrpresin e vendos n pozicionin pr pranim). Pr bartjen e t dhnave npr rrjet duhet t ket rregulla t caktuara q prsriten. Ato duhet t njihen nga t gjith pjesmarrsit n komunikacion dhe q t gjith duhen tu prmbahen atyre. Kto rregulla ndr t tjera prfshijn mnyrat e vendosjes s lidhjes, mbajtjes, shkputjes, forms n t ciln t dhnat barten, prcaktimin e prioritetit t bartjes s mesazheve etj. Rregullat e sjelljeve t miratuara quhen protokolle. Protokollet mund t jen : -t parapara n gjitha situatat t cilat mund t ndodhin gjat bartjes s t dhnave dhe -procedura t caktuara pr seciln situat t sjelljes n t kundrtn do t vije deri te ndrprerja e komunikimit pasi kompjutert e ditve t sotme nuk lejojn fardo dykuptimsi ose situat t pa-definuar. Le t shohim se si sht i organizuar softueri i rrjets (komunikues). Ju kujtojm se te rrjetat e para hardueri ishte primar n krahasim me softuerin e rrjets. Tani situata ka ndryshuar, softueri i rrjets gjithnj e m shum sht zhvilluar kshtu q prfitua n domethnie. Sot softueri i rrjets sht shum i strukturuar. Detyra e menaxhimit me rrjet jan t strukturuara n t njjtn mnyr si dhe detyrat q duhet ti ekzekutoj sistemi operativ t kompjuterit bashkkohor. Sistemi operativ paraqet bashksi t programeve t cilt ashtu jan t ndrtuar q t lehtson prdorimin e harduerit. P.sh ndrprerjet gjenerohen n intervale t ndryshme gjat puns s kompjuterit dhe ato duhet prpunuar- kjo sht nj prej detyrave t sistemit kompjuterik. Bartja e intefejsit t shfrytzuesit ndrmjet diskut dhe kujtess operative gjithashtu sht detyr q kryen sistemi operativ. Rroli i sistemit operativ sht q ta njoftoj shfrytzuesin me dukjen e kompjuterit virtual i cili n njfar mnyre sht m i mir se kompjuteri fizik. Sistemi operativ vendos n disponim makinn e cila ka shum mundsi teknike. N t njjtn mnyr softueri i rrjets respektivisht softueri komunikues ka pr qllim t lidh programin shfrytzues me rrjetn virtuale kompjuterike e cila ka shum mundsi teknike se sa hardueri komunikues burim. Si kem par se mesazhi nga nj kompjuter am burim n nj kompjuter tjetr mund t bartet prmes rrjets kompjuteristike nprmes nyejve t ndryshme n form t paketave. Kshtu q komunikimi i rrjets virtuale ka urdhresn t nivelit drgo kt mesazh n. . . . megjithkt mekanizmi i bartjeve t t dhnave sht dukshm m kompleks. Mesazhi duhet t ndahet n pakete N secilin paket duhet futur kokn (ballinn ang.headerin) Paken duhet sjell n linjn komunikuese n t ciln bartet vargu i bitve; Mund t paraqitet nevoja t bhet modulimi ; Ndrmjet nyejve duhet bhet pranimi i paketave ;
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Duhet t testohet se me rastin e transmetimit ka ardhur te gabimi; Nyja paraprake n udhtim duhet t jet e vrtetuar etj. Domethn sistemi operativ duhet t kryej shum pun. Ngjashmria e mtutjeshme me sistemin operativ gjendet n iden e Shtresave ose niveleve. Brthama e sistemit operativ zakonisht prbhet prej softuerit pr menaxhim t ndrprerjeve, administrimin e indikatorve(flags) dhe proceseve transportuese. Nj nivel i jashtm prdor kto funksione n sistemin e administrimit me kujtes (p.sh. mnyra e administrimit me faqe t kujtess-paging). Kjo prdoret n nivelin tjetr t jashtm n t cilin bhet hyrja n kompjuter dhe dalja nga kompjuteri. Si shohim pr nga struktura sistemi operativ ngjan n shtresat e qeps. Softueri i rrjets prbhet n t njjtn mnyr. N rrjetn kompjuterike administrimi me komunikim sht i organizuar n mnyr hierarkike, d.m.th. i ndar n nivele, dhe kto nivele jan t shtresuar ashtu q secili nivel ose si zakonisht quhen shtresa prdor shtresn paraprake m t ult. Me fjal t tjera shtresat ndrmjet veti jan t pavarura pos se secila shtres izolon shtresn nn vete nga shtresat m t larta. Pr kt arsye ndrrimet eventuale tekniko-teknologjike n nj shtres nuk ndikojn n shtresa t tjera. Softueri i rrjets duhet t jet i strukturuar n t njjtn mnyr q t mund t me sukses t kryej detyrat e krkuara. Koncepti i organizimit shtresor t softuerit t rrjetit sht ilustruar N figurn e m poshteme numri, prmbajtja dhe emrat e shtresave jan t ndryshme n rrjeta t ndryshme. N figurn sht treguar rrjeta fiktive me pes shtresa.
Kompjuteri 1 Shtresa 5 Protokolli i shtess 4 Shtresa 4 Protokolli i shtess 3 Shtresa 3 Protokolli i shtess 2 Protokolli i shtess 1 Shtresa 1 Protokolli i shtess 5 Kompjuteri 2 Shtresa 5 Interfejs i shtress 4/5 Shtresa 4 Interfejs i shtress Shtresa 3 Interfejs i shtress 2/3 Shtresa 2 Interfejs i shtress 1/2 Shtresa 1

Shtresa 2

Mediumi fizik Fig -Shtresat, protokollet dhe interfejsi n rrjetn pess shtresore fiktive

Shtresat pear-to-pear( t nivelit t njjt)

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Tersit t cilat prfshijn shtresa t caktuara n kompjuter t ndryshm quhen pear shtersa si shihet n fig iftet komunikojn ndrmjet veti duke prdorur protokolle. N t vrtet t dhnat nuk barten nga nj shtres n njrit kompjuter n shtresn n t kompjuterit tjetr. N vend t saj, secila shtres drgon t dhna dhe informacione kontrolluese n shtresn drejtprdrejt nn te prderisa t mos arrihet shtresa m e ult. Nn shtresn 1 sht mediumi fizik n t ciln bhet komunikimi i vrtet. N fig e m siprme komunikimi virtual sht treguar me linja t ndrprera dhe lidhja fizike me t plota. interfejsi Ndrmjet ifteve t shtresave fqinje ndodhet nj interfejs. Interfejsi siguron se cilat operacione primitive dhe shrbime i ofron niveli i ult nivelit t lart. Kur t vendoset me rastin e projektimit t rrjets se sa shtresa duhet ti ket rrjeta dhe se ka do t bj secila shtres, njra prej detyrave m me rndsi t definohet interfejsi ndrlidhs ndrmjet veti. Interfejset duhet t mundsoj sa m sigurt kmbimin(ndrrimin) e implementimit ekzistues t llojit t dhn nj implementimi krejt tjetr fare (p.sh t gjitha linjat telefonike zvendsohen me kanale satelitore ) pasi e gjitha ka krkohet prej implementimit t ri sht q ajo n shtresn e saj t lart t ofroj plotsisht bashksin e shrbimeve t ciln e ofronte implementimi i vjetr. Protokoll stek Bashksia e shtresave dhe protokolleve parqet arkitekturn e rrjets. Specifikacioni i arkitekturs t rrjets s dhn duhet t prmbaj informacione t mjaftueshme ashtu q t mundet pr seciln shtres t shkruhet programi ose ta ndrtohet hardueri i cili korrekt realizon protokollin prkats. Sipas ksaj, arkitektura e rrjets nuk prmban specifikacionin e interfejsit dhe as implementimin detal pasi kto nuk jan nga jasht makine t pashme, sakt jan t fshehur n brendi t kompjuterit. ka m tutje nuk sht e domosdoshme q intefejset n t gjith kompjutert n rrjet t jet i njjt, sht e mjaftueshme nn kushtin se secili kompjuter korrekt t prdor protokollet e tija. Bashksia e protokolleve t cilt prdoren n ndonj sistem, nj protokoll pr shtres quhen protokoll stek (protocol Stack)

