Celiğin Isil Islem Sonucu Davranısları

T.C.
FIRAT NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
AISI 4142 ELNN ISIL LEM VE ERGTME YNTEMLERYLE YZEY MODFKASYONU SONUCU MEKANK DAVRANILARININ NCELENMES
Abdulaziz KO
YKSEK LSANS TEZ METALURJ ETM ANA BLM DALI
ELAZI - 2007
T.C.
FIRAT NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Abdulaziz KO
YKSEK LSANS TEZ METALURJ ETM ANA BLM DALI
Bu tez ....../...../ 2007 Tarihinde, Aada Belirtilen Jri Tarafndan Oybirlii / Oyokluu ile Baarl / Baarsz Olarak Deerlendirilmitir. Danman:Yrd.Do.Dr. Tlay YILDIZ (Danman) ye:Prof.Dr.M.Mustafa YILDIRIM (Jri Bakan) ye:Yrd.Do.Dr. Ahmet HASALIK
Bu tez , Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ....../....../ 2004 tarih ve............... ............... sayl kararyla onaylanmtr.
TEEKKR
Bu tez almasnn hazrlanmas esnasnda, bana her trl yardm ve desteklerini esirgemeyen; bata danman hocam Sayn Yrd.Do.Dr.Tlay YILDIZa Frat niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Metal Eitimi Blm ve Metalurji Eitimi Ana Bilim Dal Bakan Sayn Prof. Dr. M. Mustafa YILDIRIM a , Sn. Yrd.Do.Dr Mustafa TAKINa Aratrma Grevlileri Ali Kaya GR ve Ayhan ORHANa teekkrlerimi arz etmeyi bir bor bilirim. Abdulaziz KO
NDEKLER TEEKKR................................................................................................................................... I NDEKLER .............................................................................................................................II EKLLER LSTES .................................................................................................................. IV TABLOLAR LSTES................................................................................................................ VI ABSTRACT...............................................................................................................................VII ZET .......................................................................................................................................... IX 1. GR ........................................................................................................................................ 1 2. ELN TANIMI ................................................................................................................... 2 2.1 ELKLERN SINIFLANDIRILMASI ............................................................................. 2 2.2.ELKLERLE LGL BAZI NEML BLGLER ......................................................... 2 2.2.1 Sade Karbonlu elikler ............................................................................................... 2 2.2.2 Alaml elikler ......................................................................................................... 3 2.2.3 Paslanmaz elikler ...................................................................................................... 3 2.3 ELKTE ALAIM ELEMANLARININ GENEL ETKLER ........................................ 4 2.3.1 Ostenit Oluturucu Elementler .................................................................................... 5 2.3.2 Ostenitik Yap.............................................................................................................. 5 2.3.3 Ferrit Oluturan Elementler......................................................................................... 6 2.3.4 Karbrler ..................................................................................................................... 6 2.3.5 Nitrr Oluturucular .................................................................................................... 6 2.3.6 Birden Fazla Elementin elie Etkisi ......................................................................... 7 2.4 ALAIM ELEMENTLERNN GENEL ETKLER ........................................................ 7 2.4.1 Ferritin sertliine etkileri............................................................................................. 7 2.4.2 Tane Bymesine Etkileri ........................................................................................... 7 2.4.3 tektoid Noktasna Etkileri......................................................................................... 8 2.4.4 Martenzitin Olutuu Scakla (Ms) Etkisi................................................................ 8 2.4.5 zotermal Dnm Sresinin Perlit ve Beynit Dnmne Etkileri........................ 9 2.4.6 Kaynak Kabiliyetine Etkisi ......................................................................................... 9 2.4.7 Sertleme Kabiliyetine Etkisi .................................................................................... 10 2.4.8 Alam Elementlerinin Sertleme Derinliine Etkisi................................................. 10 2.4.9 Alam Elementlerinin Ostenit Dnm Hzna Etkisi............................................ 11 2.5 ALAIM ELEMENT OLARAK KROM VE MANGANIN ELE ETKLER ........ 11 2.5.1 Krom.......................................................................................................................... 11 2.5.2 Mangan ( Mn )........................................................................................................... 13 2.5.3 Mangan elikleri....................................................................................................... 14
II
2.5.4 Krom elikleri........................................................................................................... 17 3. KROM MANGANLI ELIKLER.......................................................................................... 21 4. YZEY MODFKASYONU ................................................................................................ 23 4.1 YZEYN DEM...................................................................................................... 23 4.1.1 Kimyasal Bileimi Deitirmeksizin Yaplan Yzey Sertletirme lemleri ............ 23 4.1.2 Yzeyin Kimyasal Bileimini Deitirerek Yaplan Yzey Sertletirme Yntemleri ............................................................................................................................................ 24 4.2 YZEY KAPLAMA ........................................................................................................ 25 4.2.1 Ergitme Yntemleri ................................................................................................... 25 4.2.2 Isl Pskrtme (Thermal Spray) ................................................................................ 26 4.2.3 Kaynak ...................................................................................................................... 26 5. DENEYSEL ALIMALAR ................................................................................................. 27 5.1. DENEYSEL YNTEM................................................................................................... 27 5.2. ELEKTRK ARK KAYNAK YNTEMYLE (SMAW) LE YZEY ALAIMLAMA ................................................................................................................................................ 27 5.3 MKROYAPI NCELEMELER VE SERTLK LMLER...................................... 30 6. DENEY SONULARI VE TARTIMA................................................................................ 32 6.1 MKROYAPI NCELEMELER VE SERTLK LMLER...................................... 32 6.2 ABRASF AINMA TEST............................................................................................. 32 6.3 MKROYAPI NCELEME SONULARI....................................................................... 34 6.5 ABRASF AINMA TEST SONULARI ...................................................................... 47 6.6 GENEL SONU VE NERLER.................................................................................... 55 KAYNAKLAR ........................................................................................................................... 56
III
EKLLER LSTES
Sayfa No
ekil 2.1 Demir Krom kili Faz Diyagram ........................................................................... 12 ekil 2.2 Demir Mangan kili Denge Diyagramnn Demir Kesi ....................................... 13 ekil 2.3 Fe-Cr-C l Denge Diyagram ............................................................................ 17 ekil 2.4 Karbonun Demir Krom Diyagramna Etkisi........................................................... 20 ekil 5.1 Deney Numunelerinin Kaplama ncesi Tasarm ................................................. 28 ekil 5.2 Elektrik Ark Yntemiyle Yzey Alamlama leminin ematik Resmi............... 29 ekil 5.3 Elektrik Ark Yntemiyle yzey alamlama yaplan AISI 4142 eliinin Farkl retim Hzlarndaki Makro Yzey Grnleri ................................................... 30 ekil 5.4 Numune Hazrlama emas..................................................................................... 31 ekil6.1 OM Teknii le ekilen Resimlerin Referans Blgleri ve simleri ......................... 32 ekil 6.2 Abrasif Anma Deneylerinde Kullanlan Numunenin lleri............................. 33 ekil 6.3 Abrasif Anma Testi Aparat ................................................................................. 34 ekil 6.4 S1 numunesinin 1. Blge OM grnm .............................................................. 35 ekil 6.5 S1 nolu numunenin 2. Blge OM grnm.......................................................... 35 ekil 6.6 S1 nolu numunenin 3. Blge OM grnm.......................................................... 36 ekil 6.7 S1 nolu numunenin 4. Blge OM grnm.......................................................... 37 ekil 6.8 S1 nolu numunenin 4.Blge OM grnm........................................................... 37 ekil 6.9 S2 nolu numunenin 1. Blge OM grnm.......................................................... 38 ekil 6.10 S2 nolu numunenin 2. Blge OM grnm........................................................ 39 ekil 6.11 S2 nolu numunenin 3. Blge OM grnm........................................................ 39 ekil 6.12 S2 nolu numunenin 4. Blge OM grnm........................................................ 40 ekil 6.13 S2 nolu numunenin 5. Blge OM grnm........................................................ 40 ekil.6.14 S3 nolu numunenin 1. Blge OM grnm........................................................ 41 ekil.6.15 S3 nolu numunenin 2. Blge OM grnm........................................................ 41
IV
ekil.6.16 S3 nolu numunenin 3. Blge OM grnm........................................................ 42 ekil.6.17 S3 nolu numunenin 4. Blge OM grnm........................................................ 42 ekil 6.18 S3 nolu numunenin 5. Blge OM grnm........................................................ 43 ekil 6.19 S4 nolu numunenin 5. Blge OM grnm........................................................ 43 ekil 6.20 S5 nolu numunenin 1. Blge OM grnm........................................................ 44 ekil 6.21 S5 nolu numunenin 5. Blge OM grnm........................................................ 44 ekil 6.22 S6 nolu numunenin 1. Blge OM grnm........................................................ 45 ekil 6.23 S6 nolu numunenin 4. Blge OM grnm........................................................ 45 ekil 6.24 Mikrosertlik lm Sonular Diyagram ............................................................ 47 ekil 6.25 Numunelerin 20 m. Mesafesine Bal Ktle Kayb Deiim Grafii ................... 48 ekil 6.26 S 1 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 49 ekil 6.27 S 1 numunesinin SiC Tanecii EDS Analizi ........................................................ 49 ekil 6.28 S 1 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 50 ekil 6.29 S 2 numunesinin Anma Kanal EDS Analizi ..................................................... 50 ekil 6.30 S 3 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 51 ekil 6.31 S 4 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 52 ekil 6.32 S 5 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 52 ekil 6.33 S 5 numunesinin Anma Kanal EDS Analizi ..................................................... 53 ekil 6.34 S 6 numunesinin 10 N Yk sonras Anma Yzeyi SEM Resmi ........................ 53 ekil 6.35 S 6 numunesinin SiC Tanecii EDS Analizi ........................................................ 54
TABLOLAR LSTES
Sayfa No
Tablo 2.1 Mangan eliklerinin Mangan Oranlar Ad ve zellikleri ..................................... 16 Tablo 3.1 TS 2525 de verilen Islah eliklerinin AISI Karlklar ....................................... 21 Tablo 5.1 Yzey Alamlama in Kullanlan Alt. Malzemenin ve Elektrodun ve Kaplama Tozunun Kimyasal Bileimi .................................................................................. 27 Tablo 5.2 Yzey Modifikasyonu in retim Parametreleri.................................................. 28 Tablo 5.3 Deney numunelerinin retim parametreleri ........................................................... 28 Tablo 6.1 Mikrosertlik lm sonular................................................................................. 46
VI
ABSTRACT Masters Thesis
THE EXAMINATION OF MECHANICAL PROPERTIES OF A HEAT TREATED 4142 STEEL AFTER SURFACE MODIFICATON BY SMELTNG ARC WELDNG (SMAW)
Abdlaziz KO Firat University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Metallurgy Education 2007, Page: X+57
In this study, on the surface of a 4142 steel a silicon carbid (SiC) powder layer was coated with use of SMAW (SMAW= Smelting Arc Welding) method with using Citodur 600 electrod. As first the specimen thickness was fixed and subsequently the different powder thickness were used. Besides, process parameters such as coating speed, cooling envoriment and welding current were varied and the effect of these parameters on microstructural chancing, microhardness, macrohardness and abrasive wear resistance of modified materials were investigated. The microstructure of the coating layer was characterized by optical microscope (OM), scanning electron microscope (SEM), energy dispersive spectrometer (EDS) and spectral analysis. While the hardness of the modified layer was measured by microhardness tester, abrasive wear properties were evaluated under pin-on-disc abrasive wear test conditions. After wear tests, wear rates were calculated via the mass losses of the specimens which were measured. While the 4142 steel was used as the substrate material, coating powder (SiC) was alloyed at 0.5, 1 and 1.5 gr weight on to surface of these steel. Effect on the properties of the coating materials amount of SiC was investigated experimentally. The hypoeutectic and hypereutectic microstructures were observed in coated specimens. Because of rapid solidification, dendritic phases were formed. The forms of these phases were depended on the coating speed, the energy input, coolling enviroment and the powder quantity.
VII
Coating surface hardnesses values measured between 254-1366 HV. As the microhardness measurements, the hardness decreased along a line from coating toward to substrate material. This can be explained with phase transformations which the coating speed, the cooling enviroment and solidification conditions occured. Wear rates were calculated using mass losses obtained in the result of the abrasive wear test. In surface alloying process used SiC as coating powder, the maximum mass loss was found by high coating speed, low energy input and low powder quantity conditions. The minimum mass loss also was found by low coating speed, and high powder quantity conditions. Keywords: Arc welding, surface alloying, Citodur 600, abrasive wear, silicon carbid (SiC)
