Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | A r a l k 2 0 1 2

seta .

2012DE SYASET
HATEM ETE, GALP DALAY, SAM ORUN ERSAY, DOAN EKNAT

S E TA A N A L Z

Analiz
S ay: 6 0 | Ara l k 2 0 1 2

seta .

2012DE SYASET

HATEM ETE, GALP DALAY, SAM ORUN ERSAY, DOAN EKNAT

NDEKLER
YNETC ZET | 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. VESAYETN GERLETLMES VE DARBELERLE YZLEME | 9 NA SYASET VE AK PART | 12 ARAYI SYASET VE CHP | 19 TELAF SYASET VE MHP | 24 VEKALET(EN) SYASET() VE BDP | 28 GVENLK-DYALOG EKSENNDE PKK VE KRT MESELES | 31 SONU | 39

2 0 1 2 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

2 0 1 2 D E S YA S E T

YNETC ZET
Trkiye, 2012 yln, vesayet sisteminin siyasal denklem zerindeki arln yitirmesini sembolize eden 12 Eyll (2010) referandumu ve demokratik ilkelere dayal yeni Trkiyeyi ina srecinin toplumdan vize almasn sembolize eden 12 Haziran (2011) seimlerinin siyasal yansmalaryla geirdi. Bu iki kritik eik, btn siyasi aktr, kurum ve kesimlerin siyaset zeminini deitirdi. Ancak, Trkiyenin 2014 ve 2015 yllarnda srasyla yerel, Cumhurbakanl ve genel seimleri gerekletirecek olmas, siyasi aktr ve partilerin, ina srecindeki performanslar zerinde etkili oldu. Siyasi partiler, bir taraftan, 12 Eyll referandumu ve 12 Haziran seimlerinin verdii demokratik reform ve yeni Trkiyeyi ina mesajna bigne kalamazken, te taraftan, seim maratonu arifesinde radikal bir siyasal hamlede bulunmaktan da ekindiler. Bu gerilimli siyasal psikoloji, 2012de demokratik siyasal iklimin kk admlarla tahkim edilmesini olanakl klarken, kapsaml bir siyasal reform srecinin yaanmasn da imknsz kld. Elinizdeki analizde, siyasi partilerin bu gerilimli siyasal psikolojinin etkisi altnda yaanan 2012 ylndaki performanslar mercek altna alnrken, siyasal faaliyetin iki deimez gndem maddesi olan vesayetle mcadele-darbelerle yzleme ve PKKnn silahszlandrlmas-Krt sorununun zm balklarnda kaydedilen gelimelere deinilmektedir. Vesayetin Geriletilmesi ve Darbelerle Yzleme 2012 yl, 2000lerin bandan beri siyasal gndemin belirleyici dinamiklerinden biri olan, siyasal sistemi vesayeti etkilerden arndrma srecinin hz kesmeden devam ettii bir yl oldu. Trkiyenin 2000li yllarn banda Avrupa Birlii reformlar zerinden balayan sivilleme serveni, 2007den itibaren darbe teebbs davalar ile devam etmiti. zellikle Ergenekon ve Balyoz davalar balamnda toplumda farkl tepkilere kaynaklk eden sre, 2012 ylnda yeni bir safhaya geti. Darbe teebbs davalarnn bir ksmnda (Atabeyler, Balyoz) karar aklanrken, Ergenekon davasnda mahkemenin iddia makamndan mtalaa istemesi ile bir dnemin sonuna yaklald algs kuvvetlendi. te yandan darbelerle yzlemede yeni istikamet, fiili darbelerin yarg nne karlmas oldu. Bu anlamda 2012 ylnn kukusuz en nemli gelimesi, Nisan aynda grlmeye balanan 12 Eyll davasnda Kenan Evren ve Tahsin ahinkayann Cumhuriyet tarihinde yarg nne karlan ilk baarl cunta yeleri olmalaryd. 1980 darbecilerinin yarglanmas, dier fiili darbe srelerinin de adalete hesap vermesi talebini ortaya kard: 28 ubat sreci hakknda balayan ve yl boyunca devam eden soruturma, Em. Org. evik Bir ve Kemal Grz gibi isimlerin tutuklanmalarna sahne oldu. 2007den itibaren arlkl olarak yarg organlar zerinden devam eden sivilleme abalar, 2012de yasamann daha aktif bir rol oynad yeni bir denklemin sinyallerini verdi. Meclis Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonunun 132 madurun tanklna bavurararak hazrlad 1404 sayfalk rapor, TBMMnin tarihinde ilk kez kendisine kar ilenen sular iin hesap sormasn temsil etti. Komisyon almalarna binaen dillendirilen Adnan Menderese iade-i itibar ve 1980 darbesinde hkm giyenlere ynelik sicil aff gibi talepler, yakn gelecekte yasama organnn sivilleme srecinde daha merkezi bir rol oynayacan gstermektedir.

S E TA A N A L Z

na Siyaseti ve AK Parti 12 Eyll (2010) referandumu ile vesayetin gerile(til)mesinin tescillenmesi, 12 Haziran (2011)da AK Partinin elde ettii seim galibiyeti ve akabinde kullanma soktuu ustalk dnemi,2023 Vizyonu gibi kavramlar hem toplumda hem de siyasette 2012 ylna yeni Trkiyenin ina yl misyonunun yklenmesine neden oldu. Ancak, Trkiyenin 2014-2015 yllarnda, hem AK Partinin hem de lkenin kaderi zerinde belirleyici olacak seimlik bir maratona girecek olmas, zlmeyi bekleyen siyasi sorunlarn toplumsal uzlamay gerektirmesi, gelitirecekleri siyasi projelerle AK Partiye alternatif olabilecek veya AK Partiyi zorlayacak sahici siyasi aktrlerin yokluu ve blgesel gelimelerin radikal deiimlere gebe olmas, ina srecinin hz ve ynelimi zerinde belirleyici oldu. Buna, hem AK Parti hem de mttefik ve muarzlarnn ina srecinin muhtemel parametrelerine ynelik srdrdkleri aray, tartma ve mcadelelerin younluunu da eklemek mmkn. Btn bu dinamikler, 2012nin yeni Trkiyenin ina srecine gei yl olarak tanmlanmas sonucunu dourmaktadr. Bunun yannda, 2012 yl ina srecinin muhtemel parametrelerine dair gr ayrlklarnn daha net bir ekilde ortaya kt ve AK Partinin gemi on yl boyunca kendisini destekleyen toplumsal kesimlerden en fazla eletiri ald yl oldu. AK Parti, muktedir olduktan sonra demokratik bir siyasal sistem ina etme hedefinden vazgetii, halen sistem iinde varln srdren vesayeti aktrlerle anlat ve/ya muhafazakr bir ina srecini gndemine ald konusunda youn bir eletiriye tabi tutuldu. Bu eletiriler karsnda, AK Parti, reform srecinin mevcut koullar elverdii lde ina hedefinden saplmadan srdrldn savundu. Bu eletirileri, farkl Trkiye tahayyllerinin bir tezahr ve ina ncesi srete yaanan bir hegemonya mcadelesinin bir yansmas olarak okumak mmkn. Yneltilen eletiriler ve yaanan hegemonya mcadelesi, kendinden menkul bir demokratlk akreditasyonuna dnmedii lde, salkl ve kapsayc bir ina srecinin balamasna, sistemin demokratiklemesine ve demokratik siyasal kltrn tahkim edilmesine katk sunmaktadr. Ortaya koyduu 2023 vizyonuyla ina misyonunu stlenen AK Partinin, ina srecinin takvimini, enstrmanlarn ve ynn tayin etme hakk vardr. Ancak, AK Partinin bu sreci yrtrken denge siyaseti ve gei srecinin yapsndan kaynaklanan risklerin farknda olmasnda yarar var. Bu erevede, AK Partinin nndeki en byk risk, siyasal sahiciliini yitirmesi, vicdanlar rahatsz etmesi ve toplumsal gveni zedelemesidir. Aray Siyaseti ve CHP 2012 yl, CHPnin, 2010dan beri srdrd siyaset arayn bir menzile vardrmaktan vazgeerek, aray siyasetine karar kld bir yl oldu. CHP, lider deiimi yaad Mays 2010dan beri, kimliini ve siyasetini yenileme arayn srdryor. Lider deiimiyle start verdii deiim arayn iki buuk yl aradan sonra, bugn de, nihayete erdirdiini sylemek zor. 12 Haziran 2011 seimlerinde Meclis grubunda revizyona giden parti ynetimi, 2012 ylnn ubat ve Temmuz aylarnda yaplan kurultayla eski ynetici kadroyu da tasfiye ederek parti iinde yaanan iktidar mcadelesine son verdi. Ancak, geride kalan iki buuk yla be kurultay, bir referandum ve bir seim sdran yeni CHP ynetimi eski kadrolar tasfiye etmekte gsterdii kararll, eski kimlik ve siyaset tarzn deitirmek hususunda sergileyemedi. Semeni kstrmemek adna eski siyasetle ban koparmaktan kanan

2 0 1 2 D E S YA S E T

Kldarolu, eski kadrolardan boalan koltuklarn nemli bir ksmn, CHPnin eski siyasetini temsil eden yeni isimlere tahsis ederek bu algy kuvvetlendirdi. Bugn gelinen noktada, parti tabannda varln srdren ulusalc-sosyal demokrat ayrmas, partinin ynetici kadrosunda da temsil edilmekte; bu durum, neredeyse her kritik siyasal sorunda ayrmalara neden olmaktadr. 2014-2015 yllarnda gerekleecek seim, Kldarolunun ayran taraflar arasnda tercihte bulunarak, bir taraftan yana arlk koymasn zorlatryor. Bu durum, Mays 2010da balayan arayn sonlanmasn ve CHPnin snrlar belirlenmi bir kimlik ve siyasete karar klmasn neredeyse imknsz klyor. Bu nedenle, CHP iin, Mays 2010da balayan siyaset araynn, 2012 itibariyle, yerini aray siyasetine braktn sylemek mmkn. Cumhuriyet Halk Partisinin 2012 boyunca srdrd kimlik aray ve kararszln yansmalar partinin siyaset tarznda da dikkat ekici savrulmalar yaanmasn beraberinde getirdi. Parti ats altnda siyaset yapan farkl gruplarn ne kma abalar, siyaset deiimini gerekletiremeyen ynetimin siyasi slup zerinden kitleleri hareketlendirme abas gibi nedenlerle zaman zaman merkez sol parti kimliinden uzaklaarak marjinal-sol rgt grnts vermesine yol at. Bu siyaset tarzna, radikal sol-ulusalc genlik derneklerinin dzenledii kutlama programlarna katlma; ancak marjinal genlik rgtlerinde veya siyasi partilerde rastland ekilde polisle atma grnts verme; toplumsal bar zedeleme riski yksek yerel mezhepi dayanma gsterilerine katlma, vb. bir ok eylem ve siyasal tutum rnek gsterilebilir. 2012 ylnn Cumhuriyet Halk Partisi asndan rettii temel sonu, partinin kabuk deitirme srecinin zamana yaylmas nedeniyle artk radikal bir kimlik deiiminin mmkn olmadnn ve bu dnemde kimlik ve siyaset tarzlar itibariyle eski ve yeni kadrolarn parti ii nfuzlarn tahkim ettiklerinin anlalmas oldu. Bugn CHP, eski kimliiyle bark olmamakla birlikte bu kimlii ardnda brakamayan; yeni bir kimlik edinme arzusunun gerektirdii kararll da sergilemeyen bir parti grnts vermektedir. 2010 referandumu ve 2011 seimlerini bu kararszla gereke gsteren partinin seime sahne olacak 2014-2015 dneminde de kesin kararlar almas kolay olmayacaktr. Telafi Siyaseti ve MHP 2012 yl, MHPnin, telafi siyasetine duyduu ihtiyac, greceli olarak yksek bir maliyetle, hissettii bir yl oldu. Cumhurbakanl krizini zmek gibi kritik bir ka olay dnda, vesayetle srdrlen mcadeleye kaytsz kalan MHP, vesayetin tasfiyesini sembolize eden referandumun yansmalarn da ya yeterince doru alglayamad, ya da bilinli olarak yanl tarafta konum alarak karlad. MHP, zamann ruhuna ve tarihin akna ters gelen stelik siyasal-toplumsal geleneiyle de rtmeyen bu siyasetin retebilecei muhtemel maliyeti, kendisini ykselen Krt milliyetiliine kar gvenli bir barnak olarak konumlandrmay salayarak nispeten az bir hasarla atlatmay baard. Ancak, 2012 yl, MHPnin, referandum sonularyla yzlemeyi, siyasetini referandumun dourduu yeni siyasal denklem zerinden yeniden biimlendirmeyi daha fazla geciktiremeyeceini ortaya koydu. Bu balamda, Baheli, yln balarnda Babakann Dindar genlik yetitirmek istiyoruz. szleriyle balatt tartmada babakana destek kmak, okullarda din dersi ve Hz. Muhammedin hayatnn semeli ders olarak okutulmasn desteklemek, vb. gibi siyasi tartmalar vastasyla milliyetimuhfazakar tabanna deimediini gstermek iin sinyal verdi. MHP iin yln en kritik gndemi partinin 4 Kasmda gerekletirdii 10. Olaan kongreydi. Kongrede Baheli genel bakanln korusa da, parti iindeki muhalefetin delegeden ald %40 oranndaki destek, nemli siyasal dnemelerde partinin siyaset retimi zerinde etkili olmaya adaydr.

S E TA A N A L Z

nmzdeki dnemde MHP ile ilgili ana gndem, dedii maliyet sonrasnda gecikmeli olarak telafi siyasetinin gerekliliini hisseden partinin, referandumun iaret ettii yeni siyasal denkleme karlk gelecek bir siyaset retip ret(e)meyeceidir. MHPnin yakn gelecei zerinde etkili olacak bir dier gndem maddesi, muhalefetin mevcut saysal gcn siyasal bir gce dntrp dntremeyeceidir. MHPnin yerel seimlerde sergiledii siyasi performans beklentileri karlamayacak olursa, muhalifler, 4 Kasmdaki kongrede kazandklar, partiyi olaanst kongreye arma frsatn kullanma meruiyetini elde ederek, sahip olduklar saysal gc siyasal gce tahvil etme imkn bulacaklardr. Veklet(en) Siyaset(i) ve BDP 2012 yl, teden beri rgt ile parti olma arasndaki belirsizlikle siyaset yapan BDPnin, siyasi parti olmaktan biraz daha uzaklaarak rgtle daha fazla zdeletii bir yl oldu. Bu tespite, BDPli milletvekillerinin PKKllarla kucaklamas, BDPnin alk grevlerinde yattrc veya arabulucu bir rol stlenmek yerine alk grevlerinin siyasi szcln stlenmesi ve siyasi inisiyatif gelitirmesi beklenen hemen hemen her olay esnasnda varlk gerekesini ortadan kaldrmak pahasna calan veya PKKy adres/muhatap gstermesi gibi unsurlar gereke gsterilebilir. Bu erevede, 2012 yl, BDPnin siyasi varln anlamszlatrd, varlk gerekesini tekil eden siyasi kanallar ama sorumluluunu stlenmekten en fazla uzaklat bir yl olarak geti. teden beri, siyasi szcln stlendii kitleyi makul bir siyasal vasata ekmek yerine, belirlenen konuma kendisini uyarlayan BDP, alk grevi eylemi srasnda da bu gelenei bozmad. Alk grevi eyleminde BDP, taban ve kamuoyu arasnda uzlatrc bir arabulucu rolne soyunmak yerine kendisi de greve katlarak, zmn deil, sorunun bir paras oldu. BDP, kan bir krize mdahale edip siyasal pozisyonunu glendirmek yerine, kendi aktrln bilinli ekilde ikincil bir konuma iterek calann pozisyonunu glendirmeye alt. nne kan bu frsat, en basitinden arabuluculuk pozisyonu stlenerek siyasi iradesini glendirmek zere kullanmak yerine, edilgen bir pozisyonla kendisini grev eylemcileriyle eitleyen BDP, siyaset kurumu tarafndan ciddiye alnma ve/ya kendi kitlesini ynlendirme potansiyelini de zayflatt. BDP iin yln en byk krizi, 17 Austos 2012de 9 BDPli milletvekilinin emdinli ilesi Balar Kynde PKKl terristlerle kucaklamasyla meydana geldi. BDPli milletvekillerinin PKKllarla kameralar nnde olduka samimi fotoraflar vermeleri gerek kamuoyunda gerekse de Hkmet kanadnda byk bir infiale yol at. Bu fotorafn, sonular itibariyle, II. Habur etkisi yarattn sylemek yanl olmaz. 9u BDPli 10 milletvekili hakknda Van Cumhuriyet Basavcl tarafndan hazrlanan fezlekenin Adalet Bakanlna gnderilmesinin ardndan Babakann dokunulmazlklar kaldrma lehine verdii demelerle, fezlekeler Meclise gelmi bulunmaktadr. BDP 2012 ylna bu krizlerle birlikte bir de olaanst kongre sdrd. BDP st ynetimi, KCK operasyonlarnn parti kadrolarn daraltmas gerekesiyle 14 Ekimde II. Olaanst Kongresini gerekletirdi. Matematiksel bir ihtiyatan yola klarak gerekletirilen Kongrenin bu ihtiyac gidermeyle snrl bir fonksiyon icra ettiini sylemek mmkn. Bu erevede, 2012 yl iinde, kongre srecinden geen dier partilerin (AK Parti, CHP, MHP) aksine, BDP kongresi, parti kimlii ve siyaseti zerinde kalc bir etkiye yol amam grnmektedir. Blgesel gelimelerin Krt meselesinin ve PKKnn akbetini dorudan belirleyecek bir dzeye geldii, vesayetin tasfiyesinden sonra Krt meselesi ve PKK dosyasn gndemine alan siyasetin ve siyasi iktidarn zm iin youn bir aray srecinde olduu, PKKnn yanl bir blgesel okumayla

2 0 1 2 D E S YA S E T

gerekletirdii Temmuz 2011deki Silvan saldrsndan sonra demokratik siyasete alan kapatmay ncelikleri arasna alarak zm umudunu rseleyecek bir iddet sarmal balatt bir dnemde, BDP, her zamankinden daha fazla ihtiya hissedilen siyasi bir inisiyatif stlenmek yerine PKKya bal, bilindik edilgen tavrn srdrd. Bu erevede, ulusal ve blgesel koullarn Krt sorununu zmeye ve PKKy silahszlandrmaya aciliyet kazandrd, objektif koullar itibariyle zme en fazla yaklald bir zaman diliminde, 2012 ylnda, BDP, siyaset retmek zere yakalad frsatlar hoyrat bir tutumla teperek PKK yedeinde yrtt apolitik tutumunu tahkim etti. Gvenlik - Diyalog Ekseninde PKK ve Krt Meselesi 2012 yl, 14 Temmuz 2011de PKKnn Silvanda gerekletirdii saldryla balayan srecin glgesinde geti. 2012 yl boyunca, younlaan atma, gvenlik ihtiyac, dili ve enstrmanlarnn n plana kmasna, siyasetin mesaisinin ounu gvenlik tedbirlerinin glendirilmesine hasretmesine ve Krt meselesinin zmne ilikin gndemin terrle mcadele gndemi karsnda mevzi kaybetmesine yol at. Bunun yannda, 2012 ylnda Krt meselesi balamnda u hususlar ne kt: iddetin ykselmesi ve eylemlerin eitlenmesi, Arap Baharnn etkileri ve yeni blgesel denklem, alk grevleri ve siyasal yansmalar. Yaygn iddet kullanm, mcadele tarznn eitlendirilmesi ve AK Partinin hedef alnmas PKKnn 2012 ylnda izledii temel stratejilerinden birini oluturdu. Gaziantep rneinde olduu gibi sivil alana da tanan bu iddet ile PKK, iddeti durduramada gerekesiyle AK Partiye kar toplumsal bir fkenin doacan, Ortadouda yaanan gelimelerin bu iddetin Trkiyeye olan maliyetini artracan ve Arap baharna benzer bir Krt baharnn alt yapsnn hazrlanacan varsaymaktayd. Yine, PKKnn bu sene denedii vur-kal ve alan savunmas taktiklerini, Arap bahar srecinde yaanan benzer rneklerden etkilenerek ortaya koyduu anlalmaktadr. Son olarak, PKK, hem devletin yeni sahibi olarak kabul ettii hem de blgede devletten daha fazla toplumsal meruiyete sahip olan, dolaysyla da blgede kurmay hedefledii hegemonyaya kar tehdit olarak alglad AK Partiyi kendi mcadele stratejisinin ana hedeflerinden biri haline getirdi. Bunun yannda, Suriye krizi balamnda Trkiyenin ran ve Irak ile farkl cephelerde yer almas PKK zerinde daha nce var olan blgesel basky ortadan kaldrarak rahat hareket edebilme serbestiyeti kazandrd. Buna ilaveten, PKKya yaknl ile bilinen PYDnin, Suriyenin Kuzey ksmnda doan nfuz boluunu doldurmas da, PKKnn Arap Baharnn kendi pozisyonunu glendirdii algsn tahkim etti. 2012 ylnda, blgesel gelimeler Krt ve PKK meselesinin gidiat zerindeki en etkili faktr tekil etti. Ortadouda yaanan srele alakal bir netleme yaanmad srece Krt ve PKK meselesinin zmnde yapsal bir deiikliin meydana gelmesi olas gzkmemektedir. Yaanan bu belirsizlik hkmetinde meseleye yaklamnda ortaya koyduu zm parametrelerinin gvenlik-diyalog ekseninde gidip-gelmesi sonucunu dourmu grnmektedir. Hkmet, demokratik-siyasal zm stratejisine ynelik inancn ve kararlln srdrd, bu kararll, Krte semeli ders uygulamasn balatma, anadilde savunmay mmkn klma ve anadilde kamu hizmetlerini salamay taahht etme zerinden gsterdii halde, 2012 yl boyunca, terrle mcadele perspektifinin siyasal gndeme hkim olmasna engel ol(a)mamtr. nmzdeki yllarda, PKKnn ngrd toplumsal ayrma stratejisini boa karmak zere, AK Partinin terrle mcadele gndeminin siyasal iklime hkim olmasnn nne geerek, toplumun her kesimine umut alayacak bir demokratikleme perspektifini tedavlde tutmas yararl olacaktr.