Principi i komunikimit shum shtresor do ta shpjegojm me nj shembull analog. Le ta vzhgom Kinezin i cili flet vetm kinezisht dhe frngjisht dhe q ndodhet n Athin. Gazetari i cili flet shqip dhe rusisht dshiron nga Prishtina t merr intervju nga Kinezi. Si shihet pasi nuk flasin ndonj gjuh t prbashkt kto duhet t angazhojn nj prkthyes. Le t supozojm se gazetari n Prishtin din se Kinezi ka n disponim prkthyesin i cili flet greqisht dhe frngjisht, gjen prkthyesin q flet shqip dhe greqisht. Secili prkthyes angazhon nga ana e vet sekretareshn e cila do t shtyp, drgon dhe pranon fakse. Ktu si shihet kemi rastin e komunikimit tre shtresor. Gazetari dhe i intervjueri paraqesin shtresn 3, prkthyesit shtresn 2 dhe sekretareshat shtresn1. Analizojm vetn nj cikl t pyetjes dhe prgjigjjes; Reporteri dshiron t shtroj pyetjen e par Kinezit. Ky pyetjen e tij e thot n shqip duke ia ln prkthyesit. N baz t fig 16. 8, por duhet mbajt llogari se tani sht fjala pr rrjetn tre shtresore dhe jo rrjeta pes shtresore, shohim se gazetari pyetjen e tij ia len prkthyesit prmes interfejit 2/3. Prkthyesi prkthen pyetjen nga shqip n greqisht. Zgjedhja
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

e gjuhs (n kt rast greqisht) paraqet protokollin e shtress 2. Prkthyesi prkthen mesazhin dhe ia drgon sekkretareshs pr qllim t drgimit n Athin. Zgjedhja e mjeteve pr bartje t mesazhit (pyetjeve), n kt rast faksi, paraqet protokoll t shtress 1 d.m.th te sekretaresha. Sekretaresha drgon faksin me pyetje prmes intefejit prkthyesit (shtresa 2) i cili prkthen pyetjen nga greqishtja n frngjisht dhe prmes interfejsit 2/3 ia len t intervjutuarit. sht e qart se n t njjtn mnyr prgjigjja e t intervjestuarit iu lehet reporterit. N kt shembull duhet vrejtur q secili protokoll sht plotsisht i pavarur nga protokollet e tjer derisa t mos ndrroj interfejsi. Prkthyesit munden sipas marrveshjes t kalojn nga greqishtja n turqisht por kjo nuk i ndrron inerfejsin as me shtresn 1 as me shtresn 3. Nse sekretareshat (shtresa 1) n vend t fakseve vendosin p.sh t prdorin postn elektronike kjo aspak nuk ndikon n shtresat e tjera. Le t kthehemi n fig 16.8 respektivisht n modelin e rrjets pes shtresore. Le ta gjeneroj shtresa 5 mesazhin M. Komunikimi virtual realizohet direkt ndrmjet shtress 5 n kompjuterin drgues dhe shtress 5 n kompjuterin pranues. Le t shohim se si zhvillohet komunikimi i vrtet ( fig16.9) Mesazhi M pr qllim t tranmisonit bartet n shtresn 4. Shtresa 4 fut kokn (headerin), t ciln e kemi shnuar me K4, n fillim t mesazhit pr qllim t identifikimit t mesazhit. N kok ndodhet informacioni udhheqs(i kontrollit) n form t nj vargu t numrave e cila i mundson shtress 4, n kompjuterin e cak q mesazhi tju drgohet n renditje korrekte. Si rrjedhim i ksaj mund t ndodh q paketat, d.m.th elementet n t cilt mesazhi n shtresat e ulta sht e zbrthyer, nuk arrijn n cak sipas t njjts renditje sipas t cils dhe jan emituar. Modifikim e till t mesazhit (d.m.th organizim e mesazhit me koka shtes) n shtresa e 4-t e ndjek dhe shtresa 3. N shum rrjeta n shtresn 4 nuk sht i kufizuar madhsia e mesazhit i cili transmetohet. Ndrsa protokolli i shtress 3 pothuajse n gjitha rrjetat gjithmon sht i kufizuar n madhsi maksimale t mesazhit t lejuar. Pr kt arsye shtresa 3 duhet t ndaj n mesazhet e arritura n njsi m t vogla, pakete dhe se secilin paket futet koka e shtress 3 e shnuar me K3. N. fig 16. 9 mesazhi M ndahet n dy pjes : M1 dhe M2. Shtresa 3 vendos se cila prej linjave dalse prdoret dhe m pas i lshon mesazhet n shtresn 2. Shtresa 2 i jep(shton) secilit paket kokn ( t shnuar me K2) dhe prfundon shnimi i shnuar ( i shnuar me H2) dhe m pas mesazhin e rimodifikuar e kalon n shtresn 1 pr qllim t transmetimit fizik.
Kompjuteri burim