VIII
ZET Yksek Lisans Tezi
Abdulaziz KO
Frat niversitesi Fen Bilimleri Enstits Metalurji Eitimi ABD 2007, Sayfa : X+57
Bu almada, 4142 eliine elektrik ark kaynak yntemiyle Citodur 600 elektrodu kullanlarak silisyum karbr (SiC) tozu yzey alamlama ilemi uygulanmtr. Numune kalnl sabit tutulup toz farkl kalnlklarda kullanlm olup kaplama hz, soutma ortam ve kaplama akm gibi ilem parametreleri deiken tutulup; bunlarn mikroyapsal deimelere, mikrosertlie ve abrasiv anma direncine kars etkileri aratrlmtr. Kaplamann mikroyaps, optik mikroskop (OM), taramal elektron mikroskobu (SEM), enerji dalm tayf (EDS) ve spektral analizler ile tespit edilmitir. Modifiye tabakalarnn sertlikleri mikrosertlik lme cihaz ile abrasiv anma zellikleri ise pim-disk test yntemi ile belirlenmitir. Anma testleri sonras numunelerin ktle kayplar tespit edilerek anma oranlar elde edilmitir. Alt malzeme olarak 4142 elii kullanlm olup, SiC tozu 0.5, 1 ve 1.5 gr arlnda kullanlmtr. Bu miktarn deiiminin kaplamann zelliklerine etkisi incelenmitir. SiC yzey modifikasyonlu numunelerde, tektik alt ve tektik st mikroyaplar elde edilmitir. Katlamann hzl olmasndan dolay dendritik yap meydana gelmitir.Bu yaplarn oluumu kaplama hz, enerji girdisi ve toz miktarna gre deimektedir.
IX
llen sertlik deerleri 254-1366 HVdir. Mikrosertlik lmlerinde ise; yzeyden alt malzemeye doru bir hat boyunca azalma olmutur. Bu da kaplama hz, souma ortam ve katlama olay ile meydana gelen faz dnm ile aklanabilir. Anma oranlar, abrasiv anma deneyi sonucunca elde edilen ktle kayplar llerek elde edilmitir. SiC ile yaplan yzey alamlama ileminde en yksek ktle kaybnn, kaplama hznn yksek, enerji girdisinin dk ve toz ilavesinin az olduu artlarda olduu tespit edilmitir. Minimum ktle kayb ise dk kaplama hz ve yksek toz miktarnda tespit edilmitir. Anahtar kelimeler: Elektrik ark kaynak yntemi, yzey alamlama, Citodur 600, abrasiv anma, silisyum karbr (SiC).
1. GR Gnmz teknolojisindeki gelimeler, ileri seviyede yeni ve farkl ihtiyalara cevap verebilecek tarzda malzeme retilmesi ihtiyacn ortaya koymutur. elik, tarihsel geliimi gz nne alndnda bir endstri olarak karmza kmaktadr. Alam elemanlarnn istenen zelliklerin ortaya karlmasndaki olumlu etkisi, bu sanayi kolunun gelimesinde nclk etmitir. nceleri sadece eliin sertletirilmesi zerinde karbonun etkisi bilinmekteydi. Ama artan karbon orannn sertlii artrmasnn yan sra istenmeyen zelliklerinin ortaya kmas elie daha farkl oranlarda deiik alam elemanlarnn katlmasna neden olmutur. elik retiminin gnmzde geldii noktada mangan alam elementinin elie katlm orannnn en az % 1 olma zorunluluu bu elementin nemini ortaya koymaktadr (Savakan, 1999). Teknolojik gelimelere paralel olarak malzemelerin yzey zelliklerini gelitirmek ve yeni mhendislik zellikleri kazandrmak amacyla yzey mhendisliine olan ilgi daha da artmaktadr. nk malzemelerde meydana gelen anma, korozyon ve srtnme gibi istenmeyen etkileri nlemek amacyla yzey modifikasyonu ilemlerine gerek duyulur. Oluturulan yzey katlar, yzeyin mekanik zelliklerini gelitirerek onlarn kullanlacaklar ortama kar daha dayankl olmasn salar. Yzey ilemleri uygulandklar metalin sadece mekanik zelliklerini gelitirmek iin deil, ayn zamanda onlara estetik gzellik kazandrmak amacyla da yaplmaktadr. Malzeme yzeyinin mekanik zelliklerini gelitirmenin en basit ve ekonomik yolu, sl ilemlerden yzeyin kimyasal bileimini deitirmeksizin yaplan yzey sertletirme ilemleridir. Bu yolla; metal yzeyinin sert ve anmaya dayankl, i ksmnn ise yeterli dayanmda ve enerji absorbe edecek ekilde tok olarak kalmas salanr. Ayrca difzyon esasl yntemlerle de yzey bakalam salamak mmkndr(Yldrm ve di., 2001a; Avner, 1986).
2. ELN TANIMI elik, ierisinde en fazla % 1.7 orannda karbon, % 0.8den fazla mangan, % 0.5e kadar silisyum, % 0.05den daha az oranlarda kkrt ve fosfor bulunan, daha farkl zelliklere ulamak amacyla deiik oranlarda Cr, Ni, Mo, V, W, Co, vs. dier alam elementlerinin katlabildii demir-karbon alamdr. 2.1 ELKLERN SINIFLANDIRILMASI eliklerin incelenmesini kolaylatrmak ve onlar daha yakndan tanmak amacyla baz ortak zellikler gz nnde bulundurularak eitli snflandrmalar yaplr (Yldrm ve di., 2001a). eliklerde genellikle aadaki genel snflandrma yaplr. Bunlar, 1. retim yntemlerine gre elikler, 2. Kullanlma alanlarna gre elikler, 3. Alam durumlarna gre elikler, 4. Ana katk maddesine gre elikler, 5. yap ve metalografik yaplarna gre elikler, 6. Kalite durumlarna gre elikler, 7. Fiziksel ve kimyasal zelliklerine gre elikler, 8. Sertletirme ortamlarna gre elikler, eklinde sralanrlar. 2.2.ELKLERLE LGL BAZI NEML BLGLER 2.2.1 Sade Karbonlu elikler Bunlar yaplarnda eser miktarda Mn , Si , P , O , N gibi elik retim yntemlerinden gelen elementler bulunduran demir karbon alamlardr. Sade karbonlu elikler ucuzdur ve bunlardan dk karbonlu olanlar kolayca ekillendirilebilirler. Mekanik zellikleri yaplarnda bulunan karbon oran ve retim srasnda gsterilen zene bal olarak deiir ve snrldr. Bugn iin retilen eliklerin % 90 sade karbonlu eliktir. Sertleme yetenekleri azdr. Sertletirme ilemlerinden sonra paralarda atlama , arplma ve i gerilmelere rastlanr.
Kaln kesitli paralar, istenilen dzeyde sertletirilemezler. Korozyonik ortamlara kar dayankszdrlar. Alevle ve indksiyonla yzey sertletirmeye yakndrlar (Yldrm ve di., 2001a). Yaplarndaki karbon oranlarna gre sade karbonlu elikler kendi aralarnda : Az karbonlu elikler Orta karbonlu elikler (% 0.05 0.3 C) (% 0.3 0.8 C )
Yksek karbonlu elikler (% 0.8 1.7 C ) tektoid alt elikler (% 0.05 0.83 C)
eklinde snflandrlr. Yine ayn elikler ; tektoid st elikler (% 0.83 1.7 C)
olarak da snflandrlabilirler. 2.2.2 Alaml elikler Sade karbonlu eliklerin kullanlma alanlar snrldr. Bunlarda derinliine sertleme yetenekleri ve korozyona dayanmlar iyi deildir. Bu zelliklere ulamak iin elie alam elementleri ilavesi arttr. elie baz alam elementlerinin katlmas eliin eitli zelliklerini gelitirir. eliklerin snflandrlmasnda alam elmanlarnn etkisi byktr. Dolaysyla alaml elikleri aadaki gibi snflandrmak mmkndr ; Az Alaml elikler: Bnyesinde % 5den az alam eleman bulunduran elikler. Orta Alaml elikler: Bnyesinde % 5-10 alam eleman bulunduran elikler. Yksek Alaml elikler: Bnyesinde % 10 dan fazla alam eleman bulunduran elikler. Az alaml elikler yksek dayanm gsteren yap ve imalat elikleridir. Yksek alaml elikler genellikle paslanmaz elikler , zel amal takm elikleri ve manyetik zellikli eliklerdir (Yldrm ve di.,2001a; Demirci, 2004). 2.2.3 Paslanmaz elikler Bunlar oksitlenme ve korozyon gibi evresel etkilere dayankl eliklerdir. Bu zellikleri bileimlerinde bulunan kromdan ileri gelir. Paslanmann dnda baka zelliklerinde arzuland durumlarda kromla birlikte alama baka elementler de katlmaktadr. Bu elementlerden en ok kullanlan nikel (Ni), molibden (Mo) ve mangan (Mn)dr.
Sertleebilen paslanmaz elik bileiminde % 12-14 Cr bulundurur. Martenzitik yapya ulaabilmek iin bnyede bir miktar karbon bulunmas gerekir. Krom alaml bir eliin korozyona dayankll bu elementin varl ile elik yzeyinde ince bir oksit katnn olumas ile aklanr. Bu oksit kat demiri d etkilerden korur (Meran, 2003). 2.3 ELKTE ALAIM ELEMANLARININ GENEL ETKLER Ham demirin ierisinde bulunan % 4 oranndaki karbonun eitli yntemlerle % 2nin altna drlmesiyle elikler elde edilir. elikler bileimlerinde % 0.1<C<% 2 orannda karbon bulundurlar. elikler ierisindeki karbon bileimine gre farkl zellikler gsterirler. Az karbonlu elikler genel amalar iin kullanlan en ucuz elik trdr. Sneklii yksektir, kolay ilenir ve su verme ile sertlemez. Orta karbonlu elikler genellikle daha yksek mukavemetli olup, su verme ile sertleebilirler. Yksek karbonlu elikler ok sert olup ilenmesi zordur. eliin bnyesinde karbonun haricinde eitli alam elementlerinden belirli oranlarda katarak daha yksek dayanmlara ve scaa, soua, korozyona daha dayankl yaplar elde edilebilir. rnein belirli bir karbon bileiminde elik gz nne alndnda katlan alam elementlerinden kromun elie sertlikve dayanm, nikel ve manganezin ise tokluk kazandrd bilinmektedir (Yldrm ve di., 2001a). Kromun elie sertlik ve anma dayanm kazandrd sylenirken, phesiz % 2 C ve % 12 Crlu takm elii gz nnde tutulmutur. nk bu elik sertletirme ileminden sonra gerekten sert ve anmaya dayankl bir yapdadr. Bununla beraber eer % 0.10 C ve % 12 Crlu elik seilirse elde edilen sertlik ok yksek olmaz. Ayn ekilde manganez % 13 orannda katldnda elie tokluk kazandrr (Hadfield elii). % 1 ile % 2 orannda kullanldnda eliin zelliklerine deiken bir etki gsterir. Bu durumda eliin tokluu ya azalr ya da artar. Alam elementleri eliin farkl bir i yapya ulamasn salayarak pratikte istenilen ekme mukavemeti, akma snr, entik darbe sneklii gibi mekanik zellikler ile kaynak edilebilme kabiliyeti, sertleme kabiliyeti gibi ilenebilme zelliklerinin iyiletirilmesinde etkili olur (Yldrm ve di., 2001). Bir i yap genellikle bir sl ilem sonucunda elde edilir. Bunun sonucu olarak alaml eliklerin hemen tamamnn sl ilemden sonra kullanldn sylemek mmkndr. Alam elementlerinin en nemli zellii belli bir fazn oluumunu gelitirmek veya onu kararl hale getirmektir. Bu zellii veren alam elementlerini:
a) Ostenit oluturucu, b) Ferrit oluturucu, c) Nitrr oluturucular olmak zere gruba ayrmak mmkndr. 2.3.1 Ostenit Oluturucu Elementler Manganez, nikel, kobalt, azot, inko bu gruba ait olan elementlerdir. Bu elementler yksek oranlarda bulunurlarsa, ostenit alann genileterek ostenit kararlln oda scaklna ve daha aalara indirirler. Bylece oda scaklnda bile kbik yzey merkezli kristal kafesine sahip olan ostenitik elikler elde edilir. Byk oranlarda Ni ve Mn, elii oda scaklnda bile ostenitik halde tutar. Buna en tipik rnek olarak bileimi (genel olarak) % 1 C, % 13 Mn ve % 1.2 Cr olan Hadfield elii verilebilir. Bu elikte Mn ile C ostenitin kararl hale gelmesinde nemli rol oynarlar. Dier bir rnek % 18 Cr, % 8 Ni ieren ostenitik paslanmaz eliklerdir. Ostenitik eliklerin kendine zg zelikleri vardr. Bunlar: Yksek ekil deitirebilme kabiliyeti ostenitik paslanmaz eliklerde grlen nemli bir zelliktir. rnein Cr-Ni elikler kbik yzey merkezli kristal kafesi nedeniyle dk scaklklarda (-200 C) dahi snekliklerini kaybetmezler. Dk akma snr ve daha yksek ekme mukavemetine sahiptirler. Bu nedenle plastik ekil deitirmeye yatkndrlar. Manyetik deildirler ve dnme uramazlar. Bu nedenle sertletirme ve normalizasyon ilemleri mmkn deildir. Korozyona dayankldrlar. 2.3.2 Ostenitik Yap Yaklak olarak % 1.2 C ve % 12 Mn ieren X120Mn12 sert manganez elikleri bu yapya sahiptir. Su verilmi durumda retimden ktklar iin tamamen ostenitik yani snek fakat sert olmayan bir yap gsterirler. elik bylece kuvvetli olarak souk sertletirilir. Merkez ise deimez ve snek kalr. Srtnme eklindeki anmalara kar uygun deildir. Sadece basma eklindeki blgesel darbelerin elii akma snrna kadar etkiledii durumlar iin bu elik kullanlr. Byle etkilere maruz kalan yap paralar olarak tren yolu makaslar, deirmen astarlar ve sert maddeler iin eneli ve darbeli krclar saylabilir. Souk sertletirilmi tabaka zamanla anmasna ramen devaml olarak kendini yeniler.
2.3.3 Ferrit Oluturan Elementler Bu grubun en nemli elementleri krom (Cr), silisyum (Si), molibden (Mo), vanadyum (V), titanyum (Ti), ve alminyum (Al)dur. Bu alam elementlerinin byk bir ksm kbik hacim merkezli sistemde kristalleir. Eger yksek oranlarda bulunurlarsa demiri de kbik merkezli olarak kalmaya zorlarlar. Bu elikler katlama srasnda dnmeye uramadan souduklar iin ferritik elikler olarak adlandrlrlar. Sadece dk krom oranlarna sahip elikler souma srasnda kbik yzey merkezli olabilirler. Ostenit alannn altnda tekrar kbik hacim merkezli hale dnerek ferritik olurlar. Ferritik elie bir rnek olarak transformatr salarnn malzemesini verebiliriz. Bu malzeme % 3 Si ieren dk karbonlu bir eliktir. Ferritik eliklerin kendine zg zellikleri vardr. Bunlar: Manyetiklerdir, ksmen kendilerine zg manyetik zelliklere sahiptirler. Isya dayankldrlar, rastlanmaz. Korozyona dayankldrlar. Ancak bunun iin saf ferritik olmalar gerekir. Souk ekil deitirmeleri zordur, soukta gevrek bir yapya sahiptirler. Dnmeye uramazlar, sertletirme veya normalizasyon ilemlerinin uygulanmas mmkn deildir (Yldrm ve di., 2001). 2.3.4 Karbrler Krom gibi ferrit oluturan elementler ayn zamanda karbr yapcdrlar. Karbr yapclarn ounluu da demire bal olarak ferrit oluturucu zelliktedirler. Karbr oluturan elementlerin karbona olan afiniteleri soldan saa doru yledir. Cr, W, Mo, V, Ti, Nb, Ta, Zr. Bu elementler takm elikleri iin ok nemlidir. nk sert karbrler oluturup tala kaldrmaya ve anmaya kar direnleri ykselir. 2.3.5 Nitrr Oluturucular Tm karbr oluturucular ayn zamanda nitrr yapc elementlerdir. Azot, eliin yzeyine nitrrleme yoluyla sokulabilir. Farkl alam elementlerinin sert nitrrler oluturarak veya kelme sertlemesi yoluyla eliin sertliini arttrma eilimleri incelendiinde; Cr, Ti, Mo, Al ve V gibi nitrr oluturucu elementlerin sertlikte arta neden olduu gzlenmitir. Buna ksmen yksek scakla dayanabilirler. Bunlarda kav oluumuna
karlk Ni gibi nitrr oluturamayan elementlerin sertlikte nemli bir arta neden olmad grlmtr. 2.3.6 Birden Fazla Elementin elie Etkisi Alaml eliklerin byk bir ksm sadece bir tek alam elementi deil, iki veya daha fazlasn ierirler. Burada karbon alam elementi olarak saylmaz. Si ve Mn da her elikte bulunduu iin miktarlar % 0.5 Si ve % 0.8 Mn geerse alam elementi saylrlar. Birden fazla elementin i yapya etkisi zannedildii kadar kolay aklanamaz. Buna rnek olarak krom-nikel alamlarn incelenecek olursa burada, krom ve nikelin etkilerinin birbirinin tersi olduu grlr. yle ki: Krom (Cr): Karbr oluturur. Ostenit blgesini kapal duruma getirir ve ferritik elikleri oluturur. Nikel (Ni): Kat eriyik oluturur. Ostenit alann geniletir ve ostenitik elikleri oluturur. Her iki elementin elikte bulunmas zannedildii gibi etkileri ortadan kaldrmaz. Aksine krom nikelin etkisini kuvvetlendirir (Knkolu, 2001). 2.4 ALAIM ELEMENTLERNN GENEL ETKLER 2.4.1 Ferritin sertliine etkileri Ferrit iinde kat eriyik oluturan tm alam elementleri ferritin sertliine etki ederler. eliklerde en ok bulunan alam elementlerinden Si ve Mn ferritin sertliine en fazla etkide bulunan iki elementtir. Cr ise en az etkiyi gsterir. Bu nedenle Cr, souk ilem grecek eliklerde kullanlan en uygun alam elementidir. 2.4.2 Tane Bymesine Etkileri Tane bymesini snrlandrlmasnda en nemli element vanadyumdur. Vanadyumun elik iinde ok dk oranlarda (% 0.1) kullanm bile sertletirme ilemi srasnda tane bymesini durdurmak iin yeterlidir. Bunun nedeni vanadyumun sertletirme scaklklarnda homojen dalm karbrler ve nitrrler eklinde bulunmasdr. Bu tr karbrleri veya nitrrleri kat eriyik iine alabilmek iin yksek scakla karmak gerekir. Bu nedenle allagelmi sertleme scaklklarnda vanadyum bileikleri tane bymesi iin bir engel tekil ederler. Eer scaklk normalinden daha yksek deere kartlsa, vanadyum bileikleri zndrlebilir.
