5.

ASANSR MEKANK DZAYNI

Yaygn olarak binalarda tesis edilen halatla tahrik edilen asansrlerin genel blmleri ile kullanlan makina paralar ile ekil 44'de gsterilmitir. Belli balca blmleri ise unlardr : Asansr Kuyusu (Boluu) Kabin Klavuz Raylar Ask Eleman (Tel halat) Son Kat alteri Asansr Makinas Paten Elektrik Donanm Makina Dairesi Kat Kaplar Kar Arlk Hz Reglatr Parat Dzeni Tamponlar Kumanda Dzeni

Kontrol paneli Motor jeneratr Klavuz raylar Ask halatlar Patenler Kap mekanizmas

Kumanda panosu Asansr makinas Hz reglatr Saptrma kasna

Son kat alteri

Kap Kabin iskeleti

Kabin etei Parat dzeni Fleksible kablo

Kar arlk Kat kaps Kar arlk ray Kesici Tampon Tampon asisi En alt kat alteri Hz reglatr germe dzeni

ekil 44. Asansr tesisine ait blmler

90

5.1. Asansr Kuyusu (Boluu) Asansr kuyusu asansr hz ve kabin boyutlarna gre dizayn edilen ve kabin ile kar arln dey dorultu boyunca iinde hareket ettii, etraf yanmaya kar dayankl duvarlarla evrilmi olan boluktur. Kabinin en son duraklarda bulunma durumuna gre, stte ve altta belirli miktarlarda emniyet boluklar vardr. st bolua baca, alt bolua kuyu ad verilebilir. Asansr boluu duvarlar tabandan tavana kadar tula, beton perde, elik konstrksiyon ile yaplm olmaldr. Kuyu duvar malzemesi olarak ahap malzeme kesinlikle kullanlmamaldr. ki veya daha fazla kabin ayn kuyu iinde altrlacaksa, iki kabin arasna koruyucu bir paravan konulmaldr. Asansr boluunda rahat almay salamak iin braklmas gereken minimum mesafeler ekil 45'de gsterilmitir.

ekil 45. Asansr boluunda braklmas gereken mesafeler 5.2. Makina Dairesi Asansr makinas ve kumanda tablosunun, ana alter, hz reglatr ve saptrma makarasn da bulunduu kapal mekana makina dairesi denir. Makina dairesi, ok kez asansr boluu stnde olduu gibi, altta veya yanda da yaplabilir. Makina dairesi d etkenlerden korunmu, rutubetsiz, yeteri aydnlkta (en az 200 lx), gei yolu ve kaplarn en az 1.8 metre yksekliinde ve 0.6 metre geniliinde olduu, iyice havalandrlm, ortam scakl 5C ila 40C olmal ve amayan kapal mekan olmaldr. Binann kullanm zelliine ve makina dairesinin konumuna gre ses ve titreimleri absorbe edici ekilde dizayn edilmelidir. Makina dairesinin bir kaps veya kapa bulunmal ve kilitli olarak durmaldr. Makina dairesi demesinde, zemin mukavemeti 350 daN/m2 olacak ekilde tayc elaman olarak elik konstrksiyon veya betornarme kullanlmaldr. Makina dairesine ait genel bir grn ekil 46'da verilmitir.

91

ekil 46. Makina dairesi genel grn Montaj ve bakmn kolaylkla yaplabilmesi iin asansr vinci ve kumanda tablosunun nnde minimum 0.7 m boluk braklmaldr. Motor nitesi ile tavan arasnda ise 0,5 m den az mesafe kalmamaldr. Makina dairesi iinde bulunan kuyu kapaklar makina dairesine doru tamamen alabilmeli veya aldktan sonra sabit tutturulmaldr. Merdivenler dorudan doruya makina dairesine ulamal, ara mekanlardan geilmemelidir. Makina dairesine bir kapaktan giriliyorsa, kapak bir insann kolaylkla geebilecei boyutlarda (en az 0.8 m x 0.8 m) olmaldr. Merdivenler yatay ile 70 ila 76 aras oluturacak ekilde ve st ucuna bitiik olan, kolayca ulalabilecek tutamaklardan olumaldr. Makina dairesine ve dier asansrler ilgili boluklara ait boyutlar Tablo 72'de kabin anma ykne gre verilmitir (ekil 47).