S E TA A N A L Z

2012DE SYASET

Trkiye, 2012 yln, vesayet sisteminin siyasal denklem zerindeki arln yitirmesini sembolize eden 12 Eyll (2010) referandumu ve demokratik ilkelere dayal yeni Trkiyeyi ina srecinin toplumdan vize almasn sembolize eden 12 Haziran (2011) seimlerinin siyasal yansmalaryla geirdi. Trkiyenin ikinci yars bir hayli sert geen 10 yllk bir mcadeleden sonra, vesayet rejimini geriletmesi, btn siyasi aktr, kurum ve kesimlerin siyaset zeminini deitirdi. Siyasi partilerin deien siyasal zemine adaptasyon abalar, vesayet rejimiyle srdrlen mcadelenin siyaset lehine sonulandn tescilleyen 12 Eyll referandumundan hemen sonra, CHPnin vesayet rejimiyle ittifak siyaseti yrten Genel Bakann deitirmek zorunda kalmas ve tarihi bir yanl kararla vesayet safnda yer alan MHPnin 12 Haziran seimlerinde baraj tehlikesi yaamas ve yapt yanl telafi etmeye ynelik bir siyaset yrtmesi, zerinden okunabilir. 12 Eyll referandumu, AK Partiye vesayetten arndrlm demokratik bir Yeni Trkiyeyi ina sorumluluu yklerken, yalnzca BDPnin siyaseti zerinde hayati bir etkide bulunmad. Trkiyedeki gelimelere yalnzca Krt hareketine yansmalaryla snrl bir ilgi duyan BDP ise, PKKya vekalet etmeye endekslenmi bir siyaset tarzn srdrmeye devam etti. Bu erevede, 2012 ylnn, bazen birbirini besleyen, bazen de birbiriyle atan iki dinamik zerinden ekillendii sylenebilir. Bu dinamiklerin ilki, 12 Eyll referandumu ve 12 Haziran seimlerinin gndeme tad yeni Trkiyeyi ina srecidir. kinci dinamikse, yeni Trkiyenin ina srecinin hz, balam ve ynelimi zerinde dorudan etkili olan i ve d gelimelerdir. Yeni Trkiyeyi ina parametreleri zerinde etkili olan i dinamikler balamnda, Trkiyenin 2014-2015te, srasyla, yerel, Cumhurbakanl ve genel seim srelerinden geecek olmasnn ve bu seimlerin AK Partinin liderlik kadrosunun omurgasn deitirecek olmasnn alt izilebilir. te taraftan, bata Suriyedeki gelimeler olmak zere Arap Bahar zerinden blgesel denklemin yeniden kuruluyor olmas da ina sreci zerinde etkili olmaktadr.
8

2012 ylndaki siyasi gndem, yeni Trkiyeyi ina misyonu ile bu misyonun enstrmanlar, takvimi ve ynelimi zerinde yrtlen mcadeleyle ekillendi. Aada, siyasi partilerin performans ve siyasal meselelerin geliimi zerinden yeni Trkiyeyi ina serveninin 2012 ylna ait fotoraf ekilmeye allmaktadr.

2 0 1 2 D E S YA S E T

1. VESAYETN GERLETLMES VE DARBELERLE YZLEME

2012 yl, 2000lerin bandan beri siyasal gndemin belirleyici dinamiklerinden biri olan, siyasal sistemi vesayeti etkilerden arndrma srecinin hz kesmeden devam ettii bir yl oldu. 2000lerin bandan itibaren yasal ve anayasal mevzuat dzeyinde balayan de-militarizasyon sreci, 2007de darbeye ortam hazrlama ve darbe teebbslerinin yarg karsna karlmas ve 2011de gemite gerekletirilen askeri darbelere ynelik yarglama srecinin balamasyla devam etti. 2012 ylnda, bir yandan bu sreler devam ederken, TBMMde darbe ve muhtralar aratrma komisyonunun kurulmasyla toplumsal-siyasal bir yzleme safhasna dnt. Davalara, iddianamelere ve siyasi tartmalara kaynaklk eden bu sre, askeri vesayetin geri ekilmek zorunda brakld, sivil aktrlerin ve siyaset kurumunun etkin olduu yeni bir rejime doru evrilmeye balad.

1.1

Darbe Teebbs Davalarnn Sonu

2012 ylnda siyaset gndeminde en ok yer bulan darbe teebbs davalar yine Ergenekon ve Balyoz davalaryd. 2008 ylnda grlmeye balanan Ergenekon davas, 274 sann yarglanmasyla devam etti. CHPnin, tutuklu milletvekilleri Mehmet Haberal ve Mustafa Balbay zerinden sk sk gndeme getirdii ve milletvekili dzeyinde takip ettii davann kukusuz en dikkat ekici gelimesi, Genelkurmay eski Bakan Em. Org. lker Babuun daha sonra Ergenekon ana davasyla birletirilen nternet Andc davas erevesinde yln ilk gnlerinde tutuklanmas oldu. Babuun devam eden tutukluluk hali ve kendisine isnat edilen terr rgt kurmak ve ynetmek suu, bata siyasi liderler olmak zere1 bir ok kesim tarafndan tartld ve eletirildi. Ergenekon davasnda yaanan aksaklklar ve uzun tutukluluk srelerinin yargsz infaz haline geldii eletirileri, zel Yetkili Mahkemelerin Temmuz aynda yasalaan 3. Yarg Paketi ile kaldrlmasn beraberinde getirdi. Ergenekon davasna bakan stanbul 13. Ar Ceza Mahkemesinin Kasm aynda Cumhuriyet savcs Mehmet Ali Pekgzelden esas hakknda mtalaa istemesi, dava srecinde sona yaklald eklinde yorumland.2 ki yl akn sredir devam eden Balyoz davas iinse 2012, karar yl oldu. Toplam 365 sann yargland davada Hava Kuvvetleri eski Komutan Em. Org. Halil brahim Frtna, Deniz Kuvvetleri eski Komutan Em. Or. zden rnek ve 1. Ordu eski Komutan Em. Org. etin Doan hakknda arlatrlm mebbet hapis cezas verildi; ancak sanklarn cezalar yirmier yla indirildi. 12 Haziran 2011 seimlerinde MHP aday olarak Milletvekili seilen Engin Alan ise 18 yl hapis cezasna arptrld.3 Kararn aklanmasnn ardndan Babakan Erdoan, Yargtay srecinin takip edilmesi gerektiine vurgu yaparken, CHP cephesinden yaplan yorumlarda ise mahkemenin vicdann siyasi otoritenin emrine verdii iddiasna yer verildi.4 MHP ynetimi, mahkeme kararn Yar1. Erdoan: Babu tutuksuz yarglanmal, NTVMSNBC, 9 Ocak 2012. http://www.ntvmsnbc.com/id/25312660/ 2. Ergenekon davasnda sona geliniyor, BBC Trke, 28 Kasm 2012. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2012/11/121127_ergenekon_case.shtml 3. Balyoz davasnda kararlar akland, CNN Trk, 22 Eyll 2012. http://www.cnnturk.com/2012/turkiye/09/21/balyoz.davasinda.kararlar.aciklandi/677583.0/index.html 4. Erdoandan Balyoz kararyla ilgili ilk aklama, Star, 21 Eyll 2012. http://haber.stargazete.com/guncel/erdogandan-balyoz-karariyla-ilgili-ilk-aciklama/haber-690912 Vicdann siyasi otoritenin emrine verene yarg denmez, Cumhuriyet, 21 Eyll 2012. http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=366642

2012 yl, 2000lerin bandan beri siyasal gndemin belirleyici dinamiklerinden biri olan, siyasal sistemi vesayeti etkilerden arndrma srecinin hz kesmeden devam ettii bir yl oldu.

S E TA A N A L Z

gtayda temyize gtreceini aklarken BDP Genel Bakan Yardmcs Gltan Kanak ise Trkiyenin tek tek davalar tartmak yerine darbe gelenei ve kltr ile hesaplamas gerektiini vurgulad.5 Derin devlete ynelik ilk operasyon olarak bilinen Atabeyler Davasnn Temmuz aynda sonulanmas, sembolik olarak olaanst bir dnemin sonuna gelindiine iaret etti. Kamuoyunda daha ok dikkat eken Balyoz davasnda kararn aklanmas da Trkiyede asker-siyaset ilikilerinin normalleme srecinin tamamlanmaya baladn temsil etmesi asndan nemli oldu. Ergenekon davasnda da sona yaklalmas ile 2013 ylnda darbe teebbs davalarnn sonulanacan ngrmek mmkndr. Uzun tutukluluk sreleri ve tutuklu milletvekillerinin durumu gibi kamuoyunda hassasiyet uyandrarak baz maliyetler reten zel Yetkili Mahkemeler rejimi de 2012 ylnda kabul edilen 3. Yarg Paketi ile ortadan kalkm; Trkiye kamuoyunun dikkatini darbe mteebbislerinden baarl darbecilere ynlendirmesi mmkn hale gelmitir.

Askeri vesayet ve darbelerle yzleme alannda 2012 ylnn en verimli srelerinden biri, TBMM Genel Kurulunda drt partiden destek alarak kurulan darbe ve muhtralar aratrma komisyonunun almalar oldu.

1.2

Darbelerin Yarglanmas

12 Eyll 2010 Anayasa referandumunda kabul edilen dzenlemeler, 12 Eyll 1980 askeri darbesinin yarg nne kartlmasn mmkn klmt. 30 Mays 2011de 7. Cumhurbakan Kenan Evren ve Em. Or. Tahsin ahinkaya, pheli sfatyla ifade vermeleri iin Ankara Cumhuriyet Savclna arlmt. Soruturmann Ocak aynda tamamlanmasnn ardndan Ankara 12. Ar Ceza Mahkemesinin iddianameyi kabul etmesiyle 12 Eyll davas, 10 Ocak 2012de balam oldu. Davann 4 Nisan 2012 gn grlen ilk celsesi ile Trkiye tarihinde ilk kez, baarya ulaan bir davann sorumlular yarg nne karlm oldu. Siyasi yelpazenin her yerinden aktrlerin davaya mdahillik talebinde bulunmas, siyasi kutuplama yaratan darbe teebbs davalarnn aksine 12 Eylln yarglanmas srecinde toplumun enerjisini gemile hesaplamaya ynlendirecei umudunu yeertti. 12 Eyll davasnn almas, yakn gemite baarya ulaan dier askeri mdahalelerin de yarglanmas umudunu dourdu. Bu erevede yaanan ilk gelime, HAS Partinin 17 Ocak 2012 gn Ankara Cumhuriyet Basavclna 28 ubat sreci hakknda su duyurusunda bulunmas oldu. Yl boyunca devam eden soruturma sreci, dnemin Genelkurmay 2. Bakan olan Em. Org. evik Birin Nisan, YK eski Bakan Kemal Grzn ise Haziran aynda tutuklanmalaryla hz kazand. Balyoz davasnda hkm giyen MHP Milletvekili Engin Alan hakknda da 28 ubat soruturmas kapsamnda tutuklama karar alnd. Soruturmann ne kadar derinletirilmesi gerektii, bugn de tartlmaya devam etmektedir. 28 ubat iddianamesinde son aamaya gelinirken, ilgili mahkemenin iddianameyi kabul etmesi durumunda davann 2013 banda grlmeye balanaca tahmin edilmektedir.

1.3

Meclis Darbeleri Aratrma Komisyonu

Askeri vesayet ve darbelerle yzleme alannda 2012 ylnn en verimli srelerinden biri, TBMM Genel Kurulunda drt partiden destek alarak kurulan darbe ve muhtralar aratrma komisyonunun almalar oldu. 28 Austos gn ilk toplantsn yapan komisyon, Kasm ayna kadar birok siyaseti, brokrat, iadam, gazeteci ve madurdan
5. MHP karara tepkili, Milliyet, 21 Eyll 2012. http://siyaset.milliyet.com.tr/mhp-karara-tepkili/siyaset/siyasetdetay/21.09.2012/1600088/default.htm BDPden Balyoz yorumu, CNN Trk, 22 Eyll 2012. http://www.cnnturk.com/2012/turkiye/09/22/bdpden.balyoz.yorumu/677693.0/index.html

10

2 0 1 2 D E S YA S E T

oluan 132 kiinin tanklna bavurdu. 27 Mays 1960 darbesi, 12 Mart 1971 muhtras, 12 Eyll 1980 darbesinin yan sra 28 ubat 1997 postmodern darbesi ve 27 Nisan 2007 e-muhtras balklarn ieren komisyon raporunda, partilerin birlikte almalarnn nemine ve darbe srelerinin birbirinden beslenerek meruiyet kazandna vurgu yapld.6 Kurulan bu komisyon araclyla Cumhuriyet tarihinde ilk defa Meclis, kendisine kar gerekletirilen darbelerle yzleme imkn buldu ve hazrlanan kapsaml raporla darbeleri kamuoyu vicdannda mahkm etti. Bylece darbelerle yzlemeyi seimler araclyla topluma, mahkemeler araclyla yargya havale eden yasama organ, yarm asr gecikmeli de olsa- dorudan kendisine ynelen askeri mdahalelerle yzlemi oldu. Sonu ve neri blmleri oybirlii ile kabul edilen bu raporun ierii zerinde yaanan uzlamazlklar, CHP ve MHPli yelerin alternatif raporlar retmelerine neden oldu.7

1.4

Sonu

Trkiyede siyasetin gndeminde 2007 ylndan beri nemli yer tutan darbe ve muhtra sreleri, 2012 yl itibariyle darbe mteebbislerinin yarglanmasnda gelinen nokta ve Meclis aratrma komisyonu raporunun tamamlanmas ile birlikte yeni bir dneme girmektedir. Bu erevede asker-sivil ilikilerinde elde edilen kazanmlarn psikolojik ve kurumsal adan tahkim edilmesini salayacak olan baarl darbelerin adalet nne karlmas aamasna gelinmitir. 1980 cuntasnn iki nemli isminin yarglanmasna balanrken, 28 ubat postmodern darbesi iin de benzer bir yarg srecinin gereklemesi beklenmektedir. Darbe suunun Trkiye toplumunun her kesimi asndan maliyet ve maduriyet rettii, Mecliste temsil edilen drt partinin de yzleme ihtiyac zerinde uzlamas zerinden tasdik olunmutur. Maduriyetlerin kamuoyuyla paylalmas kadar sorumlularn adalet karsnda hesap vermesi ve siyasal sistemin darbe hukukundan arndrlmas da Trkiyede yeni ve salam temelli bir sivil siyaset kurumunun ina edilmesi asndan byk nem tamaktadr.

Darbe suunun Trkiye toplumunun her kesimi asndan maliyet ve maduriyet rettii, Mecliste temsil edilen drt partinin de yzleme ihtiyac zerinde uzlamas zerinden tasdik olunmutur.

KRONOLOJ 10 Ocak 2012 17 Ocak 2012 11 Nisan 2012 9 Mays 2012 1 Haziran 2012

VESAYETN GERLETLMES VE DARBELERLE YZLEME 12 Eyll iddianamesi kabul edildi. HAS Parti, 28 ubat sreciyle ilgili su duyurusunda bulundu. Darbe ve muhtralarla ilgili Meclis Aratrma Komisyonu kurulmas nergesi, drt partinin desteiyle Meclis Genel Kurulunda kabul edildi. 28 ubat soruturmasn deerlendiren Babakan Erdoan, bu dalgalarda lke boulur aklamasyla darbe srecinde sivillerin sorumluluu tartmasna katkda bulundu. Genelkurmay eski Bakan Em. Org. lker Babu, nternet Andc soruturmas kapsamnda tutukland. Babua isnat edilen terr rgt ynetici olmak suu, kamuoyunda uzun sre tartld. zel Yetkili Mahkemelerin de kapatlmasn ieren 3. Yarg Paketi, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalat.

2 Temmuz 2012

17 Temmuz 2012 Derin devlete ynelik ilk operasyon olarak bilinen Atabeyler davasnda yarglanan dokuz sank beraat etti. 21 Eyll 2012 28 Kasm 2012 2010 ylndan beri devam eden Balyoz davasnda karar akland. Meclis Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu, 1404 sayfadan oluan raporunu TBMM Bakan Cemil ieke sundu.

6. Darbe raporu ieke sunuldu, Hrriyet, 29 Kasm 2012. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22035860.asp 7. CHP ve MHPden alternatif darbe raporu, Haber 7, 28 Kasm 2012. http://www.haber7.com/ic-politika/haber/957801-chp-ve-mhpden-alternatif-darbe-raporu

11

S E TA A N A L Z

2. NA SYASET VE AK PART
2012 ylnn AK Partiye ykledii en nemli misyon, vesayet sistemini tasfiye srecini derinletirerek srdrrken ina srecini de balatmasyd. Bu misyonu douran gelimeler, 2010 ylnn vesayet sisteminin tasfiye olmasn sembolize eden 12 Eyll referandumuna, 2011 ylnn da AK Partiye vesayetten arndrlm demokratik bir yeni Trkiye ina etme vizesi veren 12 Haziran seimlerine sahne olmasyd. AK Parti, 12 Haziran seimlerine girerken tedavle soktuu 2023 vizyonuyla, kendisine yklenen misyona raz ve hatta talip olduunu tescillemiti. Dolaysyla, vesayet sistemini tasfiye etmekle geirdii on yln ardndan Trkiyenin, ina aamasna gemi olduunu sylemek mmkndr. Ancak, Trkiyenin 2014-2015 yllarnda, hem AK Partinin hem de lkenin kaderi zerinde belirleyici olacak seimlik bir maratona girecek olmas, zlmeyi bekleyen siyasi sorunlarn toplumsal uzlamay gerektirmesi, gelitirecekleri siyasi projelerle AK Partiye alternatif olabilecek veya AK Partiyi zorlayacak sahici siyasi aktrlerin yokluu ve blgesel gelimelerin radikal deiimlere gebe olmas, ina srecinin hz ve ynelimi zerinde belirleyici olmaktadr. Buna, hem AK Parti hem de mttefik ve muarzlarnn ina srecinin muhtemel parametrelerine ynelik srdrdkleri aray, tartma ve mcadelelerin younluunu da eklemek mmkn. Btn bu dinamikler dolaysyla, Trkiyenin henz ina srecine gei aamasnda olduu bile sylenebilir. 2012 ylnn hem AK Parti hem de Trkiye asndan neden bir inaya gei dnemi olduunu anlamak asndan, Trkiyenin gemi 10 ylda yaad sreci, bu srecin aktrln yrten AK Partinin siyasal performans zerinden analiz etmekte yarar var.

Vesayet sistemini tasfiye etmekle geirdii on yln ardndan Trkiyenin, ina aamasna gemi olduunu sylemek mmkndr.

