Servet Bayndr Rabet Yaynlar SLAM HUKUKU PENCERESNDEN FAZSZ BANKACILIK NSZ GR I. AMA, YNTEM VE KAYNAKLAR II.

BANKA A. Banka Kavram B. Bankacln Tarih Geliimi 1. Faizli Bankacln Tarih Geliimi a. Banka Ma'bedler b. ada Faizli Bankalar 2. Faizsiz Bankacln Tarih Geliimi a. Beyt'l-mal b. Sarraflar ve Cehbezler c. Toplumsal Amal Kurulular d. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) e. ada Faizsiz Bankalar C. Bankaclk lemleri 1- FAZSZ BANKACILIKTA SERMAYE TOPLAMA YNTEMLER I. Z SERMAYE II. MEVDUAT A. Faizli Bankalardaki Mevduat 1. Faizli Bankalardaki Mevduatn eitleri 2. Faizli Bankalardaki Mevduatn Hukuk Durumu B. Faizsiz Bankalardaki Mevduat 1. Car Hesaplar a. Car Hesaplarn Tanm ve Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas b. Car Hesaplarn Fkhtaki Yeri b1. Car Hesap Akdinin Yeni Bir Akit Olduu Gr b2. Car Hesaplarn Veda' Akdi Olduu Gr

b3. Car Hesaplarn Karz Akdi Olduu Gr b4. Car Hesaplarn Fkhtaki Yeri Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi 2. Katlma Hesaplar a. Katlma Hesaplarnn Tanm ve Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas b. Katlma Hesaplarnn Fkhtaki Yeri b1. Katlma Hesaplar ile Vadeli Hesaplar Ayn Kabul Eden Gr b2. Katlma Hesaplar le Vadeli Hesaplarn Ayn Olduuna likin Grn Deerlendirilmesi aa. Mudrabede Kazancn nceden Belirlenebilecei ddiasnn Deerlendirilmesi bb. Faizin Ticar Krediyi Kapsamad ddiasnn Deerlendirilmesi b3. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayran Gr aa. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayranlara Gre Vadeli Hesaplarn Fkhtaki Yeri bb. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayranlara Gre Katlma Hesaplarnn Fkhtaki Yeri 2- FAZSZ BANKACILIKTA SERMAYEY LETME YNTEMLER I. MURABAHA A. Murabahann Tanm ve artlar B. Murabaha eitleri 1. Klasik Murabaha 2. ada Murabaha C. ada Murabahann Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas D. ada Murabahaya Ynelik Tereddtler 1. Murabaha Krnn Faiz Olduu Gr 2. Murabahann Bey'ul-'ne Olduu Gr 3. Murabaha Szlemesinin Hukuk Durumu 4. Murabaha Szlemesinde leri Srlen Bir Ksm artlarn Fkhtaki Yeri II. ORTAKLIK YNTEM A. Ortaklk Ynteminin Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas 1. Sermaye Ortakl (Mreke) a. Sermaye Ortaklnn Tanm b. Sermaye Ortaklnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas b1. Bankann Kendisinin irketler Kurarak Sermayeyi Deerlendirmesi b2. Bankann Bakalaryla Kurduu Ortaklklar Araclyla Sermayeyi Deerlendirmesi

aa. Srekli Ortaklk bb. Mlkiyetin Devriyle Sona Eren Ortaklk c. Sermaye Ortaklnn Banka ve Dier Ortaklar Asndan nemi 2. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) a. Emek-Sermaye Ortaklnn Tanm ve Faizsiz Bankaclk Uygulamas b. Emek-Sermaye Ortaklnn Banka ve Dier Ortaklar Asndan nemi c. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) ve Girimcilik Sermayesi (Venture Capital) c1. Giriimcilik Sermayesinin Tanm, Tarihesi ve leyii Giriimcilik Sermayesinin Tanm: c2. Giriimcilik Sermayesi ve Mudrabe likisi B. Ortaklk Ynteminin Fkhtaki Yeri 1. Sermaye Ortaklnn Tanm ve artlar 2. Sermaye Ortaklnn Fkhtaki Yeri a. Bankann Sermayeyi irketleri Araclyla letmesi b. Bankann Sermayeyi Ortaklklar Yoluyla letmesi c. Sermayenin Mlkiyetin Devriyle Sona Eren Ortaklk Yntemiyle letilmesi 3. Emek-Sermaye Ortaklnn (Mudrabe) Fkhtaki Yeri a. Mudrabenn Tanm Dayana ve artlar b. kili Mudrabenin Fkhtaki Yeri c. ok Ortakl Mudrabenin Fkhtaki Yeri c1. Havuz Uygulamas ve Fkhtaki Yeri c2. ok Ortakl Mudrabenin Sreklilik zellii ve Fkhtaki Yeri c3. Arac Konumdaki Bankann Fkh Durumu C. Ortaklk Ynteminin Fkhtaki Yeri Hakknda Genel Deerlendirme III. KRALAMA (CRE) A. Kasa Kiralama (Emanet Kabul) 1. Kasa Kiralamann Tanm ve Bankaclktaki Uygulamas 2. Kasa Kiralama Szlemesinin Fkhtaki Yeri B. Finansal Kiralama (Leasing) 1. Finansal Kiralamann Tanm 2. Finansal Kiralamay Ortaya karan Sebepler 3. Finansal Kiralamann Tarih Geliimi

4. Finansal Kiralamann Faizsiz Bankaclk Uygulamas a. slam Kalknma Bankas (ZKB)'nn Uygulamas b. rdn slm Bankas (B) nn Uygulamas c. zel Finans Kurumlarnn Uygulamas 5. Finansal Kiralamann Fkhtaki Yeri a. Maln adesiyle Sona Eren Finansal Kiralama b. Mlkiyetin Nakli le Sona Eren Finansal Kiralama b1. Mlkiyetin Hibe le Nakledildii Finansal Kiralama b2. Mlkiyetin Satm Akdi le Nakledildii Finansal Kiralama c. Mlkiyetin Nakli le Sona Eren Finansal Kiralama Hakknda Genel Deerlendirme 3- FAZSZ BANKACILIKTA UYGULANAN BALICA BANKACILIK HZMETLER I. TEMNAT MEKTUBU A. Teminat Mektubunun Tanm ve eitleri 1. Teminat Mektubunun Tanm 2. Teminat Mektubunun eitleri a. Konu, Sre ve Ykml Olunan Meblaa Gre Teminat Mektuplar b. Bankadaki Karl Bakmndan Teminat Mektuplar B. Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri 1. Karln Dikkate Almayanlara Gre Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri 2. Karln Dikkate Alanlara Gre Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri a. Bankada Karl Bulunmayan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri b. Bankada Karl Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri b1. Karl Tmyle Bankada Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri b2. Karlndan Bir Ksm Bankada Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri 3. Teminat Mektubu Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi C. Teminat Mektubundan Alnan Komisyonunun Hkm 1. Teminat Mektubu Komisyonunu Caiz Grmeyenler 2. Teminat Mektubu Komisyonunu Caiz Grenler a. Teminat Mektubu Szlemesinin Kefalet Olduunu Kabul Etmekle Birlikte Komisyonu Caiz Grenler. b. Teminat Mektubunu Bedelli Akit Kabul Edip Komisyonu Caiz Grenler. 3. Teminat Mektubu Komisyonu Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi

II. AKREDTF A. Akreditifin Tanm ve Taraflar 1. Akreditifin Tanm 2. Akreditifin Taraflar B. Akreditifin eitleri ve leyii 1. Akreditifin eitleri 2. Akreditifin leyii C. slm Hukukularnn Akreditif Hakkndaki Grleri D. Akredif Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi E. Akreditif Bedelinin Hkm III. BANKA KARTI (PLASTK KART) A. Banka Kartnn Tanm, Ortaya k ve Tarih Geliimi 1. Banka Kartnn Tanm 2. Banka Kartnn Ortaya k ve Tarih Geliimi B. Banka Kartnn eitleri 1. Teknik zellikleri Bakmndan Banka Kart a. Plastik Kart b. Akll Kart / Smart Kart c. Sanal Kart 2. deme Arac Nitelii Bakmndan Banka Kart a. ATM Kart / Harcama Kart / Debit Kart b. Kredi Kart, Tanm ve eitleri b1. Kredi Kartnn Tanm b2. Kredi Kartnn eitleri C. Banka Kart Sistemleri ve leyii 1. ki Tarafl Sistem ve leyii 2. Tarafl Sistem ve leyii D. Banka Kartnn Yararlar 1. Banka Kartnn Sistemi Organize Eden Kuruma Salad Yararlar 2. Banka Kartnn Kart karan Bankaya Salad Yararlar 3. Banka Kartnn Kart Hmiline Salad Yararlar

4. Banka Kartnn Kart Kabul Eden ye iyerine Salad Yararlar 5. Banka Kartnn Kart Kabul Eden Bankaya Salad Yararlar E. Banka Kartnn Fkhtaki Yeri 1. ATM Kartnn Fkhtaki Yeri a- Kartn Verilii, Yenilenmesi ve Kartla Nakit ekiminin Fkhtaki Yeri: b- ATM Kartyla Mal ve Hizmet Almnn Fkhtaki Yeri: 2. Kredi Kartnn Fkhtaki Yeri a. Kredi Kartnn Verili ve Yenilenme lemlerinin Fkhtaki Yeri b. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Fkhtaki Yeri b1. Kredi Kart le Mal ve Hizmet Almnn Kefalet Olduu Gr b2. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Havale Olduu Gr b3. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Kefalet ve Havale Birleiminden ibaret Akit Olduu Gr c. Kredi Kart ile Nakit Para ekiminin Fkhtaki Yeri d. Kredi Kart ile Yaplan Dier Bankaclk lemlerinin Fkhtaki Yeri 3. Banka Kart Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi E. Banka (Kredi) Kartnn Hkm 1. Organizatr Kurum ve Bankann Aldklar Komisyonun Hkm a- Oraganizatr Kurumun Bankadan Ald Komisyonun Hkm: b- Bankann Kart Hmilinden Ald Komisyonun Hkm: b1. Kart Bedeli, yelik ve Yenileme cretinin Hizmet Bedeli Olduu Gr: b2 Kart Bedeli, yelik ve Yenileme cretinin Kefalet Bedeli Olduu Gr: 2. Kartn Bankaclk lemlerinde Kullanm Karlnda Alnan Bedelin Hkm 3. Kartn Kullanmndan Doan Alacan Fazla Tahsilinin Hkm 4. ye yeri Komisyonunun Hkm a. ye iyerinden Alnan Komisyonun Hizmet Bedeli Olduu Gr b. ye yeri Komisyonunun Kefil-Mekflun-leh Arasndaki Anlamadan Kaynaklanan Fazlalk Olduu Gr c. ye yeri Komisyonunun Pein deme Karlnda Yaplan ndirimden Doan Fazlalk Olduu Gr d. ye yeri Komisyonunun Hmile Verilen Kredinin Faizi Olduu Gr 5. Banka Kartnn Hkm Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi G. Banka Kartnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas 1. Banka Kartnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas

a. ATM Kart Uygulamas b. Kredi Kart Uygulamas 2. Farkl Kredi Kart nerileri a. Resm Nitelikli ATM Kart nerisi b. Taksit Kart nerisi c. Murabaha Kart nerisi d. Murabaha Kart nerisine Ynelik Eletiriler IV. DER BANKACILIK HZMETLER A. Banka Havalesi 1. Banka Havalesinin Tanm ve leyii 2. Banka Havalesinin Fkhtaki Yeri a. Banka Havalesinin Veklet Olduu Gr b. Banka Havalesinin Hukuk Anlamda Havale Olduu Gr c. Banka Havalesini Taraflarn Konumuna Gre Ele Alan Gr c1. Kiinin Alacaklsna Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri: Kiinin Alacakls Olmayan Kiiye Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri: c2. Kiinin Kendisine Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri d. Banka Havalesinin Fkhtaki Yeri Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi B. Kymetli Evrak Kabul 1. Koruma Amacyla Kymetli Evrak Kabul 2. Tahsil Amacyla Kymetli Evrak Kabul ve Fkhtaki Yeri a. Kymetli Evrak Tahsili b. Kymetli Evrak Tahsilinin Fkhtaki Yeri 3. Krma (Iskonto) Amacyla Kymetli Evrak Kabul a. Senet Krma b. Senet Krmann Fkhtaki Yeri b1. Senet Krmann Ahm-Satm Olduu Gr b2. Senet Krmann Karz ve Havale Olduu Gr b3. Senet Krmann Rehin, Karz ve Veklet Olduu Gr b4. Senet Krmann Karz, Kefalet ve Veklet Olduu Gr b5. Senet Krma Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi

4. Alm Satm Amacyla Kymetli Evrak Kabul C. ek Kullandrma 1. ekin Tanm ve leyii 2. ekle Yaplan lemlerin Fkhtaki Yeri a. ekle Yaplan lemlerin Karz ve Veklet Olduu Gr b. ekle Yaplan lemlerin Karz ve Havale Olduu Gr 3. ek ve Sftece likisi D. Dviz Alm-Satm (Kambiyo lemleri) 1. Pein Dviz Ahm-Satm 2. Vadeli Dviz Ahm-Satm E. Dier Bir Ksm Hizmetler SONU KAYNAKA I. Kitaplar II. Tezler III. Makaleler IV. Kurum Yaynlar V. Yasa ve Ynetmelikler

SLAM HUKUKU PENCERESNDEN FAZSZ BANKACILIK Dr. Servet BAYINDIR; 1969 ylnda Erzurum / Uzundere / Dik-yar Ky'nde dodu. lkokulu kynde bitirdikten sonra, stanbul'a gitti ve Fatih Hrka-i erif Kuran Kursu'nda 1982 ylnda hfzn ta-marnlad. 1988'de stanbul mam Hatip Lisesi'ni. 1993'te Marmara niversitesi lahiyat Fakltesini bitirdi. Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits'nde "zel Finans Kurumlan'nn islm Hukuku Ynnden Deerlendirilmesi'1 adl teziyle 1995 ylnda Yksek Lisansn, "Faizsiz Bankaclk ilemlerinin islm Fkh'ndaki Veri" adl teziyle de 2004 ylnda Doktorasn tamamlad. Azerbaycan ve rdn'de birer yi! sreyle bilimsel almalarda bulundu. Ayn zamanda Anadolu niversitesi iktisat Fakltesi'nde iktisat eitimi alm olan Servet Bayndr, Trkiye'de Kuveyt Trk Finans Kurumu ve rdn'de rdn slm Bankas bata olmak zere, eitli kurumlarnda faizsiz bankaclkla ilgili ilemleri yerinde izledi. stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisinde slm Bankacl ile ilgili eitli makaleleri yaynland. 1995-2001 yllan arasnda. Mill Eitim Bakanli'na bal okullarda Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersleri retmenlii yapt. 2001 ylndan itibaren istanbul Uniuersitesi lahiyat Fakltesi'nde slm Hukuku Anabilim Dalfnda Aratrma Grevlisi olarak vazife yapmakta olan Bayndr, evli ve ocuk babas olup Arapa ve ngilizce bilmektedir.[1] NSZ Evrenin sahibi Yce Allah, insanolunu yer yznde belli bir sre yaayp kendisine dnmek zere yarattn bildirmektedir. Yaamn olmazsa olmaz art, beslenme, barnma ve korunmadr. Bu nedenle insan, alp retmek zorundadr. Beslenme in gda, barnma iin inaat, korunma iin ise, giyim ve silah sanayiini gelitiren nsanolu, retimin en nemli unsurlarndan sermaye ihtiyacn karlamak iin de bankaclk sektrn gelitirmitir. Faizli bankacln ortaya k yaklak sekiz asr {1157), faizsiz bankaclnki ise, krk yl ncesine (1963) dayanr. Faizsiz bankacln ksa srede geliip yaygnlamas, bu sistemin dayand ilkeler ve bavurulan finansman yntemlerine dikkatleri ekmitir. Bu kurumlarn faizli bankalara alternatif olarak kurulduu, ilke ve yntemlerinin slm hukukuna dayand ileri srlmektedir. Bata Ortadou ve slm lkeleri olmak zere, dnyann bir ok lkesinde uygulanmasna ramen, faizsiz bankaclk ilemlerinin fkh yn henz zihinlerde berraklk kazanmamtr. Bu alanda bir ok alma yaplm ise de, zellikle fkh adan konu hl aydnlatlmaya muhtatr. Bu ihtiya, Trkiye'de daha fazla hissedilmektedir. Faizsiz bankalarn kurumlama ve yaygnlama sreci, dier lkelere gre Trkiye'de daha hzl bir seyir takip etmektedir. Bir ok lkede henz bir kanunu ve birlii yok iken Trkiye'de faizsiz bankalar, Bankalar Kanunu kapsamna alnm ve zel Finans Kurumlan Birlii *FNANSBR) adyla bir at altnda toplanmtr. Bu sayede faizsiz bankalar, Trk bankaclk sisteki ierisindeki yerlerini almlardr. Trkiye'de konunun zellikle fkh boyutunu ele alan eserlerin yok denecek kadar az olmas, gerek bilimsel evreler gerekse halk arasnda, faizsiz bankalarn yapm olduklar ilerlere kukuyla yaklalmas sonucunu dourmutur. Bu alandaki belirsizliin giderilmesine katkda bulunma dncesiyle byle bir kitap almasna yaplmasna karar verilmitir. Bir doktora almasndan ibaret olan bu eserin, bu aamaya gelmesinde Ekemizin deerli niversitesinin ilahiyat fakltelerinin katks vardr. Doktora tahsilime Uluda niversitesi lahiyat Faklte-si'nde balad\n ve ders dnemini burada geirdim. Bu dnemdeki katklarndan cilay Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi slm Hukuku Anabihp Dal'nm deerli hocalarna teekkr ediyorum. Yatay gei sonra tez dnemini tamamladm Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi slm Hukuku Anabilim Dal'nm deerli hocalarna ve 2001 yl bandan itibaren Aratrma Grevlisi olarak vazife yaptm stanbul niversitesi ilahiyat Fakltes'nin deerli ynetimi ve hocalarna bu srete bana gsterdikleri msamaha ve katklardan dolay teekkr ederim. Tez almalarm srdrmek zere bir yllk sreyle rdn'de bulunduum srada, madd katkda bulunan Ilm Yayma Cemiyeti'nin deerli yneticilerine; faizsiz bankaclk ilemlerini bizzat yerinde gzlemleme ve aratrma imkn sunan Kuveyt Trk Evkaf Finans Kurumunun bata Genel Mdrlk olmak zere Danma Kurulu Bakan ve yelerine ve almalarm srasnda her trl imkn salayan S/eymcmiye Vakf yneticilerine teekkr bor biliyorum. Bu almann taslann oluumunda nemli katklar bulunan Prof. Dr. Hayrettin Karamanla, izleme komitesi yeleri Prof. Dr. Mehmet Erdoan ve Prof. Dr. Cahit Baltac ve Danmanm Prof. Dr. Celal Yenieri'ye, almalarm sresince gstedikleri yakn lgi ve deerli katklarndan dolay teekkr ederim. Tahsil bayatmn balangcndan bu anna kadar, bana madd manevi her trl destei salayan deerli bym, hocam Prof. Dr. Abdlaziz Baynd) ;a bu vesile ile minnet ve kranlarm sunuyorum.

02.08.2005 Dr Servet BAYINDIR[2] GR I. AMA, YNTEM VE KAYNAKLAR ktisat; sonsuz ihtiyalarla snrl kaynaklar arasnda denge kurma yntemlerini aratran bilim dal olarak kabul ediiir. Bu snrl kaynaklardan biri de sermayedir. Sermaye, tabiat ve emei daha verimli hale getiren retilmi retim aralarna denir. Paral ekonomilerde sermaye, bir deer ls olan para ile ifade edilir. nsanolu, zorunlu ihtiyalardan beslenme, barnma ve korunma bata olmak zere tm ihtiyalarn karlamak iin retmek zorundadr. retim ise, zellikle sanayi inklabndan sonra, yksek miktarda sermaye gerektiren orta ve byk lekli iletmelerde yaplmaktadr. nceleri pek nemsenmeyen nakd sermaye unsuru, iletmeler iin zlmesi gereken en nemli sorunlardan biri haline gelmitir. Zira ayakta kalabilmeleri iin yeni projeleri hayata geirmek zorundadrlar. Bu, ya z sermaye ya da yabanc sermaye ile olur. Bir proje eer z sermaye ile hayata geirilebiliyorsa. sermaye sorunu zlm demektir. Ancak, ykl miktarda sermayeyi gerektiren projelere z sermaye ile ilerlik kazandrmak her zaman mmkn omaz. Bunun iin yabanc sermaye gerekir. Yabanc sermaye de ya bor ya da baka yntemlerle saianr. slam'da faiz yasaklandndan, bor ancak karz- hasen ilkeleri dorultusunda olur. Karz- hasenden uzun vadeli ve yksek maliyetli yatrmlar iin sermaye salama yntemi olarak yararlanlamaz. nk kimse, menfaati olmakszn, kendi parasyla bakasnn yatrm yapp kazan salamasna katkda bulunmay istemez; bu nsan ftratna aykrdr. Bu nedenle, bor dnda baka yabanc sermaye bulma yntemlerine bavurulmas zorunlu olmutur. Sermaye taliplileri ile tasarruf sahipleri birbirleriyle dorudan muhatap olmazlar. Bu ie her iki tarafn da risklerini asgariye indiren, uzman kurulu niteliindeki bankalar araclk eder. Faizin haram klnm olmas, mslmanlann nemli bir ksmnn faizli bankalardan uzak durmalar sonucunu dourmutur. Bu durum zellikle slm lkelerinde, iktisad hayatn en nemli unsurlarndan kabul edilen bankacln gelimesini engellemi, kk meblalar halindeki tasarruflarn, yastk altnda, ekonominin hizmetinden yoksun bir halde kalmas sonucunu dourmutur. Kalknmann yatrm, yatrmn yksek meblalarda sermayeyi gerektirdii, sermayenin ise ancak bankalar araclyla bir araya getirtebildii gereini gren bir ksm slm dnr, faiz dnda baka yntemlerle sermaye tedriki ilemini yerine getirecek farkl bir bankaclk dncesini gndeme getirmi, sonuta ada anlamda ilk faizsiz banka 1963 ylnda Msr'da kurulmutur. Faizsiz bankacln hzla geliip yaygnlamas, btn dnyada faiz dndaki sermaye tedrik yntemleriyle ilgilenilmesi sonucunu dourmutur. Bylece bankalar, faizli ve faizsiz olmak zere ikiye ayrlmtr. Faizli bankalar kredi sstemi'ne gre alrken, faizsiz bankalar ortaklk sistemi yntemlerine gre almak zere kurulmulardr. Faizsiz bankalar; slm Bankas, slm' Banka ve Faizsiz Finans Kurumu vb. isimlerle de adlandrlmaktadrlar. Trkiye'de ise bu kurumlar 1983 ylndan 2005 ylma kadar zel Finans Kurumu (FK) olarak adlandrlmlardr[3]. Faizsiz bankalarn kurulu senetleri ve dier dokmanlarnda, slam'n faiz yasana uyulaca, sermayeyi toplama ve iletme srecinde slm hukukunun meru grp tavsiye ettii finansal rnlere bavurulup yasaklad uygulamalardan da kanlaca yer alr. Bir ksm dnr, sz konusu beyanlar doru bularak faizsiz sistemi olumlu karlarken, dier bir ksm, olayn isim deiikliinden te bir yannn olmadn, btn bankalarn kapitalist dzenin bir paras niteliinde altn ileri srmektedir. Bu almann amac; faizsiz bankaclk ilemlerini ana hatlaryla tespit ederek, slm fkhmdaki durumunu ortaya koymaktr. Faizsiz bankaclkla ilgili ok sayda eser mevcut olmakla birlikte, konunun fkh yn henz tam olarak akla kavumu deildir. Cihangir Akn'n Faizsiz Bankaclk ue Kalknma, smail Ozsoy'un Trkiye'de zel Finans Kurumlan ue slam Bankacl, Sleyman Karaglle'nin Alternatif Faizsiz Banka Selem ve Kredileme, Mustafa Uar'm Trkiye'de-Dnyada Faizsiz Bankaclk ue Hesap Sistemleri, Mehmet Battal'n Bankalarla Karlatrmal Olarak Hukuk Ynden zel Finans Kurumlar, Ahmed en-Neccar ve Mustafa ez-Zerk tarafndan yazlp Hayrettin Karaman tarafndan tercme edilen slam'a Gre Banka ve Sigorta ve Abdlaziz Bayndr tarafndan yazlan Faiz ve Ticaret adl kitaplar, Trkiye'de bu alandaki balca eserlerdir. Ayrca, eitli niversitelerde Doktora ve Yksek Lisans seviyesinde birka alma daha mevcut olup. mellif ve eserlerin isimleri kaynaklarda verilmitir. Sz konusu almalarda, konu daha ok siyas, iktisad ve tarih ynyle ee alnm, Battal konuyu mer' hukuk, Uar ise, muhasebe teknikleri asndan incelemitir. Bu alanda,

Ortadou lkeleri ve Bat'da da eitli eserler kaleme alnm olup, bunlarn isimleri de kaynaklarda verilmitir. Ancak, bu eserlerde de Trkiye'deki gibi fkh boyuttan ok, iktisad ve siyas ynn ne kt grlmektedir. Garib e-Cemal, el-Mesrif ve'l-a'ml'1-masrafiyye fi'-e-r'ati'l-slmiy yeti ve'1-knn, Muhammed Bakr es-Sadr, elBenk el-lribev fi'l-slm, Sam Hamd, Taturu 'l-a'mli'imasrafiyye bi-m yettefiku ve'-er'ati'l-lslmiyye ve Abdurrezzk R. C. ,e-Heyt, el-Mesrif'l-simiyye beyne'n-nazariyye ue't-tatbk adl eserlerinde, daha ok konunun fkh ynne arlk vermilerdir. Ancak, iletiimdeki hzl geliim ve deiim bankacl da etkilediinden, her gn yeni ve farkl bankaclk rnleri ortaya kmaktadr. Bankalarn uyguladklar bir ksm yntemler, zaman ve mekna gre de deiiklik gstermektedir. Sz konusu almalarda konu, belirli blmleriyle ele alnd gibi ulalan fkh sonulardan bir ksmnn bu alandaki deneyim ve bilgi birikimiyle birlikte deitii ve ayn konularda farkl grlerin ileri srld de grlmektedir. Kitabmzda btn bu durumlar dikkate alnarak faizsiz bankaclk ilemleri bir btnlk ierisinde ele alnp niha zmlere ulalmaya allmtr. almamzda Kuran bata olmak zere fkh, tefsir, hadis ve tarih kaynaklarndan yararlanlmtr. Bir ksm yukarda zikredilen ada eserlere ek olarak, slm Konferans Tekilat'na bal slm Fkh Akademisi (:Mecm'auMkhi'l-slm) ve Dnya slm Birlii (Rb-ta)'ne bal slm Fkh Kurulu (: el-MecnTaul-fkhi'l-slm), AI-Bara-ka Topluluu, Kuveyt Finans ve Sudan Faysal slam Bankas'nn Hukuk Kurullar'nn Kararlarna bavurulmutur. slm Fkh Akademisi ile slm Fkh Kurulu'nun ayn adla yaymladklar Mecelet'l-mecm 'a'l-fkhi'l-slm adl dergilerde, konuyla ilgili ok saydaki makaleden yararlanlmtr. Faizsiz bankaclk ilemleri bizzat yerinde takip edilmi, ilgili kanun, ynetmelik ve teblilerle bankalarn hesap sahibi ve mterilerle yaptklar szlemeler incelenmitir. Trkiye'deki be zel Finans Kurumuna ek olarak rdn ve Suud Arabistan'daki benzer kurulular ziyaret edilmi, faizsiz bankaclk uygulamalar hakknda bilgi ve belgelere ulalmaya allmtr. Eser; giri ve ana blmden olumaktadr. Girite ilk olarak aratrmann amac, kapsam, aratrmada kullanlan yntem ve yararlanlan kaynaklar verilmitir. Daha sonra Banka Kavram bal altnda, bankann tanm, ortaya k, eitleri, bu eitlerin zerine bina edildii ilkeler, ada bankaclk ncesi ayn ilevi gren ml arac kurumlar, ada bankacla gei, ada bankacln tarih geliimi ile mevcut durum hakknda ksa bilgi verilmitir. Birinci blmde, bankalarn sermaye toplama yntemleri ele alnmtr. Faizli bankalardaki mevduatn eitleri ve hukuktaki yeri ile faizsiz bankalardaki car ve katlma hesaplarnn fkh durumu incelenmi, faizsiz bankalarn sermayeyi toplama yntemleri ve bu sreteki ilemlerin fkh boyutu ortaya konulmutur. kinci blmde, faizsiz bankalarn sermayeyi iletirken bavurduklar yntemler tespit edilmi, bu yntemlerden murabaha, mud-rabe, mreke ve finansal kiraama'dan her birinin ortaya k, klasik kaynaklardaki ilenii, ada faizsiz bankaclktaki uygulama biimi ve bu uygulamann fkhtaki yeri belirlenmeye allmtr. nc blmde, ml araclktan ok, hizmet boyutu ne kan ve btn bankalarca belli bir cret veya komisyon karl yaplan bankaclk hizmetleri ele alnmtr. Bu hizmetlerden teminat mektubu, akreditif, banka kart ve banka havalesi ayrnth bir ekilde ilenmitir. Teminat mektubu ve kredi kart komisyonunun fkh hkm incelenmi, eitli zm nerileri sunulmutur. Ayrca ek, senet ve kymetli evrak kabul, dviz ahm-satm ve dier bir ksm bankaclk hizmetleri, fkhtaki yeri asndan deerlendirilmeye tabi tutulmutur.[4] II. BANKA A. Banka Kavram Banka, (/ruj."bank") Trke'ye talyanca "banco"dan gemitir. Arapa's "el-masrif" ve uel-benk" dir. "el-Masrif eklindeki kullanmn, altn, gm ve dier nakit paralarn kendi aralarnda ve dier para cinsleriye deiimi anlamndaki "sarf" kelimesinden, "el-benk" in se, italyanca aslndan getii anlalmaktadr. Banco szlkte; masa, sedir, vezne ve sra anlamlarna gelir. Rivayete gre, Ortaada, talya'da masa balarnda, maden paralarn arlklarn tartan, ayarlarna bakan, eskimi paralan yenileri ile deitiren, para bozma, emanete kabul etme gibi eitli ilerle uraan sarraflar bulunurdu. Bu tr ilerin yapld masaya banco, sarraflara banchiero (banker), iyerlerine de banca ad verilirdi[5].

Banka deyimi, gnlk hayatta ok kullanlmasna ramen -yapt ilemlerin okluu ve eitlilii nedeniyle- konu ile ilgili eserlerde tam ve kesin bir tarifini bulmak mmkn deildir. Ancak bankay; sermaye, para ve kredi ile ilgili her trl ilemi yapan ml arac kurum diye eklinde tanmlamak mmkndr. Faizin meruiyeti zerindeki tartmalar, ml arac kurumlarn kurulu ve ileyi felsefesini nemli lde etkilemitir. Bankalarn bir ksm, ihtiya fazlas birikimleri toplama ve yatrma ynlendirme srecinde kredi sistemim esas alrken, dier ksm ortaklk sistemini esas almak zere kurulmutur. Tasarruflarn faizli kredi ilikisi erevesinde toplanp deerlendirildii sisteme kredi sistemi; ortaklk likisi erevesinde toplanp ticaret veya ortaklklar yoluyla iletilmesine ise, ortaklk sistemi ad verilir[6]. Her iki sistem de, ilk alardan gnmze tarihin hemen her dneminde ml arac kurumlarn ba vurduu sermayeyi deerlendirme yntemleridir. Gnmzde kredi sistemini faizli bankalar, ortaklk sistemini ise, faizsiz bankalar uygulamaktadr. Bu blmde kredi ve ortaklk sistemini kendilerine ilke edinen ml arac kurumlarn ortaya k ve sermayeyi deerlendirme yntemleri tarihsel sre ierisinde ksaca ele alnacaktr.[7] B. Bankacln Tarih Geliimi 1. Faizli Bankacln Tarih Geliimi a. Banka Ma'bedler Parann ticar hayatta deiim arac olarak kullanlmasyla birlikte, parayla ilgili kurumlar da ortaya kmaya balad. nsanlarn emanet ve kredi ihtiyalarn karlayacak, parann dolama arz, ayarnn tespiti, kiiler ve blgeleraras nakli gibi ilemleri yerine getirecek kurumlara her zaman ihtiya duyulmutur. retim yntem ve tekniklerinin deimesiyle yeni kurumlar gelitirme yeteneine sahip olan insanolu, para ile lgili problemlerin zm iin de bankaclk messesesini gelitirmitir. Bankaclk hizmetlerinin ilk alarda ma'bedlerin evresinde din adamlar araclyla doup gelitii, ilk bankalarn ma'bedler, ilk bankaclarn da din adamlar olduu ileri srlr. nsanlar, ilk alardan beri dokunulmazlklar bulunan ma'bedlere gven duymular, din adamlar, toplumda saygn ve sz geer nsanlar olarak, halkn manev problemleri yannda iktisad problemleri le de ilgilenmilerdir. Servetlerini, alnma ve kaybolma tehlikesine kar koruma ihtiyacnda olanlar, ma'bedlerin dokunulmazlna, din adamlarnn drstlklerine gvenerek onlar buralara emanet brakmlar[8]. Emanetlerin bir ksm, tanr adna sadaka yahut adak olarak ma'bedlere balanrken, din adamlar da. bu mallan ihtiya sahiplerine karlksz dn veriyorlard. Ma'beterin yaratts gven duygusu, insaniarn dier mallarn da buralara emanet brakmalarna yol at. Ma'bedler, bu mallar zerinde tasarrufa yetkili klnyor fakat kaybndan da sorumlu tutuluyordu. Herkesin bir anda gelip emanet brakt mal istemediini gren din adamlar, bu mallar ihtiyac olanlara, belli bir faiz karlnda bor vermeye baladlar. Kredi bir kazan kaps haline gelince, ma'bedlerin yan sra bir takm zengin kiiler de bankaclk ileriyle uramaya balad[9]. Mezopotamya'da Kzl tapnak, Eski Yunan'da De~ ios, Parthenon ve Apoon tapna banka ma'bedlerin ilk rnekleri kabu edilir. Smer ve Bbii'de Egbi ve Murashu aileleri, Eski Yunan'da Trapezitier ve Kollubister, Roma'da ise Argentriler zel bankalarn ik rnekleri olarak gsterilirler. M.. 1955-1913 yllan arasnda Bbii'de hkm sren Hammurbi, bankaclkla ilgili kurallar tespit eden ilk devlet adam olarak grlr. Hammurbi, tanrlarn en kudretlisi, gne tanrs Shamash'm dil kararlarn kendisine ilettiinden bahisle, bunlar 2.25 m. yksekliinde diroit bir blok zerine kazttrd. Bu kararlar, bor verilmesi ve tahsili ile ilgili hkmleri iermekteydi. Hammurbi kanunlar sibtou ad verilen faizin alnmasna izin veriyordu. Bu faizin oran buday, arpa, hurma gibi misl mallarda sermayenin te biri {%33), gm parann ikraznda ise bete biri (%20) olarak tespit edilmiti. Doal afetler sebebiyle mahsul alnamayan yllar iin, faiz tahsil edilmeyecei hkme balanmt. Bor verme ilemi karlnda kle ve her trl menkul mal rehnine, gayri menkul ipoteine ve gvenilir kiilerin kefaletine bavurulaca kural konmutu[10]. b. ada Faizli Bankalar Bankaclk tarihiyle ilgili eserlerde, ada anlamda bankaclk kurumunun ilk olarak Avrupa'da ortaya kt bildirilmektedir. Ortaan sonlarna doru, Hal savalarma etkisi ile nce gney Avrupa'da, daha sonra btn Avrupa'da ticar faaliyetler yaygnlam ve feodal beylikler arasnda artan ticar ilikiler, eitli arlk ve ekildeki deiim aralarnn dolama kmasna neden olmu, sonuta metalik paralarn deerini belirleyen ve deitiren bir hizmet

sektr ortaya km; bu ilemi yapan sarraflara zamanla banker i yerlerine banka ad verilmitir[11]. 17. ve 18. y. yllarda ticar senetlerin yaygnlamas bankaclkta yeni gelimelere sebep olmu, zellikle 18. y. ylda banknotun dolamnn hzlanmas i!e birlikte 19. y. yl boyunca bankaclk yaylm, bankalarn hacmi bym ve merkezileme balamtr[12]. Aratrmalara gre, ada bankalara benzer nitelikteki ilk banka talya'nn Venedik ehrinde 157'de kuruldu. Bunu takiben. talya'nn Cenova ehrinde 1170 ve spanya'nn Barcelona ehrinde 1401'de iki banka daha ald. Kurulu amac ve alma sistemi ile ada faizii bankalarla rten ve onlara rneklik tekil eden ilk banka ise XVI. asrn son eyreinde, 1578 ylnda Venedik'te kurulan Banco Della Pizzadi Rialto adl bankadr[13]. Daha sonra, 1609'da Amsterdam Bankas, 1694'te ngiltere Bankas, 1800'de Fransa Bankas ve 1875'te Raybank (Almanya) kurulmu ve btn bu bankalar, gnmz faizli bankaclk sisteminin tarihteki ncleri kabul edilmilerdir[14]. Ancak, Abdulaziz edDr tarihte ilk bankann Abbasler dnemi (750-1258) veziri Ali b. sa'nn (244-334/859-946) talebi zerine, iki Yahudi sarraf tarafndan kurulduunu bildirmektedir. 300-304/912-916 yllarnda kurulan bu ilk resm banka, yaklak 12 yl, 316/928 ylna kadar- faaliyetlerini srdrmtr. Bankadan, devlet memurlarnn maalarnn denmesi ve i adamlarna kredi salanmas eklinde yararlanlmtr[15]. Drf'nin bu nemli tespiti yannda, cehbezler ve sarraflarn slm tarihinin ilk yar resmi bankalar olduu da sylenebilir. 1517'de hiifeti devralmasyla birlikte, slm corafyasnn nemli bir blm hkimiyeti altna giren Osmanl'da, Tanzimat'a (1839) kadar bugnk aniamda bankaya rastlanmamaktadr. Osman h 'da XIX. y- yln ortalarna kadar Sarraf veya Galata bankerleri olarak adlandrlan, bankaclk faaliyetine benzer iler yapan kiiler var olmutur. Bunlar, genellikle hazineye bor verme, kambiyo ilemleri yapma, senet krma, nc kiilerin tasarruflarn deerlendirme, vergileri toplamak ve devlet adamlarnn gelirlerini ynetmekle uramlardr. Ancak, sarraf veya bankerlerin faaliyetleri ada anlamyla bankaclk olarak nitelendirilmez. Osmanl'da bankacln douu Batl lkelere gre farkl nedenlere dayandrlr. Bat'da sanayi inklab, d ticaretteki gelime ve smrgecilik sayesinde oluan sermayenin sanayi kesimine kredi olarak aktarlmasnn bankacln doup gelimesine yol at, Osmanl'da ise hazinenin bor para talebinin balca etken olduu ileri srlr[16]. Osmanl'da ilk banka 1847 ylnda Bank- Dersadet adyla, Banker Th. Baltazzi ve Banker J. Al-leon tarafndan kurulmutur. Ancak sz konusu banka, Osmanl maliyesinin ald 130 milyon kuruluk ksa vadeli borcu deyememesi ve Fransa'da ba gsteren 1848 ihtillinin olumsuz etkileri sonucu, 1852 ylnda iflas etmitir. Osmanl'da 1863'te Bank-i Osmni-i ahane, 1872'de Auusturya-Trk Bankas ile stanbul Bankas kurulmutur. Bu bankalarn sermayesi ya yabanclara ya da yerli gayri ms-limlere aitti. Osmanl'da yerli sermayeye dayal ilk banka, 1864 ylnda Memleket Sandklar adyla kurulmutur ki bu ayn zamanda TC. Ziraat Bankas'nm ekirdeini oluturur. Rumeli ve erkez msl-manlarndan oluan esnaf topluluunun Adapazar'nda, 13 Ocak 1913 tarihinde kurduklar Adapazar slm Ticaret Bankas ve Bi-nnci Dnya Sava srasnda, 1917 ylnda kurulan Osmanl tibari Mill Bankas iie Trkiye'de yerli sermayeli bankaclk gelimeye devam etmi ve bugnk seviyesine ulamtr[17]. 2. Faizsiz Bankacln Tarih Geliimi slm'dan nce Arap yarmadasnda da faiz yaygnd. Bor zamannda denmezse, faiz ekenir vade satlrd. Bu, gnmzdeki bileik faiz uygulamasnn bir benzeri idi. Kur'an'daki: y iman edenler! kat kat artrlm olarak faizi yemeyin[18] ayeti bu uygulamaya iaret etmi, dier ayetlerle de faiz tmyle yasaklanmtr. slm faizi yasaklarken bunun dndaki slm'a aykr olmayan sermaye tedrik yntemlerine dokunmam, hatta onlar tevik etmitir. Hz. Peygamber (s.a.), ayn zamanda, bir tacirdi. Medine'de ilk slm devleti'nin temellerini atarken Mescidin inas, nfus saym ve vatandalk szlemesine ek oarak, yeni bir pazar kurmu ve halk burada al-verie tevik etmiti. O dnemde Medine'deki pazarlara mrikler ve Yahudiler hkimdi. Beni Kaynuka' blgesindeki pazarda ise, hkimiyetin tamamen Yahudilerin elinde olduu bildirilir[19]. Faizcilik Yahudilerin en fazla faaliyet gsterdikleri aland. Halbuki kutsal kitaplar Tevrat'ta faiz haram klnmt[20]. Onlar kutsal kitaplarn tahrif edip bu yasa yai-nzca kendi dindalar arasnda uyguladlar[21]. Yahudilerin bu tutumuna Kur'an 'da yle temas edilir: Yasaklandklar halde faiz almalart ve hakszlkla insanlarn mallarn yemeleri yznden (nceleri hell olan temiz ve yi eyleri yahudilere haram kldk) ve ilerinden inkra sapanlara ackl bir azap hazrladk[22]. Yahudiler gnmz faizli bankalarnn yapt gibi, faiz karl kredi ticareti yapyorlard. O dnemdeki kredi ticareti ile gnmz bankalarnn yapt kredi ticareti arasndaki tek farkn, bor verme tekniklerindeki gelimilik dzeyidir.[23] Hz. mer'le (13-23/634-643) balayan fetihler, Emeviler (641-750) ve Abbslerle devam etti ve slm corafyasnn snrlar Atlas Okyanusundan in Seddi'ne, Hint Okyanusu'ndan Hazar deni-zi'ne kadar geniledi. Bu fetihler sayesinde

Avrupa- Ortadou- Orta Asya arasndaki ve Kuzey Afrika'daki nemli ktisad merkez ve oluumlar, mslmanlann eline geti. Bu blgeler deta bir slm ortak pazar haline geldi. Fethedilen blgeler arasnda Yahudilik, Hristiyanlk ve Mecusliin nemli din ve kltrel merkezleri bulunuyordu. Ruhbanlarn kilise ve tapmaklar da, idarecilerin saraylarda biriktirdikleri nemli miktarda para kymetli madenler vard[24]. Kur'an mal yp depolama anlaynn temsilcileri arasnda Firavun[25], Karun[26] gibi azgnlarn yannda din adamlarn da sayar. lgili ayet yledir: y iman edenler! u bir gerek ki, Yahudi ve Hristiyan din adamlarnn bir ou, insanlarn mallarn yerler de yerler ve insanlar Allah'n yolundan evirirler. Altn ve gm yp da onlar Allah yolunda harcamayanlar yok mu, ite onlara elem verici bir azab mjdele[27]. Bu ayet, her ne kadar Yahudi ve Hristiyan din adamlarndan bahsediyor ise de, tm din temsilcilerinin dikkati ekilerek din kisvesi altnda insanlarn smrlmesinin irkinliine vurgu yapld eklinde yorumlanmtr[28]. Bu ayetle, tarihteki banka ma'bedlere iaret edildii gibi, gnmzde din arlkl tekilatianmasyla ne kan finans evrelerine de dikkat ekilmektedir. Nitekim, gnmzde dnya para piyasalarna yn veren finans evreleri zerinde din kurum ve kurulularn etkisi inkr edilemez bir gerektir. Mslmanlar fethettikleri yerlerdeki tapmak ve saraylarda stok edilmi para ve kymetli madenleri piyasaya arz ettiler. Bylece deme glkleri yznden tkal o!an pazarlar ald, her eit mala kar talep balad, geni bir saha ierisinde iktisad canlanma ve gelime ba gsterdi. Ticar faaliyetler bir yandan Uzak Bat'ya, Endls'e ve Dou Afrika'ya, bir yandan Rusya ve Baltk kysna, bir yandan da Hindistan'a, in'e ve Kore'ye uzand, nemli kara ve deniz yollar ile limanlar mslman tccarlarn hkimiyeti altna girdi. Bunun sonucunda byk servetlere sahip bir tccar snf olutu.[29] Ticaretle birlikte gnmz bankalarnn ilevlerini dnemin artlarna gre yerine getiren ml arac kurumlar da geliti. nk, devletin gelir ve giderlerinin takibi, para siyasetinin tayini, farkl ynetimlere ait maden paralarn ayar ve miktarnn tespiti gibi ilemleri yerine getirecek kurumlara ihtiya dodu. Ayrca i adamlarna sermaye salayacak, ilemlerinin hzl ve gvenli yaplmasna yardmc olacak kurumlara gerek duyuldu. Tarihte bu ve benzeri hizmetler Beyt'1-mal, Sarraflar, Cehbezler ve Dostluk ve Yardmlama kurumlar ile Mudrabe irketleri tarafndan yerine getirilmitir.[30] a. Beyt'l-mal Beyt'1-mal, devlete ait her trl mal varl ve gelirlerin topland, harcamalarn yapld, hak ve borlara ehil bamsz bir kurumdu. Temeli Hz. Peygamber (s.a.) tarafndan atlm, Hz. mer (r.) dneminde bamsz mli bir kurum haline gelmiti[31]. BeytTmal'n devletin hazinedarl ve gelir ve giderlerinin takibine ek olarak, ne srlen dier nemli bir ilevi de kiilere ticar kredi vermesi idi. Bir blgedeki Beyt'1-mal ubesinden bor alan kii, baka blgedeki Bey-t'1mal'e bunu deyebiliyordu. Hz. mer'in (r.) halifelii zamannda, Basra valisi Eb Musa ei-E'ar (.42/663), Halifenin iki olu Abdullah b. mer (. 73/693) ve Ubeydullah b. mer'e (.37/657) Bey-t'1-mal'in Basra ubesinden Medine'deki merkez Beyt'l-mal'e gtrlmek zere bir miktar para vermi, onlar da bu para ile Irak'tan mal alp Medine'de satmlar, Beyt'-mal'in parasn demek istediklerinde ise, Hz. mer (r.) krn yansn Beyt'1-mal iin alkoymu,[32] bu uygulama, Beyt'-mal'in ticar amala kredi verdii eklinde deerlendirilmitir[33]. Beyt'-mal'in yapt bankaclk ilemlerinden bir dieri de, para nakli ile ilgili ilemlerdi. Beyt'1-mal ubeleri, bulunduklar blgenin vergilerini toplayp gerekli harcamalar ktktan sonra, kalan nakde evirerek merkeze ulatryordu. Bu paralar merkeze ya posta ile bizzat ya da havale yoluyla gnderiliyordu. Havalede, bir blgede alnan borcun karlnn baka bir blgede denmesi emrini ieren beige-den ibaret olan sftece[34] /polie den yararlanlyordu[35]. Sftece sayesinde devlet, Beyt'1-mal ubeleri arasnda para ve mallarn naklini daha gvenli bir ekilde gerekletirmi oluyordu[36], Beyt'l-maldan asker ve memurlarn maalarnn denmesinde ek (es-Sakk) ten de yararlanlyordu[37]. Ayrca bu kurum para basyor, silik ve ypranm paralan topluyordu[38]. b. Sarraflar ve Cehbezler Altn, gm gibi deerli madenleri alp satmay, fiyat farkyla para bozmay meslek edinenlere sarraf denir. sm lkelerinde eitli deer ve trden paralar dolamda olduu iin, sarraflar bu paralan birbiriyle deitirmek, bor para vermek, devlet byklerinin gelirini tahsil etmek ve demeleri yapmak gibi ilerle urarlard[39]. Ayrica sermayesi olup iietme imkn bulamayan, zellikle yksek rtbeli devlet memuriar ve bilim adamlarnn sermayelerini iletiyorlard.

Abbasler dneminde ticaretin genilemesiyle birlikte, sarraflarn rol de artt. Bir yandan ticar zorunluluklar bir yandan da devletin nakit paraya ihtiyac, bunlarn banka gibi faaliyet gstermelerine yol at ve artk sradan bir sarraf deil cehbez (e/-cehbez)[40] olarak anlmaya balandlar. Piyasada bir eit bankaclk yapanlara cehbez dendii gibi, sarraf, muhasip, vergi memuru, hazinedar ve vergi dairesi mdrne de cehbez ad verilmitir[41]. Sarraf ve cehbezlerin baka ehirlerde ubeieri veya balantl olduklar kiiler vard. Ashaptan Zbeyr b. Avvm (. 94/712), dnemin uluslararas dzeyde ithalat ve ihracat yapan ve para naklinde deme aralarndan yararlanan birisi idi. Zbeyr'n (r.) bankas diye anlan[42] kuruluun merkezi bn Sa'd'n rivayetine gre, Medine'de idi. Kfe, Basra ve skenderiye'de ubeleri vard[43]. Sarraflar bir eit bankaclk hizmeti gryorlard; ehirler ve lkeier arasnda parann gvenli ekilde naklini salyor, bunun iin de sfteceden yararlanyorlard. Rivayete gre, Abdullah b. Zbeyr (. 73/692) Mekke'de halktan (tccarlar) gm para alyor, durumu gsterir belgeyi Irak'taki kardei Musa'b b. Zbeyre (. 71/690) gnderiyordu. Tccarlar alacaklarn orada tahsil ediyorlard. Bu ilemin fkh durumunun Hz. Ali (35/656-40/661) ve Abdullah b. Ab-bas'a (. 68/687) sorulduu onlarn da bu ilemde bir saknca grmedikleri rivayet edilir[44]. Sftece uygulamas Mslman Trkler arasnda da yaygnd. Sultan Sancar (512/1119-551/1157) zamannda, Taberistan emri'nin Badat, Isfahan, i?ey ve Sivas gibi devrin byk ticaret merkezlerinde, sfteceleri ile 100.000 ile 200.000 clnar miktarnda i yapan vekillerinin olduu, Suas sarraf Kzl'n bir seferde 15.000 dnarhk bir sftece bedelini dedii rivayet edilir. Osman Turan, sftece ve eklerin Mslman Trklerdeki uygulamas hakknda u bilgileri vermektedir: "...Havale senetleri {sftece) ve ekler olmasa idi ticarette bu lde bir mbadele imknszd. Gerekten demelerde yzlerce bS altun veya gm kullanlyordu. Bli altun veya gm bir sikke olmayp, bu madenlerin yastk biimindeki muayyen klelerine deniliyordu. Bu nedenle Trkler bu klelere yastuk adn veriyorlard. Bli tbiri Seluklular devrinde (429/1038-551/1157) de gm kleler iin isim olarak kullanlyordu. Bir altun bli 500 gm miskai, bir gm bii de 75 dnar hesap ediliyordu. Bu zamanda in'de ve Uygurlarda av ad verilen kt para kullanlyor ve bir bli gm yirmi bii av kabul ediliyordu''[45]. Bu ilemler geni slm lkesinin ticar mbadelede imknlarn gelitiriyor, blgeler arasnda para nakli gibi tehlikeli ve masrafl bir ii kolaylatryordu. Cehbezier bir eit ek de yazyorlard. bn Hav-kal'n (. 367/977 sonra) Basra, Kfe ve Badatl tccarlarn devaml ekilde Marib'e mal gtrp getirdiklerini anlattktan sonra orada, ahitler huzurunda dzenlenen ekleri grd ve yerli tccarlardan Muhammed b. Sa'dn adnda birinin, borcu karlnda 42000 dinarlk ek yazdn kaydettii rivayet edilmektedir[46]. Sarraflar ve cehbezier yalnzca tccarlara hizmet etmiyor ayn zamanda devlete de bor veriyorlard. Devlet bunun karlnda baz blgelerin vergilerini toplama hakkn cehbezlere brakyordu. slm tarihinde ilk kez Muktedir Billh'm (282-320/895-932) vezri b-p'1-Furfm (296-312/908-24), cehbezlerden bor ald rivayet edilir. Hazine zor durumda kaldndan giderlerin karlanmas iin Yahudi Ysuf b. Finhas ile Harun fa. mran' her ay 150.000 dirhem vermeleri ve buna karlk Ahvaz blgesi gelirlerinin daim surette, bir teminat olarak kendilerine braklmas artyla cehbez olarak grevlendirmiti. Zamanla cehbezlik messesi gnmz merkez bankasnn Srevini yapan bir tekilat haline geldi,[47]. Genelde Yahudi, Rum ve Ermenilerden oluan sarraflar, Osmanl'nn siyas ve iktisad hayatnda da etkili olmulardr,[48]. c. Toplumsal Amal Kurulular Rivayete gre Hz. mer dneminde Sus ehri fethediidiinde (17/639) mslmanlar Danyal Peygamberin kabrini aarlar. Kabirde zerinde ihtiya sahiplerine faizsiz karz verilmesi talebini ieren vasiyetin yer ald bir hazine buiunur. Haife mer hazinenin Beyt-ml'a nakledilmesi ve vasiyetin yerine getirilmesini emreder,[49]. Tarihte sosyal nitelikli olup dnemin artlarna gre banka ilevi gren kurululardan en nemiisi para vakflardr. Bu kurumlar her ne kadar Osmanl'lar dneminde (1299-1923). Hanefi fakihlerinden imam Zfer'in (. 158/775) para, yiyecek, llen veya tartlan mallarn vakfnn caiz olduu hususundaki fetvasna dayanlarak kurulmu ise de[50] Buhr, parann vakfedilebileceine iaretle '"hayvan, silah, ticar eya. altn ve gm gibi parann vakf'na ilikin' balk atmtr,,[51] Bu tr vakflara izin verilirken vakfn paralarnn fkhta caiz grlen yntemlerle altrlp hem sermaye sknts ekenlere yardmc olmak hem de vakfa gelir salamak amalanmtr. Paralarn iletilme yntemlerine ilikin olarak kaynaklarda istill, istirbh, murabaha, mudrabe, bida, muamele, mumeie- eri'yye ve fideye verme ifadeleri yer alr. Bu ifadeler vakf sermayesinin mudrabe, murabaha ve mumele-i en'yye yntemlerinden biriyle gelir getirecek *istill, istirbh, fide) ekilde yatrma ynlendirilmesinin hedeflendiini gsterir[52]. Ancak uygulamada mumele-i

er'iyye ad altnda faizcilik yapldna dair cidd iddialar vardr[53]. Mumele-i eri'yye'nin Para vakflar ve Eytam sandklan yannda bir takm ahslar tarafndan da faiz amal kullanld ancak Osmanl'da sadece resm nitelikli (er' muamele) mumel-i eri'yye'ye izin verildii[54] aykr davrananlarn ise, stanbul'a kasap yazlarak cezalandrld bildirilmektedir. Muamelenin kanuna uygun (er') ekline ilikin olarak fermanlarda, bu ilemin ancak belirtilen ekillerde yaplaca (er' muamele) ve k-d'nn tescili ile geerli olaca, muamele oranlarnn ise dnemlere gre deimekle birlikte, genelde %10-12 orannda olmas gerektiinin hkme baland bildirilir[55]. Para vakflar ve mumel-i er'iyye ile ilgili dikkat ekici dier bir nokta ise, her ne kadar vakf paralarnn mudrabe, murabaha, bida gibi fkhn caiz grd yntemlerle iletilecei ngrlm se de zcan'n tespitine gre, skdar blgesindeki para vakflar, sermayelerini %90 orannda mumele-i er'iyye yntemiyle deerlendirmiledir[56]. Osmanl'da Para Vakflar dnda esnafn kurduu esnaf sandklan, yetimlerin mallarn er' llere gre korumak ve deerlendirmek zere kurulan eytm sandklar, yenieriler iin kurulan orta sandklan, belli bir mahalle veya ky iin kurulan avarz vakflar ile 18. y. yln sonlarnda Hindistan'n Haydarbat ehrinde bir slm cemaatin faizsiz kredi vermek zere kurduu Yardm Sand[57], 1900'lerin balarnda Msr'da devlet eliyle halkn tasarruflarn toplayp yatrma dntrmek amacyla kurulan Posta Tasarruf Sandklar[58] ve 1940'ta Malezya'da kurulan Faizsiz Tasarruf Sandklan,[59] slm dnyasnda ada faizsiz bankalar ncesi toplumsal amal kredi kurulularnn dier rnekleri olarak kabul edilirler. Sermayenin ortaklk esasna gre iletilmesi gelenei Bat'da da mevcuttur. M. 1118'de Hristiyan haclarn mal ve cann korumak iin kurulan Temple mezhebi mensubu Templierler, topladklar balarla byk lde servet ve nfuz sahibi olmu, Avrupa'da lOOCTden fazia ube am, asker ve ticari amala ihtiya sahiplerine faizsiz sermaye desteinde bulunmulardr. Kilisenin serbest brakmasyla (ngiltere ve Almanya'da 1571, Hollanda'da 1658, Fransa'da ise 1789}[60] faizciliin hzla yaygnlat Bat Avrupa'da, tepki olarak Dostluk cemiyetleri (Friendly societies) ve Vardm cemiyetleri (Be-nefit societies) kurulmu ve yelerinin sermaye ihtiyalarn faizsiz karlama abasnda olmulardr[61]. 1462 ylnda P. Michel ve Milan tarafndan kurulan kredi kuruluu Monti di Piefa'larn[62], ilk zamanlarda faizsiz kredi verdikleri daha sonra kt idare ve masraflarn arlndan dolay faizli sisteme dndkleri rivayet edilir[63]. d. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) Temeli slm ncesine dayanan ve slm'da da meru kabul edilen mudrabe, slm tarihinin hemen her dneminde sermayedar ve i adamlarnn ba vurduu bir ortaklk kurumudur. Tarihte bu kuruma ok sayda rnek bulmak mmkndr. En nemlisi Hz. Muham-med'in (s.a.) mstakbel ei Hatice (r.a.) ile kurduu ortaklktr. Bu ortaklk erevesinde Hz. Muhammed (s.a.}, am (Busr kasabasna), Yemen {Tihme blgesindeki Hubee panayrna) ve rdn {Cera kasabasna: iki kez) ticar seferlere kt. Bu seferlerde o (s.a.), muhtemelen tabaklanm deri, yn ve Mekke civarnda retilen hurma gtrp satyor karlnda ise hazr giysiler ve kuma alyordu[64]. Hz. mer, Hz. Osman (2335/644-656), Hz, Ali, Abdullah b. Mesud (. 32/652), Abdullah b. mer, Ubeydullah b. mer ve Hz. Aie (r.a.) gibi bir ok ahabnn mudrabe yntemiyle sermayelerini deerlendirdikleri rivayet edilmektedir. Sfyan es-Seur (.l26/743)'nin mu-drip olarak Yemen'e ticarete kt, Abbas halifelerinden Mansur dneminde (136-158/753-774) bir mudribin in'e giderek bol kazanla dnd rivayet edilir. Yine dikkat eken bir uygulama. Kor-dova'y bir sre idare eden Cevher b. Muhammed'in (. 435/1043) tacirlere hazineden mudrabe yntemi erevesinde sermaye vermesidir. Ftmier (909-1171) ve Eyybiler (1174-1524) devrinde de mudrabe akdinin yaygn olarak uygulandna dair rivayetler mevcuttur[65]. Mudrabe, Osmanl devrinde bilhassa Galata'da gemi ticretinde ok yaygn bir uygulama alan bulmutur. eriyye sicil kaytlarnda, Osmanl'da mudrabe ortaklna ynelen kiilerin deniz ticaretiyle uraan gemi reisleri bata olmak zere, vezirler, tacirler, mderrisler ve askerlere kadar geni bir yelpaze iinde dald belirtilir[66]. Mudrabe kurumu, ortaklk sistemini ada yntemlerle uygulayan gnmz faizsiz bankaclnn esasn oluturur.[67] e. ada Faizsiz Bankalar Gemii ilk alara kadar uzanan, ortakla dayal mal arac kurumlarn gnmze uyarlanan ekli faizsiz bankalardr. Bu bankalar beyt'hmal, sarraflar, vakflar, zellikle de para vakflar ve mudrabe ortakhklan gibi kurumlarn ayr birimler halinde gerekletirdii mal araclk ve dier bankaclk hizmetlerini tek at altnda yapmaya almaktadrlar. ada faizsiz bankaclk dncesinin ilk ortaya k, 1942'lere dayanr[68]. Ortakla dayal lk faizsiz banka 1963 ylnda

Msr'n Mvt-Gamr kasabasnda, krsal kesimdeki reticileri arac ve tefecilerden kurtarmak amacyla Ahmed en-Naccr tarafndan kurulmutur. Doktorasn "19. y. yl Srecinde Almanya'da Yerel Tasarruf Bankalar" zerine (1952-1956 yllar arasnda) yapan en-Neccar, ayn zamanda bankann hissedar ve ilk yneticiierindendir. Alman tasarruf bankalarnn zellikle kinci Dnya sava sonrasnda Almanya'nn hzla kalknmasnda oynad rolden etkilenen en-Neccr, bu bankaclk sistemini slm'n iktisad ve kltrel deerleriyle birletirerek Msr'da uygulamaya almtr. Bankann kurulu aamasnda Almanya'dan hem sermaye hem de bilimsel destek almtr. Ancak, en-Neccr'n faizsiz bankaclk dncesini hayata geirme abasnda olduunu anlayan Almanlar destei yarda kesmiler. Neccr'm ifadesine gre banka, dnemin ar siyas basklar sonucu ancak drt yi! ayakta kalabilmi ve 1967 ylnda faaliyetine son vermek zorunda kalm ancak, kendisinden sonra bir ok faizsiz bankann kuruluuna rneklik etmitir[69]. Osmanl'nn kurup gelitirdii Para vakflarnn 15. y. ylda Bat'ya Monti di Pieta olarak gemesi ve geliip evrimleerek gnmz faizli bankalarna dnmesi ile Alman Tasarruf Bankalar'nn slm dyasf na ortakla dayai mal arac kurum olarak gemesi ve geliip evrimleerek gnmz faizsiz bankalarna dnmesi, kl-trleraras etkileim ve geliim asndan olduka dikkat ekicidir. Mslmanlarn geri kalmlk kskacndan kurtulmalar iin ilk defa 196O'l yllarda Pakistanl dnr Muhammed Abdu'lMennn tarafndan tm slm lkelerinin katlmyla uluslararas dzeyde bir s-lm Banka 'nn kurulmas fikri ortaya atld. Aralk 1973'te Cidde'de yaplan "slm lkeleri Maliye Bakanlar Toplants"nda slm Kalknma Bankas (KB)'mn (: Islmic DeueJopment Bank: IDB) kurulmasna karar verildi ve 20 Ekim 1975'te Trkiye'nin de iinde yer ald 29 sim lkesinin katlmyla uluslararas dzeyde ilk faizsiz banka (KB) kuruldu. Bunu takiben faizsiz bankalar btn dnyada hzla yaylmaya balad[70]. slm Banka ue Finans Kurumlar Birlii'nin verilerine gre, 2004 yl sonu itibariyle 38 ayr lkede ortakla dayal olarak faaliyet gsteren 280'den fazla mal arac kurum vardr. Bu kurumlarn z sermaye ve mevduatlar toplam 500 milyar dolar am olup yaklak 180 milyar dolarlk bir sermayeyi yatrma ynlendirmektedirler[71]. Ayrca iti Bank ncleri olmak zere HSBC, Goldman Sachs, Morgan Stanley, Standart Chartered, Banque National de Paris, ABN Ambro, Bank of America, Key Global, Sociate Generale, Suud Ulusal Ticaret Bankas, Suud-Hollanda Bankas, Malezya'da Miyi Bank[72] ve Filistin'de Kahire-Amman Bank[73] gibi faizli bankalar da. faizsiz esasara gre almak zere ubeler amlardr. Bu ubelerde ise yaklak 200 milyar dolarlk bir sermaye faizsiz finansman yntemleriyle altrlmaktadr[74]. Trkiye'de ise ortakla dayal bankalar zel Finans Kurumlar (FK) adyla,[75] Bakanlar Kurulunun 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayl Kararnamesi (BKK)'ne dayanlarak kurulmulardr[76]. BKK'nin 1. md. si FK' nn kurulu, organ, faaliyet ve tasfiyesine ilikin esaslar belirleme yetkisini TC Merkez Bankas (MB)' nn grn almak kaydyla Babakanla vermitir. Babakanlk Hazine ve D Ticaret Mstearl (HDTM), tebliin verdii yetkiye dayanarak FK'nn faaliyete gemesi iin gerekli beyannamenin ieriinin belirlenmesi hususunda MB'nn yetkili olduuna dair 25.12.1984 tarihti Resm Gazete (RG)'e bir tebli yaynlamtr[77]. MB ise sz konusu dzenlemeleri ieren tebliini 21.03.1984 tarihli RG' de yaynlamtr[78]. Yaklak 16 yl, yukardaki BKK ve teblilere gre faaliyetlerini srdren FK. 17.12.1999 tarih ve 4491 sy.l Kanun'la Bankalar Kanunu (BK) kapsamna alnmtr[79]. 29.05.2001 tarih ve 4672 sy.l Kanun ile de zel Finans Kurumlan Birlii kurulmutur[80]. FK'nn Trk bankaclk sisteminde gsterdikleri baar "slm Bankacln" lik sistem de de baarl olacann bir kant olarak deerlendirilmitir[81]. 2004 yl sonu itibariyle Trkiye'de kredi sitemine gre atan 51 faizli banka[82], ortaklk sistemine gre mal araclk yapmaya alan be faizsiz banka[83] vardr. BDDK verilerine gre FK'nn Ekim 2004 tarihi itibariyle bankaclk sektr ierisindeki paylar yzde 2,1 dzeyinde olmutur. Ayn yl ierisinde car ve katlma hesaplarnda toplanan sermaye miktar 5.048 katrilyondur. Bu miktarn 4,2 katrilyonluk blm kullandrlmtr. Bu srete yzde 76,4 ile retim Destei Salanmas (murabaha), yzde 17,2 ile Finansesi Kiralama, yzde 3,9 ile de Kra-zarara Katlma Yntem'ne bavurulduu bildirilmektedir[84]. C. Bankaclk lemleri Bankaclk ilemleri sermaye toplama, sermaye kullandrma ve bankaclk hizmetleri eklinde balk altnda toplanabilir. Sermaye faizli bankaclkta vadeli ve vadesiz hesaplar, faizsiz bankaclkta se car ve katlma hesaplar adyla toplanr. Toplanan sermaye faizli bankaclkta kredi yntemi, faizsiz bankaclkta se ortaklk yntemiyle deerlendirilir.