Makina dairesine giri Seyahat mesafesi Kat ykseklii

ekil 47. Makina dairesine ait temel boyular

Giri

92 Tablo 72. Makina Dairesine Ait Boyutlar [mm]

Kabin Yk 400 630 800 1000 1250 1600 Kabin Boyutlar Kuyu Boyutlar CW Cd Ch WW Wd 1100 950 2200 1800 1600 1100 1400 2200 1800 2100 1350 1400 2200 1900 2300 1600 1400 2300 2400 2300 1950 1400 2300 2600 2300 1950 1750 2300 2600 2600 Kabin Girileri EW Eh 800 2000 800 2000 800 2000 1100 2100 1100 2100 1100 2100 Kuyu Makina Dairesi Boyutlar Ph Sh Ra m2 Rw Rd Rh 1500 4000 7,5 2200 3200 2300 1700 4200 15 2500 3700 2600 1700 4200 15 2500 3700 2600 1800 4200 20 3200 4900 2700 1900 4400 22 3200 4900 2700 1900 4400 25 3200 5500 2800

Aydnlatma tesisat, elektrik motor besleme hattndan ayr olmaldr. Asansr makinasnn normal almasn temin etmek iin makina dairesi doal veya mekanik olarak havalandrlmaldr. 5.3. Kabin Asansr kabini yk ve insanlarn katlar arasnda tanmasnda kullanlan elik profil iskeleti ile ask halatlarna bal, kapl veya kapsz olabilen elik konstrksiyonlardr. Kabinler elik bir zemin ve tayc bir iskeletten meydana getirilir. Kabin iskeleti yan duvarlar ve tavanla kaplanarak kapal bir hacim yaratrlr. Kabinler asansr trafik durumuna ve tadklar yk miktar ve cinsine gre ekillendirilir. Kabin, duvar ve tavan kalnl en az 2 mm satan olmal eni ve boyu arasnda en az 0.5 oran bulunmaldr. Kabin malzemesi olarak farkl malzemeler kullanlabilir ancak aranacak temel nitelik salamlk ve kolayca tutumamaldr. Korumal camlarn kalnl en az 4 mm, telli camlarn kalnl ise en az 6 mm olmaldr. Kabin konstrksiyonlar ekil 48'de grlmektedir.
st kiri

Yan destek Kabin

Platform

ekil 48. Kabin konstrksiyonlar

93 Asansr kabinleri kapl ve kapsz olmak zere iki tarzda bulunabilir. Kabin kapasnn bulunmamas halinde giri ynndeki kuyu duvarnn sval ve przsz olmaldr. Taban alan, fazla yklenmemesi iin, tanan insan saysna gre stten snrlandrlmtr. Otomatik kumandal asansrlerde, kabin iinde kat kumanda, alarm ve durdurma dmeleri takm, ya da vatmanl asansrlerde kumanda kolu vardr. Otomatik kapllarda kabin iinde kat gstergesi de bulunur. Klavuz raylara 4 noktada dayanan kayc elemanlar, ya da lastik rulolar kabinin dtan alt ve st blmlerine konulur. Asansr parat dzeni kabinin st, ya da alt kirilerine yerletirilir. Basit yk ve inaat asansrlerinde, kabin yerine yk platformu uygulanr. nsan tayan asansrlerde kabin iinde estetik ve konfora zen gsterilir. Hasta tayan asansrn kabini, sedye arabas ve srcsn alacak lde derin yaplr. Palanga sistemi uygulanan asansr sistemlerinde, kabin altna balanan makara gruplar ise ekil 49'da grld gibi tertiplenmelidir.

ekil 49. Saptrma makaralarnn kabine balants 5.4. Patenler Kabin ve kar arlk ayr ayr klavuz rayna patenler ile alt ve st ksmlarndan klavuzlanmaktadr. Klavuzlama yapan patenler, (a) kayan paten, (b) dner paten, (c) tekerlekli patenler olmak zere 3 ayr tiptedir (ekil 50).

(a)

(b) ekil 50. Klavuzlamada kullanlan patenler

(c)

Kayan patenler, 2 m/s altndaki orta ve dk hzda alan asansrlerde kullanlmaktadr. Kayma sresi, kabin hareketine ilave bir kuvvet yaratabilmekte ve klavuz raylara sabit basn uygulamaktadr. Pabularn gvdesi dkme demirden,

94 tampon blgesi neopran veya benzeri zellikte plastik esasl malzemeden imal edilir. Anma dayanklln arttrmak ve daha uzun mr salamak iin molibdendislfat ilave edilmektedir. Klavuz raylar otomatik olarak gresle yalanmak suretiyle srtnme direnci azaltlmakta ve alma koullar iyiletirilmektedir. Dner patenler, yksek hzl asansrlerde tercih edilmektedir. Ancak yumuak bir kullanm ve srtnme kayplarnn azltlmas nedeniyle gten kazan salamas nedeniyle orta hzl asansrlerde de kullanlmaktadr. Tekerlekli patenler, klavuz raylara srekli temas halinde bulunan adet kendi etrafnda dnebilen ve rulmanl yatakl tekerlekten olumaktadr. Tekerlekler, plastik veya poliretandan imal edildiinden titreimler olduka azaltlmtr ve sessiz alma, dk srtnme saladkalrndan tercih edilmektedir. Tekerlekli patenlerin bulunduu klavuz raylar yalanmam olarak bulunmaldr. 5.5. Kat Kaplar Asansr duraklarndaki kaplar basit, yar otomatik (arpma kap), ya da tam otomatik olabilir (ekil 51). Her trl halde, gvenlik iin, kap tam kapanmadan ve srgl emniyet salanmadan kabin hareket etmemeli, ayn zamanda, kabinin bulunmad durakta kat kaps almamaldr. Kat kaplar alma biimlerine gre snflandrlabilir: Tek ve ift kanatl arpma kap (ekil 51a) Katlanabilir veya yana toplamal kap (ekil 51b) Ortadan alan kap (ekil 51c) Yukar kaymal kap (ekil 51d) zel kaplar