2.1

Vesayet Rejiminin Tasfiyesi

2002 ylnda iktidara gelen AK Partinin 10 yllk iktidarn belirli dnemlere ayrmak mmkndr.8 2002-2006 aras dnemde, AK Partinin siyasal gndeminin merkezinde AB ile ilikiler yer almaktayd. AK Parti, hem ABnin Kopenhag siyasi kriterlerinin 1990lar boyunca daralan siyasal merkezi geniletmek zere ilevsel olabileceini varsayarak hem de muhtemel bir demokratik reform srecinin ncelikle ierideki vesayeti aktrlerin direnciyle karlaabileceini ngrerek, AB srecini Trkiyedeki demokratikleme srecinin merkezine yerletirdi. Avrupa Birliinden mzakere tarihini almak bu dnemin en nemli siyasal hedefini olutururken, kapsaml ve sistematik demokratikleme ve reform paketlerinin (uyum yasalar) meclisten geirilip, uygulamaya konulmas siyasal atmosferin en tanmlayc zelliini oluturmaktayd. Bu dnemde, gerekletirilen reformlar sayesinde, i ve d politikada askeri etki azalrken sivil inisiyatif geniledi. AB srecinin sivil alan genileterek askerin siyasal sistem zerindeki arln azaltmasna ilk ciddi diren, 2007 Cumhurbakanl seimleri ncesinde, AK Partiye Cumhurbakann setirmemek zerinden gsterildi. Cumhuriyet mitingleri, 27 Nisan muhtras ve Anayasa Mahkemesinin verdii 367 kararyla gsterilen dirence AK Parti erken seim karar alarak karlk verdi. Toplumun, seimleri vesayet karsnda demokratik inisiyatifi destekleme balamna oturtmasyla AK Parti, %47 oy alarak 22 Temmuz
12
8. AK Partinin on yllk iktidarn drt dnem ekseninde deerlendiren bir yaz iin bkz. Hatem Ete, AK Parti iktidarn dnemselletirme, Sabah Gazetesi, 29.09.2012. http://www.sabah.com.tr/Perspektif/Yazarlar/ete/2012/09/29/ak-parti-iktidarini-donemsellestirme

2 0 1 2 D E S YA S E T

2007de ikinci kez iktidar vizesi ald. 14 Mart 2008de, vesayeti aktrler, intihar anlamna gelebilecek bir hamleyle, yaklak 8 ay nce toplumun yarya yaknnn desteini alan AK Parti hakknda kapatma davas at. AK Parti hakknda alan kapatma davasnn 4 ay sonra kapat(a)mamayla sonulanmas, 2006-2009 yllar arasnda yaanan sert mcadelenin yerini vesayet dzeninin tasfiye srecine brakmasna yol at. Tasfiye sreci aktrlerle balayp ideolojiyle devam etti. Ergenekon, Balyoz, vb. bir dizi davayla asker bata olmak zere, anti-demokratik enstrmanlara tevessl eden vesayeti aktrler tasfiye edildi. Bu davalar, vesayeti aktrlerin siyasal sistem zerindeki belirleyiciliklerinin ortadan kaldrlmasna ve siyasal sistemin demokratik bir dzleme ekilmesine hizmet etti. Vesayet sisteminin tasfiyesini amalayan bu sre 12 Eyll 2010daki referandumla birlikte yerini inaya brakt. Referandum paketi, ordunun siyasal merkezden uzaklatrlmasndan sonra kendisini rejimin yeni bekisi olarak konumlandran yargnn vesayetini krmay ncelese de, 1961 Anayasasyla kurulan vesayeti siyasal sistemi demokratikletirmeye ynelik iradenin yansmasyd. Referandumun %58 kabulle sonulanmas, vesayet sisteminin demokratikleme iradesi karsndaki yenilgisini tescillerken, ina srecinin nn at. Referandumdan ve 12 Haziran 2011 seimlerindeki %50lik galibiyetten sonra, AK Parti, tedavle soktuu 2023 vizyonu, Yeni Trkiye ve ustalk dnemi gibi kavramsallatrmalarla ina srecine istekli ve kararl olduunu deklare etti.

2.2

Yeni Trkiye ve Hegemonya Mcadelesi

Bu dnem, hem Trkiye hem de AK Parti iin yepyeni ve zorlu bir srece iaret ediyor. Vesayeti geriletme hedefinin tekillii yerini yeni Trkiyeyi ina misyonunun oul ihtimallerine brakm durumda. Trkiyenin 2014-2015 ylnda art arda seim srecine girecek olmas ve 2015 seimlerinde AK Partinin on yllk ynetici kadrolarnn byk bir ounluunun yasama ve yrtme grevlerinden ekilecek olmas, ina srecinin parametrelerini etkilemektedir. Bunlarn yan sra, ina srecinin kimin nceliklerine gre, hangi aralarla ve nasl bir zamanlamayla hayata geirileceine dair gr ayrlklar da yeni dnemin zorluklarla dolu olacana iaret etmektedir. 2012 yl bu gr ayrlklarnn ortaya kt ve AK Partinin gemi on yl boyunca kendisini destekleyen toplumsal kesimlerden en fazla eletiri ald yl oldu. Bu gne kadar, AK Parti, vesayetle srdrd mcadelede farkl eilimlere sahip geni bir toplumsal-siyasal yelpazeden destek almaktayd. Vesayet sisteminin otoriter rejiminden -birbirinden farkl gerekelerle- rahatsz olan birok kesim, vesayete kar mcadele kararllna sahip AK Parti nclnde bir araya gelmiti. Ancak, 12 Eyll (2010) referandumu ve 12 Haziran (2011) seimlerinden sonra, ortakl mmkn klan vesayetle mcadele sreci yerini yeni Trkiyeyi ina srecine braknca, AK Parti nclnde bir arada duran farkl toplumsal kesimler, inaya ynelik tadklar farkl perspektifler dolaysyla ayrmaya baladlar. 2012 yl boyunca, iki eilim arasnda youn bir tartma sreci yaand. Bir yandan, AK Parti, reform srecinin mevcut koullar elverdii lde ina hedefinden saplmadan srdrldn savunurken, te yandan, muktedir olduktan sonra demokratik bir siyasal sistem ina etme hedefinden vazgetii, halen sistem iinde varln srdren vesayeti aktrlerle anlat ve/ya muhafazakr bir ina srecini gndemine ald konusunda youn bir eletiriye tabi tutuldu. Burada, eletirilerin slubunun ve ieri-

na srecinin kimin nceliklerine gre, hangi aralarla ve nasl bir zamanlamayla hayata geirileceine dair gr ayrlklar da yeni dnemin zorluklarla dolu olacana iaret etmektedir.

13

S E TA A N A L Z

inin, sahiplenilen farkl Trkiye vizyonlarndan kaynaklandn, dolaysyla, salt bir eletiriden te alternatif bir siyasal vizyonun hayata geirilme iddiasn da ierdiini aklda tutmakta yarar var. AK Partinin ngrd ina srecinin en zet fotoraf, 30 Eyllde gerekleen 4. Olaan Kongrede bulunabilir.9 Kongrenin AK Partinin kimlik bileenlerini oluturan milli gr ve merkez sa bakiyenin halen siyasal varln srdren iki nemli aktrnn katlmyla gereklemesi, ina srecinde nemsenen toplumsal mutabakatn bir gstergesi olarak okunabilir. Babakann Kongre konumas, Kongrede datlan 2023 vizyon belgesi ve Kongreye davet edilen yabanc liderlerin kimlii ve konumalar, AK Partinin nasl bir ina sreci ngrdne ynelik nemli ipularna sahipti. Kongrede ne kan bu parametrelerden yola karak, AK Partinin, tarihsel ve dinsel gemiiyle bark, demokratik bir siyasal vizyona sahip ve blgedeki gelimelere mdahil bir Trkiye ina etme tahayylne sahip olduu sylenebilir. AK Partinin 2023 vizyonu erevesinde kongrede kamuoyuyla paylap taahht altna girdii reformlar, siyasal sisteminin vesayeti etkilerden arndrlmasna ynelik kapsaml bir ina siyaseti muhtevasna sahiptir. Bu vizyon, siyasi partilerin kuruluu ve faaliyetleri zerindeki kstlamalarn kaldrlmas, temsilde adaletin salanmas, siyasal sistemin yeniden yaplandrlmas, yargnn hzlandrlmas, anadilde kamu hizmetlerine eriimin ve anadilde savunmann salanmas, etnik ayrmclk algs yaratan mevzuat hkmlerinin ayklanmas, darbelere dayanak olan mevzuatn ayklanmas, askeri okullardaki mfredatn yenilenmesi, gvenlik iin zgrlkten taviz verilmemesi, AB hedefinden saplmamas, yeni anayasa yazmnn gerekletirilmesi, vb. siyasal sistemi demokratikletirmeye ynelik hkmlerin yan sra, idari reformdan istihdama, yoksullukla mcadeleden savunma sanayisinin glendirilmesine, ARGEye arlk vermekten etkin d politikaya bir ok vaadi ieriyor. Dolaysyla, madalyonun bir yz, demokratikleme srecinin derinleerek ve daha geni bir alana yaylarak srdne ilikindir. Bir taraftan, hz kesmeden, vesayet dzeninin gemi uygulamalar mercek altna alnarak kapsaml bir yzleme ve hesaplama sreci yaanyor. Bu erevede, 12 Eyll referandumunun salad anayasal dzenleme sayesinde 12 Eyll darbecileri yarg nne karld, 28 ubat mdahalesine ynelik soruturma balatld, TBMM bnyesinde 27 Maystan 27 Nisana Cumhuriyet tarihindeki btn darbe ve muhtralar aratrlarak kamuoyuyla paylald, darbeye ortam hazrlama ve/ya darbeye teebbs sulamasyla sren davalar devam etti ve bir ksmnda karara varld. te taraftan, demokratik siyaseti kurumsallatrmaya ynelik reform sreci hz kesmeden devam ediyor. Yeni Anayasa yazm sreci, 3. Yarg paketinin Meclisten geirilmesi, 4. Yarg paketinin hazrlanmas, AK Parti Kongresinde 63 maddelik bir siyasi reform paketinin kamuoyuyla paylalmas, vb. reformlar bu balk altnda toplanabilir. Madalyonun dier yz, AK Partinin ina srecindeki performansna ynelik eletirilerle ilgilidir. Eletirilerin AK Partiye ynelmesinin iki anlalabilir gerekesinden bahsedilebilir. ncelikle, vesayeti aktrlerin siyasal sistem zerindeki arl azaldka, muktedir stats edinen AK Partinin sylem ve politikalar, doal olarak, daha ayrntl bir gzetime tabi tutuldu. AK Parti, muktedir olduka, eskiden muktedir olamama gerekesiyle devirdii hogrden mahrum kald. kinci olarak da, eski sistemi
14
9. Kongreye ilikin daha kapsaml deerlendirmeler iin bkz. Hatem Ete, Yeni Trkiyenin Kongresi, Star-Ak Gr, 07.10.2012. http://haber.stargazete.com/acikgorus/yeni-turkiye-kongresi/haber-695112

AK Partinin, tarihsel ve dinsel gemiiyle bark, demokratik bir siyasal vizyona sahip ve blgedeki gelimelere mdahil bir Trkiye ina etme tahayylne sahip olduu sylenebilir.

2 0 1 2 D E S YA S E T

tasfiye etme amacnda AK Partiyle mterek bir perspektifi benimseyen evrelerin, yine doal olarak, ina srecine ynelik sahip olduklar farkl tahayyller dolaysyla AK Partiyle ayrmalar oldu. Eski dzeni ykma hedefinde AK Partiyle ittifak kuran evrelerin ina srecine ynelik farkl projeleri, AK Partiye muhalif cepheyi geniletti. Bu iki gereke, AK Partinin 2012 yl iinde mercek altna alnmasna ve youn bir eletiriye maruz kalmasna yol at. 2012 yl iinde, AK Partinin ina srecindeki performansna ilikin eletirileri genel balk altnda toplamak mmkn. En yaygn eletiri, AK Partinin vesayeti aktrleri zayflattktan sonra reformcu siyasetten vazgetii, sistem iinde varln srdren kimi aktrlerle anlama yoluna gittii, hatta kendisini yeni bir vesayet oda olarak konumlandrddr. Bu eletirilerin en somut ve gl tezahr, Uludere olay oldu. 28 Aralk 2011de snr ap kaaklk yapan Uludereli 35 vatanda, Kuzey Iraktan Trkiyeye szan terrist kafilesi zannedilerek TSKya ait uaklar tarafndan bombalanarak ldrld. Operasyonun kaza m kastl m olduu, kimin bombalama emri verdii, olay sonrasnda Hkmetin ve AK Parti ynetiminin kendisinden beklenen tutumu taknp taknmad uzun sre sorguland. AK Parti, hem kazaya maruz kalan kesimlerle dayanma zaaf gsterdii, hem de olayn gerek boyutuyla anlalmas ve faillerin yarg karsna karlmas konusunda isteksiz davrand gerekeleriyle suland. AK Partinin darbecilerden arndrdn varsayd yeni ordu yaplanmasn koruma altna aldn iddia edenler olduu gibi, AK Partinin zannettiinin/zannedildiinin aksine henz muktedir hale gelemeyiinin bir sonucu olarak ordu iindeki vesayeti aktrler tarafndan tuzaa drldn iddia edenler de oldu. AK Partinin madurlara, olaya ve faillere ynelik performans beklentileri karlamayarak ina srecine ynelik eletirileri arttrd. AK Parti ise, srecin ilk gnden itibaren sorumlulukla ynetildiini ve kamuoyunda dillendirilen rahatszlklarn ksmen olayn trajikliinden, ksmen de birok kesimin Uludere zerinden hesap grme frsat yakaladn dnerek srekli gndemde tutmaya almasndan kaynaklandn dnmektedir. AK Parti, kendisine yneltilen eletirilerin hakszln, Uludere olay ile ilgili yaplanlar zerinden vurgulamaktadr. Bu erevede, kazadan duyulan rahatszln ilk anda dile getirildii, zarar ve maduriyetlerin temini iin gerekli tedbirlerin gecikmeden alnd, madurlarn yalnzln paylamak adna resmi dzeyde Babakan yardmcsnn, insani duygu paylam balamnda da Babakann ei Emine Erdoann madurlar ziyaret ettii, sorumlularn tespit edilip cezalandrlmas iin hem idari soruturmann balatld, hem de Meclis Aratrma Komisyonunun kurulduu, sorumlu olduu tespit edilen grevlilerin ilk gnlerde cezalandrld hatrlatlmaktadr. Bu balk altnda deerlendirilebilecek bir dier eletiri, zel Yetkili Mahkemeler (YM) balamnda dile getirildi. YMler, siyasal merkezin vesayeti aktrlerden arndrlmas srecinde ok merkezi bir rol stlenmilerdi. Bu srete YMler bnyesinde srdrlen davalarn soruturma ve yarglama safhasndaki arlklar, demokratik sistemin tahkim edilmesine ynelik fonksiyonlar dolaysyla grmezden gelinmiti. Ancak vesayet sistemi geriletilip AK Parti muktedir olarak alglanmaya balannca, YMler eletiri oklarnn hedefine konuldu. Eskiden demokratik sistemi tahkim etmekle selamlanan YMler, vesayet geriledike AK Parti rejiminin en gl enstrman olmakla sulanmaya baland. te taraftan, YMler de kendilerine ynelik tevecch smr-

Eski dzeni ykma hedefinde AK Partiyle ittifak kuran evrelerin ina srecine ynelik farkl projeleri, AK Partiye muhalif cepheyi geniletti.

15

S E TA A N A L Z

mekten kanmayarak, zaman zaman, gerilemesinde rol oynadklar vesayeti aktrlerin yerini alma teebbsnde bulundu. Dolaysyla, YMler ina srecinde farkl gerekelerle youn eletirilerin oda haline geldi. AK Parti, hem tasfiye dneminin enstrman olmalar hasebiyle ina srecinde gereken uzlama atmosferine zarar verecekleri, hem de gn getike yeni vesayet oda olarak hareket etme istidatlar dolaysyla YMleri ortadan kaldrd. Ancak, varlklarnda AK Partinin ina edecei otoriter rejimin en gl enstrman olmalar gerekesiyle AK Partiye maliyet reten YMler, AK Parti tarafndan ortadan kaldrldktan sonra da AK Partinin reformcu inisiyatiften vazgeiinin gstergesi olarak ele alnp AK Partiye maliyet retti. 2012 yl boyunca, AK Partiye yneltilen ikinci eletiri, reform srecinin hzyla ilikili oldu. AK Parti, yeni Anayasa srecine beklendii lde aslmad, Krt meselesi bata olmak zere bastrlan siyasal kimliklerin taleplerini karlamad, siyasal sistemin vesayeti etkilerden arndrlmasna ynelik kapsaml-sistematik bir reform paketini gndemine almad ve AB perspektifinin terkedildii gerekeleriyle eletirilerin hedefi oldu. AK Partinin Bakanlk sistemi nerisi de bu balk altnda deerlendirildi. AK Partinin bu alanlardaki sylem ve politikalar, reform srecini yavalatmayla eletirildii gibi, zaman zaman ve kimi aktrlerce, reformcu ynelimden vazgemek olarak da algland. Ksaca, AK Partinin kendi konumunu glendirmekle snrl bir demokratik vizyona sahip olduu ve vesayet sisteminin geriletilmesinden sonra muktedir olan AK Partiden artk siyasal sistemi demokratiklemesinin beklenmemesi gerektii dillendirildi. AK Parti, srarl bir ekilde bu eletirilerin yersizliini vurgulayarak, demokratikleme iradesinin devam edeceini garanti eden aklamalarda bulundu. Anayasa ve Krt meselesi srelerindeki yavalamann AK Partiden kaynaklanmad, soruna taraf olan aktrlerin srece pozitif katk sunmamasndan kaynakland vurguland. AK Parti, gelecek dnem siyasetinin, 2023te Trkiyeyi vesayetten kurtulmu, ekonomik byme ve istikrar salam, siyasal sorunlarn zerek toplumsal bar salam bir lke haline getirme hedefiyle ekillendiini ifade etmektedir. 2012 yl boyunca, AK Partiye yneltilen nc eletiri, ina srecinin ynyle ilikili oldu. AK Parti, dindar nesil yetitirme niyeti, mam Hatip Liselerinin nndeki engelleri kaldrmas, okullarda Kuran- Kerim ve Siyer derslerinin semeli ders olarak okutulmasn salamas, amlcaya cami projesi vb. balklar zerinden muhafazakr deerleri tahkim etmeye ynelik bir ina projesine sahip olmakla suland. AK Partinin Arap Bahar sonrasnda iktidara gelen slamc siyasi kadrolarla srdrd ibirlii de bu balk altnda deerlendirildi. AK Parti, eletiride bulunan kesimlerin mevcut siyasal perspektifleri farkl olsa da, bu eletirilerin, Kemalist bir ideolojik bakiyenin etkisiyle yapldn, eletirilen sylem ve politikalarn farkl yaam tarzlarn tehdit etmeden dindar-muhafazakr toplumsal kesimlerin maruz kaldklar maduriyetleri gidermeye ve devlet-toplum ilikilerini normalletirmeye matuf olduunu savunmaktadr. Btn bu eletiriler, dayandklar zeminin-yaslandklar gerekenin hakll-hakszl bir tarafa, ncelikle, ina dneminin doas ile ilikilidir. Yukarda da ifade edildii zere, ina sreci, doas gerei, bir perspektife/vizyona dayanmak durumdadr. Bu perspektif, ina srecinin ieriine, yntemine, aralarna ve takvimine renk vermektedir. AK Parti de, doal olarak, ina srecini sahip olduu perspektifle yrtmektedir. Bu perspektifin eletirilere maruz kalmas da ayn lde doal karlanmaldr.

na sreci, doas gerei, bir perspektife/ vizyona dayanmak durumdadr. Bu perspektif, ina srecinin ieriine, yntemine, aralarna ve takvimine renk vermektedir.

