Cuprum nr 4 (65) 2012 45 ___________________________________________________________________________

Izabela Kotarska 1)

Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce bilans, stan zagospodarowania i aspekty rodowiskowe
Sowa kluczowe: odpady wydobywcze, skaa ponna, odpady z flotacji rud miedzi, odzysk odpadw, obiekty unieszkodliwiania odpadw wydobywczych Streszczenie W artykule przedstawiono bilans odpadw wydobywczych pochodzcych z eksploatacji rud miedzi w Polsce, ich charakterystyk oraz aspekty rodowiskowe wynikajce z aktualnego stanu zagospodarowania tych odpadw. Z analizy wynika, i aktualnie wytwarzanymi odpadami s skaa ponna (w iloci okoo 4 mln Mg/rok) oraz odpady z flotacji rud miedzi w iloci do 28 mln Mg/rok. Na nieczynnych OUOW zdeponowanych jest ponad 174 mln Mg odpadw wydobywczych.

Wstp Od stycznia 2011 roku, w ramach Programu Region Morza Batyckiego 2007-2013, realizowany jest projekt MinNovation Sie innowacji w zarzdzaniu odpadami grniczymi i przerbczymi1. Jego celem jest zainteresowanie przedsibiorcw odpadami wydobywczymi, promocja najlepszych innowacyjnych rozwiza dotyczcych ich zagospodarowania oraz zacienienie wsppracy podmiotw zajmujcych si zagospodarowaniem tego rodzaju odpadw w obrbie krajw Morza Batyckiego. W ramach projektu przeprowadzono rozpoznanie aktualnego stanu zagospodarowania odpadw z przemysu wydobywczego w Polsce. W artykule przedstawiono bilans odpadw wydobywczych z przemysu miedziowego, charakterystyk ich wasnoci fizycznych i chemicznych, determinujcych moliwoci dalszego ich zagospodarowania oraz aspekty rodowiskowe wynikajce z aktualnego stanu zagospodarowania tych odpadw. Analiza ta zostaa przeprowadzona w celu przedstawienia materiaw i obszarw, ktre przedsibiorcy dziaajcy w brany szeroko rozumianego zagospodarowania odpadw mogliby obj zakresem swego zainteresowania.
1

Projekt realizowany jest w ramach Programu Region Morza Batyckiego 2007-2013, Priorytet 1 Wspieranie innowacyjnoci. Partnerami projektu jest 11 instytucji naukowo-badawczych oraz samorzdw terytorialnych i rnego rodzaju agencji rozwoju, stowarzysze z nastpujcych regionw Morza Batyckiego: Maopolska, Grny lsk i Dolny lsk - POLSKA; rebr SZWECJA; Oulu - FINLANDIA; Ida-Viru - ESTONIA, Lneburg i Sachsen-Anhalt - NIEMCY oraz Rogaland - NORWEGIA. Liderem projektu jest AGH Akademia Grniczo-Hutnicza Wydzia Grnictwa i Geoinynierii. Projekt MIN-NOVATION przewidziany jest na lata 2011 - 2013. KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, ul. gen. W. Sikorskiego 2-8, 53-659 Wrocaw

___________________________________________________________________________
1)

46 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

1. Odpady wydobywcze z przemysu miedziowego Zgodnie z definicj podan w ustawie o odpadach wydobywczych2, odpadami wydobywczymi s odpady pochodzce z poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania, przerbki i magazynowania kopalin ze z. Z eksploatacj z rud miedzi na Dolnym lsku bezporednio zwizane s dwa rodzaje odpadw wydobywczych: a) skaa ponna (odpad o kodzie 01 01 80), to jest : - skaa ponna z aktualnie prowadzonych prac zwizanych z dreniem nowych szybw, - skaa ponna z biecej eksploatacji grniczej, - skaa ponna zdeponowana w obiektach unieszkodliwiania (hadach); b) odpady z procesu wzbogacania (flotacji) rud miedzi (o kodzie 01 03 81), w tym: - odpady z procesu wzbogacania rud miedzi, prowadzonego na bieco w zakadach wzbogacania rud miedzi, - odpady z flotacji zdeponowane na jedynym dziaajcym obiekcie unieszkodliwiania odpadw wydobywczych (OUOW) elazny Most, - odpady z flotacji zdeponowane w nieczynnych OUOW. 1.1. Skaa ponna Skaa ponna towarzyszca rudzie miedzi, wytwarzana podczas eksploatacji grniczej, to w zasadzie, za wyjtkiem rozdrobnienia, nie zmieniony, naturalny element litosfery, zbudowany gwnie z piaskowcw, dolomitw, wapieni, anhydrytw, upkw, margli i wirw. Materia ten jest na bieco, w caoci wykorzystywany na dole kopalni do wypeniania pustek eksploatacyjnych (podsadzka sucha), podsypek pod stosy podporowe oraz do utwardzania drg na dole kopalni. Ograniczanie iloci tak wytwarzanej skay ponnej realizowane jest poprzez stosowanie czystego wybierania zoa oraz prowadzenia wyrobisk w sposb eliminujcy przybierki skay ponnej w stropie spgu zoa. cznie, we wszystkich kopalniach KGHM Polska Mied S.A. wytwarzane jest i zagospodarowywane na dole kopalni 3,9 mln Mg skay ponnej na rok, z czego 1,2 mln Mg/rok podczas eksploatacji prowadzonej przez ZG Rudna, 2,2 mln Mg/rok w ZG Polkowice-Sieroszowice i do 0,5 mln Mg/rok w ZG Lubin. Skaa ponna wytwarzana jest rwnie w wyniku gbienia nowych szybw oraz prac rozpoznawczych. Aktualnie prowadzona jest budowa szybu SW-4 w rejonie Jakubowa i w rezultacie gbienia tego obiektu do tej pory powstao
2