(b) (a)

(c)

(d)

ekil 51. Asansrlerde kullanlan kaplar

95 Asansrn kullanm ekline ve tama kapasitesine uygun kap seilmelidir. Kaplar en ksa zamanda alp kapanabilmeli ve insanlarn ayn anda giri-k yapabilmesine imkan vermelidir. Standart asansr kaplarn genilikleri 700 ila 1100 mm arasnda, ykseklii ise 2000 mm olacak tarzdadr. Yk asansrleri genellikle ift kapl olarak yaplrlar. Kat kaplarnda cam pencere bulunacaksa demeden 1150 mm ykseklikte ve 100 mm geniliinde 600 mm uzunluunda olmaldr. Kap konta, her asansr kaps bir elektrikli kontakla donatlmtr. Bu kontak kap iyice kapanmadka kontrol devresini keserek kabinin hareketine engel olmas, ini ve binilerdeki emniyet asndan olduka nemlidir. Kat kap kontann alma prensibi ekil 52'de grlmektedir.

ekil 52. Kap konta Otomatik kontrol sistemi ile alan asansrlerde yolcuya kat ve kabin kaplarn kapatp kabine girdikten sonra gidecei kat dmesine basmas iin be ila on saniyelik bir zaman braklr. Bu, zaman rleleri ile salanabilecei gibi gecikme ile kapanan kabin kap konta ile de salanabilir. Bu zaman sresince katlardan kumanda imkansz hale sokulmu asansr yolcunun kumandasna tahsis edilmitir. Bu srada yolcunun, istei katn kabin iindeki kumanda dmesine basp asansr harekete geirmesi gerekir. Yolcu bu zaman sresince kumanda dmesine basmazsa kabin katlarn birinden arlabilir. Kap ama/kapama mekanizmasna ait bir rnek ekil 53'de gsterilmitir.

ekil 53. Kap ama/kapama mekanizmas

96 5.6. Klavuz Raylar Klavuz raylar asansr tesisinde kabini ve kar arl dey hareketlerde ayr ayr klavuzlamak ve yatay hareketlerini minimuma indirmek, parat tertibatnn almas durumunda kabini durdurmak maksadyla kullanlr. Kabin ve kar arln dey dorultularn korur, dnmesini engellerler. Ayn zamanda, parat dzeninin kabini tutmak iin kullanaca elemanlar raylardr. Genellikle souk ekme elik T-profilleri kullanlr. Kar arlk iin, gergin yuvarlak profili elik ubuktan, ya da kebentten yaplabilir. Asansr klavuz raylar ve balama pabular TS 4789 (4/1986) da ele alnmtr. Kabin ve kar arlk en azndan iki rijit elik klavuz ray tarafndan klavuzlanmaldr. Bu raylar ekme gerilmesi 370 N/mm2 ile 520 N/mm2 arasnda olan yap eliklerinden imal edilir. Klavuz raynn yzey sertlii 3.2 m < Ra < 6.3 m arasndadr. Klavuz raylar ISO 7455, DIN 15311 veya TS 4789 standartlarna uygun olarak Tablo 73'de verilen malzemelerden imal edilmektedir.

Tablo 73. Ray malzemeleri

Ray Standard ISO 7465 DIN 15311 BS 5655 / 9 ANSI A17-1 UNI 7465 AFNOR 82/251 Souk ekilmi FE 360 B St 37 - 2 4360 / 40A FE 360 B E 24-2 lenmi FE 430 B St 44-2 4360 / 43A ASFM - A36 FE 430 B E 28-2

Klavuz raylarn dik ve aralarndaki mesafenin btn uzunluklar boyunca sabit olmas nemlidir. Ayrca klavuz raylarnn flanlarnn arka ksmlar balant levhas iin dz bir sath oluturucak ekilde ilenmitir. Balant levhas klavuz raylarn u ksmndan en az 4 cvata ile tespit edilmeli ve kalnl klavuz ray kalnl kadar alnmaldr. Klavuz ray en alt uta kuyu iinde desteklenmeli ve btn bir ray boyunca destekler belli aralklarla yerletirilmelidir. Destekler balantlar ve destek duvarlar yatay kuvvetleri dengeleyecek dzeyde olmaldr. ISO 7465 standardnda verilen ve ekil 54de gsterilen souk ekilmi ve ilenmi rayn teknik lleri Tablo 74'de ve fiziksel zellikleri Tablo 75de verilmitir