Ancak bu durumda eliin tane boyutunun bymesi sz konusu olabilir. Byle bir zellikte eliin mekanik zelliklerinde (darbe mukavemeti bata) dme grlr. Ti, Ta ve Nb da vanadyuma benzer etkiler gsteren iki elementtir. Yksek hz eliklerinde ve dier alaml takm eliklerinde W, Mo ift karbrleri de VC ve VN ve benzer ekilde tane bymesini engeller. Yzey sertletirmede kullanlan ince taneli eliklerin imalinde istenilen sertletirme etkisi ergimi metale Al ilavesi ile salanr. Bunun iin uygulanan pratik yntem, nce oksijen miktarn belli bir seviyeye indirmek ve sonra elie azot miktarna bal olarak Al ilave etmektir. elik souk iken Al-N partikllerinin dalm salanr ve eliin normal sertletirme scaklnda tane bymesi bu partikller tarafndan engellenir (Yldrm ve di., 2001b). 2.4.3 tektoid Noktasna Etkileri Ostenit oluturucu elementler A1 scakln drc, ferrit oluturucu elementler ise ykseltici etki gsterirler. rnein % 12 Cr ve % 0.4 C ieren tektoid bileiminde bir krom elii iin tektoid karbon scaklndan daha yksek ostenitleme scakl gerekirken % 3 Ni ieren elik 700 C nin altnda ostenitik hale geer. Bu hususlarn A1 scakl civarnda kullanlan elikler iin byk nemi vardr. tektoid nokta, % 0.8 C orannda ve 723 C scaklkta oluur. rnegin % 5 Cr u eliin tektoid noktas % 0.5 C ieriindedir. Tm alam elementleri bu noktann karbon konsantrasyonunu drr. 2.4.4 Martenzitin Olutuu Scakla (Ms) Etkisi Co dndaki tm alam elementleri Ms (martenzit dnmnn baladg scaklk) ve Mf (martenzit dnmnn bittii scaklk) deerlerini drrler. % 0.5 den daha yksek karbon ieren eliklerin byk bir ounluunun Mf i oda scaklnn altndadr. Bu durum, eliklerin sertletirme sonras pratik olarak bir miktar dnmemi ostenit ierdikleri anlamana gelir. Aada verilen bantda her bir alam elementinin % konsantrasyonunu kullanarak Ms saptanabilir. Bu bant tm alam elementlerinin ostenit ierisinde znmeleri sz konusu olduunda geerlidir. Ms = 561- 474C - 33Mn - 17Ni - 17Cr - 21Mo
Yksek ve orta alaml elikler iin Stuhlmann, Ms iin aadaki banty nermektedir. Ms (C) = 550 - 350C - 40Mn - 20Cr - 10Mo - 17Ni - 8W - 35V - 10Cu + 15Co + 30Al Tm alam elementlerinin arasndan Ms e en fazla etki eden karbondur. 2.4.5 zotermal Dnm Sresinin Perlit ve Beynit Dnmne Etkileri Co dndaki btn alam elementleri ferrit ve sementit oluumunu geciktirirler. TTT diyagramlarnda erileri saa doru kaydrrlar. Alam elementlerinin dnmlere etkilerini formle edecek bir kural saptamak olduka zordur. Ancak baz elementlerin dierlerine oranla beynitik dnmleri daha fazla etkiledikleri, dierlerinin de bu konuda ters davrandklar kesin olarak tespit edilmitir. Belli elementler belirli bir orandan fazla kullanldklarnda dnmleri kesin olmamakla beraber arttrabilirler. Ancak bunlarn ilave miktarlara mevcudu dier alam elementleriyle snrlandrlr. Yzey sertletirme ilemi uygulanan elikler ve takm elikleri iin perlit-beynit dnmnn balamas iin geen sre, karbon miktar % 1 i atndan azalr. Takm elikleri ve yap eliklerinde Si konsantrasyonu % 1.5 ve daha fazla olduunda perlit dnm hzlanr.Sade karbonlu elikler iin C miktarnda % 0.30 dan % 1 e kademeli bir art, ihmal edilebilir bir etki salar. Fazla etkiler ancak alam elementlerinin kombinasyonuyla salanr (Yldrm ve di., 2001 a). 2.4.6 Kaynak Kabiliyetine Etkisi Bir eliin ergitme kaynana uygun olmas, byk lde ierdii karbon miktarna baldr. Ayrca alam elementleri de mevcut ise kaynak dikiinin soumas srasnda havann ve parann souk ksmlarnn etkisi ile sertleme yani kaynak blgesinde ksmen martenzit oluur. Bundan dolay gevrekleen malzeme, souma srasnda oluan kendini ekme sonucu atlar. Bileimdeki alam elementlerinin ayn ekilde etki eden bir edeer karbon miktar eklinde hesaplanr. Bu hesaplama iin deneysel yollarla bulunmu karbon edeeri formllerinden yararlanlr.
rnek: Ce = C + Mn/6 + Cr/5 + Ni/15 + Mo/7 % de oran Karbon edeeri bir nevi kabul edilen miktar olarak dnlebilir. Bu deere gre elikler aadaki gibi snflandrlr: Ce < % 0.45 ise, iyi kaynak edilir. % 0.45 < Ce < % 0.6 ise, artl kaynak edilir. Ce > % 0.6 ise, zor kaynak edilir. artl kaynak edilebilmenin anlam, malzemenin ancak n stma veya tamamlayc bir sl ilem gibi belirli artlar altnda kaynak edilebilmesidir. Zor kaynak edilebilir elikler ostenitik elektrotlar (Cr-Ni-Mn alaml elik) ile kaynak edilebilir. Kaynak metali bu malzemeden meydana geleceinden sertlemez ve akma snr dk olur. Souma srasnda oluan kendini ekmede ise kaynak metali bir miktar plastik deimeye urayarak kendini brakr. Bylece kaynak blgesindeki gerilmeler tehlikeli bir bykle erimez. Krom ve silisyum elementleri kaynak ilemi srasnda yanarlar ve yksek scaklklarda ergiyen oksitler olutururlar. Bu oksitler kaynak dikiinin kenarlarnn akarak birlemesini nler. Ayn ekilde birlikte yanan manganezin oluan oksidi dier oksitlerin ergime noktalarn drr. Bylece Mn dier elementlerin olumsuz etkisini telafi eder (Yldrm ve di., 2001 b). 2.4.7 Sertleme Kabiliyetine Etkisi Alaml eliklerin sertleme derinlikleri, alamsz eliklerinkinden fazladr. Alaml eliklere daha fazla su verilir. Sertliin derecesini (Rockwell birimi olarak) karbon miktar tayin eder ve bu deer HRc = 65.....66 dan daha yksek olamaz. 2.4.8 Alam Elementlerinin Sertleme Derinliine Etkisi Utan su verme erileri ile alam elementlerinin sertleme derinliine etkisi ok iyi takip edilebilmektedir. Bu eriler Jominy deneyi olarak bilinen utan su verme deneyi ile tespit edilir. rnek olarak % 0.6 C lu C 60 elii yksek sertlie sahip olmasna ramen sertleme
10
derinlii dktr. % 0.3 C, % 2.5 Cr ve % 0.2 Mo ieren alaml eliin (30CrMoV9) sertlii daha dk olmasna ragmen sertlik utan uzaklatka dk miktarda azalr. Yani sertleme derinlii daha fazladr. Bir dier elik tr; 42CrMo4 zellikleri bakmndan bu iki eliin arasnda kalr. Ancak % 1 Cr ve % 0.3 Mo iermektedir. Bu sebepten dolay, daha yksek alaml olan 30CrMoV9 a gre sertleme derinlii daha dktr. Fakat karbon miktar daha yksek olduundan yzey sertlii daha yksektir. 2.4.9 Alam Elementlerinin Ostenit Dnm Hzna Etkisi Dnm scakl ve hz ile ilgili daha kesin deerlerin verilmesi, demir karbon faz diyagramnda mmkn deildir. nk bu denge diyagram dier btn diyagramlar gibi ok yava souma iin geerlidir. Ostenitin hzl souma srasndaki dnm, scaklk-zaman dnm diyagramndan (TTT diyagramndan) takip edilebilir. retilen eliklerin byk bir ksmnn TTT diyagramlar vardr. Bu tip diyagramlarn izilmesi iin ok geni kapsaml seri halde deneyler yaplmaldr. TTT diyagramlarndan ostenitin ne kadar zaman ierisinde ve hangi scaklkta dier yap ekline dnmeye balad ve bu dnmn ne zaman tamamland grlebilir. Ostenitin dnt dier i yaplar; ferrit, perlit, ara kademe i yaps olan beynit ve martenzittir. Ayrca diyagramlar eliin bileen miktarn yzde oran olarak ve oluan i yapnn oda scaklndaki sertliini vermektedirler (Yldrm ve di., 2001b). 2.5 ALAIM ELEMENT OLARAK KROM VE MANGANIN ELE ETKLER 2.5.1 Krom elik, retim endstrisinin temel metalik elemandr. Kaliteli inaat ve takm elii yapmnda nemli yer tutar. Krom, kritik souma hzn drr. Yksek sertlik ve stn anma dayanm zelliinde, hidrojen gazna kar dayankl karbrler oluturur. Sertletirici ve tane kltc etkileri vardr. Dk karbon ierikli eliklerde % 12nin zerine kacak krom katk deerlerinde elik paslanmaya ve asitlere kar stn bir dayanm gsterir. Krom ierii % 17yi aan elikler sya ve yksek alma scaklklarna dayankldr ve doku yaplar tamamen ferritiktir. Kromlu elikler sl ilemlerden geirildikten sonra kullanlrlar.
11
Mangan, molibden, vanadyum ve nikelle birlikte eliin s ve anma dayanmn daha da artrmak olanakldr. Islah eliklerinde bu elementlerden molibdenin katlmas temper gevrekliini 550 dereceye kadar olan tm scaklklar iin nler. Bilyal ve masural rulmanlarn sahip olmas gereken yksek sertlik ve sneklik zelliklerinin salanmas iin % 1 Clu ve % 1.5a kadar krom katkl elikler kullanlr. Dk alaml eliklerden srnme dayanm en yksek olan % 2,25 Cr ve % 1 Mo ieren eliktir. Bu elik termik ve nkleer santrallerde kullanlmaktadr. Srnme direnci yksek eliklerde genel anlamda krom molibden ve vanadyum gibi karbr oluumuna yakn metaller bulunur. Souk ve scak allan ilerde, kesme ilerinde kullanlan makinalarda krom vazgeilmez bir alam elemandr. Krom oran arttka eliin kaynak edilebilme yetenei azalr. Her % 1 Cr artnda malzemenin ekme dayanm 80-100 N/mm2 art gsterir. Ayn oranda olmamakla beraber yine akma snrnda bir ykselme, entik darbe tokluunda dme grlr (Yldrm ve di., 2001b).
Scaklk C
Krom Oran %
ekil 2.1 Demir krom ikili faz diyagram (Knkolu, 2001)
12
2.5.2 Mangan ( Mn ) Mangan elie ferromangan eklinde dezoksidasyon elementi olarak verilir. Bu metalin % 0.8 i aan oranlardaki katklarnda manganl elik alamlarndan sz edilir. ekme dayanm ve akma snr % 0,7 mangan deerine kncaya kadar uzamada fazla d olmamasna karn artma gsterir. Az oranda mangan ierii entik darbe tokluunu olumlu ynde etkilerken kritik souma hzn nemli lde drr. Artan mangan ierii ile tane irilemesi oluumuna yol aar. % 1 C lu ve % 12nin zerinde mangan ierikli elikler anmaya dayankl olurlar ve ostenitik yap gsterirler. % 0,9 1,4 mangan alaml sade manganl elikler stn dayanml boru ve kazan sac yapmnda kullanlr. Bu elikler ayrca, slah eliklerinin kaynanda kaynak ubuu olarak, anmaya dayankl raylarn yapmnda ve benzeri ilerde de kullanlmaktadr. Silisyumla birlikte stn dayanml inaat elii veya slah elii olarak kullanlr. Mangan eliin dvlebilme ve kaynak edilebilme zelliklerine olumlu etkide bulunur. Yksek karbonlu eliklere dk karbonlu eliklerden daha ok etki eder. Paslanmaya anmaya ve az oranda s etkilerine kar dayankll iyiletirir.
ekil 2.2 Demir mangan ikili denge diyagramnn demir kesi (Yldrm ve di., 2001 b)
13
Yukardaki ekilde demir-mangan iki bileenli faz diyagram verilmitir. Mangan, () blgesini aan, ostenit dnmn ve dolays ile A3 scakln alak scaklklara kaydran elementlerden biridir. Bunun sonucu olarak % 35 Mn ierikli bir elik alam oda scaklnda bile ostenitik bir yap gsterir. Diyagramn kesinde kat eriyik faz blgesi bulunur. Bu blge () faz blgesinden ift faz blgesiyle ayrlr. Faz dn, diyagramdan da grlecei gibi ancak byk konsantrasyon deimeleri ile salanabilir. Artan mangan ieriinin, dnm alak scaklklara kaydrmas difzyonun glemesine ve hatta tamamen durmasna yol aar. 2.5.3 Mangan elikleri Yaplarnda % 5ten fazla mangan bulunduran elikler allm normal soutma hzlarrnda ferrite deil, kbik martenzite dnrler. Burada sz konusu olan ostenit martenzit dnm, sade karbonlu eliklerdeki dnme benzemekle beraber; sadece burada oluan martenzitte kafes atomlan arasna karbon atomlar skmaz ve yap da tetragonal yerine kbik olur. 2 kat eriyii olarak da tanmlanan bu martenzit, olutuu ostenitle ayn bileime sahiptir ve bu nedenle de ar doymu, kararsz (dengesiz), ancak oda scaklnda deiiklie uramayan bir grnmdedir. Manganl eliklerde ostenit ferrit dnm gerekte % 13 Mn deerlerine kadar grlmektedir. Bu deerin zerinde () fazna rastlanlmaz. Ostenit ise dengesizdir. Bu nedenle 170C dolaylarnda ostenitin difzyon olmakszn hekzagonal () fazna geitii gzlenir. Bu fazn mikroskopik incelenmesinde ostenit kristallerine yerlemi ince ineler oluturduu saptanr. Yapsnda % 22nin zerinde mangan bulunduran elikler sade ostenitik yap gsterirler. Mangan ksmen ana ktleye karr, ksmen de demir karbr ierisinde znr. Mangann kendine zg zel bir karbr bileii yoktur. Manganl eliklerin doku oluumlan hakknda bilgi edinmek iin Fe-Mn-C l faz diyagramnn demir kesini ele alan Guillet diyagramna gz atmak gerekir. Bu diyagrama gre, manganl elikler; dk manganl perlitik, orta manganl martenzitik ve yksek manganl ostenitik olmak zere ayr grupta toplanabilirler. Guillet diyagramnda verilen yaplara kesin gz ile baklmamaldr. rnein % 1 Mn ve % 1,5 C lu bir elik saf ostenitik deildir, hatta ok ar yava soutmalarda bile yapsnda bir miktar martenzit bulundurur. Her eye ramen diyagram teknikte geni bir kullanlma alan bulmutur. Teknikte perlitik, ferritik-perlitik ve ostenitik manganl elikler nem kazanmlardr. Bileimlerinde % 2-10 Mn bulunduran martenzitik elikler gevrek olular nedeniyle kullanlmazlar (Yldrm ve di., 2001b).
14
% 1 Mn katks ile eliklerde ekme dayanm ve akma snr 100 N/mm2 artarken, uzama az oranda azalma gsterir. Mangan perlit oluumunu gletirirken bainit oluumunu kolaylatnr. % 2-3 manganh elikler normalizasyon tavlamas ile tamamen bainitik yapya kavuurlar. Mangan kritik soutma hzn drurken derinliine sertlemeyi kolaylatrr. Boyutlar kk % 2 Mnl elik bir para havada sertleir. Kesit boyunca sertlemenin doal bir sonucu olarak, haddelenmi ve normalizasyon tav grm manganl bir elik iyi snekliinin yan sra ok iyi dayanm zellikleri gsterir. Islah edilmi durumlarda mangan yap elikleri sade karbonlu eliklerden daha iyi ekme dayanm, akma snr ve entik darbe dayanm gsterirler. Manganl elikier ar stmalara kar duyarldrlar, bunun da nedeni (Fe,Mn)3C karbr bileiinin ostenit ierisinde sementitten daha abuk znmesidir. Sonuta malzemede temper gevreklii sz konusu olur (Yldrm ve di., 2001b). Manganl eliklerde rastlanlan tipik bir oluum doku yapsnda uzunlamasna izgilerin (damarlarn) grlmesidir. Bu durum, manganl eliklerde uzunlamasna llen entik darbe dayanmnn, enlemesine llenden fazla olmasna yol amaktadr. Bu zellik mangann metalik olmayan yabanc elementlerle birleerek MnS, MnO.SiO2 ve 2MnO.SiO2 gibi bileikler oluturmas ve bu bileiklerin scak biimlendirmede bir izgi zerinde toplanmalarndan kaynaklanr. Haddelenmi manganl eliklerde llecek entik darbe tokluu, uzunlamasna lmde enlemesine oranla drt kat daha fazla olarak elde edilir. Islah eliklerinde bazen yapya mangandan baka vanadyum ve krom gibi alam elemanlar da katlmaktadr. Byle eliklere rnek olarak % 0,25 C, % 2 Mn ve % 0,12 Vlu 25MnV8 elii ile; % 0,2 C, % 1,25 Mn ve % 1,25 Crlu 20MnCr5 elii verilebilir. lk eliin ekme dayanm 900 N/mm2 akma snr 700 N/mm2 entik darbe dayanm 100 J/cm2 olup, uzamas % 20 ve incelmesi de % 60tr. kinci eliin ekme dayanm 1200 N/mm2 akma snr 700 N/mm2 ve uzamas % 10 olup, her iki elikte de derinliine sert1eme sz konusudur. Ostenitik gruptan en nemli mangan elii % 1,2 - 1,4 C ve % 12 - 14 Mnl sert mangan ya da Hadfield eliidir. Bunlarda mangann karbona olan oran 10 / 1 olarak verilir. Bu elikler yksek dayanm ve anmaya dayankllk, az sertlik ve dk akma snr deeri gsterirler. Temiz ilenmi yzeylerde % 80e ulaan bir uzamaya sahiptirler. Sert manganl eliinin ilenmesi iin sinterlenmi karbrlerle (elmas ular) allmas veya parann talanmas gerekir. ekillendirmede dkm ilk sray alr. Yzeyin mekanik zorlamalardan doan plastik ekillenmesi ile, yzeyde Brinell sertlik 200 HB den 500 HBye kar. Tm ostenitik eliklerde olduu gibi sert mangan elii de manyetik zellik gstermez.
15
Anmaya kar gsterdii stn dayanm nedeniyle sert mangan elikleri ar zorlamalara maruz ekskavatr (bager), dozer ve loder kepeleri, krc (konkasr) eneleri, ray kesime blgelerinin temel paralar bu elikten yaplr. Bazen de yzeyde kaynakla amal olarak bir sert mangan tabakas oluturulabilir. Ancak byle durumlarda ostenit ve ferritin farkl uzama katsaylarndan kaynaklanan bir kristaller aras gerilme yrtlmas sz konusu olabilir. Bu nedenle anmay nlemek amac ile yaplacak sert mangan tabakas kaplamalarda para ok yava soutulmaldr. Dvlm bir sert mangan elii yksek scaklklardan yava yava soutulacak olursa, tane snrlarnda yava yava (Fe,Mn)3C karbr ayrr. Bazen de, soutmann ar derecede yava olmas durumunda, karbr ayrmas inemsi ve tane ierisinde bulunacak ekilde ortaya kar. Sert mangan elikleri; ani soutmalarda yumuak ve snek, tavlamalardan sonra sert karakterdedir.
Tablo 2.1 Mangan eliklerinin mangan oranlar, ad ve zellikleri (Yldrm ve di., 2001b)
-%30 -%25 -%20 -%18 -%16 -%14 -%12 -%10 -%8 -%6 -%4 -%3 -%2 -%1 -%0,8 -%0,6 -%0,4 -%0,2
% Mn Yanma ve sya dayankl krom-mangan elikleri Ostenitik krom-mangan elikleri Paslanmaz ve aside dayankl elikler Hadfield ostenitik mangan elikleri (sert mangan elikleri) Kullanlmaz Mangan yay elikleri (% 08-2 Mn) Mangan slah elikleri Kzl krlganla ve ayrlmaya meyletme tehlikesi
% Mangan katk oran