16

2 0 1 2 D E S YA S E T

Tasfiye ortak paydasnda birlikte hareket eden siyasal-toplumsal kesimler, sahip olduklar farkl perspektifler dolaysyla, ina srecinde farkllam durumdadrlar. Bu farkllk, bal bana, ina srecine de, ina edilecek sistemin demokratik mahiyetine de zarar vermek durumunda deildir. Baka bir deyile, tasfiye srecindeki ittifakn ina srecinde zayflam olmas, tek bana, ina srecinin demokratik niteliine zaaf tekil etmez. na srecinin demokratik niteliini belirleyecek ey, ittifak kurulacak kesimlerin kimlii deil, ina edilecek sistemin dayanaca ilkelerdir. AK Parti, hangi kesimlerle ina srecini yrtt zerinden deil hangi ilkeler ekseninde hareket ettii zerinden sorgulanmal, snanmaldr. Ayn ekilde, ina srecinin takvimi de kurulacak siyasal sistemin demokratik doasyla dorudan ilikili deildir. na srecinin sorumluluunu stlenen siyasal kadrolar, doal olarak, siyasal konjonktr, seim takvimini, toplumun saduyusunu, vs. gzeterek ina srecini hayata geirmenin gerektirecei siyasal gten mahrum kalmayacaklar bir takvimi ileteceklerdir. Burada da nemsenmesi gereken ina srecinin takvimi deil, ina hedefine ballk olmaldr. AK Parti, ina hedefine balln yitirmedii lde, ina srecinin takvimini kendi ncelikleri ve objektif koullar erevesinde belirlemekte zgrdr. Son olarak, ina srecinin ynelimine ilikin muhafazakrlk eletirisi de kurulacak siyasal sistemin demokratik doasyla ilikili deildir. Bu eletiriler, Cumhuriyet elitinin bir asr nceden balayarak dindarl gericilikle ve otoriterlikle zdeletiren batc-materyalist paradigmann hkim olduu bir zihinsel arka planla yaplmaktadr. Demokratik bir siyasal sistem adna vesayetle mcadele eden kesimlerin vesayetin kendisini merulatrd bir zihinsel ereve ierisinden konuarak dini grnrlk karsnda aydnlanmac bir teyakkuza gemeleri manidardr. AK Partinin muhafazakrlkla nitelendirilen ina projesi, kendiliinden, demokratik bir mahsur iermemektedir. Aksine, muhafazakr toplumsal ounluun siyasal sisteme eit katlmn, siyasal sisteme gvenmesini salad ve yllarca batc bir ulus inas adna mahrum brakld haklarna kavumasn hedefledii lde demokratik bir siyasal sistemin inasna hizmet etmektedir. Ayrca, dini yaamn normallemesi balamnda Trkiyenin daha yolun banda olduu, henz olduka yetersiz uygulamalara gsterilerin reaksiyonlarn tonundaki younluun da bunu gsterdii vurgulanmaldr. Sonu olarak, 2012 yl boyunca, ina srecinin muhtemel parametrelerine ynelik srdrlen tartmalar, ina srecinin demokratik niteliiyle ilgili olmaktan te, tasfiye hedefinde ortaklk kuran farkl toplumsal-siyasal kesimlerin ina srecinde sahip olduklar farkllklar da vurmalaryla ilikilidir. Bu, siyasal normallemenin ve yeni Trkiyenin muhtemel parametreleri zerine srdrlen hegemonya mcadelesinin doal ve kanlmaz bir sonucudur.

na srecinin demokratik niteliini belirleyecek ey, ittifak kurulacak kesimlerin kimlii deil, ina edilecek sistemin dayanaca ilkelerdir. AK Parti, hangi kesimlerle ina srecini yrtt zerinden deil hangi ilkeler ekseninde hareket ettii zerinden sorgulanmal, snanmaldr.

2.3

Sonu

2012 yl, ina srecinin parametrelerine ilikin bir muhasebeye, tartmaya ve hegemonya mcadelesine sahne oldu. Bir yandan, ina sreci ynnde yadsnamaz gelimeler kat edilmeye devam etmektedir. te yandan, bu gelimelerin beklentileri karlamaktan uzak olduu ynnde gl eletiriler de yaplmaktadr. AK Partinin ina srecine ynelik performans zerinde, 2015 ylna kadar Trkiyenin seimlik bir maratona girecek olmas, 10 yllk ynetici kadrosunun nemli bir kesiminin par-

17

S E TA A N A L Z

AK Parti, 2015 ylna kadar, topyekn bir demokratikleme programn hayata geirmek yerine, siyasal maliyet retmeyecek ksmi ve paral bir reform srecini izleyecek gibi grnmektedir.

lamenter siyasete ara verecek olmas, toplumsal kesimlerin ve siyasi aktrlerin kronik siyasal sorunlar zmek iin gereken mutabakattan uzak oluu, sahici ve gl bir siyasi muhalefetin yokluu ve blge halklarnn yeni bir siyasal srece doum evresinde olmas etkili olmaktadr. Bu faktrlere, ina sreci ncesinde lkeyi kutuplama atmosferinden karmak, asgari mterekler zerine bir ortak dzlem oluturmak ve atma srecinde oyundan kan aktr, kesim ve kurumlar tekrar oyuna dahil etmek gibi kayglar da eklemek mmkndr. Bu koullar, AK Partinin kapsaml ve radikal bir reform paketi ile aamal bir ina srecini planlamasn gletirmektedir. Bu erevede, AK Parti, 2015 ylna kadar, topyekn bir demokratikleme programn hayata geirmek yerine, siyasal maliyet retmeyecek ksmi ve paral bir reform srecini izleyecek gibi grnmektedir. AK Partinin bu ncelikler erevesinde yrtt ina siyaseti, kendisiyle tasfiye srecinde birlikte hareket eden birok siyasal-toplumsal kesim tarafndan 2012 yl iinde ciddi eletirilere tabi tutuldu. Eletiriler, AK Partinin ina hedefinden vazgemekle sulanmasna varmayp ina srecine ynelik paradigmalarn hegemonya mcadelesi olarak kald mddete salkl bir ina srecinin yaanmasna katkda bulunacaktr. Taraflar, bir yandan kendi nceliklerinin AK Parti tarafndan hesaba katlmasna ilikin bir mcadele yrtrken, ayn zamanda, AK Partinin yaad zorluklara ynelik bir empatiyle hareket ettikleri mddete, Trkiye, 2015 ylna kadar srmesi muhtemel bu ina ncesi gei dnemini demokratik bir siyasal sistemin kurumsallamasna hizmet eden bir ynelimle geirecektir. Bu sre boyunca, taraflarn ina srecine ilikin deerlendirmelerinde tek geerli kriter ina edilecek siyasal sistemin demokratik nitelii ve toplumsal barn inas olmaldr. Elbette, vesayet dzeninin tasfiyeye urad youn bir demokratikleme ivmesinden sonra toplumun yeni Trkiyeyi ina hedefine motive olduu bir dnemde, AK Partinin bir sreliine, ksmi-paral demokratik admlarla yetinme stratejisi ciddi riskler de barndrmaktadr. En ciddi risk, AK Partinin yrtecei denge siyaseti sonrasnda toplumsal vicdan yadrgatmas, 10 yllk muazzam siyasi performansla her sorunun zlebileceine ynelik oluturduu gven duygusunu zedelemesi ve toplumsal taleplere duyarl sahici siyasetin tadna varan siyasal-toplumsal kesimlerin bu srete siyasal alann darald endiesine kaplmalardr. Uludere olay sonrasnda AK Partinin vicdanlar mutmain klan bir siyasal performans sergileyememesi, milletvekillerinin dokunulmazlklarn kaldrmaya ynelik teebbsler, eylem ve gsterilerin kolaylkla bir asayi unsuru olarak deerlendirilerek sert bir ekilde bastrlmas ve kimi nemli konulara ilikin sylem ve politikalarn ciddi bir n hazrlktan geirilmeden kamuoyuna duyurulmas/gndeme alnmas, ounluu AK Partinin ina iradesinin arkasnda kenetlenmi baz toplumsal kesimlerde rahatszlklara yol amaktadr. Sonu olarak, AK Parti, yapt siyasal muhasebeler neticesinde, ina srecinin takvimini, nceliklerini ve ynn tayin etme hakkna sahiptir. Ancak bu hakl inisiyatifin barndrd potansiyel risklerin farknda olarak, toplumsal vicdan rahatsz edecek, toplumun gven duygusunu zedeleyecek ve toplumda siyasal alann darald kaygsn depretirecek sylem ve politikalardan uzak durmaldr.

18

2 0 1 2 D E S YA S E T

KRONOLOJ 29 Aralk 2011

NA SYASET VE AK PART F-16 sava uaklar, nsansz Hava Aralarndan (HA) gelen grntler zerine Iraktan kaak mazot getiren vatandalar snr geen PKKllar sanarak bombalad. rnakn Uludere ilesine bal Ortasu Kyne yakn snr blgesinde meydana gelen olayda, 35 vatanda yaamn yitirdi. Babakan Erdoan, partisinin Geniletilmi l Bakanlar toplantsnda yapt dindar genlik yetitireceiz aklamasyla tartma balatt. stanbul zel Yetkili Cumhuriyet Savcs Sadettin Sarkaya, MT Mstear Hakan Fidan, eski Mstear Emre Taner, eski Mstear Yardmcs Afet Gneinde aralarnda bulunduu 5 MT mensubunu KCK soruturmalar erevesinde pheli sfatyla ifadeye ard. Babakan Erdoan, emdinlide PKKllarla kuaklaan 9 u BDPli 10 milletvekilinin dokunulmazlklarnn kaldrlaca sinyali verdi. Demokrat Parti eski Genel Bakan Sleyman Soylu, AK Partiye katld. Feshedilen HAS Partinin eski Genel Bakan Numan Kurtulmu, AK Partiye katld. AK Parti, 4. Olaan Kongresini Ankarada gerekletirdi. Yeni yasama ylnn ilk AK Parti grup toplantsnda konuan Erdoan, u anda srarla sylyorum; TBMMde bu almay (yeni anayasa sreci) masadan kalkmadan sonuna kadar yrtme kararllndayz. Sre bellidir; artk bu yl sonuna kadar bu i oldu oldu, olmad artk bizi daha fazla megul etmesin diyeceiz ve yolumuza devam edeceiz. dedi. AK Parti, bakanlk sistemi nerisini Anayasa Uzlama Komisyonuna sundu.

1 ubat 2012 7 ubat 2012

1 Eyll 2012 5 Eyll 2012 22 Eyll 2012 30 Eyll 2012 3 Ekim 2012

6 Kasm 2012

3. ARAYI SYASET VE CHP

2012 yl, CHPnin, 2010dan beri srdrd siyaset arayn bir menzile vardrmaktan vazgeerek, aray siyasetine karar kld bir yl oldu. Siyaset araynn aray siyasetine dnme srecini daha iyi anlamak iin CHPnin deiim ihtiyac hissettii Mays 2010a gitmekte yarar var. Vesayet sisteminin tasfiye edilmesi, ilk yansmasn, Cumhuriyet Halk Partisinde gstermiti. 12 Eyll referandumu, 10 yllk youn mcadele dneminden sonra vesayetin tasfiyesini iaret ederken, CHPde siyaset deiikliini de zorunlu klmt. Hazrlanan Anayasa deiiklii paketinin referanduma sunulmaya yetecek bir sayya ulatnn kesinletii akam, TBMMde paketin son maddesi oylanyorken, Deniz Baykaln CHPnin Genel Bakanlndan istifa etmesine yol aacak grntler internet zerinden kamuoyuyla paylalmt. CHPnin siyasal denklemde tutulabilmesi iin vesayetin siyasi szcln yrten Baykaln da vesayetle beraber tasfiye edilmesi gerekmiti. Baka bir deyile, CHPnin yeni siyasal denkleme uygun bir parti haline gelmesine engel olarak grlen Baykal feda edilmiti. CHP, lider deiimi yaad Mays 2010dan beri, kimliini ve siyasetini yenileme arayn srdryor. Lider deiimiyle start verdii deiim arayn iki buuk yl aradan sonra, bugn de, bir menzile vardrdn sylemek zor. CHP, taban ve ynetim dzeyinde hissettii ihtiyatan te, kendisi dndaki siyasal koullarn zorlamasyla bu aray srdrmek durumunda kald iin epey sanc ekiyor. Deiimin dsal zorunluluklar dolaysyla gndeme gelmesi, CHPnin ieride almas zor direnlerle karlamasna yol ayor. 12 Haziran 2011 seimlerinde Meclis grubunda revizyona giden parti ynetimi, 2012 ylnn ubat ve Temmuz aylarnda yaplan kurultayla eski ynetici kadroyu da tasfiye ederek parti iinde yaanan iktidar mcadelesine son verdi. Ancak, geride kalan iki buuk yla be kurultay, bir referandum ve bir seim sdran yeni CHP ynetimi eski kadrolar tasfiye etmekte gsterdii kararll, eski kimlik ve siyaset tarzn deitirmek hususunda sergileyemedi. Semeni kstrmemek adna eski

2012 yl, CHPnin, 2010dan beri srdrd siyaset arayn bir menzile vardrmaktan vazgeerek, aray siyasetine karar kld bir yl oldu.

19

S E TA A N A L Z

siyasetle ban koparmaktan kanan Kldarolu, eski kadrolardan boalan koltuklarn nemli bir ksmn, CHPnin eski siyasetini temsil eden yeni isimlere tahsis ederek bu algy kuvvetlendirdi. Bugn gelinen noktada, parti tabannda varln srdren ulusalc-sosyal demokrat ayrmas, partinin ynetici kadrosunda da temsil edilmekte; bu durum, neredeyse her kritik siyasal sorunda ayrmalara neden olmaktadr. 20142015 yllarnda gerekleecek seim, Kldarolunun ayran taraflar arasnda tercihte bulunarak, bir taraftan yana arlk koymasn zorlatryor. Bu durum, Mays 2010da balayan arayn sonlanmasn ve CHPnin snrlar belirlenmi bir kimlik ve siyasete karar klmasn neredeyse imkansz klyor. Bu nedenle, CHP iin, Mays 2010da balayan siyaset araynn, 2012 itibariyle, yerini aray siyasetine braktn sylemek mmkn.

Kldarolunun, eski aktrlerle snrl bir tasfiyeye karar klarak eski siyasetin yeni aktrlerle temsil edilmesine alan amas, iktidar mcadelesindeki galibiyetin yeni siyasetin nn amasn engelledi.

3.1

Kadro Deiimi

CHP ynetiminin bir nceki yldan devrald balca gndem maddesi, bir sredir devam eden parti ii iktidar mcadelesinin sonulandrlmasyd. 2012nin ilk haftalarnda muhaliflerin imza kampanyasnn baarya ulamas ve parti ynetiminin kendi gndemiyle bir olaanst kurultay toplama karar, CHPnin ubat aynda 48 saat iinde iki olaanst kurultaya evsahiplii yapmasna neden oldu. Eski ynetici kadrosunun kesin malubiyetiyle sonulanan srecin sonular, 17-18 Temmuz tarihlerinde gerekleen 34. Olaan Kurultayda tahkim edildi: Kurultaya tek aday olarak giren Kldarolu yeniden Genel Bakan seilirken, araf liste usulyle seilen 60 kiilik Parti Meclisine de delegeye iaret ettii 57 ismi sokmay baard. te yandan anahtar listede deiim yanls isimlerle ulusalc kanattan siyasetilerin bir arada bulunmas, CHP ynetiminin iki farkl beklentiyi ezamanl olarak karlama hedefinin bir gstergesi oldu. 2010 ylnda parti ierisinde iktidar eksiklii eken Kldarolu, 2012nin ubat ve Temmuz aylarnda toplanan kurultaylarla parti ii iktidar mcadelesini sona erdirerek, parti kadrolar zerinde mutlak hakimiyetini ilan etti. Ancak bu galibiyet, partinin dnm sreci nndeki engelleri kaldrmak anlamna gelmedi. Bugne kadar deiim srecinin hz ve kararllk eksikliinin sorumlusu olarak gsterilen parti ii mcadele, yeni kadrolarn meruiyetini garantiye alyordu. Ancak, Kldarolunun, eski aktrlerle snrl bir tasfiyeye karar klarak eski siyasetin yeni aktrlerle temsil edilmesine alan amas, iktidar mcadelesindeki galibiyetin yeni siyasetin nn amasn engelledi. Eski aktrler tasfiye edildi, Kldarolu iktidar mcadelesini kazand, ancak CHPnin siyaset ve kimlik araynn nndeki engeller ortadan kalkmad. Bir baka deyile eski aktrlerin tasfiye edildii ve Kldarolunun muktedir olduu sre, CHPnin siyaset ve kimlik araynn nndeki engelleri kaldrmak bir yana, deiim sanclarnn sreklilii sorununu ortaya kard. Bylece Kldarolu ynetimi, eski aktrlerin tasfiyesine gzyumulmas karlnda Yeni CHP umudunu ifade eden siyaset ve kimlik deiimini feda etti.

3.2
20

Kimlik Aray

Kadro deiiminin kimlik deiimine yol a(a)mamas, CHPnin gelien olaylar karsnda teksesli bir tutum ve politika gelitirmesini neredeyse imkansz hale getirdi. Parti ynetimi ierisinde 2011 ylnda da gzlemlenen farkl refleksler, 2012 boyunca

2 0 1 2 D E S YA S E T

da neredeyse her kritik dnemete varlk gsterdi. Kldarolu ise ulusalc ve sosyal demokrat isimler arasnda kan bu ihtilaflarda belirli bir taraftan yana arlk koymak yerine kendisini tarafsz bir uzlatrc olarak konumlandrmay seti ve zaman zaman ayrmalarn kamuoyuna yansmadan zmlenmesinde baarsz oldu. 2012 yl, CHPnin siyaset aray asndan anlam tayan hemen her konuda kamuoyuna iki farkl mesaj vermesine sahne oldu. Yln ilk aylarnda Uludere zerinden hkmeti eletiren ve demokratikleme vurgusu yapan parti, iddet olaylarnn zirveye ulat Haziran aynda aklad on maddelik zm paketi ile birlikte demokratikleme mesajn hkmetle ibirliine dntrd.10 Kemal Kldarolunun Oslo tartmasna binaen yapt terr durdurmak iin herkesle grlr aklamas da bu izgiye katk yapt.11 te yandan bu demokratikleme ve diyalog temelli pozisyonun ulusalc taban kayglandrmamas adna parti ynetiminden farkl balamlarda sert aklamalar yapld. Austos aynda dzenlenen Gaziantep saldrsnn ardndan Grup Bakanvekili Emine lker Tarhann Twitter hesabndan yapt aklamalar, olayn faturasn Oslo grmelerine katlan iktidar partisine ve BDPye ykledi.12 Parti szcs Haluk Koun Eyll aynda Oslo grmeleri kaytlarn kamuoyuna AKP-PKK mutabakat metni olarak sunmas da ulusalc taleplerin CHPnin zirvesinde temsilini salad.13 Benzer bir yaklam sergileyen Grup Bakanvekili Muharrem nce de katld bir televizyon programnda Oslo grmelerini iktidar ve PKK arasnda yaplan bir seim ittifakna benzeterek bu mesaj perinlemi oldu.14 CHPnin en tartmal isimlerinden biri olan Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn seim blgesinde PKK militanlar tarafndan karlmas da parti ynetiminden atlak seslerin kmasna neden oldu. Krizin devam ettii srede hkmeti asayii salayamamakla sulayan CHP ynetimi, Aygnn serbest kalmasnn ardndan yapt aklamada kendisini karan militanlardan gen arkadalar diye bahsetmesine farkl tepkiler verdi.15 Parti Meclisi yesi Metin Feyziolu, PKKnn halk savas bir rgt olarak tanmlanmasn kabul edemeyeceklerini ifade ederken, Kldaroluna yakn isimlerden Sezgin Tanrkulu ve Adnan Keskinin stres ve insani duygular vurgusu yapmas dikkat ekti.16 Krt meselesi balamnda sergilenen okseslilik, CHPnin en kronik meselelerinden biri olan asker-sivil ilikileri balamnda da devam etti. Parti, yl boyunca Genelkurmay ve orduya ynelik eletirilerini sivilleme, demokrasi ve insan haklar kavramlar zerinden gerekelendirdi: Hkmet ve silahl kuvvetleri Uludere olaynn zerine gitmemekle sulayan parti, Mays aynda yaanan Paa polemiinde Cumhuriyet gazetesi yazar Bekir Cokun ve stanbul Barosu Bakan mit Kocasakaln eletirilerine kar

Kadro deiiminin kimlik deiimine yol a(a)mamas, CHPnin gelien olaylar karsnda teksesli bir tutum ve politika gelitirmesini neredeyse imkansz hale getirdi.