Ustawa o odpadach wydobywczych z dnia 10 lipca 2008 r. (Dz. U. nr 138, poz. 865) z pn. zmianami.

47 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

150 tys. Mg skay ponnej. Odpad ten zagospodarowywany jest na bieco przez uprawnionych odbiorcw zewntrznych3, do wypeniania terenw niekorzystnie przeksztaconych, takich jak zapadliska, nieeksploatowane odkrywkowe wyrobiska lub wyeksploatowane czci tych wyrobisk oraz do utwardzania powierzchni terenw, do ktrych odbiorca posiada tytu prawny. Skaa ponna powstajca w wyniku budowy szybw i udostpniania zoa w latach 1965-2006 deponowana bya na nadpoziomowych obiektach unieszkodliwiania (hadach), zlokalizowanych w pobliu placw szybowych Zakadw Grniczych Rudna, Lubin, Polkowice-Sieroszowice. Na terenie Legnicko-Gogowskiego Okrgu Miedziowego (LGOM) zlokalizowanych jest 16 nieczynnych had oraz jeden nowy, oddany do eksploatacji obiekt unieszkodliwiania odpadw wydobywczych (OUOW). Wykaz tych obiektw oraz ich parametry podano w tabeli 1.
Tabela 1 Obiekty unieszkodliwiania skay ponnej (hady) z grnictwa miedzi [6]
Nazwa i lokalizacja obiektu PW Polkowice PZ Szklary Grne P VII Jdrzychw PG Polkowice PW Polkowice Dolne Hada SW-3 Sieroszowice Hada SW-1 Bdzw Hada SG Jakubw Waciciel O/ZG PolkowiceSieroszowice Skarb Pastwa - Lasy Pastwowe Skarb Pastwa - Lasy Pastwowe Gmina Polkowice O/ZG Polkowice Sieroszowice Gmina Radwanice O/ZG Polkowice Sieroszowice O/ZG Polkowice Sieroszowice Powierzchnia [ha] 5, 34 5,9 Ilo zdeponowanego materiau [Mg] 767 036 Status Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany

847 474

5,89 8,0 5, 34 2,4 6,96

846 800 950 000 767 036 75 000 626 148

7,34

474 000

Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 21 marca 2006 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 356) w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadw poza instalacjami i urzdzeniami.

48 I. Kotarska ___________________________________________________________________________ Nazwa i lokalizacja obiektu OUOW SG RG Trzebcz RZ Polkowice Powierzchnia [ha] 1,86 5,11 Ilo zdeponowanego materiau [Mg] Docelowo 150 000 1 010 640

Waciciel O/ZG Polkowice Sieroszowice Skarb Pastwa - Lasy Pastwowe Agencja Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa Agencja Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa Skarb Pastwa Lasy Pastwowe Skarb Pastwa Lasy Pastwowe Skarb Pastwa Lasy Pastwowe

Status

Czynny Zamknity, zrekultywowany Zamknity, zrekultywowany

5,0

826 764

R VII Tarnwek

2,20

242 394

Zamknity, zrekultywowany

R VIII Pieszkowice

7,68

170 483

Zamknity, zrekultywowany

R IX Komorniki LW LVI LG LZ

4,10 3,38 3,0 11,9 4,5

245 019

Zamknity, zrekultywowany

847 000

Zamknite, zrekultywowane

Wyniki testw wymywalnoci zanieczyszcze z odpadw gromadzonych na skadowiskach skay ponnej, prowadzonych w latach 2006-2010 i przedstawione w tabeli 2 wskazuj, i zawarte w skale ponnej metale nie przejawiaj tendencji do przechodzenia do roztworu. Skaa ponna daje natomiast ekstrakt o podwyszonej zawartoci siarczanw i substancji rozpuszczonych. Wszystkie nieczynne skadowiska skay ponnej poddane zostay rekultywacji w kierunku lenym. Do rekultywacji had przystpiono pod koniec lat osiemdziesitych ubiegego wieku. Niekorzystne wasnoci chemiczne i fizyczne ska budujcych hady uniemoliwiay ich rekultywacj wycznie metodami biologicznymi, zastosowano wic dwuetapow, technicznobiologiczn metod rekultywacji tych obiektw. Techniczna rekultywacja obiektw polegaa na uformowaniu skarp (fot. 4) oraz nawiezieniu warstw utworw glebowych o miszoci okoo 80 cm. Po zakoczeniu etapu technicznego rekultywacji przystpiono do wprowadzenia na przygotowane obiekty rolinnoci czyli do rekultywacji biologicznej.