Buna neden 1050 Cden itibaren yaplacak soutma ilemlerinde karbonca ar doymu, homojen bir ostenit fazna ulalmasdr. Byle bir eliin Brinell sertlii 190 HB, ekme dayanm 1000 (N/mm2) ve uzamas da % 50 dolaylarnda bulunur. Ayn eliin 10 saat 550 Cde tavlanmas ile yap ostenitten ince lamelli perlit ve martenzite dnr. elik ylece manyetik zellik kazanrken sertlii de 400 HBye kadar ykselir (Yldrm ve di., 2001b; Schumann, 1964).
16
2.5.4 Krom elikleri Krom eliklerinde % 0,3 ile % 30 arasnda krom bulunur. ekil 2.2de demir-krom iki bileenli denge diyagram verilmitir. Demir ve krom yksek scaklklarda geni bir konsantrasyon aralnda kbik hacim merkezli () kat eriyik faz olutururlar. Yaklak % 15 Cr orannda ve 1400 C scaklkta alam azeotropik bir ergime minimumu gsterir. Krom, demirin A3 scakln alak deerlere kaydrrken; A3 scakl nce hafif alalr, % 10dan fazla krom ieren alamlarda bu scaklk tekrar ykselir. Karbonsuz, % 15 Cr ierikli eliklerde gama blgesi tamamen kapanr ve dolays ile bundan fazla olan krom yzdelerinde elik oda scaklndan ergime scaklna kadar ferritik kalr. Krom ierii yksek olan elikler, hzl soutma ileminden sonra da ferritiktir. Ancak bu eliklerin (% 25-70 arasnda krom ieren elikler) l000 Cden ok yava bir ekilde oda scaklna soutulmas ve 600-900 Cde uzun sre tavlanmas ile sert ve gevrek olan bir bileik kristal yaps FeCr faz oluur. Yaplarnda () faz bulunduran paralar iyice gevrekletiklerinden teknik adan kullanlmayacak duruma gelirler. () faznn doku yapsndan uzaklatrlmas iin parann tekrar 1200 Cye stlp, sz konusu gevreklii veren fazn zndrlmesi ve sonra abucak soutulmas gerekir.Karbonlu demir-krom ve demir-nikel alamlarrnda yaplar karbonsuz eliklerden biraz daha farkldr. Krom, demir-karbon faz diyagrammn hem tektoid noktasn ve hem de tektik yapnn grlmeye balad noktay alak karbon yzde deerlerine doru kaydrr.Bunun sonucu olarak yksek krom konsantrasyonlarnda, ok dk karbon yzdelerinde bile eliin yapsnda nemli miktarda perlit ve sementit bulunur. rnein % 15 Cr ve % 0,11 C lu bir eliin i yaps % 80 perlitten oluurken; % 14 Cr ve % 0,25 Clu bir eliin i yaps daha bu karbon yzdelerinde bile tektoidiktir.
ekil 2.3 Fe-Cr-C l faz diyagramnn demir kesi (Yldrm ve di., 2001b)
17
Karbon ierikli kromlu eliklerde grlen karbr tr (Cr7C3) forml ile ifade edilebilen zel karbrdr. Bu karbr yapsna % 55 dolaylarna kadar demir kabul edebilir. Dier zel karbrler gibi, (Cr23C6) zel karbr de ok yava bir difzyon hzna sahiptir. Yani bu karbr ostenitleme srasnda ok yava bir biimde znrken, soutma srasnda da yine yava bir biimde ayrma gsterir. Sertletirilmi eliklerin tavlanmalar srasnda, martenzitte grlen segregasyon hz, sade karbonlu eliklerden daha azdr. Kromlu eliklerin s ortamna olan dayanklklar da zaten bu zelliklerinden kaynaklanmaktadr. tektoid st elikler pelitten baka sekonder sementit de ierirler. Byle bir elie rnek olarak % 1 C ve % 1,5 Cr ierikli rulman yapmnda kullanlan elik verilebilir. Bu elikteki karbr bileii (Fe,Cr)3C olup, bu karbr % 15 dolaylarna kadar krom ierebilir. Korozyona dayankl % 0,4 C ve % 13 Crlu bir elik de yine tektoid st eliklerden yksek krom ve karbon ieriklerinde elikler ledeburitik olur. Yani byle eliklerde () kat eriyii + (Fe,Cr)3C +(Cr,Fe) 7C3 ten oluan bir l tektik karma ular. % 0,62 C ve % 21 Crlu yksek scaklk ve yanma ortamna dayankl alferon denilen dkme elik abucak soutulursa ostenit dn engellenir ve yapda primer () kat eriyii ile tane snrlannda ledeburite rastlanlr. Tavlama veya yava soutma ile ostenit, ferrit ve nemli miktarda karbre dnr. Dk karbon ve yksek krom ieriklerinde elikler krom ferrit ve karbrlerden oluan bir yapya sahiptir. eliklerde % 1 Cr katks ile ekme dayanm 80-100 N/mm2 artarken, uzama % 1,5 dolaylarnda azalma gsterir. Kritik soutma hz krom katksyla nemli llerde der ve derinliine sertleme de buna bal olarak hissedilir llerde artar. Yksek krom ieriklerinde eliin s ve tavlamaya olan dayanm byk oranda artar. Krom, silisyum ve alminyum ile birlikte yanmaya dayankll artrr. Kromun dnm scaklklarn ykseltmesi nedeniyle, kromlu elikler yumuatma tavlamasna elverilidirler. Yine bu nedenle de ayn eliklerin yksek scaklklardan ani soutularak sertletirilmeleri gerekir. Kromlu eliklerde temper gevreklii grlr. % 12nin zerinde krom ieren dk karbonlu eliklerde birdenbire su, asitler ve scak gazlar gibi korozyonik ortamlara kar dayankllk zellii ortaya kar. Bu nedenle yksek kromlu eliklerin korozyona olan dayanmlar teknikte ayr bir neme sahiptir. ok iyi derecede sertletirilebildiklerinden ve iyi slah edilebildiklerinden dolay krom elikleri teknikte byk apta kullanlma alan bulmulardr. Takm, slah v.b. elik tr olarak baar ile kullanlmaktadr. % 0,40 C ve % 1 Crlu (40 Cr 4) slah eliinin i yaps ferritikperlitiktir. eliin Brinell sertlii 200 HB olup, ayn eliin dvlp havada soutulduktan sonra yaps bainitik olur ve sertlii de 280 HBye kar. Bu elik 840 Cdan yaa ekilir ve
18
sonra da 600C da tavlanrsa ekme dayanm 950 N/mm2 ve uzamas da % 65e ular. Krom slah elii olarak adlandrlan bu elikten krank mili yaplr ve elik alevle ok iyi yzey sertletirilir. stn korozyon dayanm nedeniyle yksek krom ierikli slah elikleri, rnein % 0,20 C ve % 13 Crlu (x20Cr13) elii, pelton trbini kepeleri, biyel kollar, piston milleri ve pompa paralan yapmnda kullanlr. Bu eliin i yaps yumuak tavlanm durumda krom karbrlerin yatakland ferritten oluur. Eer elik yada sertletirildikten sonra 700 Cde tavlanrsa (Cr,Fe)7C3ten oluan krom karbr znr. eliin ekme dayanm 750 N/mm2 akma snr 600 N/mm2, uzamas % 25, incelmesi % 65 ve entik darbe dayanm ise 80 J/cm2 dolaylarnda bulunur. % 1 Mo katks ile eliin s dayankll nemli llerde ykseltilebilir. Kromlu eliklerde temper gevrekliini nlemek iin % 0,15 - 0,5 Mo katks gerekir. Molibden ayrca sertleme, sneklik ve tavlamalara kar dayanm gibi zellikleri de dzeltip, iyiletirir. ok dayankl olan molibden karbr ayn zamanda eliin srnme dayanmn da olumlu ynde etkiler. % 0,15 C, % 1,5 Cr ve % 0,4 Moli bir (15 Cr Mo 6.4) eliinin i yaps haddelendikten sonra bainitik olur. Molibden yapda kromdan daha ok etkili olur, perlit oluumunu nler ve ostenitin bainite dnmn hzlandrr. elik 880 Cden havada soutulur ve sonra 660 Cde tavlanrsa ferrit aa kar ve kalnt ostenit bainite dnr. Bu elik 530 Cye kadar olan scaklklarda alacak kazanlarn yapmnda kullanlr. Vanadyum tpk molibden gibi kromlu eliklerin benzer zelliklerini slaha yardm eder. Tane bymesini engellediinden eliin ar stmalara kar duyarl olmasn nler. Bunun dnda vanadyum eliin deien kuvvetlere kar dayanklln (yorulma dayanmn) ve srnme dayanmn artrr. rnein % 0,5 C, % 1 Cr ve % 0,2 Vlu bir elik ok yksek bir elastiklik snr ve stn srnme dayanm gsterdiinden bu elik sya dayankl yaylarn yapmnda byk nem tar. % 1 C ve % 1,5 Crlu, 100 Cr 6 elii, nemli bir takm eliidir. Bu elik sertletirildiinde ok yksek bir sertlik derecesi (Rc=65), anmaya dayankllk ve elastiklik zellikleri gsterir. Bu elik haddelendiinde, haddeleme scaklnn ilemden sonra az olmas ve soutmann hzl seilmesi halinde, ince taneli sorbitik bir yapya ulalr. Ancak haddelemeden sonraki scakln yksek ve soutmann yava yaplmas durumunda, doku geni izgili perlit ve tane snr sementitinden oluur. Bu yap elie daha sonra uygulanacak ilemler asndan iyi sonu vermez, nk elie uygulanacak yumuatma tavlamas ilemlerinde doku arzulanan bir biimde yumrulamaz, yumrular homojen bir oluum ve dalm gstermezler. Sonuta ulalan yap krlgan, gevrek ve atlamaya yatkn olur. Bu yzden byle haddelenmi
19
eliklere, yumuatma tavlamasndan nce normalizasyon tavlamas uygulanmas gerekir. Bu ilem iin elik; (Ac1) scaklnn zerinde bir scakla, rnein 100Cr6 eliinde 850 Cye, eitli eliklerde 880-900 Cye, stlr ve hareketsiz hava ierisinde soutulur. Kesitin byk olmas halinde soutma, basnl hava ile yaplmaldr. Bylece tane snr sementitinin yeniden ayrmas kesinlikle nlenmi olur. elie daha sonra 760Cde 6 saat sreyle yumuatma tavlamas uygulanrsa ve elik 650 Cye kadar saatte 20 C hzla soutulursa, homojen dalm ve yuvarlanm bir tane yapsna kavuur. Mmkn olduu kadar yapda sorbit ve perlit kalntlarnn bulunmamasna dikkat edilmelidir. Sementit yumrularnn kk olmas halinde sertlik ok yksek, iri olmas halinde ise ok dktr. eliin otomatik tala kaldrma ilemleri her iki halde de ktleir. Sertlik fazla olursa tala kaldrc ularda ar anma, sertlik az olursa da temiz bir yzeye ulaamama durumlar sz konusu olur. Uygun Brinell sertlik 180-200 HB arasnda bulunmaldr (Yldrm ve di., 2001b; Schumann, 1964).
Scaklk (C)
Krom oran (%)