10. Krt sorununun zm iin bir saatlik zirve, NTVMSNBC, 6 Haziran 2012. http://www.ntvmsnbc.com/id/25355730/ 11. Kldarolu: Terr durdurmak iin herkesle grlr, Milliyet, 21 Eyll 2012. http://bit.ly/Q1hmJc 12. Terrn hangi planlar iin kan dkt anlald, Aydnlk, 26 Austos 2012. http://www.aydinlikgazete.com/mansetler/14740-teroeruen-hangi-planlar-icin-kan-doektueue-anlald-.html 13. CHPli Ko, AKP-PKK mutabakat metnini aklad, Hrriyet, 18 Eyll 2012. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/21496907.asp 14. Muharrem nceden sert sulama, CNN Trk, 25 Eyll 2012. http://video.cnnturk.com/2012/haber/9/25/muharrem-inceden-sert-suclama 15. Hseyin Aygn yaadklarn anlatt, Cumhuriyet, 14 Austos 2012. http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=359102 16. Hseyin Aygnn kendisini karan terristleri vmesi CHPyi kartrd, Zaman, 16 Austos 2012. http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1333944

21

S E TA A N A L Z

bildiri yaymlayan Genelkurmay Bakanln da sert ekilde eletirdi.17 te yandan partinin bu sivilleme iddias, CHP siyaseti zerindeki Silivri etkisiyle tezat oluturdu. Ergenekon davasnda tutuklu yarglanrken 12 Haziran seimlerinde Milletvekili seilen Mustafa Balbay ve Mehmet Haberaln durumlar zerinden yarg srecini eletirmeye devam eden parti, farkl temsilciler araclyla durumalar izlemeye devam etti. 12 Eyll 2010 referandumunda hayr oyu veren CHPnin 2012de balayan darbe davasna mdahil olmas da partinin yaad elikilerin bir yansmas olarak okundu. Cumhuriyet Halk Partisinin laiklik konusunda da ikili bir pozisyon belirlemesi, partinin kemiklemi kitlesini riske etmeden yeni semen bloklarna ynelme abasn temsil etti. TBMMde kabul edilen 12 yllk kademeli zorunlu eitim (4+4+4) dzenlemesini Anayasa Mahkemesine gtren parti, tabannn laiklik konusundaki hassasiyetini Anayasa Uzlama Komisyonu grmelerinde de zaman zaman temsil etti. Konya Milletvekili Atilla Kartn AK Partiyi laiklii istismar etmek ile sulamas, CHPnin elinde tuttuu semene gven alama arzusunu gsterdi.18 Buna karlk partinin dindar semenle arasndaki mesafeyi azaltmak adna en somut admlar yine 2012 ylnda att sylenebilir. Partinin stanbulda dzenledii iftar yemeine Hseyin Glerce, Ahmet Hakan ve Ali Bula gibi isimleri davet etmesi ve yemekte Kldarolunun hatalarmz biliyoruz, telafi edeceiz mesaj vermesi bu kesimden olumlu tepkiler alrken, partinin oy potansiyeli artrma hamlesi olarak kaytlara geti.19

CHPnin 2012 boyunca srdrd kimlik aray ve kararszln yansmalar partinin siyaset tarznda da dikkat ekici savrulmalar yaanmasn beraberinde getirdi.

3.3

Siyaset Tarz

Cumhuriyet Halk Partisinin 2012 boyunca srdrd kimlik aray ve kararszln yansmalar partinin siyaset tarznda da dikkat ekici savrulmalar yaanmasn beraberinde getirdi. Parti ats altnda siyaset yapan farkl gruplarn ne kma abalar, siyaset deiimini gerekletiremeyen ynetimin siyasi slup zerinden kitleleri hareketlendirme abas gibi nedenlerle zaman zaman merkez sol parti kimliinden uzaklaarak dinamik ve riskli hamleler yapt gzlendi. 12 Haziran seimlerinde Meclise sokmaya alt tutuklu adaylar gereke gstererek ksa sren bir Meclis boykotu gerekletiren parti, 2012 ylnda da buna benzer hamlelere bavurdu. Kritik dnemelerde merkez parti kimliinin paras olan soukkanlln kaybeden parti, bu dnemlerde ulusal kamuoyu yerine kendi semen kitlesine hitap edecek eylem ve sylemlerle kamuoyunun gndemine gelerek radikal bir parti grnts verdi. CHP, rgt veya cemaat yaplanmasndan siyasal partiye gei srecini tamamlamam, ulusal kamuoyu yerine kendi semen kitlesine-siyasal cemaatine hitap etme veya hesap verme kaygsyla siyaset yrten radikal veya marjinal siyasi partilerin veya gerekletirdikleri eylemlerle kamuoyunda gndem oluturmay hedefleyen protestocularn bavurduu eylemlere bavurmaktan imtina etmedi. Bu siyaset tarzna, belirli bir gndemle toplanan Meclis (aratrma) komisyonlarnda pankart ama ve temsili eylemler (biber gaz, kelepe, vb) gerekletirme; Meclis bahesinde toplu yryler dzenleme; radikal sol-ulusalc genlik derneklerinin dzenledii kutlama programlarna katlma; ancak marjinal genlik rgtlerinde veya siyasi partilerde rastland ekilde polisle atma grnts verme; toplumsal bar zedeleme riski yksek yerel
17. Kldarolundan Genelkurmaya tepki, Sabah, 8 Mays 2012. http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/05/08/kilicdaroglundan-genelkurmaya-tepki 18. Meclis Anayasa Uzlama Komisyonunda laiklik tartmas, Zaman, 7 Austos 2012. http://bit.ly/WrIYYD 19. Kldarolundan iftar, Hrriyet, 16 Austos 2012. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/21239343.asp

22

2 0 1 2 D E S YA S E T

mezhepi dayanma gsterilerine katlma, vb. bir ok eylem ve siyasal tutum rnek gsterilebilir. Mart aynda 4+4+4 dzenlemesini protesto etmek iin grup toplantsn Tandoan Meydanna tayan CHP, Eyll, Ekim ve Aralk aylarnda itirak ettii kitle eylemiyle de lider deiiminden beri yerlemeye alt merkez sol mecray riske atmaktan ekinmedi. i Partisi ve yerel sol gruplarn Eyll aynda Hatayda dzenledii Suriye ile dayanma mitinginde katlan parti, Esad yanls poster ve sloganlarn yer ald gsteride hem yerel bir mezhep gerilimine taraf oldu hem de uluslararas lekte meruiyetini kaybetmi bir rejimin mttefiki grnts verdi. Benzer ekilde Trkiye Genlik Birlii tarafndan dzenlenen alternatif Cumhuriyet Bayram mitinginde Genel Bakan ve st ynetim dzeyinde yer alan CHP, polisle gstericiler arasnda kan arbedenin ortasnda kalan Kemal Kldarolunun grnts ile kamuoyunda kendisine yer buldu. Son olarak Aralk aynda da, yukardaki eylemi organize eden btn gruplarn birlikte yer ald Silivri karmasna katlan CHP, hem darbeye teebbs sulamasyla yarglanan kesimlere kaytsz-artsz destekte bulunmu hem de marjinal ulusalc yaplanmalarla kurduu ittifakn kalcln tescillemi oldu. Silivride yarglanan iki milletvekiline sahip kma politikasnn da tesine geerek davada yarglanan herkese kefil olmas anlamna gelen bu eylem de, yukardaki iki eylem gibi, CHPnin merkezsol huviyetine halel getirdi. Her durumda da CHPnin, hkmetin politika ve uygulamalarn eletirmek amacyla slogan, pankart ve programn kendisinin belirleyecei kitlesel protesto eylemleri dzenlemek yerine baz radikal grup ve partilerin kendi gndemlerine hizmet eden toplantlara itirak etmesi, partinin ana aktr deil, yardmc oyuncu grnts vermesine neden oldu. Mitingler CHPnin son dnemde toplum nezdinde ina etmeye alt algya zarar verirken, merkez parti kimliine de glge drd. Ulusalc yorumcularn CHPnin kitlelerle bulumas olarak lanse ederek alklad eylemler, Yeni CHP umuduyla yola kan partinin eski dnemde dahi kolay kolay zdelemek istemeyecei marjinal ulusalc gruplarla ibirlii yapmasn beraberinde getirdi.

CHPnin yenilenmesi umudunu ifade ettii lde dinamik bir siyasete gndermede bulunan dnm srecinin artk CHPnin yeni politikaskimlii haline gelerek statik bir durumu ifade ettiini sylemek mmkndr.

3.4

Sonu

2012 ylnn Cumhuriyet Halk Partisi asndan rettii temel sonu, partinin kabuk deitirme srecinin zamana yaylmas nedeniyle artk radikal bir kimlik deiiminin mmkn olmadnn ve bu dnemde kimlik ve siyaset tarzlar itibariyle eski ve yeni kadrolarn parti ii nfuzlarn tahkim ettiklerinin anlalmas oldu. Eski ile yeninin neredeyse eit arlkla srdrd bu gerilimli birliktelik, dnm abasnn ngrlebilir gelecekte bugnden tarif edilmi bir menzile ulama olasln ortadan kaldrm gzkmektedir. Bugn CHP, eski kimliiyle bark olmamakla birlikte bu kimlii ardnda brakamayan; yeni bir kimlik edinme arzusunun gerektirdii kararll da sergilemeyen bir parti grnts vermektedir. 2010 referandumunu ve 2011 seimlerini bu kararszla gereke gsteren partinin seime sahne olacak 2014-2015 dneminde de kesin kararlar almas kolay olmayacaktr. Bu faktrler gz nnde bulundurulduunda, geride kalan iki buuk yllk dnemde CHPnin yenilenmesi umudunu ifade ettii lde dinamik bir siyasete gndermede bulunan dnm srecinin artk CHPnin yeni politikas-kimlii haline gelerek statik bir durumu ifade ettiini sylemek mmkndr. CHP iin dnm veya aray artk
23

S E TA A N A L Z

bir sre deil, bir siyaset tarzdr. 2012 ylndaki gelimeler, dnm ve arayn CHP asndan bir sre olmaktan karak bir siyaset tarzna dntn gstermektedir.

KRONOLOJ 26-27 ubat 2012 4 Nisan 2012 23 Nisan 2012

ARAYI SYASET VE CHP Genel Merkez ve muhaliflerin arsyla 16. ve 17. Olaanst Kurultaylar topland. Parti tznde kkl deiiklikler yapld. Cumhuriyet Halk Partisi, 12 Eyll davasna mdahil oldu. Grup Bakanvekili Muharrem nce, 12 Eyll davasn iki ihtiyar yarglyorlar ifadesiyle eletirdi. Genel Bakan Yardmcs Grsel Tekin, parti ynetimindeki grevinden istifa etti. CHP lideri Kemal Kldarolu, Babakan Erdoanla bir araya gelerek partinin Krt meselesinin zm iin hazrlad 10 maddelik paketi anlatt. Abdullah calann ev hapsine alnmas tartmalarn deerlendiren Kldarolu, 4 parti uzlarsa bizim iin mesele olmaz yorumunda bulundu. 34. Olaan Kurultay dzenlendi. Kemal Kldarolu yeniden Genel Bakan seilirken, uzun sre sonra araf liste usulne gre seilen 60 kiilik Parti Meclisinde Kldarolunun destekledii 57 isim yer ald. Tunceli Milletvekili Hseyin Aygn, PKK yesi bir grup tarafndan karld. 48 saat sonra serbest braklan Aygnn militanlardan gen arkadalar diye bahsetmesi, baz CHP yneticileri ile kamuoyundan tepki ald. Parti szcs Haluk Ko, AKP-PKK mutabakat metni olarak tanmlad 2008 Oslo grmeleri kaytlarn kamuoyuna aklad. Suriyede 87 gn boyunca rehin tutulan gazeteci Cneyt nal, CHP heyetinin temaslar sonucunda serbest kald. 9 kiilik heyetin Suriye Devlet Bakan Bear Esad ile hatra fotoraf ektirmesi tartmalara neden oldu.

2012 yl, MHPnin, telafi siyasetine duyduu ihtiyac, greceli olarak yksek bir maliyetle, hissettii bir yl oldu.

3 Mays 2012 6 Haziran 2012 17 Haziran 2012 17-18 Temmuz 2012

13-14 Austos 2012

18 Eyll 2012 19 Kasm 2012

4. TELAF SYASET VE MHP

2012 yl, MHPnin, telafi siyasetine duyduu ihtiyac, greceli olarak yksek bir maliyetle, hissettii bir yl oldu. Kendisinin de Mecliste bulunduu bir dnemde, Cumhurbakanl krizini zmek gibi kritik bir ka olay dnda, vesayetle srdrlen mcadeleye kaytsz kalan MHP, vesayetin tasfiyesini sembolize eden referandumun yansmalarn da ya yeterince doru alglayamad, ya da bilinli olarak yanl tarafta konum alarak karlad. MHP, zamann ruhuna ve tarihin akna ters gelen stelik siyasal-toplumsal geleneiyle de rtmeyen bu siyasetin retebilecei muhtemel maliyeti, kendisini ykselen Krt milliyetiliine kar gvenli bir barnak olarak konumlandrmay salayarak nispeten az bir hasarla atlatmay baard. Ancak, 2012 yl, MHPnin, referandum sonularyla yzlemeyi, siyasetini referandumun dourduu yeni siyasal denklem zerinden yeniden biimlendirmeyi daha fazla geciktiremeyeceini ortaya koydu. 2012 ylnn MHP iin en kritik gndemi, 4 Kasm 2012 tarihinde gerekletirilen 10. Olaan kongreydi. Genel Bakanla adayln aklayan Koray Aydnn Baheli karsnda gsterecei varlk, MHPnin siyaseti zerinden dorudan etkili olacandan kongre uzun bir sre nceden mercek altna alnd. Kongrenin nemsenmesi, Baheli ve ynetiminin 12 Eyll referandumundan balayarak milliyeti camia ierisinde memnuniyetsizlik retmi olmalarndan kaynaklanmaktayd. MHPnin 12 Eyll referandumunda taknd Hayr tutumunun20 semeni nezdinde ciddi rahatszlklar

24
20. MHPnin 12 Eyll referandumunda neden hayr cephesinde yer aldn ve yasland farkl iki toplumsal taban hakknda ayrntl bilgi iin ayrca bkz. http://www.setav.org/tr/mhpnin-hayir-tutumunun-irrasyonalitesi/yorum/711

2 0 1 2 D E S YA S E T

uyandrmas,21 12 Haziran seimleri ncesinde ortaya karlan kasetlerle Bahelinin ynetici kadrosunun nemli bir ksmn kaybetmesi ve MHPnin seimlerde baraj tehlikesi yaamas, Kongredeki yara ciddi bir g transferi yapt. Kongreyi nemli klan bu unsurlar, MHPnin telafi siyasetine duyduu ihtiyala da ilgilidir. MHP ynetimi, 12 Eyll referandumunun semeni zerinde rettii rahatszl onarmaya ynelik kapsaml bir siyaset yrtmedii iin semeni tarafndan eletirilmeye devam ediyordu. Nitekim Kongrenin sonucu Bahelinin onarma/telafi siyasetinde gecikmesinin rettii maliyeti ortaya koymaktadr. Bu erevede, 2012 yl MHP siyasetini deerlendirirken Baheli ynetiminin telafi siyasetine harcad mesaiye de odaklanmakta yarar var.

4.1

Ksknleri Geri Kazanma

MHPnin 2012 yl iinde, farkl politik enstrmanlara yaslanarak, milliyeti-muhafazakr tabanna ynelik bir telafi siyaseti gerekletirdiini sylemek mmkn. Bu enstrmanlar iinde ne kanlar, 12 Eyll referandumundaki Hayr pozisyonunun gnahn karmak adna asker-sivil ilikileri ve vesayet tartmalarnda sivil siyaseti nceleyen bir siyasi tavr gelitirmesi22 ve partinin ideolojik izgisindeki milliyeti-muhafazakr tabanyla uyumlu Trk-slam Sentezi sylem tonunu koyultmas oldu. te taraftan, MHP st ynetiminin bu onarm siyasetini tutarl ve sorunsuz bir ekilde yrttn iddia etmek zor. MHP yrtt onarm siyasetinde iki dinamik zerinden skmaktadr. lk zorluk, MHPnin sylem ve politikalarna yansyan onarm siyasetinin baz gerilimleri de beraberinde getirmesidir. Bu gerilime, partinin darbe ve vesayet tartmalarnda sivil siyaseti nceleyen yeni tutumu konusunda yaad baz i gerilimler rnek gsterilebilir: MHP, sivil siyasete ynelik askeri-brokratik basklara ilkesel olarak kar durmak yerine, gereklemi askeri darbelere kar karken, teebbs aamasnda akim kalan darbeleri destekleyen bir grnt vermektedir. Bu erevede, MHP lideri Devlet Baheli, partisinin darbelerin soruturulmas iin verdii nergenin hemen ardndan 12 Eyllde Parlamentoyu kapatanlara, 28 ubatta balans ayar yaparak su ileyenlere, 27 Nisanda siyasete ekil ve yn vermeye alanlara hak ettikleri yaptrm uygulanmaldr23 eklinde deme verirken, Balyoz davas karara balandktan sonra yapt yazl aklamada, sanklarn ald cezalar ve davann sonucuna dair duyduu rahatszl dile getirdi.24 Onarm siyasetinin MHP st ynetimince tutarl ve sistematik bir ekilde yrtlebilmesinin ikinci zorluu, MHPnin iki farkl semen kitlesini ayn anda memnun edecek bir onarm sylemi gelitirememi olmasyla ilgilidir. Baheli ve ynetimi, partinin

MHPnin 2012 yl iinde, farkl politik enstrmanlara yaslanarak, milliyetimuhafazakr tabanna ynelik bir telafi siyaseti gerekletirdiini sylemek mmkn.

21. MHPnin BBP ile ortak taban saylabilecek milliyeti muhafazakar cenahn referanduma verdikleri evet oyu ve nedenleri iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25118742/ 22. Partinin bu yndeki tavrnn rneklerinden birisi olarak, parti szcs Oktay Vuraln 10 Nisan 2012 tarihinde MHPnin btn darbe ve asker mdahalelerin aratrlmas iin verdii nerge ve ona ilikin yorumlar iin bkz. http://bit.ly/UQCLmU 23. http://www.haberturk.com/gundem/haber/734055-demokrasinin-iffetini-savunmaliyiz24. Bahelinin yazl aklamas iin bkz. http://www.haberturk.com/gundem/haber/778540-bahceliden-balyoz-yorumu

25

S E TA A N A L Z

Trk-slam sentezi25 tonunun artmasna26 paralel bir ekilde Anadoludaki muhafazakar-milliyeti tabann konsolide etmeye alrlarken dier yandan MHPnin Bat ve Gney sahil eridinde, kimliklerinin temel belirleyicisi laiklik olan sekler-ulusalc tabann kaybetme riskiyle kar karya kalmaktadrlar. MHP lideri Bahelinin ubat ay ierisindeki dindar genlik tartmalarnda Babakan Erdoana destek kmas, mam Hatip Liselerinin orta ksmlarnn almasnda MHPnin byk katks olduunu belirtmesi, Hz. Muhammedin hayat ve Kuran- Kerim derslerinin okullarda semeli olarak verilmesinin kendi projeleri olduunu ifade etmesi, vb. aklamalar sekler-ulusalc tabann tekrar CHPye ynelmesi riskini dourmaktadr.

2012 ylnn MHP asndan iki toplumsal taban arasnda kalmann rettii gerilimin devam ettii bir yl olduunu ifade etmek mmkndr.

Bu balamda 2012 ylnn MHP asndan iki toplumsal taban arasnda kalmann rettii gerilimin devam ettii bir yl olduunu; ancak bu gerilimde 12 Eyll referandumundaki hayr pozisyonundan tr milliyeti-muhafazakr taban nazarnda kaybettii prestiji tekrar milliyeti-muhafazakr sylemlerle onarmaya27 alarak geirdii bir yl olarak ifade etmek mmkndr.

4.2

Parti i Muhalefetin Glenmesi

2012 yl sadece MHP iin deil Trkiyedeki 4 byk siyasi parti iin de bir Kongreler Yl olarak tarihe geti. MHPnin 10.Olaan Kongresine damgasn vuran gelimenin ise Devlet Bahelinin 725 oyla 6. kez Genel Bakanla seilmesinden ziyade oy kullanan 1214 delegeden 489unun oyunun genel bakanla aday dier iki isim Koray Aydn (441) ve Msavat Dervioluna (48) gitmesi oldu. Bu tablo MHPde %40lk bir muhalefetin varln da gzler nne serdi. Genel bakan ve kadrolarda deiim, fikirde ze dn sylemi ile vcut bulan muhalefetin28 varlnn kamuoyunda grnr olmas ise kongreden yaklak 9 ay nceye 11 ubat 2012 tarihine tekabl ediyor. Bu tarihte hareketin nclerinden eski stanbul Milletvekili Ahmet akar, 11 ubatta muhaliflerin yapaca toplanty lkc iradenin tecelli edecei kurultay olarak nitelendirdi. Toplantnn lkc tre ve terbiyeye uygun olarak yaplacan kaydeden akar, bu yaklamn parti ynetimince de makul karlanaca iddiasn beyan ettikten sonra genel bakan Devlet Bahelinin ve parti ynetiminin, ynetim anlayn kabul etmediklerini beyan etti. 29 MHPde muhalefetin douu, ifade edildii zere, 9 ay ncesine dayanyordu ancak muhalefetin kamuoyunda yank bulmas arlkl olarak kongre sonrasnda mmkn
25. Parti ynetiminin her 27 Maysta Gn Sazak ve lkc ehitleri anma merasiminin 2011 ylndaki yldnmnde Ankara Kzlcahamamda lkc ehitler ant aldn ve partinin Trk-slam lkcleri gemiine zelikle 12 Eyll referandumundan sonra daha fazla sahip ktklarn not etmek gerekir. Ayrntl bilgi iin bkz. http://www.mhp.org.tr/htmldocs/genel_baskan/konusma/1087/index.html 26. Bahelinin Trk-slam Sentezine yapt vurguyu bu ylki Hollanda gezisinde Amsterdamda yapt konumalarda grmek mmkndr. Baheli Mescid-i Aksa Tekilat Bozok Eitim ve Genlik Lokalinin aln yapt konumada, Burada doup burada yaayan, geleceini burada belirleyecek olan deerli evlatlarmza nce gzel Trke ve yannda dini inanlarmz, dinimizi en iyi ekilde retin eklinde temennilerde bulunmutur. nce gzel Trke yannda dini inanlar vurgusu ise Bahelinin Trk-slam sentezindeki tercih ettii sralamay gstermede anlamldr. http://bit.ly/SZd6NE 27. 21.dipnotta belirtildii gibi 12 Eyll referandumunda BBP evrelerinin aka Evet oyu kullanacaklarn aklamalar ile MHPnin hayr cephesinde yer almas, MHPnin milliyeti-muhafazakr taban ile ortaya kan gerilimi daha da derinletirmi dolaysyla MHPnin bu tabana ynelik onarm siyasetini de zorlatrmtr.