49 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Tabela 2 Wymywalno zanieczyszcze ze skay ponnej LGOM [mg/kg s.m.] [1]

Wymywalno Lp. Parametr (zakres z lat 2006-2010) minimum 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Arsen Bar Kadm Chrom Mied Rt Molibden Nikiel Ow <0,068 0,230 < 0,005 <0,095 < 0,150 < 0,42 0,18 0,04 <0,160 50 1,26 <23 8,76 1 130 0,034 0,20 <0,037 0,07 1,2 0,006 3,42 0,16 1,58 0,28 1,5 0,5 2162 3,33 15 575 79,5 25 660 maksimum 0,46 1,3

10. Antymon 11. Selen 12. Cynk 13. Chlorki 14. Fluorki 15. Siarczany 16. Rozpuszczony wgiel organiczny 17. Stae zwizki rozpuszczone

Do nasadze stosowano najwyszej jakoci sadzonki drzew i krzeww. Bardzo istotnym dziaaniem biologicznego etapu rekultywacji byo zabezpieczenie sadzonek przed szkodami ze strony zwierzt lenych [2]. Kolejne lata wymagay prac pielgnacyjnych, polegajcych gwnie na zasilaniu rolin nawozami, naprawie lub wymianie zabezpiecze przed zwierzyn, wykaszaniu roww melioracyjnych, a take wykonywaniu nasadze uzupeniajcych w miejscach wypadw posadzonych rolin. Rekultywacje zakoczono i obecnie wprowadzona na obiekty rolinno znajduje si w rnym stadium zaawansowania tworzenia zoonych ekosystemw, co pokazano na fotografiach 13.

50 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Fot. 1. Hada R-VII zerekultywowana w latach 1990-1998 powierzchnia pokryta zdrowym, ponad 20- letnim drzewostanem (fot. I. Kotarska)

Fot. 2. i Fot. 3. Hady RG i SW sadzonki modych drzew na wierzchowinie (fot. I. Kotarska)

51 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Fot. 4. Nieczynne skadowisko SG etap rekultywacji technicznej 2010 r. (fot. W. Mizera)

Prawidowo zrekultywowane skadowiska skay ponnej nie stanowi zagroenia dla rodowiska. Oddziaywanie had na chemizm wd podziemnych w przypadku niektrych obiektw zaznacza si w zakresie wskanikw zanieczyszczenia charakteryzujcych zasolenie wd, to jest przewodnoci elektrolitycznej waciwej, siarczanw, chlorkw. Wraz z zaawansowaniem rekultywacji obserwowana jest poprawa jakoci wd podziemnych [3,4]. Zalesione hady doskonale komponuj si z terenem otaczajcym zlokalizowane w ssiedztwie lasw stanowi ich naturaln kontynuacj (fot. 5). Zrekultywowane skadowiska, zwaszcza w rejonie miasta Polkowice (hada RZ i RG) tworz rwnie miejsca wykorzystywane przez mieszkacw jako tereny rekreacyjne.

Fot. 5. Zrekultywowane hady stanowi harmonijnie uzupeniajcy element naturalnego krajobrazu (fot. I. Kotarska)

52 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Na nowym OUOW w Jakubowie, oddanym do eksploatacji w 2010 r. deponowana jest w razie braku moliwoci odzysku skaa ponna z budowanego obecnie szybu SW-4 (planowane zakoczenie budowy 2013 rok) oraz w przyszoci, deponowana bdzie skaa ponna z drenia kolejnego planowanego do realizacji szybu GG-1 w Kwielicach. Przedsiwzite rodki ochrony rodowiska wodnego (uszczelnienie dna, drena, ujcie i odprowadzenie odciekw do oczyszczalni) pozwalaj na stwierdzenie, i nowy OUOW nie bdzie oddziaywa negatywnie na wody podziemne. Przyjte metody deponowania odpadu, w tym stosowanie zagszczania deponowanych odpadw oraz zraszanie w warunkach sprzyjajcych pyleniu powierzchni obiektu, ogranicz maksymalnie uciliwo zwizan z pyleniem unieszkodliwianego materiau. Postpowanie ze ska ponn, zgodnie z ustawow zasad minimalizacji iloci powstajcych odpadw, kierowania ich przede wszystkim do odzysku, a take prawidowo przeprowadzona rekultywacja nieczynnych obiektw unieszkodliwiania oraz wyposaenie nowego obiektu unieszkodliwiania w niezbdne rodki ochrony rodowiska, gwarantuj ograniczenie do minimum oddziaywa na rodowisko, wynikajcych z gospodarowania tym odpadem wydobywczym. 2. Odpady przerbcze Ruda miedzi dostarczana z kopal KGHM Polska Mied SA wzbogacana jest w procesie flotacji w instalacjach Oddziau Zakad Wzbogacania Rud, ktre znajduj si w rejonach Lubin, Polkowice i Rudna. Poziom okruszcowania polskich rud miedzi, nie przekraczajcy 2% powoduje, e w procesach ich wzbogacania w charakterze odpadw oddziela si okoo 94% wydobytej masy. Oznacza to, e przy obecnym wydobyciu na poziomie 30 mln Mg/rok wytwarzanych jest do 28 mln Mg odpadw flotacyjnych. Iloci odpadw z flotacji prowadzonej w zakadach wzbogacania rud KGHM Polska Mied SA w latach 2008-2011 pokazano w tabeli 3.
Tabela 3 Ilo odpadw z flotacji wytworzona w latach 2008-2011 w KGHM Polska Mied SA O/Zakady Wzbogacania Rud Rok 2008 Ilo [Mg] 27 671 222 rdo: [dane wasne] 2009 27 855 464 2010 27 403 067 2011 27 924 504