Faizsiz bankalar sermayeyi deerlendirirken mudrabe, mreke, murabaha ve fnansa kiralama yntemine bavururlar. Kaynaklarda selem, stisna', muzra'a ve mskttan da bahsedilir ise de, faizsiz bankaclk ilemleri ierisinde kayda deer bir oran tekil etmediklerinden, kitapta bu yntemler zerinde durulmamtr. Bankalarn gerekletirdii hizmetler ise akreditif ama, teminat mektubu verme, emanet kabul, banka kart kullandrma, ek ve sened kabul, hisse senedi alm-satm, kambiyo ve eitli fatura tahsil ilemlerinden olumaktadr. Yukardaki snflandrmay dikkate alarak faizsiz bankaclk ilemlerini, sermaye toplama, sermayeyi kullandrma ve belli bal bankaclk hizmetleri bal altnda inceleyeceiz.[85] 1- FAZSZ BANKACILIKTA SERMAYE TOPLAMA YNTEMLER Bankalarn asl faaliyetleri, halktan eitii adlarla sermaye toplayp bu sermayeyi piyasaya aktarmak suretiyle mal araclk yapmaktr. Faizli bankalarla faizsiz bankalar tasarruflar toplama ve deerlendirme yntemleri bakmndan birbirlerinden ayrlrlar. Bu ayrm hesaplarn isimlendirilmesinde de grlr. Birikimcilerin hesaplar faizli bankalarda vadeli ve vadesiz hesaplar, faizsiz bankalarda ise car hesaplar ve katlma hesaplar eklinde isimlendirilir. Her iki anlaya sahip banka da A eklinde kurulacandan, belli bir miktar, z sermayeye de sahip olmalar gerekir. Dolaysyla bankalardaki mevduat biri z sermaye dieri de toplanan sermaye olmak zere iki gruptan oluur. Bu mevduatn hukuk durumu, hem mer' hukuk hem de fkhta tartlmaktadr. Bu blmde sz konusu hesaplarn mer' hukuk ve fkhtaki durumu ele alnacaktr. Ancak bu hesaplarn mer' hukuktaki yerinin tespiti ayr bir almay gerektirdiinden[86] biz bu konuya-karla-trmaya imkn vermesi iin- ksaca temas edeceiz. Daha sonra meselenin fkhtaki durumunu incelemeye alacaz.[87] I. Z SERMAYE Faizsiz bankalar A eklinde kurulabilmektedir. Her A gibi on- da belli miktardaki z sermaye ile kurulmak zorundadr. Bu duru- FK'nn hukuk temelini tekil eden 83/7506 sayl BKK, (4672 ve 4491 sayl Kanun ile deiik) 1999 tarih ve 4389 sayl BK'nun-da da grmekteyiz. lk Kararname'ye gre OFK, A eklinde asgari be milyar[88], 1999 tarihli BK'na gre ise asgari 20 Trilyon TL[89] denmi sermaye ile[90] kurulabilir[91]. II. MEVDUAT Bankalara istenildiinde yahut belirli bir vade sonunda ekilmek zere yatrlan paralara mevduat denir[92]. Gnmz bankalarnn temel ilevi, ihtiya fazlas tasarruflarn dorudan yatrma dontremeyen gerek veya tzel kiilerin birikimlerini toplayp, i yapmak isteyen ancak sermaye bulamayan iletmecilere belli ilkeler erevesinde aktarmaktr. Para ekonomisinin hkim olduu, ticar, mal ve sna sermayenin biriktii gnmz toplumlarnda, insanlar ellerine geen paray derhal harcamazlar, bir ksmn nakit ihtiyacn karlamak iin ksa veya uzun mddet el altnda tutmak isterler. Ancak bu paralarn, kiilerin bizzat kendileri tarafndan saklanmas her zaman elverili olmaz. Bankalarda mevduat olarak tutmak, hem daha gvenli hem de daha faydaldr. htiya fazlas paralarn bankalara yatrlmas para sahiplerini hem bir takm tehlikelerden korur hem de hesaplarnn salkl tutulmas, demelerinin dzenli yaplmas, havale, ek, senet tahsili vb. bankaclk ilemlerinden daha dk cretle ve ncelikle yararlanmalar imknn salar. Mevduatn bankalarca biriktirilip deerlendirmesi ilemleri, bir takm hukuk ve iktisad kurallar erevesinde olur. Bu kurallar, bankalarn faizli veya faizsiz olmalarna gre deiir. Faizli bankalarn faaliyetleri kredi sistemi, faizsiz bankaiarnki ortaklk sistemi zerine bina edilmitir. Faizsiz bankalardaki mevduatn eitleri ve fkhtaki durumuna gemeden nce, faizli bankalardaki mevduat zerinde ksaca duracaz.[93] A. Faizli Bankalardaki Mevduat 1. Faizli Bankalardaki Mevduatn eitleri Bankalardaki mevduat genel olarak vadeli, vadesiz ve ihbarl olmak zere e ayrlr. a- Vadeli Mevduat: Belirli bir sre sonunda geri ekilmek artyla alan, bir gnden daha uzun vadeli hesaplardr. Bankalarda 1 aylk, 3 aylk, 6 aylk ve 1 yllk vadeli mevduat hesab alabilmektedir. b- Vadesiz Mevduat; Belirli bir sre ile bal olmakszn istenildii zaman geri ekilebilmek zere bankalara yatrlan paralara denir.

c- hbarl Mevduat: hbar tarihinden belirli bir sre sonra ekilmek kaydyla bankalara yatrlan paralardr[94]. 2. Faizli Bankalardaki Mevduatn Hukuk Durumu Faizli bankalarda, mevduatn kabul srecinde banka ile mudi arasnda, artlar nceden banka tarafndan belirenen bir szleme yaplmaktadr. Bu szleme, mdinin pazarlk ans olmad iin iitihak akit[95]lerden kabui edilir[96]. Banka, yatrlan paray mlkiyetine geirerek diledii gibi kullanr, deme vakti geldiinde vadeli mevduatta mislini ve faizini, vadesiz mevduatta se mislini iade eder. Mevduat sahipleri paralarn yatrrken, onlar ya saklamay ya deerlendirmeyi ya da her ikisini birden hedeflerler. Taraflarn gayelerini tespit etmek, akdin mahiyetini belirleme asndan nem tar. Hukukularn bir ksm para bankaya yatrlrken yalnzca saklanma amac gdlyorsa usulsz vedia'[97], saklanmayla birlikte deerlendirme amac gdlyorsa, karz hkmlerinin geerli olaca grndedirler[98]. B. Faizsiz Bankalardaki Mevduat Faizsiz bankalar cari hesaplar ve katlma hesaplar adyla mevduat toplarlar. Trkiye'de FK'nn mevduat toplama faaliyeti faizli bankalardaki ile benzerlie yol amamas iin, fon toplama olarak isimlendirilmitir[99]. 1. Car Hesaplar a. Car Hesaplarn Tanm ve Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas Faizsiz bankalar kendileriyle ticar ilikiye girmek isteyenlere car hesap ama artn koarlar. Gerek veya tzel kiiler tarafndan alan, istenildii zaman tamamen veya ksmen geri ekilme zellii tayan, karlnda faiz veya kr denmeyen hesaplara car hesap ad verilir[100]. Bu hesaplar faizli bankalardaki vadesiz hesaplarn bir benzeridir. Hesabn al esnasnda mterinin pazarlk ans yoktur. Cari hesaplarn taraflara ykleyecei sorumluluk ve salayaca yararlar, kanun koyucu ya da banka tarafndan belirlenir. Cari hesap szlemesi bu ynyle bir iltihk akitten ibarettir[101]. Banka bu hesaptaki paralar kendi mlkiyetine geirir ve ticar faaliyetlerinde kullanr. Hesap sahiplerine faiz ya da kr ad altnda herhangi bir para demez; hatta baz durumlarda hizmet bedeli ad altnda belli bir cret alr. Cari hesapta biriken paralarn iletilmesi sonucu oluan kr veya zarar, kurumun hesabna ilenir. Bu hesaplar sistem gerei faizsiz bankalarn teminat altndadr[102]. Trkiye'de ise, 4672 sy.l kanun ile ze! Finans Kurumlan Birlii bnyesinde kurulan Gvence Fonu[103] kapsamndadr[104]. Hesap sahipleri car hesap amakla paralarn alnma, kaybolma vb. tehlikelere kar koruma skntsndan kurtularak onlar gvenli bir yerde saklama imkn elde ederler. Bankann salayaca ticar ek kullandrma, havale, ek ve senet tahsili gibi hizmetlerden yararlanrlar. Ayrca ticar iliki kurmak istedii kiiler hakknda bankadan bigi alma imknna da sahip olurlar[105]. b. Car Hesaplarn Fkhtaki Yeri Mdlern bankalara yatrd paralar Arapa, vedia' {el-veda') dan tretilmi bir kelime olan mevduat {el-mevd't) eklinde isim-lendirilmektedir. Bu durum -ilk bakta- banka ile hesap sahipleri arasndaki hukuk ilikinin vedia' olduunu akla getirmektedir. Car hesap uygulamas, slm dnyasnda on dokuzuncu yzyln son eyreinde, bankacln douu ile baladndan, fkh kaynaklarmzda konuyla ilgili dorudan hkm bulmak zordur. Cari hesaplarn hukuk durumuyla ilgili grlere daha ok ada slm hukukularnn almalarnda rastlanr. Bu almalarda ise, szlemenin ierii ve taraflarn akitten gttkleri gaye dikkate alnarak cari hesaplarn hukuk mahiyeti konusunda farkl grler ileri srlmtr. Bu grlerden birincisi, cari hesap akdinin klasik kaynaklarda ismi yer almayan yeni bir akit; ikincisi, vedia; ncs ise karz olduu eklindedir.[106] b1. Car Hesap Akdinin Yeni Bir Akit Olduu Gr Car hesap akdi banka ile mud arasnda karlkl rzaya dayal olarak yaplr. Bu akitle her iki taraf da karlkl menfaati hedefler. Bu durum car hesap akdinin yardmlama amal bir akit olduunu gsterir. Yardmlamay amalayan her trl ilem ise slm'da tevik edilmitir. Yce Allah, "iyilik ve takva zere yardmlasn, gnah ve dmanlk zerine yardmlamamn" buyurmutur[107]. Dolaysyla, car hesap akdi fkh kaynaklarmzda ismine rastlanmayan yeni ve eskiye

gre isimsiz bir akittir. htiyatan domu ve ticar rf haline gelmitir. Dayand ilkeler meru olduundan o da merudur[108]. b2. Car Hesaplarn Veda' Akdi Olduu Gr Bir grup bilim adamna gre ise, banka ile mud arasndaki car hesap ilikisi veda[109] akdinden ibarettir. Car hesaplara karz hkmleri uygulanamaz. nk karz; varlkl kiinin, Allah'n rzasn kazanmak iin, mislini geri almak zere fakire bir miktar misl mal vermesi ilemine denir. Banka fakir deildir ki, mudi bankaya karz versin. Karzdan elde edilen gelir menfaat salayan her karz riba-dr[110] hadisi gereince faizdir. Oysa car hesaplardan hem banka hem de mudi1 eitli ekillerde yararlanmaktadr. Veda'da ise asl maksat, maln korunmasdr. Mud parasn bankaya yatrrken ncelikle onu gvenli bir ortamda muhafazay amalar; bankaya bor vermeyi deil. Banka baz durumlarda car hesap sahiplerinden hizmet bedeli dahi alr. ayet karz olsayd banka bu bedeli alamazd. Banka bu paray kullanarak gelir elde ediyor ise de bu durum vedia'ya zarar vermez. Zira sahibinin izin vermesi durumunda emaneti, emanet braklan maldan diledii ekilde yararlanabilir. Bu akdin karz kabul edilmesi gerektiini syleyenler, bankann emnete gereken nemi gstermeyip batmas durumunda, hesap sahiplerinin madur olaca gerekesini leri srmektedirler. Zira emaneti, kusur ve ihmali olmakszn emanet mala gelecek zarar tazminle sorumiu deildir. Bankann kusurunun tespih ise olduka zordur. Car hesaplarn vedia1 kabul edilmesi, hesap sahiplerinin de yararnadr. Bankann batmas halinde, hesaplarn tasfiyesi esnasnda dier alacakllara gre mdlerin ncelik hakk olur[111]. b3. Car Hesaplarn Karz Akdi Olduu Gr ada slm hukukularnn ounluuna gre, car hesap szlemesi karzdan (dn) ibarettir[112], dn verenin zengin, dn alann ise fakir olmas gerektii gibi bir kural yoktur. Zengin fakire dn verdii gibi, fakir de zengine dn verebilir, dn sadece Allah'n rzasn kazanmak amacyla deil baka amalarla da verilir. Ahaptan Zbeyr b, Avvam'n (r.) uygulamas buna rnektir: Zbeyr paralarn emanet brakmak isteyenlere: Emanet kabul edemem, bor olarak verirseniz baka. nk ben paranzn zayi olmasndan korkarm derdi[113]. Bylece o, dn braklan paralar ticar faaliyetlerinde ileterek gelir elde ediyor, dn verenler ise, paralarnn gvenli bir yerde korunmasndan yararlanm oluyorlard. Zbeyr'in (r.) uygulamasnn caiz olmad ynnde o dneme ait herhangi bir rivayet yoktur. Kefu'i-kna'da; "Yolculua kmak zere olan bir veli, himayesindeki yetime ait mallan gvenilir birine emnet ya da dn verme ileminden hangisini tercih etmelidir?" eklindeki soruya "Yetimin menfaati asndan dn vermek daha uygundur. nk emnet mal kusursuz telef olursa tazmini gerekmez. Oysa dn yle deildir: her durumda borlu onun mislini iade etmekle ykmldr" eklinde verilen cevap, baka maksatl dncn kabul edildiini gsterir[114]. Ayrca bankann hesap sahiplerine salad yararlar madd deil bir takm bankaclk hizmetlerinden ibarettir. Hanbellerden ibn Kudme (. 620/ 1223) ve bn Teym'yye (. 728/127) "zarar olmakszn her iki tarafa da yarar salayan karzn caiz olduu" noktasnda bildirmilerdir[115]. ada slm iktisatlarndan Mnzr Kahf car hesap akdini karz kabul eder ancak uygulamaya ynelik baz eletirilerde bulunur. Ona gre, bankalarn gelir kaynaklarndan nerni bir ksm car hesaplardan olumaktadr. Bankalar bu paralan sahiplerine hibir art demede bulunmakszn diledikleri gibi kullanmaktadr. Bu durum slm'n hak ve adalet ilkeleriyle badamaz. Bu hesaplarn hukuk durumu yeniden ele alnarak -faizcilie kap almamak kaydyla- her iki tarafn da haklarn ihll etmeyecek yeni bir ekle brndrlmesinde yarar vardr. rnein; cari hesaplar kendi ierisinde iki gruba ayrlp bir ksmna katlma hesaplarnda olduu gibi kr tahakkuk ettirilebilir. Dier ksm ise mdilerin nakit ihtiyalarn karlamak zere bugnk haliyle braklabilir[116]. b4. Car Hesaplarn Fkhtaki Yeri Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Car hesap akdini vedia' kabul etmek tutarl gzkmemektedir. nk veda' bir koruma akdidir. Mal sahibi, korumas ve aynen iade etmesi amacyla maln emanetiye brakr. Emanetinin o maldan yararlanmas caiz deildir. ayet sahibinin zniyle yararlanrsa bu durumda mala baklr: Eer mal tketilmeden yararlanlan kyern bir mal ise, akit ariyete dnr. ayet tketilen misl bir mal ise, bu durumda akit karza dnr[117]. Car hesap uygulamasnda mudi parasn bankaya yatrrken bankann, onun parasn kullanp mislini iade edeceini bilmektedir. Dolaysyla bunun karz akdi olduuna dair gr daha tutarldr. Taraflara yarar salayan her dncn riba olduu noktasndaki itiraza gelince, yukardaki deliller yeterli lde ikna edici olmakla birlikte, kanaatimizce hem itiraz edenler hem de savunmak iin eitli deliller leri

srenler bir noktay gzden karmaktadrlar. O da, Rum sresi 39. ayette faizcilik yapanlarn niyetierine ynelik iarettir. Ayetin meali yledir: nsanlarn mallan ierisinde artsn diye faize verdiiniz mallar Allah katnda artmaz... Ayetten anlald zere, faiz bakasnn mal ierisinde artsn diye, yani daha fazlasn almak iin verilen mallarda geerlidir. Maln faize verenin amac bu yolla maln artrmaktr. Oysa, banka ile car hesap sahibi arasndaki ilikide byle bir durum sz konusu deildir. Mudi' parasn bankaya yatrrken geriye asl paraya ek baka bir para alma dncesi yoktur. Banka da paray ayn miktarda ve misliyle iade etmek zere teslim almaktadr. Dolaysyla taraflardan biri (banka)'nin amac paray korumak, bu esnada ticari faaliyetlerinde kullanarak gelirinden yararlanmak, dieri {mudi') nin amac ise, parasn eitli tehlikelere kar koruma klfetinden kurtulmak ve ayn zamanda da bankann salad bir takm imknlardan yararlanmaktr.[118] 2. Katlma Hesaplar a. Katlma Hesaplarnn Tanm ve Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas Faizsiz bankalarda "Kr ve Zarara Katlma Hesab" akdi erevesinde alan hesaplara "Katlma hesab' ad verilir[119]. Tasarrufunu faizsiz bankaya yatrarak katlma hesab atran kii, vade sonunda ne miktarda kr pay alacan nceden bilemez. Hatta zarara katlma yani ana parasn ksmen veya tamamen kaybetme ihtimali de vardr. Hesap atrrken kurumun o gne kadar ki baarsna ve daha nce hesap sahiplerine dedii kr pay miktarna bakarak tahmin yrtebilir. Banka toplad paray vadelerine gre 1 ay, 3 ay, 6 ay. 1 yl ve daha uzun sreli oimak zere gruplara ayrr ve benzer hesaplardan gelen paralarn oluturduu havuza aktarr; hesap sahibini, yatrd parann miktar ve mddetine gre bu havuzun sonucuna ortak eder. Kurum, havuzdaki parann tamamn bir btn kabul edip uygun paralara ayrarak ayr ayr muhasebeletirir ve eitli ticar faaliyetlere yatrmak suretiyle iletir. Bankann, bu hesaplarn iletilmesinden do* an kr ve zarardan alaca pay, ilgili lkenin ynetmelikleri erevesinde belirlenir. Trkiye'de faizsiz bankaclk yapmak zere kurulan FK'nn krdan alabilecei oran azam %20'dir[120]. Dolaysyla banka ilettii para ile kr etmise ana paray ve krn en az %80'ini havuza iade eder; %20'sini ise kr oiarak kendisi air. Vade sonu geldiinde hesap sahibi balangta ortak.olduu oranda havuzdaki paraya ortak olur; kr edilmise bu orana gre kr payn alr. Hesap sahibi her zaman gerek kr aiamayabilir; beklentisinin aksine dk kr pay ya da zarar ile de karlaabilir.[121] b. Katlma Hesaplarnn Fkhtaki Yeri Katlma hesaplarnn fkh durumu hakkndaki tartmalar XX. y. yln balarna kadar uzanr. Bu dnemde faizsiz bankalar henz kurulma-m olduundan, tartmalar daha ok faizli bankalarla tasarruf sandklarna {Sanadiku't-tevftr)[122] yatrlan mevduatn fkh durumu zerinde cereyan etmitir. Banka veya tasarruf sand ile hesap sahibi arasndaki hukuk iliki ve bu yolla elde edilen gelirin mahiyeti, tartmann odak noktasn oluturur. Faizsiz bankalarn kurulup ve car ve katlma hesaplan ad altnda balca iki tr hesapla mevduat toplanmaya balanmas, meselenin somut veriler zerinde tartlmasn salamtr. Bankalardaki vadeli mevduatn fkh durumu hakkndaki grler balca iki grupta toplanabilir: Birincisi, katlma hesaplar ile vadeli hesaplar ayn mahiyette grenler, kincisi, bu hesaplan birbirinden ayranlar.[123] b1. Katlma Hesaplar ile Vadeli Hesaplar[124] Ayn Kabul Eden Gr Faizsiz bankalarn kurulmasndan nce konuyla ilgilenenler daha ok bu gruba dahildir. Muhammed Abduh (. 1905), Red Rz (. 1935), Mahmud ett (. 1963) ve Muhammed Seyyid Tantv gibi isimleri bu grupta sayabiliriz. Muhammed Abduh ve Red Rz'nn bu konudaki grleri yledir: Kazancndan belli bir miktar pay almak zere bir kiinin bakasna sermaye vermesi faizcilik saylmaz. Her ne kadar fakihlerce mu-drabede konulan kurallara aykr olarak -az olsun ok olsun- krdan belli bir miktar art kouluyorsa da bu, ocaklar sndren ak, bileik faiz anlamna gelmez. nk bu uygulamann hem sermayedara hem de iletmeciye yarar vardr. slm'da bir tarafa zarar dier tarafa menfaat salayan riba haram klnmtr. Her iki tarafa da yarar olan kredi ilemi ile bir tarafa yarar dier tarafa zarar getiren kredi ilemi Al-Sah katnda ayn hkme tabi tutulmaz[125].

Mahmud eltt'a gre. Tasarruf Sand'ndan elde edilen gelir faiz deildir. nk ne sahibi parasn Sanda bor olarak vermekte, ne de Sandk onu bor olarak taiep etmektedir. Mudi menfaatini dnerek kendi rzasyla parasn Sanda yatrmaktadr. Sandn bu paray ticarette kullanarak kr edeceini, kast olmadka zarar ve yok olma ihtimalinin ok uzak olduunu bilmektedir. Mdinin iki amac vardr; Birincisi, parasn korumak ve kendisini tasarrufa altrmak, ikincisi ise ihtiya fazlas sermayesiyle toplumun yardmna koarak retimi artrmak, dolaysyla artan krla hem Sandk'ta alanlara hem de devlete destek olmaktr. Tasarruf sandklar uygulamas fakih-lerin irketlerle ilgili kurallar belirledikleri dnemlerde henz bilinmeyen, an iktisad artlarnn ortaya kard yeni bir olgudur. Bu tr yeni uygulamalarda aslolan ifsada ve zulme yol amamasdr[126]. Tasarruf Sandna yatrlan paralarn fkh durumuyla lgili olarak Abdul-vehhb Hallf, Ali el-Haff, Vefk el-Kassr ve Abdurrahman sa gibi son dnem slm hukukularnn da benzer gre sahip olduklar rivayet edilmektedir[127]. Vadeli hesaplarn hkmne ilikin tartmalarda en fazla gndeme gelen isim Tantv'dir. Gerek kendisi gerekse bakan olduu kurullarn konuya ilikin fetvalar daima tartlmtr. nce Tantv'nin grn verip daha sonra bakanln yapt kurullarn kararlarn ele alacaz. Tantv'ye gre, Mudrabenin shhati iin fakihlerce ileri srlen artlardan biri, krn, sermayedarla iletmeci arasnda yar yarya, drtte bir, te bir gibi nisb olarak paylalmasdr. Taraflardan biri, belirli bir mebla art koarsa mudrabe fasit olur. Fakat bir ksm ada fakihe gre, karlkl rza ile olmas durumunda belli bir miktarn nceden art koulmas mudrabeyi fasit klmaz. Hatta ahlk yozlamann artt gnmzde byle bir uygulama gereklidir. Taraflarn rzasnn bulunmas durumunda, kr'n nceden belirlenmesini yasaklayan er' bir nass ve ikna edici bir kyas yoktur. Dileyen kr nceden belirleyen, dileyen de nceden belirlemeyen banka ile alabilir, dnen hibir saknca olmaz[128]. Tantv'nm bakanln yapt kurullarn banka mevduat hakknda eitli tarihlerde farkl fetvalar verdikleri grlmektedir[129]. Bunlardan Msr Fetva Dairesi'nin 1989 ylndaki karar yledir: Faizin haraml konusunda mslmanlar arasnda gr birlii vardr. Fuka-ha faizi mal ile maln deiimi esnasnda karl olmayan fazlalk eklinde tanmlamtr. Bu tr bir ilemle ortaya kan faizin haraml konusunda btn semav dinlerin ittifak vardr. Dolaysyla parann, zaman ve miktar nceden belirlenen faiz karlnda, bankaya mevduat olarak yatrlmas veya ayn artlarla bor alnp verilmesi faizli ilem kabul edilir, nceden belirlenen faiz karl verilen her eit bor ise haramdr[130]. 31 Ekim 2002 tarihinde ise yine TantvVnin bakanln yapt slm Aratrmalar Kurulu, banka faizinin hell olduuna ilikin fetva yaynlamtr. Toplantya katlan 14 bilim adamndan yalnzca Ezher niversitesi eriat ve Hukuk Fakltesi'nin eski dekanlarndan Abdulfetth e-eyh ile Muhammed Ra'fet Osman'n uzmanlk alan fkh olup her ikisi de bu karara muhalefet etmilerdir[131]. b2. Katlma Hesaplar le Vadeli Hesaplarn Ayn Olduuna likin Grn Deerlendirilmesi Yukardaki grlerden ilk bakta mudrabe'de ortan alaca kr paynn, maktu olarak nceden belirlenip belirlenemeyecei konusunun tartld akla gelmektedir. Ancak, grlerin aklanmasna sebep olan sorular ve bu sorulara verilen cevaplar, konunun baka bir maksatla gndeme geldiini gstermektedir ki o da, tasarruf sandklar ile faizli bankalara yatrlan mevduattan elde edilen gelirin meruiyeti meselesidir. Grleri zikredilenler konuyu karn nceden maktu' olarak belirlendii mudrabe ortakl erevesinde ele almaktadr. Fakihlerden, krn nceden belirlenemeyeceine ilikin ittifakla zikredilen grlerin ise itihad olduu, Kitap ve Snnet'te dayanann bulunmad ileri srlyor. Ancak maktu kr garantisi hemen faizi akla getirdiinden, bunun neden faiz olmadn izaha alyorlar. Ticari kredilerde faiz alann da faiz verenin de yarar olduundan yola karak, yalnzca tketim kredisi karlnda alman faizin haram olduunu ileri sryorlar. Bu grler, o dnemin bilginlerinin hem faize hem de fukahann grlerine ilikin tutumlar hakknda nemli ipular vermektedir. Tartmalar gnmze faizli bankalardaki vadeli mevduatla faizsiz bankalardaki katlma hesaplarnn hukuk mahiyeti hakkndaki dnceleri etkiledii, dolaysyla her iki hesabn da aslnda birbirinin ayns olduuna dair iddialarn ileri srlmesine dayanak tekil ettii iin[132] yukardaki grleri gerekeleri ile birlikte incelemekte yarar gryoruz.[133] aa. Mudrabede Kazancn nceden Belirlenebilecei ddiasnn Deerlendirilmesi

Fakihlerin tmne gre, dier ortaklklarda olduu gibi mudrabede de kr paynn miktar olarak deil oran olarak nceden belirlenmesi asldr. Mudrabeye ilikin dier kurallar gibi bu kural da fakih-lerce sonradan cat edilmi olmayp, mevcut uygulamann hukuk ereveye oturtulmasndan ibarettir. Tasarruf Sandnda hesap aan mudi ile Sandk arasndaki iliki, mudrabe deildir. nk burada mudi' ana paraya ilaveten yllk garantili net gelir karlnda parasn devletin bir kurumuna dn vernektedir. Sandk toplad paralar daha ok. faiz karl kredi yoluyla deerlendirmekte; yl sonunda hesap sahiplerine nceden vadetti-i miktarda geiir demektedir[134]. Ne hesap sahibi ne de kurum, birbirlerini ortak olarak grmekte; zarar tamamen kuruma ait olmaktadr. Kurum ister fazla ister az kr etsin; isterse hi kr etmesin hatta zarar etsin, hesap sahibinin ana paras ve alaca art para miktar her durumda garanti altndadr. Mudrabeye bunca aykr ynlerine ramen, rneseleyi sadece kr paynn nceden belirlenmesi problemine odaklayan, onun da salam delile dayanmadn ileri srerek gzard edilrnesinde bir saknca grmeyen bylece, faizli borla ayn mahiyette olan hesaplar, katlma hesab eklinde kabul edip caiz olduunu savunan grleri tutarl bulmuyoruz. Nitekim Ezher niversitesi'nin yayn organ 1366 tarihli Mecettet'lEzher'in Fetva hey'eti, konuya ilikin bir soruya verdii cevapta, faizli bankalarla Tasarruf Sandklarn ayn mahiyette grm, bu Sandklara yatrlan mevduattan alnan %1,5'luk fazlaln haram oduu noktasnda gr bildirmitir[135]. bb. Faizin Ticar Krediyi Kapsamad ddiasnn Deerlendirilmesi Yukardaki grlerin temelinde, faize yaklam tarznn etkin olduu sylenebilir. M. Abduh ve R. Rz, her iki tarafa da yaran olduundan, krediden elde edilen gelirin faiz kabul edilmemesi gerektiini, nk bunun evleri ykan ak bileik faiz olmadn leri sryorlar. Tantvfnin gerek kendi eseri gerekse bakan bulunduu Kuru/'un kararnda ise, banka ile hesap sahibi arasndaki iliki veklet olarak kabul edilmektedir. Banka mvekkili olan mud'nin sermayesini vekil sfatyla iletmektedir. Dolaysyla mud ile banka ve banka ile kredi alan iletmeci arasndaki iliki, alacakh-borlu ilikisi olmayp, mvek-kil-vekil ilikisinden ibarettir. Bu nedenle faizli bankalarn vadeii hesaplardaki paralara verdikleri fazlalk faiz deil krdr. Yukardaki grler fkhtaki faiz anlayyla badamamaktadr, bortan ede edilen gelirin faiz olmas iin, evleri harap eder nitelikte d'k ve bileik olmas, tketim kredisinden domas, taraflardan biri-ne yarar dierine zarar vermesi gibi kaytlar, Kur'an ve Snnet'e dayanmamaktadr. Kur'an'da hibir kayt getirilmeksizin al veriin hell ribanm haram olduu bildirilmektedir[136]. Al-i mrn sresi 130. ayetteki kat kat ifadesi mfessirlerin ounluuna gre takyidi deil ihbardir[137]. Yani riba ayetlerinin indii dnemde faizin ulat seviyeyi gsterir. Yoksa iddia edildii gibi,[138] bu ayetten faizin fahi yani gayri kanuni olan haram; makul olan helldir anlam kmaz. Ribadan arta kalan terk edin[139]; Eer teube ederseniz ana malnz sizindir[140] mealindeki ayetler, her eidiyle faizin haram olduunu gstermektedir, Ribay haram klan ayetlerin indii dnemde, faizin tketim kredilerinde cereyan ettii, dolaysyla riba ayetlerinin tketime ynelik dn ilemlerinden elde edilen geliri haram kldna ilikin grler de dayanaktan yoksundur. Mekke dnemine ait rivayetler bu grn aksini gstermektedir. Bilindii gibi slm'n geldii dnemde, Mekke byk bir ticaret merkezi idi. Talk ve susuz bir vadide kurulmu bir yerleim merkezi olduundan tarma elverili deildi; halk ticaretle geiniyordu. Tccarlar bir yandan Msr, Habeistan, Suriye, han ve Hindistan'la, dier yandan Frat ve Dicle su yolu araclyla Anadolu yani Bizans'la ticaret yapyorlard. Kureyliler, Bizans imparatorluu, han Sasan Devleti, Habeistan Krall ve Gassan/er'le bu blgelere serbeste giri imtiyaz veren ticari anlamalar imzalamlard[141]. Hamidullah ve Nablus Kurey sresindeki lf kavramnn bu ticar paktlardan bahsettii grndedirler. Nablus daha da ileri giderek, Hz. Peygamber'in (s.a.) dedesi Him'in, evre lkelerden Roma, Bizans, han, Habeistan, Msr ve Yemen gibi bir ok lke ile ticaret yollarn gvence altna almak, pazarlar amak, uluslaras ticarete engel oan snr ve engelleri kaldrmak zere yapm olduu siyas ve ticar anlamalarla Kresellemeyi (Uluslararas lf) ilk balatan kii olduunu ileri srer[142]. Gazze'e Rumlara mal satarken len Hz. Peygamber'in (s.a.) dedesi Haim[143], amcas Ebu Tlib[144] ve Ebu Sf-ycn[145] gibi kiiler o dnemde blgelerinde tannm i adamlar, tccarlar di. Ayrca Mekke civarnda Ukaz, Mina ve Mecenne fuarlar kuruluyor bu yolla da Mekke'ye nemli oranda sermaye ak oluyordu. Mekke hem transit gei yolu hem de bir ticaret merkezi olarak deta bir banka ehri, finans merkezi olduundan, orada kredi ilemi yapan kurumlar ve gelenekler de olumutu. Tccarlar ve sermayedarlar nclnde saylar 2500' bulan deveden oiuan byk kervanlar donatlyordu. Bedir savama neden olan kervana bir ailenin 30.000, baka bir ailenin de 10.000 dnar mudrabe sermayesi koyduu ve kervann yzde-yz krla dnd rivayet edilmektedir[146]. Ta-ber, Ey iman edenler Allah'tan

korkun faizden arta kalan terke-din[147] ayetinin nzul sebebini yle anlatr: Bu ayet Tifin Sakf kabilesinden Amr oullar ile Mekke'de ikamet eden Mure oullar hakknda nazil olmutur. Tif kuatmas srasnda, Amr oullan mslman olmalarna ramen Mure oullarrndaki alacaklarnn faizini talep etmilerdi. Mure oullar, slm'da haram olduu gerekesiyle borlarnn faizini demek istemediler. Durum Hz. Peygamber'e iletildi; bunun zerine yukardaki ayet nazil oldu. Raslullah (s.a.) bu ayeti dnemin Mekke valisi Attb b. Esd'e (. 23/643) gndererek, "Kaz olurlarsa ne l, aksi halde harp ilan et" dedi[148]. Taber'nin anlattna gre, Utbe'nin kz Hind ticaret yapmak ve asln iade etmek zere Hz. mer'e (r.) gelerek Beyt'lmal'dan bor ister; mer (r.) de verir. Hind gider ticaret yapar; Medine'ye dndnde durumdan ikayeti olur. Hz. mer (r.): "Eer mal benim olsayd vazgeerdim, fakat mslmanlann maldr...'1 der[149]. Hz. mer'in (r.) oullan Abdullah ve Ubeydullah[150] ile Zbeyr b. Avvm (r.)'n[151] aldklar kredileri ticarette kullandklar, mer b. Abd laziz zamannda (99-101/ 717-720) zimmlere retimde kullanlmak zere kredi verildii[152]; Endls'te vezir Cehuer b. Muhammed (435/1043) dneminde, i adamlarna mudrabe kredisi verildiine dair rivayetler,[153] ticar amal kredinin o dnemde bilinip uygulandn gsteren dier rneklerdir. Yce Allah Kur'an'da: Eer teube edip vazgeerseniz ana mallarnz sizindir[154] buyururken ticar kredi ie tketim kredisi arasnda bir ayrm yapmayp sadece ribadan vazgeilmesini, bu esnada da yalnzca ana maln alnp fazlaln terk edilmesini emretmitir. Ribnn cereyan ettii mallarla ilgili hadiste; bedellerin pein, misli misline olmasnn gereklilii vurgulanmtr. Sarf akdinde de bedellerin pein olmas kural konmutur. Riba hadisinde geen alt malla yaplan faizcilik ve sarf sadece tketim kredisine ihtiyac olan fakirler deil, varlkl insanlar da yapacandan, bu konudaki snrlamalarn yalnzca tketime ynelik deil tm kredi ilemlerini kapsad aktr. Ticaretin bu derece gelitii, yksek meblalarda sermaye gerektiren kervanlarn donatld, aralarnda yaklak 100 km. mesafe bulunan iki ayr ehir olan Taifle Mekke arasnda faizli kredi ileminin yapld, ortaklk esasna dayal da olsa mudrabenin bir retim, ticaret kredisi olarak bilinip uyguland bir ortamda kredilerin sadece tketime ynelik olduu, dolaysyla Kur'an'da yasaklanan ribann tketim kredisinden elde edilen faiz olduuna ilikin iddialar tutarl gzkmemektedir. Ribarnn bir yardmlama arac olduu, baz durumlarda her iki tarafa da yarar salad eklindeki itirazda hakllk pay olabilir. Zira bu ilem sonucunda, sermaye sahibinin sermayesini artrma, giriimcinin sermaye an giderme ihtimali vardr. Ancak faiz, retimin her aamasnda maliyete eklendii iin, zarar yine tketiciyi yani btn halk etkiler. nk faizin geerli oiduu bir toplumda herkes bir yandan hem faiz alan hem faiz veren hem de tketendir. Faiz alan gelir elde ettii iin ilk bakta bu durumdan yararlanm gzkr; faizi veren ayet tketici ise zarar grr, yok retici ve de faaliyetinden kr etmise zarar grmez; nk onu kendi kasasndan vermi olmayp, maliyete ekleyerek tketiciye yani tm halka detmitir. Bir toplumda herkes kendi lsnde tketici olduundan, faizi alan da veren de teki tketicilerle birlikte bundan olumsuz etkilenir. Bu durum gelir dalmndaki adaletin bozulmasna, toplum katmanlar arasnda huzursuzluun ba gstermesine, dmanlklarn artmasna, atmalarn oalmasna bylece i barn bozulmasna zemin hazrlar. Oysa Yce Allah iyilik ve takva zere yardmlamay emrederken, ktlk ve dmanlklarda yardmlamay yasaklamaktadr[155]. Dikkati eken dier bir nokta da fakihlerin grlerine yaplan atflardr. Mudrabede kr paynn nceden, maktu' olarak belirlenemeyecei hususunda fakihlerin ittifak ettii kabul ediliyor ancak, bu grlerin akl ve nakl hibir delile dayanmad ileri srlyor. Oysa fakihler bu kural koyarken bir takm gerekeler zikretmektedirler. rnein; mudrabenin bir ortaklk akdi olduu, nceden taraflardan biri lehine alaca payn miktarnn belirlenmesinin ortakl ortadan kaldraca gereke olarak leri srlmtr ki[156] son derece akla yatkndr. nk Yce Allah, mallarn ancak karlkl rzaya dayanan ticaret yoluyla yenilmesine izin vermektedir[157]. Ticaret denince de ya bir kiinin tek bana ya da birden ok kiinin bir araya gelerek gerekletirdii iktisad faaliyet akla gelir. Bunun en bata gelen yntemi de ahmsatmdr. Yce Allah ahm-satm hell ribay haram kld-111 bildirerek[158] bortan gelir elde etmekten ibaret olan ribann, ticaret kapsamnda ele alnamayacan ortaya koymutur. Ayrca fakih-lerin mudrabeye ilikin koyduklar kuraln Kitap, Snnet ve Kyas'ta bir dayana olmad iddiasndan hareketle, ticar krediden elde edilen gelirin faiz saylmayacana ilikin grn izah da mmkn deildir. Ayet ve hadisler btn aklyla ortada iken, fukahann grlerine muhalefetin meruiyetini deta istismar ederek haram olan faize kap aralamak, byk bir sorumsuzluk

gstergesi olarak kabul edilebilir. Tantv ve bakanln yapt Kurulun, faizli bankalarn vadeli hesaplara yatrlan paralan veklet kurallar erevesinde yatrma dntrd, bankann hesap sahiplerine verdii fazlaln faiz deil kr pay olduu grne gelince, faizli bankalarn vadeli hesap aan mudlere verdikleri hesap czdanlar bu gr nakzetmektedir. Zira czdanlarda bankann bu paray vekil sfatyla deil karz olarak kabul ettii, karlnda vermeyi taahht ettii fazlaln ise kr deil faiz olduu belirtilir. Ayrca bu fetvay veren slm Aratrmalar Kurulunun faaliyette bulunduu lke olan Msr'n Meden Kanunu'nun 726. md'si, bankalara yatrlan ve mud1 tarafndan altrlmasna 2in verilen paralarn karz kabul edileceini hkme balad gibi,[159] bankaclk hukukuyla ilgili hemen tm eserlerde bu durum karz olarak kabul edilmektedir[160]. b3. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayran Gr Bir grup faizli bankalardaki mevduat hesaplarn mudrabe ortakl kabul edip bu paralardan aylk/yllk belli bir miktar gelir salamann faiz olmayacan leri srerken, baka bir grup da bu ilemin faizcilik olduunu ileri srmektedir. tirazlar nceleri sadece tepki mahiyetinde kalm, nihayet 1950'lerden itibaren faizli bankalar dnda mudrabe ve mreke ortaklna dayal faizsiz bankaclk teklifleri sunulmaya balanmtr. Bu neriler 1960'larda meyvesini vermi ve ilk defa Msr'da -deneme niteliinde de olsa- ortakla dayal faizsiz banka kurulmutur. Bylece Trkiye'nin de kurucular arasnda bulunduu islm Konferans rgtne ye lkelerin tevik ve desteiyle bata slm lkeleri olmak zere btn dnyada bu tr bankaclk anlay hzla yaygnlamtr[161]. Bu arada faizsiz bankalarn uyguladklar hesap sistemleri, hesaplarn fkh durumu daha geni bir ekilde tartlmaya baland. Faizli bankalardaki vadeli mevduatla faizsiz bankalardaki katlma hesaplarn birbirinden ayran, birincisini karz ikincisini ortaklk hkmleri erevesinde inceleyenler bu grupta yer alr.[162] aa. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayranlara Gre Vadeli Hesaplarn Fkhtaki Yeri Faizli bankalarn mudi ve mteebbislerle olan ilikisi hukuk adan borlu alacakl ilikisinden ibarettir. Tasarruf sahipleri birikimlerini bankaya yatrrken bor verdiklerini, paralarnn bankann teminat altnda olduunu, vadenin bitiminde, taahht edilen faizi alacaklarn bilmekte ve daha ok bu maksatla para yatrmaktadrlar. Ayn ekilde bankalar da mevduat faiz karl bor alp daha yksek oranda faiz geliri elde etmek zere kredi talep edenlere bor verirler. Bylece taraf da ilgilendiren bir hukuk iliki ortaya kar. Bunlar; banka, mevduat sahipleri ve kredi kullananlardr. Banka ile mdiler arasndaki ilikide, banka borlu, mdier alacakl; banka le giriimciler arsndaki ilikide ise, banka alacakl giriimciler borlu konumundadr. Bu durum bankann yalnzca iktisad adan bir mal arac rolnde olmayp asl bir taraf oluturduunu gstermektedir. Zira mdilerle giriimciler arasnda hibir hukuk iliki meydana gelmemektedir. Her iki tarafta banka ile, alacakl-borlu ilikisi ierisinde irtibatldr. Banka borlu sfatyla mdilere vadeli hesaplar karlnda nceden taahht ettii faizi der; alacakl sfatyla da giriimcilerden daha yksek oranda faiz a'r- Bu uygulama slm fkhnda yasaktr[163]. bb. Vadeli Hesaplarla Katlma Hesaplarn Ayranlara Gre Katlma Hesaplarnn Fkhtaki Yeri Sermaye sahibi katlma hesabna parasn yatrrken parann miktar ve kalaca sre orannda bankann havuzundaki mevcut paralara ortak olduunu, ne ana para ne de krn garantide olmadn, hatta zararn ihtimal dahilinde olduunu bilmektedir. Banka da bu paralan dn deil ortaklk sermayesi olarak,kabul etmektedir. Dolaysyla banka ile hesap sahibi arasndaki iliki karz deil ortaklktr. Bu ortakln fkhtaki ismi ise mudrabedir. Vadeli mevduat hesaplarnda olduu gibi burada da taraf vardr: Sermaye sahipleri, banka ve giriimciler. Sermaye sahipleri rabb'l-mal, banka birinci mudrib, giriimciler ise kinci muddriptir. Banka, havuzda biriken paralan hesap sahiplerinin orta ve vekili sfatyla bazen dorudan ticaret yaparak, bazen de dolayl olarak i adamlaryla ortaklklar kurarak iletir. Banka ayn zamanda, z sermayesinden ve car hesaplardan ayrd paralardan da mudrabe sermayesine katar. Bu durumda banka rabb'l-mal, giriimciler de birinci mudrib olur. Bylece banka ki kaynaktan gelir elde eder: Birincisi, mevduat sahiplerinin sermayesini kullandran mal arac, ikincisi ise, kendi sermayesini kullandran ortak olarak. Banka mudlerin sermayesine tahakkuk eden krn belli bir ksmrn-ki bu oran Trkiye'de %20 dir- yapt hizmet karlnda kendine ayrr, arta kalan mevduat sahiplerine datlmak zere ilgili havuza aktarr. z sermayeye ve cari hesaplardan kullandrlan ksma tahakkuk eden kr ise tmyle kendi hesabna kaydeder.

Katlma hesab uygulamasnda sermaye sahipleri ile giriimciler arasndaki hukuk iliki, faizli bankalardaki vadeli hesaplarda olduu gibi kopmamaktadr. Sermaye sahibinin sermayesinin miktar ve vadesi iletmeci ilgilendirdii gibi, iletmecinin sermayeyi krl projelerde kullanp kullanmamas, sermayeye tahakkuk eden kr veya zararn miktar banka ile birlikte hesap sahiplerini de ilgilendirmektedir. letmecinin sermayeyi deerlendirmekteki yetenei, gvenilirlii, drstl her zaman gz nnde tutulmak zorundadr. nk, kast ve kusurun ispatlanamad durumlarda sermayenin telef olmas durumun' da zarar sermaye sahibine ait olacaktr. Banka da mal arac ve ayn1 zamanda ortak olarak her tr sonutan olumlu veya olumsuz sekili etkileneceinden, araclk grevini en iyi ekilde yapmak zorunda"11*' Bunun iin de giriimcileri srekli izleyip ynlendirmelerde bulunur. Sermayenin sermayedar, banka ve giriimciler tarafndan iletilmesi ancak yukardaki vasflara sahip bir iliki ierisinde caiz grlmtr. Buna da mudrabe ortakl ad verilir. Faizsiz bankalar katlma hesaplan havuzunda biriken sermayeyi bu erevede deerlendirdikleri taktirde fkh adan bir sakncann olmad ortaya kmaktadr[164]. 2- FAZSZ BANKACILIKTA SERMAYEY LETME YNTEMLER Bankalarn temel ilevi, hane halk ve firmalarn ihtiya fazlas, dn verilebilir birikimlerini toplayp ekonominin hizmetine sunmaktr. Bunlar faizli bankalar dn (karz), faizsiz bankalar ortaklk sermayesi eklinde toplarlar. Karz hkmlerine gre toplanan sermaye, faizli bankalarca kredi sistemi erevesinde deerlendirilir. Faizsiz bankaclk dncesinde ise toplanan sermayenin alm satm, kiralama ve eitli ortaklk yntemleriyle yatrma dntrlmesi esastr. Faizsiz bankaclk sisteminde sermayeyi deerlendirme yntemlerinden alm-satmda murabaha, kiralamada finansal kiralama {easing), ortaklk-ta ise mudrabe ve mreke ne kar. Bu blmde, zikredilen yntemlerden her biri mevcut uygulama ve fkh durumu asndan ncelenmeye allacaktr.[165] I. MURABAHA Murabaha fkhta bey' (aJm-satm) bal altnda ilenir. Bey1, 'b-y-" kknden bir kelime olup szlkte, "bir eyi baka bir eyle deitirmek, szleme yapmak, taahhtte bulunmak, bir eyi satmak yeya satm almak" anlamlarna gelir[166]. Terim olarak, "farkl iki maln birbiriyle deitirilmesi" eklinde tanmlanr[167]. Bey', satlan ey {meb') ve sat bedeli (semen)'ni belirleme yntemi bakmndan deiik isimler alr: Maln para karlnda satmna bey'-i mutlak, maln mal karlnda satmna mukyada {trampa). parann para karlnda satmna sarf, bedelin pein, maln veresiye olduu satma ise, selem ad verilir[168]. Maln al fiyat veya maliyeti dikkate alnmakszn pazarlk yntemiyle yaplan satma msveme-li {bey'u'l-msverne: pazarlk usl) satm, al fiyat veya maliyetin kar tarafa bildirildii satma ise, gvene dayal satm *bey'u'l-emne) denir[169]. Gvene dayal satm da tevliye (bey VHeuJiye: bir mal al fiyat veya maliyetine satmak); vad'a: {bey'u'l-vada'h: bir mal al fiyat veya maliyetinden daha dk fiyatla satmak) ve murabaha {bey'u'l-murbaha: bir mal al fiyat veya maliyetine belli bir miktar kr ekleyerek satmak) eklinde e ayrlr[170]. Faizsiz bankaclk sisteminde sermayeyi dorudan deerlendirme yntemlerinin banda murabaha gelir. Murabahann faizsiz bankaclk ilemleri ierisindeki oran dnyada yaklak %95[171], Trkiye'de ise %75[172] dzeyindedir. Bu nedenle murabaha faizsiz bankaclkla ilgili tartmalarda en fazla gndeme gelen konulardandr. Bu blmde murabahann tanm, artlan, eitleri ve faizsiz bankaclk uygulamas ile bu uygulamann fkhtaki yeri zerinde duracaz.[173] A. Murabahann Tanm ve artlar Murabaha, szlkte "artma, oalma" anlamna gelen "r-b-h" kknden, "mufale" kalbnda mastardr[174]. Terim olarak "satn alman bir mal, al fiyat veya maliyetine belli bir kr ekleyerek satmak" diye tanmlanr[175]. Murabahann geerli olmas iin bir takm artlan tamas gerekir. Bu artlar unlardr: Satcnn mal alrken dedii bedel misli mallardan olmal. Main al fiyat veya maliyeti ile kr miktar taraflarca bilinmeli. Mal sahih bir satm akdiyle elde edilmi olmal[176]. Satn alnan mal ve denen bedel, ribev {faiz cereyan eden) mallardan olmamaldr. nk mal ve bedel, her ikisi de faiz cereyan eden mallardan olursa, trampa yaplm olur. l, tart ve cins birlii olan mallar ise ancak ayn miktarda ve pein olarak trampa edilebilirler. l ve tartdaki fazlalk faize neden olur. Satc, mal vadeli almsa bu

durumu alcya bildirmelidir. nk vadeli ahnan mal genelde pein alnandan pahal olur. Bu durum alcya bildirilmezse alc, pein alnm olduunu dnebilir. Satc bu durumu aklamamakla alcy yanltm olur[177]. B. Murabaha eitleri Fkh kitaplarnda murabaha, satc ve alc arasnda cereyan eden ikili akit eklinde ele alnr. Faizsiz bankaclkta ise, siparii veren mteri, banka ve satc arasnda gerekleen l bir akitten barettir. Bu zelliklerinden dolay fkh kitaplarnda ilenen murabahay klasik (birinci tip) murabaha, faizsiz bankaclktaki murabahay ise ada {ikinci tip) murabaha bal altnda inceleyeceiz.[178] 1. Klasik Murabaha Satcnn, sahih bir akitle ald mal, maliyetine belirli bir kr ekleyerek satmasyla gerekleen murabahadr. Alc maln bedelini pein veya taksitle deyebilir. Bu murabaha trnde taraflar, alc ve satc olmak zere ki kiiden oluur. Bu tr bir murabahann caizlii konusunda ittifak vardr. Kuran'daki: y iman edenler! Mallarnz aranzda hakszlkla deil, karlkl rza ile yaplan ticaretle yiyin[179] ayeti bu ileme delil olarak gsterilir[180]. 2. ada Murabaha Mterinin bankaya bavurarak, bir mal satn alp belirli bir krla kendisine satmas talebi zerine gerekleen murabahadr. Bu tr murabaha mteri, banka ve satcdan oluan tarafn gerekletirdii ilemler btnnden ibarettir. Bu murabaha trnn her ne kadar faizsiz bankaclkla uygulama safhasna getii ileri srlrse de, dnce plannda mam Mlik, mam afi ve bn'l-Kayyim el-Cevziyye'ye kadar uzanan bir gemii vardr. mam Mlik bir pazarlkta iki akdin hkmnden bahsettii bolmde: "bir kiinin baka birine: "u deveyi pein al ben de senden vadeli olarak satn aaym' dediini, adamn bu durumu Abdullah b. mer'e (r.) sorduunu, o'nun da bu uygulamay ho grmeyip yasakladn rivayet etmektedir[181]. mam afi'nin el-mm adl eserinde ise u bilgiler yer alr: Bir kimse dierine bir mal gstererek bunu, veya tanmlayarak u niteliklere sahip bir mal. veya tercihi kendisine brakarak dilediin mal benim in satn al, sana kr veririm dese, o kimse de bu sze gvenerek o mal pein veya vadeli olarak satn alsa, bu ilemlerin tm caizdir. Satn alman maln, talep edip satn alacan bildiren kiiye satlmasna gelince, taraflarn her ikisi de serbesttir; satn alan dilerse bunu benim iin satn al sana kr veririm diyen mteriye satar, dilerse satmaz. Sz veren mteri de dilerse satn alr, dilerse almaz. Fakat biri satar dieri de alrsa caizdir. Sz verdikleri iin kendilerini bu al verii tamamlamaya mecbur grrlerse, byle bir akit iki nedenden dolay caiz olmaz. Birincisi: Satc henz mala sahip olmadan sat akdini yapm olur. ikincisi: Sen u fiyata satn alsan mterinin bunu kabul edip zerine de u kadar kr koyaca belli deildir; kabul edebilir de, etmeyebilir de. Dolaysyla aldanma ve anlamazla dme tehlikesi sz konusudur"[182]. bn'l-Kayyim ise, murabahadan u ekiide bahsetmektedir: "Bir adam dierine: u evi veya u mal u fiyata satn al, u kadar kr veririm dese, mal satn almas istenen kii. satn ald taktirde taliplinin satn almaktan vazgemesi halinde mal iade edemiye-ceinden endie ederse yle bir yntem izler: Mal gn veya daha fazla sreli muhayyerlik artyla satn alr ve teklif sahibine sunar. Teklif sahibi mal satn alrsa sorun kalmaz; eer almaz se muhayyerlik artyla satn ald ilk satcya mal iade eder. ayet nc kii de muhayyerlik artyla satn almak isterse bu durumda, mal kendisine iade edildii taktirde geri verebilmesi iin. mal satt kiiye kotuu arttaki muhayyerlik sresi, ilk satcya kotuu sreden daha az olur"[183]. Bu bilgiler satn alma emrini ieren murabahann baka vesilelerle de olsa, klasik dnem fakihlerinin ilgilendii konulardan olduunu gstermektedir. kinci tip murabaha ynteminin fkhta hangi esaslara dayand ve hangi artlarda icra edilirse caiz olaca konusu, ada fkhlar arasnda tartlmaktadr. Bu blmde murabahann faizsiz bankaclk sistemindeki uygulamas ve bu konuda ileri srlen grleri ele alacaz.[184] C. ada Murabahann Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas Faizsiz bankaclk sisteminde murabahann taksitli yntemi tercih edilmektedir. Trkiye'de bu ynteme retim destei salanmas, Ortadou'da ise satn alma emriyle yaplan murabaha[185] ad verilmektedir. Bu yntemle hammadde, yar mamul veya mamul madde, tehizat, makine ve bina gibi eylere htiyac olup da pein alma durumunda olmayan kii veya iletmeler, sz konusu maln satcs, nitelikleri ve fiyatn n aratrma ile belirleyerek, pein satn alp, taksitle kendisine satmas talebiyle bankaya ba vururlar. Kurum hem mterinin durumunu hem de talebin yerine getirilmesinin

ticari ve hukuk kurallara uygunluunu aratrr; sonu olumlu olduu taktirde bu ie girebileceini bildirir. Ardndan mteri ile banka arasnda n anlama yaplr. Bu anlamada bankann mteriye sataca maln maliyetinin hesaplanmasnda dikkate alnacak hususlar, taraflarn hak ve ykmllkleri vb. gerekletirilmesi planlanan ticari ilikinin kurallar yer alr. n anlama sonrasnda talep edilen mal-szkonusu kurumlarn yaynlarnda belirtildiine grekurumun bizzat kendi yetkilisi veya vekili tarafndan satcdan bedeli pein denmek suretiyle alnp, kurumun mlkiyetine getikten sonra, anlalan artlarla mteriye satlr[186]. Kurum ithal ederek sataca mallar -ilgili lkenin ithalat mevzuat gerei ki, Trkiye'de bu zorunludur- sigorta ettirir. piyasadan alnan mallarn mteriye teslimi, genellikle satcnn deposunda yapld, ya da satcdan alnp mteriye teslimi srecinde alnma, kaybolma, hasar grme vb. tehlikelere kar sigorta ettirildiinden, mala her hangi bir zarar gelmesi halinde kurumun nemli bir kayb olmaz. Faizsiz banka bu yntem sayesinde, kii veya iletmelere, htiya duyduklar mal nc kiilerden pein alp vadeli satmak suretiyle retim destei salam olur.[187] D. ada Murabahaya Ynelik Tereddtler Murabaha, faizsiz bankacln gelimesiyle birlikte kendisinden sklkla sz edilen bir konu haline gelmitir. zellikle uygulamadan kaynaklanan sorunlar ve zm gayretleri, konunun gndemde kalmasn salamtr. ada murabaha hakkndaki pheler ve bu phelerin giderilmesi noktasnda dikkate alnmas tavsiye edilen hususlar aada sunulmutur.[188] 1. Murabaha Krnn Faiz Olduu Gr Faizli bankalarn geliri, mudlere dedikleri faizle, kredi kullananlardan aldklar faiz arasndaki farktan oluur. Faizsiz bankalarn gelirlerinin nemli bir ksm ise, dk fiyatla, pein satn aldklar mal, yksek fiyatla ve vadeli satmak suretiyle elde ettikleri krdan meydana gelir. Her iki tr bankann hedefi de kazan oduu ve bunu mevduat sahiplerinin paralarn kullanarak saladklar iin, murabaha yntemi iie faizli yntemin ayn olduuna ilikin iddialar iieri srlmtr[189]. ki ilem arasnda ilk bakta bir takm benzerlikler var ise de, ilemin zne nildiinde murabaha ile faizcilik arasnda farkllklarn olduu grlr. nk murabaha kr, mal alm-satmndan ibaret olan ticaretten, faiz ise, parann belli bir sre kullandrlmasndan ibaret olan kredi ileminden domaktadr. Banka nceden, elinde var olan bir mah murabaha ile satabilecei gibi, mterinin talebi zerine satn ald mal da ayn yntemle satabilir. nk mal, kullanmak amacyla satn alnabilecei gibi, satp kr etmek amacyla da satn alnabilir. Bu bir ticarettir; ticarette ise asiolan krdr. Fkhta mal ticareti yaparak kr etmek hell, dn karlnda faiz almak ise haram klnmtr.[190] 2. Murabahann Bey'ul-'ne Olduu Gr ada murabaha bir finansman yntemidir. Herhangi bir mala ihtiyac olan kii, nakit paras yoksa bu ihtiyacn banka araclyla gidermek isteyebilir. Banka ile varlan n anlama gerei, banka mal pein satn alr ve sz konusu kiiye vadeli oiarak satar.- Bu kii mal, htiyacn karlamak zere deerlendirebilecei gibi, piyasada pein olarak daha ucuza satmak suretiyle paraya da evirebilir. Akit, banka ile varlan n anlamaya dayand ve vadeli olarak alnan maln, pein satm imknna kap aralad iin bu ilem, fkhtaki beyu'-'ne ile ikilendirilmi ve caiziii konusunda bir takm pheler ileri srlmtk.[191] Murabahann meru kabul edilen uygulamas ancak u ekilde olur: Banka bir mal pein satn alp maliyetine belli bir kr ekleyerek nc bir kiiye vadeli olarak satar. Beyu'1-ne ise fakihlerin unun kabulne gre "ayn maln, ayn kii veya likili olduu baka birine, pein alnp vadeli satlmas veya vadeli alnp pein satlmasyla gerekleir"[192]. Bor bulmak isteyen kiinin sermayedr'a 100 altn deerindeki maln ayn fiyata (100 altna) pein satp, daha sonra ayn mal 120 altna bir yl vdeyle satn almas veya 200 altn deerindeki mal bir yl vadeyle 220 altna satn alp, daha sonra ayn mal ayn satcya, pein olarak 200 altna satmas durumunda olduu gibi. Her iki ilemde de bir taraf nakit ihtiyacn gidermi dier taraf da faizli kredi vermi olur[193]. Bu ilemde gerekte bir alm-satm akdi yoktur; alm-satm grnts altnda bor al verii szkonusudur. Akitlerde itibar lafza dei maksadadr. Bu akitte ne satc, maln mlkiyetini kar tarafa aktarmay ne de alc, maln mlkiyetini zerine geirmeyi hedeflemektedir. Satc rolndeki kiinin amac, daha fazlasn geri almak zere kar tarafa vadeli bor vermek, alc rolndeki kiinin hedefi ise, vadeli olarak faizli bor bulmaktr[194].