26

28. MHPde muhalefetin tek ve btncl bir yapda olmadn; aksine paral, ok yapl ve genel bakanla ok adayl bir ekilde gelitii eklenmelidir. Ayrntl bilgi iin bkz. http://www.haberturk.com/gundem/haber/760216-bahceliye-muhalefet-atagi 29. Haberin detay iin bkz. http://bit.ly/UflU0u

2 0 1 2 D E S YA S E T

olabildi. Kongreden hemen sonra basnda, MHPdeki muhalefetin kurumsallatna ynelik yorumlarn yapld belirtilmelidir.30 Ancak bu yorumlarn ksmen aceleci yorumlar olduunu, MHPden ksa srede byk deiim beklemenin yanl olacan ifade etmek gerekir. Zira mevcut muhalefetin, genel bakanlk adaylklarn deklare etmelerinin kongreden sadece 2 ay ncesine denk gelmesi muhalefetin ne kadar planl olduunu tartlr klmaktadr. Ayrca bu deklarasyonlarn 1 Eyll 2012de mevcut Genel Bakan Devlet Bahelinin Birok arkadamz genel bakanla adayln dnebilir. eklinde aklamasndan sonra gerekletii hatrlanrsa;31 genel bakanla adayln bile Devlet Bahelinin icazetine bal olduu MHPde gereklemesi muhtemel bir deiimin eski milletvekili Ahmet akarn ifade ettii gibi lkc tre ve terbiyeye uygun olarak dzen iinde snrl ve kstl bir deiim olaca n grlebilir. Dier bir ifadeyle MHPdeki muhalefetin nicel gcnn u an itibariyle niteliiyle paralel olmadn ve dolaysyla kurumsallatn sylemek erken bir karm olacaktr. Bunlara ek olarak, Kongrede Genel Bakan Devlet Bahelinin al konumasnn ardndan dier iki Genel Bakan aday Koray Aydn ve Msavat Derviolunun, konumalarnda, genel bakanla aday olma nedenlerini, mevcut parti ynetiminin yanllarnn veya eksikliklerinin neler olduunu ve genel bakan olmalar halinde nasl bir faaliyet plan ngrdklerini aklamalar beklenmekteyken, Hkmet ve Trkiye meselelerinden dem vurmalar, muhalefetin MHP ynetimini devralmak adna bir projeleri olmadn, dolaysyla muhalefetin henz olgunlamadn gsteren bir dier iarettir. Bu balamda MHPnin tabannda bir deiiklik ve tazelenme isteinin olduu sylenebilir; ancak bu deiimin hangi aktr veya aktrlerle ve nasl bir politikayla gerekleecei ve partinin istikametinin hangi rotada ilerleyecei gibi parti iin nemli konularda ne mevcut MHP ynetimin ne de olumaya balayan muhalefetin kafas henz nettir.

nmzdeki dnemde MHP ile ilgili ana gndem, dedii maliyet sonrasnda gecikmeli olarak telafi siyasetinin gerekliliini hisseden partinin, referandumun iaret ettii yeni siyasal denkleme karlk gelecek bir siyaset retip ret(e)meyeceidir.

4.3

Sonu

Sonu olarak, MHP, 2012de mesaisinin byk bir blmn, 12 Eyll referandumundaki hayr tutumunun milliyeti-muhafazakr tabannda yaratt memnuniyetsizlii gidermeye ynelik olarak harcamtr. Bu memnuniyetsizliin yan sra, partinin seimlerdeki performansnn masaya yatrld tartmalarda MHPnin baraj alt kalma riski ile beraber anlyor olmas, ayrca Haziran 2011 seimlerinden nce ortaya kan ve parti tabannca lkc tre ve terbiyeye sdrlamayan kaset skandal gibi gelimeler neticesinde MHPde muhalefet saflar spontane bir ekilde sklaarak kongrede %40lk bir g olarak zuhur etmitir. nmzdeki dnemde MHP ile ilgili ana gndem, dedii maliyet sonrasnda gecikmeli olarak telafi siyasetinin gerekliliini hisseden partinin, referandumun iaret ettii yeni siyasal denkleme karlk gelecek bir siyaset retip ret(e)meyeceidir. Siyaset ze-

30. Bu yorumlarla ilgili basnda kan birka yaz iin ayrca bkz. http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/21859641.asp, http://siyaset.milliyet.com.tr/bahceli-ye-verilen-isaret/siyaset/siyasetyazardetay/05.11.2012/1621936/default.htm ve http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/21851980.asp 31. Bahelinin farkl kiilerin genel bakanlk adaylklarn uygun grmesini aklad tarih 1 Eyll 2012, Koray Aydnn genel bakanla adayln aklad tarih 1 Eyll 2012 ve Msavat Derviolunun genel bakanla adayln aklad tarih 22 Eyll 2012dir.

27

S E TA A N A L Z

minin yapsal deiime urad, Yeni Trkiyenin siyasal parametreleri zerinde youn bir hegemonya mcadelesinin yaand, blgesel gelimelerin i siyasete dorudan yansd bir dnemde, Krt pasna tutunan bir siyasetle yetinmek -garanti bir oy destei salasa da- MHPnin siyasi krizini zmeyecektir. Varln Krt siyasetine endekslemeye devam eden bir MHP, akbetini kendisi dndaki koullara endekslemi olacaktr. MHPnin yakn gelecei zerinde etkili olacak bir dier gndem maddesi, muhalefetin mevcut saysal gcn siyasal bir gce dntrp dntremeyeceidir. Kongrede, lke siyasetine dair bir proje sunmad gibi, mevcut ynetimin siyasal krizine dair anlaml bir zm nerisi de sunmayan muhalefet, henz mevcut MHP ynetimine alternatif olabilecek bir siyasi g devirmi grnmemektedir. MHP muhalefeti de, MHP ynetimi gibi, kendisi dndaki koullarn geliimine baml grnmektedir. Muhalefet asndan bu d dinamik, mevcut MHP ynetiminin 2014 yerel ve 2015 genel seimlerindeki performans olacaktr. MHPnin yerel seimlerde sergiledii siyasi performans beklentileri karlamayacak olursa, muhalifler, 4 Kasmdaki kongrede kazandklar, partiyi olaan st kongreye arma frsatn kullanma meruiyetini elde ederek, sahip olduklar saysal gc siyasal gce tahvil etme imkn bulacaklardr.

MHPnin yakn gelecei zerinde etkili olacak bir dier gndem maddesi, muhalefetin mevcut saysal gcn siyasal bir gce dntrp dntremeyeceidir.

KRONOLOJ 11 ubat 2012 28 Austos 2012 1 Eyll 2012 1 Eyll 2012 2 Eyll 2012 15 Eyll 2012 21 Eyll 2012 24 Eyll 2012

TELAF SYASET VE MHP MHPde muhalif hareket, parti genel merkezinin karsndaki pazar yerinde bir araya gelerek demokratik bir kongre iin parti ynetimine arda bulundu. BDPli milletvekillerinin PKKllarla kucaklamasnn ardndan MHP, dokunulmazlk teklifini AK Parti ve CHPye sundu. MHP Lideri Baheli Birok arkadamz Genel Bakanla adayln dnebilir diyerek parti iindeki genel bakanlk yarna yeil lk yakt. Koray Aydn, MHP Genel Bakanlna adayln aklad. Masum Trker, MHP Genel Bakanlna adayln aklad. Seyfi ahin, MHP Genel Bakanlna adayln aklad. Msavat Derviolu, MHP Genel Bakanlna adayln aklad. MHP lideri Devlet Baheli Balyoz Davasnda 18 yl ceza alan MHP stanbul Milletvekili Engin Alan Silivri Cezaevinde ziyaret etti.

5. VEKALET(EN) SYASET() VE BDP

2012 yl, teden beri rgt ile parti olma arasndaki belirsizlikle siyaset yapan BDPnin, siyasi parti olmaktan biraz daha uzaklaarak rgtle daha fazla zdeletii bir yl oldu. Bu tespite, BDPli milletvekillerinin PKKllarla kucaklamas, BDPnin alk grevlerinde yattrc veya arabulucu bir rol stlenmek yerine alk grevlerinin siyasi szcln stlenmesi ve siyasi inisiyatif gelitirmesi beklenen hemen hemen her olay esnasnda varlk gerekesini ortadan kaldrmak pahasna calan veya PKKy adres/muhatap gstermesi gibi unsurlar gereke gsterilebilir. Bu erevede, 2012 yl, BDPnin siyasi varln anlamszlatrd, varlk gerekesini tekil eden siyasi kanallar ama sorumluluunu stlenmekten en fazla uzaklat bir yl olarak geti.

28

5.1

KCK Operasyonlar

2012 ylnn BDPyi etkileyen ilk gelimesi, 17 ilde dzenlenen KCK operasyonlar ve bu operasyonlarn sonucunda BDP evrelerine yakn pek ok kiinin gzaltna alnma-

2 0 1 2 D E S YA S E T

syd. Bu operasyonlarda Krt siyasi hareketinin nemli figrlerinden Leyla Zanann evinin aranmas ve ardndan 9 ubatta BDPlilerin, calann yakalanmasnn yldnm olan 15 ubatta parti tekilatlarn sokaa inmeye armas siyasi tansiyonu iyice artrd. Bu gelimelerin ardndan BDPliler KCK operasyonlarnn durdurulmas ve Abdullah calann durumunun iyiletirilmesi taleplerinde bir farkndalk yaratmak adna iki yl nce balattklar sivil itaatsizlik eylemlerine geri dnerek iki gn srecek bir alk grevine baladlar. Bu eylem, Eyll aynda bu sefer hapishanelerde bulunan PKKl mahkmlar tarafndan, Abdullah calann zerindeki tecridin kalkmas, anadilde eitim ve anadilde savunma hakk talepleri iin tekrar balatlacak ve kamuoyunda da oka tartldktan 67 gn sonra sona erecekti. KCK operasyonlarnn parti kadrolarn daraltmas nedeniyle BDP st ynetimi, 27 Temmuzdaki basn aklamasnda II. Olaanst Kongrenin 14 Ekimde gerekletirileceini duyurdu. Genel Bakan Demirta, olaan kongrenin zerinden henz bir yl gemeden, Parti Meclisinin, 80 asil ve 40 yedekten oluan 120 kiilik kadrosundan 56 kiinin tutuklamalar yznden parti meclisinde yer alamadn ifade ederek, alamaz hale gelen Parti Meclisindeki boluklar doldurmak iin II. Olaanst Kongrenin yaplmasnn elzem olduunu ifade etti.32 14 Ekimde gerekleen Kongrede Genel Bakanlk seimi iin kaytl 1191 delegeden 654 oy kulland. 650 oy geerli, 4 oy geersiz kabul edildi. Selahattin Demirta, 650 oyla yeniden Genel Bakanla seildi.33 Kongrede, bir ilk yaanarak, salona Trk bayra asld. Kongreye zerklik talebi damga vurdu. 15-20 blgeden olumu zerk ynetim blgeleri nerdiklerini belirten BDP Genel Bakan Selahattin Demirta, Bu etnik temelli bir blge deil. Sosyo-ekonomik, kltrel durumuna gre 15-20 blge olabilir diye konutu.34 Matematiksel bir ihtiyatan yola klarak gerekletirilen Kongrenin bu ihtiyac gidermeyle snrl bir fonksiyon icra ettiini sylemek mmkn. Bu erevede, 2012 yl iinde, kongre srecinden geen dier partilerin (AK Parti, CHP, MHP) aksine, BDP kongresi, parti kimlii ve siyaseti zerinde kalc bir etkiye yol amam grnmektedir.

2012 yl, teden beri rgt ile parti olma arasndaki belirsizlikle siyaset yapan BDPnin, siyasi parti olmaktan biraz daha uzaklaarak rgtle daha fazla zdeletii bir yl oldu.

5.2

Mzakere arlar

Mart aynn son gnlerinde Babakan Erdoann BDP ile drst davrandklar srece grme yapabiliriz35 aklamalarnn ardndan Glten Kanak Krt sorunu mzakereci bir yntemle zlmek isteniyorsa BDP, Kandil ve mral buna hazrdr36 diyerek muhataplkta aktrn de neminin her zaman gz nnde bulundurulmas gerektiini belirtti. BDPnin aktrlk konusunda genel tutumunu yanstan Kanakn bu aklamalarn destekler nitelikte, muhtelif zamanlarda partiden yaplan farkl aklamalarda, aktrler arasnda eitlik ve biri olmadan dierlerinin anlamszlna ynelik aklamalar yapld.37 Hkmet ve BDP arasnda mzakere arlar, yl iinde farkl zamanlarda tekrar gndeme gelmi olmasna ramen, diyalog ve mzakerenin yaslanaca zeminin yokluu, arlarn fiiliyata gemesini engelledi.
32. Demirtan aklamalarnn detaylar iin olaganustu.kongreye.gidiyor/670546.0/index.html bkz. http://www.cnnturk.com/2012/turkiye/07/27/bdp.

33. Kongre sonularnn detayl bilgileri iin bkz. http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/10/14/bdpkongresinde-ocalan-posteri 34. Demirtan aklamalarnn ayrntlar iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25390019/ 35. Babakann aklamas iin bkz. http://siyaset.milliyet.com.tr/bdp-ye-terorle-mucadele-mesaji/siyaset/siyasetdetay/23.03.2012/1519285/default.htm 36. 37. Kanakn aklamalar iin bkz. http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1264965 Bu argmana rnek olarak bkz. Aysel Tulukun aklamalar: http://bit.ly/12CdodS

29

S E TA A N A L Z

5.3

Alk Grevleri

teden beri, siyasi szcln stlendii kitleyi makul bir siyasal vasata ekmek yerine, belirlenen konuma kendisini uyarlayan BDP, alk grevi eylemi srasnda da bu gelenei bozmad.

BDP iin 2012 ylnn nemli gndem maddelerinden bir dieri de alk grevleriydi. Ancak belirtmekte yarar var ki; BDP asndan srece bakldnda, bu krizi zme noktasnda kendisinden beklenen arabuluculuu devreye sokmaktan ziyade parti, sreci bir aktrlk hiyerarisine indirgeyerek bu mcadelede Abdullah calann elini glendirme gayesini gtm ve bu yzden alk grevinin sresi uzadka cezaevlerinden cenazelerin kma riskini de peinen stlenmitir. Abdullah calann zerindeki tecritin kalkmas iin cezaevlerindeki PKKl mahkmlar tarafndan balatlan alk grevi, 12 Eyllden 18 Kasma kadar 67 gn boyunca srd. Bu srece, alk grevlerinin bitmesine yakn bir tarihte eklemlenen BDP, nce alk grevlerini destekleme karar ald, ardndan milletvekilleri ve belediye bakanlar dzeyinde kendisi de greve katld. Alk grevleri gndemin ana konusu haline gelip hkmet ve BDP arasnda gerilimin artt gnlerde, calan devreye girerek, alk grevlerinin bitirilmesi ynnde gr bildirdikten ksa bir sre sonra alk grevleri bitirildi. teden beri, siyasi szcln stlendii kitleyi makul bir siyasal vasata ekmek yerine, belirlenen konuma kendisini uyarlayan BDP, alk grevi eylemi srasnda da bu gelenei bozmad. Alk grevi eyleminde BDP, taban ve kamuoyu arasnda uzlatrc bir arabulucu rolne soyunmak yerine kendisi de greve katlarak, zmn deil, sorunun bir paras oldu. BDP, kan bir krize mdahale edip siyasal pozisyonunu glendirmek yerine, kendi aktrln bilinli ekilde ikincil bir konuma iterek calann pozisyonunu glendirmeye alt. nne kan bu frsat, en basitinden arabuluculuk pozisyonu stlenerek siyasi iradesini glendirmek zere kullanmak yerine, edilgen bir pozisyonla kendisini grev eylemcileriyle eitleyen BDP, siyaset kurumu tarafndan ciddiye alnma ve/ya kendi kitlesini ynlendirme potansiyelini de zayflatt.

5.4

PKKllarla Kucaklama ve Dokunulmazlk Tartmas

BDP iin yln en byk krizi, 17 Austos 2012de 9 BDPli milletvekilinin emdinli ilesi Balar Kynde PKKl terristlerle kucaklamasyla meydana geldi. BDPli milletvekillerinin PKKllarla kameralar nnde olduka samimi fotoraflar vermeleri gerek kamuoyunda gerekse de Hkmet kanadnda byk bir infiale yol at. Bu bulumada BDPli vekillerin rgt yelerine kar olduka scakkanl yaklamlarnn, toplumda BDPye scak bakmayan ancak partinin varln ve onun etnik siyasetini demokratik oulculuun bir unsuru olarak kabul eden kesimlerce BDP adna alan kredinin kolektif hafzada dumura uramasna neden oldu. Bu fotorafn, sonular itibariyle, II. Habur etkisi yarattn sylemek yanl olmaz. 9u BDPli 10 milletvekili hakknda Van Cumhuriyet Basavcl tarafndan hazrlanan fezlekenin Adalet Bakanlna gnderilmesinin38 ardndan Babakann dokunulmazlklar kaldrma lehine verdii demelerle, fezlekeler Meclise gelmi bulunmaktadr.

5.5

Sonu

30

Blgesel gelimelerin Krt meselesinin ve PKKnn akbetini dorudan belirleyecek bir dzeye geldii, vesayetin tasfiyesinden sonra Krt meselesi ve PKK dosyasn gndemine alan siyasetin ve siyasi iktidarn zm iin youn bir aray srecinde olduu,
38. Ayrntl bilgi iin bkz. http://www.trthaber.com/haber/gundem/teroristlerle-bulusmaya-fezleke-61482.html

2 0 1 2 D E S YA S E T

PKKnn yanl bir blgesel okumayla gerekletirdii Temmuz 2011deki Silvan saldrsndan sonra demokratik siyasete alan kapatmay ncelikleri arasna alarak zm umudunu rseleyecek bir iddet sarmal balatt bir dnemde, BDP, her zamankinden daha fazla ihtiya hissedilen siyasi bir inisiyatif stlenmek yerine PKKya bal, bilindik edilgen tavrn srdrd. Bu erevede, ulusal ve blgesel koullarn Krt sorununu zmeye ve PKKy silahszlandrmaya aciliyet kazandrd, objektif koullar itibariyle zme en fazla yaklald bir zaman diliminde, 2012 ylnda, BDP, siyaset retmek zere yakalad frsatlar hoyrat bir tutumla teperek PKK yedeinde yrtt apolitik tutumunu tahkim etti.

KRONOLOJ 13 Ocak 2012 20 ubat 2012 27 Temmuz 2012 17 Austos 2012 5 Eyll 2012 12 Eyll 2012 18 Kasm 2012 27 Kasm 2012

VEKALET SYASET VE BDP 17 ilde 123 adreste PKKnn ehir yaplanmas KCKya ynelik operasyonlar gerekleti. BDP milletvekilleri, KCK operasyonlarn protesto etmek iin iki gnlk alk grevi yapma karar ald. BDP, Parti Meclisinde 120 kiilik kadrosundan 56 kiinin alamaz hale gelmesini gereke gstererek 14 Ekim 2012 tarihinde olaanst kongreye gitme karar ald. Hakkrinin emdinli ilesine giden 9u BDPli 10 milletvekili, yol kesen PKKllarla kucaklat. Babakan, BDPli milletvekillerinin PKKllarla kucaklamasnn ardndan milletvekili dokunulmazlklarn gndeme getirerek Parlamentoda gerei yaplacak dedi. Hapishanelerdeki PKKl mahkmlar Abdullah calann artlarnn iyiletirilmesi iin alk grevi balattlar. Abdullah calann alk grevlerini bitirin talimatnn ardndan alk grevleri 67. gnn sonunda bitirildi. Van Bamsz Milletvekili Aysel Tuluk ile 9 BDPli milletvekilinin dokunulmazlnn kaldrlmasna ilikin Babakanlk Tezkeresi, TBMM Bakanlna sunuldu.