53 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Odpady z procesu flotacji s drobno zmielon ska ponn zawierajc ladowe iloci mineraw kruszcononych. Podstawowymi skadnikami odpadu s kwarc, dolomit, kalcyt i kaolinit. W odpadach z ZWR Polkowice dominuj skay wglanowe (gwnie dolomit), a w odpadach z ZWR Lubin i Rudna piaskowiec. Rnice skadu odpadw flotacyjnych z poszczeglnych zakadw wzbogacania wynikaj z rnego udziau tych mineraw w przerabianej rudzie. Poza skadnikami podstawowymi, odpady zawieraj niewielkie iloci zwizkw metali oraz wgla organicznego, wystpujcego w postaci zwizkw bitumicznych w okruszcowanych skaach upkowych. Metale w odpadach flotacyjnych wystpuj w postaci zwizkw trudno rozpuszczalnych w wodzie, generalnie w postaci siarczkw, siarkosoli, arsenkw, metale szlachetne, czciowo rwnie w postaci rodzimej. Orientacyjny skad mineralogiczny odpadw flotacyjnych z poszczeglnych rejonw wzbogacania podano w tabeli 4, a w tabeli 5 przecitny skad chemiczny. Cech charakterystyczn rud wydobywanych i przerabianych w zakadach wzbogacania LGOM jest zasadowy charakter skay ponnej, wynikajcy z obecnoci dolomitu i kalcytu. Obecno mineraw wglanowych zapobiega zjawisku zakwaszania rodowiska i utleniania siarczkw, a tym samym zapobiega ugowaniu metali z odpadw zarwno w trakcie przerobu rud, jak i podczas transportu. Specyficzny dla zoa LGOM charakter powoduje, e w przypadku wytwarzanych tu odpadw flotacyjnych nie ma niebezpieczestwa generowania kwanych odciekw, stanowicych podstawow uciliwo gospodarowania odpadami przerbczymi ze wzbogacania rud siarczkowych z innych z.
Tabela 4 Orientacyjny skad mineralogiczny odpadw flotacyjnych [5] Minera Dolomit Kwarc Kalcyt Kaolinit Gips Biotyt Skalenie Substancje ilasto-wgliste Mineray kruszcowe Rejon ZWR / Zawarto [%] Lubin, Rudna Polkowice 29,95 58,3 44,46 6,85 7,70 7,82 4,76 3,29 1,65 4,70 3,30 1,12 1,35 0,82 8,35 4,78 1,10 1,32

54 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Tabela 5 Skad chemiczny odpadw flotacyjnych rednia z prb z lat 2007-2009 [6]
Skadnik Cu Pb Zn Fe Cu Stotal S siarczanowa Ctotal Corganic SiO2 CaO MgO Al2O3 Mn Ti Na K Cl As Ag Co Ni V Mo Cd Au Pt Jednostka % % % % % % % % % % % % % % % % % % g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg g/Mg ZWR Rudna 0,23 0,046 0,010 0,37 0,23 1,01 0,90 3,17 0,72 61,6 9,8 4,30 3,60 0,12 0,092 0,34 1,25 0,46 22 7 8 6,8 34 8 0,0 0,003 <0,001 ZWR Polkowice 0,23 0,03 0,010 0,44 0,25 0,78 1,58 9,66 0,7 18,03 26,08 6,75 4,65 0,189 0,60 0,41 1,27 20 5 6 5,5 89 14 0,0 0,004 <0,001 ZWR Lubin 0,16 0,06 0,010 0,58 0,184 0,32 0,12 3,74 0,68 59,18 8,82 3,73 5,14 0,111 0,1 0,418 1,326 0,56 35 13 43 11,6 64,8 18 0,2 0,002 <0,001

W tabeli 6 zestawiono wyniki testw ugowania prb odpadw flotacyjnych wod destylowan [1]. Zawartoci zanieczyszcze stwierdzane w wycigach wodnych s w znacznej mierze skutkiem wymywania si podczas testw pozostaoci silnie zanieczyszczonej wody technologicznej zawartej w pobranych prbach odpadw wiadczy o tym znaczna zmienno ste niektrych zanieczyszcze, w szczeglnoci chlorkw, ktr wyjani mona zmienn jakoci wody technologicznej w prbach odpadw pobranych do testw wymywania.