97

A grn

ekil 54. Asansr klavuz raylar Tablo 74. Klavuz ray lleri
Ray tipi T 45/A T 50/A T 70-2/A T 70-1/A T 70-3/B T 75-3/A T 75-3/B T 82/A T 89/A T 89/B T 90/A T 90/B T 125/B T 127-1/B T 127-2/B T 140-1/B T 140-2/B T 140-3/B
*

b 45.0 50.0 70.0 70.0 70.0 75.0 75.0 82.5 89.0 89.0 90.0 90.0 125.0 127.0 127.0 140.0 139.7 139.7

h 45.0 50.0 70.0 65.0 49.2 62.0 62.0 65.3 62.0 62.0 75.0 75.0 82.0 88.9 88.9 108.0 101.6 127.0

k 5.00 5.00 8.00 9.00 15.88 10.0 10.00 9.00 15.88 15.88 16.0 16.0 16.0 15.88 15.88 19.00 28.60 31.70

n 34.0 25.4 30.0 30.0 25.4 33.4 33.4 42.0 42.0 42.0 44.5 50.8 50.8 50.8 57.1

c 6.0 9.5 8.0 8.0 7.5 10.0 9.5 10.0 10.0 10.0 9.5 9.5 12.7 19.0 25.4

g
* * ** ***

7.9
****

7.0 6.0 7.9 7.9 8.0 8.0 9.0 7.9 12.7 12.7 14.3 17.5

f 9.5 9.0 8.3 11.1 11.1 10.0 10.0 12.0 11.1 15.9 15.9 17.0 25.4

m1 2 2 3 3 3 3 3 3 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4 6.4

m2 1.95 1.95 2.95 2.95 2.95 2.95 2.95 2.95 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37 6.37

t1 2.5 2.5 3.5 3.5 3.5 3.5 3.5 3.5 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14 7.14

t2 d 2 9 2 9 3 13 3 13 3 13 3 13 3 13 3 13 6.35 13 6.35 13 6.35 13 6.35 13 6.35 17 6.35 17 6.35 17 6.35 21.5 6.35 21.5 6.35 21.5

p = 5 mm ; ** p = 8 mm ; *** p = 7 mm ; **** p = 7,5 mm

A : souk ekilmi klavuz ray

B : ilenmi klavuz ray

98

Tablo 75. Klavuz ray fiziksel deerleri

Ray S 2 tipi 10 mm2 T 45/A 4.25 T 50/A 4.75 T 70-2/A 10.52 T 70-1/A 9.51 T 70-3/B 11.54 T 75-3/A 10.99 T 75-3/B 10.99 T 82/A 10.9 T 89/A 15.7 T 89/B 15.70 T 90/A 17.25 T 90/B 17.25 T 125/B 22.83 T 127-1/B 22.64 T 127-2/B 28.63 T 140-1/B 35.20 T 140-2/B 43.22 T 140-3/B 57.35 q kg/m 3.34 3.73 8.26 7.47 9.30 8.63 8.63 8.55 12.3 12.30 13.55 13.55 17.90 17.77 22.48 27.60 32.70 47.60 Jx Wx 4 3 10 mm 10 mm3 8.08 2.53 11.24 3.15 47.43 9.63 41.30 9.24 27.50 8.52 40.35 9.29 40.35 9.29 49.40 10.2 59.52 14.25 59.60 14.50 102.00 20.87 102.00 20.87 151.00 26.20 186.20 30.40 198.40 30.90 404.00 53.40 452.00 67.50 946.00 114.00
4

ix Jy Wy 4 4 3 mm 10 mm 10 mm3 13.8 3.84 1.71 15.4 5.25 2.10 21.2 23.13 6.61 20.9 18.65 5.35 15.2 25.80 7.54 19.2 26.49 7.06 19.2 26.49 7.06 21.3 30.50 7.40 19.5 52.40 11.80 19.5 52.50 11.80 24.3 52.60 11.80 24.3 52.60 11.80 25.7 159.00 25.40 28.6 148.00 23.40 26.3 230.00 36.20 33.9 310.00 44.30 32.5 365.00 52.30 40.6 488.00 70.00

iy mm 9.5 10.5 14.8 14.0 15.0 15.5 15.5 13.2 18.3 18.3 17.5 17.5 26.4 25.6 28.3 29.7 29.2 29.2

y mm 13.1 14.3 20.2 20.4 17.3 18.6 18.6 19.8 20.2 20.7 21.6 21.6 24.3 27.5 24.6 32.4 34.8 44.2

A : souk ekilmi klavuz ray

B : ilenmi klavuz ray

Klavuz raylarn birbirne eklenerek birletirilmesinde kullanlan ekil 55'de grlen balant levhasnn lleri Tablo 76'da verilmitir.