6. GVENLK-DYALOG EKSENNDE PKK VE KRT MESELES

2012 yl, 14 Temmuz 2011de PKKnn Silvanda gerekletirdii saldryla balayan srecin glgesinde geti. 2012 yl boyunca, younlaan atma, gvenlik ihtiyac, dili ve enstrmanlarnn n plana kmasna, siyasetin mesaisinin ounu gvenlik tedbirlerinin glendirilmesine hasretmesine ve Krt meselesinin zmne ilikin gndemin terrle mcadele gndemi karsnda mevzi kaybetmesine yol at. Silvan saldrsnn anlamnn ve bu saldr sonrasnda siyasete egemen olan havann daha doru anlalmas iin biraz geriye gidip alm srecini hatrlamakta yarar var. 2009da balayan alm sreci, devletin PKK ile mcadele ve Krt sorununu zme stratejisinde esasl bir krlmay ifade ediyordu. Trkiyenin vesayetle mcadelede kat ettii mesafenin bir yansmas olarak siyasal sistem militarist elerden arndrldka glenen sivil siyaset, sorunlar gvenliki paradigma ekseninde deerlendirmekten uzaklaarak demokratikleme perspektifini iselletirmeye balad. Bu paradigma deiiminin yansd balklarn banda Krt sorunu ve PKK ile mcadele geliyordu. Yllarca, gvenliki paradigma erevesinde Krt meselesi, PKK ile eitlenerek inkar edilmi, silahl mcadele tek geerli enstrman olmutu. Sivil siyasetin vesayeti aktrler karsnda mevzi kazanmaya balamasnn yansmas olarak, nce Krt meselesi, asayi ve gvenlik parantezinden karld, ardndan da PKKnn silahszlandrlmasna ynelik sivil-siyasi enstrmanlar kullanlmaya baland. Krt so-

Ulusal ve blgesel koullarn Krt sorununu zmeye ve PKKy silahszlandrmaya aciliyet kazandrd, zme en fazla yaklald bir zaman diliminde, 2012 ylnda, BDP, siyaset retmek zere yakalad frsatlar hoyrat bir tutumla teperek PKK yedeinde yrtt apolitik tutumunu tahkim etti.

31

S E TA A N A L Z

runun zmnde demokratikleme, PKKnn silahszlandrlmasnda da diyalog enstrmanlar devreye sokuldu. Sivil-siyasi enstrmanlarn youn bir ekilde kullanld bu sre, PKKnn Temmuz 2011de gerekletirdii Silvan saldrlaryla byk bir yara ald. Krt meselesinin zmnde demokratikleme perspektifinden vazgeilmedi ancak PKKnn silahszlandrlmasna ynelik araylarda gvenlik perspektifi ve askeri zm arlk kazanmaya balad. PKK, Arap Baharnn Krt Baharna yol aaca beklentisiyle zm srecini ertelemenin ileride daha avantajl sonular reteceini varsayp, Silvan saldrsyla devletle diyalog srecini baltalamt. Devlet diyalog srecinden yaad hayal krklyla, PKK ise blgesel dinamiklerin zmszl daha krl kldna ynelik yanl okumayla, gvenlik ve atma politikalarna yneldiler. Silvan saldrs, devletin zm perspektifinde kkl deiikliklere yol aarak, PKKnn diyalogla silahszlandrlamayaca ve PKK silahszlandrlmadka Krt sorunun demokratik reformlarla zlemeyecei kanaatinin olumasn salad. 2012 yl, devlet ve PKKnn Silvan saldrs sonras benimsedikleri atma ve sahada atarak stnlk kazanma stratejisine sahne oldu. Bu erevede, 2012 yl, iddetin son yllarn en yksek dzeyine kt, blgesel ve kresel dinamiklerin sorun ve zm zerindeki belirleyici etkisinin en fazla telaffuz edildii, Krt siyasetinde aktrlk ve muhataplk (calan, Kandil, KCK, BDP, DTK, Avrupa) tartmalarnn hz kesmeden devam ettii, devletin zm perspektifi ve enstrmanlarna ynelik eletirilerin artt bir yl olarak kaytlara geti.

2012de Krt meselesinin zmnde demokratikleme perspektifinden vazgeilmedi ancak PKKnn silahszlandrlmasna ynelik araylarda gvenlik perspektifi ve askeri zm arlk kazanmaya balad.

6.1

iddetin Ykselmesi ve Eylemlerin eitlenmesi

14 Temmuz 2011 Silvan saldrsyla start verilen yeni dnemde, 2011in Ekim aynda PKKnn Hakkrinin Yksekova ve ukurca ilelerindeki askeri hedeflere yapt saldrlar sonucu 24 askerin hayatn kaybetmesi39 ve 28 Aralkta silahl kuvvetlere ait uaklarn rnakn Uludere (Roboski) blgesinde snr geen kylleri bombalamas zerine 35 vatandan hayatn kaybetmesi40 ile lke bir iddet ve atma sarmalna girdi. Bu dnemde benimsenen mcadele stratejisinin birbiriyle ilikili dzlem zerinden yrtld sylenebilir: yaygn iddet kullanm, mcadele tarznn eitlendirilmesi ve AK Partinin ana hedef olarak belirlenmesi. PKK, bu dzleme yaslanarak, 2012 yl boyunca ok youn, iddetli ve kararl bir mcadele yrtt. PKKnn lider kadrosunun yln ilk dneminde kulland dil ve ortaya koyduu yeni mcadele (sava) konsepti, yln geri kalan ksmnda yaygn iddetin hkim dili oluturacana dair gl mesajlar iermekteydi. Cemil Baykn, ANFye verdii mlakatta Artk bunun da, ehri, metropol kalmayacak, sava her alana yaylacaktr. Krt zgrlk Hareketi devletin askeri glerine, polis ve kontrgerilla glerine, bu savan merkezinde yer alan idari ve siyasi glere ynelecektir. Sava gemi dnemden farkl srecektir41 szleriyle iaret ettii yeni strateji, rgtn, askeri ve sivil alan, da ve ehri ierecek kitlesel iddet kullanmn zm srecinin ana eksenine yerletireceini gsteriyordu. Dolaysyla, rgt, siyasetle zm arama, silah ve siyaseti beraber kullanma ve silah zmn tek unsuru olarak grme (Devrimci Halk Sava) yntemlerinden ncsn bu yeni dnemin ana stratejisi olarak benimsediini ortaya koyuyordu.42
39. Bu saldr hakknda detayl bilgi sahibi olmak iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25289955/ 40. Bu olay hakknda daha detayl bilgiye sahip olmak iin bkz. http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?ArticleID=1074002&CategoryID=77&aType=RadikalDetayV3

32

41. Cemil Baykla yaplan rportajn tamamn okumak iin bkz. http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=57535 42. Yaln Akdoan, calan gmen strateji, BDPyi de anlamszlatryor, Star, 9 Austos 2012, http://haber.stargazete.com/yazar/ocalani-gomen-strateji-bdpyi-de-anlamsizlastiriyor/yazi-660072

2 0 1 2 D E S YA S E T

Bu stratejinin bir sonucu olarak, 2012, son yllarn en kanl yl oldu. Savunma bakanlnn verilerine gre 2002 ylnda 6 asker atmalarda hayatn kaybederken, bu rakam 2009da 56, 2010da 88, 2011de 99 ve 01 Ocak 31 Ekim 2012 tarihleri arasnda 123 olarak gerekleti.43 Buna karlk, yln ilk 10 aynda atmalarda len PKKl says ise 496dr.44 2012de yaanan iddet sarmal, sadece askeri hedeflerle snrl kalmayp, sivil alanlar da hedef ald. PKK, devlete ve AK Parti hkmetine ciddi bir maliyet douracan hesaplayarak, iddeti, Gaziantep rneinde olduu gibi ehirlere ve sivil alana tayacak ekilde daha ok kullanmaya balad. rgt, ykselen iddet dalgasnn nce rgte kar toplumsal bir fkeyi tetiklese de, belli bir sre sonra, iddeti durdurmayan siyasal iktidara yneleceini hesaplamaktadr. Bununla birlikte, Ortadouda yaanan gelimelerin de Trkiyede yaanan iddet dalgasnn Trkiyeye olan maliyetini artrc bir ilev grdn dnmektedir. Kendi lkesinde dk younluklu atmalar yaayan Trkiyenin hem Ortadou platformunda hem de uluslararas alanda srekli bir yumuak karna sahip olacan varsayarak, Arap Baharna benzeyen bir Krt Baharnn, hkmetin yeni blgesel sistemin ana szcs olma imajna glge dreceini hesaplamaktadr. Gelien iddetin boyutu ile etkiledii alann yannda, uygulanan yeni eylem tarz, nceki yllarda uygulanan geleneksel gerilla tarz mcadele biimlerinden (vur-ka taktii) farkllklar arz etmekteydi. Alan savunmas, vur-kal veya alan drlmesi olarak tanmlanan bu yeni eylem tarz daha nce Arap Baharndan esinlenerek gelitirilen Devrimci Halk Sava konseptinin yeni bir vehesini oluturmaktayd. zellikle yaz aylarnda, emdinliHakkriYksekova ekseninde uygulamaya allan ve 14 Temmuzdaki emdinli saldrsyla da test edilen bu taktikle rgt, Arap Bahar deneyimini yaam ve yaayan lkelerde de gerekletii gibi, nce bir blgeyi drp (kurtarlm alan yaratma) oradan da bir Krt Baharn balatmay denedi. Nitekim BDP Genel Bakan Selahattin Demirtan emdinli ile ukurca arasndaki 300-400 kilometrelik bir alann rgtn denetiminde olduu, askerin bu blgelere karadan operasyon yapamad45 eklindeki demeci de bu stratejinin yansmalarndan biri olarak deerlendirilebilir.

Alan savunmas, vur-kal veya alan drlmesi olarak tanmlanan bu yeni eylem tarz daha nce Arap Baharndan esinlenerek gelitirilen Devrimci Halk Sava konseptinin yeni bir vehesini oluturmaktayd.

6.2

Arap Baharnn Etkisi

Temmuz aynda yeni taktiin uyguland emdinli saldrs srasnda rgtn, 30 yllk tarihinde bir ilki gerekletirip, yapt yol kontroln nokta adresi vererek twitter hesab zerinde duyurmas da, sosyal medyann Arap Baharnda oynad rolden ilham aldna iaret etmektedir. Son olarak da, bu tarz eylemlerin younlat Temmuz, Austos aylarnn ayn zamanda Suriye Krtlerinin (PYDnin) Kuzeyde Baas rejiminden boalan otorite boluunu doldurduu dneme denk gelmesi, PKKnn bu saldrlar ile devlete Suriyeye mdahale etmesi halinde denkleme dhil olaca mesajn vermeye alt anlalmaktadr.46 PKKnn bu yl ilk defa bavurduu eylem tarzlarndan bir dieri de, siyasetilerin karlmas oldu. Hseyin Aygnn karlmas kamuoyunda daha youn bir farkndalk
43. Milli Savunma Bakannn aklamas iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25404614; http://www.ntvmsnbc.com/id/25404615/ 44. Yln ilk 10 aynda ldrlen PKKl says, Haber7.com, 8 Kasm 2012. http://www.haber7.com/guncel/haber/949357-yilin-ilk-10-ayinda-oldurulen-pkkli-sayisi 45. Selahattin Demirtan demecinin tamam iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25377501/ 46. Murat Karaylann ANFye verdii mlakatn tamam iin bkz. http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=67915

33

S E TA A N A L Z

olutursa da, bu yl AK Partinin blge temsilcilerine ynelik youn karlma hadiseleri de yaand.47 Bu karlmalarda rgtn kulland terminolojiyle (gzaltna alnd, sorgulanyor ve ilemleri bittikten sonra serbest braklacak) bu yl izlenen mcadele stratejisini beraber deerlendirdiimizde, PKKnn lkenin dou ve gney dousunda alana hkim olduu algsn topluma alamaya alt anlalmaktadr. PKKnn alan hkimiyeti stratejisi, resmi ve siyasi aktrleri karmas, okullar boykot etmeye ynelik basklar, yol kontrollerini sklatrmas, kararl bir stratejinin hayata geirilmeye alldn gstermektedir.

rgt, devletin sahibi olarak alglad AK Partiye kar verdii mcadeleyi adeta devlete kar verilen mcadeleyle edeer grd iin AK Partiyi hedef almaktadr.

Bu yeni konseptin son ayan ise Baykn yln banda dile getirdii, Duran Kalkann da 1 Temmuzda ANFye verdii mlakatta detaylandrd AK Partiyi yenilgiye uratma stratejisi oluturmaktadr. Kalkan, artk silahl zm aamasna girdiklerini anlatt bu rportajda, bu srete AK Partiye ynelik yaklamlarn yle ifade ediyordu: Biz iki yl nce stratejik deiiklik yaptk. Artk mevcut AKP ynetimi devam ettike Krt sorununun siyasi zmnn gerekleemeyecei kanaatine vardk. Dolaysyla da AKPyi siyasi yenilgiye uratacak aktif bir mcadele konumuna getik, strateji deitirdik. Devrimci halk savayla AKP siyasetini yenilgiye uratp Krt sorununun demokratik siyasal zmn byle bir direni temelinde gerekletirmeyi ngrdk.48 Bu cmlelerin de iaret ettii gibi AK Partiye kar aktif ve sert mcadele bu yeni konseptin temel ayaklarndan birisini tekil etmekteydi. rgtn gelitirdii yeni mcadele konseptinde AK Partiyi ana hedef semesinin birok siyasal sebebi mevcuttur. Birincisi, Krtlerin youn yaad dou ve gney douda pratikte ok partili bir siyasal sistemden ziyade iki partili bir sistem mevcuttur: AK Parti ve BDP. Dolaysyla, AK Partiyi zayflatmak yegne hkim olmak anlamna gelecektir. kincisi, vesayet sisteminin nemli oranda geriletilmesi ve askerin yasal snrlarna ekilmesi, rgte AK Partinin Trkiyedeki asl gc temsil ettii algsnn hkim olmasna yol am grnmektedir. rgt, devletin sahibi olarak alglad AK Partiye kar verdii mcadeleyi adeta devlete kar verilen mcadeleyle edeer grd iin AK Partiyi hedef almaktadr. ncs, devletin blgedeki halk nezdinde byk bir meruiyet sorunu yaamasna ramen AK Partinin ayn blgede geni bir toplumsal kesime hitap edebilmesi rgtn AK Partiyi hedef almasna neden olmaktadr. Bu erevede, rgt, blgede kuraca hegemonyaya kar en byk tehdidin meruiyet sorunu yaayan devletten ziyade toplumsal taban olan AK Parti olduunu dnmektedir.

6.3

Yeni Blgesel Dinamikler

PKKnn 2012 ylndaki stratejisini ve bu stratejinin deien vehelerini daha doru bir ereveye yerletirmek iin blgesel gelimelerin rettii frsat alanlarna da bakmakta yarar var. Nitekim PKK merkez komitesinin 2012 ylnda verdii demelerin neredeyse tamamnda blgesel gelimelere ilikin analizler ihmal edilmemektedir. Cengiz andarn ifade ettii souk sava sonrasnda Orta ve Dou Avrupadaki lkelerin maruz kald harita deiimine benzer ekilde, Ortadoudaki gelimelerin de blge
47. Karlan AK Partililerden bazlar: Hakkri l Bakan Mecit Tarhan, http://www.ntvmsnbc.com/id/25378853/; Van Grpnar AK Parti le Bakan Hayrullah Tan, http://www.ntvmsnbc.com/id/25363467/; Diyarbakr AK Parti merkez Sur lesi eski le Bakan Hamit elikkkanat, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/21273743.asp; AK Parti Kulp le Bakan Veysel elik, http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/05/14/ak-parti-kulp-ilce-baskani-kacirildi 48. Rportajn tamam iin bkz. http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=64940

34

2 0 1 2 D E S YA S E T

lkelerinin haritalarn deitirecei kanaatinin, rgtn lider kadrosu tarafndan paylald anlalmaktadr.49 Bunun yannda, Ortadoudaki mezhep jeo-politiinin birok bakentin siyaset ve pozisyon belirlemesini etkileyen ana dinamik olarak ortaya kmas, hem devletlerin birbirleriyle olan ilikilerini hem de devletlerin devlet-d aktrlerle kurduklar ilikileri yeniden dizayn etme ihtiyacn dourdu. Suriye krizinde kristalleen bu yeni tutum ve durum Esad Rejimi, ran ve Iraktaki Maliki ynetimini statko kampnda toplarken, Trkiye, Katar ve benzeri lkeler ise deiim kampnda yer aldlar. Bu yeni durum, bu 3 snr lkesinin PKKya kar Trkiyeye daha nce sunduklar desteklerini durdurup, tersi bir politika izlemelerine yol at. Bu politikann somut sonularndan biri, 5 Eyll 2011 tarihinde ran ve PJAK arasnda yaplan antlama olmutur.50 Bu antlamayla, PJAK rana kar yapt saldrlarn durdururken, randa bunun karlnda PKK/ PJAKn kamplarna dzenledii hava hareketlerini durdurdu. Suriye, ran ve Irakn uygulad basknn ortadan kalkmas,51 PKKya operasyonel kabiliyet ile geni manevra alan salarken, Trkiyeye kar daha rahat eylem yapabilme imkn sundu. Buna paralel olarak, Suriyedeki Baas rejiminin muhalifler karsnda mevzi kaybetmesi, lkenin belli blgelerindeki otoritesini yitirmesi, Suriyedeki en organize olmu gruplardan biri olan Krtlerin, ama zellikle de PKKya yaknlyla bilinen PYDnin bu durumdan istifade etmesini salad. Bu balamda, Esadn Temmuz aynda glerini Krtlerin youn yaad blgelerden ekmesi sonras PYDnin oluan bu boluu doldurmas, de-facto bir otonom sistemin domasna yol at. PKKda yer alan nemli orandaki Suriyeli says ve PYD ile PKK arasndaki organik balar dikkate alndnda, Suriyedeki gelimelerin Trkiyedeki Krt meselesini etkileyecei aikrdr. Yaanan bu gelimeler, Krt meselesinin artk blgesel bir mesele olduunu ve sadece i siyasette atlacak admlarla halledilmesinin gletiini gstermektedir. Dolaysyla, zerindeki blgesel basknn u anlk ortadan kalktn gren ve Suriyedeki olaylarn da kendi lehine gelitiini dnen rgt, hem Trkiye ile pazarlk masasna oturmak iin bir aciliyet hissetmemekte hem de u anda masaya otursa da neyi talep etmesi gerektiini netletirememektedir. Dolaysyla, Suriyedeki denklem ile oradaki Krtlerin ne elde edecekleri durumu netleene kadar (blgesel gelimeler netlik kazanana kadar), Trkiyenin PKK ile mcadelesinde esasl-yapsal bir deiimin kaydedilmesi zor grnmektedir.

Yaanan bu gelimeler, Krt meselesinin artk blgesel bir mesele olduunu ve sadece i siyasette atlacak admlarla halledilmesinin gletiini gstermektedir.