55 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Tabela 6 Stenia zanieczyszcze w wycigach wodnych (1:10) z urednionych prb odpadw flotacyjnych kierowanych na skadowisko elazny Most [1] Skadnik Arsen Bar Kadm Chrom cakowity Mied Rt Molibden Nikiel Ow Antymon Selen Cynk Chlorki Fluorki Siarczany Rozpuszczony wgiel organiczny Stae zwizki rozpuszczone Rok / stenie [mg/dm ] 2008 2009 2010 0,027 <0,008 <0,008 0,011 0,069 0,094 <0,0037 <0,0037 <0,0037 <0,0068 <0,0068 <0,0068 0,111 <0,10 0,09 0,0006 0,0022 0,00061 0,010 <0,0095 0,018 0,075 <0,20 <0,05 0,433 <0,20 <0,10 0,064 0,111 <0,05 Nie wykryto 0,049 0,52 0,015 <0,30 <0,05 446 775 371,30 0,530 0,381 0,218 1 057 392 327,2 0,81 0,992 1,30 1 517 1 883 1 212
3

Ze wzgldu na sposb prowadzenia wzbogacania, odpad ma posta dronego szlamu, w ktrym przewaajc cz masy stanowi frakcja o rednicy ziarn poniej 75 m, a wielko ziarn ciaa staego generalnie nie przekracza 2 mm.
Tabela 7 Skad ziarnowy odpadw flotacyjnych z przerobu rud miedzi [5,6] > 0,2 mm 3,4 5,4 0,20,1 mm Uziarnienie (udzia %) 0,10,0750,075 0,045 mm mm 1,87 8,29 23,1 23,1 11,7 31,1 8,7 7,2 < 0,045mm

ZWR ZWR Polkowice ZWR Lubin ZWR Rudna

89,84 38,7 47,6

Dotychczas zbadanych zostao szereg kierunkw moliwego ich zagospodarowania, w tym do produkcji cementu, kruszyw porowatych, betonu komrkowego i pianobetonu, betonitw grniczych, nawozw magnezowowapniowych, w budownictwie drogowym i w technologiach grniczych [6].

56 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

aden z dotychczas rozpoznanych kierunkw nie stworzy moliwoci opacalnego odzysku znaczcych iloci odpadw flotacyjnych. Aktualnie trwaj prace badawcze oraz prby pilotowe zastosowania odpadw z flotacji jako materiau do podsadzania zrobw [7], co stwarza perspektyw zagospodarowania okoo 20 mln Mg odpadw/rok. Do wykorzystania w tym celu planowane jest stosowanie odpadw bezporednio z ZWR, przed umieszczeniem ich na OUOW. Aktualnie odpady wydobywcze z przemysu miedziowego, z uwagi na brak praktycznych moliwoci ich odzysku, kierowane s do obiektw unieszkodliwiania. Jak podano w tabelach 1 i 8, w obiektach tych zgromadzono dotd okoo 842 mln Mg odpadw wydobywczych, w tym 79,2% stanowi odpady przerbcze z biecej produkcji, 1,1% odpady skay ponnej zdeponowane na hadach, a 19,7% odpady przerbcze zdeponowane na nieczynnych obiektach unieszkodliwiania, co pokazano na rysunku 1. Odpady dostarczane s na skadowisko rurocigami, w postaci zawiesiny w wodzie technologicznej. Zawiesina rozprowadzana jest rurocigami biegncymi po zaporze skadowiska i wprowadzana do jego wntrza. Odpady o wikszym uziarnieniu zrzucane s przy zaporze, a odpady drobne do wntrza. Ziarna odpadw sedymentuj tworzc plae, a woda technologiczna, wraz z drobnymi frakcjami odpadw, odpywa do centrum skadowiska tworzc akwen.
Iloci odpadw wydobywczych z przemysu miedziowego zdeponowane w obiektach unieszkodliwiania [Mg] 8696067 165 700 000

667 700 000 odpady przerbcze na czynnym OUOW elazny Most odpady przerbcze na nieczynnych OUOW odpady skay ponnej na nieczynnych skadowiskach (hadach)

Rys. 1. Iloci odpadw wydobywczych z przemysu miedziowego zdeponowane w obiektach unieszkodliwiania [Mg] (opracowanie wasne)