Kalnlk : v

ekil 55. Balant levhas

99 Tablo 76. Balant levhas ve elemanlar

Ray tipi d mm b2 mm 50 50 70 70 70 75 75 80 90 90 90 90 130 130 130 140 140 140 b3 mm 25 30 42 42 42 43 43 50.8 57.2 57.2 57.2 57.2 79.4 79.4 79.4 92.1 92.1 92.1 l1 mm 160 200 250 250 250 240 240 216 305 305 305 305 305 305 305 380 380 380 l2 mm 65 75 105 105 105 90 90 81 114.3 114.3 114.3 114.3 114.3 114.3 114.3 152.4 152.4 152.4 l3 mm 15 25 25 25 25 30 30 27 38.1 38.1 38.1 38.1 38.1 38.1 38.1 31.8 31.8 31.8 v mm 8 8 10 10 10 10 10 10 10/13 10/13 10/13 10/13 17 17 17 25 25 25 M8-25 M8-25 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M12-35 M20-65 M20-65 M20-65 A8 A8 A12 A12 A12 A12 A12 A12 A12 A12 A12 A12 A16 A16 A16 A20 A20 A20 T1 T1 T2 T2 T2 T2 T2 T2 T3 T3 T3 T3 T4 T4 T5 T5 T5 T5

T 45/A 9 T 50/A 9 T 70-2/A 9 T 70-1/A 13 T 70-3/B 13 T 75-3/A 13 T 75-3/B 13 T 82/A 13 T 89/A 13 T 89/B 13 T 90/A 13 T 90/B 13 T 125/B 17 T 127-1/B 17 T 127-2/B 17 T 140-1/B 21.5 T 140-2/B 21.5 T 140-3/B 21.5

A : souk ekilmi klavuz ray

B : ilenmi klavuz ray

Klavuz raylarn balant plakalarna balamaya yarayan balant paras ekil 56'da gsterilmi ve temel lleri ise Tablo 77'de verilmitir.

ekil 56. Klavuz ray balant paras Tablo 77. Ray balant parasnn boyutlar [mm]
T1 T2 T3 T4 T5 M10 M12 M14 M16 M18 A 32 39 45 50 55 B 23 27 30 34 37 C 16 19 21 22 22 D 12 15 18,5 20,5 23 E 5,5 7,3 9,5 10,5 13 F 5 6,5 8 8,5 11 G 11 13 13 15 17 H 23 27 34 40 42

100 Klavuz raylarn asansr kuyusuna tespitinde kullanlan dier yntemler ekil 57'de gsterilmitir.

ekil 57. Klavuz ray tespitleri 5.7. Kar Arlk Kabin arln ve tam ykn de 0,4 ya da 0,5'ini karlayacak deerde seilir. Kolay tanabilmesi ve miktar ayarlanmas bakmndan birbiriyle balanabilecek dkme demir paralar halinde yaplr. Kar arlk elik bir ereve yardmc arlklar ve elik ereveye tutturulmu ynlendirme elemanlarndan olumaktadr. Yardmc arlklar genellikle dkme demirden veya elik levhalardan imal edilebilir (ekil 58).

ekil 58. Kar arlk

101 5.8. Ask Eleman Asansrlerde genellikle yk tayc elemanlar elik tel halatlardr. TS 1918/7 veya DIN 3058 Seale tipi halatlar asansrde yaygn olarak kullanlmaktadr. nsan tayan asansrlerde en az iki halat kullanlmal ve halat ap 8 mm'den az olmamaldr. elik tel halatlar, zamanla eskimekle beraber, ani olarak kopmaya, kar gvenli elemanlardr. Periyodik muayenelerle, kullanlamayacak duruma gelip gelmedikleri test uygulanarak anlalr. letme mrleri, asansrlerde artlara gre deiik olarak 5-15 yl kadardr. 5.9. Hz Reglatr Hz reglatr, asansr ini hz, nominal deerini %25 kadar at takdirde, parat tertibatn harekete geirerek, parat frenini etkiler ve motor cereyann keser. Hz reglatr asansr boluunun st tarafnda, makina dairesinde bulunur. Reglatr halat kabinin hareketini, reglatr kasnana iletir. Ar hz halinde sktrlan bu halat parat mekanizmasn harekete geirir. Hz reglatrleri genellikle "hz snrlayc" olarak grev yaparlar. Ancak hz dzenleyen hz reglatr eitleri de yaplmtr. Hz reglatr ve parat dzeninin alma prensibi ekil 59'da gsterilmtir.

Hz reglatr

st kiri Balantlar

Kabin iskeleti Parat dzeni

Reglatr halat

ekil 59. Hz reglatrnn alma prensibi Elektrikli asansrlerin kabin hzna bal reglatr altrma hz aralklar Tablo 78'de verilmitir.