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Shtresa

Protokoli i shtress 5
5
M M

K4

Protokoli i shtress 4 Protokoli i shtress 3

K4

K3

K4

M1

K3

M2

K3

K4

M1

K3

M2

Protokoli i shtress 2
2
K2 K3 K4 M1 H2 K2 K3 M2 H2 K2 K3 K4 M1 H2 K2 K3 M2

H2

Kompjuteri burim

Kompjuteri Destinacion

Fig Rrjedhja fizike e informacioneve n rast t komunikimit virtual n shtresn 5

N kompjuterin marrs mesazhi lviz kah lart, nga shtresa 1, lar ka shtresat m t larta. Ku n seciln shtres hiqet koka (headeri) prkats. Duhet mbajtur mend se as nj n kok e cila i takon shtresave nn shtesn e n-t nuk kalon n shtesn e n-t. Nuk duhet menduar se ndonj problem detyrimisht t zgjidhet me nj shtres. Disa probleme jan prezent n disa e bile dhe n t gjitha shtresat ka domethn dhe zgjidhen n seciln shtres. Do ta ilustrojm kt me disa shembuj: Secila shtres duhet ta ket nj mekanizm t identifikon drguesin dhe marrsin. Duke e pasur parasysh se pr rastin e prgjithshm n rrjet jan t lidhur numr i madh i kompjuterve, nevojitet q procesi n nj kompjuter t specifikohet se me cilin ai don t komunikoj. Pr shkak t mundsis t ekzistimit t shum caqeve t mundshme natyrisht se sht i nevojshm ndonj mnyr e adresimit npr mes t cilit definohet caku(pranuesi) i dshiruar. N seciln shtres sht prezent problemi si t harmonizohen shpejtsit e puns t pajisjeve dhnse marrse ashtu q t mundsohet q drguesi i shpejt ta mbroj me t dhna pranuesi e ngadalshm. Ekzistojn zgjidhje t ndryshme, por t gjitha mund t grupohen n dy themelore. N njrin rast prdoret lidhja e kundrt (riveprimi) nga marrsi deri te dhnsi prmes s cils drguesi (transmetuesi) lajmron mbi gjendjen momentale t marrsit. N rastin e dyt shpejtsia e pajisjes dhnse sht e kufizuar n shpejtsi bartse t marruar vesh q m par. N shum shtresa duhet zgjedhur dhe problemin i cili shkaktohet pr at se disa prpunime (procese) nuk mund t pranojn mesazhe t gjatsis arbitrare. Pr kt arsye duhet prdorur mekanizmi pr ndarje, bartje dhe prsri bashkimin e mesazhit. Megjithat nse proceset (prpunimi) krkojn q bartja e t dhnave t jet n njsi t gjatsis s vogla kshtu q bartja sht rob i secils ksaj njsie sht joekonomike, ather disa kso njsi duhet t bashkohen n nj mesazh dhe mesazhi i till i modifikuar t drgohet n cak e cila pas arritjes zbrthehet n njsi prbrse.
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Nse ndrmjet burimit dhe cakut ekzistojn m shum rrug t mundshme duhet zgjedhur prkatsen, nganjher vendimi mbi zgjedhjen bhet n dy ose m shum shtresa. P.sh nse mesazhi duhet drguar nga Prishtina n Vijen, zgjedhja se at prdoret trasa prmes Kroacis apo Hungaris paraqet vendim t nivelit t lart. Ndrsa vendim i nivelit t ult paraqet zgjedhja se cila prej linjave n disponim n trasn e zgjedhur do t shfrytzohet dhe zgjedhja varet nga angazhimi(ngarkimi) i ktyre linjave. Funksioni i secils shtres sht q t siguroj shrbim pr shtresn mbi vetn. Shrbimi (ang. Service) sht bashksia e operacioneve t cilat shtresa e vzhguar i kryen pr shtresn mbi vete. Me fjal t tjera, shrbimi definon se cilat operacione, shtresa e vzhguar ka mundsi ti kryej n dobi t shfrytzuesve t tij. Elementet aktive n seciln shtres quhen etnitete. Entiteti (ang. entity) softuerik (p.sh. procesi respektivisht prpunimi) ose harduerik (p.sh ipi hyrje-dalje). Etniteti n shtresn n i sigurojn shrbime shtress n+1. Shtresa n n kt rast quhet ofertues i shrbimit ( ang. Service provider), ndrsa shtresa n+1 sht shfrytzuesi i shrbimit (ang. Service user). Pr qllim t kryerjes t shrbimeve t veta shtesa n mund t prdor shrbimet e shtres n-1. Natyrisht se nj shtres mund ti kryen jo vetm nj shrbim por shum lloje t shrbimeve (p.sh. Komunikacion t shpejt t shtrenjtt ose t ngadalshm por t lir).

Entitetet prdorin protokolle ( pr t cilt kemi thn se paraqesin bashksi rregullash) pr qllim t realizimit t shrbimeve t parapar. Protokollet t cilat i prdorin entitetet mund t ndrrojn, por shrbimet t cilat entiteti i kryen nuk mund t ndrrojn, kto duhet t qndrojn t pandryshuara. Entitetet t cilt ndodhn n t njjtn nivel (shtres), por n kompjuter tip ndryshm jan entitete t nivelit t njjt (ang. peer entities) Shtresa e lart (shtresa (n+1) mund tu qaset shrbimeve t cilat i ofrojn shtresa m ult( shtresa n) n vende t caktuara n shtresn n e cila quhet pika pr qasje t shrbimit (ang. SAP- Service Access points). Secila pik qasje ka adresn e vet e cila sht e prcaktuar nj kuptimit. P.sh n sistemin telefonik priza telefonike paraqet pikn pr qasje t shrbimit, ndrsa numri telefonik i prizs parqet adresn t ksaj pike qaseshe. T theksojm se shtresat e ult t hierarkis s protokolleve shpesh ndrtohen me harduer ose n softuer kontrollues. Tani do t njihemi me dy arkitektura e rrjetave m t prhapura me realizimin e modelit OSI dhe me TCP/IP

Modeli lidhjeve t sistemeve t hapur a-Modeli OSI

N fazn fillestare t zhvillimit t rrjetave kompjuterike prodhues t ndryshm t kompjuterve kan definuar standardet e tyre q kan mundsuar lidhjen kryesisht t prodhimeve t tyre. Pasi shumica e prodhuesve t pajisjeve kompjuterike, prpjekjet e tyre n ndrtimin e softuerit komunikues i kan orientuar n qasje shtresore, pr kt edhe softueri komunikues ndrkombtar sht orientuar n qasje shtresore, dhe organizata ndrkombtare pr standardizim (ISO-Intenational Standards Organisation) e ka aprovuar kt princip.

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Megjithat, shpejt sht br e qart se duhet mundsuar q kompjutert e prodhuesve t ndryshm t mund t komunikojn ndrmjet veti prmes rrjets kompjuterike. Q t jet e mundur q kompjutert e prodhuesve t ndryshm t lidhen n rrjet, organizata ndrkombtare pr standardizim ISO ka miratuar sistemin e hapur t lidhje, i ashtuquajturi modeli OSI (Open System Interconection). Ideja kryesore e modelit OSI sht q shfrytzuesi i kompjuterit i cili lidhet n rrjet nuk sht e thann t njeh karakteristikat teknike t sistemeve t tjera n rrjet. Duke ju falemenderuar, standardeve prkatse, sistemeve me prformansa t ndryshme dhe t prodhuesve t ndryshm mundet q ndrmjet veti t komunikojn: Me ndihmn e protokolleve zgjidhen problemet pr qasje n kompjuter t tjer, kontrollim(udhheqjen) dhe mbajtjen e lidhjes, formimin e t dhnave q transmetohen etj. Modeli OSI ka shtat shtresa si n fig 16.10

Shtresa shtat: shtresa e APLIKACIONIT Shtresa gjasht: shtresa e PREZENTIMIT Shtresa pest: shtresa e SESIONIT Shtresa shtat: shtresa e APLIKACIONIT Shtresa katrt: shtresa e BARTJES Shtresa dyt: shtresa e RRJETS Shtresa tret: shtresa e LIDHJES Shtresa par: shtresa FIZIKE Fig - modeli OSI