57 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Z eksploatacj najwikszego w Europie OUOW zwizane s nastpujce aspekty rodowiskowe: - infiltracja zanieczyszczonych (zasolonych) wd nadosadowych do gruntu, - zmiany pooenia poziomu zwierciada wd podziemnych, - odprowadzanie nadmiaru wd nadosadowych do Odry, - emisja niezorganizowana pyw z powierzchni pla i zapr. Zasig oddziaywania skadowiska podczas normalnej eksploatacji wyznaczony jako granica obszaru niekorzystnych wpyww hydrochemicznych (tj. obszaru wystpowania wd zej jakoc,i z uwagi na stenie podstawowego wskanika zanieczyszczenia chlorkw > 250 mg Cl/dm3) obejmowa w 2010 r. powierzchni 323,42 ha [8]. Najwiksze zasigi oddziaywania hydrochemicznego obserwowane s na przedpolach zapory wschodniej i zachodniej, gdzie front migracji wd zasolonych oddalony jest maksymalnie o ok. 1 km od podstawy zapory. Infiltracja w podoe zasolonych wd nadosadowych oddziauje rwnie na wody powierzchniowe. Przedostajce si poza barier studni drenau pionowego wody nadosadowe zasilaj cieki w rejonie obiektu, powodujc podwyszenie zawartoci chlorkw. Podejmowane przez operatora dziaania, suce ograniczaniu oddziaywania obiektu na rodowisko, maj na celu zmniejszenie trzech najbardziej znaczcych oddziaywa: - niezorganizowanej emisji pyu odpadw flotacyjnych do powietrza, - niezorganizowanej emisji zanieczyszcze do wd podziemnych, - zmniejszenia zanieczyszczenia wd odprowadzanych do Odry. Niezorganizowana emisja pyu ograniczana jest przez wprowadzanie rolinnoci na odpowietrzane skarpy zapr, zabezpieczenie korony zapr oraz pla roztworami rodkw ograniczajcych pylenie, odpowiednie sterowanie zrzutem odpadw (krtkotrwae namywy nawilajce) oraz deszczowanie odpadw [9]. Emisja zanieczyszcze do wd podziemnych ograniczana jest poprzez przejcie infiltrujcych wd nadosadowych rozbudowanymi systemami drenau, w szczeglnoci systemem studni drenau pionowego. Problem nadmiernego zanieczyszczenia wd nadosadowych, w aspekcie moliwoci nieuciliwego ich odprowadzania do Odry, dotyczy jedynie zawartoci zawiesin i ma miejsce w okresie wystpowania warunkw meteorologicznych niesprzyjajcych klarowaniu si wd w akwenie. Nadmiar zawiesin z wd kierowanych do Odry usuwany jest w mechanicznej oczyszczalni wd zrzutowych wybudowanej w ssiedztwie pompowni Tarnwek.

58 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Wpyw na jako wd powierzchniowych jest skutkiem zasilania ciekw wodami podziemnymi, zanieczyszczonymi wskutek infiltracji wd. Wpyw ten objawia si w przypadku ciekw drenujcych obszary wystpowania zanieczyszczonych wd podziemnych po wschodniej (Kalinwka, rw IS II, rw ISa, rw IIN-1) i zachodniej (rw IIS, Olszwka, rw Barszw, derowita) stronie skadowiska. Efektem oddziaywania s podwyszone zawartoci chlorkw i siarczanw, klasyfikujce wody ciekw do III klasy jakoci (wody o jakoci umiarkowanej). Nadmiar wd nadosadowych odprowadzany jest do Odry w sposb kontrolowany, wielko zrzutu ustalana jest na poziomie nie przekraczajcym biecej chonnoci rzeki, na podstawie posiadanego przez operatora obiektu Pozwolenia Wodnoprawnego. Nieczynne skadowiska odpadw z flotacji Eksploatacja z rud miedzi na Dolnym lsku prowadzona jest od lat 50 XX wieku. W latach 1953-1980 eksploatowane byy zoa rud miedzi w tzw. Starym Zagbiu (rejon Bolesawca i Zotoryi), std istnieje tam 5 nieczynnych OUOW z ich przerbki: 2 obiekty byych Zakadw Grniczych Lena oraz 3 byych Zakadw Grniczych Konrad. Nieczynnym obiektem przyjmujcym odpady z flotacji rud miedzi wydobywanych z kopal LegnickoGogowskiego Okrgu w latach 1968-1980 jest OUOW Gilw. Podstawowe parametry nieczynnych obiektw unieszkodliwiania odpadw wydobywczych przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8 Lokalizacja i parametry nieczynnych obiektw unieszkodliwiania odpadw wydobywczych [6]
Nazwa obiektu Lena Nr 1 Lena Nr 2 Nr 1 Nr 2 Nr 3 Lokalizacja Wilkw k. Zotoryi Wilkw k. Zotoryi Iwiny k. Bolesawca Iwiny k. Bolesawca Wartowice k. Bolesawca Lubin Powierzchnia [ha] 41 88 129 12,0 145 Ilo zdeponowanych odpadw [Mg] 7 000 000 15 000 000 18 000 000 1 200 000 32 500 000 Stan obiektu Zamknity, czciowo zrekultywowany Zamknity Zamknity, czciowo zrekultywowany Nieczynny Nieczynny Nieczynny, czciowo zrekultywowany