Tanm konusunda deiik yaklamlar bulunmasna ramen[195], ayn mahn, ayn ahsa dnmesiyle gerekleen satm ilemi, slm hukukularnn ounluu tarafndan caiz grlmemitir. Abdullah b. Abbas, Hz. Aie (r.a.), Hasan el-Basr (. 190/806), bn rn (. 110/728), brahim en-Neha (. 96/715), Eb Hanfe (. 150/767), mam Mlik (. 179/795), esSevr. Ahmed b. Hanbei (. 164/781), mam Muhammed 189/805) ve Evza (. 156/773)'ye gre byle bir akit caiz deiljmam fi (. 204/819), Eb Ysuf ve Zahirlere gre ise caiz-,[196] Mahk ve Hanbel mezhebinde hkim anlaya gre, mal ayn ahsa geri dnse dahi, araya nc kiinin girdii fne sat -ki tever-rik diye isimlendirilir- caizdir[197] Zahid elKevser (. 1951)'den, mam Muhammed'in, maln ayn kiiye dnd 'neyi gayri sahih; ayn kiiye dnmedii 'neyi ise mekruh grd nakledilmitir[198]. Murabaha ile 'ne sat arasnda z itibariyle nemli farklar vardr. Murabaha da taraflarn amac, ticaret yaparak kr etmek, 'nede ise alm-saom grnts altnda faizli bor al-verii yapmaktr. Murabaha da maln ahm-satm gerek akde dayanmas gerekirken, i'ne satnda yapmack bir akde dayanmaktadr. nk murabaha ancak maln, satcnn mlkiyetinden bankaya, bankann mlkiyetinden de nc kiiye fiilen gemesiyle sahih olur[199]. Bylece hem imalat ve i adamlarna yardmc olunmu hem de ticaretin nemli sonularndan kabul edilen maln yer faydas artrlm olunur[200]. 3. Murabaha Szlemesinin Hukuk Durumu Banka ile mteri ticari ilikiye girmeden nce bir n anlama yaparlar. Bu n anlama, gerekletirilmesi planlanan ticar ilemin kurallarn, kapsamn ve taraflarn birbirlerine kar sorumluluklarn belirler. Gerek mteri gerekse banka anlamadaki ilkelere uyacaklarn taahht ederler. Ardndan mteri bankaya niteikierini nceden belir-ledii maln sipariini verir. Banka sipari zerine talep edilen mal sa-tn alp maliyetine anlalan oranda kr ekleyerek mteriye satar. Bylece banka ile mteri arasnda ayr szleme yaplm olur. Bunlar: Trkiye'de Genel Kredi Szlemesi veya Murabaha Szlemesi olarak adlandrlan n anlama, sipari szlemesi ve alm-satm szlemesidir. Murabahann yukarda anlatld ekliyle yaplmas, birtakm tereddtlere yol amtr. nk, henz ortada mal yok iken hem banka hem de mteri bir takm ykmllklerin altna girmekteler. Banka stlendii sorumluluk gerei mal alp mteriye teslim etme, mteri de bankann tedrik ettii mal satn alma zorunda kalmaktadr. Ne banka ne de mteri -aksi belirtilmedike- szlemeden cayma hakkna sahiptir. Bu artlan tayan bir akit, kiinin mlkiyetinde bulunmayan maln satmna benzetilmitir. Mlkiyette bulunmayan maln satm ise fkhta yasaktr. te banka ile mteri arasnda ticar ilikiye giriilmeden nce bir n anlamann yaplp yaplamayaca, yapld taktirde bu szlemenin hukuk nitelii fkhlar arasnda tartma konusu olmutur. Faizsiz bankalar birer ticar kurumdur. Tasarruflar ortaklk sermayesi olarak toplayp ticar faaliyetlerde altrmak ve oluacak kn paylamak zere kurulmulardr. Banka ile ticaret yapmak isteyenlerin hangi yntemleri takip edecekleri ya bizzat kurumun kendisi ya da bal olduu resm organlarca belirlenir. Murabahada da byle bir yntem takip edilmektedir. n anlama, baka bir ilem yaplmadka tek bana bir hkm ifade etmez. Yalnzca banka asndan, mterinin szlemede belirtilen miktarda kredisinin bulunduu ve bu mteri ile ticar lem yaplacan, mteri asndan ise, byle bir ticar ilikiye giriildii taktirde n anlamada belirtilen artlara riayet edeceine dair taahht ifade eder. Dolaysyla n anlama, banka ile mteri arasnda gerekletirilen bir artl taahhtten ibarettir. artlar gerekletiinde taraflarn ykmllklerini yerine getirmesi gerekir ki, bunda hukuken bir sakncann olmayaca aktr. "Byle bir anlama kabul edildii taktirde mlkiyette olmayan ma" hn satm sz konusu olur" eklindeki endieye gelince, bu endiem11 kaynan Hakm b. Hizam (r.) ve Abdullah b. Amr (. 63/682)'dan nakledilen iki rivayet oluturmaktadr. Hkim b. Hizm'dan nakledil13 rivayet yledir-. "Ey Allah'n elisi! Adamn biri bana geliyor yanm09 olmayan bir mal kendisine satmam istiyor. Ben de satyor, daha s0 -a o mal pazardan alp o kiiye tesiim ediyorum. Bunun hkm nedir? diye sordum. Allah'n elisi yannda olmayan bir eyi satma buyurdu"[201]. Abdullah b. Amr{r.)'dan nakledilen hadis ise yledir: Satm akdiyle birlikte bor vermek, bir satmda iki art komak, riske katlanmakszn kr etmek ve yannda olmayan mal satmak hell deildir[202]. Hadislerin shhati ile ilgili eitli tartmalar var ise de[203] Allah'n elisinin bu konudaki beyannn nasl anlalmas gerektii veya

tarihteki anlalma biimi zerinde durmak gerekir ki, ada murabaha uygulamas ile sz konusu rivayetler arasndaki iliki doru kurula-bilsin. ncelikle hadisteki *'nde) kelimesine ksaca temas etmekte yarar gryoruz. Arap dilinde {led) kiinin yanbanda bulunan, elinin altndaki varlklar, ('nde) se yan banda, elinin altnda olsun, oima-sn, kiinin mlkiyetinde ve tasarruf yetki ve kudreti altndaki eyler iin kullanlr[204]. Bu hadislerde (led) deil, ('nde) kelimesi tercih edilmitir. Nitekim hadisin yorumunda ('nde) kelimesinin bu zelliinin etkin olduu grlmektedir[205]. Her iki hadiste de yer alan "yannda olmayan eyi satma" ifadesi mutlak deil zel durumlarla ilgili olduu ileri srlmtr. Hattb f. 388/998)'ye gre mlkiyette olmayan eyin satmnn yasaklanmasndan murad, zimmette sabit olma vasf tamayan maln satlmasdr. Yoksa zimmette sabit olabilen standart allarn, nitelikleri belirlenmek suretiyle -teslim ve tesellm imkn bulunmak kaydyla- mlkiyette olmasa dahi satm caizdir. Zira selem de byie bir akittir ve cevazna hkm verilmitir. Bu hkm ayrca kakn kle, rkp kam deve rneinde olduu gibi, teslimi risk tayan eylerle, riske katlanlmadan yaplan al veri ve bakasnn mlkiyetindeki maln fuzl tarafndan satm konusunu da kapsar[206]. bn'l-Kayyim bu hadisi arar {aldatma} ile ilikilendirir ve yle der: "Hz. Peygamberin (s.a.) yannda olmayan eyi satma emri aldatma yasayla ilgilidir... Hakim fa. H'zam'dan nakledilen hadis (vasflar saylarak belirlenen mallan deil) mallarn bizzat kendilerini (ayrlarn) kapsamaktadr. Halbuki kiinin yannda olmayan maln satm ileminden ibaret olan (ve caiz kabul edilen) selem, zimmette sabit olan bir ey zerine yaplan akittir ve hatta byle olmas onun artdr... Zira zimmette olan ey o kiiyi sorumluluk altna sokar. Yannda olmayan eyin satmnn yasaklanmasnn nedeni, o maln ne kiinin sorumluluunda ne zimmetinde ne de hali hazrda elinin altnda bulunmamasndan dolaydr"[207]. TuhfetM-ahvez mellifi, bu hadisin insann mlkiyet ve tasarruf kudreti bulunmad maln satlmasnn ha-ramlna delalet ettii grndedir[208]. bn Kudme'ye gre hadisten murad, -havadaki kuun satmnda olduu gibi- teslimine g yetirile-meyen eylerle, bakasnn mlkiyetinde bulunan mallarn satmnn yasaklanmasdr[209]. evkn'ye gre ise, bu yasak bizzat kendilerine mlik olunmayan veya mlik olunsa dahi tasarruf imkn bulunmayan mallarn satmn kapsar. Nitelikleri belirlenerek zimmette sabit olan mallarn satm ise, Selem'de olduu gibi caizdir"[210]. Anlald kadaryla, hadisleri yorumlama ve anlama gayreti ierisinde olanlar olay aldatma, mal teslim kudret ve imkn, taraflarn haklarnn zayi olmas ve anlamazla dme ihtimalinden hareketle ele almlardr. Yukarda zikredilen tehlikeler bulunmad veya -btn ayrntlaryla belirlenmek gibi- alnacak tedbirlerle asgariye indirildii taktirde, kiinin yannda olmayan maln satmnn caizlii hususunda tereddt kalmamaktadr. Hizam hadisinde, hkmn verilmesine neden olan olay aka anlatlmaktadr: Bir kii Hizm'a geliyor, bir maln kendisine satlmasn talep ediyor, Hizam yannda, yani mlkiyetinde olmayan mal, pazardan nasl olsa bulup alabilecei dncesiyle, sz konusu kiiye satyor. Daha sonra gidip pazardan satn alarak mteriye teslim ediyor. Hizm'm bu mal pazarda bulma imkn olduu gi->i bulamama, bulsa da alamama, ald taktirde -mal standart olmadndan- mterinin 'istediim niteliklere haiz deildir' diyerek itiraz etme htimali her zaman mevcuttur. Bu durumda taraflar arasnda anlamazla dme ihtimali yksek olduu gibi, haklarn ihlli de sz tonusu olabilecektir. Ayrca hadis, kiinin yannda veya mlkiyetinde >lmayan bir eyin satmn yasaklamaktadr. Oysa murabahada, balangta bir satm deil, verilen sipari gerei maln alnp mteriye tm ilemi sz konusudur. Faizsiz bankaclktaki murabaha uygulamac, ne yukarda zikredilen tehlikeleri tamakta ne de hadiste anlatld ekliyle icra edilmektedir. Mteri bankaya sipari verirken maln /erini, niteliklerini, mlkiyetinin hangi firmaya ait olduunu belirleyip )ankaya bildirmektedir. Banka nitelikleri belirlenen maln satcdan hnp mteriye vadeli satlmas talebini kabul eder. Maln mevcut *olup olmadn, mevcut ise mteriye bildirilen artlarla satp satmayacan firmaya danmakta, olurunu aldktan sonra ilemi balatmaktadr. Maln teslim edildii/alndna dair onay alndktan sonra, niha satm akdi yaplmaktadr. Dolaysyla burada bir satm deil satn alp tekrar satma va'di sz konusudur. Banka veya mteri taahhtlerine uymadklar taktirde szlemede belirlenen tazminatlar demekle ykml tutulurlar. Dolaysyla, yukardaki hadislerden hareketle ada murabahay "mevcut olmayan" veya "mlkiyette olmayan'7 yahut "kiinin yannda olmayan" maln satm yasa kapsamnda deerlendirmek salkl bir yaklam tarz olarak gzkmemektedir.[211] 4. Murabaha Szlemesinde leri Srlen Bir Ksm artlarn Fkhtaki Yeri ada murabahada nemli sorunlardan biri de akit esnasnda 'leri srlen artlardr. Murabaha szlemesi bir tr iltihk akit o!du-Sundan, akitte iieri srlen artlar, kurumun tasarruflar hangi ilkeler erevesinde deerlendirdii noktasndaki anlayn yanstr. Trkiye de faizsiz bankaclk yapmak zere kurulan FK'nn, mterileriy-le yaptklar murabaha szleme metinlerinde u tr maddeler yer alr:

"Mteri i bu szlemeden doan borlarn gnnde demedii, ^ da bu szlemede belirtilen dier ekillerde temerrde dt takdirde... Kurum tarafndan kanun takibe ntikal ettirildii tarihe kadar geecek gnler iin... temerrt fazi[212]ni demeyi kabul ve taahht eder.[213] "Kurumun deme yapmasna ramen maln ithalat, imalat veya satc veya temsilcileri tarafndan teslim edilmemesi hallerinde, Kurum tarafndan yaplacak deme mteri/mteriler iin yaplm olduundan, mteri/mteriler, kurumdan hibir talepte bulunamayacak, mal tamamen mteri/mterilere teslim edilmi gibi tm borlarn deyecek, verilecek tm senet ve teminatlar aynen geerli olacaktr. Mteri/mteriler maln teslim edilmemesinden veya da cins, kalite, miktar, teknik ve sair nitelik ve nicelik gibi bilcmle fiil ve hukuk aybndan dolay Kurum'dan bata Tketiciyi Koruma Kanunu'ndaki talepler olmak zere hangi sebepten olursa olsun hibir hak ve alacak talebinde bulunmayacaklar gibi, aldklar mal bakalarna satmalar dolaysyla kendi alclarndan gelecek hukuk, fiil ayplar dahil bilcmle taleplerin muhataplarnn da kendileri olduunu beyan, kabul ve taahht ederler. Mallarn hi veya ksmen teslim edilmemesi veya istenilen nitelikleri tamamas halinde tm ihbar, tedbir, ikayet, dava, ve sair kanun yollara ait tm masraflar mteri/mterilere ait olacaktr. Bu yollara bavurulmas mteri/mterilerin borlarn demelerine engel olmaz"[214]. "Kurumun, mteri iin satc, imalat, ithalat ve sair kiilere deme yapmas veya deme yapacana dair sipari veya taahht vermesi, keza mteri lehine herhangi bir taahht vermesi halinde, maln teslim edilip edilmediine veya taahht konusu iemin gerek-. leip gereklemediine baklmakszn tahsis edilen limit kullanlm ve bu suretle de mteri hesabi borlandrlm olacaktr"[215]. "Mterinin talebi zerine sipari edilen maln, Kurumun pein veya avans deme yapmasna veya deme yapmak zorunda kalacak bor ve taahht altna girmesine ramen; ithalat, imalat veya satc veya temsilcileri tarafndan teslim edilmemesi hallerinde; mteri. Kurumun yapaca bu demeleri ve verecei taahhtlerin bedellerini (Kurumun satcya mracaat haklar sakl kalmak kaydyla) Kuruma kar garanti etmekte olup. mal kendisine teslim edilmi gibi tm borlarn deyecek, verilecek tm senet ve teminatlar aynen geerli olacaktr. Mteri, hangi sebeple olursa olsun maln teslim edilmemesinden veya ge teslim edilmesinden veya cins, kalite (hatal, bozuk, pro-forma faturaya aykr olmas vs.), miktar feksik vb.}, teknik ve dier nitelik ve nicelik gibi bilcmle hukuk ve fiil ayplarndan dolay Kurumdan hangi sebepten olursa olsun hibir hak ve talepte bulunamayaca gibi, ald mal bakalarna satmas dolaysyla kendi alclarndan gelecek hukuk, fiil ayplar dahil bilcmle taleplerin muhatabnn da kendisi olacan beyan, kabul ve taahht eder".[216] Yine ayn szlemelerden anlald zere, sz konusu kurumlar kendilerini, bir taraftan faizsiz sistemle mteriye destek salayan, mterinin ihtiyac olan mal vadeli olarak satan ticar kurulu, bir taraftan da mterinin beendii mallan yine mterinin talep ve seimi ile alp mteriye satmn, kiralanmasn, ithalatn temin eden bir finansman irketi olarak tanmlamaktadrlar[217]. Kredi szlemelerinde mterinin temerrde dmesi[218] durumunda gecikme yahut temerrt faizi uygulanacana dair art, Kur'an nasslar ve Hz. Peygamber'in hadisleri ile badamamaktadr. nk Kur'an' ve hadislerde faiz kesin olarak yasaklanmtr. Hz. Peygamber (s-a.) ise, helli haram, haram hell klc mahiyetteki artlarn ko-ulamayaca kuraln koymutur[219]. Burada byle bir durum sz konusu olduundan faizsiz almak zere kurulan bankalarn szlemelerinde bu tr artlarn yer almas, onlarn kurulu ilkeleriyle badamaz. Ancak, alacak vaktinde tahsil edilemediinde bu paray gerektii gibi iletememekten ve deer dmnn (enflasyonun) bulunduu ekonomilerde deer kaybndan tr banka da hesap sahipleri de zarar grr. Bankann hem zarar nlemek hem de tasarruf sahiplerinin haklarn korumak iin tedbir almas kanlmaz olur. Deer dmne kar alacan Altn, Tketici Fiyat Endeksi (TFE) yahut retici Fiyat Endeksi (FE)'ye ayarlanmas (endekslenmesi) nerilmektedir[220]. Parann altnlamamasndan kaynaklanan zararn giderilmesi iin ise. temmerrde den borlunun, paray elinde tuttuu sre miktannca, bankann, borluya ait ayns miktardaki paray elinde tutup altrmas ve daha sonra, sahibine iade etmesi bir zm teklifi olarak ileri srlmtr[221]. Zikredilen dier artlara gelince, szleme metinlerinde grld zere kurumlar kendilerini bir yandan ticar kurulu bir yandan da finansman irketi olarak nitelemektedir. Siparii kabul ederken, mal satcdan pein alp mteriye vadeli satacan beyan etmektedir. Mterinin, talep ettii mal, siparii zerine satcya yapt demeleri kendi adna deil mteri adna yaptn ileri srerek kendisini finansman irketi olarak gstermekte, maln teslim edilip edilmeme

durumunu dikkate almakszn mteriyi borlandrmaktadr. Maln satcsnn, fiyatnn, tm niteliklerinin belirlenmesi, satcdan alnp mteri mlkiyetine intikali lemleri ile bu ilemler srecinde mala gelebilecek her tr zarar ve ziyan mteriye yklemektedir. Kurum, siparii verdikten sonra ayet mal hi teslim edilmese veya istenilen niteliklere uygun olmasa yahut eksik veya bozuk olsa, mteri mal salam olarak teslim alnm gibi hem maln bedelini hem de kurumun satc sfatyla ilave ettii murabaha krn tmyle demek zorunda braklmaktadr. Bu tr artlan tayan murabahann fkhen caiz olmad kanaatindeyiz. Zira fkhta her ne kadar karlkl rzann zedelenmemesi artyla akit ve ekil serbestisi esas ise de,[222] slm ncesi Mekke toplumunda yaysn 'an fakat aldanma, hakszlk ve smrye yol aan al veri trleri yasaklanmtr. Hz. Peygamberin al verile ilgili getirdii kaytlardan biri de, al verile birlikte borcun, bir al verite iki arttn, riske katlanmakszn kazancn, mlkiyet ve teslim gc dahilinde olmayan mali satmann yasak olduudur[223]. Bir szlemenin satm akdi olduuna hkmedebilmek iin, taraflarn karlkl olarak farkl iki maln deiimi niyetiyle irade beyannda bulunmalar gerekir. Mal satmak isteyen tarafa bayi', bedel deyerek almak isteyen tarafa da mteri denir. Byi'in grevi mal mteriye anlalan artlarda teslim etmek, mterinin grevi de bedeli anlalan miktar ve vasfta demektir. ayet bayi' bu asl sorumluluunu yerine getirmekten kanr veya al verile birlikte al veriin muhtevasndan olmayan, sadece bu al verii yapt iin hukukun meru kabul etmedii bir takm ek artlar ileri srerse, yukarda geen hadiste de grld gibi caiz olmaz. Fkhta akitlerde art koma zgrl de tannmtr. Ancak bu artlar helli haram, haram hell klc nitelikte olmamaldr[224]. Daha nce de getii zere, Kur'an da faizcilikle al-veri birbirinden ayrlm, bunlar birbirine kartranlar eytann oyununa gelmekle nitelendirilmitir. Hz. Peygamber (s.a.), gerekte faizcilik olan baz akit eitleri, al veri ad altnda icra edildiinden, bunun aslnda faiz amal bor al verii olduunu bildirmi ve insanlarn bu tr ilemlerden uzak durmalarn emretmitir. Bey/Z-'ne'de, fkhn bir hkm yasaklarken izledii amacn, baka bir hukuk ilem yoluyla neticesiz klndndan, yani kanuna kar hile yapldndan, fakihlerin ounluu tarafndan caiz grlmemitir. Burada da benzer bir durum sz konusudur. Mteri, banka ve satcdan oluan kii tarafndan gerekletirilen ada murabahada, banka her ne kadar kendisini satc larak nitelese de, kotuu artlar onu satc deil kredi salayan kururr {finansman irketi) durumuna sokmaktadr. Verdii kredi sayesinde gelir saladna gre, bunun kr olarak nitelendirilmesi mmkn deildir[225]. ada murabaha da olduu gibi, nc kiinin finanse ettii taksitli satlarn hukuk durumu, taraflarn hak ve sorumluluklar gnmz hukukunda da tartlmaktadr. Tartmann odak noktasn, normal sat szlemesinden doan de/'i/eri[226], ereve szlemede yer alan ve kredi kurumunun sorumluluunu snrlayan ya da ortadan kaldran kaytlar dolaysyla, mterinin kredi kurumuna kar ileri srp sremeyecei meselesidir. Alman Federal Mahkemesi''nin bavurulan bir davada, kredi szlemesinde kendi lehine olarak yer alan bir sorumluluu ortadan kaldran (ya da azaltan) kayda dayanarak kredi kurumunun, alcy aypl mal teslimi karsnda hukuk korumadan yoksun brakmas ya da onu daha kt duruma drmesinin doruluk ve gven kuralyla badamayaca kararna vard bildirilir[227]. Trk hukukunda ise Tketiciyi Koruma Hakkndaki Kanun (TKHK) 8 Eyll 1995 tarihinde yrrle girmitir. Sz konusu kanunun 10. maddesinin IV. fkrasnda banka veya finans kurumlarnn, tketici kredisini, belirli bir mal veya hizmetin satn alnmas ya da belirli bir satc ile yaplacak hukuk ilem koulu ile vermeleri durumunda bunlar, satlan maln aybndan tr tketiciye kar satc ile mtereken ve mteselsilen sorum/u olurlar hkmne yer verilerek[228] tketicinin maduriyetine yol aacak durumlarn nlenmesine ynelik tedbirler alnmaya allmtr. Dolaysyla faizsiz almak zere kumlan ve bu durum kurulu senetlerinde de yer alan finans kurumlar, Alman Federal Mahkemesi kadar hassas davranp TKHK'nun emrettii dorultuda hareket ederek, genel kredi szlemelerinden bu tr fkha aykr artlar karmalar ve risk ve kazancn paylamn esas alan bir anlayla sz konusu szlemeleri yeniden dzenlemeleri gerekir.[229] II. ORTAKLIK YNTEM Faizsiz bankalarn kurulu amalarndan en nemlisi, katlma hesaplarnda biriken sermayeyi kr-zarar ortakl temelinde deerlendirmektir[230]. Sermayenin gerek faizli kredi gerekse ortaklk anlay dorultusunda deerlendirilmesi gelenei insanlk,tarihi kadar eskiye dayanr[231]. Dier kutsa dinler gibi slm da faizcilii yasakladndan, hem tarihte hem de gnmzde birikimlerini faize bulamadan yatrma dntrmek isteyenler daima var olagelmitir. Faizsiz bankalar bu ihtiyaca cevap vermek in kurulmutur[232]. Her ticar kurulu gibi faizsiz bankalar da en yksek kapasitede almay ve zm kr hedeflerler[233]. Bu nedenle kurulu amalarn, sermayeyi deerlendirirken takibettikleri

yntemleri vs., hedef kitlelerine tantarak tasarruflarn kendileri araclyla deerlendirmeye tevik ederler. Hesap sahiplerinin gven ve rabetini kazanmak ve yksek oranda kr edebilmek iin emanet edilen sermayeyi en gvenli ve en verimli projelerde deerlendirmeye alrlar. Topladklar sermayeye kendi z sermayelerini de ksmen eklemek suretiyle ya bizzat kendileri ya da araclarla deerlendirirler. Bankalarn balca hedefi, meru fakat yksek kr olduundan bu hedeflerine ulaabilmek iin risk oran dk, kr ihtimali yksek projeleri aratrrlar. Uygun proje ve ortam bulduklarnda sermayeyi yatrma dntrme almasn balatrlar. Bu aamada, eitli ortaklk yntemlerini takip ederler; bir ksm projeleri bizzat kendileri bir ksm projeleri de baka iletmelerle ortaklklar kurarak hayata geirirler. Bu blmde ilknce faizsiz bankalarn sermayeyi deerlendirirken bavurduklar ortaklk yntemlerini daha sonra bu yntemlerin fkh asndan durumunu ele alacaz.[234] A. Ortaklk Ynteminin Faizsiz Bankaclktaki Uygulamas Faizsiz bankalar baica iki ortaklk yntemini kullanrlar. Bu ortaklklardan birincisi sermaye ortakl (mreke), ikincisi ise emek-sermaye ortakl (mudrabe) diye isimlendirilir. Faizsiz bankaclkla ilgili eserlerde daha ok sermaye ortakl yerine mreke, emek-sermaye ortakl yerine mudrabe kavramlar kullanlr.[235] 1. Sermaye Ortakl (Mreke) a. Sermaye Ortaklnn Tanm ki veya daha fazla ahsn belirli sermaye koyarak, birlikte yapmak ve oluacak kr veya zarar paylamak zere kurduklar ortakla sermaye ortakl denir.[236] b. Sermaye Ortaklnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas Faizsiz bankalar katlma hesaplarnda biriken sermayeyi ya dorudan kendi kurduklar irketleri araclyla ya da dier iletmelerle ortaklklar kurarak deerlendirirler. Bu ortaklklar sre, ama ve kapsama gre farkllk gsterir.[237] b1. Bankann Kendisinin irketler Kurarak Sermayeyi Deerlendirmesi Bir ksm banka kendisi irket kurarak sermayeyi yatrma dntrr. Bu irketin finansman ve ynetimi bankann sorumluluunda olur. irkete atanan yneticiler sermayeyi banka adna iletir. irket tarm, sanayi, inaat, ticaret veya hizmet gibi eitli alanlarda getirii yksek, risk oran dk projelere yatrm yapar. Projede z sermaye kullanlmam yalnzca mevduattan yararlanlmsa banka hesap sahipleri asndan bilgi, deneyim ve emek katksnda bulunarak sermayeyi altran mudrib durumunda olur. Mudlerin hesaplaryla birlikte z sermayeden de yararlanlmsa banka hem mudrib hem de sermaye katksnda bulunan ortaktr[238]. ayet katlma hesaplaryla birlikte z sermayeden de yararlanlmsa kr ve zarar bu durum dikkate alnarak paylalr. Projenin gerekletirilmesi srecindeki giderler kldktan sonra kr veya zarar belirlenir. nce projede kullanlan ana sermaye hesaplanr. Daha sonra -eer mevcut ise- kr, hesap sahipleri ve kurucu ortaklarn sermayeleri orannda taksim edilir. z sermayenin payna den kr dorudan bankann hesabna kaydedilir. Katlma hesaplarna den paydan, banka mudrib sfatyla kendi payn aldktan sonra arta kalan ksm, hesap sahiplerine kr olarak datlmak zere katlma havuzuna aktarlr Faizsiz bankalar, yan kurulular irketler araclyla sermayeyi yatrma dntrme uygulamasna nadiren bavururlar. Kurulu amalar sermayeyi ortaklk yntemi erevesinde yatrma dnmek olmasna ramen,[239] gnmz faizsiz bankalar bu temel ilkeden uzaklaarak dier faizli bankalar gibi, mli aracla soyunmu olmakla eletirilmektedir[240]. Resm olanlar dnda, kurucularnn hemen tm, aia-nnda baarlar ile tannm i adamlar veya yatrm irketleri olmalarna ramen, tasarruf sahiplerinin sermayesini bir i adam gibi deil de bankac gibi deerlendirmeleri, faizli bankalarn kurulu ve tekilatlanma eklini rnek almalar, ynetim kademelerini daha ok faizli bankaclkta deneyimli kiilerin igal ediyor olmas, eletirilen konularn banda gelir. nk bu yneticilerin -btn iyi niyetlerine ramengerek aldklar kapitalist dnceye dayal eitimleri gerekse faizli sisteme dayanan deneyimleri, onlardan, tamamen farkl bir dnce ve yaplanma esasna dayanan faizsiz bankaclk sistemini baarl bir ekilde uygulamalarn beklemenin yanl olaca gr leri srlmektedir[241]. Szkonusu kiilerin bu bilgi ve deneyimlerinin gz ard edilme-

mesi gerektii kanaatinde olmakla birlikte bu eletirilerde hakllk paynn olduu gzard edilmemeli. Zira alm satmla faizcilik birbiriyle kolayca kartrabilecek -tarihte olduu gibi gnmzde de ok kere kartrlan- iki ayr ilemdir. Geleneksel bankaclk sistemi faiz zerine bina edilmitir. Faizsiz bankalarn uyguladklar bir ok yntem ise, faizli bankaclktan ithal edilerek bu sisteme uyarlanmtr. Faizli bankalar fazla riske girmeden, kolay yoldan gelir salamay hedeflerken, faizsiz bankaclkta gelirin nimet ve klfet paylamna dayal ticaretle ve hell yoldan elde edilmesi temel ilkedir. Kolay yoldan, fazla kazan salama, bylece bulunduu mevkide uzun sre kalabilme yahut ykselme arzusu bir ok banka yneticisinin balca amalarndandr. Bu durum bir ksm hassasiyetlerin gzard edilmesi sonucunu dourabilmektedir. Dolaysyla, faizsiz banka alanlarnn faizin haraml konusundaki hassasiyete sahip olma yannda, alm satmla faiz arasndaki fark ayracak bilgi birikimine de sahip olmalar gerekir. Zira insanlk tarihinin ok nemli bir tecrbesi olan bu kurumlarn varl ve faaliyetlerinin devam, kurulu ilkelerine ballkla orantldr. Kurulu felsefesinden uzaklalmas durumunda Para vakflar rneinde olduu gibi bu kurumlar da tarihin tozlu yapraklan arasnda yerlerini alrlar. Bunun madd ve manev sorumluluu ise bu kurumlarn sahipleri, yneticileri ve alanlarna ait olur. Bu kurumlarda alan personelin eitilip faizsiz sistemin ilkelerinin kavratlmas noktasnda kurumlarn yneticileri, Danma Kurullar ve Trkiye RaUhm Bankalar Birlii gibi mesleki rgtlere de ok byk grevler dmektedir.[242] b2. Bankann Bakalaryla Kurduu Ortaklklar Araclyla Sermayeyi Deerlendirmesi Faizsiz bankalar dier giriimcilerle ortaklklar kurarak da sermayeyi deerlendirmektedir. Banka, bir inans kurumu olarak finansman destei talebinde bulunan gerek veya tzel kiilerin btn yahut bir ksm faaliyetine ya da belirli bir parti maln alm-satmndan ibaret ilemine, kr ve zarara katlma eklinde ortak olabilir. Bankann dier iletmelerle kurduu ortaklklar srekli olabilecei gibi belirli bir sreyle snrl da olabilmektedir.[243] aa. Srekli Ortaklk Banka ile sermaye destei talebinde bulunan letmeler arasmoa kurulan ve ortaklk konusu projenin gereklemesine kadar srme51 planlanan ortakla srekli veya sabit ortaklk ad verilir. Bu ortalk trnde banka ve iletmeci olmak zere iki taraf yer alr. Banka sermaye destei karlnda, kullandrmay vadettii sermayenin miktar orannda iletmenin mlkiyetine yahut hisse senetlerine ortak olur. Bylece iletmenin ynetimine, dolaysyla meydana gelecek kr ve zarara hissesi orannda katlma hakk kazanr. Ancak bankalarn asl amac iletmecilik olmadndan, sermaye desteinde bulunduklar ortaklklarn ynetimi ve projelerinin yrtlmesinde etkin grev almazlar. Ynetime katlma ve hesaplar her an inceleme haklar sakl kalmak kaydyla, iletmenin idaresi ve projenin yrtlmesi iini dier ortaa brakrlar. Gnmzde bu tr ortaklk ekline hususi ortaklk, ortaklk veya kr ve zarara katlma yatrm ortakl; irketin ynetimini stlenen ortakla da ynetici ortaklk ad verilir[244]. Ortaklklarda kurum, iletmeciyi aramaktan ziyade, genellikle sermaye talebiyle yaplan bavurular deerlendirir, ncelikle projenin kurumun ilkelerine uygunluu, krll, risk ihtimalinin dkl ve uygulanabilirlii aratrlr. Deerlendirme lleri arasnda, sermaye talebinde bulunann toplumsal ve ticari ahlk, sermaye durumu, ortaklar, mal varl, gsterecei teminatlarn kabul edilebilirlii, gzetim ve istihbarat imknlarnn var olup olmad, planlanan yatrmn kanunlara uygunluu vb. hususlar da yer alr. Sermaye desteinde bulunulmasna karar verilen proje sahipleri ile banka arasnda Kr ve Zarara Katlma Yatrm Szlemesi imzalanr. Szlemede projenin konusu ve kapsam, gerekli sermayenin toplam, kurumun yapaca katknn miktar, kr ve zararn paylam esaslar, taraflarn yetki ve sorumluluklar, kurum desteine karlk yatrmcnn gsterecei teminatlar vb. konular yer alr. Bu tr ortaklklarda banka, birlikte ticaret yapmay amalamakszn sadece sermaye desteinde bulunduu bir veya bir ka projenin sonucuna katlmay hedefler. Bu nedenle, Projenin yrtlmesi ve bu esnadaki btn yetki ve sorumluluklar -ta-ve denetim hakk sakl kalmak kaydyla- ynetici ortaa devreder. netici ortak basiretli bir tacir gibi hareket etmek, projenin verimli kilde yrtlmesi iin gereken zen ve dikkati gstermek zorundadr. allar gerei gibi muhafaza etmemesi, szleme konusu iin yaplmasnda olumu teaml ve rfe aykr davranmas, basiretli bir tacir gibi davranmayarak mal piyasa artlarna aykr pazarlamas, deme gc olmayan kii ve kurululara mal vermesi sebebiyle alacan tahsil edememesi, kanun ve ynetmeliklere aykr davranmas nedeniyle oluacak her trl zarar ziyan ve ceza meyyidelerden ynetici ortak sorumlu olur[245]. Yatrmc, kurum ile yapt anlama gerei, kurumun kendisine salayaca sermayeyi szlemede belirtilen proje iin, anlalan artlara uygun olarak kullanacan taahht eder.

Projenin gerekletirilmesi srecinde elde edilen tahsilattan, nce bankann kullandrd sermaye denir; varsa kr daha sonra paylalr. Kr hisse oranlarna gre ayarlanabilecei gibi, ynetici ortan projeyi bil fiil yrtmesinden dolay oran olarak daha fazla alabilecei hususu da karara balanabilir. Projenin zarar etmesi halinde, bankann zarar dolaysyla deyecei mebla kullandrd sermaye ile snrldr. Dolaysyla kullandrd miktar ile snrl kalmak kaydyla, zararn %100' bankaya ait olur[246]. bb. Mlkiyetin Devriyle Sona Eren Ortaklk Baz durumlarda banka ile proje sahibi arasnda bir projenin yrtlmesi ve oluacak krn paylalmas zerine kurulan ortakla ek olarak, belli bir sre sonra bankann ortaklktaki haklarnn ynetici ortaa devrini n gren szleme de yaplr. Bu szleme, ortakln banka asndan belli bir sre sonra nihayete ermesini amaladndan bu ortaklk tr mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk eklinde isimlendirilir[247]. Mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk, bankalarla eitli alanlarda faaliyet gsteren kii veya kurulularn, zellikle ara gere ve ekipman ihtiyalarn faizsiz finansman yntemiyle karlamak amacyla ba vurduklar yeni bir ortaklk yntemidir[248]. Banka, sunulan projeyi deerlendirip krl olaca kanaatine vardnda, projeye anlalan oranda sermaye destei salar. Bylece sz konusu projenin mlkiyetine sermayesi orannda ortak olur. Ancak bu ortaklk dier ortaklk szlemelerinden farkl olarak, projenin belirli aamasndan sonra bankann hisseleri zerindeki mlkiyet hakknn dier ortaa devrini, dier ortan da bunu kabul etmesi artn ierir. Banka anlama gerei sz konusu projenin hayata geirilmesi srecinde ynetime katlma, hesaplan takip etme hakkn elde eder. Genelde bankalar pasif durumda kalp iin ynetimini dier ortaa brakrlar. Projeden elde edilen gelirin paylalmas esnasnda, belirli aralklarla hesaplanan kr -fkha gre anlalan orana gre taksim edilir se de- her ortaa hissesi orannda taksim edilir. Hisselerin azalmas orannda krdan bankaya den pay da azalrken dier ortan pay ayn oranda artar[249]. Banka ile mteebbis arasndaki ortakln sona ermesi noktasnda aadaki yntemlerden biri takip edilir: Birinci Yntem: Ortaklk ve mlkiyetin devri ileminin ayr szlemelere dayandrlmas. Bu yntemde ortaklk szlemesinden ayr olarak bankann ortaklktaki payn, ortana veya baka birine dilediinde satp ortaklktan ayrlma hakkn veren anlama yaplr. Banka bu anlamaya dayanarak, ya mevcut ortaa ya da baka birine hakkn satarak ortaklktan ayrlr. kinci Yntem: Gelirin belli orannn, bankann haklarnn devri ileminde kullanlmak zere ayrlmas. Banka gelirlerin paylalmas srasnda irketteki payna den kra ek olarak, szleme esnasnda belirlenen miktar da mlkiyet hakknn devri karlnda alr. Bu durum anlama esnasnda bankann ortaklktaki pay iin belirlenen bedel tamamen deninceye kadar devam eder. Bylece banka ve ynetici ortak arasndaki ortaklk ilikisi sona ermi olur. nc Yntem: Ortakln hisse senetleri zerine kurulmas. Proje, balangta belli sayda hisselere blnr. Ortaklk, hisse senetleri zerine kurulur. Szlemede bankann hisseleri ve bu hisselere den kr-zarar paynn dzenli taksitler halinde geri denmesi art yer alr. Taksitler dendike, ortaklktaki hisseler giriimci ortak lehine artar son taksitin denmesiyle de ortakla konu olan ey tamamen giriimcinin mlkiyetine gemi olur[250]. Mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk ynteminin ilk kez Msr'da, ticaret bankalarndan birinin, faizsiz almak zere at ubesiyle bir seyahat irketi arasnda uyguland bildirilmektedir[251]. Ortaklk, Kahire ile Asvan arasnda turist tamaclnda kullanlacak ara filosunun oluturulmas zerine kurulmutur. O tarihte filonun toplam tutar be milyon Msr Cneyhi'dir. Bir milyonunu seyahat irketi, kalan drt milyonunu da banka deyecektir. Anlamaya gre bankann yatrd mebla her yl asgar 750 bin Cneyh olmak zere be yl ierisinde geri denecektir. Aralarn bakmt onarm ve iletilmesi irkete aittir. Yaplan fizibilite almalarnda yllk %40'tan az olmayaca hesaplanan kr ise, aadaki ekilde paylalacaktr: Net krn % 15'i ynetim ve iletim hizmeti karlnda irkete ait olacak. Net krn %85'i ise ilk yl 4/5' bankaya, 1/5'i ise irkete ait olmak zere paylalacak. irket her taksiti dediinde bankann pay azalacak, ayn oranda da irketin pay artacaktr.

Bu ortaklk ilemi, irketin btn taksitleri demesiyle son bulmutur. Mlkiyetin devriyle son bulan ortaklk, ticari hayatn dier bir ok alannda da rahatlkla uygulanabilecek bir yntemdir. Yeni bir ilacn retimi iin ekipman veya sermaye sknts eken bir ila firmas, faizsiz banka ile ortaklk kurarak sz konusu projeyi gerekletirebilir. Ortak olarak tesis edilen yeni birim faaliyete geince, elde edilen gelirin bir ksm taraflar arasnda kr olarak paylalrken dier ksm, bankann koyduu sermayenin, dolaysyla ortaklktaki hakknn iadesi iin bankaya denir. Firmann bankaya borcu sona erince ortaklk da sona ermi olur. Bylece firma nemli bir ihtiyacn gidermi banka da tasarruf sahiplerinin sermayesini krl bir yatrmda deerlendirmi olur. Bu ortaklk yntemine gayri menkullerin deerlendirilmesinde de bavurulabilir. Konut veya i merkezi yapmna uygun arsas olup da sermaye yetersizliinden dolay deerlendiremeyen arsa sahibi ile banka, sz konusu arsa zerine bina yapp deerlendirmek zere ortaklk kurabilirler. naat sona erince, banka hissesine den tanmazlar ya satarak ya da kiralayarak deerlendirir. Bankann payna den tanmazlarn satlmasyla ortaklk sona erer. Szleme, konutlarn kiralama yntemiyle deerlendirilecei zerine kurulmusa kira geliri e ayrlr. Birincisi bankann payna den ksm, ikincisi ortan payna den ksm, ncs ise bankann koyduu sermayenin tahsili iin ayrlan ksmdr. demeler belirlenen takvime gre yaplr: Toplam denen mebla, bankann projeye yatrd sermaye miktarn bulunca banka ortaklktan ekilmi, tanmazlarn mlkiyetinin tm arsa sahibine gemi olur[252]. c. Sermaye Ortaklnn Banka ve Dier Ortaklar Asndan nemi Sermaye ortaklnn banka, hesap sahipleri ve dier kiiler asndan nemini yle sralayabiliriz: Tasarruflar faizli yntemle yatrma dntrlme zorunluluundan kurtarr. Elinde ihtiya fazlas tasarrufu bulunup da salk sorunu, ticari bilgi ve beceri eksiklii veya i younluu vb. nedenlerle deerlendirme imknndan yoksun olanlara tasarruflarn deerlendirme frsat salar. Faizli altklar iin geleneksel bankaiara mesafeli davranan hal-ton birikimlerinin ekonominin hizmetine sunulmasna zemin hazrlar. Sermayenin deerlendirilmesi ortaklk esasna dayandndan bu uVgulama tasarruf sahipleri, banka ve giriimcilerin kader birlii etmelerini salar. Menfaatler ortak olduundan, kk bir sarsnt veya piyasann bozulmasnda sermaye sahipleri bankay, banka da giriimcileri yz st brakamaz. Menfaat ve riskten ortaklktaki pay orannda etkilenme ilkesi gerei, gerek sermaye sahipleri bankay gerekse banka sermaye desteinde bulunaca mteebbisleri seerken, muhataplarn bor deme gc ve i deneyimi yannda ticari ahlkna da dikkat ederler. Bu sayede tasarruflar verimli ve drst altran bankalarla, toplumsal ve ticari ahlk sahibi i adamlar dllendirilip tevik edilmi olur. Uzun sreli ortaklk kurma arzusunda olmayan banka ile i adamlarna, projelerini mlkiyetin devriyle son bulan ortaklk yntemiyle hayata geirme imkn verir. Ortakln verdii yetkiler sebebiyle, bankann ynetici ortakl takip, tefti ve ynlendirme imkn olur. Bu sayede sermayenin verimsiz projelerde ve yanl ekilde deerlendirilmesinin nne geilmi olur[253]. 2. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) Faizsiz bankalarn kurulu amalarndan en nemlisi birikimleri ortaklk esasna gre toplayp yatrma dntrmek[254] olduundan, emek-sermaye ortakl faizsiz bankaclkta balca finansal rnlerden biri kabul edilir. Kk tasarruflarn toplanp ekonominin hizmetine sunulmas iktisatlarn her zaman zerinde durduu konulardandr. Damarlarda dolaan kann vcut in nemi ile parann iktisad hayat asndan nemi ayn kabul edilir. Zira parann icadnn en nemli sebebi mallarn dolam ve deiiminde araclktr. Beklenen ilevi yerine getirecek miktardan yoksun ve tl durumdaki parann, iktisad hayatn ihtiyalarna cevap vermesi mmkn deildir. Ekonominin artlar da parann toplanarak yatrma elverili hale getirilmesini zorunlu klar. nk sanayi inklb ile birlikte birka iinin alt az saydaki tezghtan oluan kk lekli firmalardan, ayn anda binlerce iinin alt, yzlerce let ve ekipmandan oluan ve seri retim yapan byk

lekli iletmeler dnemine geilmitir. Bu muazzam byklkteki iletmeler yksek meblalarda sermayenin bir araya getirilmesi ile olumutur. Bu iktisdi gerei farkeden Batllar, ok nceden -XII. y. ylda (1157)- ilk bankay kurmular ve bu dnemden itibaren bankaclk Avrupa'da hzla yaygnlamtr[255]. Tasarruflar toplayp yatrma dntrme ihtiyacn bankaclk kurumuyla aan Avrupa, hza sana-yileerek dier lkeler, zellikle slm lkelerinin zerinde egemen olmaya balamtr. Ancak Avrupa'da kurulan bankalar iktisad hayatn bir htiyacn gidereyim derken, toplumda baka sorunlarn domasna sebep oldular. nk tasarruflarn toplanp deerlendirilmesi srecinde kredi yntemini esas aldlar. Birikimleri faiz karl bor olarak alp ihtiya sahiplerine faiz karl bor (kredi) verdiler. Mevduat sahiplerine denen faizle kredi kullananlardan alnan faiz miktar arasndaki fark, bankann kazancn oluturuyordu. Birkimciler bilgi, tecrbe, emek katksnda bulunmadan olas riske de ortak olmadan, sadece sermayelerinin karl olarak faiz ad altnda gelir elde ediyorlard. Bu durum onlarn ekonomik motivasyonlarnn olumsuz ynde etkilenmesine ve sonuta ekonomik etkinliklerinin dmesine yol aarken dier yandan sermaye, asl sahiplerinden bamszlaarak deta gayr ahs bir nitelik kazand. Bir ksm sermaye gruplar kendi z kaynaklaryla orantsz yksek meblalariadaki mal gcn tm avantajlarn kullanr hale geldiler[256]. Ksacas, kredi sistemi sayesinde sermaye belli gruplarn tekeline girdi ve bu gruplar btn toplumlar smrmeye baladlar. slm faizi yasakladndan, mslmanlar bankalara mesafeli davrandlar. Bu durum sermayenin yastk altnda tutulmasna ve dolaysyla ekonominin olumsuz ynde etkilenmesine sebep oluyordu. Bunun zerine sermayenin faizli yntemle deerlendirilmesi uygulamas ile ayn devirlere kadar uzanan ancak Orta a'da faizli bankalarn kuruluu ile messese olarak ikinci planda kalan mudrabe kurumunun,[257] bankaclk sistemi ierisinde yeniden canlandrlmas teklifleri ileri srld. Bu sistem kredi sisteminin neden olduu problemlere de neden olmayacakt. nk emek ve sermayenin birlikte harekete geirilmesini hedeflemekteydi. Emekle sermaye birbirinden bamsz hale gelmemekte, giriimin nimet ve klfeti her iki taraf arasnda paylaldndan toplumda sermaye sahipleri ile emek sahipleri arasnda ortak kader birliinin oluumuna neden olacakt. Fkhtaki mudrabe kurumunun bankaclk sistemine uyarlanmas dncesini ilk dile getiren, Muhammed Abdullah el-A'rab olmutur[258]. a. Emek-Sermaye Ortaklnn Tanm ve Faizsiz Bankaclk Uygulamas Bir tarafn sermaye dier tarafn emek koyarak ticaret yapmak ve oluacak kr anlalan oranda paylamak zere kurduklar ortakla emek-sermaye ortal denir. Faizsiz bankalar topladklar paray 30, 90, 180, 360 gn ve daha uzun vadeli olmak zere gruplara ayrr ve benzer hesaplardan gelen paralarn oluturduu havuza aktarrlar. Havuzdaki parann tamam bir btn kabul edilerek uygun paralara aynlr. Banka bu paralar kurduu irketleri araclyla ya bizzat kendisi ya da baka kiilerle ortaklklar kurarak iletir. Daha nce de temas edildii zere, bankalar daha ok sermayenin bakas tarafndan iletilmesi yntemini tercih etmektedirler. Banka, projesi olup da sermaye katks talebinde bulunan giriimcilerle ortakla gitmeden, n aratrma yapar. Mteebbisten projenin kapsam, maliyeti, sresi, aamalar, muhtemel kr-zarar durumu vb. konularda gerekli bilgiyi alr. Ayrca ortaklk talebinde bulunan kiinin kanun ve ynetmelikler erevesinde alp almad, gvenilirlii, projesinin faizsiz bankaclk ilkeleriyle uygunluu konusunda istihbarat almas yapar. Btn bu aratrmalar sonucunda projenin ilkelerine uygun olduu kanaatine varan banka, sz konusu iletmeci ile emek-sermaye ortaklna gider. Ortaklk szlemesinde projenin konusu, sresi, bankann katkda bulunaca sermaye miktan, bankann ortaklk srecinde yapaca ilemlerin cret karl olaca, krn paylalma oranlan, kast ve kusur durumunda sermayenin geri denmesi iin mteebbisin gsterecei teminatlarn miktar ve eidi, zarar durumunda tm zararn bankaya ait olaca, mteebbisin iin bandan sonuna kadar projeyle ilgili btn evraklar tam olarak tutup gerektiinde bankann incelemesine hazr bulunduraca vb. artlar yer alr[259]. Projenin sermayesini banka, yrtme sorumluluunu ise ynetici ortak sfatyla dier taraf stlenir. Proje sonuta kr ederse ilknce bankann balangta yatrd sermaye denir daha sonra kr anlalan oranda paylalr. Bazen bankann kr ve zarardan alaca pay ilgili lkenin ynetmelikleri erevesinde belirlenir. Trkiye'de faizsiz bankaclk yapmak zere kurulan FK'nn krdan alabilecei oran azam %20'dir[260]. Dolaysyla banka ayet kullandrd para ile kr etmise, ana paray ve krn en az %80'ini havuza iade eder ve en fazla %20'sini kendisine kr olarak alkoyan Hesap sahipieri yatrdklar parann miktar ve sresine gre havuzun sonucuna ortak kabul edilirler. Vade sonu geldiinde havuzdaki paraya bata yatrdklar paray ve ayet kr edilmise

paylarna deni alrlar. Baz durumlarda proje zarar da edebilir. Zarar, yatrd sermaye miktarn amamak kaydyla bankaya aittir. Ynetici ortan ise, emei boa gitmi olur. Bankann zarar havuza yansyacandan, bazen hesap sahiplerinin beklentisinin aksine dk kr pay ya da zararla da karlalabilir[261]. ada faizsiz bankaclkta uygulanan emek sermaye ortakl, fkh kitaplarndaki anlatlan eklinden bir ok ynden farkllk arz eder. Fkh kitaplarndaki mudrabe daha ok ikili ilikiye dayanr. Bir tarafta rabbu'1-mal veya sahibu'l-mal ad verilen sermayedar, dier tarafta mudrib ad verilen, emek ve deneyimini sermaye olarak koyan mteebbis yer alr. Dolaysyla sermayedar ve mteebbis genelde birer kiiden oluur. Mudribin bir messese oluturarak birden fazla tasarruf sahibinin birikimini bir araya getirme uygulamasna pek rastlanmaz[262]. Ayn ekilde sermayeyi pazarlamak suretiyle deerlendirme uygulamasna da rastlanmamaktadr. Zira sermaye genelde mudrip tarafndan ticarette deerlendirilir. Mudribin sermayeyi bakas araclyla yatrma dntrmesi yahut ticaret dnda baka alanlarda altrmas fkhta tartlmtr[263]. Kr-zarar paylam, ortaklk tasfiye edildikten sonra gereklemektedir. Gnmz faizsiz bankalar ise tasarruf sahiplerinin birikimlerini toplamak iin eitli kampanyalar yrtmektedirler. Bankalar birden fazla kiinin bir araya gelmesiyle kurulduu gibi sermaye sahipleri de binlerce kiiden olumaktadr. Sermaye sahiplerinin ortakla giri klar hareketlilik arz etmektedir; ayn anda lke veya dnyann bir ok yerinden yeni insanlar ortakla katlrken bir ok insan da hesabn ekerek ortaklktan ayrlmakta veya ortaklktaki paynda deiiklikler yapmaktadr. Bankalar sermayeyi genellikle bizzat kendileri yatrma dntrmeyip, ihtiya sahibi giriimcilere eitli yollarla pazarlamaktadr. Sermaye yalnzca alm-satmdan ibaret olan ticarette kullanlmayp tarm, sanayi ve hizmet gibi eitli alanlarda deerlendirilmektedir. Kr ve zararn tespit ve paylam belli dnemlerde yaplan hesaplamalara dayanmaktadr[264]. Ortaklklarda sreklilik esastr; kr-zarar paylamnn tasfiye esasna dayand bir mudrabe sisteminin, gnmz ekonomik artlarnda bankalar tarafndan srdrlmesi mmkn deildir. Bu nedenle fkh kitaplarnda anlatlar mudrabe ikili mudrabe, ada faizsiz bankalarn uygulad emek sermaye ortakl ise sreklilik zelliine sahip ok ortakl mudrabe olarak adlandrlmtr[265]. b. Emek-Sermaye Ortaklnn Banka ve Dier Ortaklar Asndan nemi Sermaye ortaklnn banka ve dier taraflar asndan nemine yukarda deinilmiti. Ayn zelliklerin bir ou mudrabe iin de geerlidir. Yukardakilere ek olarak, mudrabe iin u zellikleri de sralamak mmkndr. Bilgi, deneyim ve teebbs yeteneine sahip olup gelecek vadeden projeleri sermaye yoksunluundan dolay faaliyete geiremeyen kiilere, sz konusu projelerini hayata geirme frsat verir. Sermayedarn szlemedeki artlar dnda iin seyrine mdhe-le etme imkan olmadndan, bankann ilerine karma endiesi tayan kiilere hareket zgrl salar. htisas, i younluu veya personel yetersizlii nedeniyle her ortakla eleman grevlendiremeyen bankalara, sermayeyi bu yntemle deerlendirme olana verir. Bankann mdhele yetkisi olmadndan, ortakla girimeden proje ve sahibinin iyice aratrlmas zorunluluu vardr. Proje verimli gzkmyor ya da mteebbis bu iin stesinden gelmekten aciz veya ileride sorun karacak ahlk zelliklere sahipse banka ortakla girimekten kanr. Bylece sermayenin yanl ellerde, verimsiz projelerde heder olmasnn nne geilmi olur[266]. c. Emek-Sermaye Ortakl (Mudrabe) ve Girimcilik Sermayesi (Venture Capital) Trkiye'de 199O'l yllarda gndeme gelen yeni bir emek-serma-ye ortakl tr de Giriimcilik sermayesi {Venture Capital) dir. Giriimcilik sermayesinin mudrabe ynteminin Bat'daki farkl bir uygulamas olduuna dair grler vardr. Bu blmde giriimcilik sermayesinin tanm, tarihesi, uygulama biimi ve mudrabe ile ilikisi zerinde ksaca durulacaktr.[267] c1. Giriimcilik Sermayesinin Tanm, Tarihesi ve leyii Giriimcilik Sermayesinin Tanm: "Giriimcilik Sermaye-si"nin asl (ng.) "Venture Capital" dr. Trke'ye "Risk Sermayesi", "Kk Giriimci Sermayesi"; "Atim ya da Cesaret Sermayesi" gibi farkl ekillerde de evrilir. "Venture" szlkte, "ans, risk, tehlike tayan bir eylem, riskli ticar giriim" anlamna gelirken; "Venture Capital" deyimi "zellikle yeni ve riskli giriimlerin sermayelerine yatrlan

para, giriim sermayesi, cesaret sermayesi" diye ifade edilir[268]. Terim olarak; "ysni bir rn veya hizmet gelitirebilmek iin yeni fikirlere sahip, byme ve gelime imkn bulunan, kk veya orta boy iletmelere, faaliyete ve retime gemesi iin yaplan yatrm" eklinde tanmlanr[269]. Giriimcilik Sermayesinin Tarihesi: lk giriimcilik sermayesi irketinin, "Amerikan Aratrma ve Kalknma irketi'' (The American Research and Development Corporatin: ARDC) adyla 1946'da Amerika'da kurulduu bildirilmektedir. ARDC, Massachusetts Teknoloji Enstits ve Harvard niversitesi profesrleri ile baz Boston bankalarnn ortakl ile kurulmutur. 1960'h yllarda ynetimin destei ve 1978 ylnda risk sermayesi irketlerine getirilen vergi kolayl sayesinde ABD'de zel giriimcilik sermayesi irketlerinin says hzla artmtr. 1980 sonras giriimcilik sermayesi irketlerinin, zellikle ileri teknoloji gerektiren yatrmlarn finansmanna ynelmesi, ABD'nin dnya piyasalarndaki rekabet gcnn artmasnda nemli lde katks olmutur. ABD'deki uygulamalarn baarl olmas, giriimcilik sermayesinin dier lkelerde de uygulanmasna yol amtr. 1980'li yllarn banda Avrupa'da, zellikle de ngiltere'de gelimeye balam ve uluslararas bir nitelik kazanmtr. Bu gelime bir ok Avrupa lkesinin giriimcilik sermayesi irketlerini destekleyici politikalar yrtmesine neden olmutur. 1983 ylnda Brksel'de, Avrupa'da giriimcilik sermayesinin gelitirilmesi ve koordinasyonunun salanmas amacyla "'Avrupa Giriimcilik Sermayesi Birlii" (Eurepan Venture Capital Assoca-tion: EVCA) kurulmutur[270]. Trkiye'de giriimcilik sermayesi 1990'larda gndeme gelmitir. Konuyla ilgili ilk ynetmelik 1993'te yaynlanm[271] fakat o dnemde pek ilgi grmemitir. 1998'de yeni bir Giriimcilik (Risk) Sermayesi Yatrm Ortaklklar Ynetmelii yaynlanm[272] ancak bu kez de asgari sermaye artnn 500 milyar gibi bir rakamla snrlandrlmas bu alana yatrm yaplmasn engellemitir. 1999-2000 yllar arasnda faiz oranlarnn %30'lara dmesi sermaye sahiplerinin borsa ve giriimcilik sermayesi kurulularna ynelmesini salamtr. Bunu takiben Global Menkul Deerler, Vakflar Bankas ve Bankas tarafndan Trkiye'nin ilk giriimcilik sermayesi irketleri kurulmutur[273]. 2002 yl itibariyle Trkiye'de giriimcilik sermayesi veren dokuz kuruluun bulunduu bildirilmektedir. Bu kurulular unlardr: Ata Invest, Burhan Karaam Partnership, LAB, Superonline- Incuba TR, xir -Okyanux, Ko Bilgi Gurubu, Safron Private Equity Partners, TEB Porttakal[274]. Son yllarda giriimci irketlerle giriim sermayedarlarn bir araya getiren uluslararas etkin organizasyonlar ve alar gelitirilmitir. Amerikan Ulusal Giriimcilik Sermayesi Birlii (Amerikan National Venture Capital Association: NVCA), Avrupa Giriimcilik Sermayesi Birlii (European Venture Capital Association: EVCA); srail Giriimcilik Birlii (Israel Venture Association: IVA) ve ingiliz Giriimcilik Sermayesi Birlii (Biritish Venture Capital Association: BVCA) bu kurululardan bir kadr. Trkiye'de ise 1991 ylnda HM tarafndan, sermayesi Dnya Bankas (DB) kaynayla salanan. Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) kurulmutur. TTGV'nin kurulu amacnn Trkiye'nin teknolojik altyapsnn glenmesine katkda bulunacak giriimcilik sermayesi, teknoparklar ve teknoloji hizmet merkezlerinin kurulmasnda nclk yapmak oidu bildirilmektedir[275]. Giriimcilik Sermayesinin leyii: Giriimcilik sermayesi ynteminde balca taraf yer alr. Bunlar; giriimcilik sermayesi irketi, sermayedar ve mucit veya giriimcilerdir, ncelikle bir giriimcilik sermayesi irketi kurulur. Bu irketler genellikle abuk byme ve yksek krllk ihtimali olan proje ve fikirleri tahmin ve deerlendirme kabiliyetine sahip uzmanlar tarafndan kurulur. irket, tasarruflarn giriimcilik sermayesi yntemiyle deerlendirmek isteyen kii veya kurululara organizatrlk ve rehberlik yapar. Sermayeyi bankalar, emeklilik fonlar, sigorta irketleri, ticaret odalar, vakflar ve yerli ya da yabanc kiilerle finans kurulularndan salar. Sermaye toplanrken, herhangi bir faiz veya kr pay taahhdnde bulunulmaz. Sermayedarla karlkl gvene dayal sermaye kullanm szlemesi yaplr. Szleme, sermayenin kullanm sresini-ki bu sre genellikle iki ile on yl arasnda deiir- ynetim hizmeti karlnda irketin alaca komisyonu (genelde fonun % 2!s dzeyinde olur) ve elde edilecek krin hangi oranda paylatrlaca gibi konular kapsar. Szlemeler ounlukla elde edilecek krn % SO'i sermayadra, % 20'si irkete ait olaca kuraln ierir. Ortaklktan klar genelde belirli bir sreyle snrlandrldndan irket, riski ve zaman dikkate alarak yatrm havuzlar oluturur. Giriimci veya mucitlerin bavurulan incelendikten sonra yatrma elverili grlen fikir ve projenin hayata geirilmesi iin rn tutun-durma, byme ve iyiletirme aamalarnda sermaye desteinde bulunulmasna karar verilir. Herhangi bir projeye ml katk yaplrken, sz konusu projenin ileri teknolojiye dayal, yeni gelimelerle uyumlu, gelecek vadeden,

abuk byme ve yksek krllk zelliine sahip olmasna dikkat edilir. Giriimcinin desteklenmesi karar alndktan sonra irket, giriimcinin mevcut veya kuraca irketin hisse senetlerinin bir ksmn satn alr. Bundan sonra projeye konu mal veya hizmetin retilip pazarlanmas aamasna geilir. Bu aamada giriimcilik sermayesi irketinin tek arzusu, giriimci irketin baarl olmas ve bylece satn ald hisse senetlerinin pazar deerinin artmasdr. nk giriimcilik sermayesi irketinin kr, giriimci irketin hisse senetlerine yaplan yatrm ile bu hisse senetlerinin borsada satlmas sonucu salanan kazan arasndaki farktan oluur. Bu nedenle giriimcilik sermayesi irketi, giriimci irketin gelime aamasnda ml katknn yan sra bilgi, deneim ve ynetim desteinde de bulunur. Giriimcilik sermayesinin mant; paras olan irketlerin, fikri olan giriimci/ere ml destekte bulunmas ve yeni rn piyasada tutunduu taktirde elde edilecek kazancn paylalmas eklinde ifade edilebilir. Giriimcilik sermayesi uygulamasnn balca zelliklerini yle sralamak mmkndr: Giriimcilik sermayesi bir sermaye aktarm ekli olarak karmza kmakla birlikte, ierdii yksek risk unsuru ynyle dier finansman trlerinden ayrlr. Giriimcilik sermayesi yeni rnleri aratrma, gelitirme ve retimine balamak in gerekli sermaye eksikliklerinin karlanmasnda faizli borla finansman yerine, giriimcilik sermayesi katlmyla ortak olma yntemi eklindeki yeni bir sermaye aktarm biimidir. Giriimcilik sermayesi ynteminde uygun fikir, iyi i plan ve doru insana yatrm nem tar. Giriimcilik sermayesi, faiz oranlarnn dk olduu, ekonomide hzl ve yksek oranl deiimlerin yaanmad ve ikinci! sermaye piyasalarnn gelikin olduu ekonomilerde arlkl olarak nem verilen bir uygulamadr. Giriimcilik sermayesi yatrm, bir yatrm projesinin tad riske katlm ve ortaklk anlamnda olup, giriimci irkete kredi vermek yerine, hisse senedi karlnda yatrmlara sermaye aktarm eklinde gerekleir. Giriimcilik sermayesi yatrmlar, genellikle ok gen hatta henz kurulmam irketlere yaplmakta olup ama, byme srecini nceden yakalayarak gelecekte kazanmaktr. Giriimcilik sermayesi irketleri genellikle teknolojide veya rn gelitirmede, pazarlama, retim, finans ve ynetimde uzman ekipler tarafndan kurulur. Giriimcilik sermayesi uygulamasnn, giriimci snfn desteklenmesi, istihdam yaratlmas, vergi gelirlerinin artmas, lkeye gelimi teknolojilerin girmesi, uzun vadeli yatrma ihtiya duyulan projelerin finanse edilmesi, tl fonlarn deerlendirilmesi ve sermaye piyasalarnn canlandrlmas yoluyla lke ekonomisine olumlu katklar olur. Giriimcilik sermayesi sitemi ile giriimcilerin arl artar, yeni proje ve dncelerin hayata geirilme imkn doar. zellikle kk ve orta lekli iletmelerin yksek kredi maliyetleri nedeniyle iine dtkleri sermaye yetersizliinin giderilmesinde banka kredileri dnda alternatif finansman imkn salar[276]. c2. Giriimcilik Sermayesi ve Mudrabe likisi Giriimcilik sermayesi uygulamasn Amerika'da olduu gibi 1946 ile balatmak doru deildir. Zira giriimcilik sermayesi sonuta bir emek-sermaye ortakldr. Emek-sermaye ortakl dncesinin ise Hz. Peygamber (s.a.} ncesine kadar uzanan tarihi gemii vardr. slm'da sermayenin kredi yntemiyle (faizcilik) deerlendirilmesi yasaklandndan, mslmanlar sermayelerini ya bizzat kendileri ya da ticar ortaklklarla iletme yoluna gitmilerdir. Bu anlay sunucunda eitli ortaklk trleri gelitirilmitir. Bunlardan biri de mudrabedir. Daha nce de getii zere mudrabe, slm tarihinde youn bir ekilde bavurulan ortaklk eididir. Mudrabenin Ortaada Avrupa'ya Commenda adyia getii ve giriimcilik sermayesinin, Avrupa'ya Commenda adyla geen mudrabenin aa uyarlanm ekli olduu ileri srlmtr[277]. Giriimcilik sermayesi ile mudrabenin bir ok benzer ynleri vardr. ncelikle her ikisi de finans aletidir ama her ikisinin de faizle ilgisi yoktur; sermayenin ortakla dayal olarak deerlendirilmesi esastr. Dier ortaklklardan farkl olarak, zarar durumunda, giriimcinin emei dnda bir kayb olmaz; zarar sermaye sahibine aittir. Her iki ortaklk trnde de kr, taraflarn anlatklar orana gre belirlenir. Dorudan veya dolayl mudrabe ortaklklar kurulabildii gibi, ayn ekilde

giriimcilik sermayesi ortaklklar da kurulabilir. Bylece birden fazla sermayedarn parasn bir araya toplamak mmkn olduu gibi. bu sermayeyi ok sayda giriimciye aktarmak da mmkn olmaktadr. Her ikisi de uzun sreli ve riskli yatrm ortaklndan ibarettir. Bu nedenle sermayeyi kullanma sresinin uzun vadeli olmas, giriimcinin ok yi incelenmesi zorunluluu dourur. slm hukukular mudrabe ile ilgili grlerini ortaya koyarken zerinde durduklar konulardan bin de, iletmecinin (mudribin) toplad paray ancak hell yollarla deerlendirebileceidir. Giriimcilik sermayesi ortaklklarnda da bu duruma dikkat edildii taktirde, giriimcilik sermayesi uygulamasn*1 slm hukuku asndan meruiyeti konusunda phe kalmaz[278]. Dolaysyla mudrabenin snrlarnn rf ve din-ahlk kurallarla belirlendii, tek amacn kr olmad, iktisad ynn tesinde insann zorunlu ihtiyalarnn karlanmasnn hedeflendii ve meruiyet dayanan sosyo-ekonomik ynnn oluturduu; giriimcilik sermayesinin ise, Bat ekonomilerinde ortaya kt, yksek kr peinde koan macerac sermayedarlarn frsat bir yaklamla zor durumdaki yatrmclarn zayf noktalarndan istifade ederek ok nemli projeleri l fiyata kaptklar, bu yzden de akbabalar diye nitelendirilip hi sevilmeyen kiiler olduu gibi gerekelerle mudrabenin, giriimcilik sermayesi ile badamad grne katlmak mmkn deildir[279]. B. Ortaklk Ynteminin Fkhtaki Yeri Ortaklklar fkhta farkl alardan deiik ekillerde isimlendirilir: "Kullanm herkese ak olan mallar zerindeki ortakla" ibha irketi[280]; "ihtiyar veya gayri ihtiyar mlk edinme yollarndan biriyle meydana gelen ortakla" mlk irketi[281]; "iki veya daha fazla kimsenin sermaye, emek ve itibarlar ile birlikte i yapmak ve meydana gelecek kr veya zarar paylamak zere kurduklar ortakla" da akit irketi[282] denir. Akit irketi bal altnda ise, sermaye ortakl {irket-i emval), i ortakl {irket-i a'ml veya ebdn), kredi veya itibar ortakl {irket-i uch) ve emek-sermaye ortakl {mudrabe) yer alr. Faizsiz bankaclkta bu ortaklk eitlerinden sermaye ortakl ve emek-sermaye ortaklna bavurulur.[283] 1. Sermaye Ortaklnn Tanm ve artlar Sermaye ortakl {mreke); iki veya daha fazla ahsn belirli bir miktar sermaye koyarak, birlikte i yapmak ye meydana gelecek kr veya zarar paylamak zere kurduklar ortaklk eklinde tanmla-mr[284]. Fkhta sermaye ortaklnn sahih olmas iin ortaklar, sermaye ve krda bir takm artlar aranr. Ortaklar birbirlerinin vekili olacaklarndan, vekilde bulunmas gereken btn artlar tamalar gerekir[285]. Dolamdaki nakit paralar ile altn ve gm gibi kymetli madenlerden baslan paralarn ortaklkta sermaye olabilecei konusunda ittifak[286], ticaret eyasnn sermaye olmas konusunda ise gr ayrlk-liklar vardr. Hanef[287] ve Zahir mezhebi[288] ile bir rivayete gre Han-beller,[289] ister misl ister kyem olsun ticaret eyasnn mreke'de sermaye olamayaca grndedir. filer kyem mallarn sermaye olmasn caiz grmezken, misl mallarn sermaye olabilecei kanaatin-dedirler[290]. M!ikler[291], bn Eb Leyla (. 148/765) ve Evza'ye gre se, ister kyem ister misi olsun ticarete konu olan btn mallar ortaklkta da sermaye olabilir[292]. Taraflarn sermaye zerindeki haklarnn belirli olmas, sermayenin bakasnn zimmetinde bulunan bir bor olmamas, Krn anlamazla yoi amayacak ekilde belirli ve maktu' deil nisb {oransal) olmas fakihlerce ortaklkta aranan temel artlardandr[293]. 2. Sermaye Ortaklnn Fkhtaki Yeri Faizsiz bankalarn uygulad sermaye ortaklnn fkh ynden incelemesini u balklar altnda ele alacaz:[294] a. Bankann Sermayeyi irketleri Araclyla letmesi Faizsiz bankalar sermayeyi balca iki kaynaktan salar: Birincisi kurucu ortaklar; ikincisi tasarruf sahipleri. Kurucu ortaklarn oluturduu irkete A. ad verilmektedir. Faizsiz bankalarn dayand ortaklk ekli, fkh kitaplarnda geen ve tm fakihlerce ittifakla caiz grlen[295] inan ortaklyla byk oranda benzerlik gsterir[296]. nan ortakl fkhta; ki veya daha fazla kiinin ticaret yapmak ve kr anlatklar oranlarda paylamak zere bir mal zerinde kurduklar ortaklk eklinde tanmlanr[297] A de inan ortakl da altrmak ve oluacak kr paylamak zere belirli bir sermaye zerine kurulur. Bankalar da kurucu ortaklar ve tasarruf sahiplerinin sermayeleri zerine, bu sermayeyi altrmak ve oluacak kr ynetmeliklerin belirledii kurallar erevesinde paylamak zere kurulan irketlerdir.