102 Tablo 78. Reglatr alma hzlar [m/s] Kabin hz Reglatr altrma hz Reglatr hz 0,25 0,30 0,60 0,38 0,44 0,60 0,50 0,57 0,85 0,75 0,86 1,00 1,00 1,15 1,40 1,50 1,62 2,00 2,50 2,87 3,15 3,50 4,00 4,25 Hz reglatrleri yaplar bakmndan iki farkl eitte asansr tesislerinde kullanlmaktadr. - Sarkal reglatr - Savrulma arlkl reglatr 5.9.1. Sarkal Reglatr Sarkal reglatr, 0.8 m/s den az kabin hzlarnda kullanlan, basit ve ift sarkal reglatrlerdir. ift sarkal reglatrlerde manivela makaras, poligon diski zerinden, skm durumdaki ekme yay vastasyla hareket etmektedir (ekil 60). Poligon diski yavalatma diski ve halat diski dizayn olarak birbirine baldr.

1 manivela 2 makara 3 yavalatma diski 4 halat diski 6 alter 7 cvata 8 raglatr halat 9 ekme yay 10 mandal 11 kertik

ekil 60. ift sarkal hz reglatr

103 5.9.2. Savrulma Arlkl Hz Reglatr Savrulma arlkl hz reglatr, 1 m/s kabin hzlarnn ald yerlerde kullanlr. Sarkal reglatrlerden farkl olarak, hareket hznn poligon diskinin bir kenarnn her gemesinde kontrol yerine, reglatrn devir saysna bal olan savrulma arlklarnn ayrlmasyla hz kontrol yaplmaktadr. Kabin hzlar 1 ila 2 m/s arasnda olan asansrler iin kullanlan savrulma arlkl reglatr ekil 61'de verilmitir.

ekil 61. Savrulma arlkl hz reglatr 5.10. Son Kat alteri Son kat alterleri kabin en alt ve en st durumlarn snrlar, kabine tesbit edilirler veya makine dairesi zeminine yerletirilirler ve kabin tarafndan alitrlrlar. Birinci hal genellikle yksek hzl asansrlerde, ikinci hal ise dk hzl asansrlerde kullanlr. Son kat alterlerinin gerek kontrol devresini gerekse motor ana devresini kesen tipleri vardr. 5.11. Parat Tertibat Halat kopmas veya ini hznn ar derecede artmas halinde, asansr klavuz raylar zerinde frenleyerek durdurur. Kabinin st veya alt kirilerine yerletirilir. Elektrikli, hidrolik veya pnmatik sistemler gvenli olmadndan mekanik olarak alrlar. Ani frenleyerek ksa mesafede durdurma, atalet kuvvetleri yznden gerek insan, gerekse tayc elemanlar zerinde zararl etki yapacandan, yumuatc ve kaydrc parat freni uygulanr. 0,85 m/s asansr hzna kadar kullanlan sert fren etkilerinden baka, klavuz raylar da zedeleyebilirler. Bunlardan, tutma mesafesi 1-2 cm olan parat dzeni sakncalarndan dolay nemini yitirmitir. Tm asansr kabin ve platformlar iin reglatr yardmcl ile birlikte konulmas zorunlu olan parat dzeni, kar arlk iin de zel bir halde gereklidir. Kar arln hareket alan altnda, insanlarn bulunduu, konut, bro, toplant salonlar gibi yerler varsa kar arlk da parat dzeni ile donatlmaldr.

104 Kabinin aa ynde hareketi srasnda normal hznn 1,4 katn amas, halatlarn kopmas veya halatlardan birinin fazla uzamas halinde, kabin parat tertibat vastasyla klavuz raylara tesbit edilir. Bu tertibat kabinin altna veya stne yerletirilir. Bu srada motor ve fren ebekeden ayrlr. Parat tertibatnn kabin hzna bal olarak kullanlan balca iki tr vardr. Ani Olarak Etki Eden Parat Tertibat Kademeli Olarak Etki Eden Parat Tertibat(Mekanizmas) 5.11.1. Ani Olarak Etki Eden Parat Tertibat Bu tip parat tertibat 1 m/s lik kabin hzlarna kadar kullanlr. Kabini durdurma mesafesi kk olduundan kabin ve klavuz raylar ar zorlanr. Daha byk hzlarda parat tertibat alt zaman yolcular ok etkisi altnda kalacandan, bu tip parat tertibat tercih edilmez.. Ani etki eden parat tertibatlar (a) trtll tipi (b) masural tipi (c) keli tipi olmak zere deiik tipdedir. ekil 62'de ani olarak etki eden parat tertibatlar grlmektedir.