Gilw

600

92 000 000

59 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Odpady zgromadzone w obiektach Starego Zagbia pochodz z przerbki rud upkowo-wapiennych, std ich wasnoci rni si od odpadw flotacyjnych z biecej produkcji. W ich skadzie mineralogicznym przewaaj margle, wapienie i mineray ilaste o bardzo drobnej, granulacji (poniej 0,06 mm). redni skad chemiczny odpadw z flotacji z obiektw Starego Zagbia podano w tabeli 9, a uziarnienie w tabeli 10.
Tabela 9 redni skad chemiczny odpadw flotacyjnych zdeponowanych w obiektach Starego Zagbia [5] Skadnik CaO MgO SiO2 Cu Pb As Al2O3 Co Cu Ag Jednostka Zawarto 23,68 4,42 29,18 0,16 0,007 0,004 10,24 23 0,21 0,30 13,7 15,4

[g/Mg] [%] g/[Mg]

Tabela 10 rednie uziarnienie odpadw flotacyjnych zdeponowanych w obiektach Starego Zagbia [5] uziarnienie Klasa [mm] Warto [%] >0,2 2,2 0,2-0,1 5,6 0,1-0,06 2,3 <0,06 89,9

Powierzchnie nieczynnych skadowisk odpadw flotacyjnych s trudne do rekultywacji i zagospodarowania ze wzgldu na wasnoci fizyczne i chemiczne odpadw. Podstawowym utrudnieniem jest brak substancji organicznej, wysokie zasolenie podoa oraz zrnicowane, niekorzystne dla rolin, stosunki powietrzno-wodne w warstwie odpadw.

60 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Na skadowisku Gilw przeprowadzona zostaa tzw. stabilizacja biologiczna, skutecznie zabezpieczajca powierzchni obiektu przed erozj eoliczn i wodn. Do wytworzenia warstwy organicznej, umoliwiajcej wprowadzenie rolinnoci, stosowano z powodzeniem odpady i nadkad z pobliskiej piaskowni Obora, po czym w latach 1981-1986 na powierzchnie obiektu wprowadzono rolinno o charakterze stabilizujcym. W przypadku skadowisk Starego Zagbia zasadniczym aspektem rodowiskowym jest zajcie terenu, (ponad 274 ha bezglebowej powierzchni), ktry w obecnej postaci nie peni adnej funkcji uytkowej ani przyrodniczej, bdc szpeccym krajobraz nieuytkiem. Z uwagi na wasnoci zdeponowanych w nich odpadw, nie ulegaj one erozji eolicznej, std nawet podczas niekorzystnych warunkw atmosferycznych (susza, wiatr) nie wystpuje pylenie z praktycznie nagich pla obiektw. Z odpadw z flotacji rud upkowowapiennych nie s wymywane zanieczyszczenia, std obiekty te nie stwarzaj rwnie zagroenia dla rodowiska gruntowo-wodnego. Stan techniczny obiektw jest dobry, otoczone s one zaporami ziemnymi, wzmocnionymi od wewntrz pytami betonowymi. Od strony zewntrznej skarpy zapr s zabezpieczone przed erozj wodn darni trawy. U podstawy zapr biegn rowy opaskowe, przechwytujce wody infiltracyjne i opadowe. Prowadzone do tej pory liczne prby rekultywacji obiektw Starego Zagbia powiody si jedynie na najmniejszych z nich: Lena I w Wilkowie i Nr 2 w Iwinach, natomiast otwartym zagadnieniem pozostaje rekultywacja obiektw, zwaszcza tych najwikszych, pozostaych po kopalni Konrad: Nr 1 i Nr 3. Stan taki spowodowany jest przede wszystkim niekorzystnymi dla wegetacji rolin waciwociami zdeponowanych odpadw, tj.: - skrajnie ze warunki powietrzno-wodne, - niewielka ilo skadnikw przyswajalnych dla rolin, - brak substancji organicznej, - zalewanie fragmentw skadowiska przez akwen [10]. Aktualny stan tych obiektw pokazano na fotografiach 6 i 7.

61 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

Fot. 6. Nieczynny obiekt unieszkodliwiania odpadw wydobywczych Nr 3, Stare Zagbie, Wartowice (fot. A. Mizera)

Fot. 7. Nieczynny obiekt unieszkodliwiania odpadw wydobywczych Nr 1, Stare Zagbie, Iwiny (fot. A. Mizera)