A eklinde kurulan banka ile hesap sahipleri arasndaki hukuk iliki, mudrib-rabbul-mal ilikisidir. Banka z sermaye zerinde mlik, mevduat zerinde mudrib sfatyla vekil konumundadr[298]. Bankann mudrib sfatyla toplad sermayeye z sermayesini katarak yatrma dntrmesinin fkh durumuna gelince, slm hukukular taraflardan sdr olan irade beyanna bakarak hkm vermilerdir. Eer ortaklk, "mudribin diledii gibi amel edebilmesi zgrl" zerine kurulmusa Hanef ve Hanbellere gre mudribin kendi sermayesini mudrabe sermayesine kartrmas caizdir[299]. afi hukukular ise, mudribin mudrabe sermayesini kendi sermayesine katabilmesi iin, sermaye sahibinin ak izninin art olduunu ileri srerler[300]. Maliklere gre de mudrib mutlak mudrabe akdine dayanarak sermayeyi kendi sermayesine katabilir[301]. b. Bankann Sermayeyi Ortaklklar Yoluyla letmesi Mudribin bakalaryla sermaye ortakl kurup kuramayaca, kurduu taktirde hesap sahipleri ve dier ortaklara gre konumu, ortakln ynetim ve ileyiinde taraflarn yetkileri ile kr veya zarara katlma durumlar fkhta zerinde durulan konulardan bir dieridir. Fakihlerin genel kanaatine gre, sermayedarn onay olmadka mudribin bakalaryla mreke ortaklna gitmesi caiz .deildir[302]. nk mreke mudrabeden ayr ve onun stnde bir akttir. Mreke sermaye zerinde kurulan ortaklktr ki ortaklkta asloian da budur. Mudrabe ise, emek ve sermaye zerine kurulan ortaklk olup mrekeye gre ikinci derecede bir akttr[303]. Mudribe verilen iznin nitelii mezheplere gre deiir. Hanef ve Hanbel ulems "mudribin diledii gibi amel etmesi'1 zgrlne dayanan mudrabede. mudribin mudrabe sermayesi ile mreke ortaklna gitmesini caiz grrler. Ksni'ye gre, ynetici konumundaki mudribe "dilediin gibi hareket et" denilip bakasyla mudrabe veya mreke ortaklna gitmesi hususu aka belirtilmese dahi, mudribin sermayeyi bakasna mudrabe sermayesi olarak vermesi, bakasyla inan ortakl kurmas caizdir[304]. bn Kudme'ye gre ise, "mudribe dilediin gibi amel et denmedike mudrabe sermayesi ile mreke ortakl kuramaz"[305]. Bakalaryla ortaklklar kurarak sermayeyi yatrma dntrmek, ticaretin gereklerindendir. Ama kr olduuna gre mudribe "dilediin gibi amel et" eklinde verilen izin bakalaryla ortakl da kapsar. Ancak "dilediin gibi amel et" denmemise byle bir ortaklk caiz olmaz. afi fakihleri "dilediin gibi amel et'" eklindeki irade beyann yeterli grmeyip rabbu'1-mal'n ak iznini art komulardr[306]. nk onlara gre mudrabe sermayesi ancak ticaret yaplarak deerlendirilebileceinden "dilediin gibi amel et"' eklindeki genel yetki yalnzca ticareti kapsar[307]. Bankann elindeki sermayeyi bakalaryla ortaklklar kurarak iletmesi durumunda bankann konumu kurucu ortaklar, hesap sahipleri ve ynetici ortaklara gre deiir. Banka kurucu ortaklar asndan, bakasyla sermaye ortaklna giden kii, hesap sahipleri asndan se sermayeyi yatrma dntren mudrib durumundadr. Dolaysyla hesap sahiplerinin muhatab, ynetici ortaklk deil bankadr. Projeden elde edilen gelir veya meydana gelen zarar nce banka ile ynetici ortak arasnda daha sonra da mudrib konumundaki banka ile sermayedar konumundaki hesap sahipleri arasnda taksim edilir[308]. irketin daresini ynetici ortan yrtmesi karlnda hissesine den kr miktarndan fazla pay verilmesi durumuna gelince, Hanef ve Hanbe/'lere gre byle bir uygulama caizdir. Ksn bu konuda yle der: "Eer iin yrtlmesi ortaklardan birisinin sorumluluuna verilir o ortaa da krdan belli oranda fazla miktar belirlenirse caizdir. Kr aralarnda belirlenen artlara gre paylalr. Emek katksnda bulunan ortak hem sermayesinin hem de emeinin karlnda kr alr"[309]. bn Kudme ye gre ise, "1000 ve 2000 dirhemi oian iki kii toplam 3000 dirhemle ortaklk kursalar ve bu ortaklk 1000 dirheme sahip olan tarafn ii yrtmesi ve krn eit taksim edilmesi art zerine kurulsa caizdir. Kr alt hisse kabul edilip iki hisse sermayesinin bir hisse de almasnn karl olarak hisse, ii bilfiil yrtene verilir[310]. Zarar se taraflarn sermayesi orannda paylatrlr. Sermaye eitse zarar da eit, 1/3 ise zarar da 1/3 eklinde taksim edilir[311]. Mlik[312] ve a/nlere[313] gre ise, ortaklar arasnda kr veya zararda farkllk caiz deildir; taraflarn sermayeleri orannda paylalmaldr. Bu durumu ibn Rd yle izah eder: "Mliki ve filer kr zarara benzetmekteler; zararda farkll kabul etmedikleri gibi, krda da farkll kabul etmezler. Hanef ve Hanbel alimleri ise, m-rekeyi mudrabeye benzetirler. Mudrabede, mudribin hi sermaye katksnda bulunmakszn yalnzca emei karlnda farkl oranlarda kr almas caiz olduuna gre, byle bir durum mrekeye daha uygundur. Zira ortak hem sermaye hem de emek katksnda bulunmaktadr. Sermayesi karlnda ald kra ek olarak emei karlnda da kr almas caizdir[314]. c. Sermayenin Mlkiyetin Devriyle Sona Eren Ortaklk Yntemiyle letilmesi

Mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk, fkh kitaplarnda yer almayan ve daha nce de ifade edidii zere ilk kez XX. y. ylda Msr'da uygulanan yeni bir ortaklk yntemidir[315]. Konunun fkh ynn tahlile gemeden nce, faizsiz bankaclktaki uygulamasna tekrar deinmekte yarar gryoruz. Bankaclkta uygulanan bu ortaklk eklini ikiye ayrmak mmkndr: Birincisi, tanmaz mallar zerindeki ortaklk; ikincisi, tanr mallar zerindeki ortaklk. Tanmaz mallar zerindeki ortaklk daha ok bina yapm ve deerlendirilmesi zerinde gerekletirilir. Banka, sermaye yoksunluundan dolay naata uygun arsasn deerlendiremeyen kiilerle ortakla gider. Projenin finansmann banka salar, inas tamamlanan binalar sat veya kiralama yntemiyle deerlendirilir. Szleme gerei belli bir sre sonra banka, hisselerini dier ortaa devreder ve ortalktan ekilir. Tanr mallar zerindeki ortaklk ise araba, makine veya hastane ve atlye gibi i yerleri iin gerekli ara, gere ve ekipmann tedriki amacyla kurulur. Dolaysyla her iki uygulamann fkh durumu deiiklik arz eder. Tanmaz mallardaki ortakl banka asndan, mlkiyetin devrini, dier ortak asndan mlkiyetin zerine alnmas va'dini ieren sermaye ortakl {irket'l-inan) eklinde deerlendirmek mmkndr. Zira daha nce de getii zere, ticaret yapmak ve oluacak kn paylamak zere belli bir mal zerinde kurulan ortakla sermaye ortakl denilmektedir. Bu ortaklkta da ellerindeki sermayeleri le ticaret yapp kr etmek isteyen iki taraf vardr. Bankann sermayesi, projeye yatrmay va'dettii para, dier ortan sermayesi ise tanmaz maldr. Proje her iki ortan veya ortaklardan yalnz birinin katlm ile hayata geirilmektedir ki inan ortaklnda her iki ortan iin idaresine etkin olarak katlm art deildir[316]. Oluacak kr szleme esnasnda anlalan oranlarda paylalmaktadr. Bu ortakl fkh kitaplarnda ittifakla meru kabul edilen inan ortaklndan ayran tek unsur, taraflardan birinin sermayesinin nakit para olmamas ve hisselerin devrine ilikin va'di iermesidir. Hanef, afi ve Zahir fukahas ile Ahmed b. Hanbei'den nakledilen bir rivayete gre, inan ortaklnda taraflarn sermayelerinin nakit para oimas arttr[317]. Mliki fukahas ise nakit para dndaki mallarn da sermaye olabilecei kanaatindedir[318]. Para dndaki mallarn akit esnasnda para cinsinden kymeti belirlendii taktirde sermaye olabilecei grnde olanlar da vardr[319]. Bize gre bu gr gnmz artlarna daha uygundur. Szlemedeki mlkiyetin devriyle ilgi va'de gelince, ncelikle taraflar arasnda helli haram, haram hela! klmayan artlarn koulmas caizdir[320]. Burada da byle bir art sz konusudur. Her ne kadar fakihierin ounluuna gre va'd uhrev bakmdan balayc kazaen balayc deil se de,[321] taraflar kendi zgr iradeleriyle byle bir va'di ieren szleme yapmaktadrlar. Banka veya dier taraf bu va'de gvenerek bir takm sorumluluklarn altna girmektedir. Verilen va'de gvenilerek bir sorumluluun altna girilmi ise, bir ksm fukahaya gre bu va'd balayc hale gelir[322]. Dolaysyla mlkiyetin devri va'dini ieren irket szlemesinin caiz olduu grnden hareketle, gnmz faizsiz bankalarnn uygulad mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk uygulamasnn da bu erevede deerlendirilebilecei sonucuna ulaabiliriz. Tanr mallardaki ortakla gelince, burada iki ilem dikkati ekmektedir: Birincisi banka, bir mal satn alp mstakbel ortan kullanmna sunmakta ikincisi, szlemede, mterinin dedii her taksit sonrasnda -taksit orannda- maln mlkiyetine ortak olaca, son tak-sidin denmesiyle de tm mlkiyetin mteriye geecei art yer almaktadr. Bu akdin yeni ve caiz bir akit olduu konusunda ittifak eden ada fakihler, isimlendirme hususunda deiik grler ileri srmlerdir. Sm Hamd[323] ve e/-Heyt[324] ile Yahya smai/'e[325] gre, -sermayenin tm bankaya ait olmas artylabu bir mudrabedir. Mu-hammed Su'ye gre, muskt ve muzraa' benzeri bir akit olup onlara kyasla caizdir[326], ViVe gre ise mudrabe le balayp mlkiyetin devriyle sona eren mlk ortakldr[327]. Bizce de mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk, balangta mudrabe, sonuta mlkiyetin devri artn ieren mlk ortaklndan ibarettir. nk, akdin balangcnda mterinin maln sermayesine ortakl sz konusu deildir. Maln bankaya maliyeti ve kendisine teslimi srecinde her hangi bir sermaye katks yoktur. Bu aamada mala gelecek her trl zarar ve ziyan bankaya aittir. Banka, mal altrmak ve geliri anlalan oranlarda paylamak artyla mteriye teslim etmektedir. Kymeti para cinsinden belirlenen maln ortaklkta sermaye olabilecei grnden hareketle, bu mal mudrabe sermayesi kabul edilebilir. Maldan gelir elde edinceye kadar maln tm hak ve sorumluluklar bankaya aittir. Mteri mudrib sfatyla mal altrr. Mal gelir getirmeye balaynca gelirin bir ksmm mteri, emeinin karl olarak kendisine ayrr, dier ksmn ise bankaya taksit olarak der. Szlemede, denecek her taksit tutarnda maln mlkiyetine ortak olunaca kayd bulunduundan, mteri dedii her taksit sonras, dedii taksit tutarnca mala ortak olur. Bylece ortaklk mudrabeden mlk ortaklna dnr. nk mala gelebilecek her trl zarar ile maln menfaatleri zerinde iki taraf paylan orannda ortak hale gelmilerdir. Son taksitin denmesiyle maln tm mlkiyeti mteriye geer ve bylece ortaklk sona erer. Ortaklktaki sermayenin yaps ve mevcut artlara gelince, tanmazlar blmnde varlan fkh sonucun burada da aynen geerli olaca kanaatindeyiz. nk bu akitte de hile aldatma vb. akde zarar ve-ren unsurlar olmad gibi taraflar anlamazla drecek unsurlar da iermemektedir.

Murabahaya ynelik eletirilerin giderilmesi ve faizsiz bankaclk sisteminde herkesi tatmin edici bir murabaha ynteminin yerlemesi iin ya daha nce murabaha blmnde ele aldmz ve meruiyeti hususunda ekincelerimizi belirttiimiz artlardan vazgeilmeli ya da murabaha, mlkiyetin devriyle sona eren ortaklk yntemi erevesinde uygulanmaldr.[328] 3. Emek-Sermaye Ortaklnn (Mudrabe) Fkhtaki Yeri slm hukukunun btn klasik kaynaklarnda yer alan mudrabe, fakihlerin zerinde ittifak ettii ortaklk eitlerindendir. Ondokuzuncu yzyln ortalarndan itibaren slm lkelerinde balatlan hukuktaki batllama hareketleri sonucunda, klasik kaynaklardaki bir ok hukuk dzenleme terk edilmi olmasna ramen -Trk Borlar Hukuku dahil[329] bir ok lkenin yeni hukuk sisteminde mudrabe yerini korumutur[330]. Mudrabenin yalnzca slm dnyasndaki hukuk sistemlerini deil Ortaa'da Bat hukukunu da nemli lde etkilediine ilikin grler Batl hukukular tarafndan dile getirilmektedir. ngiliz hukuku tarihisi Holdsworth'a gre, "Mudrabe 1391 ylnda slm hukukundan etkilenilerek ngiliz hukukuna Commenda adyla girmitir. Dnemin ngiliz ynetimi, Kilisenin de destei ile faizciliin yasaklanmas konusunda ok sert nlemler alm bunun zerine bir ksm hukuk ve din adam faize k yolu bulabilmek iin eitli hukuk hileler retmilerdir. Vaktinde denmeyen borlar iin gecikme cezas alnmas, fkha Semerkand'l hukukularn soktuu ileri srlen Bey"; bi'l-uef ve Bey' bi'Hstill bu hilelerden bir kadr''[331]. Ahmed Si-rc a gre, vaktinde denmeyen borlar iin gecikme cezas alnmas eklindeki cezai art uygulamas bat hukukuna, fkh kaidesi olduu ileri srlen ve Suyt'nin (. 911/1505) el-Ebh ve'n-nezir adl eserindeki faiz cezalarda deil akitlerde cereyan eder[332] ifadesinden gemitir.[333] Hieli zm yntemlerinin Kilise tarafndan kabul grmemesi zerine, sermayesini faizsiz yntemle deerlendirmek isteyenlere bir k yolu olarak 1391 ylnda sermayedarn da riske (el-muhtara) ortak olduu emek-sermaye ortakl kanunu karlmtr. Byle bir uygulamann meru grlmesinin temelinde ise risk ortakl yatmaktadr. Schacht'a gre, bu kanun sebebiyle "mohatra" kelimesi Arapa "el-muhtara" dan Latince'ye gemitir[334]. Holdsworth'a gre, Ortaalarda bata ngiltere ve talya olmak zere btn Avrupa lkelerinde mudrabe anlayna dayal eitli ortaklk yntemleri yaygn olarak uygulanmtr. Udovitch'e gre ise, slm hukukundan geme ihtimali daha yksek olsa da Commenda'nm Ortaa'da ncelikle talya'da ortaya kp daha sonra btn Avrupa'ya yaylmas konusunda Roma hukukunun etkisi gz ard edilemez[335]. Gnmzde mudrabe, faizsiz bankaclk sistemi sayesinde bata slm lkeleri olmak zere bir ok lkenin hukuk sistemine dahil olmu ve gnlk ticari hayatta uygulanr hale gelmitir.[336] a. Mudrabenn Tanm Dayana ve artlar Mudrabe; "d-r-b" kknden gelir. Darabe, szlkte; "vurmak, arpmak, kartrmak, hareket etmek, gitmek, yola kmak, ticaret veya sava iin yurttan ayrlmak" anlamlarna gelir[337]. Bu kelime Kur'an'da "f" harf-i cer'i ile "yola koyulmak, sefere kmak" anlamnda kullanlmtr[338]. Emek sermaye ortakln Irak hukukular mudrabe, Hicaz hukukular ise "mukrada" olarak isimlendirmilerdir. Bu isimlendirmede "hareket etmek, gitmek, yola kmak" anlammdaki "d-r-b" ile "bir paray kesip btnden ayrma, dn verme, kredi verme" anlamndaki "k-r-d" fiilleri etkili olmutur. letmeci ticaret amacyla yer yznde sefere kt iin mudrabe, sermaye sahibi sermayesinden bir blm ayrd ve iletmecinin kazancndan bir parasn ald iin de mukrada denmitir[339]. Mudrabe iin fkhta eitli tanmlar yaplmtr[340]. Tariflerde kk ayrntlar dnda nemli fark yoktur. Dolaysyla mudrabeyi; "ticaret yapmak ve oluacak kr anlalan oranda paylamak zere iki taraf arasnda kurulan emek-sermaye ortakl" eklinde tanmlayabiliriz. Mudrabe "d-r-b" kknden tredii iin Kur'an'da ticaret veya baka maksatla gezip dolamaktan sz eden ve iinde "dr-b" kknden kelimelerin getii ayetler mudrabeye deiil olarak ileri srlmtr[341]. Sz konusu ayetlerin mealleri yledir: Ey man edenler! Sizler nkr eden ve yer yznde sefere kan...gibi olmayn[342]. Ey m'minler! Allah yolunda savaa ktnz zaman iyi anlayp din-/eyn...[343]. "Yeryznde sefere ktnz zaman kfirlerin size ktlk etmelerinden endie ederseniz, namaz ksaltmanzda bir saknca yoktur.[344] Seferde iken banza lm musibeti gelmi ise sizden olmayan baka iki kii (ahit olsun)[345]. Yukarda meali verilen ayetlerle irtibatlandrhp mudrabeye deli gsterilen dier bir ayet ise udur: Rabbinizin ltuf ve keremini aramanzda sizin iin bir gnah yoktur[346], Mudrabenn meruiyetini yukardaki ayetlere dayandranlarn grlerinde biraz zorlama olduu anlalmaktadr. Oysa fkhta akit serbestlii vardr; belli lkelere uymak, temel yasaklan hlal etmemek kaydyla insanlarn her trl ticar faaliyete

girimesi, farkl yap ve ileve sahip ortaklklar kurmas tabi karlanm hatta tevik edilmitir. Mudrabenin meru grlmesinin temelinde, slm hukukunun akitlerle ilgili yasaklarn ihll edici bir unsuru ermemesi ve insanlarn ona teden beri duyduklar ihtiyacn yatt bir gerektir. Bu ihtiyatan dolay mudrabe, hem Hz. Peygamberden nce[347], hem Hz. Peygamber dneminde hem de Hz. Peygamber'den sonra tarihin hemen her dneminde kendisine ba vurulmu bir ortaklk trdr[348]. Meruiyeti konusunda da ittifak edilmitir[349]. Mrekede de aranan artlarn tm mudrabede da aranr. Mu-drabede esas olan iletmecinin sermayeyi diledii zaman kullanabilmesi olduundan, iletmecinin rahat hareket edebilmesi iin sermayenin kendisine teslim edilmi olmas da art klnmtr. Sermaye sahibi sermayenin kendi kontrolnde bulunmasn art koarsa byle bir art sahih olmaz, aksi durumda mudrabe fasit olur[350]. ada faizsiz bankalarn uygulad emek-sermaye ortakln iki adan ele almak mmkndr. Birincisi, bankann mudrabe sermayesini dorudan kendisinin iletmesi, ikincisi bankann mli araclk rolyle mudrabe sermayesini giriimcilerle ortaklklar kurarak iletmesi. Daha nce de temas edildii zere, birinci tr uygulama ada mellifler tarafndan ikili mudrabe ikinci tr uygulama ise, ok ortakl mudrabe olarak isimiendirilmektedir. Biz de konunun fkh ynn incelerken bu ayrm ve isimlendirmeyi dikkate alacaz.[351] b. kili Mudrabenin Fkhtaki Yeri kili mudrabede ortaklk rabbu'1-mal ile mudribin oluturduu iki taraf arasnda gerekleir. Genelde taraflar tek kiiden olusa da, bazen mudrib bazen rabbu'!-mal bazen de her iki taraf fazla kiiden oluabil m ektedir. Dolaysyla bir kiiden oluan mudribin birden fazla kiinin sermayesini bir araya getirerek yatrma dntrmesi ikili mudrabe kabul edilebilecei gibi, bir sermayedarn birden fazla mu-dribie ortaklk kurmas da ikili mudrabe kabul edilir. Bankann birden fazla hesap sahibinin sermayesini mudrib sfatyla bizzat kendisinin altrmas ikili mudrabe olduu gibi, sermayedar sfatyla birden fazla giriimci ile mudrabe ortaklna gitmesi de ikili mudrabe kapsamnda ele alnr[352]. Normal mudrabe akdinde bulunmas gereken artlan tamas kaydyla, iki kii arasnda kurulacak mudrabenin cevaz konusunda fakihler arasnda her hangi bir ihtilaf yoktur. Taraflarn birden fazla kiiden olumas, farkl kiilerin sermayelerinin kartrlmas hususunun fkhtaki yeri ise klasik kaynaklarmzda tartlan konulardandr. Ancak bu hususlarn bir ksm sermaye ortaklnn fkhtaki yeri blmnde ele alnd bir ksm da bir sonraki blm olan ok ortakl mudrabenin fkhtaki yeri bahsinde ele alnacandan -tekrardan kanmak iin- yukarda anlatlan ekilde gerekletirilecek ikili mudrabenin caiz grldn belirtmekle yetiniyoruz.[353] c. ok Ortakl Mudrabenin Fkhtaki Yeri Taraflar sermaye sahipleri, banka ve giriimcilerden oluan ortakla ok ortakl mudrabe ad verilir. Mudrabenin bu trnde gerek sermaye sahipleri gerekse giriimciler birden fazla kiiden olumaktadr. kili mudrabede taraflarn says birden fazla olsa da aralarndaki hukuki iliki sermayedar - mudrib ilikisinden ibarettir. ok ortakl mudrabe se, tarafn oluturduu ortaklktr. Ortakln bir tarafn hesap sahipleri asndan mudrib, mteebbisler asndan sermayedar konumundaki banka, dier tarafn ise, sermaye sahipleri ile giriimciler oluturmaktadr. Dolaysyla ok ortakl mudrabede ikili mudrabeden farkl olarak, mli araclk yapan organizatr banka yer almaktadr. Bu da gstermektedir ki, ok ortakl mudrabe bir ksm ynleriyle fkh kitaplarnda anlatlan ikili mudrabeden farkldr[354]. ok ortakl mudrabeyi ikili mudrabeden ayran en nemli hususlar; havuz sistemi, ortakln sreklilii ve bankann organizatr konumudur.[355] c1. Havuz Uygulamas ve Fkhtaki Yeri Havuz uygulamasndan kast, faizsiz bankann hesap sahiplerinin sermayelerini ortak bir havuzda toplamasdr. Havuz sistemi, ok ortakl mudrabenin en nemli zelliklerinden birini oluturur. kili mu-drabede sermayenin kartrlmas sorunuyla pek karlalmaz. nk bir taraf sermayesini dier taraf da bilgi, deneim, ve emeini koyarak ortakla giderler. ok ortakl mudrabede banka snrsz sayda sermaye sahibi ile muhatap olmaktadr. Fukaha ikili mudrabeden bahsederken sermayenin kartrlmas konusuna da deyinmitir. Fu-kahann bu konudaki gr ada faizsiz bankalardaki ortak havuz sistemi konusuna k tutucu mahiyettedir. Sermayenin kartrlmasnn hukuk durumu konusunda ileri srlen grleri iki balk altnda ele almak mmkndr.

Birinci gr: Fakihlerin ortaklklara ilikin grlerini gnmze aktaracak olursak, sermayenin ortak havuzda toplanmas caiz deildir. Ancak hesap sahiplerinin, bu konuda ak veya kapal izinleri bulunursa o zaman caiz olur. Hanef, afi ve Hanbel mezhebi fakih-lerinn grleri genelde bu dorultudadr[356]. kinci gr-. Mutlak akit gerei sermayenin ortak havuzda toplanmas caizdir, ayrca bir izne gerek yoktur. Bu gr Maklere aittir. Mdeuuenede "elinde mudrabe sermayesi ile z sermaye bulunan ancak deerlendirme srasnda hangisine ncelik verecei konusunda tereddd eden kiinin, hangi yntemi takip etmesi gerektii" seklindeki soruya verilen cevap yledir-. Doru olan, her iki sermayeyi kartrp ticarette deerlendirmesidir[357]. Grld zere, fukaha ikili mudrabede bile sermayenin kartrlmas konusunu tartm baz ekincelerle de olsa bir takm artlarla cevaz noktasnda gr bildirmilerdir. Oysa ok ortakl mudrabenin en bariz zeii havuz sistemidir. nk ok ortakl mudrabe ok saydaki birikimcinin tasarruflarn bir araya getirerek tek bir sermaye oluturmak ve bu sermayeyi planl bir ekilde "yatrma dnmek zere kurulmaktadr. Yksek meblalarda sermaye gerektiren projelerin gerekletirilmesi ve toplanan sermayenin iktisad hayatn gerekleri dorultusunda iletilmesi iin ortak havuz sistemi olmazsa olmaz artlardandr. Sermaye sahipleri bankada katlma hesab atklarnda birbirlerinin orta haline gelirler. Bu ortaklk birbirlerinin dorudan karlkl mukaveleleri sonucu deil, bilgi ve onaylar dorultusunda bankann sermayelerini ortak havuzda toplamas sonucu oluur. Havuzdaki her bir hesap sahibine ait para, bizzat yatrmda kullanlsn kullanlmasn, havuzun destekledii projelerin kr veya zararndan pay orannda etkilenir[358]. c2. ok Ortakl Mudrabenin Sreklilik zellii ve Fkhtaki Yeri ok ortakl mudrabenin bir dier zellii de sreklilik arz etmesidir. Banka mli arac sfatyla faaliyetine devam ederken, giriimci ve hesap sahiplerinden oluan ortaklar srekli deimektedir. nk katlma hesaplar giri klara daima aktr. Bir ksm hesap sahibi bankadaki hesabnn tmn ekerek ortaklktan ayrlrken dier bir ksm, ya hesabndaki parann bir ksmn ya da payna den kr ekerek ortaklktaki pay zerinde deiiklik yapar. Ortakln bir tarafn oluturan banka ise, hesap sahiplerine ana sermayelerinin bazen tmn, bazen bir ksmn bazen de yalnzca payna den kr deyerek faaliyetine devam eder. Konunun bu yn de slm hukukular tarafndan tartlmtr. Varlan sonular yle zetlemek mmkndr: Birinci gr: Hanefiere gre kr ana sermayenin gvencesidir. Mudrabe sona ermeden krdan bir miktar tahsil edilmi, daha sonra da zararn varl anlalm ise, tahsil edilen kr geri istenir. Ortaklk sona erince nce ana sermaye hesaplanr -ayet varsa- ak, kapatlman sonra arta kalan miktar ortaklara kr olarak datlr[359]. Hanenere ait bu grten hareketle faizsiz bankaclkta ortaklk sona ermedike krn ekilemiyecei gr ileri srlmtr. nk bankaclkta ekilen krn geri alnmas ok zordur[360]. ikinci gr: Kr datm yapld taktirde ortaklar dilerse balangta belirlenen kurallar erevesinde ortakl devam ettirir dilerse sona erdirirler. Ortaklk devam etmek kaydyla kr datm yaplabileceinden hesap sahiplerinden dileyenin, kr payn almasnda bir saknca yoktur. Bu dncede olanlara gre, kr ortaklarn hakk olduundan hesaplarna tahakkuk eden kn diledikleri an ekme veya ortalkta brakma hakkna sahiptirler. Ortaklar paylarna den kr ektikten sonra ortaklkta bir zarar sz konusu olursa, daha nce ekilen kr pay geri talep edilemez. nk bir nceki dneme ait olarak tahakkuk eden kr taraflarn ittifakyla datlm, sahiplerinin mlkiyetine gemitir. Krn hesaplanp datlmas bir nceki akdin sona erip yeni bir akdin balad anlamna gelir. Her akit bal bana bir hkm ifade edeceinden, bir sonraki akitten doan zarar bir nceki akde hamledilemez. Hanbel,[361] Zahir[362] ve Zeydiyye[363] mezhebi fakih-leri bu grtedir. Ortaklarn hesaplarndaki parann tmn veya bir ksmn ekmesi halinde meydana gelecek durumun fkh hkmne gelince, daha nce de getii zere bankalarn, mudilerden gelen paralan topladklar ortak havuzlar 30, 90, 180, 360 gn ve daha uzun vadeli olmak zere gruplardan olumaktadr. Hesap amak isteyen kii, sermayesini bir yllk havuza yatrmsa bu havuzdaki toplam parann bir yl ierisindeki kr ve zararna ortak kabul edilir. Dolaysyla ayet hesabna tahakkuk edecek krdan yararlanmak istiyorsa, yatrd havuzun sresinin bitimini beklemek durumundadr ki bu durum hesap czdannda belirtilir. Czdanndaki hesabn ileyii ile ilgili kurallar, bankann sermaye sahibine kotuu artlar olarak kabul edilir. Eer hesap sahibi bu artlan kabul ediyorsa -ki parasn yatrp szlemeyi imzalamakla bunu kabul

etmi saylr- bu bir sreli ve balayc mudrabe olmu olur. Kr ve zararn belirlenebilmesi asndan parann yatrld srenin banka tarafndan bilinmesi gerekir. nk banka havuzdaki parann kr veya zararn hesaplarken parann miktar ile havuzda kald sreyi dikkate alr[364]. Burada yle bir soru akla gelebilir: Bir kiinin sermayesi karlnda gelir elde edebilmesi iin ortakla yatrd parann bizzat altrlmas m yoksa iletmeci konumundaki ortan tasarrufu altnda bulunmas m nemlidir? Ksn, i ortaklnda taraflarn krdan pay almalar ile ilgili olarak "i ortaklnda kr hak etmek bizzat emein varlna deil emein szlemede art koulmu olmasna baldr" der[365]. Reml'nin eserinde ise; eer sermayedar sermayesinin bir blmn kr veya zarar belli olmadan ekerse ortaklktaki sermayesi kalan miktarla snrl hale gelir. nk sermayedar ektii ksm mudribin elinde brakmamtr. Bu sebepten dolay balangta sermayeden ksm gibi kabul edilir ifadesi yer alr[366]. Ksn'nin i ortaklnda krn hak edili kural ile ilgili grn sermaye ortaklna uyarlayan ada fakihler sermayenin kr hak edebilmesi iin mudribin tasarrufu altnda olmas gerektii sonucuna varmlardr. Bu konuda el-Heyt ve Muhammed es-Savv'nm grleri yledir: ''Sermaye ortaklnda kr hak etmenin art bizzat sermayenin kendisinin geiir getirmesi deil, mudrib ister altrsn ister altrmasn akit gerei sermayenin mudribin tasarrufunda bulunmasdr. ortaklnda ortaklardan biri bilfiil almad halde kr hak ediyorsa, mudrabe ortaklnda da kr bizzat kendisinden hsl olmasa da mudribin tasarrufunda yatrma hazr halde braklan mal, kr hak eder"[367]. Havuzun sresi dolmadan parasn eken hesap sahibi ise, vade sonunda havuzdaki sermayeye tahakkuk edecek krdan mahrum kalr. nk sermaye belirlenen sre sonuna kadar mudribin tasarrufunda braklmamtr.[368] c3. Arac Konumdaki Bankann Fkh Durumu ok ortakl mudrabenin en nemli zelliklerinden birisi de, ortaklardan biri durumundaki bankann hem sermayenin toplanmas hem de iletilmesinde tek yetkili sfatyla arac konumda olmasdr. Bu ortaklk trnde, mteebbislerle sermaye sahipleri birbirleriyle dorudan muhatap olmamakta bu levi banka yerine getirmektedir. Bankann, araclk grevini yaparken, hesap sahiplerinden mudrib sfatyla toplad sermayeyi kendisi yatrma dntrmeyip mudrabe sermayesi olarak, sermayedar sfatyla mteebbislere aktarmasnn fkh durumu ile bankann alaca sfat fkh asndan nem arz eder. Mudribin yalnzca akdin verdii yetkiye dayanarak sermayeyi mteebbisler araclyla deerlendirmesinin caiz olmamas gerektii gr leri srlmtr. nk sermayedar mudribe gvenerek parasn yatrmtr. Bakasyla yaplacak ikinci bir mudrabe otakl. sermayenin gelirine mudrib dnda bakasnn da ortak olmas sonucunu dourur ki bu ancak sermayedarn iznine baldr[369]. Sermayedarn, diledii gibi sermayeyi altrma veya bakalaryla ortaklk kurma konusunda mudribi serbest brakmas halinde mudribin ikinci bir kiiyle mudrabe ortaklna gitmesinin cevaz) konusunda ittifak vardr. Bu konuda Hane//erle bir rivayete gre Ahmed b. Hanbel genel izni yeterli grrken[370] afi, Mliki fakihleri ile baka bir rivayete gre Ahmed b. Hanbel, ak iznin gerekli olduunu ileri srmlerdir[371]. Bankann fkh durumuna gelince, fkh kitaplarnda anlatlan mu-drabenin ada faizsiz bankacla emek-sermaye ortakl eklinde uyarlanmas teklifini ilk gndeme getiren Abdullah el-Arab'ye[372] gre, hesap sahipleri rabbul-mal, mteebbisler mudrib, banka ise hesap sahipleri asndan sermayeyi bakas araclyla altrma yetkisine sahip mutlak mudrib, mteebbisler asndan sermayedardr[373]. Ancak Hamd, bir tarafn hesap sahipleri bir tarafn mteebbisler bir tarafn da bankann oluturduu ok ortakl mudrabe-nin fkh kitaplarnda anlatlan ikili mudrabe ile uygunluk tamad kanaatindedir. Ona gre, hesap sahipleri sermayedar, mteebbisler mudrib. banka ise, sermayesini deerlendirmek isteyenlere hizmet sunan ecir-i mterek konumundadr[374]. argu ise, Hamd'un grne benzer bir ekilde yle demektedir: "Banka tasarruf sahiplerinden sermayeyi emaneti sfatyla toplar; kendisi bizzat yatrma dntrmesi durumunda mudrib sfatn alr. Mteebbislere sermaye destei salad durumda ise cretli vek olur"[375]. Hamd ve argu bankay cretli vekil konumunda kabul ederken mudrabe sermayesinin bankann tazmin sorumluluunda olduu grnden hareket ederler[376] ki Muhammed Bakr es-Sadr da, kendi istei ile kabul edip, szlemeye ekledii taktirde bankay mudrabe sermayesinin tazmininden sorumlu tutar; hatta faizsiz bankacln gelecei iin bunu gerekli grr[377]. Dier hemen tm ada fakihler el-Arab'nin grnden hareketle bankann, sermayeyi bizzat kendisinin yatrma dntrmesi durumunda mudrib; mteebbislerle hesap sahipleri arasndaki organizatrlk yapmas durumunda ise, hesap sahipleri asndan mudrib, mteebbisler asndan sermayedar konumunda olduu grnde birlemektedirler[378].

C. Ortaklk Ynteminin Fkhtaki Yeri Hakknda Genel Deerlendirme Fkh kitaplarnda her ne kadar ikili ortaklklar zerinde durulmu ise de, gnmzde uygulanan oklu ortaklk uygulamalarna k tutacak konularn da tartld grlmektedir. Taraflarn saysna baklmakszn, ilke olarak nimet ve klfet paylam zerine kurulan ortaklklar -konusu meru olmak artyla- fkhta caiz grlmtr. Sermayenin nakit para veya mal olmas, taraflarn hak, yetki ve sorumluluklarnn snr, ortakln kapsam, sresi, vb. konularda ise deiik grler vardr. Ancak btn tartmalarn esas, ynetici ortak ve sermaye sahiplerinin haklarnn korunmas ve anlamazla yol aacak kapal noktalarn braklmamas zerinde cereyan etmektedir. Gnmzde sermaye sahipleri, banka ve letmecilerin hak, yetki ve sorumluluklarn ilgili lkelerin kanun ve ynetmelikleri belirlemektedir. Zira bir ok alanda olduu gibi ortaklklarda da kurumlamaya gidilmi ve fkhtaki ortaklklarn bir ou gnmz lkelerinin ticaret hukukunda yer almtr. Bankalar da birer ticar irket olup bu kanunlar erevesinde kurulmaktadr. Dolaysyla taraflarn hareket alanlar snrldr. Mesel, fkhtaki ortaklk sermayesinin para veya ayn mal olmas tartmas artk sona ermi, kanunlar nakit sermaye ile birlikte ayn mallarn da sermaye olabilecei kuraln getirmitir. Ortaklk sermayesinin z sermaye ile kartrlp kartrlamayaca konusu, z sermayenin ortaklk sermayesine kartrabilecei hkm ile tartma d kalmtr. Taraflarn kr ve zarardan paylarna den oranlar ise ilgili ynetmeliklerce belirlenmektedir. Bankalar bu kanun ve ynetmelikleri bilerek faaliyete baladklar gibi, hesap sahipleri de bankaya parasn yatrrken bunlardan haberdar olduklar varsaylmaktadr. nk mdiye hesabn al esnasnda, yatrd parann hangi artlarda deerlendirileceini aklayan hesap czdan verilir. Dolaysyla tasarruf sahibinin katlma hesaplarna para yatrmas, yatrlan parann, kanun ve ynetmelikler erevesinde banka tarafndan istenildii ekilde deerlendirilebileceini kabul ettii anlamna gelir. nemli olan bu kanun ve ynetmeliklerin hakszlk ve anlamazlklara yol aacak hkmler iermemesidir. Fkh kitaplarndaki ortaklklarla ilgili kurallarla, gnmz faizsiz bankalarnn uymakla ykml klnd kurallar mukayese ettiimizde, faizsiz bankaclkta belirlenen kurallar erevesinde uygulanacak ortaklk ilemlerinin fkh asndan bir saknca dourmayaca sonucuna varabiliriz.[379] III. KRALAMA (CRE) Belirli bir menfaatin belirli bir bedel karlnda satlmasna kiralama denir[380]. Menfaatin kayna insan olabilecei gibi tanr veya tanmaz mal da olabilir. Bankaclkta balca iki tr kiralama yntemi ne kar: Birincisi kasa kiralama, ikincisi finansal kiralama (FK)-Bu blmde kasa kiralama ve FK, uygulama biimi ve fkhtaki yerleri bakmndan ele alnacaktr.[381] A. Kasa Kiralama (Emanet Kabul) 1. Kasa Kiralamann Tanm ve Bankaclktaki Uygulamas Kasa kiralamann tanm: Bankann belirli bir cret karlnda kasa dairesindeki kiralk kasalardan birinin kullanm hakkn bakasna devretmesine kasa kiralama ad verilir[382]. Kasa kiralamann bankacktaki uygulamas: Kasa kiralamann ilk rnekleri orta adaki sarraflara kadar uzanr. Para veya baka kymetli mallan bulunup da alnma veya kaybolmasndan korkanlar, bu mallan korumak ve geri vermek zere sarraflara emanet brakyorlard. Sarraflar da bu ilem karlnda belli bir cret alyordu[383]. ada anlamda bankalarn kurulmasyla deerli eyalarn cret karl korunmas ilemi, kiralk kasa hizmeti ad altnda bu bankalarda da devam etti. Bankalar bu ilem iin kasa dairesi ve bu dairede kullanma hazr kasalar bulundurmaya baladlar. Her kasann deiik iki anahtar olup anahtarlardan biri -ki salondaki tm kasalara uyan ortak anahtardr- bankada, dieri ise kiracda kalr. Kirac belirli saatlerde yannda kimse bulunmakszn, kasasnn bulunduu blme girer ve diledii ilemi yapar. Banka yangn, deprem vb. felaketlerde emanetleri kurtarma veya kasalarda kanunlara aykr eylerin saklandna ilikin, yarg karar yahut tehlikeli maddelerin bulunduu phesi gibi zorunlu haller dnda, kasay aamaz. Anahtarn rneini bakasna veremeyecei gibi, kirac veya vekili dnda hi kimseye kasay atramaz. Bankann kasadaki emanetleri korumak veya kurtarmak iin her trl tedbiri alma yetki ve sorumluluu vardr. Kiralk kasa hizmetinin kirac ve banka asndan bir takm yararlar vardr. Kirac asndan en nemli yaran, bakasnn bilmesini istemedii deerli eya veya kymetli katlarn gizlilik ierisinde, gvenli bir ortamda koruma imkann elde

etmi olmasdr. Kiralk kasa hizmetinin banka asndan nemli bir getirii yoktur. Ancak banka bu sayede, tasarruf sahiplerinin gvenini kazanm ve bylece tasarrufla-r'n kendisi araclyla deerlendirmelerine zemin hazrlam olur. Kiralk kasa hizmeti szlemesi banka ve kiracy bir takm ykmllkler altna sokar. Bu szleme ile banka, kasay kiracnn kullanmna hazr halde tutmak, gizliliini muhafaza etmek, her tr tehlikeye kar korumak ve bunun iin her tr tedbiri almakla ykmldr. G ve iradesini aan durumlar dnda, kasadaki mala gelecek zarar ve ziyandan banka sorumludur. Kiracnn sorumluluu ise kira cretini zamannda demek, kasann anahtarn korumak ve akdin bitiminde bankaya iade etmek, bankaya giri klarda belirlenen srelere uymak vb. szlemede belirlenen kurallara uygun hareket etmektir[384]. 2. Kasa Kiralama Szlemesinin Fkhtaki Yeri Kasa kiralama, hukuk adan eitli ekillerde yorumlanmtr. Emnet ve koruma amac tad dncesinden hareketle Ali el-B-rd, bu akdin vedia' ve icre hkmlerini kapsad grndedir[385]. Semha KaJybi'ye gre kiralk kasa hizmeti szlemesi, ada ticar hayatn ortaya kard, fkhta rnei bulunmayan yeni bir akittir. Vedia' deildir; nk banka kasadaki maln ieriini bilmemektedir. cre deildir, nk kirac kasadan diledii ekilde yararlanamamaktadr[386]. Hamd, Zaten, Battal gibi ada hukukularn ounluuna gre ise bu bir kiralama akcdir[387]. nk kiralk kasa lemi fkhta icre olarak adlandrlan belli bir bedel karl sunulan hizmetten ibarettir. Ancak kiralanan kasa, kiralayan konumundaki bankann gzetim ve korumas altnda olmas nedeniyle, bu akit dier mallar zerinde gerekletirilen icreden farkllk arz eder. Bize gre kasa kiralamay kra szlemesi kabul eden gr isabetlidir. Zira banka kendisine ait olan kasa salonundaki herhangi bir kasadan yararlanma hakkn belli bir cret karlnda belirli sreyle kiracya devretmektedir. Kasa salonu genelde banka bnyesinde bulunduundan, banka ile birlikte kasa salonunun tm gvenlii bankann sorumluluunda kalr. Bu hizmetin zellii gerei kasann buradan karlmas, kiracya teslimi sz konusu olamaz. Dolaysyla byle bir akdin fkhta meru kabul edilen kira akdine aykr bir ynnn olmad aktr.[388] B. Finansal Kiralama (Leasing) slm hukukular kira akdini eitli alardan deiik balklar altnda snflandrmlardr. Klasik kaynaklarmzda kira akdi konusu, kayna, yararlanma ekli ve muhataplar asndan deiik hkmler iermesine ramen ortak yn, mlkiyet mal sahibinde kaimak artyla, cret karlnda menfaatten yararlanmaktr. amzda ortaya kan yeni kiraarria uygulamasnda ise, ounlukla menfaatle birlikte menfaatin kayna maln mlkiyeti de kiracya gemektedir. Uygulamaya balanmasndan gnmze ksa bir sre getiinden Leasing'in isimlendirme ve tanm konusunda henz ortak bir kanaate varlamamtr. Biz bir tanm yaparak, bu uygulamann ortaya knda etkili olan sebepleri, ilk uygulanmasndan gnmze kadar geen sreci, faizsiz bankalardaki uygulama biimini ve son olarak fkhtaki yerini ele alacaz.[389] 1. Finansal Kiralamann Tanm FK'y Ramazan Ebussu'd, "bir ahsn, dierine anlalan taksitleri dedikten sonra mlkiyeti o ahsa gemek zere belli bir mal belli bir cret karlnda kiralamas"[390]; Zeki Bedu, "kira ve satmn birlikte yaplmak istendii akit"[391]; Sleyman Vrid, "kira bitiminde ayn *zat) temlik edilen eyin, menfaatinin temliki"[392] Ck Yusuf Halim ise, "kideynden birinin belirli bir sreyle bir eyi kiralamas ve sre sonunda kiracnn o mal belirli bir bedel karlnda satn alma zgrlnn bulunduu akit"[393] diye tanmlamtr. Avrupa Leasing Birlii'ne (European Leasing Association)[394] gre FK; "belirli bir sre iin kiralayan ile kirac arasnda imzalanan ve reticiden kirac tarafndan seilip, kiralayan tarafndan satn alnan bir maln, mlkiyetini kiralayanda, kullanmn ise kiracda brakan bir szleme olup, maln kullanmnn belirii bir kira demesi karlnda kiracya braklmasndan ibarettir[395]. Finansal Kiralama Kanunu'nun (FKK) 4. maddesinde ise, "kiralayann, kiracnn seimi ve talebi zerine nc kiiden satn ald veya baka suretle temin ettii bir maln zilyetliini, her trl fayday salamak ve beili bir sre feshedilmemek artyla kira bedeli karlnda kiracya brakmas" eklinde tanmlanmtr[396]. FKK dndaki tanmlarda "menfaatin temlikiyle birlikte aynn temlikinin" de tanm kapsamna alnd dikkat ekmektedir. FKK'nun 9. maddesinde, "taraflar szlemede, szleme sresi sonunda kiracnn, maln mlkiyetini satn alma hakkna haiz olacan kararlatrabilir-ler" ifadesiyle ayr madde ile de olsa, menfaatin temliki szlemesine aynn temliki konusunun da eklenebilecei kural getirilmitir[397]. Ak-din bu ekilde tanmlanmaya

almasndaki asl neden, FK ileminin hem menfaatin hem de menfaatin kayna durumundaki maln temlikini birlikte iermesidir. leride rnekleri verilecek olan szlemelerde menfaatin temlikinin kira ile olaca belirtilirken aynn temlikinin bazen satm bazen de hibe ile olaca yer almaktadr. Dolaysyla FK szlemesini, "genellikle aynn temliki le sona eren menfaatin temlikinden ibaret akit" eklinde tanmlamak mmkndr.[398] 2. Finansal Kiralamay Ortaya karan Sebepler FK'nn taksitli satmdan sonra ortaya kt ileri srlr. Taksitli satm her ne kadar ticar hayatta bir takm kolaylklara neden olmusa da, zellikle satcnn haklarnn gvenceye alnmas noktasnda eksikleri vard. nk taksitli satta maln mlkiyeti akitle birlikte alcya gemektedir. Zira mlkiyetin nakli satm akdinin en nemli zelliklerinden kabul edilir. Ancak mlkiyetin alcya gemesiyle satc iin tehlike balamaktadr. nk mteri maln mliki olmu, satcya kar sadece belirlenen taksitleri demekle ykml hale gelmitir. Satcnn hakk mterinin zimmetindeki taksitlerin toplamna eit alacaktan ibarettir. Alc bazen kasten bazen de iflas veya zor durumda kalma nedeniyle taksitleri demeyebilir. Bu aamada alc, mal nc bir ahsn mlkiyetine satm, hibe vb. yollarla geirmi veya malda deiiklikler yaparak deerinin dmesine yo aacak tasarruflarda bulunmu da olabilir. Alcnn iflas veya vefat durumunda mal vrisler veya alacakllar arasnda paylalabilir. Byle durumlarda satcnn, alaca karlnda mala el koymas, onu geri istemesi mmkn olmaz. nk mal bakasnn mlkiyetine gemi, alaca sadece mterinin zimmetindeki, kalan taksitlerin toplamna denk bortan baret hale gelmitir[399]. Bu meselenin zm iin mlkiyetin, taksitlerin denmesi artna baland potekli/rehinli sat yntemleri aratrlm, baz lkelerin meden kanunlarna (MK) bu artlar ieren taksitli satm dzenlemeleri eklenmitir. Msr MK'nun 437., rdn MK'nun 487. ve Kuveyt MK'nun 137. maddeleri mal teslim edilmi olsa dahi bedelin tm denmedike mlkiyetin alcya gemeyecei hkmn getirmitir[400]. Ancak bu hkmler satclar asndan istenilen sonucu vermemitir. Konunun fkh yn islam Fkh Akadems'nn "Taksitli Satm" adl toplantsnda ele alnm ve M A et-TeshrVnin muhalefetine ramen[401] ounluk, mlkiyetin satcda kalmas artyla yaplacak taksitli satmn caiz olmayacana karar vermitir. Kararlarn 6. md.'si yledir: "Satcnn sat sonras, mebi'in mlkiyetini kendisinde alkoymas caiz deildir. Ancak satc, haklarn garanti etmek iin taksitlerin sona ermesine kadar, satlan maln kendi yannda rehin olarak kalmas artn koabilir."[402] MK'larnda yer almasna ramen mahkemeler, mlkiyetin satcda kalmas artn ieren taksitli satla ilgili davalarda, sz konusu akdin emanet akitlerinden deil, bedelli akitlerden olmas gerekesinden hareketle satclarn aleyhine karar vermilerdir[403]. Taksitli satn bir takm riskler ierdiini dnen satclar, haklarn gvenceye alan ve kira ve taksit/i satm'm birleiminden oluan yeni bir akit tr gelitirdiler. Bu akit gnmzde "Finansal Kiralama, Mlkiyetin Devriyle Sona Eren Kiralama, Kiralama Grnts Altnda Satm veya Leasing" eklinde isimlendirilmektedir[404]. Biz bankaclkla ilgili eserlerdeki kullanm yaygnl nedeniyle "Finansal Kiralama'yi tercih ettik.[405] 3. Finansal Kiralamann Tarih Geliimi FK uygulamasnn ilk kez 1846 ylnda, ngiltere'de mzik aletleri satar bir firmann, bir piyanoyu bu yntemle satmasyla balad rivayet edilmektedir. Daha sonra ingiliz Demir Yollar irketi 'nin, kmr ve ta ocaklar letmelerine vagon kiralamas ileminde, bu ynteme bavurulmutur[406]. 1953'te ngiltere'den ABD'ye, 1962'de de Fransa'ya ve bylece Latin Amerika, Asya ve Afrika'da hzla yaygnlk kazanmtr[407]. Orta Dou'da ilk kez KB tarafndan 1977 ylnda uyguland, 1984 ylnda ise ilk kez Msr'da kanunlat rivayet edilmektedir[408]. FK Trkiye'de faizsiz bankaclk yapmak zere kurulan FK' ile gndeme gelmitir. Zira FK kavram olarak Trk Hukukuna ilk kez FK ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu'nca karlan 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sy.l kararnamenin 1. maddesi ile girmitir. FK'nn Trk hukukuna girmesiyle, nceleri kendisine zg yaps olan szlemeler erevesinde kabul edilen bu uygulama, 1985'te yaynlanan FKK ile "Finansa! Kiralama Szlemesi" adyla bamsz bir szleme halini alm ve FK ve Leasing irketleri tarafndan uygulanr hale gelmitir[409]. 4. Finansal Kiralamann Faizsiz Bankaclk Uygulamas FK ksa srede hemen btn faizsiz bankalarn uygulad yntemlerden biri haline gelmitir. FK'nn faizsiz bakaclk uygulamasn rnekten hareketle inceleyeceiz. Bu rnekleri gerek slm lkelerinin ortaklnda kurulmas gerekse

FK'yi ilk uygulayan faizsiz banka olmas nedeniyle KB, zel nitelikli ilk faizsiz bankalardan biri ve Orta Dou'da faaliyet gstermesi nedeniyle rdn slam Bankas (B) ve Trkiye'deki FK uygulamalarndan setik.[410] a. slam Kalknma Bankas (ZKB)'nn Uygulamas FK'nn, faizsiz bankaclkta ilk kez KB tarafndan uyguland bildirilir. Bankann kurulu amac, ye lkelerin iktisad kalknmalarna katkda bulunmak olduundan,[411] mterileri de doal olarak bankaya ye slm lkeleridir. KB'nn finansal kiralama uygulamas u ekildedir: Bavuru uygulanabilirlik, verimlilik ve bankann ilkelerine uygunluk asndan deerlendirilir, proje desteklenmeye deer grlrse ilgili lke ile aadaki maddeleri ieren FK szlemesi yaplr. 1) Banka, nitelikleri nceden belirlenen mal satc veya reticiden kendisi adna satn almak zere mteriyi vekil klar. Mal teslim alndktan sonra, banka tarafndan mteriye kiralanaca, mteri tara-fndan da bu kiralama akdinin kabul edileceine ilikin her iki taraf da balayan taahhtname imzalanr. 2) Mteri bankann istedii teminatlar verdikten sonra mal teslim alr. 3) Mteri maln tesliminden kira sresinin bitimine kadar, giderler kendisine ait olmak zere, mal banka adna sigorta ettirir. 4) Maln kira sresince alr halde tutulmas mterinin sorumluluundadr; arzalanmas veya helak olmas durumunda tazminle ykmldr. 5) Mala zarar gelmemesi veya kiracnn btn sorumluluklarn tern olarak yerine getirmesi halinde, taksitler bitince maln mlkiyeti, hibe esaslar erevesinde kiracya devredilir[412]. b. rdn slm Bankas (B) nn Uygulamas B, faizsiz bankaclk yapmak zere 1979 ylnda rdn'n bakenti Amman'da kurulmutur. Bankann sermayeyi deerlendirme yntemlerinden birisi de FK'dr[413]. B'nn uygulamasn 1988 ylna ait toplu konut projesini rnek alarak inceleyeceiz. Banka, Amman'da eitli ebatlarda 243 konut ve 67 i yerinden oluan bir sitenin ina ve pazarlamas srecinde bu ynteme bavurmutur. Uygulama yle gereklemitir: Banka mteriye pein sat, taksitli sat ve FK olmak zere seenek sunmutur. Bu seenee ramen mterilerin 2/3'den fazlas FK'y tercih etmitir. nk talep ediien peinat ve taksit tutar dier seeneklere gre hem daha cazip hem de dier seeneklerin aksine FK'da ahs kefalet kabul edilmitir. Mteri, kirac kabul edildiinden kendisi asndan akdin feshi kolaydr; taksitlerden birini demedii taktirde akit feshedilmi saylr. Ayrca akit, mlkiyetin devrini ierdiinden mteriler bu yntemi tercih etmilerdir. B'nn mterileriyle yapt FK szlemesinde u maddelerin yer ald bildirilmektedir: 1) Akdin sresi ki bu szlemede 30 yldr. 2) Aylk taksit ve peinat tutan: Konutlarn zelliklerine gre deimek zere aylk taksit tutan 75 ile 178 rdn Dinar arasnda deimektedir[414]. lk yln topiam taksit tutar pein olarak denmek zorundadr. 3) Banka, btn ykmllkleri yerine getirdii taktirde taksitlerin bitiminde tanmazn mlkiyetini mteriye devredeceini taahht eder. 4) Mteri mala gelecek btn zarar ve ziyan karlamay taahht eder. ster bankaya ister mteriye ait olsun btn masraflar mteri demekle ykmldr. 5) Mteri tanmaz bakasna kiralayamaz, deiiklik yapamaz, amac dnda kullanamaz, 6) Mterinin szlemenin her hangi bir maddesine aykr davranmas, taksitleri zamannda dememesi, kendisi veya kefilinin iflas gibi

durumlarda, akdin devam veya feshine karar vermeye banka yetkilidir. 7) Kirac bedeli kendisine ait olmak zere, tanmaz sigorta ettirmekle ykmldr. 8) Kiracnn vrisleri de bu artian kabul edeler[415]. c. zel Finans Kurumlarnn Uygulamas FK nceleri Babakanln ilgili tebliinin 2/k ve 20/b maddeleri daha sonra da FKK hkmlerine gre bu uygulamay gerekletirmektedirler[416]. FK uygulamasnda balca dikkat eken noktalar unlardr: 1) Akdin konusu: Cinsi, zellii, nitelik ve miktar belirlenen maln kiracya amacna uygun bir tarzda kullanmas iin kiralanmasdr. 2) Giderler: Szlemeden, mevcut ve ileride doacak btn vergi, resim, har ve cret ve cezalar kiracya aittir. 3) Maln mlkiyeti: Maln mlkiyeti kiralayan / bankaya aittir; Kirac (mteri) szlemede belirlenen kurallar erevesinde mal zerinde kirac sfatyla zilyeddir. Dolaysyla kirac, mal bakasna kiraya verme, hibe etme yahut bakalaryla ortaklaa kullanma hakkna sahip olmad gibi kiralayann onay olmakszn baka yere de nakledemez. 4) Maln teslimi: Mal kiralayan adna, temsilci sfatyla kirac tarafndan teslim alnr. Kiracnn mal satcdan kiralayan adna teslim ald anda, szleme gerei, mal kiralayan tarafndan kiracya teslim edilmi kabul edilir. Maln kiracya bu suretle teslimi ile birlikte, mala gelecek her trl zarar ve ziyan kiracya aittir. 5) Sigorta: Bedel kiracya ait olmak zere, maln kiralayann istedii sigorta irketine masraflar kiracya ait olmak zere kiralanmas zorunludur. 6) Mal sahibinin hukuk nitelii ve sorumluluu: Kiralayan (FK) kiracy bir finans kurumu olarak kredilendirmektedir. Bu sebeple kiralama konusu malla ilgili olarak; ayba, cins ve vasfta hataya, teslim ve tamaya ilikin hususlarda ve maln mal, can ve evreye verdii zarardan doabilecek sorumluluklarda her trl bor, sorumluluk ve ykmllk sadece kiracya aittir. Mal sahibi ilem ve eylemlerinde mutad dikkati gsterir. Kiralayan, alanlarnn, muhabirlerinin veya ibirlii yapt kurulularn ve nc kiilerin hata, unutma, gecikme, yanlma ve her trl kusurlarndan ve kendi elinde olmayan nedenlerden meydana gelecek zararlardan sorumlu deildir. 7) Maln teslim edilmemesi veya zararn tazmini: Kirac kiralayana kar, reticinin mal teslim etmemesi, ge teslim etmesi, maln kararlatrlan nitelik, niceiik, cins ve zelliklere uymamas, nc kiilerin mal zerinde hak iddia etmeleri veya maln bozukluu veya benzeri nedenlerle hi bir ad ad altnda bir talepte bulunamaz, kiralar dememe veya ge deme yoluna gidemez. Szleme hangi sebeple sona ermi olursa olsun, kirac malda meydana gelen zarar karlamakla ykmldr. 8) Mlkiyetin devri: Kirac, Finansal Kiralama Szlemesi'nin sonunda kira konusu mal satn alma seeneine sahiptir. Kirac bu hakkn kulland taktirde mal szleme sonunda anlalan bedel karlnda -ki bu bedel semboliktir- kiracya devredilir[417]. Her uygulamada da dikkat eken noktalar: 1) Akit kira szlemesi olarak isimlendirilrnekte, banka kira/ayan, mteri kirac kabul edilmektedir. FK ayrca kendilerini kredi kurumu olarak nitelendirmektedirler. 2) Maln mlkiyeti bankada, kullanm hakkyla birlikte zorunlu sigorta giderleri dahil mevcut ve leride doacak btn masraflar mterinin ykmllndedir. 3) Mteri mal bankann vekili sfatyla teslim almakta, bu andan itibaren maln kullanma hazr tutulmas dahil btn sorumluluklar kendisine ait olmaktadr. Hatta FK, reticinin mal teslim etmemesi, ge teslim etmesi, maln kararlatrlan nitelik, nicelik, cins ve zelliklere uymamas, nc kiilerin mal zerinde hak iddia etmeleri veya maln

bozukluu veya benzeri durumlarda dahi kendilerini finansman irketi olarak nitelendirdiklerinden, hibir sorumluluu kabul etmemektedirler. Sermayeyi letme Yntemleri 4) Akit sresince mteri szlemeye aykr davrand, taksitleri zamannda demedii taktirde banka, mala el koymakta fakat mteri maldan yararlanma imknndan mahrum klnm olmasna ramen szlemede belirlenen taksitleri demekle ykml tutulmaktadr. Aylk taksit tutarlar maln menfaatinden yararlanlmas lsne gre deil maln bankaya mal oluu ve bankann szleme gerei iiave ettii krn toplam dikkate alnarak belirlenmekte, taksitlerin bitiminde banka hem maliyeti hem de kn tahsil etmi olmaktadr. 5) Akit hibe, satm veya hibir akit ismi belirtilmeksizin mlkiyetin devriyle sona ermektedir.[418] 5. Finansal Kiralamann Fkhtaki Yeri FK, maln mlkiyetinin ya kiracya nakli ya da sahibine iadesi ile sona erer. Mlkiyetin nakli ise satm veya hibe ile olur. FK'nn fkh durumunu, szlemenin mlkiyetin naklini ierip iermemesi asndan iki balk altnda incelemeye alacaz. Birincisi, menfaatinden yararlanlan maln sahibine iadesiyle sona eren FK; ikincisi, maln mlkiyetinin kiracya nakli ile sona eren FK.[419] a. Maln adesiyle Sona Eren Finansal Kiralama Maln sahbine iadesi uygulamas FK'da ndir olarak bavurulan bir yntemdir. Bankaclkta ise hemen hemen imkanszdr. Bu uygulama ok sayda makine ve tehizatn muhafaza edilecei, bakm ve onarmnn yaplaca park ve elemana ihtiya dourduundan bankacln yapsna aykrdr. Bu ilem daha ok Leasing irketleri tarafndan gerekletirilir. Bir ksm Leasing irketi, satn alma veya baka yollarla temin ettikleri uzun mrl mallar mterilerine sz konusu maln iktisad mrn kapsamayan srelerle kiralar. Mlkiyet, Leasing irketinde kalrken mal zerindeki kullanm ve denetim hakk kiracya Seer ve kirac maln bir nevi fiil sahibi haline gelir. Maln satcdan teslim alnmas, vergilerin denmesi, sigorta ettirilmesi, bakm, onarm 'vb. tm masraflar kiracya aittir. Kirac taksitleri zamannda demekle ykmldr. Aksi halde kiralayan akdi feshedebilir. Kirac akdin feshine sebep olmas durumunda, malla ilgili btn zararlar ve szleme sresini kapsayan tm taksitleri demekle ykml tutulur[420]. Maln sahibine iadesi le sona eren FK, bir takm kaytlarla icre olarak kabul edilebilir. nk kirac ve kiralama irketinin amac, mal belirli bir sreyle menfaatinden yararlanmak zere kiralamaktr. Ancak kast ve kusuru olmakszn kiralanan mala gelecek zarar ve ziyandan, zorunlu sigorta giderleri dahil kiralanan ey (me'cur) in bakm ve onarmndan kiracnn sorumlu tutulduu bir kira szlemesi meru kabul edilemez. Akid sresince maln kullanma hazr tutulmas, kiracnn yararlanmasn engelleyen eksiklik ve arzalarn giderilmesi ve me'curun bakm ve onarm kira akdinin mal sahibine ykledii borlardandr[421]. IKB'nn konuya ilikin sorusuyla islm Fkh Akademisi 'nin 1986 ve 2000 ylndaki toplantlar ve Birinci Kuveyt Finans Fkh Toplants'nda gndeme gelmi ve her toplantda da. KB'nm -ok geni bir corafyada faaliyet gstermesini gereke gstererek- itiraz etmesine ramen[422], maln kullanma hazr tutulmas, zorunlu sigorta masraflar ve kiracnn kast ve kusuru olmakszn me'cura gelecek zarar ve ziyann karlanmas sorumluluunun kiraya verene (bankaya) ait olacana karar verilmitir[423]. b. Mlkiyetin Nakli le Sona Eren Finansal Kiralama FK szlemesi bazen sre sonunda maln mlkiyetinin nakledilmesi kaydn erir. Mlkiyetin nakli bazen hibe bazen satm akdine dayandrlr. Bu nedenle mlkiyetin nakli ile sona eren FK'nm fkhtaki yeri, naklin hibe veya satmla sonulanmas bakmndan ele alnmtr.[424] b1. Mlkiyetin Hibe le Nakledildii Finansal Kiralama Bu FK trnde, mteri btn artlar yerine getirdii taktirde sre sonunda maln mteriye hibe edilecei va'di yer alr. Faizsiz bankaclkta en ok bu yntem uygulanr. Abdullah eyh el-Mahfuz[425], e-zel[426], es-Sddk Muhammed Emn Darr[427] ve Sleyman Meni[428] bu akdin caiz olduu dncesindedirler. Muhammed Muhtar es-Seltm'ye gre FK'nn en uygun yntemi hibe va'dini ieren eklidir[429]. Birinci Kuveyt Finans Fkh Toplants ve slm Fkh Akademisi'nn