(1) shtresat 1,2 dhe 3, d.m.th fizike e lidhjes dhe e rrjetit jan shtresa pr mbshtetje t puns s rrjetit i cili merret me transmetimin e t dhnave ndrmjet hostve( specifikimin e sinjalit elektrik, lidhjes fizike dhe adresave, tajming-un, besushmrin. Shtresat 1,2 dhe 3 nuk hyejn n kuptimin e t dhnave q barten por i trajtonin si varg bajtve ose bitve q duhet bartur me besueshmri nga stacioni dhns deri te ai marrs q ndodhen n t njjtn rrjet (2) shtresa 5,6 dhe 7, d.m.th shtresa e prezantimit shtresa e sesionit dhe shtresa e aplikacionit, jan shtresa pr mbshtetje t shfrytzuesit, t cilat kujdesen mbi harmanizimin e prezantimit t dhnave dhe rekomandojn rregulla t dialogut t dy aplikacioneve t largta. (3) Shtresa , shtresa e transportit, sht e ngarkuar pr vendosjen dhe mbatjen e koneksionit, bartje t besueshme t t dhnave ndrmjet aplikacioneve t skajshme n rrjetin me topologji komplekse( pr dallim t shtress s dyt e cila sht e ngarkuar pr bartje t besueshme t t dhnave prmes t vetm nj linku.
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Shtresat 4-7 t modeit refernt OSI realizohen n softuer, ndrsa 1-3 kombinim i harduerit dhe softuerit me prjashtim se shtresa 1 gjithmon realizohet me harduer.

Funksioni i ksaj shtrese sht bartja e vargut bitve nga nyja dhnse deri te nyja e largt pranuese prmes mediumit fizik barts(linkut me tela, optik ose pa-tela). Definon edhe karakteristikat mekanike dhe elektrike t mediumit barts, dhe t interfejsit ndrmjet pajisjeve t rrjetit dhe mediumit barts. Gjithashtu, definon funksionet dhe proceduat t cilat pajisja dhe interfejsi duhet realizon n mnyr q t realizohet transmetimi. Konkretisht, shtresa fizike definon: Karakteristikat fizike t interfejsit dhe mediumit. Definon tipin e mediumit barts(me tela, optik ose pa-tela-radio link, tufa laserike) dhe karakteristikat elektrike dhe mekanike t interfejsit pr ndrlidhje t pajisjes n medium, deri te niveli i tipeve t prizave dhe renditjen e pinave n konektort pr kyje. Reprezentimi i bitave definon tipin e kodimit dhe modulimit ( si bitt konvertohen n sinjal). Shpejtsia e transmetimit. Shprehet me numrin e bitve t cilt n nj sekond transmetohen prmes mediumit fizik(shpejtsia e bitve, n njsit si jan: Kbps(kilobits per-seconds)1024 bita pe sekond, Mbps afrsisht 1 milion bita pr sekon.Intervali i bitit sht kohzgjatja e nj biti dhe paraqet vletn reciproke t shpejtsis s bitve

Fig. Intervali i bitit dhe shpejtsia e bitve

Sinkronizimin e bitve. Q nga sinjali t ndahen bitt e veant, marrsi duhet t ket informacionin se kur secili bit fillon dhe kur ai prfundon. Konfigurimi i linjave definon se a prdoret konfigurimi i ilnjave point-to-point apo multipoint Topologjin fizike definon topologjin e rrjetit

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Regjimin e transmetimit definon kahen e transmetimit ndrmjet pajisjeve(simpleks, gjysm duplekse, ose duplekse).

Sinjali, modulimi dhe kodimi Sinjali duhet t jet i moduluar ashtu q t prmbaj ndryshime t dukshme t cilat dhnsi dhe marrsi ta njohin informacionin Parametrat e sinjalit analog jan amplituda frekuenca dhe faza; kshtu q modulimi i sinjalit analog do t thot ndryshimi i i ndonjrit prej ktyre tre parametrave n mnyrn q e dikton sekuenca e bitve q paraqet informacionin. Modemi modulon sinjalin analog n ann e dhnsit me sekuenc t bitve , ndrsa n ann e marrsit nga ai analog ndan sekuencn e bitve (demodulacioni). Sinjali digjital sht diskret dhe mund t ket numr t caktuar t vlerave t definuara, dhe m s shpeshti vetm dy, 0 dhe 1( si dhe informacioni digjital). Ndryshimi vlerave t sinjalit digjital sht momental( n rastin ideal). Konversioni i informacionit digjital n sinjal digjital quhet kodim( ose konversioni digjital-digjital) Kodimi unipolar impulset e tensionit kan vetm nj polaritet(zakonisht pozitiv)-q i prgjigjet 1-shi binar ndrsa 0V i prgjimet 0-ja binare. E met sht ekzistimi i komponents njkahore(DC) e sinjalit dhe vshtrsia e sinkronizimit dhns marrs Amplituda mesatare e sinjalit t koduar unipolar nuk sht zero dhe pr kt nuk mund t transmetohet npr medium q nuk sht i parapar pr transmetim t sinjalit nikahor. Sinkronizimi i dhnsit dhe marrsit ka t bj n mundsin e marrsit q preciz t prcakton fillimin dhe fundit e intervalit t bitit. Te kodimi unipolar, deri te problemi i sinkronizimt vie kur n sekuenc t bitave ekziston varg i gjat i1 ose varg i gjat i 0. Informacioni mbi fillimin dhe fundit t intervaleve t bititrmbahet n ndryshim t vlers s sinjalit. Nse ndryshim nuk ekziston, marrsi ssht e thn t mbshtet n tajmerin(orn) e tij t mat intervalet e bitave. Problem sht se dhansi dhe marrsi nuk jan asnjher idealist t harmonizuar. Mund t ndodh q pas nj kohe t gjat t sinjalit t njtrajtshm(uniform) n linj, marrsi t pranon numr m t madh ose m t vogl t bitave nga linja nga numri q sht drguar, varsisht se tajeri i marrsit nxiton apo vanohet n raport t tatajmerit t dhnsit. Gjithashtu edhe te rasti i sinkronizimit ideal, mund t ndodh q nse nj stacion drgon p.sh vargun 0001000, stacioni tjetr ta interpreton si 1000000 ose 0100000, pr shkak se nuk mund dallohet rasti kur dhnsi drgon bitin 0(0V0 kur n linj nuk ka sinjal (0)V. Kodim bifazor Te kjo metod sinjali gjithher ndryshon sipas mesit t intervalit t bitit me ka sigurohet numr i mjaftueshm i ndryshimit t sinjalit. Te kodimi. 1-shi binar e kodon sinjalin i cili n pjesn e par t intervalit t bitit sht tension pozitiv ndrsa n pjesn tjetr negativ. Pr zeron binare vlen e kundrta: spari tension negativ, e m pas pozitiv. N kt mnyr sigurohet q n gjysmn e secilit interval t bitit ekziston ndryshim i tensionit, ka dukshm lehtson sinkronizimin e marrsit. Te Kodimi manchester diferencial 1-shi kodohet n munges t ndryshimit t tensionit(kalimit) n fillim t intervalit t biti, ndrsa 0: n ekzistm t kalimit n fillim t
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

intervalit. N t dyja rastet, kalimi n gjysmn e intervalit ekziston. Kodimi diferencial krkon hardver pak m kompleks, por plotson imunitet m t mir n zhurma.