ekil 2.4 - Karbonun demir krom diyagramna etkisi (Islak, 2005)
20
3. KROM MANGANLI ELIKLER

Tablo 3.1 TS 2525'de verilen slah eliklerinin AISI karlklar ve kullanma yerleri (Keskin, 1986)
TS 2525 elik No 1.5038 Sembol 40 Mn 4
SAE - AISI
Kullanm Yerleri Genel makina ve tat yapmnda, Mn alaml slah eliinden paralar Genel makina ve tat yapmnda, Mn alaml slah eliinden paralar Tat ve motor yapmnda, aks, aks kovan, krank mili, dingil gibi ok fazla zorlanan paralar Otomobil ve motor yapmnda, dayanm,
1039
1.5065
28 Mn 6
1330
1.6511
36 CrNiMo 4
9840
1.6580
30 CrNiMo 8
sneklilik ve elastikiyetin n planda olduu ok zorlanan paralar Otomobil ve motor yapmnda, krank mili,
1.6582
34 CrNiMo 6
4340
direksiyon paralar, eksantrik mili gibi ok zorlanan paralar
1.7003
38 Cr 2
Genel olarak tayc ve motor yapmnda kullanlan paralar Genel olarak tayc ve motor yapmnda kullanlan paralar Tat ve makine yapmnda, krank mil ve dier tahrik aksam, n aks, aks kovan gibi paralar Siyanr banyosunda sertletirilecek, anzman paralar, piston kolu, krank mili ve dili arklar Tat ve motor yapmnda, krank mili, n aks, aks kovan, direksiyon mili ve benzeri paralar anzman paralar, mil, piston kolu gibi talal ekillendirlecek slah elii paralar 1.7037 gibi, ayrca, siyanr banyosunda sertletirilecek dili arklar 1.7037 gibi, ayrca, siyanr banyosunda sertletirilecek dili arklar
1.7006
46 Cr 2
5045
1.7033
34 Cr 4
5132
1.7034
37 Cr 4
5135
1.7035
41 Cr 4
5140
1.7037
34 CrS 4
1.7038
37 CrS 4
1.7039
41 CrS 4
21
1.7218
25 CrMo 4
4130
Otomobil ve tat paralar yapmnda, aks mili, aks kovan, Otomobil ve uak paralar yapmnda, krank mili,
1.7220
34 CrMo 4
4135/4137
aks mili ve kovan, yivli mil vb. sneklilii yksek paralar
1.7225 1.7226
42 CrMo 4 34 CrMoS 4
4142/4140 -
1.7220 gibi, ayrca dili ark ve bandaj 1.7220 gibi (daha iyi talal ekillenebilirlik zellii) 1.7225 gibi (daha iyi talal ekillenebilirlik zellii) Otomobil ve uak yapmnda yksek sneklilikte
1.7227
42 CrMoS 4
1.7228
50 CrMo 4
4150
paralar, anzman, direksiyon ve aktarma organlar paralar
1.7361
32 CrMo 12 4
Dayanm, sneklilik ve elastiklikte fazla beklentilerin olduu paralar Otomobil ve tatlarda yksek sneklikte, fazla
1.7707
30 CrMo V 9
zorlanan krank mili, saplama, cvata ve benzeri paralar Otomobil ve mekanizma yapmndaki dili ark,
1.8159
50 CrV 4
6150
mil, ynlendirme paras gibi anmaya zorlanan paralar
22
4. YZEY MODFKASYONU Makina paralarnda ortaya kan hasarlar; insana bal hasarlar ve teknik esaslara bal hasarlar olmak zere iki grupta toplamak mmkndr. nsana bal hasarlarn oran % 62 ve teknik esasl hasarlarn oran da % 38 dir. Bu % 38lik ksmn % 11ni anma, srtnme, korozyon, erozyon, sl etkiler ve dier etkenler oluturmaktadr. Dnyada anmann neden olduu yllk kaybn 200 milyar dolar dolaylarnda bulunduu tahmin edilmektedir. Bu yzden bu zararlar nemli lde azaltacak yzey modifikasyonu yntemlerine gereksinim duyulmaktadr. Bunlar yzeyin deiimi ya da yzeyin kaplanmas eklindedir. Yzeyin deiimi, yzeyin kimyasal bileimini deitirerek ya da deitirmeden ve yine yzeye iyon balanmas (iyon implantasyonu) yaplarak salanr. Ayrca bu yntemlerden farkl olarak yzeye kaplama yaplarak da zararl etkilerin nne geilebilir. Yzey kaplama yntemleri ise; buhar biriktirme, elektrolitik kaplama ve yzey ergitme yntemleri olarak grupta ele alnabilir. Ergitme yntemlerinden kaynak ilemleriyle yzey alamlama, yzey modifikasyonu yntemlerinde yeni bir teknik olup, yzey mhendisliinde geni bir yere sahiptir (Islak, 2005; Yldrm ve di., 2006; Yldrm ve di., 2007). 4.1 YZEYN DEM Yzey deiimi ilemleri, yzeyin kimyasal bileimini deitirerek veya deitirmeden yaplan ilemler olarak iki ana grupta incelenebilir. Kimyasal bileimi deitirerek yaplan ilemlerde, malzeme yzeyinde kimyasal yntemlerle koruyucu bir tabaka oluturulur. Kimyasal bileimi deitirmeden yaplan ilemlerde ise; bir faz dnm mekanizmas ya da yzeyde ergime salamak koulu ile yzey deiimi salanr. 4.1.1 Kimyasal Bileimi Deitirmeksizin Yaplan Yzey Sertletirme lemleri Bir malzemenin yzeyinin kimyasal bileimini deitirmeden sertletirilebilmesi iin malzeme yzeyinde karbon orannn yeterli olmas gerekir. Yzey sertletirme ileminin salanabilmesi iin yzeydeki karbon orannn en az % 0.30 olmaldr (Yldrm ve di., 2001a). Karbon oranlar yzeyde sertleme snr zerinde bulunan elikler; ya frnda stlarak, ya alevle, ya endksiyon akm ile, ya da lazerle yzey sertletirilirler (Yldrm, 1984; Yldrm, 1989; Demirci, 2004). Bu yntemlerin temel prensibi; ncelikle malzeme yzeyini ostenitleme scaklna kadar stmak, ostenitleme salandktan sonra belirli soutma hz (C/sn) altnda paray belli ortamlarnda aniden soutmaktr. Burada nemli olan husus, ekirdek sertlemesinden
23
kanmaktr. Bu yzden paralarn i ksmlarnn ar stlmasndan kanlmal ve bunlarn sadece yzeylerinde homojen, ancak i blgelerine gre daha hzl, bir stma salanmaldr (Yldrm ve di., 2001a). Ayrca malzeme yzeyi ergitilerek de yzey sertlemesi salanabilir. Bu da genellikle lazer n kullanlarak yaplmaktadr. Bu yntemde ksa sreli ergime ve bunu takip eden souk malzeme yzeyindeki hzl katlama sonucunda, yzeyde martenzit oluumu kendiliinden salanr (Yldrm, 1989). 1. Alevle yzey sertletirme, 2. Endksiyonla yzey sertletirme, 3. Lazer n ile yzey sertletirme, 4. Frnda sertletirme. 4.1.2 Yzeyin Kimyasal Bileimini Deitirerek Yaplan Yzey Sertletirme Yntemleri Sertletirme ilemi iin yzeyde yeterli karbon oranna sahip olmayan malzemeler yzeylerinde bir kimyasal deiim salanarak sertletirilirler. Bunlar genellikle yzeye karbon, azot ve bor gibi arayer atomlarnn geitirilmesi ve metal iyonlarnn yzeye balanmas eklinde olmaktadr. Burada modifiye tabakas daha belirgindir ve baz ilemlerde esas malzemeden keskin snrla ayrlr. Bu, ilem iin bir dezavantaj oluturabilir. lemlerin uygulanmasnda; bekleme sresi, para scakl, soutma hz, soutmann ekli ve yzeye geitirilen malzeme miktarna dikkat edilmelidir. Karbrleme
1. Toz ile karbrleme, 2. Tuz banyosunda karbrleme, 3. Gaz atmosferinde karbrleme, 4. Plazma ile karbrleme. Nitrrleme
1. Gaz nitrrleme, 2. Tuz banyosunda nitrrleme, 3. Plazma (iyon) nitrrleme. Karbonitrrleme Borlama
24
1. Kat ortamda yaplan borlama, 2. Sv ortamda yaplan borlama, 3. Gaz ortamnda yaplan borlama, 4. Plazma borlama, 5. Akkan yatakl borlama (Fluidized bed boriding). yon implantasyonu
4.2 YZEY KAPLAMA Yzey kaplama, malzemelerin yzeylerini buhar biriktirerek, sol-jel yntemi kullanarak, elektrolitik olarak veya ergitme prosesleri kullanarak tribolojik olaylara kar korumak ve malzeme zelliklerini gelitirmek amacyla yaplr. Bu yntemlere gereksinim, dier yzey modifikasyonu ilemlerinin malzemelerin zelliklerini gelitirmede yetersiz kalmalarndan dolaydr. Bu yntemler ile yzey mhendislii alannda youn aratrmalar yaplmaktadr. Bu yntemler; 1. Buhar faz yntemleri, 2. Sol-Jel yntemi, 3. Kaplama ve anotlama yntemleri (elektrolitik kaplama), 4. Ergitme yntemleridir. 4.2.1 Ergitme Yntemleri Nitrokarbrleme, plazma nitrrleme, elektriki boalm, sertletirme, CVD ve PVD yntemleri gibi bir ok yzey kaplama teknikleri vardr. Dolgu metal veya tozlar ile kaplama; kaynak, sl pskrtme veya benzer kaynak yntemleri ile ou zaman yaplr. Son almalarda aratrmaclar yzey modifikasyonu iin lazerle egitme zerine odaklanmlardr. Tungsten inert gaz s kayna ise yzey modifikasyonunda belli bir potansiyele sahiptir (Erolu ve zdemir, 2002). Isl pskrme yntemi otomotiv endstrisi iin ilgi ekici bir yntemdir. Isl pskrtme kaplamalar olduka ksa srelerde elde edilebilirler. Is girii ve arplmalar bir ok CVD ynteminde daha azdr (Edrisy ve di., 2001). PTA ile alamlama lazer veya elektron n proseslerinden daha az enerji younluuna ramen daha basit ve ucuzdur. Bununla birlikte PTA alamlama teknii kompozit malzemelerin zerine bor modife etmede baarl bir ekilde uygulanr (Bourithis ve di., 2003).
25
4.2.2 Isl Pskrtme (Thermal Spray) 1. Alevle pskrtme, 2. Plazma - jeti ile pskrtme, 3. Patlamal pskrtme (Detenation-Gun ya da D-Gun), 4. Elektrik ark ile pskrtme, 5. Yksek hzl oksi yakt (HVOF) pskrtme, 6. zel sl pskrtme yntemleri,
4.2.3 Kaynak Endstrinin her kesiminde kullanlan makina elemanlar, kullanld yerdeki zelliine ve beklentilere gre eitli usullerle imal edilirler. Bazen imalatta yeterli olmayan zellikler, sonradan o makina elemanna kazandrlmaya allr. Kazandrlmak istenen sonraki zellikler, hi kullanlmayan bir malzemeye de biraz kullanlp anm bir makina elemanna da uygulanalabilir. nce ya da kaln sert kaplamalar da makina elemanlarna ska uygulanr. Ama bazen hatalar yle boyuta ular ki, makina elemanlarnda ortaya kan olumsuzluklarn kaplamalarla telafisi mmkn olmayabilir. Geni aralklarda istenen yzey artrmlar; tel pskrterek, toz pskrterek, ince sert kaplama, krom kaplama, PVD, CVD kaplama ile salanamaz. Bu tr artrmlar gerekletirmek iin mutlaka ilve bir metal (elektrot) kullanmn salamak gerekir. Bu yzey artrmlarn salamada da elektrik ark, tozalt, gazalt (TIG, MIG, MAG), lazer n ve elektron n kaynak teknikleri kullanlabilir. Profesyonel ekipmanlar ve elemanlar kullanlarak gerekleen, metallerin kaynaklarla doldurulmas da makina endstrisinde yaygn olarak kullanlmaktadr. lve metalin elektrik arkyla ergitilip nceden hazrlanan blgeye aktarlarak yaplan transferi srasnda malzemede bir takm arplma, dzensiz gerilim ve sertlik, atlama ve yzey hatalar gibi olumsuzluklar oluabilmektedir. Ayrca kaynaklar doldurulan yzeylerde dzgnlk salanmad iin talal imalat yntemlerinden herhangi birisi kullanlarak imalat tamamlanm olur. Yine bu kaynak yntemleri kullanlarak yzeye esas malzemeden daha iyi anma, korozyon ve erozyon direncine sahip metal ve metalik tozlar geitirilerek ergitme esasl yzey alamlama eklinde yzey modifikasyonu salanabilir. Bu alanlarda bir ok almalar yaplm olup bu yntemlerin yzey modifikasyonunda verimli olduu gzlenmitir (Islak, 2005).
26