Beinci Fkh Toplantsnda, hibe va'dini ieren FK'nn caiz olduu konusunda gr bildirilmitir. Ancak her iki toplantda da akdin icre olduu, dolaysyla maln bakm, onarm, kast ve kusur olmakszn meydana gelecek zararlar ve sigorta giderierinin icre hkmleri gerei kiralayan (banka)'n ykmllnde olduu vurgulanmtr.[430] Mlkiyetin hibe ile devredildii FK hakknda yukarda zikredilen grler konuyu tam olarak izahtan yoksundur. nk hibe ile sona eren kiralama, hibe va'diyle kiralama kabul edilebilecei gibi, kiralama artyia hibe olarak da kabul edilebilir. Zira taraflarn ncelikli hedefi menfaattir. Kiralayann menfaati kira creti, kiracnn menfaati ise maldan yararlanmaktr. Hibe maln ekonomik mrnn sona erdii bir srada gereklemektedir. Hibe, bedelli akitlerden olmayp tek tarafl rade ile gerekleen teberru akitlerindendir. Va'din balayclndan yola karak, teberru akdinden ibaret olan hibe va'dinin de balayc olduu sonucuna varlamaz. Ayrca, banka veya leasing irketleri hayr kurumu deildir. Hibe yaplmak isteniyorsa, bu kadar formaliteye gerek olmakszn stenilen mal istenilen ahsa hibe edilebilir. Dolaysyla yukarda zikredilen fkh zm bizce, FK'y meru temellere oturtmaktan yoksundur.[431] b2. Mlkiyetin Satm Akdi le Nakledildii Finansal Kiralama Bir ksm FK szlemesinde, sre sonunda mlkiyetin satm akdiyle nakledilecei hkm yer alr. FK'nn bu eidi de .re ve satm akdinin birlikte yapa akit ile satm vadi veya artn ieren parenin caiz olup olmayaca noktasndan ele alnmtr. E-zeli[432], el-Mah-/uz[433] ve es-Se//am[434] ye gre icre ve satmn birlikte yapld akt caiz deildir. Zira fkhta bir akitte iki akt yasaklanmtr. Satmda mlkiyet ve ona bal haklarn nakli sz konusu iken icrede yalnz menfaatin nakli sz konusudur. Satmda taraflar, sata ve aha; bedel, semen olarak isimlendirirken icrede; kiraya veren ve krac bedel de cret diye isimlendirilir. ki akit de birbirleriyle elien hkmler iermektedir. Satm va'diyle yaplan icre, akdn bedelli akitlerden va'din de balayc olmas ilkesinden hareketle caiz grlmtr.[435] Satm artyla yaplan icrede ise, icre ve satm akitlerinin birbirlerinden bamsz olarak yaplmas ve satmda maln bedelinin sembolik deil gerek olarak belirlenmesi durumunda bu tr bir FK uygulamasnn caiz olaca gr ileri srlmtr[436]. FK'y icre ve satmn birlikte yaP1lmak istendii yeni bir akit ya da satm va'di veya satm artn ieren kiralama olarak grp caiz olmadna hkmetmek, kanaatimizce isabetlidir. Zira szlemede ilem satm olarak isimlendirilse de gerekte va'de veya arta bal bir satm sz konusu deildir. Aksine sre sonunda yaplmas dnlen multa-yetin nakli ilemine hukuk ekil bulma gayreti vardr. Uygulamada kira olarak adlandrlan akdin balangcndan itibaren, satm akdi mlkiyetin nakli dnda- btn sonular ile geerli klnmakta ve sure sonunda mala biilen deer sembolik kalmaktadr. Srenin belirli aamasnda mteri, taksitleri demekten aciz kalmas veya kanma s durumunda kira muamelesi deil satm muamelesi uygulanmak -mal kiraadan alnp piyasada satlmakta ve akit balangcnda kra creti adyla miktar belirlenen bedel tahsil edildikten sonra kalan ksm mteriye iade edilmektedir. Akit ayet kira olsayd, akdin feshi ve kira konusu maln geri alnmas le son bulmas gerekirdi. Dolaysyla, mlkiyetin nakli ile gerekleen FK'y yukardaki ekilde izah etmek tutarl gzkmemektedir.[437] c. Mlkiyetin Nakli le Sona Eren Finansal Kiralama Hakknda Genel Deerlendirme Bize gre konu yanl zeminde tartlmaktadr. Yanllk FK'nn icre kabul edilmesiyle balyor. Akit kira, taraflar da kiraya veren ve kirac diye isimlendirilse de FK, gerekte mlkiyetin naklinin taksitlerin denmesi artna baland, icre grntsne brndrlm, taksitli satmdan ibarettir. Akdin ortaya knda rol oynayan sebepler, taraflarn amac, akdin muhtevasn belirleyen szleme maddeleri ve balangtan mlkiyetin nakline kadar geen sreteki akdin ileyii, bunun bir taksitli satm olduunu gstermektedir. Daha nce de getii zere, FK taksitli satmn verdii teminatlarla yetinmeyen satclarn, haklarn gvenceye almak iin icat ettikleri bir ilemdir. Banka veya leasing irketinin amac, maln alnp satlmasna araclk etmek ve bu arada da vadeden yararlanarak gelir salamaktr. Yoksa -faaliyet kiralamas ynteminde olduu gibi[438] byk bir makine park oluturup uzun mrl mallar burada saklayp mteriye diledii srece kiralamak gibi bir ama yoktur. Banka murabahada olduu gibi, mterinin talebi zerine yatrm maln satn alp maliyete nceden anlalan kr ekleyerek uzun sreli olarak mteriye FK ad altnda satmaktadr. Maln bulunmas, nitelikleri ve fiyatnn belirlenmesi ve teslim alnmas bankann vekili sfatyla mteriye aitir. Banka ile satc arasnda satm szlemesi yaplmakta, mal dorudan kiracya teslim edilerek kullanmna braklmaktadr. Bylece banka yalnzca maln finansmann salamakla yetinmektedir. Mal hibir ekilde bankann fiil etki alanna girmemekte; buna karlk kirac, mal deta bir mliki gibi kullanabilmektedir. Bylece banka maln teslimi ve szlemenin devam sresindeki ayplardan kendini sorumlu tutmayarak risksiz bir ekilde gelir salamaktadr. Mterinin amac da ihtiya duyduu mal

kira grnts altnda satn almaktr. Mteri murabahada bulduu btn lehine hkmleri bu ilemde de bulmaktadr. stelik bu akit satc ve alc asndan vergi avantajlar da iermektedir. Mteri mal taksitle satn alsa, hem daha fazla vergi verecek hem, de baka bir mal rehin brakmak zorunda kalacak. Burada ise, fiilen sahibi olup her trl menfaatinden yararland halde maln mlkiyeti geici bir sreyle bankada kalmaktadr ki, mteri asndan bu durum baka bir mal rehin vermekten daha avantajl olabilir. Szlemede akdin ismi ve mlkiyetin bankada kalaca kayd dnda btn hkmler normal satm akdi hkmlerini iermektedir. Maln teslim alnmas, mala gelecek her trl zarar ve ziyann mteriye ait olaca, taksitlerin bitimine kadar her hangi bir ekilde aksatlmas veya szlemeye aykr davranlmas durumunda akdin feshedilecei fakat taksitlerin tmnn mteri tarafndan denecei ve sre sonunda mlkiyetin hibe veya sembolik bir bedelle mteriye devredilecei artlarn ieren bir akit ancak satm akdi olabilir. Szlemede kira creti olarak isimlendirilen taksitler gerekte sat bedelidir. nk taksitler normal kira cretlerine gre deil maln bankaya maliyeti ve bankann ekledii kr dikkate alnarak hesaplanmaktadr. ayet taraflarn amac kiralama olsayd, maln sahibine iade edildii FK seeneini tercih ederlerdi ki burada byle bir durum sz konusu deildir. Konuyu mlkiyetin devriyle sona eren kiralama olarak kabul edip bu ilemi fkhta meru bir zemine oturtma abasnda olan Hasan Al azel[439], Abdullah Muhammed Abdullah[440], es-Sellm[441], Darr[442] ve bir ksm Trk hukukusu[443] taraflarn asl amacnn taksitlerin denmesine kadar mlkiyetin satcda kalmas artn ieren taksitli satm olduu grndedirler. Dolaysyla akitlerde lafzlarn deil maksadn dikkate alnaca yerleik kuralndan da hareketle, yukarda anlatld ekliyle icra edilen FK'nn kiralama deil taksitlerin denmesine kadar mlkiyetin satcda kalmas artn ieren taksitli satm olduu soncuna varabiliriz. FK' nn kendilerini finansman irketi olarak nitelendirip, reticinin mal teslim etmemesi, ge teslim etmesi, maln kararlatrlan nitelik, nicelik, cins ve zelliklere uymamas, nc kiilerin mal zerinde hak iddia etmeleri veya maln bozukluu veya benzeri durumlarda hibir sorumluluu kabul f etmemeleri ise ne kira ne de satm akdiyle izah edilebilir. Bu ilem bir mal satn almak isteyen kiiye fazlasn geri almak zere kredi vermekten ibarettir ki FK'lann faizsizlik ilkesiyle badamaz. FK'nn cadnn en nemli sebeplerinden olan mlkiyet hakknn, bedelin denmesine kadar satcda kalmas meselesi zld taktirde bu akdin meru bir ereveye oturtulabilecee kanaatindeyiz. Mlkiyetin nakli, fkhta satm akdinin en nemli sonularndan biri kabul edilir. Ancak bedelin denmesine kadar mlkiyetin satcda kalmas artyla yaplacak satmn cevaz konusu da fakihler arasnda tartlmtr. Btn fakihler bey' akdinde -faize konu mallarn ayn nitelikteki mallarla alm satm hari- taraflarn sre art komasn kabul ederler. Bu sre zarfnda meb' fiilen mterinin elinde kalsa da akit kesinlemediinden mlkiyet tam olarak alcya intikal etmez. art koulan sre miktarnn belirli olmas gerektii hususunda ittifak eden fakihler mddet konusunda ihtilaf etmilerdir. Eb Ysuf, mam I Muhammed, bn Eb Leyla (. 148/765}[444] ile bn brme (. 144/ 761), Sem, bn Mnzir (. 236/850) ve shak b. Rahueyh (. 238/852) mddeti belirleme yetkisini taraflara brakmlar ve anlamazla yol amayacak ekilde belirli olmas artyla istenildii kadar sre art koulabileceini ileri srmlerdir. Eb Hanfe, Zfer ve mehur gre gre mam afi' ise mddeti azam gn gece olarak kabul etmilerdir[445]. Hanbe ve Mliki fakihlere gre, mddet akdin konusu ve ihtiyaca gre deiir. Mugn'de, " gn veya sresi belirli baka gnler ierisinde bedeli dediin taktirde akit tamam, aksi halde aramzda al veri yaplmam saylr"' eklindeki akdin caiz grld bildirilir[446]. Mlik kaynaklarndan Mevhibu'l-ceiVe Ali b. Ziyad (, 183/799)'dan nakedilen bir rivayete gre mam M-/ifc'ten "bir kleyi veya baka bir mal bedelini demedike satmamak, hibe etmemek, azad etmemek artyla satan kiinin yapt bu ilemin hkm sorulmu, imam Mlik, bedel belirlenen srede denmek artyla byle bir akdin caiz olduu, zira bunun rehin gibi kabul edileceini sylemitir."[447] De&k (. 1230/1815)'nin Hiye'sinde se "satcnn bu mal u vakte kadar bedelini getirmen artyla sana sattm, ayet belirlenen vakitte getirmezsen aramzdaki al-veri devam etmez" artyla yaplan bir akitle ilgili olarak, akdin de artn da fasit; akdin geerli artn fasit; akdin de artn da geerli olduuna likin grn bulunduu, imam Mik'm ikinci grte olduu zikredilir[448]. slm hukukunda mlkiyetin nakli, satm akdinin en nemli sonularndan kabul edilmise de, naklin zaman konusunda istisna durumlarn olabilecei de kabul edilmitir. stisna durumlarda mlkiyetin ne kadarlk bir srede naklinin gerektii konusunda ise ortak bir kanaat yoktur. art muhayyerliinde sreyi gnle snrlayanlar, bunun ille-tini satmn

sonularndan birinin, mlkiyetin nakli olduu gerekesine deil, ilgili hadiste[449] " gn" ifadesi ve risk ve arann mevcudiyeti-ne dayandrmlardr. Bylece slm hukukunun mlkiyetin naklinin belli artlarla ertelenmesini kabul ettii anlalmaktadr. Helli haram, haram hell klmayacak nitelikteki artlar komann caiz olduu ilkesinden hareketle FK'ya konu mallarn, hakszlk ve anlamazlklara yol amayacak nitelikteki artlarn koulmasiyla taksitli satmnn da caiz olaca sonucuna varabiliriz. FK ile ilgili sorunlarn zmnde taksitlerin bitimine kadar mlkiyetin satcda kalmas artn ieren taksitli satm akdinin zm yollarndan biri olduu sylenebilir. Sorunun zmnde bavurulabilecek dier bir yo da ipotektir. potek, ticari hayatta sklkla bavurulan ada bir rehin uygulamasdr. Rehin bir alaca gvenceye almak iin teslim alnan mal olarak tanmlanmtr[450]. Rehinde fukahnn zerinde durduu nemli konulardan biri ... (borca karlk) k&bzedilmi (alnm) re/in...[451] anlamndaki ayetten de hareketle, rehin konusu maln mrtehin tarafndan kabzedilmi dlma artdr. potekte ise kabz fiilen deil hukuken vardr. Rehinde mal sahibi rehin verdii mal kullanmak, satmak vb. yollarla yararlanamazken ipotekte diledii ekilde iletme hakkna sahip olup yalnzca ipotek sona erinceye kadar satm, hibe, vasiyet vb. yollarla bakasnn mlkiyetine devretme hakkna sahip deildir. Tak' Osmn'ye gre, rehinden maksat; alaca salama almaktr ki bu amaca ulama hususunda Yce Allah, rehin konusu mal hapis tutmaya cevaz vermitir. Alacakl bu amaca daha kolay ve daha az bir gvenceyle ulaabiliyor ve bunu kendi rzasyla kabul ediyorsa hukuk adan bir saknca olmaz. Rehinde kabzn art koulmasndaki hedef, gerektiinde rehin konusu mal satarak alacan tahsil edilebilmesidir. potek bu amacn gerekletirilmesinde yeterlidir. Ayrca, ipotein hem borlu hem de alacakl asndan rehine gre daha faydal olan ynleri de vardr: Bu sayede borlu rehne konu maldan yararlanma imknndan mahrum kalmazken; alacakl da mal koruma ve helaki durumunda tazmin sorumluluuna kazanmakszn alacan gvenceye alm olur[452]. Biz de Osmn'nin grnden hareketle, ipotein FK'da bavurulabilecek bir yntem olduu kanaatindeyiz. Dolaysyla FK'mn bir takm deiikliklerle taraflarn menfaatlarnn korunduu taksitli satm ekline brndrlmesi daha doru olur.[453] 3- FAZSZ BANKACILIKTA UYGULANAN BALICA BANKACILIK HZMETLER Bankalarn ilemleri eitli alardan snflandrlr. Tasarruflarn toplanp yatrma ynlendirilmesi ile dier bankaclk hizmetleri bu snflandrmada en fazla dikkate alnan hususlardr. Bankalar, tasarruflar toplama ve yatrma ynlendirme faaliyetine ek olarak teminat mektubu verme, akreditif ama, banka kart, kredi kart ve ek kullandrma, dviz almsatm, ek, senet ve fatura tahsili, hisse senedi, bono ve tahvil alm-satm, havale ve transfer ilemleri gibi bir ok bankaclk hizmetini de yaparlar. Faizsiz bankalar birikimleri toplama ve deerlendirme srecinde olduu gibi, dier bankaclk hizmetlerinde de kurulu ilkelerine bal kalmak durumundadrlar. Bir ksm yukarda zikredilen ve genel olarak bankaclk hizmetleri olarak anlan bu ilemler kefalet, veklet ve havale hkmleri erevesinde cret veya komisyon karl yaplr. Bu ilemler z itibariyle fkhn meru grd akitlere dayansa da faizli bankaclkta genellikle fkhn meru saymad bir takm uygulamalara arac klnmaktadr. Tazmin edilen teminat mektubu ve banka kartndan doan borca faiz yrtlmesi, faiz karl ek ve senet skontosu, faizli bono ve tahvillerin alm-satm ile fkhn meru grmedii alanlarda itigal eden kurulularn hisse sentlerinin alm satm veya bu ilemlere araclk yapmak gibi. Bu blmde zikredilen ilemlerin faizsiz bankaclk sistemindeki uygulama yntemleri ve bu konuda ileri srlen grleri incelemeye alacaz.[454] I. TEMNAT MEKTUBU Bankalar gven kurumlardr; insanlar para ve kymetli evraklarn bu kurumlarda muhafaza ettikleri gibi bir iin yaplmas, bir maln teslimi veya bir borcun denmesi gibi bakalaryla olan hukuk ilikilerinde de bu kurumlarn gvencesine ihtiya duyarlar. Teminat mektubu araclyla verilen gvenceye bankaclkta gayri nakdi kredi denir. Bu kredi trnde dn para verilmesi, yani nakit k sz konusu olmayp, bir teminat verilmesi (ykmlln yerine getirilmemesi halinde deme taahhd) szkonusudur. Gayri nakd kredilere faiz yrtlmez, sadece komisyon alnr. Gayri nakd kredilerin tazmin olmas (banka tarafndan denmesi) durumunda, faizli bankalar mektubu verdikleri kiilerden bedei deninceye kadar temerrt faizi alrlar. Hukuk ve genel ahlka aykr olmayan her trl bor veya fiil garanti kapsamna girebilir. Mteri teminat mektubu sayesinde bankann isim ve itibarndan faydalanarak nakit teminat vermekten kurtulur; banka ise, vermi olduu teminat mektubu karlnda gelir salar.[455] A. Teminat Mektubunun Tanm ve eitleri

1. Teminat Mektubunun Tanm Borlunun alacaklya kar stlendii ykmlln yerine getirilmesini garanti etmek zere banka tarafndan alacaklya verilen yazl taahhde teminat mektubu denir. Bu taahhtle banka, borlunun zerine ald ykmll szleme artlarna uygun olarak yerine getirmemesi halinde, alacaklnn talebi durumunda hibir itiraza gerek kalmakszn teminat mektubunda yazl olan tutar alacaklya demeyi taahht eder. Mektupla muhtemel riski taahht eden bankaya garantr, kendisine garanti verilen kiiye muhatap, lehine teminat mektubu verilen mteriye ise lehtar denir[456]. 2. Teminat Mektubunun eitleri Teminat mektubu konusu, geerli olduu sre, bankann demekle ykml olduu mebla ve karlnn bankada bulunup bulunmamasna gre eitli adlar alr.[457] a. Konu, Sre ve Ykml Olunan Meblaa Gre Teminat Mektuplar Belirli bir sreyle snrl teminat mektubu geici teminat mektubu, sre ile snrl olmakszn lehtarn ykmlln yerine getireceini aksi takdirde belirlenen meblan kaytsz artsz deneceini garanti eden teminat mektubu ise kesin teminat mektubu olarak adlandrlr. Mtaahhitlere ihalelerde ie balamalar iin pein olarak verilen n deme miktarn gvenceye alan teminat mektubu avans teminat mektubu, kiralanan tanmazn teminat {depozitosu), temsilcilik {acentelik), bayilik, herhangi bir borcun teminat vb. resm veya zel kiilere hitaben verilen teminat maktupu ise serbest konulu teminat mektubu diye adlandrlr[458]. b. Bankadaki Karl Bakmndan Teminat Mektuplar Bu ayrm zellikle faizsiz bankaclkla ilgili almalarda grlr. Genelde btn bankalar teminat mektubu verirken, lehtardan stlenilen riski karlayacak teminat alr. Bu teminatlar mallarla, ek, senet veya bono gibi kymetli evraktan oluur. Faizsiz bankaclkta teminat mektubu alabilmek iin verilen teminatlarn nakit olarak dendii durumlar da olur. Bu adan teminat mektuplar ikiye ayrlr. Bankada Karl Nakit Olarak Bulunan Teminat Mektuplar: Karlnda lehtar adna bankada belli bir miktarn bloke edildii teminat mektubudur. Bu mebla garanti edilen miktarn tm veya belli bir yzdesini karlayacak miktarda olur. Bankada Karl Nakit Olarak Bulunmayan Teminat Mektuplar: Duyulan gven nedeniyle karlk alnmayan ya da ayn ma! veya kymetli evrak gibi gvencelerle verilen mektuplardr[459]. B. Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Teminat mektubu szlemesinin fkhtaki yerinin belirlenmesi mektubun karl le ilikili olarak ele alnmtr.[460] 1. Karln Dikkate Almayanlara Gre Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Mektubun karlnn bankada bulunup bulunmamasna bakmakszn, ilemin fkh ynn aklamaya alanlarn zerinde durduu en nemli mesele teminat mektubu szlemesinin kefalet olup olmaddr. Beer hukukularn ounluu ve bir ksm slm hukukusuna gre teminat mektubu szlemesi kendine zg yaps olan "garanti akdi"dir. Bunun "kefalet ve veklet birlikteliinden oluan akit", "risk-menfaat ortaklna dayal akit" ve "artl taahht akdi" olduunu ileri srenler de vardr[461] . Teminat mektubu szlemesinin kefalet deil garanti akdi olduunu ileri srenler u gerekelere dayanrlar: Teminat mektubu szlemesi lehtara, mektupta belirlenen mebla dorudan bankadan talep etme hakkn veren bamsz bir akittir. Kefaletle stlenilen bor ise asl borca tabi fer' bir bor olup, varl ve yokluu asl borcun varl veya yokluuna baldr. Teminat mektuplar "borlunun rzasn almaya gerek olmakszn ilk yazl talepte derhal deme" taahhdn ierir. Bankalar verdikleri teminat mektuplarnda lehtr ile muhatap arasndaki temel ilikiden bamsz olarak bir bor altna

girereler. Eer teminat veren banka, lehtarla muhatap arsndaki ilikiden hareketle, bu ilikide belirtilen edimi garanti ediyorsa bu durumda kefaletten; yok eer temel ilikiden bamsz olarak bir bor altna giriyorsa garantiden sz edilir. Teminat mektubunda muhatabn uram olduu zarar, teminat mektubu ile gvence altna alnan snr iinde kalabilecei gibi, bu snrn ok zerinde veya altnda da olabilir. Dolaysyla kefalette, kefil muhatapla lehtar arasndaki hukuk ilikiden doan borla sorumlu tutulurken teminat mektubunda banka, yalnzca taahht ettii miktara kadar doacak zarardan sorumlu olmaktadr. Bu tr bir taahht asl borca bal fer'i nitelik taimayp bamsz bir akit olduundan kefaleti aan bir ykmllk szkonusudur. Kefil, asl boriuya ait defi ve itirazlar alacaklya kar ileri srme hakkna sahip ve bununla ykml iken, teminat mektubu szlemesinde banka, garanti alann borluya bavurmasn engelleyen, borluya ait defileri muhataba kar ileri sremez; yalnzca kendisine ait defileri ileri srebilir. Zira garanti akdi garantr'e byle bir hak tanmaz; garanti akdini kefaletten ayran en nemli zelliklerden birisi de budur. Ad kefalette, kefalet eer muhatabn talebi ve kefilin stlendii mebla demesiyle son bulmusa, kefin dedii miktar lehtarm demesi gereken borcun karl kabul edilir ve kefil dedii bor miktar kadar lehtara rc hakkna sahiptir. Teminat mektubu veren bankann ise byle bir hakk yoktur; ancak aralarndaki baka bir hukuk ilikiden hareketle dedii miktar_ lehtardan talep edebilir[462]. Trkiye'de Yargtay Hukuk Genel Kurulu banka teminat mektuplarnn kefalet saylmayp garanti szlemesi olduunu kararlatrm, Trk mahkemeleri de 1969 ylndan itibaren ilk talepte tazmin garantisi tayan teminat mektuplarn kefaletten farkl olarak bakasnn fiilini taahht niteliindeki garanti szlemesi kabul etmilerdir[463]. Teminat mektubu szlemesinin kefaletten farkl bamsz bir akit olduu grn doru bulmayan es-Savv, konuyu lehtar-muhtap, ehtar-banka ve muhtab-banka arasndaki ilikiden yola karak farkl adan izaha alr. esSavv'ya gre lehtarla muhatap arasndaki liki asl szlemenin bir parasdr. verenle mtaahhit arasnda anlama yaplrken iveren dier artlara ilaveten teminat mektubunu da art komaktadr. Mtaahhit teminat mektubunu iverene verirken, aralarnda yaplan szlemenin eksik kalan bir unsurunu tamarnlam olur. Lehtar ve banka arasndaki ilikiye gelince, lehtar mvekkil banka vekildir. nk banka zaman, miktar, muhatabn kimlii ve kullanm amac vb. erevesini lehtarn belirledii mektubu, lehta-nn talebiyle, lehtar adna muhataba vermektedir. Bu ekildeki bir teminat mektubu ilemi, sresi, iin tr ve taraflar belli veklet szle-mesidir[464]. Hamd'a gre teminat mektubu lehtarn emriyle banka tarafndan dzenlendii iin bu bir veklettir. Bu akitte veklette olduu gibi kefil de lehtara rc eder. nk emirle gerekleen kefalet ancak, bir grevi fa etmek zere yaplan vekletten ibarettir[465]. A. R. el-Heyt'ye Sre, teminat mektubu szlemesi kefalet ve vekleti birlikte kapsar. Teminat mektubundan maksat bankann, iehtarn stlendii ykmllkleri yerine getireceini garanti etmesidir. Banka teminat mektubu vermekle kendi zimmetini lehtarn zimmetine birletirmektedir ki bu adan akit kefalettir. Dier taraftan banka dedii miktar karlnda lehtara rc eder ki bu da ancak emirle kefalette sz konusu olur. Emirle kefalet ise bir ii yapmak zere verilen vekletten ibarettir[466]. Abdulhamid M. el-Ba'lfye gre teminat mektubu szlemesi, banka iie lehtar arasnda gerekletirilen riskmenfaat ortakl temeline dayal birlii[467], Sadra gre lehtarla muhatap arasndaki tahht veya bor ilikisinden doan sorumluluu, bankann yerine getirmesi zerine, banka ile lehtar arasnda yaplan artl taahht szlemesinden ibarettir[468]. Abdullah Kahraman, teminat mektuplar ok eitli olduklar iin mevcut akitlerden hi biriyle tam anlamda rt-medii, slm hukukularnn genel olarak mektuplarn teminat gayesi tadndan hareketle bu szlemeyi teminat akdi olarak kabul ettiklerini belirtmekte ve en isabetli grn teminat mektuplarn prensip olarak kefalet yahut garanti akdi sayp trlerine gre deiik hukuk zellikler tayabileceini kabul etmek yahut da teminat mektuplar ve benzer akitler gznnde bulundurularak bunlara yeni bir ad vermekten ibaret olduu"'nu ileri srmektedir[469]. 2. Karln Dikkate Alanlara Gre Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Faizsiz bankalarn uygulad Teminat Mektubu Szlemesinin fkhtaki yeri 1978'de Sudan Faysal slm Bankas'nm Fetva Heyeti[470], 1984'te Tunus[471] ve 1985'te stanbul'da yaplan "Al-Baraka slm ktisad Toplantlar"[472], 1985'te slm Fkh Akademisi'nin "nc Dnem Fkh Toplants"[473] ve 1987'de "Kuveyt Finans Kurumu Birinci Fkh Toplantsnda[474] ele alnmtr. Kongrelere sunulan tebliler ve dier bir ksm eserlerde konu mektubun karl ile iliki-lendirilerek incelenmitir.[475]

a. Bankada Karl Bulunmayan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Yukardaki toplantlara katlanlarla dier bir ok ada slm hukukusu, karl bankada nakit olarak bulunmayan teminat mektubu szlemesinin fkh anlamda kefalet olduu kanaatindedirler.[476] Zira bir eyin talebi hususunda kefilin zimmetini asln zimmetine eklemek[477] ekline tanmlanan kefalet bu szlemede de vardr. Banka lehtarn ykmllklerini garanti etmekte bylece bankann zimmeti ile lehtarn zimmeti bir hakkn talebi noktasnda birlemektedir[478]. b. Bankada Karl Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Mektubun karl bankada ya tmyle ya da belli ksmyla bulunur. Fkh durum karln tmyle ya da belli bir ksmyla bulunmasna gre deiir.[479] b1. Karl Tmyle Bankada Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Bankaya karl tam olarak denen teminat mektubu szlemesi hem kefalet hem de vekleti kapsar. Banka ile lehtar arasndaki hukuk iliki veklettir; lehtar mvekkil, banka vekildir. Lehtar mektup talebinde bulunduu esnada, sz konusu mektupta belirtilen miktar bankaya yatrmakla, bankay ileride muhatabn talebi durumunda kendisi adna demede bulunmakla grevlendirmi otur. Lehtar asndan vekil konumundaki banka muhatap asndan kefildir. nk muhatap lehtarn bankadaki parasna deil bizzat bankann garantrlne itibar etmektedir. Lehtar szlemenin gereini yerine getirmedii taktirde onun kefili sfatyla bankaya rc eder.[480] b2. Karlndan Bir Ksm Bankada Bulunan Teminat Mektubunun Fkhtaki Yeri Belirli bir ksm bankaya yatrlarak alnan teminat mektubu ileminde banka ile muhatap rasndaki iliki yukarda getii gibi kefalettir. Banka i!e lehtar arasndaki iliki ise, hem kefalet hem de veklet hkmlerini iermektedir. Banka hesaptaki mevcut miktar asndan vekil, karlksz olarak verilen ksm asndan kefildir. Yukarda temas edilen toplantlarda alnan kararlarla isimleri zikredilen hukukularn grleri bu dorultudadr.[481] 3. Teminat Mektubu Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi ktisad hayatn vazgeilmez bir unsuru olan teminat mektubu bankalarn en nemli hizmet kalemlerinden birini oluturur. Teminat mektubu hizmeti karlnda alman bede faizsiz bankalar asndan nemli bir sorundur. nk fkhta cretle kefaletin caiz olmad gr hakimdir. Oysa bankalar da mteriler de byle bir hizmetten vazgemek istememektedir. Fkh kaynaklarnn hemen tmnde kefalet karlnda alnacak bedelin caiz grlmemi olmas, gerek bankalar gerekse bir ksm bilim adamn, sz konusu hizmeti kefalet dnda farkl ekillerde izah abasna yneltmitir. Yukarda grleri verilen ada slm hukukularndan bir ounun teminat mektubunun fkhtaki yerini, alnacak bedelin meru olup olmad noktasndan hareketle izaha altklar grlmektedir. Bizce, teminat mektubu szlemesi kefaletten ibarettir. nk bu akitten gdlen ama garantidir; lehtarn stlendii sorumluluu herhangi bir nedenle yerine getirmemesi durumunda hakknn zayi olaca endiesini tayan muhataba, banka veya teminat mektubu verme yetkisine sahip kuruluun[482] garanti vermesi yani muhatabn sorumluluunu stlenmesidir. Garanti amal akit ise fkhta kefalet olarak isimlendirilir. Kefaletin fer', teminat mektubu szlemesinin asl bor dourduu, muhatabn mektupta belirtilen miktar dorudan garantrden isteme hakknn bulunmasna ramen, mekflun leh'in byle bir hakk olmad ileri srlerek teminat mektubunun kefaletten ayr, bamsz bir akit olduu gr ise tutarl gzkmemektedir. Zira kefil ile alacakl ve borlu arasndaki ilikiler fkh kitaplarnda da tartlmtr. Hanef, afi, Hanbel fakihleri ile M//c'lerden nakledilen bir rivayete gre alacakl ncelik srasn gzetmeksizin borlu veya kefilden her hangi birine bavurabilir[483]. Teminat mektubunda bankann asl ve bamsz olarak bir ykmlln altna girdii, kefaletten farkl olarak dedii mebla kanuni halefiyet nedeniyle borluya rc hakkna sahip olmad gerekesiyle yaplan ayrm da pek tutarl deildir. Zira uygulamada banka ile lehtar arasnda kontrgaranti denilen bir szleme imzalanmakta veya teminat mektubu szlemesinde bankaya, lehtara rc imkn veren hkmlere yer verilmektedir[484]. Bankann teminat mektubu hizmetini sunarken bir takm ilemler yapt, dolaysyla bu ilemlerin veklet kapsamnda deerlendirilmesi gerektiine dair gre gelince, kefaletin her eidinde az veya ok kefil bir takm ilemlerde bulunmaktadr. Fakat bu ilemler taldir; asl olan kefilin garantrldr. Teminat

mektubunu banka veya ilgili organlarn yetki verdii kiiler deil de her hangi bir kii dzenlese ve hatta bankadan daha ok hizmette bulunsa muhatap asndan bu bir anlam ifade etmez. nk muhatap, bankann hizmeti veya lehta-rn bankadaki hesabnn niteliinden te bankann garantrlne itibar etmektedir. Aksi olsayd teminat mektubu yerine kiisel kefaletle yetinilirdi. Teminat mektubu anlamasnn banka ile lehtar arasndaki risk-menfaat paylamna dayal bir ibirlii olduu grne gelince, bu nun uygulanabilirlii hemen hemen imknszdr. nk gnmzde zellikle devlet veya byk iletmelerle giriilen projelerde teminat mektubu zorunluluk haline gelmitir. Bir zorunluluk sonucu teminat mektubu alma durumunda olan mteebbisi banka ile ortaklk kurmak gibi ikinci bir zorunlulukla kar karya brakmak hem doru olmaz hem de her banka veya mteebbis byle bir ortakl arzu etmeyebilir. Ayrca btn teminat mektuplar yatrm amal da deildir. Baz lkelerde renim grmek zere burslu olarak yurt dna gnderilenlerden teminat mektubu istenmektedir. Bu gibi durumlarda banka ile lehtarn ortakl hangi esaslar zerinde kurulacaktr? Dolaysyla teminat mektubu szlemesinin kefaletten farkl olduuna ilikin grlerin pek tatmin edici olmad, teminat mektubu uygulamasnn ama ve sonu itibaryla klasik kaynaklarmzda ilenen kefaletle rtt anlalmaktadr.[485] C. Teminat Mektubundan Alnan Komisyonunun Hkm Teminat mektubu sayesinde mteri, bankann saygnl ve gvenilirliinden yararlanr. Bylece stlendii projelere yksek miktarlarda sermaye balamaktan kurtulup sz konusu sermayeyi baka alanlarda altrma imkn elde etmi olur. Faizli bankalar, mteriye saladklar bu imkn karlnda mektubun vadesi, miktar ve trne gre belirlenen oranlar zerinden komisyon alrlar. Komisyon oranlar bankalar tarafndan serbeste belirlenir. Teminat mektubunun bedelini banka dedii taktirde, mteri bedelin denmesinden balamak zere geen sreler iin szlemede belirlenen oranlar zerinden gecikme faizi demekle ykml klnr. Teminat mektubu karlnda alnan komisyon faizsiz bankalar asndan nemli bir sorun teki! etmektedir. nk bu bedelin fkh hkm hakknda ada slm hukukular henz ortak bir kanaate varabilmi deildir. Bankann, lehtar aratrmas, mektubu dzenlemesi, takibi srecindeki eleman, krtasiye, haberleme vb. giderleri karlnda maktu1 bir bedel almasnn caiz olduu konusunda ittifak vardr. Ancak mektubun konusu, miktar ve sresi dikkate alnarak, mektuptaki miktarn belirli bir yzdesi zerinden alnacak komisyonun cevaz noktasnda gr ayrl vardr. ada slm hukukularnn bir ksm miktarla orantl komisyonu caiz grmezken dier bir ksm bunda bir saknca grmemektedir. Ayrca teminat mektubunun karlnn tm veya belli bir yzdesinin bankada nakit olarak mevcut olmas durumu da komisyonun fkh hkmn etkilemektedir.[486] 1. Teminat Mektubu Komisyonunu Caiz Grmeyenler Teminat mektubu ile ilgili, yukarda isimleri geen toplantlarn tmnde, bankada karl nakit olarak bulunmayan teminat mektubundan alacak komisyonun caiz olmadna karar verilmitir. Ayrca teminat mektubu szlemesinin hukuk yapsn kefalet kapsamnda ele alan es-Sls, Ebu Gudde, ed-Danr, ez-Zerq ve beyr'e[487] gre de komisyon almak caiz deildir. Teminat mektubu karlnda komisyon alnmasnn caiz olmadn savunanlar u gerekelerden hareket etmektedirler. 1) Teminat mektubu szlemesi kefalettir; teberru amal kefaletten bedel alnamaz. Bu grte olanlar aadaki rivayetleri delil olarak ileri srmektedirler. Hz. Peygamber (s.a.); Kefil, demekle ykmldr[488] buyurmutur. Bu hadise dayanarak fakihler, kefaletin bakasnn borcunu stlenmekten ibaret, kefile hi bir madd yarar salamayan, srf yardm amal bir akit olduu bu nedenle kefilin teberru ehliyetine sahip olmas gerektii grn ileri srmlerdir. mam Mlik, kefaleti bir tr sadaka[489], mam afi' ise, mal kazanma deil harcama arac olarak kabu! etmitir[490]. Serahs'ye gre, tacir sabinin, babasndan izinli veya izinsiz bir ahis veya mala kefl olmas geersizdir; nk kefalet teberruda bulunmaktr; babasnn izni olsa da olmasa da -hibe de olduu gibi- sabnin buna yetkisi yoktur[491]. nk kefalet vaz' itibariyle teberru amal bir akttr; teberru ise ticretin kartdr[492]. Neue-u'ye gre, kefalet hi bir getirii olmayan bir riski stlenme[493]; Ibn'l-Hmm'a gre, karln ya tamamen Allah'dan umarak ya da dostun skntsn gidermek kastyla yaplan teberru amal bir akittir"[494]. bn Kudme, "Kefalet, ykml olunmayan bir borcun stlenilmesinden ibaret olduundan hibeye benzer; kefil bu i karlnda bedel almaz."[495]; Ibn

Hazm ise, borlunun kefile 'bana kefil ol, dersen borcum olsun' eklindeki talebi dnda, kii kendiliinden kefl olduu taktirde dedii karlnda borluya da varislerine de rc edemez[496] grn ileri srmtr. Yukardaki rivayetlerden anlaldna gre Hanef, afi, Mlk, Hanbel ve Zahir fukhas mala kefalet karlnda bedel alnmasnn caiz olmad konusunda ittifak iindedirler. Dolaysyla bu dncede olanlara gre, kefalet karlnda alnacak bedel haramdr; bakasnn maln haksz yolla yemektir. 2) Teminat mektubu sonuta karza dnmektedir; menfaat karl karz ise faizdir. Teminat mektubu karlnda komisyon alnmasn caiz grmeyenlerin bir dier delili de kefalet akdinin bir eit dn ilemi olduuna ilikin fkh kitaplarnda geen rivayetlerdir. Derdr "Kefi! bor veren gibidir; ancak dediinin mislini talep edebilir"[497]; Ksn "Borlunun kefalet talebinde bulunmas bor isteme anlamna gelir. Kefil alacaklya demede bulunmakla mekflun leh'e bor vermi, onun adna demede bulunmu olur. Bor veren borludan ancak verdii eyi talep edebilir" der[498]. bn bidin'e gre ise, kefil boriuya dn verendir. dediine ek olarak cret art koarsa verdii borca karlk fazlalk art komu olur ki alnan bedel riba olacandan koulan art btldr[499]. Yukardaki dncelerin sahiplerine gre, bankada karl bulunan teminat mektubundan komisyon almak caizdir. Eer mektubun karl tmyle bankaya yatnlmsa bu durumda banka ile lehtar arasndaki iliki cretli veklet olacandan banka hizmet karl komisyon alabilir. Karln bir ksmnn bankada bulunmas durumunda ise banka ile lehtar arsndaki iliki, karl bulunan ksm iin cretli veklet, karl bulunmayan ksm iin kefalet olur. Dolaysyla karlnn tm veya bir ksm bankada bulunan teminat mektubu iin yaplan hizmetlerin bedeli karlnda komisyon alnmas caizdir[500]. 2. Teminat Mektubu Komisyonunu Caiz Grenler Teminat mektubu karlnda komisyonu caiz grenleri iki grupta ele almak mmkndr: Birincisi, bu akdin kefalet olduunu kabul etmekle birlikte komisyon karl kefaletin caiz olduunu ileri srenler, dieri ise sz konusu akdi bedelli akitlerden birinin kapsamnda ele alarak komisyonu caiz grenler.[501] a. Teminat Mektubu Szlemesinin Kefalet Olduunu Kabul Etmekle Birlikte Komisyonu Caiz Grenler. ada slm hukukularndan nemli bir ksmna gre teminat mektubu szlemesi fkh kaynaklarmzda yer alan kefalet akdinden ibarettir. Ancak her ne kadar Fkhta kefiet karl bedel caiz grl-memise de, teminat mektubundan komisyon almak caizdir.[502] Komisyonu caiz grenlerin gerekelerini yle sralayabiliriz: 1) Kefaletin yalnzca teberru amal akit olduu gr doru deildir: Kefilin, mekflun anh (kefil olunan kii) adna demede bulunarak ona yardmc olmasna rza gsterilmesi ve hatta tevik edilmi olmas, kefaletin ancak teberru amal bir akit olduunu gstermez. Fa-kihlerin bir ou borlunun emri yahut stlenilen sorumlukluk yahut da borluya rc niyetiyle demede bulunulduu taktirde, bunun teberru kabul edilmeyecei, kefilin dedii miktar borludan talep edebilecei grn kabul ederler. Kefaletin teberru akdi olduu kabul edilse dahi taraflarn rzasyla bedelli akde dnmesine bir engel yoktur. Nitekim hibe, veda, a'riyet ve veklet akitleri de fkh kitaplarnda teberru amal akitlerden saylm fakat cret art koulduunda bedelli akde dnmesinde bir saknca grlmemitir. Ayrca teberru amal bir akit olduu nedeniyle kefalet karlnda cret alnamayacana ilikin hkmn Kitap, Snnet, cma, Kyas, rf ve Maslahattan dayana da yoktur. Dolaysyla vadeli krediye dnmemek kaydyla, kefalet ilemlerinden cret veya komisyon almakta bir saknca yoktur[503]. 2) Fkhn yerleik kurallar komisyonun caiz olduunu gstermektedir: Eyada aslolan ibha, akitlerde de asllan karlkl rzadr. Yce Allah Ey man edenler! Akitteri(n gereini) yerine getiriniz[504] buyurmutur. Akitleme ve akit esnasnda art esas itibariyle mubahlardandr. Bir kii mubah olan bir eyi bakas adna stlendiinde, bakasnn hakk taalluk edeceinden onu yerine getirmesi vacip olur. Akitler ve artlar insanlarn serbest brakld konulardandr; ibadetler gibi mutlaka nassa dayanmas gerekmez. Kur'an'da; Allah haram kld eyleri ayrntl bir ekilde size aklad[505] buyurulmaktadr. Eer bir akit veya art r tarafndan haram

klnmamsa onu yapmakta bir saknca yoktur. Yukardaki ilkelerden hareketle komisyon artyla gerekletirilecek kefalet ileminde bir sakmca olmad sonucuna varlabilir[506]. 3) Fkh kaynaklarndaki komisyonla ilgili grlerin dayana rftr. Fakihler yaadklar dnemin etkisiyle kefaletten cret alnamayaca kanaatine varmlardr. Zira onlarn dneminde kefil her hangi bir sknt veya zorlukla karlamad gibi bu ilem iin vakit, iilik, krtasiye ve haberleme gibi giderlere kapanmamaktayd. Oysa gnmzde ticar rf deimitir; artk teminat mektubunu ancak banka gibi kurumlar verebilmektedir. Bu kurumlar kurulma, varln srdrme ve yerli ve yabanc rakiplerle ba edebilmek iin bir ok gidere katlanrlar. Ayrca teminat mektubu ilemleri iin ze! eleman altrmakta, ilgili taraflarn aratrlmas, mektubun dzenlenmesi, takibi srecinde iilik, krtasiye ve haberleme giderlerine katlanmaktadrlar. Dolaysyla rf deitiinden rfe dayanlarak verilen hkmn de deimesi kanlmaz olacandan teminat mektubu karlnda komisyon almann bir sakncas olmaz[507]. 4) Kefaletin karza dnt gr ikna edici deildir: Kefaletin karza dneceine dair grler btn teminat mektuplarn kapsamaz. Kefalet karz deil garanti akdidir. Kefaleti karza kyaslamaktansa, cretli veda'ya kyaslamak daha doru olur. Ancak eer borcu, borlu deil de kefil derse kefalet karza dnr. nk bedelin kefil tarafndan denmesiyle kefil ve mekflun anh [kefil olunan) arasndaki iliki, borlu alacakl ilikisine dnr. Bu aamadan sonra kefii, cret veya komisyon ad altnda bir bedel talep edemezederse riba olur[508]. b. Teminat Mektubunu Bedelli Akit Kabul Edip Komisyonu Caiz Grenler. Teminat mektubu szlemesini daha nce de getii zere Ha-md, es-Savv ve el- Abbd, "veklet", el-Heyt "kefalet ve veklet" es-Sadr "artl taahht", el-Ba'l ise "risk ve menfaat ortaklna dayal ibirlii" olarak kabul etmektedirler. Yukarda saylan akitler bedelli akit olduundan bu hukukulara gre teminat mektubundan komisyon ad altnda bedel alnmasnda bir saknca yoktur[509]. 3. Teminat Mektubu Komisyonu Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Teminat mektubu szlemesini kefalet deil de bedelli akitlerden sayanlar, tazmine kadar teminat mektubu karlnda komisyonu caiz grrler. Bu gre nispeten katlmamza ramen, szlemenin kefaletten baka bir akit eklinde ele alnmasn tasvib etmediimizi belirtmitik. Teminat mektubu szlemesini kefalet kabul edenlerin grleri ise, mektubun karlnn bankada bulunup bulunmamasna gre deimektedir. Bunlar, bedelin tm veya bir ksm bankada bulunan teminat mektubundan komisyon alnmasn caiz grrken, kari1 nakit olarak bulunmayan mektuptan komisyonu caiz grmezler. Grler u iki gerekeye dayandrlr: Teminat mektubu szlemesi kefalettir; kefiet ise ancak teberru amal bir akittir. Banka ile lehtar arasndaki hukuk iliki karza dnmektedir. Bedel alnd taktirde menfaat salayan karzdan kanlmasna ilikin kurala aykr davraml-E olunur. Fkhta cret kah kefaletin caiz grlmedii bir gerektir. Fu-kahaya gre kefalet teberru akdidir; srf Allah rzas iin ve karl hirette alnmak zere yaplmaldr[510]. Hatta Serahs'ye (. 483/ 1090) gre, bir kimse mkfat veya bedel karlnda kefil olsa bu akid btl olur; nk bu bir rvettir; rvet se haramdr. jVfek//un anh bu kefalet sayesinde fazla bir eye sahip olmuyor ki karlnda bir bedel desin[511]. Ancak son dnem slm bilginleri cretle kefaleti zaruretten dolay caiz grmlerdir. Kur'an retimi, imamlk, mezzinlik ve mftlik gibi insan Aliah'a yaklatran baz ibadet ve taatlar karlnda cret almak da caizdir. cret denmedii taktirde, bu hayat grevler ya yerine getirilemez ya da ehil olmayanlarn ellerinde kalr. Ayn ekilde, hakkn almak, zulm nlemek yahut dmandan gelecek zarar engellemek maksadyla rvet vermek de caiz grlmtr. Dolaysyla kefil gstermenin kanlmaz olup cretsiz kefil bulmann mmkn olmad durumlarda cret karl kefalet de zarurete binaen caiz olmaldr[512]. Kefaletle ilgili ayet ve hadislerde cretin hell veya haramlna dair bir iaret bulunmad gibi kefaletin yalnzca teberru maksatl olacana ilikin kesin bir kural da yoktur. Nisa sresi [513]. ayette; Ey iman edenler karlkl rzaya dayal ticaret hari, mallarnz aranzda haksz yollarla yemeyin buyurulmu ve hemen akabindeki bir ayetteki akitletiiniz kiilere de paylarm verin4'9 ifadesiyle yasaklanmam olan konularda szleme yapld taktirde cret denebileceine iaret

edilmitir. Bakara suresi 282. ayette ise; ktiplerin -creti verilmemek suretiyle de olsa- zarara uratlmamas emredilmitir[514]. Ayrca fkh kitaplarnda kefaletin teberru akdi olduu noktasnda ittifak varsa da, ayrntya inildiinde teberrdan kastn ne olduu hususunda ihtilaflar ba gstermektedir. Bir ksm fukaha teberru ile, kefil tarafndan mekfiun leh adna yaplan demeyi dier bir ksm ise bizzat kefil olma, bakasnn sorumluluunu stlenme eylemini kastetmektedir. Kefaletin teberru akdi olduu, bu nedenle bedel alnamayaca grn iieri sren fukahann bir ou, ariyet, vedia'\ icre ve hibe akitlerinin aslnda teberru amal oiduu ancak menfaat art koulduunda bedelli akitlere dnecei ve bunun da caiz olduu noktasnda gr bildirmilerdir, Dolaysyla bir muamelenin teberru amal olmas her zaman ve her artta karlksz yaplmasnn gereklilii anlamna gelmemektedir. Kadm kaynaklanmadaki ekliyle cretle kefaletin caiz grlmemesini anlamak mmkndr. nk kaynaklarda kefil tek de olsa birka kii de olsa hakki ahslardan olumaktadr. Bunlar bu ii mal veya ahsa kefalet eklinde iyilik amacyla yapmaktalar. Kefil, stlendii sorumluluk nedeniyle bir hizmette ya da bir harcamada bulunmad gibi, kefil gsteren de bu i karlnda kazan salamamaktadr. Dolaysyla kefil, bu iyilik karlnda cret talep etmemelidir. Ancak gnmzde olduu gibi ayet kefil hakik ahslardan deil kurumlardan oluuyor ve bu kurumlar da bu ii ticar amala yapyorlar ve gnn iktisad artlan da mteebbislere bu kurumlan kefil gstermeyi zorunlu klyorsa, cretle kefalet yine de caiz grlmeyecek mi? Veya "aslnda caiz deildir" ama zarurete binaen caizdir mi denilecek? Gnmzde artk ulusal veya uluslararas ticar ilikilerde ahslardan ok kurumlarn kefilliine itibar edilmekte ve hatta bu art koulmaktadr. Kurumlar ise messese haline gelebilmek, bunu devam ettirmek ve dier ilemleri yannda kefalet ilemlerini de takip edebilmek iin eitli masraflara katlanrken, kefil gsterenler de bu kurumlarn salad itibar sayesinde olduka yksek miktarlarda kazan salama imknna kavumaktadr. Kurumlar bu hizmeti yapmak iin belli bir creti art komakta, kefil gsteren de bunu rzasyla kabul etmektedir. Daha nce getii zere kefile denen creti Serahs rvet olarak nitelemi ve caiz olmayacan ileri srmtr[515]. Serahs'nin kefile denen cretin rvet olacana ilikin grn kabul etmek mmkn gzkmemektedir. nk bir hakk ortadan kaldrmak veya bir bUt hak oarak kabul ettirmek iin verilen para veya yaplan hile ve kurnazlk rvet olarak adlandrlr[516]. Haksz menfaat salamak amacyla yetkili makamda bulunan birine para veya herhangi bir ma! vermek gibi. Kur'an ve Snnet bu davran kesin olarak yasaklamtr[517]. Kefalette ise, ne kefil makamn kullanarak haksz kazanca alet olmakta ne de kefil gsteren haksz kazan elde etmeyi amalamaktadr. Kefaletin karza dnt, bede! alnd taktirde faizcilik yaplaca gerekesine gelince, tm teminat mektuplar iin bu endienin geerli olmayaca kanaatindeyiz. Daha nce de getii zere, ok deiik amalarla teminat mektubu dzenlenmektedir. Herhangi bir ihale ya da ak arttrmaya giri iin teminat mektubu veriidii gibi, stlenilen bir projenin artlara uygun olarak tamamlanaca konusunda garanti vermek zere de teminat maktubu verilmektedir. Ayrca dorudan kredi alma ilemlerinde kullanlmak zere de teminat mektubu verilir. Teminat mektuplarnn tm banka tarafndan tazmin edilmemekte, bir ou ya hi tazmin edilmemekte ya da bizzat lehtar tarafndan bedeli denmektedir. Bu durumda banka le lehtar arsndaki ilikiyi faize yol aan karz ilikisi olarak nitelendirmek doru oimaz. Faizle ilgili ayet ve hadislerde hangi tr karzn faize yol aaca belirtilmitir. Faiz olmas iin, dorudan veya dolayl olarak misl mallarn farkl miktarlarda pein veya vadeli deiiminden ibaret olan karz lemi mevcut olmaldr. Kredi amal olmayan ve bankaca tazmin edilmeyen teminat mektuplarnda byle bir liki yoktur. Banka, teminat mektubunu lehtara vermedii gibi, teminat mektubunun kendisi ek ve senet gibi kymetli evrak nitelii de tamamaktadr. Teminat mektubunu elinde bulunduran kii bu mektuptan, haklarnn garanti edildiini gsterir belge olmas dnda, hi bir ekilde yararlanamaz. Oysa, Kur'an'da faizden bahsedilirken "insanlarn mallar ierisinde artsn diye verdiiniz eyler Allah katnda artmaz"[518] buyurulmaktadr. Teminat mektubu kymetli evrak nitelii tamad iin artmas veya eksilmesi diye bir eyden de bahsedilemez. Ancak mektubun bedelini banka tazmin ederse bu durumda banka ile lehtar arasndaki liki karza dnr. Dolaysyla faiz endiesiyle teminat mektubuna yaklalrken genellemeden kanlmal ve teminat mektuplar arasnda kullanm yeri ve amacna gre ayrm yaplmaldr. Dorudan veya dolayl kredi ilemleri iin verilecek teminat mektuplarndan komisyon veya bedel alnd taktirde faiz tehlikesi sz konusudur. Ayrca bankann mektubu tazmin etmesinden itibaren lehtardan alnacak bedel de faiz kapsamna girer; nk banka ile lehtar arasndaki hukuk iliki kefil-mekfln anh ilikisinden, alacakl - borlu ilikisine dnm oiur. Faizsiz bankalarn ister dorudan ister dolayl yollarla, kredi iin kullanlmak zere talep edilen teminat mektuplarn ya vermemeleri ya da verdikleri taktirde giderleri dnda, komisyon veya baka adla her hangi bir bedel almamalar gerekir. Banka tarafndan mektubun tazmini durumunda da tazmin anndan itibaren bedel alnmas faize yo! aacandan bundan da kanlmaldr. Faiz

tehlikesi tamayan teminat mektuplar karlnda ise, bankalarn komisyon veya baka adla bedel almasnda bir saknca olmayaca kanaatindeyiz.[519] II. AKREDTF Akreditif, itibar gstermek, tasdik etmek anlamlarna gelen "acc-redite" kelimesinden gelir. zellikle ikinci dnya sava sonrasnda, uluslararas ticaretin gelimesine parle! olarak ne kan bir bankaclk faaliyetidir. Uluslararas ticaret, dier ticaretlerde olduu gibi alc ve satc arasnda yaplan bir szleme ile baiar. Szlemenin taraflarn oluturan ithalat ve ihracat tacirleri yabanc lkelerde bulunmalar nedeniyle birbirleriyie dorudan temas imkn bulamazlar. Bu sebeple, maruz bulunduklar tehlikelerin asgariye indirilmesini salamak iin nc kiinin, ok kere de bir bankann araya girmesini arzu ettiklerinden akreditife bavururlar. Bylece akreditif, uluslararas dzeyde, birbirini tanmayan taraflar arasndaki ticar ilikilerde mal ve hizmet bedellerinin denmesi konusunda gelitirilmi zel bir deme yntemi olarak karmza kmaktadr. Akreditif, ilevi asndan bir kredi arac deil bir deme arac olarak kabul edilir. Bu ilem sayesinde alc ve satc arasndaki mal ve bedelin teslimi konusunda yeterli olmayan gven unsuru salanm olur. Alc, satn almay arzulad mal veya hizmetin zamannda ve istenilen zelliklerde hasarsz teslimini, satc da satm olduu mai veya hizmet bedelinin tam ve zamannda kendisine ulamasn garantiye alma mknn bulmu oiur[520]. ada bankaclk hizmetleri arasnda kabul edilen akredif, bir takm kaytlarla faizsiz bankalar tarafndan da uygulanmaktadr.[521] A. Akreditifin Tanm ve Taraflar 1. Akreditifin Tanm Akreditif in eitli tanmlar yaplm ise de henz ortak bir tanm zerinde ittifak edilememitir[522]. Bunun en nemii sebebi, akreditifin ok deiik yntemlerinin bulunmas ve hukuk yaps konusunda deiik yorumlarn olmasdr. Ancak akreditif; "bir bankann, talimat veren mir (alc) adna, belli bir vade ile belirli miktar paray, belirli belgeler karlnda ve ngrlen artlarn yerine getirilmesi kaydyla lehdra deyeceini yazl olarak taahht etmesi" eklinde tanmlanabilir.[523] 2. Akreditifin Taraflar Akreditif genel oarak "mir", "akreditif bankas", "muhabir banka" ve "lehdr" olmak zere drt taraf yer alr. Akreditif atrmak zere bankaya bavuran ithalat, yani satm akdinde alcya akreditif miri, mirden ald talimatla akreditifi aan bankaya akreditif bankas, akreditife konu maln satm hususunda mirle szleme yapan ve bu ma! veya hizmetleri satan, ihra eden tarafa lehtar, genellikle ihracatnn lkesinde bulunan ve mir bankann talimatyla akreditif aldn ihracatya ihbar eden bankaya ise muhabir banka denir[524]. B. Akreditifin eitleri ve leyii 1. Akreditifin eitleri Akreditif; dnlebilirlii, teyitli olup olmamas, bedelinin bankada nakit olarak bulunup bulunmamas, teminat nitelii tayp tamamas bakmndan eitli alardan snflandrlr. a- Dnlebilrlik bakmndan akreditif: Akreditife konu belgelerin ibraz anna kadar, mir banka tarafndan lehdra nceden haber vermeden, iptal edilebilen veya ieriinde deiiklik yaplabilen akreditife dnlebilir akreditif, taraflarn tmnn rzas olmakszn iptal edilemeyen veya artlan deitirilemeyen akreditif trne de dnlemez akreditif denir. b- Teyit bakmndan akreditif: mir bankann teyidine muhabir bankann da teyidini ekledii, yani mir bankann tm sorumluluklarn muhabir bankann da stlendii akreditife teyitli akreditif, muhabir bankann deme taahhd altna girmeyip sadece ihracatya alan akreditifi ihbar ile yetindii akreditife teyitsiz akreditif denir[525].