\ Fig. kodimi i sekuencave t bitve a) unipolar b) manester c) manester diferencial Tek LAN pr bartje t informacionit prdoret sinjali digjital dhe thuhet se bartja bhet n brezin themelor(baseband). Sinjali analog prdoret bartje n lagsi m mdha dhe thuhet se bartja bhet n brezin e zgjeruar( brez gjer-broadband)

Kjo shtres merret me bartjen e blloqeve me t dhna prgjat nj linje, d.m.th t dy nyejve fqinje. Kjo prdor mundsit teknike t shtress 1 (shtress fizike) dhe me kto i zbrthen mesazhin n segmente m t vogla-Blloqe, kryen ndrfutjen e specifikacionit t fillimit dhe fundit t bllokut, detekton dhe korrigjon gabimet gjat transmetimit t blloqeve dhe siguron q asnj bllok t mos humb n linj. Me rndsi sht t vrehet se n t dy skajet t nj lidhjeje (linje) sht prezent mekanizmi kontrollues i shtress 2 i cili mbshtetet n mundsit teknike t shtress1. Shtresa e lidhjes sht protokoll q menaxhon me lvizjen e t dhnave n dhe nga lidhja fizike . Ethernet,IEEE802.3, token ring etj Niveli i t dhnave sht prgjegjs pr mbajtjen e lidhjes pa gabime. Niveli i t dhnave formatizon t dhnat n grupe pr bartje, t ashtuquajtur frejme(kuadra, Rame, ku u shtohen informacione t domosdoshme mbi frejmt t cilat jan t nevojshme pr interpretim t t dhnave n pajisjet e largta. N kt nivel, pajisjet komunikuese, n prgjithsi, vrtetojn pranimin e frejmeve dhe krkojn ritransmetim, nse detektohet gabimi.

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Niveli i dyt sht prgjegjs edhe pr definimin e shpejtsis s bartjes, n mnyr q t mos ndodh q dhnsi i shpejt ta ngulfat marrsin e ngadalt. Ndahet n nnshtresn MAK dhe LLC .

Kjo shtres u mundson shtresave t tjera m t larta t jen t pavarura nga teknologjia e bartjes t t dhnave dhe mnyrave t lidhjes s kompjuterve n rrjet, ndrsa sht e ngarkuar pr vendosjen e lidhjes, mbajtjen dhe ndrprerjen e lidhjes. Bartja e t dhnave ndrmjet dy kompjuterve mund t vzhgohet si vendosja e kanalit ndrmjet tyre, ka me rastin e komutimit t kanaleve pikrisht edhe sht kshtu. Megjithat, te komutimi i paketave ndrmjet dhnsit dhe marrsit nuk ekziston kanali fizik: Pakti mund t udhtoj n rrug(shtigje) t ndryshme dhe se kalon npr nyje t ndryshme. Pr kompjutert ndrmjet t cilve bhet bartja e t dhnave komplikueshmria e udhtimit t paktit nuk sht prej interesi: me rndsi sht t mundsohet bartja e t dhnave dhe nuk sht me rndsi se nga cilt rrug mesazhi bartet. Paketat mund t barten n rrugt t ndryshme fizike dhe n nyjn cak mbrrin jasht renditjes t drgimit. Pjes e detyrs t ciln e realizon shtresa 3 sht se n pranim ti rendit srish paketat e arritura sipas radhs s drgimit n mesazhin si sht drguar n fillim para se mesazhi tiu jepet kompjuterit am. Prgjegjsit konkrete t shtress s rrjetit jan: Adresimi logjik. Rrjeti i prbr formohet nga rrjeta t ndryshme t cilat prdorin skema t ndryshme t adresimit, kshtu q lypset futja e adresave logjike(ose t rrjetave), t cilat jan unike n nivel t tr rrjetit. Adresa logjike e burimi dhe destinacionit prmbahen n kok ballin t shtress s rrjetit Rutirimi(RRugzimi). N rrjeta t mdha ose internet rutert lidhin rrjete t pavarura kan pr detyr ta rutirojn paketin deri te destinacioni fundor, dhe ky mekanizm pr rutirim sht i ndrtuar n kt rrjet. Fragmentimi i paketave. Ruterve u lejohen q paketat e mdha t ndajn n shum fragmente t vogla dhe secili fragment t transmetohet m tutje si paket i pavarur. Fragmentimi dhe rekonstruksioni i paketave jan n kompetence t shtress s rrjetit. Kontrolli i ngulfatjes. Kualiteti i servisit.- (QoS- Qualty of Service) masat e QoS jan: besueshmria(p.sh prqindja e drgimit t paketit), vonesa, lshueshmria(sasia e t dhnave t n njsi t kohs q barten ndrmjet burimit dhe destinacionit), fleshimi ose xhiter (jiter- fluktacioni n vonesa t paketave t veant ndrmjet ifteve burim-destinacion; zgjidhja n dhnie prioriteti q krkojn bartje m t shpejt, n krahasim me ato q vonesa nuk sht krkes primare.. Aplikacioni Besueshmria Vonesa Xhiter Lshueshmria e-mail E lart E madhe I madh E vogl Fajll transfer E lart E madhe I madh E mesme Ueb E lart E mesme I madh E mesme Logimi n largsi E lart E mesme I mesm E vogl
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Audio n krkes Video n krkes Telefonia Telekonferenca