5. DENEYSEL ALIMALAR 5.1. DENEYSEL YNTEM Bu almada, AISI 4142 eliinin elektrik ark kaynak yntemi (SMAW= Smelting Arc Welding) ile Citodur 600 elektrot kullanlarak yzey modifikasyonu (alamlama) yaplarak elde edilen kaplama tabakasnn kaplama sonras soutma ortamna gre mikro yaps ve malzemenin abrasif anma davranlarna olan etkilerinin incelenmesi amalanmtr. 5.2. ELEKTRK ARK KAYNAK YNTEMYLE (SMAW) LE YZEY ALAIMLAMA Elektrik ark kaynak yntemiyle (SMAW) yzey modifikasyonu ileminde, AISI 4142 eliinden oluan yzey bileimi deitirilmek istenen alt malzeme, kaplama tozu olarak SiC ve alamlama amal krom ierikli kaynak elektrodu kullanlmtr. Soutma ortam olarak hava ve ya seilmitir. AISI 4142 eliinin ve kaplama tozunun kimyasal bileimi Tablo 5.1de gsterilmitir.
Tablo 5.1Yzey alamlama iin kullanlan alt malzemenin (AISI 4142), kaynak elektrodunun (Citodur 600) ve kaplama tozunun (SiC) kimyasal bileimi
Alam Elementi (% a.) C Si Mn P S Cr Ni Mo Al Fe AISI 4142 0.406 0.27 0.77 0.012 0.029 1.040 0.090 0.024 0.028 Kalan 0.5 0.3 7 Kalan Citodur 600 0.4 SiC 27.5 72.5 Kaplama ncesi, 20x25x100 mm boyutlarndaki numunelerin yzeylerine 1 mm derinliinde 10 mm geniliinde ve 95 mm uzunluunda parmak freze aks ile kanal almtr. Alan kanal mekanik olarak temizlenip, oksitlerden arndrldktan sonra numuneler asetonla kimyasal olarak temizlenerek kurutulmutur. Kaplama tozu SiC, kanala doldurularak ekil 5.1.deki gibi yzeye yaptrlmtr. Elektrik ark kaynak yntemi ile alamlamaya balandnda tozun yzeyden uzaklamamas iin toz numune yzeyine balayc olarak alkol kullanlmtr. Bu ilemden sonra numuneler 50 Clik ortamda 45 dk. sreyle kurutulmutur.
27
ekil 5.1. Alt malzeme/kaplama tozu iftinin kaplama ncesi tasarm
Yzey alamlama iin elektrik ark ynteminde (SMAW) doru akml g kaynandan yararlanlm olup, 3,25 mm apnda Citodur 600 marka elektrot ile malzeme yzeyinde 2-3.5 mm derinliinde oluturulan ark ile modifikasyona urayan nfuziyetli blge elde edilmitir. Soutma ortam olarak hava ve ya kullanlmtr. Tablo 5.2de retim parametreleri, Tablo 5.3de de deney artlar verilmitir.
Tablo 5.2 Yzey alamlama (modifikasyonu) iin retim parametreleri Akm/Volt retim Hz Elektrod Elektrod ap 130-150 A/20 V 0.28-0.82 mm/sn Citodur 600 3,25 mm
Tablo 5.3 Deney numunelerinin retim parametreleri Kullanlan Numune Ad S1 S2 S3 S4 S5 S6 Ana Tabaka AISI 4142 AISI 4142 AISI 4142 AISI 4142 AISI 4142 AISI 4142 SiC Miktar (gr) 0,5 1.0 1,5 0,5 1.0 1.5 Citodur 600 Citodur 600 Citodur 600 Citodur 600 Citodur 600 Citodur 600 DA DA DA DA DA DA 130 A 130 A 130 A 130 A 130 A 130 A Elektrod Akm Tipi Akm Deeri Kaynak Hz (mm/sn) 0,32 0,33 0,31 0,34 0,35 0,33 Soutma Ortam Ya Ya Ya Hava Hava Hava
28
ekil
5.1de
de
grld
gibi
elektrik
ark
kaynak
yntemiyle
yzey
modifikasyonunda, yzeye yaptrlan SiC tozlarnn, Citodur 600 elektrot ile kaynak blgesine enerji aktarlarak alt tabakaya nfuziyeti salanmtr. Bu ilemde ergimi halde bulunan toz karmnn uygun elektrot hareketiyle kaynak blgesinde hapsedilmesine dikkat edilmitir. Yzey alamlama ileminden sonra numuneler hava ve ya ortamnda hzlca soutulmutur. ekil 5.2 numuneler (Sample= S) gsterilmektedir. Yzey alamlama sonras elde edilen kaplama tabakasnn stten grn. ekil 5.3de SMAW yntemi ile yzey alamlama ileminin ematik resmi verilmitir.
ekil 5.2 SMAW yntemiyle yzey alamlama ileminin ematik resmi
29
( S 1; V=32 mm/sn )
( S 2; V=33 mm/sn )
( S 3; V=31 mm/sn )
( S 4; V=34 mm/sn )
( S 5; V=35 mm/sn )
( S 6; V=33 mm/sn )
ekil 5.3 SMAW yntemiyle yzey alamlama yaplan AISI 4142 eliinin farkl retim hzlarndaki makro yzey grnleri
Elektrik ark kaynak yntemiyle elde edilen yzey alaml numunelerin, mikro yapsn ve mikroyapya retim parametrelerinin etkisini incelemek iin retim hz (V) 0.30-0.35 mm/sn aras ortalama hzda allm, toz miktar 0.5-1.5 gr. arasnda deitirilmi ve akm deeri ise 130 A deerinde sabitlenmitir. 5.3 MKROYAPI NCELEMELER VE SERTLK LMLER Metalografik incelemeler iin numuneler (S), kaynak ynne dik bir ekilde alaml blgeden alnmtr. Elde edilen metalografi numuneleri 80-1200 meshlik zmpara kadna tutularak yzeyleri temizlenmitir. Daha sonra 1 ve 6 mlik elmas pasta ve inceltici-alkol yardmyla yan kesit yzeyleri parlatlmtr. Mikroyap incelemeleri iin numuneler 3-7 saniye sreyle; 5 gr. FeCl3, 25 gr. HCl ve 100 ml H2O zeltisinde dalanmtr. Alamlanan yzeyden mikroyap element analizi iin optik mikroskop (OM) resimleri Dicle niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Makine Mhendislii Blmnde, mikrosertlik lmleri Frat niversitesi Mhendislik Fakltesi, Metalrji Mhendislii Blmnde, SEM ve EDS analizleri nn niversitesi Aratrma Uygulama Merkezinde alnmtr. Sertlik lmleri kaplamann st tabakasndan alt malzemeye doru alnarak belirlenmitir. almada mikroyap ve SEM-EDS incelemeleri iin ekil 5.4de grld gibi inceleme numuneleri u ksmdan biraz ieriden homojen blgeden alnmaktadr.
30
ekil 5.4 Numune hazrlama emas
31
6. DENEY SONULARI VE TARTIMA 6.1 MKROYAPI NCELEMELER VE SERTLK LMLER Bu almada; AISI 4142 eliinin elektrik ark kaynak yntemi kullanlarak SiC ile yzey modifikasyonu ileminde; mikroyap, mikrosertlik deikenlerine retim parametrelerinin etkileri incelenmitir. retim parametrelerinden retim hz, enerji girdisi ve katlan toz miktar; mikroyap deiimi zerine nemli bir paya sahiptir. Enerji girdisi, katlama hz zerinde etkili olmaktadr. ekil 6.1 optik mikroskopi teknii ile ekilen resimlerin referans blgleri ve isimleri verilmitir. Optik mikroskopide bu esaslara dikkat edilerek ekimler yaplmtr.
ekil 6.1 : Optik mikroskopi teknii ile ekilen resimlerin referans blgleri ve isimleri
6.2 ABRASF AINMA TEST Yzeyi alamlanm numunelerin abrasif anma oranlar oda scaklnda kayma sistemli pin-on-disk deney aparatyla bulunmutur. Bir torna tezgah yardmyla gerekletirilen bu dzenek, ekil 6.3de verilmitir. Abrasif anma deneylerinde 10x10x20 mm ebatlarnda anma numuneleri kullanlmtr. Numune hazrlama ve boyutlandrma ilemi ekil 6.2 de ematik olarak grlmektedir.
32
ekil 6.2 Abrasif anma deneylerinde kullanlan numunenin lleri
Andrcnn bal olduu disk, torna tezgahnn aynasna ve andrlacak deney numunesi ise bir numune tespit yuvas ierisinde, kater tutucusuna tespit edilmitir. Anma testleri ncesi, her bir numune, anma yzeyinin abrasif andrc yzeyine tamamen temas etmesini salamak iin, 600 ve 800 meshlik silisyum karbr (SiC) taneli abrasif andrcyla ileme tabi tutulmutur. Deneyler 10, 20 ve 30 Ntluk farkl ykte 20 metre kayma mesafesinde yaplmtr. Andrc olarak 120 meshlik abrasif andrc kullanlm, anan numunenin yzeyi alkol ve basnl hava ile temizlenerek kalnt metallerden arndrlmtr. Anma numuneleri, anma ncesi ve sonras 10-5 gr arla duyarl Scaltec marka elektronik terazi ile tartlp, ktle kaybndan anma miktarlar tespit edilmitir. Ktle kayplarndan gidilerek numunelerin anma oranlar saptanmtr. Bulunan ktle kayb deerleri, her bir numune iin farkl yk deerleri parametreleri referans alnarak ayr ayr aratrlmtr. Bulunan sonular ekil 6.25te verilmitir.
33
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Yk kolu Yk Kater cvatas Kater Andrc
7. Numune 8. Hareketli numune tutucu 9. Rulman 10. Spot 11. Numune bask kolu
Dili kutusu
ekil 6.3 Abrasif anma testi aparat
6.3 MKROYAPI NCELEME SONULARI Bu almada; 4142 eliinin SMAW yntemi ve Citodur 600 elektrodu kullanlarak SiC ile yzey modifikasyonu ileminde; mikroyap, mikrosertlik ve abrasif anma deikenlerine retim parametrelerinin etkileri incelenmitir. ekil 6.4te 0,33 mm/sn retim hznda 0.5 gr SiC tozu ilavesi ve yada soutulmas ile retilen 1 nolu numunenin SiC alam tozuyla retilen modifikasyonlu st tabaka malzemesinin mikroyaps verilmitir.
34
ekil 6.4 S1 numunesinin 1. blge OM grnm (50x).
ekil 6.4de grld gibi bu blge alamdan gelen C, Cr, Mn, Si yaplar bulunmakta olup Fe bakmndan zengindir. Yap dk alaml eliklerde grlen ferritik- perlitik orijinal yapdan olumaktadr.
35
ekil 6.5de 2. blge yani ITAB (s tesiri altnda kalan blge balangcna)a ait optik resimde martenzitik yapnn sertlii, bu noktadaki soutma hznn artmas nedeniyle biraz daha ykselmitir.
ekil 6.6da 1 Nolu numunenin ITAB kaynak blgesi ile ana malzemenin birlikte grnmnde modifikasyon sonucu dendritler olumu ve bu dendritler kaynak ynne doru ynlenmitir. Bu blgede martenzit dnda krom karbrlerinin de olumas sertliin ie doru srekli artmasna neden olmutur. nk karbr oran ie doru ilerledike oalmaktadr.
36
ekil 6.7de S 1 numunesinin kaynak blgesi incelendiinde kaynak metalinin etkisiyle kromun ferritik yaps ve karbr oluumlar gzlenmektedir. Az da olsa martenzitik yaplarn varl sz konusudur. Bu da sertlikteki artn srekliliine yol amtr.
ekil 6.8 S1 numunesinin 5.Blge OM grnm (50x).
37
ekil 6.8 numunenin kaplama blgesi verilmitir. Krom oran dier blgelere gre yksek olan bu blgede kromun ferrit faz dnda martenzit ve metal karbrler de olumutur. Sertlik bu blgede en st dzeye ulamtr.
ekil 6.9da numunenin 1. blgenin yani ana malzemenin ferrit-perlitten oluan yaplar gzlenmektedir.
38
ekil 6.10.da snn etkisiyle perlit taneleri az da olsa irileme gstermitir.
ekil 6.11 : S2 numunesinin 3. blge OM grnm (20x).
ekil 6.11de numunenin kaynak blgesinde (ITAB) perlit adacklarnn snrlar belirginliini yitirmi, ferrit miktar biraz artma gstermitir. Dalama etkisiyle tane snrlarnda oluan krom karbrlerin varl tane snr korozyonuna yol amtr.
39
ekil 6.12. S2 numunesinin 4. blge OM grnm (50x).
ekil 6.12de
S2 numunesinin kaynak blgesi incelendiinde kaynak metalinin
etkisiyle kromun ferritik yaps ile tane snrlarnda metal karbrlerden oluan yaplar gzlenmektedir. Az da olsa martenzitik yaplarn varl sz konusudur.
ekil 6.13 S2 numunesinin 5. blge OM grnm (20x)
40
ekil 6.13de numunenin 5.blgesinde Fe-Crun oluturduu ferritik yap ile birlikte metal karbrler meydana gelmi, dolaysyla bu blgenin sertliinin en st dzeye ulamasna neden olmutur.
ekil 6.14de mikroyap esas itibaryle orijinal yapda olup, ferritik perlitik yap gzlenmektedir.
41
ekil.6.15de numunenin ana malzeme-ITAB gei blm belirgin bir snrla gereklemitir. Martenzit oluumu ile birlikte karbrler kelmeye balamtr.