c- Karl bakmndan akreditif: Genelde faizsiz bankaclik-la ilgili eserlerde yer a!an bu ayrma gre karlnn bankada mevcut olup olmamas bakmndan akreditif ikiye ayrlr: Faizsiz bankaclkta, akreditif alrken belirlenen meblan szleme esnasnda nakit olarak dendii akreditife bankada karl mevcut akreditif, bedelin ilgili belgelerin brazndan sonra dendii akreditife bankada karl mevcut olmayan akreditif denir[526]. d- Teminat nitelii tayan akreditif: Daha ok uluslararas mteahhitlik ilerinde kullanlan ve bir eit garanti mektubu niteliinde olan bu akreditif trnde, banka belirli bir hizmetin yerine getirilememesi halinde, kar tarafa deme taahhdnde bulunmaktadr. Dier akreditif trlerinde, belirtilen taahhdn yerine getirildiini, maln teslimini gsterir belgelerin ibraz halinde lehdra deme taahhd varken burada hizmetin yerine getirilmemesi halinde deme garantisi vardr[527]. 2. Akreditifin leyii Faizli bankaclk sisteminde akreditifin ileyii u ekilde gereklemektedir: Genelde ithalat ve ihracatdan oluan akreditif taraflar, demenin akreditifle yaplacan sat akdinde kararlatrrlar ve ithalat kendi bankasna yabanc lkedeki ihracat lehine belirli miktarda bir akreditif almas iin talimat verir. Banka bu talimat zerine ihracatnn lkesindeki muhabirinden, istenilen artlara uygun akreditifin almasn ister ve akreditif alr. hracat, mal gnderince ilgili belgeleri muhabir bankaya ibraz ederek maln bedelini tahsil eder. Muhabir banka belgeleri akreditif ama talimatn veren bankaya ulatrr ve paray tahsil eder. Mal gmre gelince de ithalat maln bedelini akreditif bankasna der ve bankadan ald evraka mal gmrkten eker[528]. Faizsiz bankaclk sisteminde ise akreditif iki yntemden biriyle yaplr. Birinci yntemde mir, akreditifin al esnasnda bedeli bankaya pein demez. mir, bankasna ithal edecei maln reticisi, nitelikleri, fiyat ve dier belgeleri vererek ihracat lehine akreditif almasn talep eder. Akreditif bankas, mir'in talebini uygun bulduu taktirde muhabir bankaya belgelerde belirlenen artlar erevesinde akreditif almas emrini verir. Muhabir banka ihracatya, lehine akreditif aldn bildirir. hracat, maln alcya gnderildiine dair belgeleri muhabir bankaya ibraz ederek parasn tahsil eder. Mal gmre ulatnda akreditif bankas ilgili belgeleri ithalatya iade ederek mal iin denen mebla ve yapt hizmetler karlnda komisyonunu alr. Bu ekilde alan akreditif teminat mektubu nitelii tar. Fi-nansmanl akreditif usl olarak da adlandrlan ikinci yntemde ise, mal karl olan vesaikin ahm-satm eklinde isimlendirilen yurt d murabaha yntemidir. Bu tr akreditif ileminde ithalat, ithal etmek istedii mallar temsil eden belgeleri, satn alp kendisine satmas iin bankaya talimat verir. Banka bu belgeleri muhabir banka araclyla pein olarak satn alp akreditif atrana vadeli satar. Bylece banka hem yapt hizmet hem de vade farkndan gelir elde ederken, mir de iletmesi iin ihtiya duyduu mala kavumu olur. Faizsiz banka yabanc lkeden alan akreditif iin komisyon karl muhabir banka grevini de yerine getirir.[529] C. slm Hukukularnn Akreditif Hakkndaki Grleri Akreditifin hukuk durumu hakknda Bat hukukular arasnda gr birlii yoktur. Uluslararas dzeyde akreditifin hukuk mahiyeti, Mietleraras Ticaret Odas Yrtme Kurulu'nun {MTOYK) Nisan 1993'te kabul edip 01 Ocak 1994 tarihinde yrrle girmesini kararlatrd "Vesikal Krediler in Yeknesak Teaml ve Uygulamalar"' balkl 500 Say h Bror ile belirlenmeye allm ise de bu brorde ilemin hukuk mahiyeti hakknda net bir ifadeye yer verilmemitir[530]. Baz Trk hukukular akreditifin hukuki niteliini "tek bir hukuk ilem" olarak aklamaya alm, bazlar ise "birden fazla ilemler btn" olarak kabul etmitir. Akreditifin tek bir hukuk ilem olduunu savunanlar, konunun hukuk mahiyetini "itibar mektubu", "garanti akdi"', "havale", "nc kii lehine szleme", "veklet" veya "ke-flet"le aklamaya almlardr. Birden ok hukuk ilikiyi bnyesinde toplayan bir ilem olduunu savunanlar ise, akdin taraflarna gre konuya hukuk ereve izmeye almlardr. Bunlara gre mir (alc) ile lehdr (satc) arasndaki iliki alm-satm akdi, akreditif miri (alc) ile akreditif bankas arasndaki iliki veklettir. Akreditif borlusu (akreditif bankas, muhabir banka) ile lehdr (satc) arasndaki iliki mcerret bor va'dinden ibarettir. Akreditifin hukuk yaps konusundaki gr ayrlklar Yargtay kararlarna da yansmtr. Nitekim Yargtay'n 04.11.1964 tarihli kararna gre akreditifin hukuk mahiyeti "havale", 10.02.1977 tarihli dier bir kararna gre ise "mcerret bor ilikisi" olarak kabul edilmitir[531].

ada ticar hayatn ortaya kard yeni bir uygulama olmas nedeniyle akreditifin hukuk yapsn klasik fkh kaynaklarmzda dorudan bulmak zordur. ada bat hukukular arasnda olduu gibi slm hukukular arasnda da akreditifin hukuk mahiyeti hakknda gr ayrlklar: vardr. slm hukukularndan rivayet edilen grleri aadaki balklar altnda sralamak mmkndr. 1) Akreditifin kendine zg yaps olan yeni bir akit olduu gr: Kuveyt'te yaynlanan Fkh Ansiklopedisi''nde ileri srlen ve el-Heytfnin de kabul ettii grlerdendir. Bu gr sahiplerine gre, slm hukukunun temel ilkelerine aykrlk tamamak kaydyla yeni akitler ihdas etmek caizdir. Akreditif de i adamlarnn yararna olan, kendine zg yaps bulunan yeni bir akit olarak kabul edilebilir[532]. 2) Akreditifin rehni iine alan veklet olduu gr: Bu gr de yukarda ismi geen Ansiklopedi'deki grlerdendir. Akreditifte alc, ilgili belgeleri teslim almak ve borcunu demek zere bankay vekil klmaktadr. deme ilgili belgelerin belirlenen artlara uygunluunun incelenmesi ve salam bir ekilde teslimi artna baldr. Bu ilem ayrca vekilin dedii mebla alcdan tahsil edinceye kadar mallarn kendi elinde rehin hkmnde olmas kaydn da ihtiva eder[533]. 3) Akreditifin veklet, murabaha ve mudrabeden ibaret akit olduu gr: Akreditifi, akreditif bedelinin bankada nakit olarak bulunup bulunmamasndan hareketle ele alanlara gre, bedel akreditifin al annda dendii taktirde, alc ile banka arasndaki iki veklettir. Banka bu veklete dayanarak, mir adna ehdra demede bulunur. Bedelin maln teslimi srasnda dendii akreditif ise, murabaha veya mudrabe hkmlerini alr. Banka mal ya pein alp beili kr ilavesiyle mteriye satar ya da balangtan itibaren kr-za-rar paylam ilkelerine gre hareket edir[534]. 4) Akreditifin garanti akdi olduu gr: Bu dncede olanlara gre, ihracatnn, ithalatnn zimmetindeki borcunu banka garanti etmektedir. Bankann bu taahhd sayesinde ithalat satcnn gvenini kazanr. Banka, belirlenen artlara uygun olmas durumunda ihracatdan lgili evraklar teslim alp bedelini demektedir ki byle bir ilem ancak garanti akdiyle zah edilebilir[535]. 5) Akreditifin veklet, havale ve kefaletten ibaret akit olduu gr: Banka akreditifle ilgili evraklar, artlara uygun olup olmadn inceleyip tahkk ettikten sonra satcnn borcunu, mir adna, onun vekili sfatyla demektedir. thalat, ihracaty satt maln bedelini almak zere aralarnda irtibat salayan akreditif bankasna havale eder; bor, ithalatnn kabul ile mterinin zimmetinden bankann zimmetine intikal eder ki bu em de havaledir. Banka bu ilemlere ek olarak her iki tarafa da garanti vererek sermaye gc ve itibarn kullanmaktadr. Eer bankann ilemi kolaylatrc rol ve itibarna dayanarak verdii garanti olmasa akreditiften sz edilemez, el-Hemer ile Eb Uveymir bu grtedir[536]. Yukardaki grlere ek olarak akreditifin alm-satm, veklet ve garantiden ibaret akitler btnnden oluan yeni bir akit veya karz olduuna ilikin grler de vardr[537]. D. Akredif Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Bat ve slm hukukularnn akreditifin hukuk yaps konusunda ortak bir kanaate sahip olmadklar anlalmaktadr. Hukukular farkl gre sevkeden sebeplerin banda, uluslararas bir deme arac olarak akredifin henz tm dnyaca kabul edilen ortak bir ynteminin mevcut olmamas gelir. Akreditif gnmzde taraflarna, ieriine, ihtiva ettii artlara gre deiik ekillerde uygulanmaktadr. Her lke veya ticar kuruSu bir takm ilave veya deiikliklerle akreditifi istedii kalba sokabilmektedir. Akreditife uluslararas dzeyde ekil verme abas ierisinde olan MTYKnun yaynlad Brorde konunun hukuk ynne temas etmemesi de bu nedenden kaynaklanmaktadr. Akreditif hakknda herkesin kabul ettii ortak bir ticar rfn olumam olmas, faizsiz bankaclk sistemi asndan olduka nemlidir. Yaklak krk yllk bir gemie sahip olan faizsiz bankalar ilemlerinin bir ounu faizli bankalardan alarak kendi bnyelerine uyarlamlardr. Ancak bu uyarlama srecinde bir takm skntlarla karlatklar da bir gerektir. Dier ilemlere gre akreditifin henz genel rf haline gelmemi olmas faizsiz bankalara, kendi sistemleri dorultusunda ortak bir akreditif yntemi gelitirme imkn vermektedir. Biz Faizsiz bankaclkta aadaki akreditif yntemlerinin uygulanabilecei dncesindeyiz:

1) Murabaha hkmleri erevesinde uygulanabilebile-cek akreditif: Bu akreditif trnde mteri ile banka arsndaki iliki alm-satm ilikisidir; mteri alc banka ise satcdr. Mteri ithal etmek istedii mallarn nitelikleri, satcs, reticisi, fiyat ve dier artlar ihtiva eden belgelerle bankaya bavurarak nitelikleri belirtilen mal satn alp kendisine satmas talebinde bulunur. Banka muhabiri araclyla belgelerde zellikleri belirlenen mal pein satn alp yapt giderlere ilaveten belli bir kr koyarak mteriye pein veya vadeli olarak satar. Bedeli vadeli denen akreditif yntemine, mterinin akreditif bedelini demek iin nakit parasnn olmamas veya nakit demek istememesi durumunda bavurulur. Ancak bu tr bir akreditif ileminin caiz olmas iin banka ile mteri arasnda yaplan szleme anlamazla yol amayacak nitelikte olmal ve mteriye teslimine kadar mala gelebilecek her tr zarar ve ziyandan banka sorumlu olmaldr. ayet mal sigorta ettirilmi ise sigorta giderleri bankaya ait olmaldr. Ancak bankann mal satarken sigorta masraflarn maliyete eklemesinde bir saknca olmaz. 2) Veklet hkmleri erevesinde uygulanabilecek akreditif: mir konumundaki ithalat akreditifi atrrken akreditif bedelini bankadaki hesabna yatrr. Banka muhabir banka araclyla ihracatnn mal teslim ettii haberini alnca, mirin hesabndaki paray verilen yetkiye dayanarak muhabir bankaya havale eder; muhabir banka da satcya der. Burada ithalat ile ihracat arasndaki iliki alm-satm; mir ile banka arasndaki iliki de cretli veklet olur. 3) Ortaklk hkmleri erevesinde uygulanabilecek akreditif: Genel olarak akreditifte mir, akreditif bedelini mal gmre geldikten sonra bankaya der. Oysa akreditif bankas bedeli, muhabir banka araclyla mahn gnderildiine ilikin belgelerin ibraz annda ihracatya demektedir. Dolaysyla banka alacakl, mir borlu hale gelmektedir. Banka bu ilemi karlksz yapmayacana gre, dedii bedel dnda ayrca bir de komisyon alacandan banka ile mteri arasndaki iliki faizli krediye dnmektedir. Faizsiz bankalarn byle bir ilemi yapmalar kendi ilkeleriyle badamaz. Banka ya btn akreditif ilemlerinde akreditif bedelini pein almak ya da faizcilie dmemek iin farkl fakat meru yntemler uygulamak durumundadr. Akreditifin balangcnda, akreditif bedelinin tmn deyemeyen yahut demek istemeyen mteri ile banka arasnda akreditifin ortaklk esaslar erevesinde yaplmas kararlatrlabilir. Ortaklk bir ilemlik mudrabe veya mreke usullerinden birine uygun olarak yaplr. Bedelin tmn bankann dedii akreditif mudrabe, bir ksmn banka bir ksmn da mterinin dedii akreditif ise mreke olur. Mterinin ihtiya duyduu mal bu yntemle yurt dndan satn alnp deerlendirilir. lem sonunda maldan eide edilecek kr, taraflar sermaye-ieri ve dier katklar lsnde -szleme artlarna gre- paylarlar. 4) Kefalet hkmleri erevesinde uygulanabilecek akreditif: Teminat nitelii tayan akreditif ilemleri kefalet hkmleri erevesinde gerekletirilebilir. Yurt dnda taahht stlenip kendisinden teminat nitelii tayan akreditif ama talebinde bulunulan mta-ahhit, bankaya bavurarak byle bir akreditifi atrabiiir. Bu akreditif eidinde banka belirli bir hizmetin yerine getirilememesi halinde, kar tarafa deme taahhdnde bulunur. Mteahhit, szleme kurallarna uygun olarak i tamamlamad takdirde lehdrn, bunu belirten yazl bir beyan ile bankaya mracaat etmesi durumunda akreditif bedelini tahsil edebilecei hkmn ierdiinden bu bir kefalet akdi olur. Akreditif bankas kefil, mir mekfln aleyh, lehdr da mekfln leh kabul edilir.[538] E. Akreditif Bedelinin Hkm Faizli bankalar akreditif karlnda hem yaptklar hizmet iin komisyon hem de verdikleri akreditif kredisi iin faiz alrlar. Faizsiz bankalar, faiz alamayacaklarndan farkl yntemler uygulamak durumundadrlar. Yukarda sunulan seeneklerden biriyle gerekletirilecek akreditif ilemi karlnda bankann gelir elde etmesinde fkh adan bir saknca olmayaca kanaatindeyiz. Zira bankann murbaha artlar erevesinde gerekletirdii akreditiften elde ettii gelir murabaha kn, vekletten eide ettii geiir cret, mudrabe ve mreke ynteminden elde ettii gelir ise, kr pay kabul edilir ki btn bu gelir yntemleri fkhta merudur. Teminat mektubu hkmndeki akreditife gelince, teminat mektubu ile ilgili blmde getii zere, mirle akreditif bankas arasndaki iliki alacakl-borlu ilikisine dnmedii srece, alnacak komisyonun fkh asndan bir sorun tekil etmeyecei dncesindeyiz. Alacakl-borlu ilikisi zerine kurulan yahut daha sonra byle bir ilikiye dnen akreditiften alnacak komisyon faiz olacandan byle bir uygulama faz-sizk ilkesiyle eliir.[539] III. BANKA KARTI (PLASTK KART)

Son yllarda bankaclkta gelitirilen en nemli deme aralarndan birisi banka kartlardr. Plastik para olarak da adlandrlan banka kartlar araclyla sunulan hizmetler, bankaclk edebiyatnda bireysel bankaclk hizmeti olarak adlandrlr. Banka kart sayesinde, kart hmili deme noktalarnda diledii parasal ilemi hzii ve ada bir ekilde yapabilmekte, banka ise mteri memnuniyetini kazandndan daha fazla gelir elde etmektedir. Ulam ve iletiim alannda gelitirilen rnler gibi, deme aralar alannda gelitirilen banka kartlar da hayat kolaylatran ve artk vazgeilemez rn ve hizmetler arasna girmitir[540]. Banka kartlar araclyla gerekletirilen bireysel bankaclk hizmetleri faizsiz bankalar iin de nemli bir deme arac niteliindedir. Kartlar deiik alardan snflandrlmaktadr: Teknik zellik ve deme arac nitelii snflandrmada odak noktay belirler. Bu blmde banka kartnn tanm, tarihsel geliimi, teknik zellik ve deme arac olmas bakmndan eitlerine ksaca deindikten sonra, banka kart uygulamasnn fkh nitelii zerinde durmaya alacaz.[541] A. Banka Kartnn Tanm, Ortaya k ve Tarih Geliimi 1. Banka Kartnn Tanm Banka kart iin deiik tanmlar yaplm olsa da hepsinde ortak nokta, mal veya hizmet alm ile bilumum para hareketlerinde kolaylk salamak zere ilgili kurumlarca karlm plastik kart olmasdr[542]. Dolaysyla terim anlam itibariyle banka kartn; bankalarca mterilere verilen ve nakit kullanmakszn mal ve hizmet satn alma, para ekme ve dier bankaclk hizmetlerinden yararlanma imkm salayan ara eklinde tanmlamak mmkndr.[543] 2. Banka Kartnn Ortaya k ve Tarih Geliimi Gnmzde ok eitli amalarla kullanlan banka kart, ilk olarak vadeli sat yapanlar tarafndan icad edilmitir. nceleri veresiye satt mallarn hesabn, defterinin bir yaprana yahut bir nshasn mteriye verdii fi koanna kaydeden dkkn sahipleri rn eitlerinin artmas, mterilerin saysnn oalmas ve ube sistemine geilmesiyle birlikte mterilerine kartondan kartlar vermeye baladlar. Bu sayede mteri, nakit para tama zorunluluundan kurtularak diledii mal, kart veren i yerinin her hangi bir ubesinden veresiye satn alma imknna kavuurken, i yeri sahipleri de hesaplarn salkl tutma, vadeli satn imknlarndan yararlanma ve baml mteri kitlesi oluturma frsatn elde etmi oluyorlard[544]. Karton kartlarn kolayca ypranmas, bozulmas ve zerindeki kaytlarla oynama imknnn bulunmas nedeniyle kda gre daha dayankl ve gvenli olan plastik kart sistemine geildi. lk plastik kartn ABD'de 1894 ylnda "Hotel Credit Letter Company" adl bir kurulu tarafndan piyasaya srld rivayet edilir. 1914 ylnda yine ABD'de gnmzde Mobil Oil olarak adlandrlan "General Petroleum Corporation of California" adl petrol irketi, daim mterilerine ynelik olarak plastik kart karm, 1915 ylnda ise bir takm otel, maaza, demir yolu ve petrol irketi kart karmaya balamlardr. Bu kartlar ya belirli bir blge ya da belirli bir hizmet grubu ile snrl idi. Belirli bir alan ve hizmet sektryle snrl olmayan ilk kart 1950'de "Diners Club Kredi Kart'1 adyla piyasaya srlmtr[545]. Karton veya plastik bir kart ve szlemeye atlacak imza ile hesabn denmesinin mmkn olacam dnen bir avukat, Diners Club Kredi Kart Kurumu'nu hayata geirmitir. Slogan "dine and sign" (ye ve imzala) olan Diners Club Kredi Kart, balangta seyahat ve lokantalarda kullanlmak zere karlm, daha sonra evrensel bir kart halini alarak ABD dnda bata Avrupa olmak zere, dnyann bir ok lkesinde deme arac olarak kullanlr hale gelmitir[546]. Plastik karta gre kuruluu ok ncelere dayanan bankalar 1950' yllara kadar plastik kartlarla ilgilenmediler. nk plastik kart o tarihlere kadar sadece vadeli al verilerde bir deme aract olup, faizli bankalarn en nemli amalarndan biri olan nakd kredi ilemlerinde kullanlmyordu. Baka bir ifadeyle, kartla salanan kredi, nakd kredi olmayp pein denmesi gereken borcun vadeiendirilmesi, ileri bir tarihe ertelenmesi eklindeki gayri nakd krediden ibaretti[547]. Ancak Diners Club kredi kartnn piyasada tutulduunu gren bankalar, nceleri yalnzca pein para demeden mal veya hizmet satn alma imkn salayan kartlara, belli bir faiz karlnda vakti gelen demelerin taksitlendirilmesi ve nakd kredi seeneini de ekleyerek mterilerine plastik kart vermeye baladlar. 1958 ylnda Bank of Ameri-ca'nn "Bank Americard" ve American Express Company'nin "American Express" adl uluslararas nitelikli kartlar karmalar ile banka kart uygulamas ABD'de hzla yaygnlat. Banka kart uygulamasna kta Avrupa's ve Trkiye'de 1960'h yllarda balanmtr. Avrupa'da ilk banka kart 1960'larda "Card Blanche" adyla, Trkiye'de ise 1968 ylnda Ko gurubuna bal Setur A. Tarafndan Diners Club piyasaya suruldu[548].

nceleri bizzat i yerleri tarafndan karlan kartlar, bu alandaki hzl gelime ve yaygnlamann sonucu olarak bu alanda da uzmanlamaya gidilme zorunluluunu dourdu. Kart karmak isteyen banka ve dier kurululara organizatrlk ve teknik servis hizmeti sunmak zere uzman plastik kart kurumlar ortaya kt. Bu kurumlar kart karma yetkisini ellerinde tutarak dier banka ve kurululara lisans szlemesi erevesinde kendi amblelerinin(logalarnn) bulunduu plastik kartlar datma yetkisini vermeye baladlar. Bugn uluslar aras dzeyde plastik kart karma yetkisini elinde bulunduran be nemli kart kuruluu vardr. Bunlar: Visa, MasterCart / EuroCart , Amex, JCB ve Diners Club adl kurululardr. Bunlarn dnda da dnya apnda geerlilii olan kart kurulular bulunmasna karn etkinlikleri yukarda adlar verilen kurulular dzeyinde deildir.[549] Banka karlar Trkiyede yaygn olarak 1980li yllarn sonlarna doru kullanlmaya balad. Trkiyede, kartl deme sistemi ierisinde meydana gelen sorunlara zm bulmak, banka kartlar ile ilgili kural ve ller gelitimek amacyla kulmu olan Bankaalararas Kart Merkezi A[550] (BKM A)nin verilere gre, 2004 yl sonu itibariyle 26,7 milyonu kredi kart, 43 milyonu banka kart olmak zere toplam 69,7 milyon adet plastik kart bulunmaktadr[551]. B. Banka Kartnn eitleri Hemen tm parasal ilemlerde de kullanlr hale gelen banka karlar deiik ekillerde isimlendirilmektedir. Plastik kart, plastik para, deme kart, banka kart, kredi kart, ATMkart bu isimlerden sadece bir kadr. Kavram kargaasna yer ermemek ve zellikle konunun fkhi ynnn aklanmasnda yararl olacaa dncesiyle banka kartn, birincisi teknik zellikleri; ikincisi deme arac olmas bakmndan iki balk altnda snflandrp daha sonra konunun hukuki mahiyeti zeride durmaya alacaz.[552] 1. Teknik zellikleri Bakmndan Banka Kart a. Plastik Kart Mal ve hizmet satn almak ve dier parasal ilemlerde kullanmak zere banka ya da baka kurulular tarafndan kiilere verilen ve plastikten retilen kartlar baz gelimi lkelerde pastik kart ya da plastik para olarak isimlendirilmektedir. Bu kartlarn en nemli zellii plastikten retilmi olmalardr. Ancak plastiin evreye verdii zarar nedeniyle gelecekte daha evreci zelliklere sahip maddelerden- msr unu gibi- kart retimi almalarnn srd belirtilmektedir[553]. b. Akll Kart / Smart Kart zerinde manyetik bant yerine yar iletken cipler (kk bilgisayar denilebilir) tayan plastik karta akll kart denmektedir. Bu karta akll denilmesinin sebebi, zerine yerletirilen bir pul byklndeki ciptir. 1 ile 32 kilobyt arasndaki hafza kapasitesiyle kiiye ait kimlik ve banka hesap bilgilerini bnyesinde tayan bu kartla her hangi bir yerde ah-veri yaplrken kartn kendisi cipe yklenen komutlar dorultusunda hangi ilemi yapp hangisini yapmayacana karar verebilmekte, bylece bu kartlar sayesinde ilemler daha hzl, daha gvenli ve ok amal olabilmektedir[554]. c. Sanal Kart Fizikse! olarak mterilerin ceplerinde ya da czdanlarnda bulunmayp, kiilere ifre olarak yazl bir sertifika eklinde verilen kartlardr. Mteri, bu ifre ile fiziksel anlamda banka kartna ihtiya duymakszn telefon ve internet araclyla diledii ilemi gerekletirme imknna sahip olmaktadr[555]. 2. deme Arac Nitelii Bakmndan Banka Kart Geleneksel deme aralar olan nakit, ek, senet ve polienin yerini almaya balam olan banka kartlar, verili amalan ve salad kredi seeneklerine gre eitli ekillerde isimlendirilmektedir.[556] a. ATM Kart / Harcama Kart / Debit Kart Sahibine kredi imkn saklamakszn sadece bankadaki hesabna ulaarak hesap bakiyesindeki tutar kadar nakit ekmesine imkn veren kart "ATM kart", "Harcama kart", veya "Debit kart" olarak adlandrlmaktadr. ATM kart, mteriye bir ifre ile verilmekte, mteri bu ifre ile banka duvar deliklerinden nakit veren ATM makineleri ve i

yerlerindeki POS {Point Of Sale: Sat Noktas) makinelerinden nakit ekme imknna sahip olmaktadr. ATM kart nakit ekme dnda ye i yerlerinden mal ve hizmet satn alnmasnda da kullanlabilmektedir. Mal veya hizmet alm gerekletii an maln bedeli elektronik ortamda kart hmilinin bankadaki hesabndan alnarak i yerinin hesabna aktarlr. Bu kart, sahibine hi bir ekilde kredi mkn salamaz; para, kiinin hesabndan derhal alndndan hesabndaki mevcut parasnn kullanlmas anlamna gelir. ATM kart, hmili nakit para tama klfetinden kurtard gibi finansman durumunu kontrol etmesine de yardmc olur[557]. b. Kredi Kart, Tanm ve eitleri b1. Kredi Kartnn Tanm Banka veya yetkili kurumlar tarafndan verilen ve hesabnda para bulunmamasna karn hmiline belirli kredi mebla dahilinde pein para demeden mal ve hizmet satn alma, nakit ekme ve dier bir takm bankaclk iiemlerinden yararlanma imkn salayan banka kartna Kredi Kart denir. Kredi kartlar gerekte bortan ok kart veren kurumun hmile duyduu gven ve nc taraflara taahhdn ifade eder. Bor gven ve itimad sonucunda meydana gelir. Dolaysyla kredi kartnn yalnzca sahibine nakd kredi, bor alma imkn salayan bir ara olarak dnimes doru deildir. ayet yle olsayd Kredi kart (Arp. "bitkat't-i'timn"; Ing.^Credit Card"} eklinde deil Bor veya dn kart (Arp. ''bitkat'l-kard"; ng."Lend veya Borrow Card" eklinde isimlendirilirdi. Oysa "kredi" kavram ncelikle gven, itibar, saygnlk, kefalet ve teminat" manasnda "gayri nakdi" kredi, bunu takiben de "nakd kredi; bor" anlamna gelir.[558] b2. Kredi Kartnn eitleri Kredi kartlar da kendi ierisinde hmiiin kulland kredinin tekrar kredilendirlip kredilendirilmemesi bakmndan ikiye ayrlr. a- Kredlendirilen Kredi Kart (Normai Kredi Kart): Mal ve hizmet satn ahm veya nakit ekimi sonucunda oluan ve hesap kesim tarihi itibariyle hesap bildirim cetvelinde bor olarak gzken toplam tutarn, asgari belli bir yzdesinin denmesi artyla yeniden tak-sitlendirilen kredi kartna denir. b- Kredilendirilmeyen Kredi Kart {Charge Card): Al verilerin veya nakit ekililerin hesap bildirim cetvelindeki toplam tutarnn yeniden kredilendirme zelliinin olmad ve tamamnn ilgili bankaya ngrlen gn iinde denmesinin zorunlu oiduu karta denir[559]. C. Banka Kart Sistemleri ve leyii Banka kartlar, kredi kart kurumlar, bankalar ve kart karma yetkisi verilen kurumlar tarafndan piyasaya srlr. Kredi kart kurumlan ve bankalarn asl amac, bu ilem araclyla gelir salamaktr[560]. Bir ksm banka kart, sadece o kart karan bankann ATM'le-rinde, bir ksm sadece yurt iinde kullanlabilirken bir ksm da dnya apnda geerli olabilmektedir. Bankalarn kard ATM kart, kart karan banka ve kart hmili olmak zere ikili bir ibirliine dayanrken kredi kart en az tarafn ibirliine dayanr. Kart karan kurum, kart hmili, kart kabul eden ye i yeri ve bu i yerinin anlamal olduu, kredi kart ilemlerini kabul eden banka bu taraflar oluturur. Dolaysyla organizasyonda yer aan taraflar asndan banka kart sistemini iki tarafl sistem ve tarafl sistem eklinde ikiye ayrmak mmkndr.[561] 1. ki Tarafl Sistem ve leyii Bir taraf banka dier taraf kart hmilinden oluan deme kart sistemine ki tarafl sistem ad verilir. Hmil, kredi kartyla banka veya bankaya ait ATM makinelerinden nakit ekebildii gibi kart ibraz ederek anlamal i yerlerinden nakit demeksizin ma! ve hizmet alm da yapabilmektedir[562]. 2. Tarafl Sistem ve leyii Uluslararas kart kuruluundan alman yetkiye dayanlarak bir banka tarafndan karlan ve nakit ekme ve dier bankaclk ilemlerine ek olarak bankann anlamal olduu ye iyerlerinden nakit demeksizin kredili mal ve hizmet

almnda kullanlan banka kart sistemine tarafl sistem ad verilmektedir. Bu sistemi oluturan taraflar aadaki ekilde sralanabilir; Kredi kartn kararak pazarlayan ve ye iyerleri ile yelik szlemesi yapan banka, Yetkili bir bankadan kredi kartn alan kart hmili, Bir banka ile ye iyeri szlemesi imzalayarak kart hmilinin kartn kabul eden yeri. tarafl sistemin omurgas kart karan banka, kart hmili ve kart kabul eden ye iyerinden oluur. Ancak bu sisteme uluslararas dzeyde kart organizasyonu yapan ve kredi kart karma yetkisini elinde bulunduran organizatr kredi kart kurumlar (Visa, MasterCard gibi) ile kredi kart karmayp yalnzca ye iyeri szlemesi yapan bankalar da kendiliinden dahil olduundan bu sistem ayn zamanda geniletilmi tarafl sistem olarak da adlandrlr. Sistemde asl sz sahibi, banka kart sistemini kuran ve kart karma yetkisini elinde bulunduran uluslararas kart kuruluudur. Yukarda da getii zere gnmzde dnya zerinde bu yetki be byk kuruluun elindedir. Mterilerine kredi kart vermek isteyen banka, bu kurululardan biriyle lisans anlamas yaparak sz konusu kuruluun sistemine dahil olup kredi kart karma ve ye iyeri anlamas yapma yetkisini alr. Banka bu yetkiye dayanarak kart dzenleyip mterilerine verir, ayn zamanda da kartlar kabul edecek iyerleri ile ya kendisi ya da kart pazarlamas yapmaksszn yalnzca yelik szlemesi yapan banka araclyla yelik anlamas yapar[563]. Bu sistemin ileyii u ekilde cereyan eder: ncelikle kredi kart karmak isteyen banka uluslararas kart kuruluu ile lisans anlamas yapar ve bu anlamaya dayanarak kredi kart karr. Bankann kard kredi kartlar yurt iindeki dier bankalara ait ATM ve POS cihazlarnda da geerli olabilmesi iin bankann ilgili lkedeki takas merkezi ile de anlama yapmas gerekir. Trkiye'de bu ilem Bankaiararas Kart Merkezi (BKM) ile "yelik ve Hizmet Szlemesi" yaplarak gerekletirilir. Banka bir yandan kard kartlar mterilerine verirken dier yandan mterinin elindeki kart kabul etmek zere i yerleri ile yelik szlemesi yapar. yelik szlemesi bizzat kart karan banka tarafndan yapld gibi baka bir banka tarafndan da yaplabilmekte; bu durumda kart veren banka, i yeri ile deil bu szlemeyi daha nce yapm olan banka ile kartn kabulne ynelik szleme yapmaktadr. Bankalar i yerleri ile yelik szlemesi yaparken kartl al verilerde kullanlmak zere i yerlerine mprinter veya POS ad verilen cihazlar kurarlar. Kart hmili demesini kredi kartyla yapacaksa kart kasiyere uzatr, kasiyer kartn hmile ait olduuna emin olduktan sonra kart POS cihazndan geirmek suretiyle demeyi kabul eder. Cihazn vermi olduu harcama belgelerini mteriye imzalatarak bir nshasn mteriye verir dierini ise szlemeli bankaya teslim etmek zere saklar. yeri banka ile arasndaki mevcut yelik szlemesi gerei, belii aralklarla elindeki deme belgelerini bankaya sunarak -szlemede belirlenen komisyon dldkten veya belirlenen sre dolduktan sonra- satt mal veya hizmetin bedelini tahsil eder. Mteri ise kredi kart szlemesinde belirlenen artlar erevesinde bankann kendisine gnderdii hesap bildirim cetvelindeki borcunu ya tmyle ya da faizli bankalarda genellikle uyguland gibi kendisine tannan taksitlere gre der. Kredi kartlar kredili mal ve hizmet almna ek olarak kart veren banka ya da bu bankann ikili anlama yapt bankalarn ATM'lerin-den nakit para ekmek iin de kullanlabilir. Baz durumlarda kredi kart fizik olarak iyerlerine gtrlmeksizin telefon veya internet araclyla kart numaras ile sisteme girilmek suretiyle al-veri yaplabilmektedir. Ayrca kredi kart ile ATM'ler kullanlarak ifre deitirme, virman, havale, hesap dkm alma, bakiye renme, para yatrma, fon ve hisse senedi alma gibi baka bir ok ilem de gerekletirilebil-mektedir[564]. Kredi kartnn, karan bankann POS ve ATM'leri dnda baka bankalara ait cihazlarda kullanlmas durumunda takas sistemi devreye girer. Takas ilemleri ulusal veya uluslararas dzeyde olmaktadr. Genellikle bir lkede kredi kart karan btn bankalar, iyerleri ile yelik szlemesi yapmazlar. Kartl demelerde kart karan banka ile ye iyeri szlemesi yapan banka genellikle farkldr. Bankalarn her birinin alacak ve borlarnn tespit ve taksimi in banka kartlar ile ilgili hesaplar nce takas merkezinde toplanr; gerekli hesaplamalar yapldktan sonra Elektronik Fon Transferi (EFT) sistemi ile bankalarn bir birlerine olan hesaplan borlandrma ve alacaklandrma yaplarak kapatlr. Trkiye'de yurt ii kartlar iin takas odas grevini BKM yapmaktadr. Yurt d kredi kart ilemleri ile yabanclarn Trkiye'de yaptklar kredi kart ilemlerine ilikin takas ise Visa ve MasterCard bnyesindeki uluslararas nitelikli takas sistemi araclyla yaplmaktadr[565]. D. Banka Kartnn Yararlar

Banka kartn karan kurum, pazarlayan banka, kart kullanan hmil ve kart kabul eden iyerleri bu ilemi karlksz yapmazlar; her birinin kendi asndan ulamak istedii bir takm menfaatler sz konusudur. Banka kartnn, sistemi oluturan taraflara salad yararlar aadaki ekilde sralamak mmkndr.[566] 1. Banka Kartnn Sistemi Organize Eden Kuruma Salad Yararlar Banka kart sistemini organize eden ve yukarda balca beinin ad verilen kart kurumlarnn gelirleri bankalarla yapm olduklar lisans szlemeleri, bankalarn kart sistemlerinin kurulu ve devam srecinde vermi olduklar hizmetler karlnda aldklar cret ve komisyonlardan oluur. Ayrca yurtd takas ilemleri bu kurulular tarafndan gerekletirildiinden, her ilem karlnda komisyon alrlar[567]. 2. Banka Kartnn Kart karan Bankaya Salad Yararlar Bankalarn verdikleri kartlar karlnda elde ettikleri gelirler genellikle aadaki cret, komisyon ve faizlerden oluur. Mteriye ilk kart veriliinde ve kartn her yenilenmesinde alnan kart creti, Baka bankalara ait kartlarla kendi cihazlarnda yaplan ilemler karlnda aldklar komisyon, ye iyerlerine kurulan mprinter ve POS cihaz karlnda alnan iyeri komisyonu, Faizli bankaclkta son deme tarihinde tamam denmeyen borcun, taksitlendirilen ksm iin alnan gecikme faizi, Ge yatrma creti, Limit fazlas harcamalar iin alnan limit am creti, Nakit ekimlerde nakit avans komisyonu, ye iyerinin bankadaki hesabnda kredi kartnn kullanlmas sonucu biriken parann belli bir sre kullanm, Nakit ekim gnnden borcun dendii gne kadar geen sre in alnan faiz[568]. 3. Banka Kartnn Kart Hmiline Salad Yararlar Banka kartnn hmile salad yararlar aadaki ekilde sralamak mmkndr: Saygnlk: Banka kart tayan kii, yannda para olmad iin deme gl eken kii olarak deil -bankalar her talep edene kart vermediinden- banka nezdinde itibar olan bir ahs olarak grlr. Nakit tama klfetinden kurtulma: Banka kart, sahibini cebinde para tama klfetinden kurtardndan, yannda para tamann neden olaca muhtemel tehlikelere kar da korumu olur. Kullanm kolayl ve basitlii: Banka kart yerine kullanlabilecek en nemli deme arac ektir. Ancak ek, karta gre daha az ilem yaplmasna imkn vermekte, kiinin yannda madd olarak daha ok yer kaplamakta, kirlenme, abuk bozulma gibi tehlikelere daha fazla maruz kalmaktadr. Ayrca kaybolma ve alnma durumunda ekin iptali iin uzun brokratik ve hukuk srece ihtiya duyulmaktadr. Oysa banka kartnn bana bu gibi olaylarn gelmesi durumunda, bankaya alacak bir telefon yeterli olmaktadr. Yurtdnda kullanm imkn: Uluslararas nitelikli banka kartlar, yurtdnda rahatlkla kullanlabilmektedir. Bu durum kart hmilini yurtdna karken yannda yerli veya yabanc lke paras tama klfetinden kurtard gibi, yabanc bir lkede para bozdurma, dolaysyla zarara urama riskinden de kurtarr. Acil durumlarda kullanm imkn: Kiinin acil durumlarda (ani hastalk, kaza, felket ve lm gibi) yannda veya kasasnda nakit parasnn bulunmad durumlarda banka kart rahatlkla kullanlabilmektedir. Dier bankaclk ilemlerinden ncelikli olarak yararlanma: Bankalar kendi kartn tayan kiilere dier bankaclk lemlerinde de ncelik salarlar. Bankann kartna sahip olmak, mteri iin bir itibar vesilesi olduundan, sz konusu banka, kendi kartna sahip olan mteri ile bankaya ilk kez gelen her hangi bir kiiye ayn muameleyi gstermez.

Faizsiz kredi imkn: Kart hmili kredi kart ile alm olduu mal ve hizmetin bedelini beli bir sre sonra bankaya dediinden, mal ve hizmeti ald tarih ile borcunu dedii tarih arasnda geen gn says kadar kredi kullanm olur. Bankalar deme gnnde tmyle denen kredi kart bolarndan faiz veya baka ad altnda her hangi bir bedel almadndan bu kredi, faizsiz kredi nitelii kazanmaktadr. Ayrca kart sahibi mal veya hizmeti satn ald gn demesi gereken paray belii bir sre deerlendirme imknn da elde etmi olmaktadr. Nakit kredi imkn: Kredi kart veren bankalar genellikle kart hmiline szlemede belirlenen kredi miktar orannda nakit ekme imkn tanrlar. Kendisine nakit ekme imkn tannm olan kart hmili, kredi kartn kullanarak yurtii veya yurtdnda gerek kart veren gerek kabul eden bankalara ait ubelerden gerekse 24 saat hizmet veren ATMlerden nakit avans ekebilmektedir[569]. 4. Banka Kartnn Kart Kabul Eden ye iyerine Salad Yararlar Br yeri kredi kartn kabul etmekle, kart hmillerinin gvenini kazanm olur. nk bankalar bir iyeri ile yelik szlemesi yapacaklar zaman o iyeri hakknda inceleme yapp ondan sonra yelik szlemesini yaparlar. Ayrca ye iyeri kredi kartn kabul etmekle bu kart kullanan byk bir mteri kitlesinin kendisinden al-veri yapmasn salayarak hem mteri saysn hem de mevcut hacmini artrma imknna kavuur. ye iyeri, satlarnn byk ounluunu kredi kart ile yaptndan, kredi kart ile yaplan satlarn bedeli, (anlamaya bal olarak) ilemi takip eden gn sonunda car hesabna geer. Bylece parann alnma, kaybolma tehlikesi ortadan kalkm olduundan zellikle banka ubelerinin kapal olduu saatlerde alan iyerlerinin, paralarn saklamak iin eitli tedbirlere bavurmalarna gerek kalmaz. yerlerinde bulunan mprinter ve POS cihazlar elektronik ortamda bir ok lemi bir anda gerekletirdiinden para sayma, bozma, sahte olup olmadn aratrma vb. klfetlerden iyerlerini kurtararak ilemlerin daha hzl ve gvenli gereklemesini salar. Kredi kart sayesinde iyerleri, geri denmesinde sorunlarla karlalan vadeli sat yapma zorunluluundan kurtulduu gibi kredi kart kurumlannn yapm olduklar tantm ve reklamlardan da dolayl olarak faydalanrlar[570]. 5. Banka Kartnn Kart Kabul Eden Bankaya Salad Yararlar Banka kart sisteminde btn bankalar i yerleri ile yelik szlemesi yapmazlar. Genelde kredi kart veren bankalarla, iyerleriyle yelik szlemesi yapan ve bu iyerlerine kartlarn kullanm iin mprin-ter ve POS cihazlarn kuran bankalar deiiktir. yerleri ile yelik szlemesi yapan bankalar "Kredi kart kabul eden bankalar" diye adlandrlr. Bu bankalarn bu hizmet karlnda elde ettikleri balca gelir yelik szlemesi yapt iyerlerinden, yaplan ilemler karlnda ald komisyondur. ye iyerinden alnan kaomisyon, kart karan banka ile kart kabul eden banka arasnda anlalan oranlarda paylalr[571]. Banka kart ve zellikle kredi kartlarnn, sistemi oluturan taraflara olduu gibi iktisad ml hayata da bir takm katklar olur. Bu katklar zellikle kiilerin paray nakit olarak ellerinde tutma tercihi ve ekonominin kayt altna alnmasnda kendini gsterir. Parann elde her an kullanlabilecek ekilde hazr tutulmasna "likidite tercihi" denmektedir. Genelde kiiler ihtiyat amacyla bir miktar paray yanlarnda hazr tutmak isterler. Ancak kredi kartlar, bankadaki parasna gece gndz her an ulaabilme ve diledii harcamay yapabilme imkn saladndan kii, yannda para tutma ihtiyacn hissetmez. Ayrca.gnmzde bir ok resmi ve zel kurulu, alanlarna maa demelerini bankalar araclyla yapmaktadr. Bankalar, ATM'leri araclyla maa denen alana, ATM kart yannda genelde kredi kart da verirler. Kredi kartlarnn son deme tarihleri, alanlar iin genelde maa gnlerine gre ayarlandndan, alanlar bankadan maan hi ekmeden otomo-tik yntemle kredi kart borcunu derler. Bu durum parann, kiilerin ellerinde tl halde deil bankalarn kasalarnda, dolaysyla ekonominin hizmetinde kalmas sonucunu dourur ki bu da banka kartlarnn ekonomiye salad bir katk olarak deerlendirilmektedir. Ayrca kredi kart ile yaplan al veriler zorunlu olarak kayt altna alndndan kayt d ktisad ve ml ilemlerin nlenmesi ve bylece vergi ka-akiar engellenerek kamu gelirlerinin artmasna da katks olur[572]. Kredi kartlarnn nsanlar an tketime tevik ederek israfa ve fiyat artna sebep olduu gibi olumsuz ynlerine ilikin grler de ileri srlmtr[573]. Ancak olaya birey ve toplum yaran (maslahat) noktasndan yaklaanlar banka kartnn yararnn, zararndan ok olduu grn ileri srmektedirler[574].

E. Banka Kartnn Fkhtaki Yeri Bankalar araclyla kullanlmaya balanmasnn zerinden yaklak yarm asrdan fazla bir sre gemi olmasna ramen, banka kartnn fkh mahiyeti konusunda henz ortak bir kanaate ulalm deildir. zellikle kredi kartnn hukuk nitelii slm hukukular arasnda tartlmaktadr. Kredi kartn karan banka iie uluslararas kart kuruluu ve kart karmad halde, ye iyeri szlemesi yaparak kredi kart kabul eden banka arasndaki hukuk iliki, cret karl hizmet szlemesi olduundan bu konu zerinde fazla durmayacaz. Sistemi oluturan asl unsurlar dikkate alarak, banka kartnn birer eidi olan ATM kart ile kredi kartnn fkhtaki yerini izaha alacaz.[575] 1. ATM Kartnn Fkhtaki Yeri Yalnzca hesaptaki mevcut paray nakit olarak ya da mal ve hizmet alm eklinde ekme imkn salayan ATM kartnn fkh nitelii konusunda byk oranda gr birlii vardr. Bu iliki nedeniyle banka ile hmil arasnda balca lem gereklemektedir. Bunlar; kartn banka tarafndan hmile verilmesi ve yenilenmesi ilemi le hmilin kartla nakit ekme veya mal ve hizmet alm ilemidir.[576] a- Kartn Verilii, Yenilenmesi ve Kartla Nakit ekiminin Fkhtaki Yeri: Banka, kart karma ve yeniieme srecinde bir takm uralara katlanarak kart hmiline hizmet sunar. Bu nedenle banka ile hmil arasndaki ilemin hukuk mahiyeti hizmet szlemesi olarak kabul edilmektedir[577]. ATM kart alabilmek iin hmin bankada at cri hesabn fkh nitelii karzdr. Hmil bankaya ait ATM cihazndan nakit ektiinde, karzdan doan alacan tahsil etmi o!ur. ATM kart ile anlamal baka bir bankaya ait cihazdan nakit ekildiinde ise, havale sz konusu olur. nk hmii, hesabnn bulunmad bir bankadan bir miktar nakit ekip, alacakl bankay, kendisine borlu olan bankaya havale etmektedir. Kartla, hesaptaki mevcut para cinsi dnda baka bir cins para (Trk Liras yerine ABD Dolan gibi) ekilmesi durumunda se, sarf sz konusu olur[578]. Bir ksm bankalar ATM makinelerinden nakit ekimi karlnda maktu' bir cret alrlar. Alnan bu cret sunulan hizmetin karl kabul edildiinden ATM kartyla nakit ekim ilemi bir ynden de hizmet szlemesidir[579]. b- ATM Kartyla Mal ve Hizmet Almnn Fkhtaki Yeri: Baz ATM kartlar ile nakit para ekme yannda mal ve hizmet de satn alnabilmektedir. Hmil, kartla mal ve hizmetin bedelini dediinde, bu miktar, elektronik ortamda hmilin hesabndan satcnn hesabna aktarlr. Bu emin fkh nitelii de, sz konusu kartla baka bankann ATM makinesinden nakit ekme durumunda olduu gibi havaledir. Zira bu ilemde de taraf bulunur; banka, hmil ve satc. Banka, alacakls olan hmile, "kartla bedelini demeksizin al veri yap, satcy bana havale et, ben senin adna demeyi yaparm" demektedir. Ayn zamanda satcya da "benim kartm tayan kiilere bedelini pein almakszn sat yap bedelini ben derim"' demektedir. Hmil, al veri yaptnda alacakl konumdaki satcy, kendisine borlu olan bankaya havale etmekte, banka da bu havaleyi kabul ederek demeyi yapmaktadr. Dolaysyla bu oayda btn ynleriyle ha-vie ilemi cereyan etmektedir[580]. 2. Kredi Kartnn Fkhtaki Yeri Kredi kart ile gerekletirilen ilemler ATM kartna gre daha karmak; fkh nitelii de daha tartmaldr. Gerek yeri gerekse yabanc hukukular[581] arasnda tartlyor olmasna ramen, henz kredi kartnn hukuk nitelii konusunda ortak bir kanaat olumu deildir. Nitekim Temmuz 2005 tarihi itibariyle Trkiye'de bir ksm taslak metinler[582] hari henz tm kredi kart ilemlerini kapsayan bir yasa karlmamtr. Konuyu Trk hukuku asndan inceleyen mer Teoman ve Mustafa Ekinci'ye[583] gre kredi kart karan banka, kart hmili ve ye iyeri arasndaki ilikinin hukuk nitelii, fa uruna edim ve garanti szlemesi; banka ile kart hmili arasndaki iliki ise, istisna' veya hizmet szlemesinden ibarettir. Faizsiz bankalarn kredi kart uygulamasna balamalar, hizmet bedeli dnda komisyon veya gecikme creti yahut mahrum kalman kr gibi adlarla kredi kartndan gelir salamak istemeleri konu ile ilgili tartmalar hzlandrmtr. Kredi kartnn fkh durumu incelenirken kartn hmile teslimi ile mal veya hizmet alm, nakit ekimi ve dier bankaclk ilemlerinde kullanlmas durumlar dikkate alnacaktr.[584]

a. Kredi Kartnn Verili ve Yenilenme lemlerinin Fkhtaki Yeri Bankalar ATM kartnda olduu gibi kredi kart verme karlnda da belli bir cret alrlar. Kredi kartnn mlkiyeti de bankada kalmaktadr. ATM kartnn teslim ve yenilenmesi srecindeki ilemlerin fkh nitelii ile kredi kartnn teslim ve yenilenme aamalarndaki ilemlerin fkh durum ayn olup hizmet szlemesi kabul edilir.[585] b. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Fkhtaki Yeri Kredi kart ile mal ve hizmet almnda tarafn yer ald hukuk ilem meydana gelmektedir. Bunlar; kart veren banka, kart hmili ve ye iyeridir. Her tarafn da akit nedeniyle stlendii bir takm sorumluluk ve elde ettii menfaatler sz konuur. taraf arasnda gerekleen ilemin fkh nitelii slm hukukular tarafndan kefalet ve havale balamnda ele alnmtr.[586] b1. Kredi Kart le Mal ve Hizmet Almnn Kefalet Olduu Gr ada slm hukukularnn ounluuna gre, kredi kart ile gerekletirilen ma ve hizmet alm ilemi, tarafn yer ald kefalet akdinden ibarettir. Banka, kart vermekle hmile, "bu kartla pein demeksizin ah-veri yap bedelini ben deyeceim"' derken; ye iyerine de "benim kartm ibraz ederek ah-veri yapan mterilerin borlarna kefilim" demektedir. Dolaysyla bu l iliki kefalet olup. banka kefil, hmil mekfulun anh ye iyeri de mekflun lehtir[587]. b2. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Havale Olduu Gr ada slm hukukularndan el-Men'[588] ve ed-Darr'e[589] gre, kredi kart ile mal ve hizmet alm ilemi havaledir. Banka kredi kartn vermekle, ileride doacak borlarndan dolay kendisine yapaca havaleleri kabul edeceini hmile beyan etmektedir. Ayn zamanda yapt yeiik szlemesi gerei, kart hmillerinin kendisine havale ettikleri borlar ye iyerine de deyeceini bildirmektedir. Kart hmili, kartn ibraz ederek al veri yaptnda POS cihazndan kan belgeyi imzalamakla, satcy alacan tahsil etmek zere bankaya ynlendirmekte, satc da banka ile yapt anlama gerei gerekli belgeleri sunarak alacan tahsil etmektedir. Dolaysyla kart hmili muhil, banka muhal aleyh i yeri de muhln /ehdir.[590] b3. Kredi Kart ile Mal ve Hizmet Almnn Kefalet ve Havale Birleiminden ibaret Akit Olduu Gr Yukarda grleri zikredilen iki gruba mensup hukukular kredi kart ile yaplan mal ve hizmet almn tek bir hukuk iliki kabul ederken, nc bir grup ise kredi kartnn veriliinden kullanm aamasna kadar olan sreci farkl, kullanlmasndan sonraki sreci de farkl bir hukuk iliki kabul etmektedir. Bu grupta yer alan Eb Gudde, ez-Zuhayl, elKarad, el-Kar, Eb Sleyman[591] ve Al-Baraka Topluluu Hukuk Kurulu 'na gre[592] kartn veriliinden mal ve hizmet almna kadar geen sreteki hukuk iliki kefalet, kartn kullanlmas ile meydana gelen hukuk iliki ise kefaleti de ieren havaledir.[593] c. Kredi Kart ile Nakit Para ekiminin Fkhtaki Yeri Kredi kartn ATM kartndan ayran en nemli zellik hmile, hesabnda paras bulunmamasna ramen, gerek kart veren banka, gerek anlamal banka ATM'leri gerekse bankann anlamal olduu iyerlerinden nakit ekme imkn tanmasdr. Genellikle bankalar, kredi kart verdikleri mterilerine szlemede belirlenen miktar erevesinde nakit ekme hakk tanrlar. Bu ilem karlnda faizli bankalar ekilen kredinin miktar ve kullanma zamanyla orantl olarak faiz alr. Kredi kart sahibinin kart veren bankann ubesi veya ATM cihazndan nakit ekmesi ileminin fkh nitelii karzdr. Banka, bor veren (mukriz), hmil ise bor alan (muktariz)dr. Kredi kart ile kart veren banka dnda baka bir bankann ATM'sinden nakit ekilmesi durumunda ise, karz ve havale sz konusu olur. Hmil, kart kendisine ait olmayan bankadan bor alm ve sz konusu bankay kart veren asl bankaya havale etmi olur. Kart veren banka, szlemeli bankaya borcunu demekle hmilin havalesini kabul etmi ve dolaysyla hmile bor vermi kabul edilir.[594] d. Kredi Kart ile Yaplan Dier Bankaclk lemlerinin Fkhtaki Yeri Kredi kart, mal ve hizmet alma ve nakit ekme ilemlerinde kullanld gibi ifre deitirme, virman, havale, hesap dkm alma, bakiye renme, para yatrma, fon ve hisse senedi alma gibi baka bir ok bankaclk ileminde de

kullanlr. Bu ilemlerin her biri bankann sunduu bir hizmet olduundan, hmil ile banka arasndaki akit hizmet szlemesi kabul edilir[595]. 3. Banka Kart Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Banka kartnn mteriye verilmesi, yenilenmesi, bankaclk lemlerinde kulanlmas ile banka kartnn bir tr olan ATM kartnn al verilerde kullanlmas srecindeki ilemlerin fkh nitelii zerinde, genel anlamda gr birlii vardr. Gr ayrlklarnn odakland nokta, kredi kartyla mal ve hizmet alm ilemleri, dolaysyla banka, hmil ve ye iyeri arasndaki ilikinin fkh durumudur. Bu l arasndaki ilikiyi bir ksm fkh kefalet bir ksm da havale balamnda ele almaktadr. Kefalet kabul edenlere gre, kartn verili aamasnda, kart hmili ile banka arasnda yaplan szleme ile banka, kartn kullanm sonucu hmilin zimmetinde oluacak btn borlara kefil olduunu peinen kabul etmektedir. Hmil, al veri esnasnda kart ibraz ettiinde, kar taraf bu ilem sonucunda oluacak borcun, bankann garantisinde olduuna gvenerek mal veya hizmeti satar. Hmilinin, bankann kefil olduunun ispat niteliindeki kart ibraz ederek tacire kar bortan beri olmas, dier bir ifadeyle tacirin hmile rcu etme hakknn bulunmamas hususuna gelince, kefalette borcun mekflun anh'n zimmetinden kefilin zimmetine intikal edecei grnde olan fukahaya gre bunda bir mahzur yoktur[596]. Taraflar arasndaki l ilikiyi havale kabul edenlere gre ise, banka hmile "bu kart al, bedelini pein demeksizin ah-veri yap, iyerini bana havale et, borcunu ben derim"' derken; iyerine de "kart hmiline sat yap bedelini ben deyeceim" demektedir. Hmil ah-veri yaptnda iyerine, "alacan tahsil etmek zere seni bu kart veren bankaya havale ettim" der ve bylece tarafn rzasyla havale tamamlanm olur. Ayrca havalede alacaklnn karsnda tek muhatap varken kefalette alacakl dilerse mekflun anh'dan da talepte bulunabileceinden iki muhatap sz konusudur. Kredi kart uygulamasnda ise, iyerinin tek muhatab vardr ki o da bankadr. Dolaysyla bu durum da l ilikinin havale olduunu gstermekted[597]. Olay kefalet ve havale balamnda deerlendirenler ise, uygulamada iki ilemin gerekletiini ileri srmek-teler: Birincisi banka le hmil arasnda kefalet szlemesi, ikincisi ise bu szlemeye dayanarak hmilin kartla ah-veri yapmas ve doan borcu bankaya havale etmesi ilemidir. Banka, hmil ve iyeri arasndaki ilikiyi havale veya kefaletle birlikte havale balamnda ele alanlar byle bir dnceye, bankann ye iyerinden ald komisyonun ynlendirdii sylenebilir. Bu durum ez-Zuhayl ve el-Msr'nin eri srd gerekelerde aka grlmektedir. ez-Zuhayl, taraf arasndaki ilikinin kefalet olduu gr zellikle cretle kefaletin caiz olmadna ilikin fukaha-dan nakledilen rivayetlerle atmaktadr. Oysa fukahann gr salam delillere dayanmaktadr. nk kefalet karlnda cret almak faizcilie yol aar; yani karlnda bir ey almak zere bir eyi bor vermek olur[598] derken el-Msr, kart karan taraf, hmil ile tacir arasnda kefil kabul edilmez. ayet byle kabul edilirse (kart bedeli) kefalete katlmn yllk bedeli olur ki bylebir kefalet caiz olmaz. nk kefalet slm'da -karz gibiiyilik amal ilerdendir demektedir[599]. Kredi kartnn kullanlmaya balanmas her ne kadar XX. y. yln balarna rastlasa da fikir dzeyinde slm hukuk tarihi asndan bin yllk bir gemie sahip olduu sylenebilir. ei-Mebst mellifi Serahs, kefaletten sz ederken yle demektedir: "Eer bir kii baka birine, 'u kiiye sat yap, senden ald eylerin bedelini ben deyeceim' dese..., bu kefaleti ister bir sreyle snrlasn ster snrlamasn caizdir. Ancak sreyi dikkate almak gerekir. Eer bugn yapacan al-veri-lerin bedeline kefilim dese o da ertesi gn bu al- verileri yapsa kefil sorumlu olmaz, fakat ayn gn iinde bir ka kez tekrar tekrar alveri yapsa kefi! sorumlu olur... Hi sre snrlamas olmaz se, al-ve-ri her tekrarlandka mr boyunca kefii sorumlu olur... Eer bugn borlandn eylere kefilim dese, mekfulun anh'in yapt al-veriler veya ald dnlerden doan borlarna kefil olur... Eer mekfulun anh al-veri yapmadan kefil, kefaletten rcu eder, mekfiun anh buna ramen al-veri yaparsa kefil sorumlu olmaz"[600]. Grld zere ATM veya kredi kart araclyla bankann, hmile mal ve hizmet alm yapma veya nakit ekme yetkisi vermesi, karta belirli sre ve limit hakk tanmas, diledii an kart geri alma hakkn sakl tutmas, iyerleri ile yelik szlemesi yaparak; benim kartm tayan kiilere, kartta belirlenen mebla ve tannan sre zarfnda mal sat, alacan gel benden tahsil et demesi ile, Serah-sf'nin yukarda aktarlan grleri tam olarak uygunluk gstermektedir. Dolaysyla kredi kart araclyla banka, kart hmiii ve ye iyeri arasnda meydana gelen hukuk iliki ncelikle kefalet, daha sonra da havale ve hizmet akdini iine alan szlemeler btn kabul edilmelidir. Banka, kart vermekle hmile; bu kartla sana tannan limit dahilinde yapacan al veri veya ekecein nakd kredilerin borlarn ben deyeceim derken nc kiilere de, hmilin borlarna kefil olduunu ilan etmektedir. Kredi kart uygulamasnda, iyeri ile yaplan yelik

szlemesi gerei, kart hmili kendisine ait olan kart ibraz ettii an, iyeri bu kart kabul etmek ve hmilin diledii mal ve hizmeti piyasa fiyatyla teslim etmek zorundadr. yerinin kart hmilini inceleme, borlarn deme g ve gvenilirliine sahip olup olmadn aratrma hak ve yetkisi olmad gibi buna gerek de duymaz. nk al-veri yaplr yaplmaz kart POS cihazndan getikten sonra, bankann onay alnnca satma konu eyin bedeli, hmilin zimmetinden bankann zimmetine ntikal etmektedir. Hmil kart yurtiinde kulland gibi yurtdnda da kullanabilmektedir. Satcnn hmili takip etmesi, gerektiinde alacan ondan tahsil yoluna gitmesi szlemelere de iin pratiine de aykrdr. Mesele sadece kefaletle bitmemekte ayrca hmil, al-veri yaptnda iyerini bankaya havale etmektedir. Yani iyeri alacan hmilden tahsil edemedii durumunda deil daha iin balangcnda muhatabnn banka olduunu bilmektedir. Bir kiinin, bakasnn kefili olmas veya onun havalesini kabul edeceini beyan etmesi o kiiye hizmet yapma ykmlln dourmaz. Oysa kredi kart uygulamasnda banka, gerek kart hmiline gerekse iyerine ilgili blmlerde anlatld gibi, eitli hizmetler sunar. Mekfulun anh veya muhl konumundaki hmilin iyerine kar, borcundan dolay sorumlu olmamas durumuna gelince, gerek bu durumu geerli bulan fukahann gr kabul edilerek, gerekse taraflar arasnda balangta yaplan szleme dikkate alnarak byle bir durumun hukuk adan saknca dourmayaca sylenebilir. Burada iki noktaya daha temas etmekte yarar gryoruz: Birincisi, ez-Zuhayl ve el-Msr rneinde grld gibi, bankann ald komisyondan hareketle taraf arasndaki ilemin kefalet olmadna hkm vermek, fukaha tarafndan haram kabul edilen kefalet karlnda cret almaktan bizce daha tehlikelidir. nk bu yntemde eylemden sonuca deil, nceden meru olduuna ilikin hkm verilen sonutan eyleme gitme szkonusudur. ayet byle br yntem kabul edilirse hukukta sakncal olan btn eylemlerin bu ekilde merulat-rlmas mmkn olur. kincisi ise, bankann ald komisyonun kefalet karl alnan cret olduu ve bunun da fukaha tarafndan faiz kabul edildii grdr. Fukaha kefaletten cret alnamayaca hakkndaki grlerini -teminat mektubu blmde belirtildii gibi- iki gerekeye dayandrmaktadr: Birincisi, kefaletin teberru amal akit olduu gr idi ki bu grn nasslarda salam dayanann olmad ilgili blmde ifade edilmiti. kincisi ise, kefil mekfulun leh'e demede bulunduunda, mekfulun anha bor vermi olaca, ayet asl borludan fazla bir miktar alrsa bunun faiz olaca gr idi. Bu grn nakd krediler iin geerli olacan yine ilgili blmde belirtmitik. Fukahann bu gr, kart hmilinin kredi kartyla nakit kredi ekmesi ve bankann, stlenmi olduu kefalet gerei bu ilemden gelir elde etmesi durumunda geerli olur. Ancak, kredi kart nedeniyle bankann iyerinden ald komisyonu, fukahann yukarda sz edilen grleri kapsamna sokmak doru olmaz. nk fukahann caiz grmedii fazlalk, kefilin asl borlu konumundaki makfulun anhdan ald fazlalktr. Oysa kredi kart ilikisinde, banka kefil olduu bortan fazla bir miktar almad gibi fazlal da asl borludan almamaktadr. Borlu kart hmili olmasna ramen, banka komisyonu ye iyerinden almaktadr. Banka iyerinin deil kart hmilinin kefilidir. Dolaysyla bankann iyerinden ald komisyonun kefalet creti olduu, kefalet karlnda alman cretin ise caiz olmayaca, byle bir tehlikeye dmemek iin l ilikiyi havale kabul etmenin daha doru olaca dncesinin bizce tutarl bir dayana yoktur.[601] E. Banka (Kredi) Kartnn Hkm Bu blmde ATM kart ve kredi kart diye balca iki ksma ayrdmz banka kart ile gerekletirilen ilemlerin slm fkh asndan hkmn incelemeye alacaz. Kredi kart ile yaplan ilemler ATM kart ile yaplan ilemleri kapsamakla birlikte daha eitli olmas ve kullanm yaygnl nedeniyle konuyu kredi kart boyutuyla ele alacaz.[602] 1. Organizatr Kurum ve Bankann Aldklar Komisyonun Hkm a- Oraganizatr Kurumun Bankadan Ald Komisyonun Hkm: Uluslararas kart kurumu bankalara vermi olduu kart karma yetkisi, kart sistemlerinin kurulu ve devam srecindeki teknik bilgi destei ve gerekletirdiiyurtd takas ilemleri karlnda cret veya komisyon ad altnda bir bedel alr. Yetkili kart kurumunun ald cret veya komisyon, yelik ve sonraki srete vermi olduu hizmetlerin karl kabul edilip fkh adan saknca grlmemektedir[603]. b- Bankann Kart Hmilinden Ald Komisyonun Hkm: Bankann hmilden kart bedeli, yelik ve yenileme creti ad altnda ald bedelin fkh hkm hakknda balca iki gr ileri srlmtr.[604]