E ult E ult E ult E ult

E madhe E madhe E vogl E vogl

I vogl I vogl I vogl I vogl

E mesme E madhe E vogl E madhe

Ky nivel i kontrollit supozon ekzistimin e mekanizmit pr transfer t paketave t t dhnave prgjat linjs lidhse(virtuale) deri te caku (destinacioni). Ktu jan mundsit t cilt i sigurojn shtresat prej 1 deri n 3. Shtresa 4 ofron mundsin q programi shfrytzues i cili zhvillohet n kompjuterin am t mund t shkmbej t mesazhet me programin shfrytzues i cili realizohet n kompjuterin am tjetr. Me fjal t tjera, kjo shtres punon mbi nivelin t kompjuterit nyj t rrjetit. Shtresa 4 merret me mesazhe, drgimin e tyre, zbulim dhe prmirsimin e gabimeve. Shtresa 3 merret bartjen e paketave, ndrsa shtresa 4 aktivizohet vetm ather kur dhe paketat t arrijn n nyjn destinacion, t jen srish t rradhitur dhe t jen drguar n kompjuterin am cak. Ather shtresa 4 prsri i monton(radhit) paketat n mesazh dhe ia drgon programit shfrytzues i cili zhvillohet n kompjuterin am destinacion. Prgjegjsit konkrete t shtress s rrjetit jan: Adresimi i servisit. Kur pikat e skajshme komunikuese n nivel t shtress s transportit nuk jan makina( pajisje fizike) por programe t cilt si t pavarur ekzekutohen. Kompjutert zakonisht n t njjtn koh ekzekutojn shum programe, dhe pr kt arsyeje, drgimi nga burimi deri n destinacion nuk sht drges nga nj kompjuter n kompjuter tjetr, por proces konkret( programi i cili ekzekutohet) n nj kompjuter deri te procesi n kompjuter tjetr. Pr kt arsyeje ballinat(kokat) q formohen n nivel t transportit prmbajn adres t veant( adres e servisit) e cila tregon n proceset e skajshme q prfshihen n komunikim. me fjal tjera, shtresa e rrjetit i prcjell paketet deri te kompjuteri destinacaion dhe shtresa e transportit deri te procesi destinacion n at kompjuter. Segmentimi dhe rekonstruksioni. Mesazhi ndahet n segmente dhe q t mund t bhet rekonstruktimi n destinacion dhe eventualisht t zbulohen paketat e humbura segment n nj mesazh numrohen me numra rendor( t cilat futen n ballin e shtress s transportit. Menaxhimi i koneksionit. Bartja pa koneksion(connectionless) n shtresn e transportit ka domethnien se secili segment transmetohet si paket i pavarur dhe si i till drgohet me shtres t transportit n kompjuterin destinacion. Protokolli i transportit i tipit pa-koneksion nuk i zgjedh rastet e humbjes t paktit ose t arritjes s paktit jasht renditjes, por segmentet si t tilla i drgon shtress m t lart. Nga ana tjetr, shtresa e transportit e tipit koneksion pr bartje pr seciln mesazh krijon koneksionin ndrmjet proceseve t skajshme. Mesazhi ndahet n segmente, dhe me prfundimin e barjes t t gjitha segmenteve koneksioni mbyllet. Kontrolla e rrjedhs. Si dhe te shtresa e lidhjes,shtresa e transportit sht prgjegjse pr kontroll t rrjedhs. Mirpo n kt nive,kontrolla e rrjedhs kryhet ndrmjet proceseve t skajshm t largt, e jo ndrmjet pajisjeve t lidhura direkt me link fizik.
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Kontrolli i gabimeve. Si te shtresa e lidhjes shtresa e transportit ( e tipit koneksion) sht prgjegjse pr kontroll t gabimeve n nivel t proceseve fundor n mnyr q i tr mesazhi t arrijj deri te procesi destinacion pa gabim( pa pjes t dmtuar, t humbura ose dublikuara), dhe kjo arrihet sipas rregullit me ritransmetimin e paketetve.

Te bartja e t dhnave me nocion Sesion nnkuptohet koha pr t ciln ekziston lidhja aktive ndrmjet dhnsit dhe marrsit. N kompjuteristik n prgjithsi me kt termin tregohet perioda kohore gjat t cils prdoret ndonj program shfrytzues. Shtresa 5 n prgjithsi sht e njohur me emrin shtres e sesionit dhe ka t bj me konversionin efektiv ndrmjet kompjuterit am t lidhur n rrjet. Q konversioni t mund t kryhet duhet br nj varg t mes hapave: t gjenerohet dhe t drgohet krkesa pr thirrjen e kompjuterit t caktuar, t vrtetoj se dy kompjutert e dhn a mund t komunikojn, dhe t kryhet lidhja e kompjuterve( d.m.th. t vrtetohet se a shfrytzohet dialogu i drejt dhe protokollet e tjer), t vrtetohet se a ka gabime n sesion, t merret me procedurat e t zbulimit dhe prmirsimit t gabimeve dhe n fund t ky lidhjen n fund t sesionit. Funksionet tipike t shtress s sesionit jan: Menaxhim me dialogun. N shum raste, interaksioni t dy aplikacioneve nu sht vetm kmbim i thjesht i t dhnave. Zakonisht njra pal ka rrolin e klientit dhe tjetra t serverit. Q serveri ta shrben klientin, klienti duhet s pari t prezantohet dhe ta faktizon identitetin e vet (psh, emrin e prdoruesit dhe fjalkalimit). Dhe pas prfundimit t interaksionit klienti lajmrohet. Kontroll i qasjes t resurseve t rrjetit. Shtresa e sesioni mundson siguri ekskluzive resurseve t bashk-ndar t rrjetit. P.sh resursi printer rrjete , n nj ast kohore mund ti shrben vetm nj klienti. Sinkronizimi.

Kjo shtres merret me formatizimin dhe tregimin e t dhnave. Si kemi thn n t njjtn rrjet shpesh jan t lidhur kompjuter t prodhuesve t ndryshm dhe sisteme operative t ndashm. Kur t vendoset lidhja, kompjuteri drgues, p.sh drgon mesazh i cili duhet ta zgjoj displejin n kompjuterin marrs. Dhnsi ssht e thann t dij dhe as t mbaj llogari se ciln pajisje fizike prdor marrsi pasi i gjith komunikimi kryhet prmes pajisjeve virtuale: terminali virtual, printer virtual etj. Megjithat fizikisht ekziston pajisja e vrtet dhe detyra e shtress 6 sht t bj prkthimin e urdhresave ose aktivitetet pr pajisjet virtuale n urdhresa prkatse, respektivisht n aktivitete t pajisjeve t vrteta .
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

p.sh format e ksaj shtrese HTTP, telenet, ASCII dhe formatet e fajllave binar.

Kjo sht shtresa m e madhe i cili mundson q programi shfrytzues i cili ekzekutohet t shfrytzoj mundsit e rrjets. Kjo jo vetm q prcakton mundsi t posame (qasje t bazave distributive difuzive t t dhnave, d.m.th. N t njjtn koh emetimin e mesazhit t nj numri t madh t pjesmarrsve), por gjithashtu dhe me mnyrn t ciln programi shfrytzues mund ato ti shfrytzoj. Duhet nnvizuar se ekziston dallim i madh n sistemin n t cilin arkitektura e rrjets e prodhuesve t ndryshm harmonizohet n modelin e treguar. Tani pr tani tentimi i prgjithshm sht t arrihet harmonizimi i plot n shtresat 1,2 dhe 3, Harmonizimi sht arrit ashtu q n standardin e miratuar pr lidhje n kto tre shtresa. N kt mnyr sht definuar protokolli. Standardi sht pjes e seris e njohur me emrin seria-X t ciln e ka rekomanduar CCITT-ja pasardhs i ITU-s. Seria- X prmban rekomandimet q kan t bjn me bartjen e t dhnave. Kto jan rrjetat digjitale. Protokolli i CCITT X. 25 i definon tre shtresat e para. Megjithat,mbi shtresn 3 gjrat nuk jan plotsisht t prcaktuara qart kshtu. Edhe pse t gjitha detyrat q prfshijn shtresat 4,5,6 dhe 7 duhet t kryhen, prodhues t ndryshm i strukturojn funksionet e tyre kontrolluese n mnyrat t cilat nuk prputhen me mnyrn se si kjo sht punuar n modelin e prshkruar. Pr kt arsye ka sht mbi shtresn 3 ende nuk sht kryer standardizimi dhe nuk sht e sigurt se pajisjet e prodhuesve t ndryshm do t jen kompatibl respektivisht t lidhen n rrjet. Sistemet e hapura lidhen direkt (ose prmes t ndonj sistemi ndrmjetsues, p.sh. komunikimi i paketave.