62 I. Kotarska ___________________________________________________________________________

Wnioski 1. Odpadami wydobywczymi aktualnie wytwarzanymi w wyniku eksploatacji z rud miedzi przez KGHM Polska Mied SA s: skaa ponna, powstajca w wyniku budowy nowego szybu w Jakubowie, w iloci okoo 150 tys. Mg/rok (do koca gbienia szybu, to jest do 2013 roku); skaa ponna wytwarzana podczas eksploatacji zoa rud miedzi oraz odpady przerbcze, to jest odpady z flotacji rud miedzi (w iloci do 28 mln Mg/rok). 2. Poza odpadami wydobywczymi wytwarzanymi w wyniku biecej dziaalnoci przemysu miedziowego, na terenie Dolnego lska zdeponowane jest w nieczynnych (nieeksploatowanych) obiektach unieszkodliwiania odpadw wydobywczych ponad 174,29 mln Mg odpadw, w tym 8,69 mln Mg odpadw skay ponnej na hadach na terenie LGOM oraz 165 mln Mg odpadw przerbczych (z flotacji rud miedzi), w tym 73,6 mln w obiektach unieszkodliwiania tzw. Starego Zagbia oraz 92 mln Mg na skadowisku Gilw. 3. Wasnoci odpadw wydobywczych s dobrze poznane i udokumentowane. Skaa ponna z procesu eksploatacji z rud miedzi w caoci zagospodarowywana jest w procesach odzysku, natomiast pozostae odpady wydobywcze deponowane s w obiektach unieszkodliwiania, na ktrych rwnie prowadzony jest ich odzysk w charakterze materiaw konstrukcyjnych. 4. Nieczynne skadowiska skay ponnej poddane zostay w latach 19802010 rekultywacji (przewanie w kierunku lenym). Rekultywacja zostaa zakoczona, natomiast stopie zaawansowania rozwoju zoonych ekosystemw jest rny. 5. rodki ochrony rodowiska, zastosowane na obiektach unieszkodliwiania odpadw z przerbki rud miedzi s z punktu widzenia zasad najlepszej dostpnej techniki, to jest przy uwzgldnieniu kosztw i moliwych do uzyskania efektw, wystarczajce. Natomiast otwart kwesti pozostaje sposb zagospodarowania nieczynnych obiektw unieszkodliwiania odpadw przerbczych, zwaszcza w obszarze Starego Zagbia.
Literatura [1] Kotarska I., 2006-2010, Podstawowe charakterystyki i badania odpadw przeznaczonych do skadowania, wytwarzanych w KGHM POLSKA MIED S.A., KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, Wrocaw, 2006-2010 r. Wjcik J., Kowalik St., 2002, Ocena efektywnoci rekultywacji lenej had ska odpadowych w Zakadach Grniczych Miedzi Rudna. Inynieria rodowiska, t.7, zeszyt 1.

[2]

63 Odpady wydobywcze z grnictwa miedzi w Polsce ___________________________________________________________________________

[3]

Kotarska I. i in., 2011, Raport o oddziaywaniu na rodowisko wydobycia rud miedzi ze zoa Rudna, KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, (praca niepublikowana). [4] Kotarska I. i in., 2010, Szczegowe wymagania z zakresu ochrony rodowiska, niezbdne do sporzdzenia planu ruchu O/ZG Polkowice-Sieroszowice na lata 2011-2013, (praca niepublikowana). [5] Praca zbiorowa pod red. Szafran A., Kotarska I., 2002, Katalog odpady w przemyle metali nieelaznych, CBPM Cuprum sp. z o.o., Wrocaw. [6] Kotarska I. i in., 2007, Gospodarowanie odpadami przemysowymi w Monografia KGHM Polska Mied S.A., rozdzia: Gospodarowanie odpadami przemysowymi (1002-1035), Lubin. [7] Dbkowski R. i in., 2010, Moliwo zagospodarowania odpadw flotacyjnych w starych zrobach oraz bieco powstajcych pustkach kopal rud miedzi KGHM Polska Mied S.A. wraz z doborem technologii oraz opracowaniem projektu koncepcyjnego instalacji do produkcji i transportu mieszaniny do dosadzania/podsadzania, KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, Wrocaw. [8] Merta A., Worsa-Kozak M., 2011, Analiza zmian stosunkw hydrodynamicznych i hydrochemicznych w otoczeniu skadowiska elazny Most w latach 2009-2011. Etap II opracowanie za rok 2010, KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, Wrocaw. [9] Szafran A., 2010, Raport o oddziaywaniu na rodowisko przedsiwzicia polegajcego na rozbudowie OUOW elazny Most do rzdnej 180 m nmp., KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, Wrocaw. [10] Mizera A., 2003, Red. Badanie wartoci glebotwrczej odpadw zdeponowanych w skadowisku 1, 2, 3 w aspekcie ich podatnoci na zabiegi rekultywacyjne. CBPM Cuprum, Wrocaw. [11] Management of Tailings and Waste Rock in Mining Activities, European Commission, 2009, http:/eippcb.jrc.ec.europa.eu/reference/brefdownload/download_MTWR.cfm

Mining Waste from Copper Industry in Poland Balance, Management and Environmental Aspects
Key words: mining waste, waste rock, flotation tailings, waste recovery, waste tailing dumps Abstract In the paper the balance of waste from extraction of copper ore in Poland, their characteristics and environmental aspects caused by current management status of the waste has been presented. From the analysis comes, that currently generated wastes are waste rock in the amount of 4 mln Mg/year and flotation tailings up to 28 mln Mg/year. On old deposition facilities over 174 mln Mg of waste is deposited.

64 I. Kotarska ___________________________________________________________________________