b1. Kart Bedeli, yelik ve Yenileme cretinin Hizmet Bedeli Olduu Gr: ada slm hukukularnn ounluuna gre bankann ald cret, kartn hmile teslimi srecinde yapt masraflar ve sunduu hizmetlerin karldr. Zira bu bedel genelde cinsine ve limitine baklmakszn btn kartlarda ayn miktarda olmaktadr. ayet bankann sunduu hizmetlerle deil vermi olduu kredilerle ilgili olsayd alnan bedelin miktar kartn cinsine ve salad imknlara gre deimesi gerekirdi ki uygulamada byle bir durum sz konusu deildir[605]. b2 Kart Bedeli, yelik ve Yenileme cretinin Kefalet Bedeli Olduu Gr: Kredi kart sistemini btnyle bir kefalet sistemi kabul eden Eb Zeyd'e gre bankann yelik veya yenileme ve deitirme ad altnda hmilden ald bedel, yapt hizmetin karl olmayp, hmilin bankann kurmu olduu kefalet sistemine katlm karlnda ald bedeldir. Kefalet ancak teberru amal olacandan, Eb Zeyd'e gre alnan bu bedel fkh adan caiz deildir[606]. 2. Kartn Bankaclk lemlerinde Kullanm Karlnda Alnan Bedelin Hkm Bankalar, genelde verdikleri kartn nakit ekme, ifre deitirme, virman, havale, hesap dkm alma, bakiye renme, para yatrma, fon ve hisse senedi alma gibi bankaclk ilemlerinde kullanlmas karlnda belli bir cret alrlar. Kartla nakit ekimi dndaki lemlerin, banka tarafndan hmile sunulan bankaclk hizmeti olduu, dolaysyla bu hizmetler karlnda alnan bedelin caizlii noktasnda ihtilaf yoktur. Zira hmil bankann her hangi bir ubesine giderek satn almak zorunda olduu hizmeti kart yardmyla ubeye gitmeksizin gerekletirmektedir. Dolaysyla bankann sunduu bu hizmetler karlnda ald bedelin fkh adan bir sakncas yoktur. Kartla nakit ekimi ileminde ise, iki durum sz konusudur: Hmil ya bankadaki hesabnda mevcut olan kendisine ait paray ekmekte ya da bankada paras olmamasna ramen, kendisine tannan kredi imkn sayesinde bor almaktadr. Hmil, bankadan kendisine ait paray ekmesi durumunda bankann ald cret hizmet bedeli kabul edilir. Bu tr ilemlerde bankalar genelde maktu' bir cret alrlar; alnan cret nisb olsa dahi fkh adan bir saknca grlmez. Kartla ekilen nakdin bor olmas durumunda ise, alnacak cretin hukuk durumu ve dolaysyla marulugu konusu tartmaldr. nk menfaat karl bor verme phesi sz konusu olmaktadr. Ancak miktar ve sresine baklmakszn btn borlarda ayn miktarda olup, yaplan hizmet ve katlanlan maliyeti amamas kaydyla alnacak bedelin caiz olduu konusunda genel kanaat vardr.[607] 3. Kartn Kullanmndan Doan Alacan Fazla Tahsilinin Hkm Kart araclyla bor, ya hmilin nakit kredi ekmesi ya da mal ve hizmet aimas nedeniyle meydana gelir. Bankalar nakd krediyi karlksz vermezler; kredinin ekildii gnden geri denme gnne ka-darki sreyi dikkate alarak faiz ve nakit avans komisyonu gibi fazla mebla alrlar. Hmilin kartla yapt al veri veya nakit ekimi srasnda kendisine tannan kredi snrn (limiti) amas durumunda ise sL nr (limit) am creti adyla ilave miktar alrlar. Kartla mal ve hizmet alm sonucunda doan borcun tamam hesap bildirim cetvelinde belirtilen son deme tarihine kadar denmesi halinde genelde herhangi bir faiz uygulanmaz. Ancak faizli bankaclkta genellikle kart hamillerine pein deme veya hesap cetvelindeki borcun taksitlendirilmesi gibi iki deme seeneinden birini tercih hakk tannr. Harcamalarnn belirli bir yzdesini (hesap bildirim cetvelinde denmesi gereken en az tutar) deyerek kalann taksitler halinde demeyi tercih eden kart sahiplerinden, borcun kalan ksm in takip eden hesap dneminde faiz talep edilir ki buna -bor kredilendirildiinden dolay-kredi faizi ad verilir. Nakit ekimi veya al-veri sebebiyle doan borcun hesap zetinde belirtilen, denmesi gereken asgari tutarn son deme tarihinde denmeyip daha sonraki bir tarihte denmesi halinde alnan fazlaha ise gecikme faizi ad verilir. Kart hmili ile aralarndaki bor ilikisi nedeniyle bankalarn yukarda zikredilen adlarlara bortan aldklar fazlalklarn tmnn faiz olduu ve haraml hususunda ada slm alimleri arasnda gr birlii vardr[608]. 4. ye yeri Komisyonunun Hkm Banka, kart hmili ve ye iyeri arasnda gerekleen l ilikinin hukuk mahiyetinde olduu gibi, bu iliki erevesinde bankann ye iyerinden ald komisyonun hkm zerinde de slm hukuku-lan arasnda gr ayrlklar vardr. Kart hmilinden alnan kart bedeli, yelik, yenileme ve deitirme cretleri ile kartn bankaclk ilemlerinde kullanmndan

alnan bedeiin bankalar asndan nemli bir getirii yoktur. Kredi kart ile yaplan al-verierden doan borlarn hesap kesim tarihinde tmyle denmesi durumunda ise -iyeri komisyonu veya ye iyerinin parasnn belli bir sre kullanlmas imkn ha-ri-bankaya madd bir yaran olmamaktadr. Dolaysyla kart sisteminin bankaya salad asl yarar, kartla ekilen nakd kredilerle vaktinde denmeyen borara uygulanan faiz ve ye iyerlerinden alnan komisyonlardan oluturmaktadr. Bankann ye iyerinden ald komisyonun hkm hakknda ileri srlen grler aada sunulmutur.[609] a. ye iyerinden Alnan Komisyonun Hizmet Bedeli Olduu Gr Banka kurduu kart sistemiyle hmile olduu gibi ye iyerlerine de eitli ekillerde hizmet sunmaktadr. ncelikle banka ye iyerine mprinter ve POS makinelerini kurarak iyerinin bu cihazlardan yararlanmasn salar. Bunun dnda kredi kartnn tantm ve geerli olduu iyerlerinin ilan gibi kampanyalarla dolayl da olsa iyerinin reklamn yapar. Kredi kartnn kullanm sayesinde fazla vakit ve emek kaybetmeksizin hesaplar dzenli bir ekilde tutulmakta, alacan gerek mteriden gerekse bankadan tahsili srasnda ilemler elektronik ortamda, car hesaplar arasnda gerekletiinden daha hzl ve gvenli bir ekilde yaplr. Banka, i yerinin eitli masraflara katlanarak takip edip tahsil etmesi gereken alacan i yeri adna takip edip hesabna yatrr. Banka yukardaki ilemleri vekil, arac yahut arac sfatyla yapmaktadr. Ald komisyon bu sfatla yapt hizmetin bedeli olup fkh adan bir saknca bulunmamaktadr. el-Kudh, el-Msr, Eb Gudde, ed-Darr, ez-Zuhayl, el-Ceuhir ve mer[610] gibi slm hukukular grtedirler.[611] b. ye yeri Komisyonunun Kefil-Mekflun-leh Arasndaki Anlamadan Kaynaklanan Fazlalk Olduu Gr Daha nce de getii zere el-Kar, Hammd ve el-KaradV nin bir grne gre banka, kart hmili ve ye iyeri arasndaki hukuk iliki kefalettir. Dolaysyla bankann ye yerinden ald komisyon kefalet balamnda dnlmelidir. cret karl kefaletin caiz olmad konusunda ise -bu bilim adamlarna gre- ittifak vardr. Fakat yine bu bilim adamlarna gre kredi kart ilikisi nedeniyle meydana gelen kefalet sonucu ye iyerinden alnan komisyon, fakihlerin haram olduu noktasnda ittifak ettikleri kefalet creti olmayp zellikle Hanef fukahasnn onaylad ve mezhepte tercih edilen gr olan kefilin mekflun Seh ile sulh yapmas sonucu elde ettii gelir kapsamna girer. Banka iyeri ile yelik szlemesi yaparken; bankamn smini tayan kart hmillerinin senden al veri yapmalar sonucu oluan borlarn, yzde u kadarn bana brakman artyla deyeceimi taahhd ediyorum demektedir. Kart hmili ile yapt szlemede ise ye iyerine dedii miktarla deil kefil olduu bor miktaryla hmile rcu edecei artn komaktadr. Byle bir ilemin caiz olduu hususunda Hanef fkh kaynaklarnda rivayetler mevcuttur[612]. Dolaysyla bu bilim adamlarna gre bankann ye iyerinden ald komisyon, kart hmilinden ald meblala ye iyerine dedii mebla arasndaki farktan ibaret olup fkh adan bir saknca bulunmamaktadr[613]. c. ye yeri Komisyonunun Pein deme Karlnda Yaplan ndirimden Doan Fazlalk Olduu Gr el-Meni' ile el-Karada'nm ikinci bir grne gre bankann ald komisyon bortan indirim yap pein deyeyim ilkesi dorultusunda alnan fazlalktr. Her iki bilim adam da, sonuta ittifak etseler de ayrntlarda farkl grler ileri srmektedirler. el-Karada'ye gre, aralarndaki havale szlemesi gerei kart hmili, alacan tahsil etmek zere iyerini, bankaya havale etmektedir. Banka bu havaleden doan borcu normal artlarda belli bir sre sonra demesi gerekirken iyeri ile anlaarak borcun belli bir yzdesinde indirim yaptrdktan sonra pein demede bulunmaktadr. eiMeni'e gre ise, pein denmek zere yaplan havale ilemlerinde -ki gnmz kredi kart uygulamas byledir- ndirim yap deyeyim ilkesi sonucu elde edilen gelir faizdir; faiz olduu noktasnda ittifak bulunan senet skontosuna benzer. Ancak banka iyeri ile yelik szlemesi yaparken havaleden doacak borlar i yerine 6 ay veya 1 yl gibi bir sre sonunda demek zere anlar, daha sonra yaplan havaleleri skonto yap pein deyeyim ilkesi dorultusunda pein olarak daha az miktarla derse bunda saknca olmaz. Gnmzde ye iyerlerinden bankann ald komisyonun caiz olmas iin -el-Meni'e gre- bu kurala uyulmaldr[614]. d. ye yeri Komisyonunun Hmile Verilen Kredinin Faizi Olduu Gr Eb Zeyd'e gre, bankann ye iyerinden ald komisyon ne hizmet, ne veklet ne de kefalet cretidir; kart hmiline verilen kredi karlnda bankann iyerinden ald faizdir. Kredi kart uygulamasyla bankalar, araya iyerini sokmak suretiyle cret veya komisyon grnts altnda faizli kredi vermektedirler. Zira banka kredi kartn vermek suretiyle

hmili, ye iyerine ynlendirirken lisan- hal iie iyerine yle demektedir: "Verdiim kredinin faizini karlamadka kartm tayan kiilere sat yapamazsn; gelirin der". Sonuta, yeri kart hmiline ma] ve hizmet satabilmek iin bankann bu artn kabul etmekte ve hmilin ald kredinin faizini komisyon ad altnda bankaya demektedir[615]. 5. Banka Kartnn Hkm Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Banka kartnn hukuk nitelii konusundaki farkl grlerin kartn hkmne yansd grlmektedir. Kartn teslim ve yenilenmesi, bankaclk lemlerinde kullanlmas, nakit ekimi ve kartla doan borlarn tahsili srasnda bankann ald fazlaln hkm konusunda gr birlii vardr. zerinde ittifak edilemeyen nokta, hmilden kartn teslimi srasnda alnan yelik creti ile yerinden alnan komisyonun hkmdr. Eb Zeyd[616] le el-Kar'ye[617] gre bankann ald kathm creti, banka tarafndan kurulan kefalet sistemine yelik bedelidir. el-Kar'ye gre faiz phesi bulunduu, Eb Zeyd'e gre ise cretle kefalet caiz olmad iin hmilden byle bir bedelin alnmas caiz deildir. Bize gre bu gr iki nedenle tutarl gzkmemektedir. Birincisi, bu bedelin neyin karl olarak alnd kredi kart szlemesinde belirtilmektedir ki o da bankann yapt masraflar ve sunduu hizmetlerin karldr. kinci olarak, uygulamada kartn cinsine, meblana ve zelliklerine baklmakszn ayn miktarda katlm ya da yenileme creti alnmaktadr. Oysa kartlarn tad kredi miktarlar (limitler) arasnda byk uurumlar vardr. Bir memura aylk maa miktar kadar kredi tannrken bir i adamna aylk ya da yllk cirosu orannda kredi kullanm hakk tannmaktadr. Altn kart, gm kart gibi kredi kartlarnda ise limit dahi bulunmayabilmektedir. Bankann, kartla tand her kredi miktar kendisi iin risk ifade ettiinden, kartn limiti ykseldike risk de ykselmektedir. Bankann hi limit hakk tanmad ATM kart, ok dk limit hakk tand kredi kart ve snrsz limit hakk tand kartlardan ayn katlm payn almas ve bu pay da kefalet sistemine katlmn bedeli kabul etmesi iktisad gereklerle badamaz. Nitekim bankalar nakd kredi iin verdikleri teminat mektuplarndan kefil olduklar borcun yzdesi zerinden komisyon alrlar. ayet alnan bu cret, kefalete katlm creti olsayd, btn kartlarda eit deil kartn tad limit ve dier ayrcalklara gre cret tespit edilirdi. Bankann iyerinden ald komisyonun hkm hakkndaki grlere gelince, bu konuda da cret karl kefaletin caiz olmayaca endiesinin hukukulann grlerini etkiledii anlalmaktadr. Konunun hukuk boyutunu incelerken belirttiimiz gibi, bu l iliki kefalet, havale ve hizmet akdinden ibarettir. Kredi kart kullanm karlnda iyerinden alnan komisyon, bankann sunmu olduu hizmetin bedeli kabul edilmelidir. Bankann rgtledii kefalet ve havale sistemi de bu hizmetlerden kabul edilebilir. Mutlak anlamda kefalet karlnda cret alnamayaca hakkndaki grn nasslar (ayet ve hadisler) da salam dayana bulunmadndan, bizce geerli olmadn teminat mektubu ile ilgili blmde belirtmitik. Nakd kredi temini iin stlenilecek kefalet karlnda alnan bedelin ise, faiz olaca yine ilgili blmde ifade edilmiti. Kredi kart ile mal ve hizmet alm leminde fu-kahanm caiz grmedii cretle kefalet uygulamas yoktur. nk bu ilemde borcuna kefil olunan (mekfu! anh) kart hmili, komisyonu deyen ise iyeridir. Yani komisyon asl borludan deil alacakl konumdaki iyerinden alnmaktadr. Oysa fukahann gr; kefil borcu dediinde mekfuiun anha bor vermi olur, asl borludan alaca fazlalk, verdii borcun karl olacandan faizdir noktasndadr. Uygulamada genelde kart hmilleri borlarnn tmn vaktinde demeyip faiz karl taksitlendirdikleri iin banka, iyerinden ald komisyona ilevaten hmilden de faiz almaktadr. Bankann ald komisyonun hmile verilen kredinin faizi olduu iddias kabul edilirse o taktirde, banka verdii bir kredi karlnda iki taraftan faiz alm olur ki bu iin tabiatna aykrdr. Faizsiz almak zere kurulan bankalarn iyerlerinden aldklar komisyonu yeterli grmeyerek, ileride ele alacamz farkl kredi kart arayna girmi olmalar, btn bankalarn yalnzca komisyonla yetinmediklerinin dier bir gstergesidir. Hmilin banka ile arasndaki kredi kart ilikisine dayanarak nakit kredi ekme, borcunu geciktirme, yahut taksitlendirme sebebiyle dedii faizin caiz olmayaca hakknda, daha nce de belirtildii zere, ittifak vardr. Dolaysyla btn bankaclk ilemlerinde faize dlecei endiesinden yola karak, insanln yararna olan yeniliklerin, salam delillere dayanmayan gerekelerle engellenmeye allmasnn yararl olmayaca kanaatindeyiz.[618] G. Banka Kartnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas Gnmzde faizsiz bankalar, hem ATM hem de kredi kart hizmeti vermektedirler. Ancak dayandklar ilke gerei banka kart uygulamasnda farkl yntemlere bavurma zorunluluunu duymulardr. Bu blmde banka kartnn faizsiz bankaclktaki uygulamas ve bu konuda ileri srlen alternatif grler zerinde durulacaktr.[619]

1. Banka Kartnn Faizsiz Bankaclk Uygulamas a. ATM Kart Uygulamas ATM kart ile mal ve hizmet alm durumunda satn alnan eyin bedeli, hmilin hesabndan hemen alnp iyerinin hesabna nakledildiinden bu bir nakit ekimi kabul edilir. Zikredilen hizmetler ve karlnda alnan bedelin meru olduu konusunda genel kanaat olduundan, yukardaki zellikleri tayan ATM kartn faizsiz bankalar da aynen uygularlar. Bir ksm banka yukarda saylanlara ek olarak, hesabnda paras olmamasna ramen, ATM kartyla hmile nakd kredi ekme imkn da verirler. Bu hizmet karlnda nakit avans komisyonu veya nakdin miktar ve sresiyle orantl faiz alrlar. Nakd kredi karlnda alman komisyon ve faiz slm hukukunda meru kabul edilmediinden, faizsiz bankalar ATM kartyla bu tr hizmetleri sunamazlar.[620] b. Kredi Kart Uygulamas Kredi kartn ATM kartndan ayran en nemli zellik al verilerde nakd kredi imkn salamasdr. ATM kartnda satn alnan mal veya hizmetin bedeli hmilin hesabndaki mevcut paradan hemen kesilirken kredi kartnda -bankaya gre deimekle birlikte- yaklak 30 gn sonra kesilmektedir. Borcun tamam dendiinde her hangi bir faiz talep edilmediinden kart hmili bir aylk faizsiz kredi kullanm oiur. Kredi kart hizmeti karlnda faizli bankalar ye iyerinden komisyon, kart hmilinden taksiti endir ilen bakiye karlnda da faiz alrlar. Bylece kredi kart, hem kart hmilleri hem de bankalar asndan ATM kartna gre daha kullanldr. Faizsiz bankalar hem mterilerinin kredi kart taleplerini karlamak hem de ye iyeri komisyonu gelirinden yararlanmak iin kredi kart karmaya baladlar. Ancak borcun taksitlendirilmesi karl alnan fazlalk faiz olduundan balangta faizsiz bankalar bu yntemi uygulamayp, kredi kart borcunun hesap kesim tarihinde tmyle denmesi yntemini tercih ettiler. nk taksitlendirmeyi faiz karl yapmalar kurulu ilkeleriyle badamyordu; bedelsiz yaptklar taktirde ise -parann deer kaybetmesi ve kullanmndan mahrum kalnmas gibi- iktisad nedenlerle zarara uruyorlard. Vaktinde denmeyen borlar dvize yahut enflasyona ayarlanarak kayplar telfi edilmeye alld. Bu ekildeki kredi kart uygulamas faizsiz bankaclkta bir sre devam etti. Fakat faizsiz bankalarn iyerlerinden alnan komisyona ek olarak, kredi kart sahiplerinden de gelir salamak; kart hmillerinin ise, borlarnn taksitlendirilmesi imknndan yararlanmak istemeleri yeni ve farkl kredi kart araylarn gndeme getirdi.[621] 2. Farkl Kredi Kart nerileri Alternatif kredi kart araylarnn temelinde, faizsiz bankalarn ye iyeri komisyonuna ek olarak borcun taksitlendirilerek kart hmilinden de gelir salama arzular ve elde edilecek bu gelirin fkhta meru bir ereveye oturtulma abas grlmektedir. Alternatif kredi kart araylar erevesindeki aadaki kredi kart uygulamalar nerilmitir.[622] a. Resm Nitelikli ATM Kart nerisi Bu neri e/-Kar'ye aittir. Ona gre, banka kart resmi nitelikli olmal; zel kurumlar bu kart karmamaldr. nk kredi kart karmak bir anlamda para basma faaliyeti olduundan bu yetki devlette kalmaldr; zel kiiler byle bir yetkiyi kt amalar iin kullabilirler. Banka ile kart hmili arasndaki szleme havale esaslar dorultusunda yaplmal ve szlemede havale ile muhl'in zimmetinin bortan kurtulamayaca kayd yer almaldr. Bu kart nakd kredi ekiminde kesinlikle kullanlamamal. Hmil, borcunu vaktinde demediinde, mal ceza uygulamasna gidilmemeli; yelii iptal edilerek yahut kara listeye alnarak cezalandrlmaldr. Hmilin satn ald mal ayn kiiye geri satma imkn verilmemeli; nk bu, beyu"l-'ne olur[623]. e/-Kar'nin teklifi kredi kartyla dorudan ilikili deildir. Hatta kredi kartna tmyle aykrdr. leri srd neriler banka ve mterilerin araylarna zm olacak nitelikte deildir. Kartn resm kurumlarca karlmas nerisi ise devleti anlay yanstmaktadr.[624] b. Taksit Kart nerisi

ed-Darr'e ait olan bu neriye gre, kart taksitle mal ve hizmet almnda kullanlmal; szkonusu main satm ise kartn karan faizsiz bankann kendisi yapmaldr. Her hangi bir faizsiz bankann kendisi tarafndan veya bir ka faizsiz banka bir araya gelerek mal ve hizmet satm yapan i yerleri zinciri ve sat noktalar oluturmal bu sayede kendi kartn tayan kiilere ihtiya duyduklar mal ve hizmetleri taksitle satmaldr. Bylece maln pein satm ile vadeli satm arsndaki farktan oluan miktar, bankann bu hizme. sayesinde elde ettii kr olur ki byle bir kr btn fukaha tarafndan meru kabul edilir. Faizsiz bankalarn bir araya gelerek dnya apnda taksit kart sistemini kurmalar bu hizmeti daha da kolaylatrr[625]. ed-Darr'tn teklifi ef-Karfninkine gre nispeten uygulanabilir niteliktedir. Bankalarn irketler kurarak mal ve hizmet sat yapmalarna ynelik teklifi ise dikkat ekicidir. Zira faizsiz bankaclk dncesinin temeli, sermayenin ortaklk esasna gre altrlmasna dayanr. Ancak bu dnce dorultusunda kurulduklar belirtilmesine ramen faizsiz bankalarn, topladklar sermayenin nemli bir ksmn murabaha ve leasing gibi kredi sisteminin farkl bir uygulamas olduuna ilikin ok ciddi iddialarn bulunduu bir yntemle altrdklar da bir gerektir. ed-Darr'in teklifinde olumlu ynler bulunmakla birlikte uygulanabilirlik asndan eksik noktalar da yok deildir. Bu gn kredi kart, dnyann her kesinde en cra kylere kadar ulamtr. Her hangi bir banka veya bankalar btnnn, her kesin ihtiyacna hitap edecek sat noktalan a kurmas olduka zordur. Byle bir uygulama ancak belli kesimler ve belli blgelerle snrl olabilir. Taksitli kredi kartnn ancak bankalarn ortak olduu iyerlerinden mal ve hizmet almnda kullanlmasna dair neri, bankalar bir takm irketlerle gstermelik ortaklklara sevkeder ki, bu yntemle kullandrlacak kredi kartnn, faizli bankaclk uygulamasndan bir fark kalmaz; stelik bankalar eitli sknt ve masraflara katlanmak zorunda braklrlar.[626] c. Murabaha Kart nerisi Alternatif kredi kart nerileri ierisinde en fazla taraftar bulan gr murabaha kart nerisidir. Bunun rabet grmesinin temelinde, hukuk ve teknik zellikler bakmndan faizli kredi kart ile ok yakn benzerliklere sahip olmas ve banka ve mterilerin kredi kartndan bekledikleri amala rtmesidir. Murabaha kart olarak adlandrlan alternatif kredi kart nerisi, el-Meni', Eb Gudde, A. el-Kar ve Trkiye'den Karaman'a aittir[627]. Murabaha kart fikri ifte veklet ve murbahal sat ynteminin bir araya getirilerek kredi kart sistemine uyarlanmas temeline dayanr. Bu teklifi sunanlara gre, banka ile kart hmili arasndaki iliki ifte veklettir. Banka, kart hmilini mal ve hizmeti banka adna, bankann vekili sfatyla satn alp kendisine satmaya vekil klar. Szlemede hmilin, bankann vekili sfatyla kendisine yapaca satn, balangta belirlenen kr oran zerinden murabaha esaslar erevesinde olaca kayd yer alr. Hmil, satcya murabaha kartn ibraz edip kart POS cihazndan getii an, bankann vekili sfatyla mal veya hizmeti alm olur. Bedel POS cihazndan kan sat belgesindeki tutaryla bankann hesabna lenir. Banka hmilin tercih ettii taksit saysn dikkate alarak nceden belirlenen murabaha krn bu miktara ekler ve hmilin hesabna kaydeder. Szlemede belirlenen deme gnlerinde hmil denmesi gereken asgari tutan der; bakiyeyi daha fazia miktarla belirlenen taksitler dorultusunda der. Bylece kart hmili, bankann sunmu olduu taksitli kredi kart imknndan yararlanrken, banka da murabaha kart sayesinde ye iyerinden ald komisyona ek olarak kart hmilinden de gelir salam olur.[628] d. Murabaha Kart nerisine Ynelik Eletiriler Murabaha kart nerisi, slm Fkh Akademisi'ne e!-Meni' tarafndan 1996, Eb Gudde ve el-Kar tarafndan 2000 ylnda sunulmu ve Akademi'nm 23-28 Eyll 2000 tarihinde Riyad'da yaplan 18. Fkh toplantsnda tartlm fakat kabul grmemitir[629]. smi geen Toplantda aleyhte gr bildirenlerden ez-Zuhaylfye gre bu neri, faizciliin farkl bir uygulamas olduuna ilikin ok sayda grn bulunduu murabahaya yeni bir kap ama gayretinden ibarettir[630], esSls, "gnmz faizsiz bankalarnda ok sk kurallara balanm ve mfettilerce sk bir ekilde denetim altnda tutulmasna ramen, murabaha ad altnda faizcilik yapld bu neri ile ayn frsatn btn kart hmillerine tannm olacan7' ileri srerek kar kmaktadr[631], el-Karad, "biz, kat zerinde yaplan murabahadan kurtulmak iin k yollar ararken bir kiinin, elindeki kartla, diledii ekilde yapaca ilemi nasl murabaha kabul edebiliriz" der[632]. etTeshm bu nerilerde er' hle phesi olduu[633], ed-Darr ise, bankann daha fazlasn geri almak zere bor vermekten baka hi bir ey yapmad ve dolaysyla bu nerilerin ciddiyetten yoksun oyun ve elenceden ibaret olduunu ileri srerek reddetmektedir[634]. Ad geen Toplant tutanaklarnda isimleri zikredilen teklif sahipleri dnda murabaha kart nerisine olumlu yaklaan herhangi bir isme rastlanmamaktadr[635].

Bize gre ileri srlen aleyhte deliller murabaha kartnn caiz olmad hususunda ikna edici deildir. zellikle, bu kartla gerekletirilecek ilemin murabaha olduu, oysa murabahadan kanlmas gerektiine dair grler byle bir uygulamay onaylar niteliktedir. Eer bankalarn uygulad murabaha meru deilse, bunun aka belirtilmesi gerekir. Yoksa murabahadan kurtulmak isterken yeni bir murabaha uygulamasna kap aramayalm eklindeki ekinceler, bu tr bir uygulamann fkhen yasaklna delil olamaz. Murabaha kartnn hkm hakknda bir karara varabilmek iin aadaki noktalarn aydnla kavuturulmas gerekir. Birincisi; fkhta ifte vekletin hangi artlarla sahih kabul edildii, ikincisi; taraflarn bu ilemden gttkleri maksat, ncs ise byle bir nerinin gerek anlamda uygulanabilirliidir. Murabaha kart nerisinde bulunanlar hmilin bir ynden alc ve satc sfatyla bankay, dier ynden alc sfatyla bizzat kendisini temsil ederek akdi gerekletirebileceini, byle bir uygulamann zellikle Hanbel hukukularnca sahih kabul edildiini ileri srmektedirler[636]. Fkhta bir kiinin ayn anda mvekkili adna, onun vekili sfatyla satc, kendisi adna alc sfatyla gerekletirecei aim satmn hkm tartlmtr. Ksn'ye gre; "bir mal satmaya vekil klnan kii, sz konusu mal kendisi veya kk ocuu ya da klesine satamaz. nk haklar akdin taraflar ile ilikilidir; bu tr bir ilem, bir kiinin ayn anda hem mal teslim eden, hem teslim alan; hem talepte bulunan hem de talepte bulunulan konumunda olmas sonucunu dourur ki byle bir durum imknszdr. Mvekkil emretse dahi, vekil mal kendi kendisine satamaz; anlamazla yol aar"[637]. fiiere gre; "vekil sz konusu mal kendisine satamaz; byle bir durumda vekil, akdin iki tarafn da temsil ettii iin cap ve kabul, artlarna uygun olarak gereklemez. Dolaysyla byle bir ilem caiz olmaz". Bir afi fakihi olan bn Rif'a'ya (o. 710/1310) gre se, nceden bedeli belirlenmi bir mal, vekilin "kendisine satmas caizdir. nk ortada anlamazla yol aacak bir durum yoktur. Ancak afi fukahas konuya farkl gerekelerden yaklamaktadr. Meseleye olumsuz yaklaan fakihler, buna bir kiinin, akdin iki tarafn temsili nedeniyle cap ve kabul'un salkl biimde gereklememesini gereke gsterirken, bn Rif'a1, anlamazla dme tehlikesinin var olup olmamas durumunu esas alr[638]. Hanbe ve Mliki fakihleri ise, mvekkilin onaynn bulunmas halinde, vekilin satmak zere yetkili klnd bir mai kendisine satabilecei konusunda gr birlii iindedirler[639]. Hanef mezhebi dndaki dier mezhep fakihlerinin grleri dikkate alndnda, murabaha kart nerisinde bulunanlarn grlerinin ilk bakta tutarl olduu akla gelmektedir. nk murabaha kart uygulamasnda hem bankann izni vardr hem de ilemler her aamada kayda getiinden ne anlamazla dme ne de hak ihlli durumu sz konusudur. Ancak bir noktann neri sahiplerinin gznden kat kanaatindeyiz. Fkh kitaplarndaki tartma, bir kiinin satmak zere yetkili klnd bir mal, kendisine satp satamayaca meselesi zerinde yaplmaktadr. Yani kii bir taraftan veki sfatyla satc, dier taraftan asil sfatyla aha olarak iki taraf temsil etmektedir. Bu ilem ayn zamanda menfaat zerinde deil mal alm satm zerinde cereyan etmektedir. nerilen murabahada ise kart hmili birinci aamada a\\c\, ikinci aamada satc sfatyla bankay, son aamada da aha sfatyla kendisini temsil etmektedir. Yani ilknce banka adna bir mal veya hizmeti baka birinden satn almakta, daha sonra sz konusu mal veya hizmeti bankann vekili sfatyla kendisine sat-makta, son olarak da kendisi adna mal satn almaktadr. Dolaysyla bu ilemde hmil, fkh kitaplarnda olduu gibi iki tarafn deil tarafn grevini ayn anda ve ayn ilemle yerine getirmekte; bir kii ayn anda bakasn temsilen alc, yine bakasn temsilen satc ve son olarak kendisini temsilen alc konumunda bulunmaktadr. Ayrca bu ilem sadece mal ahm-satmnda deil, yenilen yemek veya yaptrlan ameliyatn creti gibi hizmet almnda da gereklemektedir. Nitekim Al-Baraka Topluluu Hukuk Kurulu ifte vekleti mutlak aim satmda caiz grrken, murabahada caiz grmemitir. Kurul'un gr u gerekeye dayanr: "Murabahay mutlak alm satmdan ayran bir takm zellikler vardr. Bunlardan biri de bankann murabahada etkin ekilde yer almasdr. Bu da mal satn alp teslim aldktan sonra mteriye satmakla olur. Ancak byle bir uygulamada kr meru klan risk ortadan kalkmam olur"[640]. Sonu olarak murabaha kart nerisinde kart hmiline vekil sfatyla biilen konumun, fkhta iki tarafn grevini fa eden vekilin konumuyla rtmedii anlalmaktadr. Akitlerde lafza deil maksada itibar edilmesi slm hukukunun bata gelen kurallarndan biridir[641]. Bankacln en nemli amalarnda birisi se, kredi vererek faiz geliri salamaktr. Faizli bankalar bu ilemi ya normal ya da kredi kart araclyla verdikleri kredilerle gerekletirir. Kredi kartnn mal ve hizmet almnda kullanlmasyla hmile tannan gayri nakd kredinin, nakd krediye dnt hususunda gr birlii vardr[642]. Bu husus ilgili kanun ve teblilerde de aka beyan edilir[643]. BK'nun 11.md. 9. fkras'nn c bendinde geen ...kredi kart verilmek suretiyle kullandrlacak krediler... ibaresi, kanun koyucunun kredi kartyla kredi kullandrlacan kabul ettiini gstermektedir. Ayn kanuna ilikin 11 sy.l teblide yle denilmektedir: "...Dier taraftan kredi kartna tahsis edilen limitler gayr nakd kredi olarak, kredi kartlarnn kullanmndan doan ve buna ilikin demelerin bankalarca

gerekletirilmesi sonucunda kredi kart hmilinden talep edilen tutar nakd kredi olarak deerlendirilecek ve bu halde tahsis edilen limit ile nakd kredi haline dnen tutar arasndaki fark gayri nakd kredi olarak izlenmeye devam edecektir"[644]. HDTM'nn Teblii'nde ise u ifadeler yer almaktadr: "Bilindii zere 3182 sayl Bankalar Kanunu'nun 'Genel Kredi Snrlar1 balkl 38'nci maddesinin 2'nci fkrasnn (a) bendinde '... denilmek suretiyle kredi tanm en geni anlamyla yaplmtr. Buna gre en geni ekliyle kredi; satn alma gcnn bir kiiden dierine aktarlma ilemidir. Kredi kartlarnn uygulama esaslar incelendiinde, bankalarn kart sistemine dahil ettikleri ye iyerleri ile yaptklar szlemelerde, kart hmilleri lehine garanti nitelii tayan ibareler bulunduu, dier bir anlatmla bankalarn, hmillerin kredi kart kullanarak satn aldklar mal ve hizmetlerin bedellerini, harcama belgelerinin ibraz halinde ye iyerlerine deyeceklerini garanti ettikleri grlmektedir. Bu kartlarn bankalar tarafndan karlp kullandrlmasnda, kartn hmiline teslim tarihinden itibaren ilgili banka asndan mteri lehine verilmi bir garanti, kartn kullanmm takiben harcama belgesinin bankaya ibraz ile kart hmilinin bu tutan demesine kadar geen sre zarfnda ise nakd kredi nitelii tad aktr"[645]. Her iki tebliden de anlald zere kredi kart sahiplerine tannan limitler gayri nakd kredi, bu limitin harcamalarda kullanlan ksm ise nakd kredi kabul edilmektedir. Taksitlendirme sebebiyle bankann ald fazlaln faiz olduu kredi kart szlemelerinde aka yer alr. Bu fazlaln iktsaden ve hukuken faiz olduu hususunda phe olmayp faizli bankacln felsefesiyle de uyumaktadr. lk dnemlerde ATM kart ve nakd kredi zellii tamayan kredi kartyla yetinen faizsiz bankalarn son zamanlarda farkl kredi kart araylarna girmeleri dikkat ekicidir. Oysa bu kartlarla nakd kredi dnda btn bankaclk hizmetleri yerine getirilebilir. Murabaha kart uygulamas arzusunun temelinde, nakd kredi verilmese dahi kartn kullanmndan doan borcun taksitiendirilmesi suretiyle verilecek nakd krediden gelir elde etme isteinin bulunduu bir gerektir. Zira eer borcu taksitlendirmek suretiyle mterilere demelerde kolaylk salanmak isteniyorsa bu ilem faizsiz olarak rahatlkla yaplabilir. Kredi kart borlarnn taksitlendirilmesindeki amacn daha fazla gelir, bunun da faiz olduu gerei ve slm hukukunda lafza deil maksada itibar edilmesi gerektii kural dikkate alndnda, murabaha kart uygulamasnn cidd pheler tad grlr. Akla kavuturulmas gereken dier bir konu, teklif edilen murabaha kartnn dayandrld temellerle uygulanmakta olan murbaha kartnn uygunluu meselesidir. Tekliflere baklrsa, kartla al veri yapld an bireysel murabaha gereklemekte, bedele taksitler de dikkate alnarak szlemede belirlenen murabaha kr eklenerek hmilin hesabna bor olarak yazlmaktadr. Hesap kesim tarihinde kart hmili ilk taksiti demekte, bakiyeyi ise eklenen murabaha kr ile birlikte taksitler halinde vadesi geldiinde demektedir. Bu neri sahipleri her ne kadar yukarda anlatld ekliyle gerekletirildii taktirde caiz olacana dair gr bildirseler de, uygulama teklifteki gibi deildir. Bilindii gibi her banka, kart hmilinin durum ve arzusunu dikkate alarak hmile ortalama 30 veya 45 gn gibi bir sre tanmaktadr. Hmil kartla bu sre zarfnda tannan limit dahilinde al veri yapmaktadr. Kartla yaplan al verilerin kart hmili deil banka adna yapldna dair herhangi bir hukuk kayt mevcut deildir. Yani mal veya hizmette ortaya kacak kusur veya taraflar arasndaki anlamazlklarda banka satcyla herhangi bir ekilde muhatap olmamaktadr. Yine kartn kullanmndan meydana gelen bor, hesap kesim tarihinde toplanmakta ve toplam borca taksitler de dikkate alnarak szlemede belirlenen murabaha kr eklendikten sonra hesap bildirim cetveli kart hmiline gnderilmektedir. ayet kart hmiline 45 gnlk bir sre tannm ise birinci gn yaplan ilemden doan borla 44. gn yaplan ilemden doan bor ayn havuzda toplanmakta ve her ikisine de ayn oranda kr ilave edilmektedir. Banka, kart hmili ve satc arasndaki murabaha, ilem temelinde, ilemin yapld an deil hesap kesim tarihinde banka tarafndan toplam bor zerinden yaplmaktadr. Dolaysyla bu uygulamada murabaha deil, borcun fazlasyla geri alnmak zere taksitlendirmesi sz konusudur. Ayrca slm hukukunda bir akitte iki akdin gerekletirilmesi sk kurallara balanmken burada bir akit ierisinde ok sayda akdin gerekletirildii grlmektedir. Akdin en nemli unsurlarndan mebi"in kabz, muhtemel hile, aldatma ve hasarn sorumlusunun belirli olmas gibi genel kaideler de gzard edilmektedir. Faizcilik deil, al veri yaptn iddia edenlerin grlerini reddeden Kur'an ayeti[646] ile alm satm grnts altnda faizcilik yaplmasn yasaklayan hadisler[647] de itibara alndnda teklif edilen murabaha kartnn yukardaki elikiler giderilmedike caiz olmad, byle bir uygulamann faizsizlik ilkesiyle de badamad kanaatindeyiz.[648] IV. DER BANKACILIK HZMETLER

Faizsiz bankalar teminat mektubu, akreditif ve banka kart dnda bu piyasann gerektirdii faizsizlik ilkesiyle elimeyen dier bankaclk hizmetlerini de yaparlar. Bu hizmetlerin belli ballar, banka havalesi, kymetli evrak kabul, kambiyo, ek ve dier bir takm bankaclk lemlerinden oluur.[649] A. Banka Havalesi 1. Banka Havalesinin Tanm ve leyii Fkhta borcun bir kimsenin zimmetinden bakasnn zimmetine nakledilmesine havale denir[650]. Bankaclk edebiyatnda ise, bir gerek veya tzel kiinin, dier bir gerek veya tzel kiiye bir miktar para, kymetli evrak ya da dier misi eyleri vermeye nc bir kiiyi yetkili klmasna havale denilmektedir[651]. Eer yetkii klnan, banka ise bu ileme banka havalesi ad verilir. Banka havalesinde yer alan taraflar; mir (havale emrini veren: yollayc), lehdr (lehine havale verilen: ac), ve banka (yollayc ile arac arasndaki para gnderme ilemine araclk eden taraf: deyici) olarak isimlendirilir. Havale, yurtii ve yurtdna ynelik olarak yetkili bankann kendi ubeleri veya anlamal baka banka ubeleri araclyla yaplr. Havaleye konu meblan teslimi -talebe bal olarak- nakit teslimat veya hesaptan, bilgisayar, telefon, teleks veya EFT yoluyla olabilir. Bankalar mterilerine sunmu olduklar havale hizmeti karlnda cret veya komisyon ad altnda bedel alrlar.[652] 2. Banka Havalesinin Fkhtaki Yeri Banka havalesinin fkhtaki yeri hakkndaki grleri aadaki balklar altnda sralamak mmkndr.[653] a. Banka Havalesinin Veklet Olduu Gr ada slm hukukularnn ounluuna gre banka haviesi vekletten ibarettir. mir, belli bir miktar paray belli bir kiiye ulatrmak zere bankay vekil klmaktadr. Bakasnn yapmas gereken bir ii yklenen, o kii adna bir ii yapan kiiye vekil, bu ilemin kendisine de hukukta veklet denir. Amir havaleye, lehdra bor deme, hibe ve yardmda bulunma amacyla bavurabilir. Ksacas fkh anlamda havale, borcun bir kiinin zimmetinden bakasnn zimmetine naklinden ibaret iken, banka havalesi bir miktar parann bir yerden baka bir yere naklinden baret bir ilemdir. mir tarafndan gnderilen para ile lehdrn teslim alaca parann farkl para birimlerinden olumas durumunda, veklete ek olarak sarf akdi szkonusu olur. Banka, yatrlan para birimi iie lehdra teslim edecei para birimi arasndaki kur farkndan gelir salar. Byiece veklet ve sarf ileminden kazan elde etmi olur. Banka havalesini veklet kabul edenlere gre, bankann bu hizmet karlnda ald cret veya komisyonla sarftan elde ettii kazan caizdir. nk veklet de sarf da artlarna uygun olarak gerekletirilmek kaydyla fkhta meru kabul edilen uygulamalardandr[654]. b. Banka Havalesinin Hukuk Anlamda Havale Olduu Gr e-enkt'ye banka havalesi fkh anlamda havaledir. mir havale etmek zere bankaya para yatrdnda, kendisi ile banka arasnda borlu-alacakl ilikisi oluur. Banka bu paray vekil sfatyla deil borlu sfatyla kabul eder. radesi dnda helak olsa banka bu paray tazminle ykmldr. Eer vekil kabul edilseydi kusur hari tazminle sorumlu tutulmazd. Bu, fkhta caiz olup olmadna likin deiik grlerin ileri srld suflece uygulamasna benzemektedir. enktfye gre kamu yarar bulunduu, taraflardan hi birine zarar olmad ve haram olduuna ilikin her hangi bir nass bulunmad iin sfteceye bavurmak caizdir. mirle lehdr arasndaki iliki borlu-alacakl ilikisi olsa da bankann cret veya komisyon almasnda bir saknca yoktur. nk borlu her ne kadar borcunu karlk beklemeksizin demek zorunda ise de borcu, ald yerin dnda alacaklnn belirledii baka bir yerde teslim zorunluluu yoktur. Ayrca banka leh-dra paray ulatrmak iin bir takm hizmetlerde de bulunur. Dolaysyla havale karlnda, komisyon veya cret almakta bir saknca yoktur[655]. c. Banka Havalesini Taraflarn Konumuna Gre Ele Alan Gr es-Sadr banka havalesini, kiinin alacaklsna yapt havale, kiinin alacakls olmayan birine hibe, yardm ve karz gibi amalarla yapt havale ve kiinin kendi kendisine yapt havale eklinde e ayrr.[656] c1. Kiinin Alacaklsna Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri:

es-Sadr'a gre borlu ile alacakl arasndaki banka havalesi fkh anlamda havaledir. mir, havale konusu mebla bankaya nakit olarak yatrabilecei gibi car hesabndaki mevcut paradan gnderilmesi talimatn da verebilir. Her iki durumda da mir asl borlu, lehdr alacakl, banka ise havaleyi kabul etmesi dolaysyla lehdrn borlusudur. Banka, lehdrn alacan demek zere anlamal baka bir bankay yetkili klmas durumunda ise ikinci bir havale meydana gelir. Bankann, lehdr kendi ubesine havale etmesi durumunda ikinci havale meydana gelmez; nk ube asl bankay temsil etmekte olup ayr br zimmeti sz konusu deildir[657]. Kiinin Alacakls Olmayan Kiiye Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri: Bir kii alacakls olmayan baka birine hibe, karz veya yardm amacyla para gndermek isteyebilir. Bu ilem in bankann havale hizmetinden yararlanr. Borlu - alacakl ilikisi olmayan iki taraf arasndaki banka havalesi es-Sadr'a gre fkh anlamda havale olmayp veklettir. nk lehdr, kendisine gnderilen meblan mliki deildir; ancak teslim aldnda sz konusu meblan mliki olur[658]. c2. Kiinin Kendisine Yapt Havalenin Fkhtaki Yeri Bazen kii baka bir ehir veya lkede teslim almak zere bankaya para yatrabilir. Banka kendi ubesi araclyla demeyi yapacaksa bu durumda alacakl ile deme yeri konusunda anlaan borlu konumundadr. Eer deme, anlamal baka bir banka araclyla yaplacaksa bu durumda banka mir, anlamal banka deyici, alacakl ise lehdr olur. Dolaysyla bu ilem de fkh anlamda havaledir. es-Sadr a gre her durumda da bankann cret veya komisyon almas caizdir. nk banka, ya vekil sfatyla, kiinin yapmas gereken ii onun adna yerine getirmekte, ya da cret artyla haveyi kabul etmektedir. Banka havalesinden cret alnaca hem szlemelerde belirtilmekte hem de bu ilemi yapan herkes tarafndan bilinmektedir. Havaleyi kabul etmekle, banka borlu hale gelse de bu ilem iin cret alacan nceden bildirdii ve borcu, ad yerin dnda, baka bir yerde, bir takm masraflara katlanarak dedii iin cret veya komisyon almasnda bir saknca yoktur[659]. d. Banka Havalesinin Fkhtaki Yeri Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Banka havalesinin veklet olduunu ileri srenlerin, borlu-alacakl arasndaki havale ile kiinin kendi kendisine yapt havaleyi g-zard ettikleri anlalmaktadr. Banka havalesinin fkhtaki yeri hakknda leri srlen grlerin znde, bu ilemden alnan cret veya komisyonun caiz olup olmad endiesi yatmaktadr. Ancak ister veklet ister havale kabul edilsin, bu hizmet karlnda bedel alnabilecei noktasnda gr birlii vardr. Bize gre de es-Sadr'm yapt tasnif ve vard sonular doru olup alnan bedelin fkh adan bir sakncas yoktur.[660] B. Kymetli Evrak Kabul Bono, ek, hisse senedi, tahvil, polie ve konimento gibi zerindeki yazl hak kendisinden ayr olarak ileri srlemeyen ve bakasna devredilemeyen yazl senetlere kymetli evrak denir[661]. Kymetli evrak kabul ile bankalarn yukarda geen ticar evraklar muhafaza, tahsil, skonto ve ticaret amacyla teslim almalar kastedilir.[662] 1. Koruma Amacyla Kymetli Evrak Kabul Baz kiiler deerli ktlarn alnma, kaybolma, helak olma vb. nedenlerle korumak ve geri vermek zere bankalara emanet brakrlar. Bu ileme bankaclk edebiyatnda emanet kabul veya kiralk kasa hizmeti ad verilir. Bankalar kiralk kasa hizmeti karlnda belli bir cret alr. Konunun fkh ynn kiralk kasa hizmeti blmnde ele aldmz iin yaplan bu ilemin kiralk kasa hizmeti ve alman bedelin caiz olduunu belirtmekle yetiniyoruz.[663] 2. Tahsil Amacyla Kymetli Evrak Kabul ve Fkhtaki Yeri a. Kymetli Evrak Tahsili Ellerinde bono, polie, ek, hisse senedi ve tahvil gibi bor senedi bulunanlar genellikle bu senetlerin tahsil ini bankalara yaptrrlar. Senedi yazan veya ciro eden asl borlu ile senedi elinde bulunduran alacaklnn bankada, genellikle car hesaplarnn bulunmas, senet tahsili iinin bankalarn uzmanlk alanna girmesi ve senetlerin gvenli ortamda

korunma arzusu bunda nemli etkendir. Borlu ve alacakl adna bankada alm bulunan car hesaplar bir anlamda bu kiilerin kasas olduundan, tahsil vakti gelen senetler, nceden verilen emre dayanarak, bir hesaptan dierine aktarlmak suretiyle masrafsz olarak kolayca tahsil edilirler. Bu tr bir imknn bulunmad durumlarda ise banka, deme vakti gelen senetler iin borlulara hbarda bulunur. Tahsil edilen senet tutan, balangta belirlenen cca^tar dorultusunda, komisyon dldkten sonra, sahibinin hesabna kaydedilme'.: v,'? da elden teslim edilerek ilem gerekletirilir. Vakti geldii halde denmeyen senetler protesto edilir. Bu ilemleri de genellikle bankalar yapar. Protesto ilemleri ile ilgili evraklarn dzenlenip ilgili taraflara ulatrlmas ve mahkemelerde alan davann takibi, zaman ve emek kayb yannda bir takm masraflar da gerektirir. Genellikle senetler vaktinde denmedii taktirde belli oranda faiz art ierdiinden, sz-konusu senet tahsil edildii taktirde protesto masraflar ve gecikmeden doan faiz borludan alnr. Senedin protestoya kalmas durumunda bankalar bu ilem iin cret veya komisyon alrlar.[664] b. Kymetli Evrak Tahsilinin Fkhtaki Yeri Alacakl adna bankann kymetli evrak tahsilinde bulunmas, fkh I bakmdan icre veya veklet akdi kabul ediiir. elMsnye gre "mterilerden biri, bedelini tahsil etmek zere bankaya ticari evrak verdi-* inde bu ilem icre olur. Bankann cret almas caizdir"[665]. Gnmz slm hukukularnn ounluuna gre se, kymetli evrak tahsili fkh anlamda veklettir. Bankann ald komisyon veklet creti olup caizdir[666]. Bankann zamannda denmeyen senetlerin protesto ilemlerini takip etmesi ve karlnda gelir elde etmesi konusuna gelince hkm, senedin tad arta gre deiir. ayet senet, faiz artn ieriyor ve banka faizli bir iemi takip ediyorsa gerek byle bir i-I lemin kendisi gerekse bu ilemden elde edilen gelir caiz grlmez[667]. nk ktiplik ve ahitlikle faize araclk yaplm oiunur ki byle bir I ilem Hz. Peygamber tarafndan yasaklanmtr[668]. Dolaysyla faizsiz I bankalarn faiz artn ieren senetlerin protesto ilemlerini yerine getirmemek artyla kymetli evrak tahsilinde bulunmalar caizdir.[669] 3. Krma (Iskonto) Amacyla Kymetli Evrak Kabul a. Senet Krma Ellerinde tahsil vakti gelmemi kymetli evrak bulunanlar, senette yazl mebla bir an nce pein paraya evirmek isteyebilirler. Bunu salamann yolu senet krdrmadr. Senedi krdrann amac nakd kre-\\ almak, bankann amac ise faizli kredi kullandrmak olduundan banka senedi, zerindeki kymetiyle devralmaz. Senette kaytl meblala senedin deme vaktini dikkate alarak belli oranda indirim yapar. Alaca belgeleyen bor senedini, zerinde yazl miktardan daha az bir bedel karlnda vadesinden nce ciro etmeye[670] senet krdrma denir. Bir ksm bankada indirim farkna ek olarak senet tahsili iin masraf ve komisyon alrlar[671]. Krma sonucunda senet sahibi, senette yazlandan az olsa da belli miktarda nakd krediye kavumu, banka ise indirim fark, komisyon ve masraf ad altnda gelir elde etmi olur. Bankalarn krdklar senetleri Merkez Bankas'na tekrar krdrmalarna reeskont denir.[672] b. Senet Krmann Fkhtaki Yeri Senet krmann fkhtaki yeri hakknda deiik grler vardr. Bu grleri aadaki ekilde sralamak mmkndr.[673] b1. Senet Krmann Ahm-Satm Olduu Gr Bir ksm gnmz slm hukukusuna gre, senet sahibi elindeki vadeli bor senedini daha az fakat pein bedel karlnda sattndan senet krma satm akdinden ibarettir. Onlara gre, vadesi gelmemi borcun pein bedel karlnda satm ve ayn cins iki misl maln farkl miktarlarda vadeli deiimi fkhta yasaklandndan bu ilem caiz deildir[674]. b2. Senet Krmann Karz ve Havale Olduu Gr Senedi krdramn amac, onu satmak deil bor almak, bankann amac ise faizli kredi vermek olduundan senet krdrma faizli kredi lemidir. Ancak kredi ile birlikte havale de szkonusudur. Sahibi senedi krdrmakla bankadan bor alm ve onu senedin asl borlusuna havale etmi olur. Bylece banka, senedi yazan asndan alacakl konuma geerek alacan havale hkmleri erevesinde ondan tahsil eder. Ancak, bankann senet sahibine verdii bor miktaryla, senedi yazan

kiiden ald miktarn farkl olmas ve bu farkn vadeden kaynaklanmas, alnan fazlaln faiz olmas sonucunu dourur. Kah'd ve Hamd bu grtedir[675]. b3. Senet Krmann Rehin, Karz ve Veklet Olduu Gr Senet krmann rehin karl karz ve cretli veklet olduuna ii-kin grler de ileri srlmtr. Bu dnce sahiplerine gre banka ilk aamada kymetli evrakn rehin braklmas karlnda kredi vermektedir, ikinci olarak senet sahibi, vadesi geldiinde bedelini tahsil etmek zere belli bir cret karlnda bankay vekil etmektedir. Bankann ald komisyon veklet ve karz ilemieri karl kabul edildiinden caizdir. Ancak komisyon, verilen kredi miktar zerinden nis-b deil hizmet ve masraflar karl maktu' olmaldr[676]. b4. Senet Krmann Karz, Kefalet ve Veklet Olduu Gr Taraflarn maksad, ilemin seyri ve alnan bedelin hkmn dikkate alanlara gre, senet krma karz, kefalet ve vekletten oluan akitler btnr. Banka ve senet sahibinin asl maksad kredi al veriidir. Bu ilemde senetten kefalet belgesi olarak yararlanlmaktadr. Kii, bor alabilmek iin senedi ciro ederek bankaya takdim eder ve senetle ilgili btn hakiar bankaya geer. Senet sahibi bankaya ayn zamanda senedi tahsil yetkisini vermekte ancak, vaktinde denmezse kendisi demeyi taahht etmektedir. Bankann komisyon diye ald, senette yazl miktarla bor verilen miktar arasndaki fark, kredi karlnda alnan faizdir. Bankann tahsil ilemleri ve yapt masraflar iin ald bedel ise hizmet ve masraf karl olduundan caizdir[677]. b5. Senet Krma Hakkndaki Grlerin Deerlendirilmesi Bize gre de senet krma karz, kefalet ve vekletten oluan ilemler btnr. Senedi krdramn amac, hem nakit kredi almak hem de senedin tahsilini yaptrmaktr. Bankann amac da hem kredi vermek hem de senet tahsili hizmeti sunmaktr. Senet, kredi ileminde garanti belgesi ilevini grmektedir. Bankann komisyona ek olarak, yapt masraflar ve sunduu hizmetin bedelini ayrca senet sahibinden talep etmesi, ilemin yalnzca kredi olmayp hizmeti de ierdiini gsterir, indirimin, vadesi gelmemi borcun nakit karlnda satm olduu gr kanaatimizce doru deildir. Zira banka ciro ile devredilen senedi, vakti geldiinde denmedii taktirde ciro edene rcu artyla kabul eder. Dolaysyla ilem karz, veklet ve kefaleti kapsayan akitler btnnden olumaktadr. Komisyon, kredi karlnda alnan faizdir. Faizsiz almak zere kurulan bankalar bu lemi yapmazlar; kurulu lkeleriyle eliir.[678] 4. Alm Satm Amacyla Kymetli Evrak Kabul Bankaclk hizmetlerinden bir dieri de birikimlerini borsada deerlendirmek isteyen mterilere araclk yapmaktr. Borsa denince gnmzde, hisse senetleri, tahvil, hazine bonosu ve kambiyo belgeleri gibi kymetli evrakn alnp satld yer akla gelir. Bankalar mterilerinin verdii yetki erevesinde, belli bir cret yahut komisyon karlnda kymetli evrak alm satm yaparlar. Gnmz slm hukukular kymetli evrak alm satmnn cevaz iin u noktaya dikkat edilmesi gerektiini ileri srerler: a- Kymetli evrak alm satmnda faizcilik yaplmamaldr: Polie, ek, tahvil ve hazine bonosundan oluan kymetli evrakn alm-satm caiz deildir. nk polie ve ek para yerine gemektedir. Tahvil ve bono ise faizli bor senetleridir. Alm satmda mutlaka bir fark olacandan para yerine geen kymetli evrakn alm-satmn-da fazlalk faizi szkonusu olur. Faizli bor senedinin alm-satmmda ise hem fazlalk faizi, hem veresiye faizi vardr hem de faize araclk yaplmas szkonusudur. Dolaysyla ancak bir ticaret veya sanayi kuruluunun mlkiyetine yahut kr ve zararna ortakl ifade eden hisse senetlerinden oluan kymetli evrakn alm-satm yaplabilir. b- Kymetli evrak meru bir ticar eylemin ortakln temsil etmeli: Faiz, iki retimi ve ticareti, karaborsaclk, kumar, hile, yalan ve aldatma gibi dnen yasak klman vastalarla kazan salayan bir kuruluun ortakln temsii eden hisse senedinin alm-satmnn caiz olmad hususunda gr birlii vardr[679].