(a)

(b) ekil 62. Ani olarak etki eden parat tertibatlar

(c)

Trtll tipi parat dzeni, ekil 62a'da grld gibi parat tertibat testere dili kamlarla tutturulmutur. Bunlar kabinin her iki tarafna klavuz raylar sktracak tarzda yerletirilmitir. Bunlar aralarnda mekanik olarak temastadrlar. Manivela koluna bal bulunan ve reglatr halat ad verilen elik halat ekirdei zaman kamlar klavuz ray sktrarak kabinin durmasn salarlar. Masural tip parat dzeni, ekil 62b'de grld gibi sertletirilmi bir elik silindir gittike daralan eneye girer ve bylece klavuz rayn karsnda kendi sraya giren bir tampon levha oluturur. Bu tip parat dzeni genellikle dk hzlarda alan ar yk asansrlerinde tercih edilir. Keli tip parat dzeni, ekil 62c'de grld gibi elik eneler eimli dkme demir bloklara yerletirilmitir. enelerin klavuz rayla birlemesi annda bir takoz hareketi meydana gelir ve parat dzeni kilitlenir. Parat halatnn dier ucu ekil 63'de grld gibi hz kontrol tertibat ve yardmc bir kasnaktan geirilerek kar arla tespit edilir. Bu durumda tayc halatn kopmas veya anormal ekilde uzamas parat halatnn gerilmesine neden olacandan parat tertibatn harekete geirir. Dier taraftan kabin hz, normal hznn % 25 at zaman parat tertibatnn almas istenmektedir. Bu durumda kabin aa

105 yndeki hareketine devam edeceinden parat halat gerilerek parat tertibatn altrr. Parat tertibat tarafndan durdurulankabin, klavuz raylarndan, motor miline bal bir kasna dndrmek sretiyle serbest hale getirilir. Bundan sonra zedelenen klavuz raylar dzeltmek gerekir.
Hz reglatr Kol Emniyet alteri Reglatr halat

Gergi dzeni

ekil 63. Parat halatnn balanmas 5.11.2. Kademeli Olarak Etki Eden Parat Tertibat Hz 1 m/s den byk olan modern asansrlerde genellikle bu tip parat kullanlr. Kademeli olarak etki eden parat tertibatnda klavuz raylara uygulanan durdurucu kuvvet kademeli olarak bydnden kabin gerek klavuz raylara gerekse yolculara bir zarar vermeksizin darbesiz olarak durur. Bu tip parat tertibat halat kopma esasna gre alabilir, fakat daha ok kullanlan metod bu tertibatn almasn hz kontrol cihazna bal klmaktr. Basma yaylar bulunan kaymal parat tertibatnda frenleme kuvveti, serbest dmeye geen kabinin emniyetle durmasn salamaktadr. zme tesisatl kaymal gvenlik tertibat hz 6 m/s az olan asansrlerde kullanlmaktadr. Parat tertibat sadece aa doru ve srtnme katsays 0,1 deerindedir. Kaymal parat tertibatna ait ematik resim ekil 64'de grlmektedir.

ekil 64. Kaymal parat tertibat

106 5.12. Tamponlar Arza yznden en alt durakta durmayp yoluna devam eden kabin ve kar arln zemine arpn yumuatmak zere, asansr hzna gre, elastik, yay veya hidrolik elemanlarlar kullanlr. Asansr tesislerinde kabinin ve kar arln altna ayr ayr yerletirilen tamponlar snfta ele alnmaktadr. Elastik tampon Yayl tampon Hidrolik tampon

(a)

(b) ekil 65. Tamponlar

(c)

Elastik tamponlar, elastik dayanak olarak lastik yayl tamponlar gibi tasarmlar standartlarda belirtilmitir. Bu dayanaklar dorudan sabit kaideye, temele veya kabin ve kar arla monte edilebilir (ekil 65a). Yayl tamponlar, kabin hzlar 1.25 m/s den az olan asansr tesislerinde kullanlan yayl tamponlar, gelen enerji yknn yaylarn yksek elastiklii sayesinde absorbe ederler. ekil 65b'de yayl tampon rnei grlmektedir. Hidrolik tamponlar, 1.6 m/s den daha yksek hzlarda alan asansr tesislerinde hareket yolunun snrlandrlmas iin kullanlmaktadr. Hidrolik tampon tasarmnda genelde asansrlerin hem kabinleri ham de kar arlklar iin ayn konstrksiyonlar uygulanmaktadr. Hidrolik tampona ait bir rnek ekil 65c'de grlmektedir. 5.13. Asansr Makinas Asansr makinas, genellikle elektrik motorlu ve tahrik kasnakldr. Redktrl ve redktrsz olmak zere iki eidi vardr. Sonsuz vida mekanizmasnn, sessiz almas kk hacimde byk evrim oran salamas ve dk veriminin frenlemeye yardmc olmas ynnden asansrde yaygn kullanmn salamtr. Asansrde kullanlan elektrik motoru, zel yaplm, kaymal Ward-Leonard grubu eleman olarak, doru akm motoru yer alr. Bu durumda asansr hz istenildii gibi ayarlanarak rahat bir ivmeli haraket salanabilir.