ekil 6.16da numunenin ITAB-kaynak blgesi (3.blge) incelendiinde dendritler olumaya balamtr. Metal karbrler ve kromun ferritik yaps gzlenmektedir.
ekil 6.17 S3 numunesinin 4.blge OM grnm (10x)
42
ekil 6.17de numunenin kaynak blm (4. blge) incelendiinde ferritik yaplar szkonusudur. Martenzit izgileri rahatlkla grlmektedir.
ekil 6.18 S3 nolu numunenin 5. blge OM grnm (10x)
ekil 6.18 de ineli martenzitik yap szkonusudur. Karbr oluumunun etkisiyle sertlik en st dzeydedir.
43
ekil 6.19da martenzitik yap snra doru ynlenmitir.
ekil 6.20de 5. blgede oluan martenzit daha ince ineli (masif) yapdadr. Sertlik biraz dmtr.
ekil 6.21 5 nolu numunenin 5. blge OM grnm (50x)
44
ekil 6.21de havada sertlemesine ramen krom orannn yksek olmasndan dolay ineli martenzit olumutur. Sertlik art olmasna ramen bu sertlik art yada soutma ortamna gre daha dktr.
ekil 6.22de grld gibi ferritik perlitik eliktir. Az oranda da tane snrlarnda krom karbrler grlmektedir.
ekil 6.23 6 nolu numunenin 4. blge OM grnm (50x)
45
ekil 6.23 ana metalin kaynak blgesi ile birletii bu blgede (ITAB dahil) krom metalinin ana malzemeye doru, ana metalden de karbonun kaynak blgesine doru ilerledii ve bu blgede demir ve krom karbrlerin olutuu anlalmaktadr. 6.4. Sertlik lm Sonular SiC ile yzeyi modife edilen numunelerin mikrosertlik lmleri, kaplama yzeyinin 0.5 mm altndaki blge ile alt tabaka arasnda bir hat boyunca 50 gr yk uygulanarak, dendrit ve dendritler aras blgede ise 50 gr yk uygulanarak yaplmtr. Kaplama blgesi ile alt tabaka arasndaki sertlik deiiminde, kaplama blgesinin sertlii maksimum deere ularken, arayzeye doru yaklaldnda az miktarda azalmaktadr. Is etkisi altnda kalan blgenin (HAZ blgesinin) sertlii ise alt malzemenin sertliinden biraz yksek deerdedir. Bu durum Fe ieriinin kaplama blgesinde daha az, arayzey blgesinde ise daha fazla olmasyla; ayrca kaplama blgesinde Cr7C3, Fe7C3, Fe3C ve Fe3Si2 gibi sert fazlarn younluunun fazla, arayzeye doru bu younluun azalmas ve tanelerin kaplama blgesinde kk, arayzeye doru ise byk boyutta olmas, s etkisi altnda kalan blgenin sertlii ise martenzitik faz dnm ile aklanabilir (Yldrm ve di., 2007).
Tablo 6.1 Mikrosertlik lm sonular Numune Ad S1 S2 S3 S4 S5 S6 1. Blge Sertlik Deeri (HV) 254 269 262 225 240 254 2. Blge Sertlik Deeri (HV) 371 342 414 320 283 371 3. Blge Sertlik Deeri (HV) 451 429 538 422 363 480 4. Blge Sertlik Deeri (HV) 661 843 1064 770 858 916 5. Blge Sertlik Deeri (HV) 923 1105 1366 1017 1163 1272
46
ekil 6.24 Mikrosertlik lm sonular diyagram
6.5 ABRASF AINMA TEST SONULARI Elektrik ark kaynak yntemi ve Citodur 600 elektrodu kullanlarak, SiC ile yzeyi modifiye edilen AISI 4142 eliinin abrasif anma testleri sonras 10N, 20N ve 30Nluk yk deerlerinde, 20 metre anma mesafesine bal olarak ktle kayb deiim grafii ekil.6.25 de verilmitir.
47
ekil 6.25 Numunelerin 20 m anma mesafesine bal ktle kayb deiim grafii
Elektrik ark kaynak yntemi ve Citodur 600 elektrodu kullanlarak, SiC ile yzey modifikasyonu yaplan numunelerden S3 numunesi dier numunelerle kyaslandnda anmas en dk olan numune olduu grlmektedir. Bu numunenin mikroyaps ekil 6.18de grld gibi kaln ineli martenzitten olumaktadr. Mikrosertlik diyagramnda da grld gibi S3 numunesi yzey sertlii en yksek numunedir. SiC orannn fazlal ve yada, havaya gre daha hzl soutma yaplarak sert martenzit tabakalarn elde edilmesi, anma orannn dk kmasna yol amtr. Elde edilen sonulardan da grld gibi, toz miktarnn ve soutma ortamnn anma testine olan etkisi olduka yksektir. ekil 6.25deki ktle kayb-yk ilikisinden de grlecei gibi, 20 mlik ayn anma mesafesinde, anma miktar artan ykle yaklak olarak dorusal bir art gstermektedir. Kaynakl malzemelerin anma davranlar arasnda nemli bir farklla rastlanlmamtr. Ancak, yada soutularak sertleen paralarda martenzit oluumu hzlandndan anma etkileri daha az olmutur.
48
ekil 6.26 S1 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi
ekil 6.27 S1 numunesinin SiC tanecii (EDS) analizi
49
ekil 6.28 S2 Numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi
ekil 6.29 S2 numunesinin anma kanal (EDS) analizi
50
ekil 6.26, 6.27, 6.28, 6.29 ve 6.30da 10 N yk altnda SiC katks artrlm olan numunenin anma SEM ve EDS resimleri verilmitir. Resimlerden de grld gibi artan SiC miktar ile S1 ve S2 numunelerinde yzeyde kopan SiC tanecik says artmtr. Buna da gevrek SC tanelerinin krlgan olmas ve yzeyden kolayca ayrlmas neden olmutur. Anmann oluturduu izgiler asndan bakldnda ilk iki S1 ve S2 numunesinin anm yzeyleri arasnda nemli bir farkn bulunmad grlmektedir. S3 numunesinin anm yzeyinden de SEM ve EDS resmi alnm ve bu numunede kaynak blgesinde ineli sert martenzit olan CrMn ieren snek alt katn iyi enerji absorbe yetenei nedeniyle S3 numunesinin en iyi anma dayanmn gstermi ve anma izgilerinin bu numunede dier numunelere oranla derin olmad belirlenmitir. EDS analizleri incelendiinde S1 numunesinden kopan taneciklerin tamamen SiC olduu dolaysyla ana ktlede SiCun znmeden kald dikkat ekmi ve S2 numunesinde SiC tanecikleri yerine demir ve krom karbrlerin olutuu kmtr. grlmtr. Bu durumun sonucu olarak S2 ve S3 numunesinin anma dayanm S1 ve S2 e oranla daha yksek
51
ekil 6.31 S 4 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi
52
ekil 6.33 S5 numunesinin anma kanal (EDS) analizi
ekil 6.34 S 6 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi
53
ekil 6.35 S6 numunesinin SiC tanecii (EDS) analizi
ekil 6.31, 6.32, 6.33, 6.34 ve 6.35de havada sertletirilen farkl SiC katkl kaynak blgesinin SEM ve EDS anma yzeylerinin resimleri verilmitir. S4 numunesinde kaynak blgesine ilave edilen SiC miktar az olduundan daha az oranda metal karbrleri olumu, bylece kaynak malzemesi ksmen snekliini korumu ve daha iyi enerji absorbe etmitir. Sonuta S4 numunesindeki anma S5 numunesinden daha az olmutur. S6 numunesinde ise Si, Fe ve Cr elementlerinin karbrlerinden oluan bir kaynak blgesi elde edilmitir. Bu da kritik soutma hzn drm, oluan karbrler sertlii daha da artrm ve ayrca tabaka kaln olduundan ana ktle ierisine daha az miktarda SiC ve Cr geimesi sz konusu olmutur. Ana ktleye daha az oranda Cr ve Cun geimesi snekliin azalmasn nlemi ve bu alam yksek bir anma direnci gstermitir.
54
6.6 GENEL SONU VE NERLER Bu almada, alt tabaka malzemesi olarak seilen AISI 4142 eliinin yzeyine SiC tozu kullanlarak elektrik ark kaynak yntemi ile yzey modifikasyonu yaplmtr. Modifikasyonlu numunelerin mikrosertlik lmleri yaplarak, sertlik deiimi incelenmitir. Yaplan bu almalar neticesinde u sonulara varlmtr: a. Yzeye geitirilen SiC tozunun kaynak blgesinde kalnlk arttka daha az oranda znd tespit edilmitir. b. Yada soutulan numunelerde artan SiC tozu miktarna bal olarak karbon ve krom elementlerinin nfuziyeti artm ve sertleme etkileri ykseltilmitir. c. yapda artan oranlarda martenzit oluumu ile demir ve krom karbrlerin ayrmas sonucunda zellikle martenzit oran yksek olan S3 numunesinde sertlik ve anma direnci en yksek deerlere ulamtr. d. Havada soutulan numunelerden SiC katlm orannn daha fazla olduu S6 numunesinde gerek krom karbrlerin olumas ve gerekse havada sertletirilebilirlik snrlarna ulaan krom ierikleri ile sertlik yksek kmtr. e. Anma zellikleri birbirine yakn kan S4 ve S5 numunelerinde; S5de daha kaln bir SC katnn znmeden kalmas ve kaynak blgesinde yeterince znmediinden ve blgeye iyi tutunamadndan andrma esnasnda silisyum karbr tanecikleri daha yksek oranda kopma gstererek anma kayplarn artrmtr. f. En iyi anma ve sertlik deerlerini veren S3 ve S6 numunelerinde metal karbrlerin dengeli dalmas ksmen anmaya dayankl sert martenzit katnn olumas ve modifikasyonla kaplama kat oluturulan ksmende olsa hala snek zellikte bulunduu ve enerji absorbe zelliini koruduu belirlenmitir. g. S3 ve S6 numunelerinde anma direncinin yksek kmasnn nedeni de yine ayn kaynak koullar altnda kaplama tozu miktarnn (SiC) artmas ile kaynak etki derinliinin azalmasdr. Bu nedenle ana malzeme snekliini yitirmemitir. h. Baka elektrodlarla alarak kaynak ve anma yetenei aratrlabilir. i. Kaynak parametreleri ve nfuziyet derinlii deitirilebilir.
55
KAYNAKLAR Chiu, L.H., Yang, C.F., Hsieh, W.C., Cheng, A.S., 2002, Effect of Contact Pressure on Wear Resistance of AISI H13 Tool Steels With Chromium Nitride and Hard Chromium Coatings, Surface and Coatings Technology, 282288. Jahrling, F., Ruck, D.M., Fuess, H., 1999, Hardness, Wear and Microstructure of Carbon Implanted AISI M2 High Speed Steel,111-118. Okada , H ., Sahashi H. Effect On The Damping Of High Strength FeCr Mn Alloys zbek, I., Bindal, C., 2002, Mechanical Properties of Boronized AISI W4 Steels, Surface and Coating Technology, 14-20. zenba, M., 1995, Sert Kaplama Teknolojisindeki Gelimeler ve Elmas Filmler, 6. Denizli Malzeme Sempozyumu, 162-171. Quinto, T.D., Wolfe, J.G., Jindal, P.C., 1987, High Temperature Microhardness of Hard Coatings Produced By Physical and Chemical Vapour Deposition, Thin Solid Films, 18-36. Savakan, T., 1999, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, KT, Trabzon, 208-210. Srinivas N., Kutumbarao V.V ., 1996 On The Dscontnuous Precptaton Of Cr,N In Cr-Mn-N Austentc Stanless Steels Smith, W.F., 1993, Structure and Properties of Enginering Alloys, Vol.1, University of Central Florida, Toronto, 321-330. Spies, H.J., Schaaf, P., Vogt, F., 1998, Metarial Wissenschaft und Werkstofftechnik, 588-594 Staines, A. M., 1985, Thermochemical Treatments in A Glow Discharge Enviroment, Surface Engineering, 739. Strafford, K. N., Smart, R., C, Sare, I, Subramain, C., 1995, Surface Engineering, Technomic Publishing Company, U.S.A. Tekin, A., 1984, elik ve Isl lemi, Hakan Ofset, stanbul, 449-453. Topba, M.A., 1998, elik ve Isl lem El Kitab, Prestij Basm, stanbul, 88-95.
56
Tyler, J.M., 1995, Automotive Applications for Chromium, Metal Finishing, 1114.
Weisman, C., 1981, Fundamentals of Welding, Welding Handbook, Seventh Edition, Vol. 1,
Editor, American Welding Society, 10, 79-98.