Fig. - Lidhja direkt e dy sistemeve t hapura

Modeli OSI i ka definuar shtresat e kontrollit n rrjetn kompjuterike. Administrimi n rrjetn e kompjuterve zbatohet n t njjtn mnyr si dhe n brendin e vet sistemit kompjuterit me kombinimin e harduerit dhe softuerit. Shum prodhues realizojn softuert
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

e tyre pr arkitekturat e rrjets pr qllim t administrimit t niveleve t ndryshme, q ti lidhen pr protokollet e porositura dhe t menaxhojn me punn e rrjetave.

Fig.Lidhja e dy didtemeve t Hapur n rastin e komutimit t paketeve Nj aspekt me rndsi t administrimit t rrjetave me komutim t paketave sht kontroll e rrjedhs s paketave npr pjes t ndryshm t pjesve t rrjets. Qllimi sht q t sigurohet q paketat t lvizin sa m shum q t jet e munduar pr gjat rrugve t definuar ashtu q n rrjet t mos vije deri te ngulfatja. Deri te ngulfatja vije kur shum pakete vrshojn n nj nyje, dhe kto prkohsisht vendosn n kujtesn pranuese(baffer), ku presin q nyja ti prpunoj paketat e mparshme , d.m.th. ti riformojn nga paketat n mesazh. Problemi shtypet n shtresat 4,3 dhe 2. njra prej mnyrave t m shpeshta i cili prdoret pr administrim(udhheqje ) e rrjedhs sht q futet ndonj form e frenimit n at kompjuter am i cili n rrjet emiton n njsi kohore tepr paketa. Kjo mund t arrihet ashtu q n marrs t specifikohet se sa numr t paketave mund t prpunohen ose t definohet shpejtsia t ciln drguesi i emiton pakete n grupe t cilat n t njjtn koh i prpunon, ndrsa marrsi duhet t vrtetoj seciln grup para se grupi tjetr t jet e drguar. Aspekti tjetr i administrimit t rrjets me komutim t paketave sht prcaktimi i drejt i rrugve bartse t secilit paket. Si kurse do paket q arrin n nyje n cakun e caktuar, ktu mund t Ekzistojn shum rrug(shtigje) t ndryshme nga kjo pik deri n cak. Vendimi se cila rrug duhet t zgjidhet, pra dhe si pas ksaj,cila duhet nyja tjetr, e bn softueri i rrjets. Qllimi sht q t zgjidhet rrjedha e mundshme e paktit i cili bartet npr rrjet,
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

respektivisht t sigurohet koha m e shkurt e bartjes s paktit. Me fjal t tjera, detyra sht q t zgjidhet strategjia e till e rrugs e cila siguron rrjedhe t barabart t paketave dhe t mundsoj dhe t mundso t mos vije deri te ngulfatja. Shumica e softuerve t rrjets pr zgjedhjen e rrugs m t leverdishme prdor me rastin e vendimarrjes tabeln e rrugve. Nyja e cila pranon paket shikon adresn cak t paktit dhe teston tabeln e rrugve ashtu q ta prcaktoj nyjn e ardhshme n t ciln pakti duhet t transmetohet(bartet) Tabelat e rrugve mund t jen fikse dhe variabile. Tabela e rrugve sht variabile nse mundet me u ndryshua (azhuru) n rast se n rrjet (d.m.th n ndonj pjes t rrjets) vije deri te ngulfatja. Azhurnimi i tabelave t rrugve mund ta bj ndonj nyje e caktuar ose secila nyje e veant duke i prdor t dhnat t cilat merren nga nyejt e tjera n rrjet. Softueri pr zgjidhje t rrugve zakonisht punon rreth shtress 3. Modeli referent OSI sht i pari i projektuar, dhe m pas sht br steku prkats i protokolleve. Pr kt arsye ky model sht gjeneral. Shpesh konsiderohet se shtat shtresa sht numr optimal i shtresave. Analiza n t ciln ne nuk do t hyejm, se gjrat nuk qndrojn bash kshtu. N Modelin OSI disa shtresa shum pak shfrytzohen (p.sh shtresa e sesionit), ndrsa disa shtresa kan prplot angazhime (p.sh shtresa e rrjets dhe shtresa e lidhjes) dhe kto pr kt arsye ndahen n m shum nnshtresa secili me funksion t ndryshm. Zhvillimi i modelit TCP/IP zhvillohet ndryshe.

Pasqyr e funksioneve t shtresave t modelit OSI

Shtresa Fizike: Transmetimi i bitave nprmes t mediumeve t transmetimit. Definon karakteristikat elektrike dhe mekanike Shtresa e lidhjes: organizon bitat n frejm dhe siguron drgimin prej nyje n nyje. Shtresa e rrjetit: transmeton paketet prej burimit deri n destinacion. Shtresa e transportit: siguron drgim t besueshm dhe kontroll t gabimeve prej skaji n skaj Shtresa e sesionit: vendosja, mbajtja dhe prfundimi i sesionit Shtresa e prezantimit: Prkthim, shifrim dhe kompresim t t dhnave. Shtresa e aplikacionit: mundson qasje n resurse dhe servise t rrjetit.

Modeli referent TCPIIP

TCP/IP (Transmision Control protocol/ Internet protokoll) prdoret n ditt e sotme n rrjetn m t njohur,-Internet. Ky model sht prdorur q moti, d.m.th daton nga lidhja e t gjith kompjuterve n ARPANET. N fazn e par n ARPANET pr lidhjen e kompjuterve n rrjet jan shfrytzuar linjat telefonike me qira. Kshtu, pr dallim nga modeli OSI ku ktu spari sht menduar model dhe kshtu n harmoni me modelin jan projektuar protokollet, ktu jan br protokollet, ndrsa modeli n t vrtet paraqiste n prgjithsi prshkrimet e protokolleve ekzistuese. Pr kt arsye te modeli TCP/IP nuk ka ekzistua problemi si t ndrtohen protokollet n model. Kur m von n sistem prfshihen dhe radio rrjetat dhe rrjetat satelitore sht dasht t riorganizohet arkitektura referente pasi protokollet ekzistuese nuk kan mund t knaqin krkesat. Pra modelit ekzistues nuk iu sht prshtat asnj stek (bashksia) tjetr e protokolleve. Pra sht zhvilluar Para Modelit OSI, kshtu q shtresat e t dyja modeleve nuk prputhen plotsisht. Modelin TCP/IP e prbjn pes shtresa : Fizike, t lidhjes, rrjetit ,bartjes dhe aplikacionit. TCP IP vetm n mnyr sporadike mirret me shtresat m t ulta( shtresn fizike e
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

t lidhjes. Kshtu q s bashku kta shtresa i trajton si shtres Host- rrjet. TCP/IP nuk imponon ndonj krkes t posame q ka t bj me kto shtresa( supozon se rrjeta posedon protokolle q mbulon funksionet e ktyre shtresave), ndrsa theksin vendos n shtesn e rrjetit, transportit(bartjes), dhe aplikacionit. Shtersa e rrjetit e transportit i prgjigjen shtress s 3 dhe t katrt t modelit OSI. Megjithat, tek TCP/IP n shtresn e transportit drejtprdrejt fillon shtresa e aplikacioni, e cila prfshin funksionalitetin e t trija shtresave t larta t modelit OSI.