107 Tek devirli asenkron motorlar, hz az olan asansrlerde kullanlr. 0,75 m/s'den fazla hzl asansrlerde, zellikle duru srasndaki negatif ivmeli hareketin verdii rahatszl azaltmak iin, kutup says deiebilen "ift devirli" motor uygulanr. Asansr makinas olarak kullanlan redktrl ve redktrsz makinalar ekil 66'da grlmektedir. Asansrlerde redktr olarak, yaygn olarak kullanlan sonsuz vida mekanizmasnn dnda planet mekanizmalar da kullanlmaktadr. ekil 66'cde redktrl ve redktrsz makinalarn karlatrlmas yaplmaktadr.
Redktrl Redktrsz

(a) redktrl

(b) redktrsz ekil 66. Asansr makinalar

(c) Karlatrma

Redktrsz asansrde, tahrik kasna dorudan doruya, gl doru akm elektrik motorunun miline kama ile baldr. Redktrl asansr makinasnda redktr olarak planet mekanizmalar da kullanlmaktadr. ekil 67'de planet mekanizmal asansr makinalar grlmektedir. Planet mekanizmal asansr makinas deerleri Tablo 79'da verilmitir.

ekil 67. Planet mekanizmal asansr makinas

108 Tablo 79. Planet mekanizmal asansr makinas deerleri

Yk [kg] 320 Hz [m/s] Kasnak [mm] Halat G [kW] 0,8 2,5 500 1,0 3,1 3 x 10 1,25 ,8 1,6 620 4,9 0,8 3,3 500 1,0 4,1 4 x 10 1,25 5,1 1,6 620 6,6 0,8 4,5 500 1,0 5,7 1,25 7,1 0,63 4,3 6 x 10 0,8 5,5 1,0 6,8 1,25 8,5 1,6 9,0 2,0 11,3 2,5 14,1 620 0,63 5,4 0,8 6,9 1,0 8,6 6 x 12 1,25 10,7 1,6 11,1 2,0 13,8 2,5 17,3 Dili oran

450

30

630

45,23 30 19,12 45,23 30 19,12

800

1000

5.14. Elektrik Donanm Makina dairesinde, bir tablo zerinde ana alter ve sigortalar bulunur. Elektrik motorunun altrlmas, otomatik frenin gevetilmesi, aydnlatma, emniyet ve kumanda dzenleri iin eitli devreler dzenlenir. Kumanda devrelerinde ve kabinde 250 voltun zerinde gerilim bulunmamaldr. Btn metal elemanlar ayr ayr topraklanr. Raylar topraklama iletkeni olarak kullanlamaz. 5.15. Kumanda Dzeni Asansrlerin kolay, rahat, dzenli ve gvenli bir ekilde kullanlmalar iin kumanda sistemleri gerekletirilir. Eskiden, basit yapl, hz az asansrlerde basit, halat aracl ile uygulanan kumanda dzeni yeterli idi. Basma dmeli kumanda, rleler ve alterler aracl ile istenen hareketi yerine getirir. Kk ocuklar dnda herkes tarafndan kullanlabilir. Basma yerine, manyetik veya elektronik yoldan dokunma ile grev yapan dmeler de vardr. Dmeli kumanda, kabinin dndan ve iinden verilmesi bakmndan "i" ve "d" kumanda olarak ikiye ayrlr. Kk yk asansrleri sadece d kumandaldr. Genellikle i ve d kumanda sistemleri birlikte uygulanr ve i kumandaya ncelik gzetilir. Kabin zemin konta olan asansrlerde, kabine insan girmesi ile, d kumanda tamamen kesilir. brlerinde rleler aracl ile, i kumandaya 2-5 saniye zaman gzetilmitir.

109 kumanda verilmise bu zaman sonunda asansr d kumandaya uyarak hareket eder. Modern asansr kumanda panosuna ait rnek ekil 68'de gsterilmitir.
Baskl devreler

Ana alter

Rleler

Balantlar

Kontaktr

G nitesi

ekil 68. Asansr kumanda panosu Asansr fonksiyonlarna etkisi ynnden, dmeli kumanda eitleri: "basit kumanda", "toplamal kumanda", "grup kumanda" dr. Basit kumanda, bir asansrn ald hareket kumandalarn tek tek ve arka arkaya yerine getirilmesini gerekletiren dzendir. Toplamal kumanda, i ve d kumandalar kaydedip toplayan; asansr gidi ynne ve srasna gre yerine getiren dzendir. Bu sistem, basit kumandaya gre, bir asansrn almasnda zaman kazanmak, bo hareketleri azaltmak, daha az elektrik enejisi sarf ve trafik akmn artrmak gibi stnlkler gsterir. Grup kumanda, "toplamal kumanda" zelliindeki birok asansrn, birarada, ayn d kumandalarla, en uygun ve ekonomik ekilde altrlmasn salayan dzendir.