Yldrm, M.M., Doantan, Z.S., akan, A., Pakdil, M., 2001, Mhendislik Malzemesi,, MK Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, skenderun, 114-124
57

Celiğin Isil Islem Sonucu Davranısları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Celiğin Isil Islem Sonucu Davranısları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ METALURJ ETM ANA BLM DALI

FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ METALURJ ETM ANA BLM DALI

ABSTRACT Masters Thesis

ZET Yksek Lisans Tezi

eklinde snflandrlr. Yine ayn elikler ; tektoid st elikler (% 0.83 1.7 C)

% Mangan katk oran

Krom oran (%)

3. KROM MANGANLI ELIKLER

TS 2525 elik No 1.5038 Sembol 40 Mn 4

direksiyon paralar, eksantrik mili gibi ok zorlanan paralar

aks mili ve kovan, yivli mil vb. sneklilii yksek paralar

paralar, anzman, direksiyon ve aktarma organlar paralar

mil, ynlendirme paras gibi anmaya zorlanan paralar

ekil 5.1. Alt malzeme/kaplama tozu iftinin kaplama ncesi tasarm

ekil 5.2 SMAW yntemiyle yzey alamlama ileminin ematik resmi

ekil 5.4 Numune hazrlama emas

ekil 6.2 Abrasif anma deneylerinde kullanlan numunenin lleri

Yk kolu Yk Kater cvatas Kater Andrc

ekil 6.4 S1 numunesinin 1. blge OM grnm (50x).

ekil 6.5 S1 numunesinin 2. blge OM grnm (50x).

ekil 6.6 S1 numunesinin 3. blge OM grnm (50x).

ekil 6.7 S1 numunesinin 4. blge OM grnm (20x).

ekil 6.8 S1 numunesinin 5.Blge OM grnm (50x).

ekil 6.9 S2 numunesinin 1. blge OM grnm (10x).

ekil 6.10 S2 numunesinin 2. blge OM grnm (50x).

ekil 6.10.da snn etkisiyle perlit taneleri az da olsa irileme gstermitir.

ekil 6.11 : S2 numunesinin 3. blge OM grnm (20x).

ekil 6.12. S2 numunesinin 4. blge OM grnm (50x).

S2 numunesinin kaynak blgesi incelendiinde kaynak metalinin

ekil 6.13 S2 numunesinin 5. blge OM grnm (20x)

ekil 6.14 S3 numunesinin 1. blge OM grnm (20x)

ekil 6.15 S3 numunesinin 2. blge OM grnm (20x)

ekil 6.16 S3 numunesinin 3. blge OM grnm (50x)

ekil 6.17 S3 numunesinin 4.blge OM grnm (10x)

ekil 6.18 S3 nolu numunenin 5. blge OM grnm (10x)

ekil 6.19 S5 numunesinin 4. blge OM grnm (10x)

ekil 6.19da martenzitik yap snra doru ynlenmitir.

ekil 6.20 S4 nolu numunenin 5. blge OM grnm (10x)

ekil 6.21 5 nolu numunenin 5. blge OM grnm (50x)

ekil 6.22 S6 nolu numunenin 1. blge OM grnm (20x)

ekil 6.23 6 nolu numunenin 4. blge OM grnm (50x)

ekil 6.24 Mikrosertlik lm sonular diyagram

ekil 6.26 S1 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.27 S1 numunesinin SiC tanecii (EDS) analizi

ekil 6.28 S2 Numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.29 S2 numunesinin anma kanal (EDS) analizi

ekil 6.30 S3 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.31 S 4 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.32 S5 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.33 S5 numunesinin anma kanal (EDS) analizi

ekil 6.34 S 6 numunesinin 10 N yk sonras anma yzeyi SEM resmi

ekil 6.35 S6 numunesinin SiC tanecii (EDS) analizi

Editor, American Welding Society, 10, 79-98.

You might also like