Ose thn shqip Modeli

TCP/IP ka katr shtresa

Shtresa 1. shtres nga kompjuteri am deri te rrjeta.

Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

Nuk jan n model Modeli TCP/IP shum pak flet mbi shtresn nga kompjuteri am deri te rrjeta, vetm se tregon se kompjuteri am duhet t lidhet n rrjet duke prdorur nj protokoll ashtu q t mund ta drgoj paketat IP ( Internet protokoll). Vet protokolli nuk sht i definuar: n kompjuter t ndryshm dhe rrjeta t ndryshme mund t jet i ndryshm. ka m tepr mund t thuhet q kjo shtres as q paraqet shtres n kuptim t cilin termi shtres prdoret n kontekst me protokollet e shtresave. Modeli TCP/IP nuk dallon, dhe as q e prmend shtresn e lidhjes dhe shtresn fizike, dy shtresa q do t ishte dasht t ekzistojn n secilin model t plot korrekt. Protokollet n kt shtres: (ethernet, Token ring, frame relay, ATM) Shtresa 2. - shtresa e internetit Shtresa e internetit sht shum i ngjashm funksionalitetit me shtresn e rrjets n modelin OSI, pasi n ARANET sht miratuar teknika e komutimit t paketave, shtresa e internetit definon formatin paktit t jashtzakonshm dhe protokollit i cili quhet IP (Internet Protokol). Detyra e ksaj shtrese sht t drgon paketat IP n cakun n t cilin jan t destinuara. (d.m.th. ti mundsojn kompjuterve am t pranojn pakete n rrjet dhe ti prcaktojn rrugt optimale t paketave ashtu q t mos vije deri te ngulfatja e linjs). Pr arsye se paketat mund t udhtojn (shtegtojn) deri te caku t pavarura njri nga tjetri npr rrug t ndryshme npr t cilat jan drguar, paketat mund t arrin n pranim sipas nj renditje krejt tjetr n krahasim me at t drgimit. N kompjuterin marrs detyra sht q shtresat e larta q paketat e arritura ti krahasojn si pas renditjes me t cilat jan drguar. Protokollet n kt shtres: (ARP, IP, IGPM, ICMP)

Shtresa 3. - Shtresa e bartjes(Transportit) Funksioni themelor i shtress bartse sht, si te modeli OSI q t dhnat e drguara ti pranoj nga shtresa paraprake m e lart (d.m.th nga shtresa e aplikacionit), ti ndaj kto, nse duhet n njsi m t vogla, q ti lshoj kto n shtresn e internetit dhe q ti siguroj t gjitha njsit t arrin n vendin tjetr. Me fjal t tjera, shtresa e bartjes ka pr detyr t mundson komunikimin e ifteve t entiteteve n kompjutert am burim dhe cak(destanicion) si dhe t izoloj shtresn e siprme nga modifikime e pashmangshme t teknologjis harduerike. N kt shtres jan t definuar dy protokolle TCP (Transmision Control protocol) dhe UDP (User Datagram protocol) Protokolli TCP mundson q mostra e bajtit nga nj kompjuter t bartet pa gabim n cili do qoft kompjuter tjetr n rrjet. Ky protokoll n ann dhnse ndan mostrn ardhse me t bajtve n mesazhe diskrete dhe t gjitha mosmarrveshjet n shtresn e internetit. N ann pranuese t protokollit TCP prsri paketohen mesazhet n (vargun) e bajtit. TCP protokolli gjithashtu udhheq me rrjedhn e t dhnave ashtu q ti siguroj q dhnsi i shpejt t mos ngulfat marrsin e ngadalshm me numr t madh t mesazheve n njsi t kohs se sa ky mund t pranoj. Protokolli UDP prdoret n situatat kur shpejtsia e porositjes sht m me rndsi se saktsia. Kjo sht p.sh rasti i transmetimit digjital i zrit dhe fotografis. Dgjuesve m pak i
Ars. Ismail Dashi

Shkolla e mesme profesionale "Feriz Guri dhe Vllezrit aka" Kaanik

pengon niveli i caktuar i zhurms ose sht fjala sipas ndonj prishje ose vones dhe pabarazis t rrjedhs s zrit. Q ti sigurohet saktsia do t ishte dasht q ana pranuese t vrtetoj pranimin t s cils t dhn t drguar ka do t shkaktonte vonesa shtes t sinjalit n pranim ndrsa eventualisht prmirsimi i gabimit n krkes q n kto aste t ndrprehet rrjedhja e t dhnave q si pasoj jo natyralitetin e ndrprerjes s zrit n marrs. Njjt kshtu shikuesi i video filmit m me gzim do t toleronte disa paksela gabim n fotografi se sa rrjedhn jo t barabart t filmit (d.m.th. me zgjatjet e periodike t shkurta t mizave n fotografin dinamike. Shtresa 4-shtresa e aplikacionit N modelin TCP mbi shtresn e bartjes menjher ndodhet shtresa e aplikacionit. Ky model nuk ka si e kemi par, as shtresn e sesionit as shtresn e prezantimit. Vrtet sht treguar se te modeli OSI kto dy shtresa pak i shfrytzon, pra dhe sht e kuptueshme pse projektantt e modelit TCP/IP nuk i kan prfshi n model. Shtresa e aplikacionit prmban protokolle t nivelit m t lart. Kto jan para s gjithash tre protokollet m t vjetr :TELENET( Terminali Virtual). FTP (bartja e fajllave) dhe SMPT (posta elektronike). Protokolli telefonik virtual i mundson shfrytzuesit q nga kompjuteri i vet t mund t kyet n ndonj kompjuter tjetr n rrjet dhe n te t punoj. Protokolli pr bartje t fajllave mundson bartje efikase t fajllave nga njri n kompjuterin tjetr t lidhur n rrjet. Posta elektronike n fillim paraqiste vetm nj lloj t bartjes t t dhnave, por m von pr kt sht zhvilluar protokoll i posam. Q nga ather iu jan shtuar shum protokolle t tjera me funksione t ndryshme dhe gjithmon po iu shtohen protokolle t reja t cilt po iu lehtsojn shfrytzuesve shfrytzimin e shum shrbimeve ekzistuese, por dhe mundsojn shrbime plotsisht t reja. Protokollet n kt shtres:(Telenet, FTP, SMPT, DNS, RIP SNMP, HTTP) Edhe pse modeli TCP/IP nuk sht i plot, protokollet TCP/IP shum prdoren. Nga ana tjetr, Modeli OSI sht jashtzakonisht i prshtatshm pr studimin e rrjetave kompjuterike, por protokollet OSI nuk jan as prsafrmi t pranuar si protokollet TCP/IP

Ars. Ismail Dashi