6.4

Alk Grevlerinin Siyasal Yansmalar

Alk grevleri ile onun etrafnda yaanan gelimeler yln son ksmnda Krt meselesi balamnda yaanan en nemli olay olmutur. 12 Eyllde cezaevlerindeki PKK, PJAK ve KCKl tutuklular, Abdullah calana ynelik tecridin kalkmas, Anadilde savunma ve Anadilde eitim talepleriyle alk grevine baladlar. 64 kiiyle balayan bu eylem ksa bir sre sonra dier cezaevlerine de srayp, bini akn bir sayya ulat. Balang aamasnda, kamuoyunda ok fazla ilgi grmeyen bu grev, krknc gnlerine yaklanca hem durumun ciddiyetinin artmas, hem yaplan kitlesel destek eylemleri ve BDPnin
49. Cengiz andar: Ortadouda snrlar deiecek, Trkiye de buna dahil..., t24.com.tr, 26.11.2012. http://t24.com.tr/haber/cengiz-candar-ortadoguda-sinirlar-degisecek-turkiye-de-buna-dahil/218234 50. Detayl bilgi iin bkz. Murat Karaylann ANF ile yapt mlakat. http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=67915 51. Murat Karaylan, ANFye verdii mlakatta Trkiye ile Suriye arasndaki ilikilerin bozulmas zerine Suriyenin kendilerine kar yrtt mcadeleyi durduunu belirtiyor. Mlakatn tamam iin bkz. http://www.firatnews.com/index.php?rupel=nuce&nuceID=67915

35

S E TA A N A L Z

bu konuyu srekli ilemesi, hem de yazar ve aydn evrelerinin bu konuyla alakal aklamalar meseleyi, Trkiyenin ve kamuoyunun gndemine sokmay baard. Alk grevlerine kar Hkmet iki ayakl bir strateji izledi; Babakan bu eylemle trajediden siyaset devirilmeye alldn savunup bu erevede dile getirilen taleplere kar tavizsiz bir tavr alrken -hatta idam konusunu tekrardan gndeme getirip kar hamle yaparken-; Adalet Bakan nce grevin 43. gnnde Sincandaki tutuklularla, daha sonra da BDP Genel Bakan Demirta ile grerek, Blent Arn da eylemcilere grev brakma arlarnda bulunarak, grevi can kayb olmadan diyalogla zmeye alt. Yaplan grmeler sonucunda Abdullah calann kardei Mehmet calann mralya gidip abisiyle grmesi konusunda mutabakat saland. Yaplan grmede Abdullah calan, alk grevlerinin amacna ulatn dolaysyla da bu greve derhal son verilmesi gerektiini ifade edince, 18 Kasmda, alk grevlerinin 67. gnnde, tutuklular grevi sonlandrdklarn akladlar. Alk grevleri araclyla ortaya konulan talepler, sre boyunca yaananlar ve bitirilme ekli u hususlara iaret etmektedir. Birincisi, talepten biri olan anadilde eitime dair herhangi bir dzenlemenin yaplmam olmas, yaplacana dair de ne bir sylemin ne de bir takvimin ortaya konulmam olmasna ramen grevin bitirilmesi ile anadilde savunmann da zaten AK Partinin kongrede aklad 63 maddelik siyaset vizyon belgesinde yer alm olduu beraber deerlendirildiinde, grevin asl amacnn calann zerindeki tecridin kaldrlmas ve onun Krt meselesinde ana aktr olduunun tescil edilmesinin oluturduu anlalmaktadr. kincisi, anadilde savunmann, bu hakkn sz edilen siyaset vizyon belgesinde yer almasna ramen, hala bir kavga konusu olmas, rgtn, elde edilen/edilecek haklarn hkmetin uygulad demokratikleme paketinin bir paras olarak deil de kendilerinin giritii bir kavgann sonucunda elde edildii algsn toplumda uyandrmak istemesinin sonucudur. 2012 senesinde olan bitenler 2013 senesinin de diyalog-mcadele geriliminde bir yl olacan haber verirken Suriye sorunu mcadelenin sonucunu belirlemek bakmndan sembolik bir anlam tamaktadr. Suriyede Esad rejiminin sonlanmas veya gidiinin uzamas PKKnn eylemlilik sreciyle yakndan ilgilidir. Esadn gidiinin ertelenmesi PKK eylemlerinin artmasna zemin hazrlayacak ve bahar dneminde rgt yeniden eylemlere balayacaktr. Bu balamda k sreci, kalc bir uzlama salanmas ve gven artrc admlarn atlmas noktasnda tarihi bir ilev grebilir.

Hkmet, bir yandan Krt meselesinin hak ihlallerinden kaynaklanan unsurlarn demokratik reformlarla zme iradesini srdrrken, te taraftan da PKKnn ykselttii iddet dalgasna kar etkili bir terrle mcadele stratejisini hayata geirmektedir.

6.5

Sonu: zm ama Nasl?

36

Hkmet, bir yandan Krt meselesinin hak ihlallerinden kaynaklanan unsurlarn demokratik reformlarla zme iradesini srdrrken, te taraftan da PKKnn ykselttii iddet dalgasna kar etkili bir terrle mcadele stratejisini hayata geirmektedir. Bu e zamanl iki farkl strateji, doal olarak birbirini etkilemekte ve gvenlik n plandayken demokratik reformlar gndemin arka sralarna dmektedir. Bu erevede, 2012de PKKnn katmanl mcadele stratejisi dolaysyla ykselen iddet, siyasi gndemin gvenliki bir iklime teslim olmasna yol amtr. Oysa 2012 yl boyunca, bu iki strateji, e zamanl olarak yrtld. Gvenliki politika ve sylemin ska kullanld yln ilk dnemini, Krtenin okullarda semeli ders

2 0 1 2 D E S YA S E T

olarak okul mfredatlarna sokulmas gibi demokratik admlar takip etti.52 2012nin ilk yarsna terrle mcadele sylemi damgasn vururken; senenin geri kalan ksmna siyasetle mzakere sylemi hkim oldu.53 Bu ksmi yumuama, Leyla Zanann Babakann bu sorunu zebileceine inandn aklamas sonras yaplan ErdoanZana grmesi ile daha da iyimser bir yne evrildi. eride bunlar yaanrken, Suriye krizinin Krt boyutunun gl bir ekilde ortaya kmas, hkmeti Barzani zerinden bir zm arama formlne itti. AK Partinin kongrede datt 63 maddelik siyaset vizyonu belgesinde yer alan Anadilde savunmann sorun olmaktan karlmas, Anadilde kamu hizmetlerine eriim ve Mevzuatta etnik ayrmclk algs yaratan btn hkmlerin ayklanmas54 gibi hedefleri ile babakan veya hkmet kanadndan farkl yetkililerden mzakere grmelerinin tekrardan balayabileceine dair beyanatlar,55 Krt meselesinde yln ikinci yarsndan itibaren ibrenin yeniden diyalog ve mzakere eksenli bir zme kaydna iaret etmektedir. Hassas olan bu dnemde, iyi planlanmam bir politik hamlenin bu sreci yeniden tersine evirme potansiyeli mevcuttur. Bu balamda, son gnlerde yaanan dokunulmazlk tartmasnn evrilecei yn diyalog/mzakere ekseninde gelien olumlu iklimi deitirme potansiyeline sahiptir. 14 Temmuz 2011de gerekleen Silvan saldrsyla yeniden tedavle sokulan gvenliki perspektif, 2012de ykselen iddet dalgas ve gerekleen yksek can kayplar eklinde yaand. Bununla birlikte, Suriye krizinin derinlemesi ve PKKnn PYD zerinden mcadeleyi Suriyeyi de ierecek ekilde geniletme hesaplar, meselenin blgesel ve uluslararas boyutunu belirginletirdi. Bugnden grnen, Trkiyenin mzakere ve mcadele, siyaset ve gvenlik parametrelerini birlikte hesaba katan bir sorunu ynetme ve zme kavuturma perspektifini srdreceidir. Trkiye, bir yandan Krt meselesini zme iradesini srdrerek demokratik hak temelli reform srecini srdrecek, te taraftan da PKKy etkisizletirmeye ve silahszlandrmaya ynelik bir mcadele stratejisini devam ettirecektir. Ulusal ve blgesel g odaklarnn sorunu ynlendirme kapasitelerinin varln srdrmesi ve PKK nderliindeki Krt siyasetinin silah brakmaya hazr olmay, mzakere seeneinden sonu alnmasn zorlatrmakta ve demokratik reformlarn siyasal iklimi yumuatmasn engellemektedir. Dolaysyla, siyasal iklimin gvenliki kayglara teslim oluunun ncelikli sorumlusu, Trkiyenin mevcut siyasal sistemi silahl mcadeleye gerek brakmayacak ekilde siyasal mcadeleye akken, Krt meselesinin zmne ilikin kayglardan te Krt hareketinin ikbal kayglar dolaysyla Krt siyasetinin silahl mcadeleyi fetiletirmesidir. Ancak, bu tespit, Trkiyeyi ynetme sorumluluunu stlenen AK Partinin yrtt politikann siyasal balamn anlamamza yardmc olsa da, AK Partinin zm sorumluluunu azaltmamaktadr. Bu erevede, yukarda da vurguland zere, anlalabilir gerekelere yaslansa da, 2012 ylnda, zmden ok sorunun konuulmu olmas, umuttan ok kaygnn hkim olmas, alm siyasetinden te gvenlik kayglarnn siyasal gndemi megul et52. Bununla alakal kapsaml bir aklama iin bkz. http://www.ntvmsnbc.com/id/25381268/

PKK nderliindeki Krt siyasetinin silah brakmaya hazr olmay, mzakere seeneinden sonu alnmasn zorlatrmakta ve demokratik reformlarn siyasal iklimi yumuatmasn engellemektedir.

53. Babakan Erdoann BDPyi siyasi muhatap olarak grdne dair beyanat ile BDP Genel Bakan Selahattin Demirtan buna cevab iin bkz. http://www.haberturk.com/gundem/haber/744311-hicbir-zaman-diyalog-kapisini-kapatmadik 54. Bu maddelerin hepsine ulamak iin bkz. http://www.haber7.com/partiler/haber/934507-ak-partinin-63-maddelik-hedefinde-ne-var 55. Gerekirse mralyla grlr, Sabah, 27.09.2012. http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/09/27/erdogan-gerekirse-imraliyla-gorusulur

37

S E TA A N A L Z

mesi, nemli bir sknt olarak not edilmelidir. AK Parti, her hangi bir koul altnda silah brakma seeneini gndemine almad iin iddet ve terre sarlan PKKnn, gvenlik paradigmasn siyasal iklime hkim klma stratejisine teslim olmamaldr. PKKnn arzulad, terrle mcadele perspektifinin demokratik-siyasal zm perspektifinden daha fazla gndemi megul etmesidir. Terr ve terrle mcadele, gndemi megul ettike, toplumsal ayrma zemini de glenmektedir. AK Parti, demokratik-siyasal zm stratejisine ynelik inancn ve kararlln srdrd, bu kararll, Krte semeli ders uygulamasn balatma, anadilde savunmay mmkn klma ve anadilde kamu hizmetlerini salamay taahht etme zerinden gsterdii halde, 2012 yl boyunca, terrle mcadele perspektifinin siyasal gndeme hkim olmasna engel ol(a)mamtr. nmzdeki yllarda, PKKnn ngrd toplumsal ayrma stratejisini boa karmak zere, AK Partinin terrle mcadele gndeminin siyasal iklime hakim olmasnn nne geerek, toplumun her kesimine umut alayacak bir demokratikleme perspektifini tedavlde tutmas yararl olacaktr.

AK Parti, her hangi bir koul altnda silah brakma seeneini gndemine almad iin iddet ve terre sarlan PKKnn, gvenlik paradigmasn siyasal iklime hkim klma stratejisine teslim olmamaldr.

KRONOLOJ 29 Aralk 2011

GVENLK-DYALOG EKSENNDE PKK VE KRT MESELES F-16 sava uaklar, nsansz Hava Aralarndan (HA) gelen grntler zerine PKKl sandklar Iraktan kaak mazot getiren vatandalar bombalad. rnakn Uludere ilesine bal Ortasu Kyne yakn snr blgesinde meydana gelen olayda, 35 vatanda yaamn yitirdi. BDP Genel Bakan Selahattin Demirta, partinin Meclis grup toplantsnda yapt konumada, Krt sorunun zm iin hkmetle diyalog kurmaya hazr olduklarn syledi. PKK silah brakmadka mzakere olmayacan vurgulayan Babakan Erdoan, her eye ramen BDPyi siyasi muhatap olarak grdklerini belirtti. Leyla Zana, Babakan Erdoan iin, Ben onun bu ii zeceine inanyorum. Buna dair umudumu da, inancm da asla yitirmedim. Yitirmek de istemiyorum dedi. Babakan Erdoan Diyarbakr Bamsz Milletvekili Leyla Zanay kabul etti. Blgesel Krt Ynetimi lideri Mesut Barzani, 4 gn sren toplantlar sonucu Suriye Krtleri arasnda birliktelii salayarak taraflarla birlik fotoraf ektirdi. Esadn askerlerinin amda muhaliflerle mcadele iin lkenin kuzeyinden ekmesini frsat bilen PKKya yaknlyla bilinen PYD birok kentte kontrol ele geirdiini duyurdu. CHP Tunceli milletvekili Hseyin Aygn, PKKllar tarafndan karld ve iki gn sonra serbest brakld. Hakkrinin emdinli ilesine giden 9u BDPli 10 milletvekili, yol kesen PKKllarla kucaklat. PKK, Gaziantepte Karyaka polis merkezi yaknlarnda bomba ykl arala saldr dzenledi. Olayda 9 kii hayatn kaybetti, 66 kii de yaraland. Babakan Erdoan, emdinlide PKKllarla kuaklaan 9u BDPli 10 milletvekilinin dokunulmazlklarnn kaldrlaca sinyali verdi. Cezaevlerindeki PKK, PJAK ve KCKl tutuklular Abdullah calana ynelik tecridin kalkmas, Anadilde savunma ve Anadilde eitim ile ilgili admlar atlmas talepleriyle alk grevine baladlar. Milli Eitim Bakanl, ortaokullarda okutulacak Krte ders mfredatn tamamlad. Adalet Bakan Sadullah Ergin alk grevinin 43. gnnde Sincan Cezaevinde alk grevindeki tutuklu ve hkmllerle grt. Anadilde savunma hakkn dzenleyen taslak TBMM nsan Haklar Komisyonundan geti. Abdullah calan, cezaevlerindeki PKK ve KCKl tutuklularn srdrd alk grevlerinin bir an nce bitirilmesi iin kardei Mehmet calan araclyla ar yapt. Van Bamsz Milletvekili Aysel Tuluk ile 9 BDPli milletvekilinin dokunulmazlnn kaldrlmasna ilikin Babakanlk Tezkeresi, TBMM Bakanlna sunuldu.

3 Nisan 2012

21 Mays 2012 14 Haziran 2012 30 Haziran 2012 12 Temmuz 2012 22 Temmuz 2012

12 Austos 2012 17 Austos 2012 20 Austos 2012 1 Eyll 2012 12 Eyll 2012

12 Eyll 2012 24 Ekim 2012 15 Kasm 2012 17 Kasm 2012

38
27 Kasm 2012

2 0 1 2 D E S YA S E T

7. SONU
Trkiye, 2012 yln, 12 Eyll (2010) referandumu ve 12 Haziran (2011) seimlerinin siyasal yansmalaryla geirdi. Bu iki kritik eik, vesayetten arndrlm demokratik bir Trkiyeyi ina etmek ynnde verdikleri mesajla, btn siyasi aktr, kurum ve kesimlerin siyaset zeminini deitirdi. Ancak, Trkiyenin 2014 ve 2015 yllarnda srasyla yerel, Cumhurbakanl ve genel seimleri gerekletirecek olmas, siyasi aktr ve partilerin, ina srecindeki performanslar zerinde etkili oldu. Bu durum, 2012 ylnn doru yorumlanmas iin 2010-2015 dnemini kapsayan daha geni bir lein kullanlmasn zorunlu klmaktadr. 2012 ncesindeki gelimeler, siyasi aktrlere demokratik Trkiyeyi ina etmek ynnde bir misyon yklerken, 2012 sonrasndaki seim eikleri de siyasi aktrlerin muhtemel semen direncini dikkate alarak mutedil bir demokratikleme sreci srdrmesine yol at. Bu erevede, siyasal sistemi vesayetten arndrarak demokratikletirme misyonunun, zamann ruhuna uygun bir ekilde, kendi doal mecrasnda yava admlarla ilerlediini inkr etmemekle beraber, 2014-2015 yllarnda gerekleecek seim maratonu hayaletinin, 2012 ylnda, siyasi aktrlerin karar alma srelerini etkileyici bir ilev grdn sylemek mmkn. Siyasetin gndemini megul eden meselelerin nemli bir ksm, kaynan 12 Eyll 2010 referandumundan ald. Bu dnemete yaplan Anayasa deiiklii, 12 Eyll 1980 darbesinin 2012 ylnda yarg nne kmasn olanakl kld. Bylece yarg, Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir fiili darbenin sorumlularndan hesap sormu oldu. TBMM ats altnda kurulan Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonunun almalar da yasama organnn darbeyle yzleme srecine mdahil olmasn beraberinde getirdi. Referandumla gndeme gelerek 2011 seimlerinde toplumdan vize alan bir baka mesele ise yeni Anayasa almalaryd. Mecliste temsil edilen drt partinin oluturduu ve oybirlii esasna gre alan Anayasa Uzlama Komisyonu, 2012 ylnn sonuna kadar tamamlanmas ngrlen taslak metin konusunda arzulanan gelimeyi salayamad. te yandan yeni bir Anayasa ihtiyacnn toplumun her kesimince kabul edildii bir ortamda taslak zerinde yaanan anlamazlklarn yorumlanmas iin yakn gelecekte Trkiyeyi bekleyen sreleri deerlendirmek gerekmektedir. 2014-2015 dneminde yaplmas planlanan yerel ve genel seimler ile Cumhurbakan seimi, kukusuz Trkiyenin mevcut siyasi tartmalarnda nemli bir referans noktas olarak ilev grmektedir. Yukarda yeni Anayasa yazm sreci zerinden aklamaya altmz 2012 ylnn, gemiin miras ile gelecein hayaleti arasndaki skmln, siyasi partilerin performans zerinden de test etmek mmkn. Siyasi partiler, yaklaan seim maratonu dolaysyla sylem ve politikalarn yeni siyasal yapya adapte etmekte zorlandlar. Bu erevede, yaklaan seimlerin, siyasi partilerin sylem ve politikalarnda, yeni siyasal zemine uygun, yapsal deiiklikler yapmay engelleyici bir ilev grdn sylemek yanl olmaz. AK Parti, tznde yer alan dnem maddesi nedeniyle Babakan Erdoan sonrasnda izleyecei yol haritasn izmeye alrken, CHP cephesinde Kldarolunun ulusalclar ve sosyal demokratlar arasnda izledii denge siyaseti de mevcut semeni kstrmeden yeni kitlelere almak hesabna dayand. 2010 referandumunda semeni etkileyemeyen, 12 Haziran seimlerinde ise baraj tehlikesini youn ekilde hisseden

2012 ylnn doru yorumlanmas iin 2010-2015 dnemini kapsayan daha geni bir lein kullanlmas gerekir.

39

S E TA A N A L Z

MHP, Batl semenin beklentilerini karlarken geleneksel kitleyi geri kazanma arzusu sergiledi. BDP ise enerjisini toplumun genelini ilgilendiren meseleler yerine Krt meselesi ve Arap devrimleri sonras yaanan blgesel dnme hasretmi gzkt. Siyasi aktrlerin tutum ve davranlarna yansyan bu bask, hi kukusuz, yeni Trkiyeyi ina srecini yavalatc bir etkiye yol at. Bu erevede, seim maratonunun nihayete erecei 2015 ylna kadar, ina srecinin kendi doal mecrasnda, aktrlere siyasal maliyetler retmeyecek, ksmi ve paral demokratikleme admlaryla yol alaca ngrlebilir.

40

Trkiye, 2012 yln, vesayet sisteminin siyasal denklem zerindeki arln yitirmesini sembolize eden 12 Eyll (2010) referandumu ve demokratik ilkelere dayal yeni Trkiyeyi ina srecinin toplumdan vize almasn sembolize eden 12 Haziran (2011) seimlerinin siyasal yansmalaryla geirdi. Bu iki kritik eik, btn siyasi aktr, kurum ve kesimlerin siyaset zeminini deitirdi. Ancak, Trkiyenin 2014 ve 2015 yllarnda srasyla yerel, Cumhurbakanl ve genel seimleri gerekletirecek olmas, siyasi aktr ve partilerin, ina srecindeki performanslar zerinde etkili oldu. Siyasi partiler, bir taraftan, 12 Eyll referandumu ve 12 Haziran seimlerinin verdii demokratik reform ve yeni Trkiyeyi ina mesajna bigne kalamazken, te taraftan, seim maratonu arifesinde radikal bir siyasal hamlede bulunmaktan da ekindiler. Bu gerilimli siyasal psikoloji, 2012de demokratik siyasal iklimin kk admlarla tahkim edilmesini olanakl klarken, kapsaml bir siyasal reform srecinin yaanmasn da imknsz kld. Elinizdeki analizde, siyasi partilerin bu gerilimli siyasal psikolojinin etkisi altnda yaanan 2012 ylndaki performanslar mercek altna alnrken, siyasal faaliyetin iki deimez gndem maddesi olan vesayetle mcadele-darbelerle yzleme ve PKKnn silahszlandrlmas-Krt sorununun zm balklarnda kaydedilen gelimelere deinilmektedir.

HATEM ETE, Direktr, SETA Siyaset Aratrmalar GALP DALAY, Aratrma Asistan, SETA Siyaset Aratrmalar SAM ORUN ERSAY, Doktora rencisi, Galatasaray niversitesi DOAN EKNAT, Aratrma Asistan, SETA Siyaset Aratrmalar

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org