c- Hisse senedi piyasas drstlk ve gven esasna dayanmal: Gnmz slm bilginlerinin ounluu, hisse senedi alm-satm-n kural olarak caiz ve bu yolla elde edilecek kazanc hell saymaktadrlar. Ancak bir ksm bilim adam, piyasaya hkim olan baz olumsuz nedenlerden dolay ekincelerini beyan etmilerdir. Hisse senedi piyasasnn ileyiine itiraz edenlere gre, slm hukukunda taraflar beklenmedik zarar ve maduriyetlere iten her trl bilinmezlik, kapallk ve risk mmkn olduunca nlenmeye allm, aklk, drstlk ve gvenin hkim olduu bir ticari hayat hedeflenmitir. Oysa gnmz hisse senedi piyasas bu nitelikleri tamaktan uzaktr. zellikle A'le-rin yap ve ileyiindeki hakszlklar, baz hisse sentlerinin kymetinden daha yksek bedelle ihrac, sermaye piyasasndaki istikrarszlk, siyas otorite, bask gruplar ve speklatrlerin mdahelelerine aklk vb. nedenlerle oluan sun' fiyatlar, iyi niyetli yatrmclar madur etmekte ve piyasa bir tr kumar ortam halini alm bulunmaktadr. Tpk irketin gayri meru alanda faaliyet gstermesi, karaca hisse senedi ticaretinin hkmn etkiledii gibi, sermaye piyasasnda hkim olan bu risk ve kargaa ortam da hisse senedinin hkmn etkiler. slm Fkh Akademisi, beyr, eltt, rid, ez-Za'ter, e-enkt, el-Msr ile Karaman, Dndren ve Bardakolu1 na gre yukarda zikredilen ilk iki arta uyan hisse senetlerinin alm-satm caizdir[680]. Yenieri'ye gre yukardaki olumsuzluklar mevcut olmakla birlikte haramlna dair kesin delil bulunmadndan mekruh[681]; T. en-Nebhn ve Bayndr'a gre ise, ilk iki arta ek olarak piyasa bir ksm yukarda zikredilen olumsuzluklardan arndrlmad srece hisse senedi alm satm caiz deildir[682]. C. ek Kullandrma 1. ekin Tanm ve leyii Trke'de "ek" (7ng."cheque?\ Arp. (e-k) eklinde kullanlan kelimenin asl Arapa "sakk" (es-Sakk) tr[683]. ek; bankolar tarafndan karlan ve hesap sahibinin bankadaki hesabndan diledii kiilere deme yapmasna imkn salayan bir kambiyo senedi olarak tanmlanr[684]. eki dier kambiyo senetlerinden (polie ve bono) ayran en nemli zeiiik, vade tamamas yani pein bir deme arac olmasdr. eki imzalayan kiiye keideci, tahsil eden kiiye lehdr, deyecek kiiye de muhatap denir. ek banka kartna gre gemii daha eski tarihlere uzanan bir deme aracdr. Banka kartnn yz yllk gemiine ramen ekle yaplan ilemler, Sftece ile sahabe dnemine, Sakk'la XI. asrn ortalarna kadar uzanr. ranl seyyah Nasr Hsreu, XI. asrda (437-444/1045-1052) yapt gezilerle ilgili anlarn yazd Sefern-me adl eserinde, Basra'da grd bir uygulamay yle aniatr: "Basra'da sabahleyin Huza' arsnda, leyin Osman arsnda., akam Kaddhn arsnda olmak zere gnde pazar kurulur. Pazarda ilem yle yaplr: Herkes parasn bir sarrafa vererek ondan sakk (ek) alr. Sonra ihtiyac olan eyleri satn alr ve bedelinin denmesini sarrafa havale eder. Mteri, ehirde kald sre iinde sarrafn sakk'n-dan baka bir ey kullanmaz"[685]. Ahmed Emn'in bildirdiine gre hicr IV. asr ortalarnda Halep Devleti Emri Seyfddevle el-Hemednh Badat' ziyareti srasnda bir sarrafa hitaben ilk eki yazan kiidir[686]. Bir bankann ekini kullanmak isteyenden bankada yeterli bakiyeye sahip car hesap atrmalar istenir. Bankalar her bavuran kiiye ek karnesi vermezler. ek karnesi isteyenin ticar ve mal durumuna ek olarak ahlk durumuna da zen gsterirler. ek sahibinin bankadaki car hesabnda ya nakit paras ya da bankaca tahsis edilmi ak kredisi bulunur. Kii bir mal veya hizmet almak yahut bor demek istediinde bankaya hitaben yazlan deme emri niteliindeki eki alacaklsna verir. Lehdr da bu belgeyi ibraz ederek bankadan alacan tahsil eder. Bankalar genellikle ek kullandrma srecinde yaptklar masraflar ve verdikleri hizmetler iin komisyon ve cret talep ederler.[687] 2. ekle Yaplan lemlerin Fkhtaki Yeri ekle yaplan ilemin fkh durumu hakknda balca iki gr vardr: Birincisi, karz ve veklet, ikinsicisi, karz ve havale olduudur.[688] a. ekle Yaplan lemlerin Karz ve Veklet Olduu Gr Bu dncede olanlara gre, bankadan ek alabilmek iin alan car hesap nedeniyle, ek sahibi ile banka arasnda borlu-alacakl ilikisi doar. Bu durumda banka borlu, ek sahibi alacakldr. ek veren, muhatabna demeyi nakit yerine ekle yapmaktadr. Alacakl, eki bankaya ibraz ederek onu yazan kiiden alacann tahsili iin bankaya yetki vermekte, vekil klmaktadr. Banka verilen yetkiye dayanarak borludan ekin bedelini tahsil edip, alacaklya teslim etmekte, bunun karlnda da cret almaktadr. Banka ile car hesap sahibi rasmdaki karz ilikisi, alacakly

ilgilendirmediinden, birbirinden bamsz ki hukuk ilem cereyan etmektedir. Bankann alacakldan kestii komisyon, yapt hizmetin karldr[689]. b. ekle Yaplan lemlerin Karz ve Havale Olduu Gr Bu gre gre de banka iie ek kullanan kii arasnda car hesap dolaysyla karz ilikisi vardr. Karza ek olarak, ekle yaplan deme dolaysyla, eki yazanla iehdr arasnda da karz ilikisi meydana gelmektedir. Bankadan alacakl konumda olan ek sahibi, eki yazp muhatabna teslim ederek onu, alacan tahsil etmek zere bankaya havale etmektedir. ekin karl bankadaki car hesapta nakit olarak bulumas durumunda havale, borlu zerine havale olur ki muhal aleyhin kabul etmesi gerekir. Car hesapta ekin karlnn bulunmayp ak hesap zerine yaplan havalede ise borsuz kii zerine havale olur. Dolaysyla her ki urumda da karz ve havale ilemi sz konudur. eki yazan muhl, eki alan muhln leh, banka muhal aleyhdir. Bankann ald komisyon se gerek balangta bu ilemleri cret karl yapacana ilikin ileri srd art gerekse yapt hizmet ve masraflar iin olduundan fkh adan saknca grlmez[690]. 3. ek ve Sftece likisi ek de sftece de kiinin bakasndaki alacan gsteren belgedir. Sftece; "alacaklnn bizzat kendisinin borlu veya borlunun ubesi yahut vekiline ibraz etmek zere ald borcu ispat belgesi iken", ek; "bankada hesab olann bankaya ibraz etmek zere alacaklsna verdii ve zerinde yazl mebla hmile teslim emrini ieren bir deme aracdr''. Dolaysyla her ikisinde de bor, borlu, alacakl ve alaca/borcu kantlayan belge nitelii szkonusudur. Sfteceyi yazan sarraf yahut eki karan banka, karz olarak kabul ettii mebla, deme gnne kadar deerlendirme imknna sahip olduundan bu ite menfaati vardr. Alacaki ise parasn gvenli bir yere teslim ederek kaybolma, alnma tehlikesi ve tama klfetinden kurtulup diledii yer ve zamanda tahsil imknna kavutuundan bu ilemden menfaati vardr. Menfaatin kayna ise karzdr. Karzdan elde edilen menfaatin faiz olduu hakknda genel kural vardr. Sftece gibi ek dolaysyla taraflarn salad yararn fkh durumu da tartma konusu olmutur. Bey-hak'nin rivayet ettii menfaat salayan her karz ribadr[691] hadisini delil gstererek Hanef, f ve Mliki fakihlerinin ounluu sfteceyi caiz grmezler. Onlara gre karz esnasnda art koulmaz ise bir saknca kalmaz[692]. Hanbe fakihleri ise ncelikle ilgili hadisi senedindeki zayflktan dolay metruk sayarlar. Onlara gre bu hadis sahih kabul edilse dahi, menfaat salayan karz ile tek tarafl yani mukrizin lehine olan menfaat kastedilmektedir. Sftecede ise karz'in meru k-lnmasmdaki maksat olan karlkl menfaat sz konusu olduundan sftece uygulamas caizdir[693]. Bize gre ne sftece ne de ekte -protesto ve krma durumunda olduu gibi dorudan faizli ilemler hari-faizle ilgili bir durum szkonusu deildir. nk faizle ilgili ayet ve hadislerde karzia madd kazancn amalanmas sz konusudur. Nitekim ayette, tehlikelerden koruma eklindeki menfaat deil, insanlarn mallar ierisinde artsn diye faize verilen mal[694]dan elde edilen menfaat yasaklanmtr. Tarihteki ve gnmzdeki faizcilik uygulamalar, faizcilerin amacnn ayette belirtildii gibi bakalarnn paras ierisinde kendi paralarn artrmak olduu anlalmaktadr. ek uygulamasnda ise byle bir durum szkonusu deildir.[695] D. Dviz Alm-Satm (Kambiyo lemleri) Parann ayarnn tespiti ve farkl para birimlerinin deiimine olan ihtiya bankacln ortaya knda rol oynayan etkelerden biridir. Bir fkh terimi olarak sarf, cinsleri ayn veya deiik olan iki parann birbiri ile deitirilmesi ilemine denir. Sarf gnmz bankaclk edebiyatnda dviz ahm-satm veya kambiyo ilemi olarak adlandrlr. Bankaclkta dviz alm-satm pein veya vadeli olmak zere iki ekilde yaplr.[696] 1. Pein Dviz Ahm-Satm Bankada yaplan dviz alm-saim ilemi ya elden teslim ya da hesaba kayt eklinde olur. Bankada car hesab olmayan veya hesab olup da paray elden teslim almak isteyen mteri, paray vezneye teslim edip karln almak suretiyle pein dviz al verii yapm olur. Bankada hesab bulunanlar ise hesaplarna gelen yada elden teslim ettikleri paray, baka para birimiyle deitirdikten sonra hesaplarna kaydedilmesi talimatn verirler. Banka bu talimata dayanarak mterinin eden teslim ettii veya hesabndaki mevcut paray baka bir para birimi ile deitirerek hesabna yazar. Bazen, banka ile mteri arasnda ileride belli miktarda dviz ahm-satm yaplmak zere anlama da yaplabilir. zellikle ithalat durumundaki i adamlar, ileride ihtiya duyacaklar dvizi kurlardaki deime ihtimali nedeniyle nceden garantiye almak isterler. Banka ile, sarfn yaplaca gnki merkez bankas kuru zerinden dviz ahm-satm yapmak

zere anlarlar. Bylece ithalat ihtiya duyaca dvizi garantiye alm olur. thalat ilemleri genellikle banka araclyla gerekletirildiinden, maln ulatna dair belgeler bankaya teslim edildiinde, banka nceden yaplan anlama gerei, ithalatnn hesabndaki yerli paray gnn kuru zerinden dvize evirerek maln dviz cinsinden bedelini satcnn bankasna havale eder ve ilgili ilemi mterinin hesabna kaydeder. Bankann dviz alm-satmndan yaran, alm-satmn yapt para biriminin a fiyat ile sat fiyat arasndaki farktan ibarettir. Sarfn sahih olmas iin ileri srlen artlardan en nemlileri, ayn para birimlerinin deiiminde miktarlarn eit ve ilemin pein olmas, farkl para birimlerinin deiiminde ise miktariar farkl olsa da ilemin pein olmasdr. Yukarda anlatlan ekliyle gerekletirilecek dviz alm satm ileminde fkh adan bir saknca olmad grlmektedir. nk genellikle farkl para birimleri deitirilmekte ve ilem gerek elden teslim gerekse hesaba kayt suretiyle pein yaplmaktadr. Mteri ile bankann, ileride ihtiya duyulduunda dviz alm satm yapmak zere anlamalar ve bankann zaman geldiinde mterinin talimatna binaen ilemi gerekletirmesi de pein al veri va'di kabul edilir. nk ilem alm-satmn yapld gnn kuru zerinden yaplmaktadr[697]. 2. Vadeli Dviz Ahm-Satm zellikle ithalat ve ihracat durumunda olup da demelerini dvizle yapanlar, dviz kurlarndaki dalgalanmalardan olumsuz etkilenmemek yahut daha fazla kr beklentisiyle vadeli dviz alm satmna bavururlar. thalat, ileri bir tarihte dviz zerinden yapaca deme dolaysyla, ilgili para biriminin deerinin ykselmesi endiesiyle deme gn teslim almak zere, alm satmn yapld gnn kuru zerinden dviz alarak demesini garantiye alm olur. hracat ise, ileri bir tarihte teslim alaca yabanc parann, teslim gnne kadar geen sre zarfnda, muhtemel deer kayb dolaysyla zararn nlemek iin nceden bu dvizi satmak ister. lemin yapld gnn kuru zerinden yerli paraya evirdii dvizi vadesi geldiinde alcya teslim eder. Bu ekildeki vadeli dviz ahm-satm ilemlerinde satc ve alclar genellikle dvizin ilgili sre zarfndaki faiz orann dikkate alrlar[698]. Vadeli dviz ahm-satm, farkl para birimlerinin deitirilmesi durumunda ilemin pein olmas gerektiini bildiren hadislere ve fkhtaki sarfla ilgili kurallara aykr olduundan caiz olmad konusunda ittifak vardr[699]. E. Dier Bir Ksm Hizmetler Toplad fonlar deerlendirme ve geliri paylama ilemlerinde geleneksel faizli bankalardan esasl olarak ayrlan faizsiz bankalar, su, doal gaz, elektrik, telefon faturalar, okul taksitlerinin denmesi vb. btn bankaclk hizmetlerini de sunarlar. Bankalar bu ilemleri cret karl hizmet erevesinde yaparlar.[700] SONU Faizsiz bankaclk ilemlerinin fkh boyutunun ele alnd bu almada ulalan sonular yle sralamak mmkndr: Bankalar, tasarruflarn toplanp ekonominin hizmetine sunulmas ihtiyacndan domutur. Parann basm, ayarnn tespiti, piyasaya srlmesi, deiik para birimlerinin birbiriyle deiimi, parann bir yerden baka bir yere nakli, devlet grevlilerinin maalarnn denmesi, vergilerin toplanmas, para ve para yerine kullanlan mallarla deerli eyalarn korunmas ilemleri de bankaclk kurumunun ortaya kndaki dier etkenlerdir. Baz tapnaklar, dostluk ve yardmlama kurumlar, emek-serma-k?e ortaklklar, sarraflar ve Beyt'1-ml tarihte, yukardaki hizmetleri yerine getiren ilk banka rnekleri kabul edilir. ada alamda ilk faizli banka 1157'de Venedik'te, ilk faizsiz banka ise 1963'te Msr'da kurulmutur. Bugn dnya zerinde 280'den fazla faizsiz banka bulunmaktadr. Bankaclk ilemlerine hukuk zemin oluturan bir ok uygulama fkh kitaplarnda ayrntl ekilde ilenmitir. Ahm-satm, sarf, karz, ri-ba, kefalet, havale, veda', veklet, icre ve btn eitleriyle ortaklklar bu uygulamalarn balcalardr. Bankaclk ilemlerini ki ana balk altnda grupiandrmak mmkndr: Sermeyenin toplanp piyasaya aktarlmasndan ibaret olan mal araclk birinci grubu; emanet kabul, akreditif, teminat mektubu, finansal kiralama, banka kart, havale, ek ve senet kabul, hisse senedi alm-satm, vergi ve fatura tahsili vb. bankaclk hizmetleri dier grubu oluturur. Bankaclk hizmetlerini sunma noktasnda faizli bankalarla faizsiz bankalar kk ayrntlar dnda ayn yntemleri takip

ederler. Mal araclkta ise birbirlerinden ayrlrlar; faizii bankalar kredi sisteminin faizsiz bankalar ise ortaklk sisteminin yntemlerini kullanrlar. Bankalarn sermayesi z sermaye ve mevduat olmak zere ikiye ayrlr. Mevduat hesaplar faizli bankalarda car hesap ve tasarruf hesab, faizsiz bankalarda ise car hesap ve katlma hesab eklinde isimlendirilir. Mevduat sahipleri, banka ve kredi kullanclar arasndaki hukuki iliki, faizli bankalarda karz (kredi), faizsiz bankalarda ise ortaklk hkmlerine tabidir. Faizli bankalar sermayeyi faizli kredi yntemiyle deerlendirirler. Faizsiz bankalar ise kredi vermezler, dorudan ticaret yapmak veya iletmecilerle ortaklklara girmek suretiyle iletirler. Sermayeyi iletirken dorudan veya dolayl mudrabe, normal veya mlkiyetin devriyle sona eren mreke ile murabaha yntemlerine bavururlar. Murabaha bugn faizsiz bankalarn % 75-80 gibi bir oranla en fazla bavurduklar yntemdir. Bankalar emanet kabul, finansal kiralama, teminat mektubu, akreditif, havale, hisse senedi ahm-satm, ek, senet ve eitli fatura tahsili i/em/en'ni cret yahut komisyon karl yaparlar. Fi-nansa kiralamann alm-satm ve icre birlikteliinden oluan bir akit olmas, teminat mektubu ve akreditifte hizmetten ziyade kefalet ynnn bulunmas, ek ve senedin skonto ve protesto ilemlerinde faiz alnmas bu hizmetler karlnda alnan cret veya komisyonun hkm noktasnda tartmalara neden olmutur. Finansal kiralamann faaliyet kiralamas veya ipotekli alm-satm yntemiyle gerekletirilmesi durumunda, alnacak cret veya komisyonun meruiyeti probleminin ortadan kalkaca kanaatindeyiz. Teminat mektubu ve akreditifte hizmetler ve harcamalarn karlnn alnmasnda bir saknca grmemekteyiz. KefSet karlnda komisyon alnmasna gelince, kefaletin teber akdi, kefil ile mekfulun anh arasndaki ilikinin karz akdi olduu gibi gerekelerle cret veya komisyon alnamayaca hususunda yaygn kanaat vardr. Ancak bir dnem teberru amal olan bir akdin - o zelliinin daim olduu hususunda salam delil bulunmadka- daha sonra gelir getiren bir akde dnmesinde bir saknca olmayaca; kefil, borlu adna demede bulunmadka kefil ile mekfulun anh arasndaki ilikinin karza dnmeyecei grnden hareketle dorudan kredi niteliinde olmayan yahut daha sonra krediye dnmeyen kefalet karlnda komisyon alnmasnda bir saknca olmad kanaatindeyiz. ATM kart ve kredi kart hizmetleri karlnda cret veya komisyon alnmasnda bir saknca grlmezken, sz konusu kartlarla nakit ekimi karlnda denecek fazlaln faiz olduu hususunda ittifak vardr. Kredi kartnn mal ve hizmet almnda kullanlmas durumunda, alnan komisyonun caiz olduu noktasnda genel kanaat vardr. Kredi kartyla nakit ekimi ve taksitle mal ve hizmet alm sonucunda gerek ekilen nakde gerekse taksitlere ilave edilen fazlaln ise, faiz olduu konusunda gr birlii vardr. Son zamanlarda faizsiz bankaclkta murabaha kart ad altnda taksitli kredi kart araylar gndeme gelmi ise de henz meruiyeti hususunda ittifak edilen bir sistem ortaya konulamamtr. Havale, ek, senet ve eitli fatura tahsili ile hisse senedi ahm-satm karlnda alnan cret veya komisyonlarda fkh asndan bir saknca yoktur. ek veya senet krma ile vadesinde denmeyen senetlere faiz iletilmesi veya faiz iletilen bor senetlerinin protesto ilemlerinin takibi ise caiz deildir. Kurulu senetlerinde faiz ve fkhn yasaklad dier btn uygulamalardan uzak durup sermayeyi ortaklk anlay dorultusunda altracaklar beyan edilmesine ramen, bir ksm faizsiz bankann ak veya gizli ekilde faizcilik yapt ileri srlmektedir. Bu kurumlarn bilgi, deneyim ve dnce yaps bakmndan faizli sisteme yakn personel tarafndan iletildii; faizli bankaclk sistemi benzeri bir yaplanma ile kurulu amalarndan uzaklaarak deta birer faizli banka haline gelmekte olduktan eklinde eitli eletiriler mevcuttur. Bu eletiriler eitli delillerle desteklenmektedir. Ancak bize gre faizsiz bankacik sistemi zerinde dolaan bu phe bulutlarnn asl nedeni, mevcut mudrabe uygulamasndan kaynaklanmaktadr. Mudrabe bir emek-sermaye ortakldr. Bu sistemde asl olan, toplanan sermayenin ticar ve sna faaliyetlerde altrlmasdr. Resm nitelikli olanlar dnda, faizsiz bankalarn nemli bir ksmnn kurucu ortaklar, baarlar ile tannm i adamlar olmalarna ramen, bu kurumlarn nemli bir ksm tasarruflar faizli yntemlerle kullandrma dnda bir deneyimi olmayan bankaclar tarafndan ynetilmektedir. Bu yneticilerin bir i adam gibi sermayeyi yatrma dntrme gayretleri, onlar iki arada bir derede brakmakta ve yukardaki tenkitlere zemin oluturmaktadr. Dolaysyla tasarruflar kullanma durumunda olanlarn bir bankac gibi deil de i adam anlayyla hareket etmeleri yukardaki eletirilerin bertaraf edilmesi iin olmazsa olmaz arttr. Aksi halde ok byk umutlarla kurulan ve insanlk tarihi asndan ok nemli bir deneyim olan bu kurumlar, para vakflar gibi asl fonksiyonlarn icra etmekten uzaklap Allah adna insanlar kandrmann arac haline getirilebilir. Byle bir durum bu kurumlarn sonunun

gelmesi ve tarihin tozlu yapraklan arasnda yerlerini almalar demektir. Bunun sorumluluu ise bu kurumlarn kurucular, yneticileri, danmanlar ve ilim adamlarna ait olur. Yaklak krk yllk gemiiyle sistemleme srecini henz tamamlamam olan ada faizsiz bankacln, insanlk iin nemli bir adm ve deneyim olduu bir gerektir. Bu sistemin kurulu ilkelerinden sapmadan doru ve verimli bir ekilde geliip yaygnlamas iin, faizsiz bankaclk dncesi eitiminin verildii kurumlara ve bu alanda yaplacak daha fazla bilimsel almalara ihtiya vardr.[701] KAYNAKA I. Kitaplar el-Abbd. Abdullah Abdurrahm, Mevkfu'-era' mine'l-mesrifi'lslmiyye, Beyrut: Mektebe- t'1-a'rabiyye, 1981. ef-Abder, Muhammed b. Ysuf b. E bil-Ksm (. 897/1492), et-Tc ue'l-ikll, I-VI, (Abder, et-Tc ve'l-ikltt), Beyrut 1398/ 1977. Abdulhd Ya'kub Abdullah, el-Mreke ahkmuha'-eri'yye ve tatbktuha'l-ameliye bi'I-mesrifi'l-s!miyye, Sudan ty. Abdullatf Mehur Emre, el-stismr fi't-iktisdi'l-slm, Kahire 1991. Abdurrahman Suph Zuaytir, Hkm'l-slm fi ehadtil-istismr ve sandki't-tevfr ve uedi'i'f-bunk, Amman 1992. Abdurrahman. Muhammed b. Muhammed (Hattb), el-Mevhib'l- celil f\ erh-i muhtasar'l-Hall, I-VI, y.y: Dru'1-fikr, ts. Afzalur Rahman, Sret Ansiklopedisi, I-VI, trc. Hakan Bayrak ve di., stanbul: nklap Yaynlan, 1992. Ahmed b. Hanbel, el-Msned, I-VI, {Msned), y.y,: Drul fikr, ts. Ahmed Emin, Zuhr'ul-slm, 3. Bask Kahire, 1962. Ahmed Salim Abdullah Milham, Beyu'l-murbaha ve tatbktuh fi'-mesrifi'l-Islmiyye, Amman: Mektebet'r-risle, 1410/ 1989. Aksn, Cihangir, Faizsiz Bankaclk ve Kalknma, stanbul: 1986. Akntrk, Turgut, Borlar Hukuku, Ankara: Sava Yay.,1991. Ali Hasan Abduikadir, Fkhu'l-mudrabe fi't-tatbki'l'ilmiyyi ue't-tecddi'l-iktisadiyyi, y. ve ts. Ali, Abdurresl, el-Mebdi'l-iktisyye fi'l-slm, Kahire 1968. Ate, Ali Osman, slam'a Gre Cahiliye ve Ehl-i Kitab rf ve detleri, stanbul: Beyan Yaynlan, 1996. el-Ayn, Bedrddn Mahmd b. Ahmed, (. 855/1451), el-Binye, I-X, tsh. Mevl Muhammed mer, ('Ayn, el-Binye), 1. Basm, Beyrut: Dru'1-fikr, 1400/1980. el-Azz, Muhammed Rmiz Abdulfetth, Beynu'l-hukm'-en'yyi fi'l-fevidi'l-masrifiyyeti redden ala fetva mecma'lbuhsi'l-stmiyye, Amman 2003. el-Bbil Mahmd Muhammed, el-Mesrifu'l-slmiyye darra hatmiyye, yy., 1989. el-Ba'l, Abdulhamid Mahmud, el-stismr ve'r-rakbet'-eri'yye fi'l-bnk ve'l-messesti'l-mhyye. Kahire 1991. Essiyyt'l-ameli'l-masrifiyyi'l-slm e-vk' ue'l-fk, Kahire 1990. Barkan, mer Ltfi-Ayverdi, Semiha, stanbul Vakflar Tahrir Defteri 953(1546) Tarihli, stanbul 1970. el-Brd, Ali, el-U'kd ve a'meliyyt'i-bnki't-ticriyye, skenderiyye ty. Battal, Ahmet, Bankalarla Karlatrmal Olarak Hukuk Ynden zel Finans Kurumlan, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits Yay., 1999.

Bayndr, Abdulaziz, Ticaret ve Faiz (ortaklk sistemi ve kredi sistemi), 1. Basm, stanbul: Sleymaniye Vakf Yay., 2002. Bayndr, Abdulaziz- afak, Ali- Aktan, Hamza ve dierleri, slm Asndan Enlasyon ve zm Yollar, stanbul: Ensar Neriyat, 1983. Bedv, Ahmed Zeki, Mu'cemu mustalahti'l-knniyye, Kahire ts. Bekir Reyhan, Syegu't-temvl ve'l-istimr fi'l-mesrifi'lslmiyye, Amman: rdn slm Bankas Yay. 2001. el-Beyhak, Ebbekir Ahmed b. Hseyn (. 458/1065), es-Snen'l-kbr, I-X, (Beyhak), Beyrut: Dru 1-marife, 1992. Bilmen, mer Nasuhi, Hukuki slmiyye ve stlht- Fkhyye Kamusu, I-VIII, (Bilmen, Kamus), stanbul: Bilmen Yay., 1985. el-Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail (. 256/869), Sahihu '/-Buhar (el-Camiu's-sahh), I-VIII, Buhar) Kahire: el-Mektebe-tus-selefiyye, 1400/1979. el-Beht, Mansur b. Ynus (. 1051/1641), Keaf u'l-kma' 'an metni''l-kna', IA/I, (Beht, Kefu'l-ktna), nr. Hill Musaylihi Mustafa, Beyrut 1402/1982. Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, I-XX, stanbul: Geliim Yaynlan, 1986. el-Csim, Muhammed Ali Rza, el-'timnu ve's-sayrafe fi'l-Vrk'r kadm, Badat 1964. el-Ceml, Garib, ei-Mesrif ve byt't-temvli'l-slmiyye, Cidde: Dru'-urk, ts. el-Mesrif ue'l-a'ml'l-masrifiyye fi'-era'ti'l-slmiyyeti ve'l-knn, Kahire: Dru't-ittihdi'l-Arab, 1972. Cemluddn Atyye, el-Bunku'l-slmiyye beyne'l-hurriyye ue't-tanztm, 2. Basm, Katar: el-Messeset'i-cmi'yye, 1993. el-Cesss, Ebbekir Ahmed b. Al (. 370/981), Ahkmu'l-Kur'n, -V, thk. Muhammed es-Sdk Kamhv, (Cesss, Ahkmu'l-Kur'n), Beyrut: Dr-u ihyai't-trsi'l-arab, 1405/1985. el-Cezr, Abdurrahman, el-Fkh ale'l-mezhibi'l-erba'a, I-IV, Beyrut: Drul-ktbi'l-ilmiyye, 141/1990. el-Cnd, Muhammed ahte, el-Kard ke edti't-temvl fi'-eriti'l-slmiyye, Kahire: Dar'n-nahdati'l-arabiyye, 1993. el-Crcn, Ali b. Muhammed b. Ali (. 816/1413}, et-Ta'rft, thk. brahm e!-Ebyr, 1. Basm, Beyrut: Dru'l-kitbi'lArab, 1405. izaka, Murat, Risk Sermayesi zel Finans Kurumlar ve Para Vakflar, stanbul: slm limler Aratrma Vakf 1993. ed-Drim, Eb Muhammed Abdullah b. Abdirrahman (.384/994), Snen'd-Drim, MI, (Drim), nr, Mustafa Db elBoa, 1. Basm, Dmak: Dru'l-kalem, 1991/1412. ed-Deb, brahim Fadl, Akd'l-mudrabe: Dirse fi'l-ktisdi'l-sI-m, Amman: Dar'u Ammr, 1998. ed-Derdr, Ebu'l-Berekt Ahmed b. Muhammed (. 1201/1786), e-erhu'l-kebtr al Muhtasar-i Hail, I-IV, (Derdr, erhu't-ke-br), Beyrut: Daru'1-fikr, t. y. es-erhu's'Sar al akrabi'l-meslik il mezhebi imm Mlik, I-IV, (Derdr, erhu's-sar), Kahire: Drul-merif, ts. ed-Desk, Eb Abdillah emseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe (. 1230/1815), Haiyet'd Desuki ala muhtasari'sSa'd, I-IV, (Desk, Haiye), thk. Halil brahim Halil. Beyrut : Dar'1-K-tbi'l-lmiyye, 2002. Doan, D.Mehmet, Byk Trke Szlk, stanbul: Vd Yaynlar, 1994. Doan, Vahit, Banka Teminat Mektuplar, Ankara: Yetkin Yay, 2002. Dndren, Hamdi, Delilleriyle Ticaret ve ktisat lmihli, stanbul: ErkamYay., 1993. slm Hukukuna Gre Alm Satmda Kr Hadleri, Balkesir 1984.

slm llerle Ticaret Rehberi 100 Soru- 100 Cevap, stanbul; ErkamYay. 1998. Gnmz Vakf Meseleleri, stanbul: Erkam Yay., 1998. ed-Dr, Abduiaziz, Trhu'l-Irk'l-iktisd fVl-karnVr-rbh'l-hicr, Beyrut 1974. Eb Ceyb, Mevsat'l-ictna' fi'l-fkhi'Uslrn, MI, 2. Basm, Dmak: Dru'1-fikr, 1984. Eb Dvd, Sleyman b. E'as bn shak el-Ezd es-Sicistan (. 275/888), Snen-i Eb Dvd, I-1V, (Eb Dvd), thk. Keml Ysuf el-Ht, 1. Basm, Beyrut: Messeset'l-kutubi's-sekfiyye, 1400/1988. Eb Gudde, Abd's-settr, Buhs fi'l-mumelt ve'l-eslbi'l-masri- fiyyet'l-slmiyye, Kuveyt: Beyt't-temvli'l-Kveyt, 1993. Eb shak Burhaneddin brahim b. Muhammed bn Mflih (. 844/ 1479), el-Mubdi' erhi'l-mukni, 1-VIH, (et-Mubdi'l thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan smail e-afii7, Beyrut: el-Mektebet'l- slm, 1400/1979. Eb Sleyman, Abdulvahhab brahim, el-Bitkt'1-benkiyye, Cidde: Drui-berYay., 1998. Eb Ubeyd, Kasm b. Sellm el-Herev el-Ezd (. 224/838), el-Emv\, thk. Muhammed Amre. Kahire:Dar'-urk,1989. Eb Uveymir, Cihad Abdullah Hseyin, et-Terd'-er' li'l-bnki'l-kimeh, y.y.: ttihd'd-dvel li'1-bnki-slmiyye, 1986. Eb Zeyd, Bekir b. Abdullah, Bitkat'l-i'mn hakkatha'l-benkiyyet't-ticriyye ve ahkmuh'-eri'yye, Beyrut: Risale Yay., 1996. Ebu'1-Bek Eyyb b. Musa el-Huseyn el- Kefev (5.1094/1683), el Klliyyt Mu'cemun fi'l-mustalahii ve'lfurku'lAuaviyyeh, (Yay. Hazrlayan, Adnan Derv-Muhammed Msr), 2. Basm, Beyrut: Messeset'r-risle, 1993. Ebu'Meyl, brahim, el-Beyu' bi't-takst ve'l-buyu'l-i'timniyye'l-uhr, Kuveyt 1984. Ebu'l-mevedde, Zyuddn Halil b. shak, ei~Muhtasar, thk. Ahmed AH Harekat, Beyrut: Dru'1-fikr, 1415/1995. Ebu'ssu'd, Mahrnud, Hutt resiyye fi'l-iktisdi'l-slm. Beyrut 1965. Ebussuu'd, Ramazan, erhu'l ukudu'l-msemmt f akdeyi'l-bey' ve'l-mukyada, Kahire 1990. Ekinci, Mustafa, zel Hukuk ve Ceza Hukuku Uygulamasnda Banka Kartlar ve Kredi Kartlar, Ankara: Adalet Yay., 2002. Ekonomi Ansiklopedisi, stanbul: Payma, 1983. Eidem, Vedat, Osmanl mparatorluu'nun ktisad artlar Hakknda Bir Etd, Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1994. Elmall, Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'an Dili Yeni Mel-li Trke Tefsir, 1-IX, (Elmall, Hak Dini Kur'an Dili), stanbul: Matbaai Ebuzziya. 1935. el-Emn, Hasan Abdullah, el-Vediu'l-masrifiyyet'n-nakdiyye ve is-tismruh fiT-stm, Cidde 1983. Erdoan, Mehmet, Fkh ve Hukuk Terimleri Szl, stanbul: Rabet Yay., 1998. Ersoy, Arif, ktisad Messeseler Tarihi, zmir: Akyay Kaynak Yay., 1986. el-Feym, Muhammed b. Ali el- Makarr (. 770/1368), el-Mtsb-hu'l-mnr, III, Beyrut ts. Fikri Ahmed Nman, en-Nazaryyet'1-iktsadiyye fi'1-Islm, Beyrut: Dr'l-kalem, 1985. Finans Szl "Kymetli evrak",www.finans.bulteni.com.(07 Haziran 2003). Frzbd, Ebu't-Thir (. 817/1414), el-Okynus'l-bast f terce-metVl-Kmsi'l-muht, I-IV, trc. Asm Efendi, {Kamus Tercmesi) stanbul 1304-1305.

Fudayl lh, et-Tedbru'l-vkyet mine'r-riba fi'-i slm, Riyad 1986. Gnal, Vural, zel Finans Kurumlar, Ankara 1984. Haleb, Muhammed b. brahim (. 956/1549), Mlteka'l-ebhur, I-Il, thk. Vehbi Sleyman Gvec ei-bn, t. ve y.y. Hlid Remzi Kerim, el-'timdt'l-mstenediyye f nazari'-e-na'tVl-lslmyye, Amman: Dr vil, 2001. el-Halm, Ck Ysuf, el-U'kd'-ia ve'I-msemmt, Dmak 1998. Hasan brahim Hasan, islm Tarihi, I-X, (trc: Gm, Sadreddin-Yiit. smail), stanbul: Kayhan Yay.., 1987. el-Hasen, Ahmed, Tetavvuru'n nkd fi davi' eri'ati'i Islmiyye meal inayeti bi'nkdi'l kitabiyyeh, Cidde 1989. el-Hattb, Ebu Sleyman Hamd b. Muhammed b. brahim (. 388/998), Melim's-snen ve huue er'u sneni'himm Eb Duud, 1-IV, nr. Muhammed Rb et-Tabbh, y. ve ts. el-Hemer, Mustafa Abdullah, el-A'ml'-masrifiyye ue'l-slm. Kahire 1974. Heyet, en-Nizmu'l-ess \i beyti't-temvli'l-Kveyt erike msve-me Kveytiyye, Kuveyt 1967. el-Heyt, Abdurrezzk Rahim Cedd, el-Mesrif'l-slmiyye beyne 'n-nazariyye ve't-tatbk, Amman: Dru Usme li'n-ner, 1998. Hi, Mkerrem, Para Teorisi, stanbul: Filiz Kitabevi, 1969. el-Hulv, Abdurrahman, Mn ecli benkin slmiyyi'l-fadl, Ed-dru'l-beyd 1991. e-Huvar, Seyyid, slm Bankalar Ansiklopedisi, I-VI, (tere. Nihad Ya2ar), stanbul: Faysal Finans Kurumu Yay., ts. el-Hseyn, Ahmed Hasan, el-Vediu'i-masrifiyye, enuuh, istih-dmuh, istismruh, Beyrut 1999. ei-Isfahn, Rb (425/1033), Mfredt' elfz'l-Kur'n, thk. Saf-vn, Adnan Dvd, {Rb, Mfredat), 1. Basm, Beyrut: Dru 1-kalem, 1996. bn bidn, bn bidn, Muhammed b. bidn (. 1252/1836), Hi-yet Reddi'1-muhtr alad-Drri'l-muhtr erh-i Tenviri'i-ebsr, VH, (bn bidn, Haiye), stanbul: Kahraman Yay. 1984 . Minhat'l'hhk ale'l-Bahr'r-rik, {Bahru'r-raik ile birlikte), 1-V1II, Msr 1333. bn Arab, Eb Bekr Muhammed b. Abdullah (. 543/1148), Ahk-mu'l-Kur'n, I-IV, (bn Arab, Ahkmu'l-Kur'n), thk. Muhammed Abdulkadir, Beyrut: Dru'1-fikr, ts. bn Czey, Eb'l-Kasm Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kel-bi (. 741/1340), el-Kavanin'l-fkhiyye, Beyrut: Dar'l-Kalem, ts. bn Duveyyn, brahim b. Muhammed b. Salim ez-Zeyd (. 1353/1935), Menrus-sebil fi erhi'd-delil, I-X. thk. Zheyr Savi, Beyrut ; el-Mektebet'1-simiyye, 1979. bn Hacer, Eb'1-Fadl ehabeddin Ahmed el-Askaln (. 852/1447), Telhis'l-habir fi tahrici ehadisi'r-raf'l-kebir, I-XII, thk. aban Muhammed smail, Medine, 1964. Fethu'l-bri bi-erhi sahhi'l-BuhrL I-X.HI. (bn Hacer, Fethu'l-br), Beyrut ts. bn Kayym, emsddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr ei-Cev-ziyye (. 751/1350), Hiyet bni'l-Kayyim ala snen-i Eb Davud, (bn Kayym el-Cevziyye, haiye), Beyrut: Dru'l-ktbi'i-lmiyye, 1995. rim't-muvakki'n 'an rabbi'l-'iemn, I-IV, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, (bn Kayyim el-Cevziyye, I'l-m'lmuvakk'n), Beyrut: Mektebetl-asnyye, 1407/1987.

bn Kudme, Muvaffakuddn Eb Muhammed Abdullah b. Ahmed (. 620/1223), el-Mun, I-XV, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Trk-Abdulfetth Muhammed el-Hulv, (bn Kudme, el-Mu-n), Kahire: Hicr, 1986. bn Mce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvin(. 273/887), Snen, I-Il, {bn Mce), nr. Muhammed Fuad Abdulbk, Kahir: Daru'l-hads, ts. bn Manzr, e-Ifrik Ebu'1-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mkerrem (.711/1311), Lisnu'l-arab, I-X1V, {Lisnu'l-arab), 1. Basm, Beyrut: Dr sadr, 1990. bn Nceym, Zeynddin (. 926/1519), el-Bahru'r-raik erhu Ken-zi'-dek'ik, I-VII, (bn Nceym, e-Bahru'r-r'ik), 2. Basm, Beyrut ts. bn Rd el-Hafd, Muhammed b. Ahmed (. 595/1198), Bidyetul metehid ve nihyet'l-muktesd, III, stanbul: Kahraman Yay., 1985. bn Sa'd, Muhammed, et-Tabaktu'l-kbr, I-IX, (bn Sa'd, et-Ta-bakt), Beyrut 1377-1380h/ 1958-1960m. bn Teymiyye, Takyyuddn Ahmed b. Abdulhalm (. 728/127), Mecmuu fetv, I-XXXVH, (bn Teymiyye, Mecm'u fetv), t.ve y. y. bnu'1-Esr, Mbarek b. Muhammed f. 606/1209), en-Nihye fi ga-rbi'l-hads ve'-eser, I-V, thk. Thir Ahmed ez-ZvMahmd Muhammed et-Tanh, Beyrut: Drui-fikr, ts. bnu'l-Hmm, Kemleddin Muhammed b. Abdulvhid f. 681/ 1282), Fethu'l-kadfr, I-X, (bnu'l-Hmm, Fethu'-kadr), 2. Basm, Beyrut: Dru'1-fikr, ts. bn'l-Murtaza, Ahmed b. Yahy; b. Murtaza Mehdi li dinlah (. 840/1437) el-Bahr'z-zehhr el-caml' li-mezahibi ulemai'l-emsar, I-V, thk. Abdullah Muhammed es-Sddk ve Abdulhafz Atyye, 1. Basm, San'a : Dar'I-hikmetilYemeniyye, 1949. brahim Ali Mcid, el-Benku'l-slm li't-temniyye, Cidde: Dar'n-nahdatii-arabiyye, 1982. sa Abduh, Bunk bi fevyid, Kahire 1977. eri, Mge, Risk Sermayesi & Trkiye'deki Gelecei, stanbul: Trkmen Kitabevi, 2001. Kadmn, Hasan brahim, el-Bitkt'l-masrifiyye ue'l-internet, Beyrut: ttihadu'l-mesrif'l-Arabiyye Yay., 2002. Kal'ad, Muhammed Raws-Qunalb, Hamid Sdk, Mu'cemu lua-ti'l-fukaha, 2. Basm, Beyrut: Dru'n-nefis, 1988. Kala'c, Muhammed Ravvs, Mebhis fi'1-iktisdi'-stm, Beyrut: Dru'n-nefis Yay., 1991. Kallek, Cengiz. "Medine Pazar', ktisat ve Din, (Yay. haz. Mustafa zel), stanbul: z Yaynclk, 1994. et-Karf, Ahmed bn dris es-Senhd (. 583), el-Furk, 1-IV, 1. Basm, Beyrut: Dan/1-ktb'l-ilmiyye Yay., 1998. Karaglle, Sleyman. Alternatif Faizsiz Banka, Selem ve Kredile-me, Yayma hazrlayan, Reat Nuri Erol, stanbul: z Yay,, 1991. Karaman, Hayrettin, Mukayeseli slm Hukuku, I-11I, stanbul: Nesil Yay., 1987. el-Kardv, Yusuf, Bey'u'l-murbha li'l-mir bi'-ir kem tecrhi'l-mesnfi'l'slmiyye, Kahire: Mektebet vehbe, 1987. el-Ksn, Eb Bekir b. Mes'd (. 587/1191), Bed'i'u's-sanT fi tertbi'-er'i', I-VII, (Ksn, BedT), Beyrut: Dru'lkitabiT lmiyye, ts. Kasm, Ysuf, et-Tem't-ticr f mzni'-era, 3. Basm, Kahire: Dru'n-nahdati'l-arabiyye, 1993. e!-Kefrv, A\A,' e\-Bnk'l-slmyye en-nukd ve'l-bunk fi'n-ni-zmi'l-Islm, skenderiye 1998.

KTAB MUKADDES Eski ve Yeni Ahit, Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1988. Kocaaa, Koksal, Trk zel Hukukunda Finansa Kiralama (le~ asing) Szlemesi, Ankara: Yetkin Yay., 1999. Kocaimamolu, Srr Bankaclk Ansiklopedisi, 3. Basm, Ankara: Trkiye Bankas, 1983. Kse, Saffet, slm Hukukunda Kanuna Kar Hile: Hile-i er'iyye, stanbul 1996. KUR'AN-I KERM VE TRKE MEAL Kurt, smail, Para Vakflar Nazariyat ve Tatbikat, stanbul: Ensar Neriyat, 1996. el-Kurtub, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensr (. 671/1273), el-CmV li ahkmi'l-Kurn, I-XX, (Kurtub, Ahkmu't-Kur'n), 1. Basm, Beyrut: Dru'l-ktbi'l-ilmiyye, ts. Mcid Ali Sym, ei-Bnk'l-slmiyye nazra Kurniyye H'l-ml ve'l-insn ve'l-amel f i'mri'l-ard, Amman 1999. el-Marib, Muhammed b. Abdirrahman (. 954/1547), Mevhibu'l- cell, I-VI1I, (Marib, Mevhibu'l-cetl), 2. Basm, Beyrut: Dru'l-fikr,1398. Mahmud Abdulkerim rid, e-mil f muamelt ve ameliyyti'l-mesnfi'l'slmiyye, Amman: Dr nefis, 2001. Mahmud eltt, el-Fetv, Kahire: Dar'-urk, 1983. e!-Makdis, Abdullah b. Kudme Eb Muhammed (. 620/1223), el-Kf' fx fkh-i bn Hanbe/, I-IV, (Makdis, el-Kf), Beyrut: el-Mektebet'l-slm, ts. Malik b. Enes, el-Muvatta' (o. 179/795), Muhammed b. Hasen eeybn rivayeti, thk. Takyy'ddn en-nedv, {el-Muvatta'), 1.Basm, Dmak: Dru'-kalem, 1991. el-Mverd, Ebu'l-Hasen {. 450/1058), el-Mudrabe, thk. Abdu'1-vahhb Havvs, (Mverd, el-Mudrabe), Kahire: elVef Yay., 1989. Mecellet'l-Ezher, Yl: 1366, C. XVIII, Say: 4. el-Merad, Ebu'1-Mecd, el-Bunku!l~slam\yye m leh ve m aleyha, Cidde 1984. el-Merdv, Ali b. Ebu'l-Hasen b. Sleyman (. 885/1480), el-nsf f ma'rifeti'r-rcih mine'i-hilf, I-X, (Merdv, et-Insf), thk. Muhammed el-Fak, Beyrut: Dru hyai't-trsi'l-Arab, ts. el-Merinn, Burhnuddn Ali b. Ebubekr (. 593/1197), ei-Hidye erh'u Bidayeti'l-mbted, I-IV, fMerinn, elHidye), stanbul: el-Mektebet'1-slmiyye, 1986. Mevln eyh Nizm (. 1090/1679), e!-Fetu el- Hindiyye ve bi hmiih Fetv Kadhn ve'l-Fetv'-Bezzziyye, I-VI, Beyrut: DrSadr, 1991. Mevnier, Davphin, Bankaclk Tarihi, trc: Aykut Aknclar, stanbul: AkmenYay., 1969. el-MevsI, Abdullah b. Mahmd (. 599/1284), el-htiyr li ta' lli'l-Muhtr, I-IV, (Mevsl, e\-\hyr), Beyrut: Dru'lktbi'l-lmyye, ts. e/-Meusdtu7-/kiyye, (Mu.F), I-XXXI, Kuveyt: Vezret'l-evkf ve'-un, 1404/1983 el-Meydn, Abd'!-Gan el-anm (. 428/1056), el-Lbb f er-hi'I-Kitb, I-IV, stanbul: Dersadet Yay., 1999. el-Msr, Abdussem', el-Masrifu'-slm i'lmiyyen ve a'meliyyen, Kahire 1988. el-Msr, Refik Yunus, Buhs fi'i-mesrifi'-Islmiyye, Dmak: D-ru'1-fikr, 2001. Buhs fi'l-mesrifi'l-slmiyye, Dmak: Dru'1-fikr, 2001. el-Mesrifu'l-lslmyye, dirse er'iyye H 'adedin min h,1. Basm, Cidde: Camiat-melik Abdiaziz , 1995. Masrif't-tenmiyyeti'i-slmt muhvee cedide fi'r-rib ve'l-fideti ve'-kard, Beyrut: Messeset'r-rsle, 1987.

Muhammed Abdulhalm mer, el-Cevnibu'-eri'yye ve'l-masrifiy-ye ve'-muhsebiyye li bitkati'-i'timn, Kahire: elEzher Yay., 1997. Muhammed Ahmed Sirc, en-Nizdmu7-masri/yyi7-/s/drr, Kahire: Dru's-sekfe 1989. Muhammed b. brahim Musa, erikt'l-ehs beyne'-era ve'-knn, 2. Basm, Riyad: Dru'l-sme, 1998. Muhammed Hamiduah, slm Peygamberi, III, (tere: Salih Tu), istanbul: rfan Yaynevi, 1991. Muhammed Osman beyr, e-Mumelt'l-mliyye ei-musra fi'l-fkhil-slm. Amman: Dru'n-nefis. 2001. Muhammed Salih Abdukadir, Nazariyyt't-temuli'l-slm, Amman: Drvil, 1997. Muhammed zeyir, An Outline of nterestess Banking. Karachi 1955. Muhammed, eyhn, el-Mesrifu'l-lslmiyye: Dirse f takvmi'-meri'yyeti'd'dniyye ve devri'l-iktisdiyyi ve's-siyasiyyi, Amman 2000. el-Mbarekfr, Eb'I-Ali Muhammed Abdurrahman b. Abdrrahim (. 1353/1934), Tuhfet'l-ahvezi bi-erhi Camii'tTirmizi, I-X, thk. Muhammed Abdlmuhsin Keteb, 2. Basm, Kahire: Matba-at-meden, 1964. el-Mnv, Muhammed Abdurraf (. 1031/1621), et-Terf, thk.Muhammed Rdvan ed-Dye, 1. Basm, Beyrut-Dmak: Dru'l- fikri'l-musr, 1410. Mslim b. e!-Haccc, Ebu'l-Hseyn el-Kueyr (. 261/874), Sahhu'l-Mslim, I-X, (Mslim), nr. Muhammed Fuad Abdulbk, 4.Basm, Beyrut: Dru ihyi't-tursi'l-arab, 1991. el-Mtrek, Abdiaziz, er-Riba ve'l-mumelat'i-masrifiyye fi nazari'-erti't- simiyye, Kahire 1974. Nbil A.Saleh, Unhwfui gain and legitimate profit in Islamic aw,Riba, gharar and Islamic banking, Cambridge: Cambridge University, 1986. Nasr Hsrev Alev, Sefernme (Arapa'ya ev. Yahya el-Hattb), Kahire, 1945. el-Nsr, Garb, Usl'l-masrifiyyeti'l-slmiyye ve kady't-tetl,y.y, 1996. en-Nebhn, Tekyyuddn, en-Nizmu'Nktisd fi'S-slm, y.y., 1953. en-Neccr, Ahmed, 100 Sul ve 100 cevb havle'l-bnki'l-sl-miyye, yy., 1978. Banks Without interest as a strategy for economic and socia! deveopment of muslim countries, Cidde 1972. el-Asle ve'l-musra f menheci tenmiyeti'-mile; Bnk bil fevid kadyyet bnki'l-iddihri'l-mahalliyye, Cidde 1985. en-Nes, Abdurrahmn b. uayb {5.305/915}, es-Snen, I-VIII, (Ncs), stanbul 1981. en-Nevev, Yahya b. eref (. 676/1277), el-Mecm' erhu'l-M-hezzeb, I-XIII, (Nevev, el-Mecm'), Beyrut: Daru'1-fikr, 1996, IX, 142. Ravdat't -talibin ve umdet'l-mftn, I-VIII, (Nevev, Ravdat't -talibin), thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-AH Mu-hammed Muavvad, 1. Basm, Beyrut: Drul-ktbi'l-ilmiyye, 1412/1992, III, 41-42. Nezih Kemal Hammad, Akd'l-kard fi'-erVti'l-lslmiyye, Beyrut 1991. ktisad Fkh Terimleri, (trc. Recep Ulusoy), stanbul: z Yaynclk, 1996. Kady fkhyye muasra fi'l-mli ve'l-iktisd, Dmak: Dru'1-kalem, 2001.

Ozanolu, Hasan, Taksitle Satm Szlemesi, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits Yay.,1999. mer Hilmi Efendi, thf'l-ahlf f ahkm'il-eukf, stanbul 1307, stanbul Mftl, Ktp. No: 3092. zsoy, smail, Faiz ve problemleri, zmir : Nil Yaynlan, 1993. Trkiye'de zel Finans Kurumlan ve slam Bankacl, stanbul : Tima Yaynlar, 1987. ztrk, Osman, Osman/ Hukuk Tarihinde Mecelle, (Mecelle), stanbul: slmi limler Aratrma Vakf Yay., stanbul 1973. ztrk, Yaar Nuri, Kur'an'm Temel Kavramlar, 5. Basm, stanbul: Yeni Boyut Yaynlar, 1995. Pamuk, evket, Osmanl mparatorluu'nda Parann Tarihi, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yay., 2000. Qure, Enver qbal, slm end The Theory of islm, Lahore 1946. er-Rzi, Fahruddn Eb Abdillah Muhammed b. Umer b. Huseyn el-Kure(. 605/1208), Meftihu'l-aybet-Tefsru'l-kebr, I-XVI, (Rzi, Meftihu'l-ayb), Beyrut: Dru ihyai't-tursi'i-arab, 1934. Reisolu, Seza, 4491 Sayi/i Yasa ile Deiik Bankalar Kanunu erhi1, Ankara: Dou Matbaaclk Yay., 2000. er-Reml, emseddn Muhammed b. Ahmed b. Hamza e-Ensr (. 1004/1596), Nihyet'l-muhtc il erhi'1-minhc, (Reml, Nihyet'l-muhtc), y.y.: Mektebet' Mustafa el-Bab Haleb, 1967. Red Rz, Mecellet'l-Menr, Msr, Yl:1903, Say: 18. VI, 717-718. Tefsru'l-menr, I-XII, Kahire 1960. es-Sadr, Muhammed Bakr, Buhs'l-lslmt, Beyrut 1991. el-Benk el-lribev fil-slm, Beyrut 1973. Sahnn, b. Abdisselam b. Sad (. 240/854), el-Mdevvenet'l-kbra li'l-mm Mlik b. Enes, I-VI, (Sahnn, elMdevvene),Beyrut: Dr Sadr, ts. Salih Ahmed AH, et-Tanzmt'l-ictimi'yyet ve'l-iktisdiyyet fi'l-Basra fi'1-krni'l-evveli'l-hicr, Beyrut 1969. Sami Hasan Hamd, Tatvru'l-a'mli'l-masrafiyye bim yettefiku ve'-era'ti'l-slmiyye, 2. Basm, Amman: Matbaat'ark, 1982. es-Sv, Muhammed, Mkilet'l-istismr fi'1-bnki'-slmiyye ve keyfe 'leceha'l-slm, Cidde: Drul-vef, 1991. es-Savvn, Mahmd Hasan, Essiyyt'l-ameli'l-masrafiyyi'l-sl-m, Amman: Dr vil li'n-ner, 2001. Schacht, Joseph, slam Hukukuna Giri, (tere, Da, Mehmet, ener, Abdlkadir), Ankara: A..ahiyat Fakitesi Yay., 1986. es-Sebtn, Yusuf Ahmed Mahmud, el-By'l-kadme ue'l-musra ve'l-borst el-mahalliye ve'd-dueliyye, Amman: Dru'1-bey-rk, 2002. es-Semerkand, Ebu Bekr Aluddin Muhammed b. Ahmed (. 519/1145), Tuhfet'l-fukah, Mil, (Semerkand, Tuhfet'tfukah), 2. Basm, Beyrut: Dru'l-ktb'l-lmiyye, 1993. Semiha Kalyb, el-Oss'-kanniyye li a'meliyytil-bnk, Kahire ty. es-Serahs, emsleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebst, I-XXXI, (Serahs, el-Mebst), Beyrut: Dru'l-marife, 1409/ 1989. Sheikh Mahmud Ahmed, Economics of slm, Lahore 1952.

Sddk, M. Nectullah, Banking VJithout nterest, Lahore 1976. es-Sud, Ali b. Hseyin b. Muhammed (. 461/1068), Fetu es-Sud, MI, (Sud, Fetv), thk. Selhuddn en-Nh, 2. Basm, Amman: Dru'l-furkn, 1404/1984. Sungur, Turgut, Banka Teknii (iemeri), Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enst. Yay., 1993. Sud Muhammed Raba', Syeu't-temvl bi'l-murbaha, Kuveyt: Merkez'-mahttt ve't-trs ve'1-vesik, 2000. es-Suyt, Celluddn Abdurrahmn, el-Ebah ue'n-zezir, Daru h-yi'ktbi'l-Arab, y. ve ts. afak, Ali, Hukuk Terimleri Szl, Ankara: Rehber Yaynclk, 1992. e-afi', Muhammed b. drs (. 204/820), el-mm, I-VIH, (afi, el-Umm), nr, Mahmd Matarac, 1.Basm, Beyrut: Dru'1-kutu-bi'1-'lmyye, 1423/1993. arkv, Aie, el-Bunk'l-slmiyye et-tecribet beyne'i-fkhi ve'l-knni ve't-tatbk, Beyrut: Merkez's-sekfiyyi'l-arab, 2000. tb, Eb shk brahim b. Musa b. Muhammed el-Grnt (. 790/1388), elMuvfakt fi usii'-era, MV, Beyrut: Dru'l-ma'rife, y.ve ts. ekerci, Osman, islm irketler Hukuku Emek-Sermaye irketi, stanbul: Marifet Yay., 1981. e-enkt, Muhammed Mustafa, Dirse er'yye li ehemmi'l-u'k-di'l-mliyeti'l-mstahdese, MI, Medine: Mektebetulm ve'l-hikem, 2001. e-evkn, Muhammed b. Ali (,762/1360), ed-Derri'l-mudiyye erh'u ed-dreri'l-behiyyeti fi'l-mesili'l-fkhiyye, MI, thk. Muhammed Suphi Hasan Haka, (evkn, ed-Derri't-mu-dtyye),l. Basm, San'a: Mektebet'l-irad, 1993/1414. Fethu'l-kadr, I-IV, (evkn, Fethu'l-kadr) 1. Basm, Beyrut: Dru'1-hayr, 1991/1412. Neyl'l-evtr erhu Mnteka'lahbr min ehdsi seyyidi'l-ahyr, IA/IH, (evkn, Neyl'l-evtr), Beyrut: Messese-t'ttrihi'1-arab, ts. evki ahte, el-Bnk'l-slmiyye, Cidde 1977. eyh Ahmed Erd, el-A'ml'l-masrafiyye et-lribeviyye, Karachi 1964. Ebssud, Muhammed el-md(. 982/1574) Mruzt, Sleymani-ye Ktp., Hafd Efendi, No: 113. e-iraz, Ebu shak brahim (. 476/1083), el-Mhezzeb fi fkh'I-mam afi, MI, (raz, et-Mhezzeb), Beyrut: Dru'i-fikr, ts. e-irbn, emsddin Muhammed b. Ahmed (. 977/1570), Mu-ni't-muhtc il ma'rifati meni'l-Minhc, I-IV, (irbn, Mu~ ni'l-muhtc), Beyrut: Dru'1-fikr, ts. Tabakolu, Ahmet, slm ve Ekonomik Hayat, stanbul: Diyanet leri Bakanl, 1987. et-Taber, Ebu Cafer bn Cerir Muhammed b. Cerir (. 310/922), Cmiu'l-beyn 'an te'vli yi'l-Kur'n, I-XXX, (Taber, Cmiu'l-beyan), 1. Basm, Beyrut: Dru'l-ktb'l-ilmiyye, 1412/1992. Tarih't-taber: tarih'1-mem ue'l-mluk, I-XI, thk. Muhammed Eb'I-Fazl brahim, Beyrut: Dr-u Sveydan, 1967. Tantv, Muhammed Seyyid, Mumelt'l-bnk ve ahkmuha'-ert'yyeh, Kahire: Matbaat's-Saade, 1997. Tarlan, Selim, Tarihte Bankaclk, Ankara: Babakanlk Basmevi, 1986. et-Tayyr, Abdullah b. Muhammed, el-Bnk't-slmiyye beyne'n-nazariyye ve't-tatbk, Riyad: Dru'l-vatan, 1994. Teoman, mer, Hukuki Ynden Kredi Kart Uygulamas, stanbul: Beta Basm Yaym A.., 1996.

et-Tirmiz, Eb sa Muhammed b. sa (. 279/892), el-Camiu's-sahh ve huve Snen't-Tirmiz, I-V, (Tirmz), Kahire: Dru'1-fikr, y. ve ts. Tulac, Pars, Ingilizce-Trke ktisad, Ticar, Hukuk Terimler Szl, stanbul: Nurgk Matbaas, 1961. Turan, Osman, Seluklular Tarihi ve Trk slm Medeniyeti, 8. Basm, stanbul: Boazii Yay., 1999. Uar, Mustafa, Trkiye'de-Dnya'da Faizsiz Bankaclk ve Hesap Sistemleri, stanbul: Fey Vakf Yay., ts. Udovitch, Abraharn, Pctrtnership and Profit in Medieval islam, Princeton: Princeton niversity, 1970 Uluda, Sleyman, islm'da Faiz Meselesine Yeni Bir Bak, stanbul: Dergh Yay., 1988. Ulutan, Burhan, Bankaahm Tekml, Ankara, 1957. Yahya smail Ali i d, el-Masrifu'l-Islm meclth ve sruhu'lIslmiyye, Cidde 1981. Yaran, Rahmi, slm Hukukunda Borcun Gecikmesi Borlunun Temerrd Alacaklnn Temerrd, stanbul: FAV, 1997. Yenieri, Celal, Hz. Muhammed ue Yaad Hayat, stanbul: FAV, 2000-1420h. slm ktisadnn Esas/ar, stanbul: mil Yaynevi, 1980. slm'da Devlet Btesi, stanbul: mil Yaynevi, 1984. Ylmaz, Eyyp, Tkiye'de Kredi Kart Uygulamas ue Ekonomik Etkileri, stanbul: Trkmen Kitabevi Yay., 2000. ez-Za'ter, Aluddn, el-Hademt'l-masrafiyyet ue mevkifu'er''yyeti'l-slmiyyeti minh, 1. Basm, Beyrut: Dar'i-kelimi't-tayyib, 2002/1422. ez-Zebd, es-Seyyid Muhammed Murteza, Tcu'l-ars, 1-X, 1. Basm, Msr: Matbaat'l-hayriyye, 1306/1888. ez-Zeheb, emsddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (. 748/1348), Siyeru a'lmi'n-nbei, I-XXIH, Beyrut: Messeset'r-risale, 1983. ez-Zerq, Ahmed- en-Neccr, Muhammed Abdulaziz, slm'a Gre Banka ve Sigorta, (trc. Hayrettin Karaman), 3. Basm, stanbul: Nesil Yaynlar, 1992. ez-Zeyla\ Cemaluddn Ebu Muhammed Abdullah bn Ysuf (. 726/1325), Nasbu'r-rye li ehdsi'l-Hidye, I-IV, (Zeyla, Nasbu'r-rye), Kahire: Dru'l-hads, ts. ez-Zuhayl, Vehbe, el-Ftkhu'l-slm ve edilleth, I-VIII, 3. Basm, Dmak: DruM-fkr, 1984.[702] II. Tezler Abduhak, Muhammed Kyed, elSenk'I-slm li't-tenmiye, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yermk nv.), Yermk 1989. Ahmed Ceml, et-Vazifet't-tenmeuiyye li'l-messesti'l-mliyeti'l-Islmiyye, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Cezayir nivesi-tesi), Cezayir 1996. Bayndr, Servet, zel Finans Kurumlarnn slm Hukuku Ynnden Deerlendirilmesi, {Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbui 1995. Danac, Mahmut, slm Finans Teknikleri, Uygulama Biimleri Sorunlar ue zm Yollar, (Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1992. Deer, enay; Trkiye'de slm Bankacl-FK. (Teorisi, Kurlusu, leyii) (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1991.

Ermeydan, dris, zel Finans Kurumlar, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1992 Gedikli, Fethi, 16. ue 17. Astr Osmanl er'iyye Sicillerinde Mud-raba Ortakl: Galata rnei, (Yaynlanmam Doktora Tezi, MSBE), stanbul 1996. Gndodu, Kemal, Tkiye'de zel Finans Kurumlarnn Fonksiyonlar (Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits: SBE), stanbul 1992. Kahraman, Abdullah, slm Borlar Hukukunda Kefalet Szlemesi ve Gnmzdeki Tatbikat, (Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1997 Karaman, Adil, Trkiye'de zel Finans Kurumlar, Faliyetleri ue Sosyal Yn, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1991. Kayal, Meral, slm Bankacl Trkiye Uygulamas, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1992. el-Kudh, Mansur Ali Muhammed, Bitkt'l'i'timn(el'i'timd) tat-bkth'l-masrifiyye: el-Benki'l-slm el-rdn dirse tatbkiyye, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yermk niversitesi), rdn 1998. Merki (zgken), Ayten, slm Bankacl, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), Ankara 1987. Muhammed Abdullah Arabiyt Vii, el-Mreke el-mutenksa (el-mntehiye bi't-temlk) ve devru'l-bnki'l-slmiyyeti f tef'ii-h, (Yaynlanmam i Yksek Lisans Tezi, rdn niversitesi), Amman 2000. zcan, Tahsin, Kanun Dnemi (M. 1520-1566/H. 926-9?'4) skdar Para Vakflar, (Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits: MSBE), stanbul 1997. Sleyman Vrid, Akd'i-cr el-mntehiye bi't-temlk, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. rdn nv.), Amman 1994. Tuncer, A. Turul, slm Bankacl ve Trkiye, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1986. Ulusoy, Recep, Bir Finansman Modeli Olarak Mudrabe, (Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul 1997. Yeencik (Burnukara), Tijen, Yeni Bir Finansman Teknii Olarak Risk Sermayesi ve Trkiye Asndan nemi, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, DESBE), zmir 1994. Yldrm, Mustafa, slm Borlar Hukukunda Vedia, (Yaynlanmam Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits) zmir 1995.[703] III. Makaleler el-A'rab, Muhammed Abdullah, "el-Mumelt'ul-masrafiyye el-mu-sra ve ra'y'l-slmi fiha" Mecellet'l-Buhsi'islm, Tarih: Mays 1965, s. 79-122. Abdullah, Muhammed Abdullah, "et-Te'cru'1-mntehye bi't-temlk ve's-suveru'1-mera'tu fhi", Mecelet'l-mecma''lfkhi'l-sl-m(MMFm),Y\: 1988, Say: V, IV, 2594-2606. Active Finans, "Faizsiz Finans Sektrnde Yeni Bir Boyut", www.ac-tiuefinans.com (11 Haziran 2003). Ahmed Ai Abdullah. "Cevzu ahzi'l-ecri evi'l-a'mleti f mukabili htbi'd-damn", MMFm, Yl: 1986, Say: 2, II,113M137. Alcan, Emre, ''Akreditifte Bankann Sorumluluu"', www.hukuku. com/ bilimsel/kitaplar /akreditif, htm, (09.11.2003).

Altnta, Mine Berra, "Bir Finans Teknii Olarak Risk Sermayesi",Para ve Sermaye Piyasas Dergisi, Tarih: Aralk 1986, Say: 94, s.32. Ate, Sleyman, "Bir Soru Bir Cevap", Hrriyet Gazetesi, Tarih: 23 Aralk 2000, s.8. el-Attr, Abdunnsr Tevfk, "Mnkat' fetva Mecmafl-buhsi'Ms-lmiyye an mumelti'l-bunk", el-Attr, Abdunnsr Tevfk, Teu-hd taknnti'l-Ezher li'-erati'l-slmiyye, el-cz'l-evvel, el-by' er-rib ve'lmumelti'hmasrafiyye, Kahire: Nerz-zehebYay., 2002. Avsaf Ahmed, "el Ehemmiyyet'n-nisbiyye i turukft-temvli'i-rnuhtelife f'n-nizmi'l-masrafiyyi'I-slm: Edille ameliyye mine'1-bun-ki'1-slmiyye", (slm Kalknma Bankasnn katklaryla 16-21 Haziran 1987 tarihinde Amman'da dzenlenen "Hutat'l-istis-mr fi'1-bnki'l- slmiyye el-cevnibi't-tatbkyye ve'1-kady ve'i-mkilt" adl sempozyuma sunulan tebli), el-Mecmau'-melik ii buhs'l-hadrati'l-slmiyye, Amman: MEAB,1990, 129-158. Ayan, rfan, "Eb Sfyn", D A, X, 230-232. Baldwin, David-Wi!son, Rodncy, "Islamic Banking in Principle and Practice (With Special Reference to VVilson), Islamic Law and Finance, (Ed. Chibli Mallat), London: Graham & Trotman, ts. Bardakolu, Ali, "Havale", DA, XVI, 507-512. "cre", DA, XXI, 379-388. "Bey ", DA, VII, 13-19. "Hukuk ve Ticar Hayat", lmihal: slm ve Toplum, III, stanbul: Trkiye Diyanet Vakf slam Aratrmalar Merkezi, 1999. Battal, Ahmet, "Bankalarla zel Finans Kurumlarnn Mukayesesi", Dicle niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Yl: 1993, Say: 6, s.363-384. Bayndr, Abdulaziz. "Osmanllarda Nazar ve Tatbik Olarak Faiz", islm Ekonomisinde Finansman Meseleleri, s.316-352. . "Trkiye'de irket Yaps ve Borsaclk", slm Asndan BORSA, (Yay. Haz. Muharrem Karsl ve dierleri.), stanbul: Ensar Neriyat, 1994, s.83-101. , "Faizsiz Sistemde demeyi Geciktiren Borluya Uygulanacak Maddi Ceza'1, istanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 3, s.51-70, Yl: 2001, stanbul 2001. Bayndr, Servet, "Sermaye ve Tarihsel Srete Mal Arac Kurumlarn Sermayeye Yaklam Tarz", stanbul niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Yl: 2001, Say: 4, s.175-190. el-Bedr, Rd, "ktisdiyt ukdi'l-mreketi fiTerbh: el-mefhm ve'l-kady'n-nazariyye", Hutat'l-istismr fi'1bnki'l- sla-miyye el-ceunibi't-tatbkyye ve'-kady ve'1-mkilat (slm Kalknma Bankasnn katksyla el-Mecmau'1melik li buhsi'l-hadrati'l-slmiyye(MEB) tarafndan 16-21 Haziran 1987 tarihinde Amman'da dzenlenen sempozyuma sunulan tebliler), Amman: MEB, 1990, s.64-115. el-Benn, Muhammed-Fuad Vism, "Fevidl-bunk", www. islamonline.net/2003/01/05 article. Html el-Berr, Zekeriyya, "Htbu'd-damn"', Mecellet'l-mecma''l-fkhi'1-slm (MMFm), Yl: 1986, Say: 2, 11,1097-1104. Buhur, Ouzhan, "Belgeli Akreditifin Hukuk Nitelii", www.turkhukuksitesi.com. (05.11.2003). Bulutolu, Kenan, "slm Bankacl ve Trkiye'de Uygulamas" Banka ve Ekonomik Yorumlar, Yl: 21, Say: 4, Nisan 1984, s.43-51. el-Cevahir, Hasan, "Bitkat'l-i'timn", Mecellet'1-mecma''l-fkhi'l-slm (MMFm), Yl: 1994, Say: 8, II, 605636. iti Bank, "iti Islamic Investment Bank", wLULu.citibanlc.com (15 Haziran 2003),

akmak, Akn, "Risk Sermayesi" Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf Tarafndan 5 Mays 2001 Tarihinde Dzenlenen Sempozyuma Sunulan Tebli, TTGV Teknoloji Yaynlar Dizisi-1> s.l-15. eker, Mustafa, "ek ve Yeni Kanun Tasars"', www.Trk hukuk Si-tesi.com. (15.6.2002). izaka, Murat, "Risk Sermayesinin Bat'daki Baarlar ve Gelimekte Olan lkelerdeki Potansiyei", Trkiye'de zel Finans Kurumlar Teori ue Uygulama, stanbul 2000. "Osmanl mparatorluunda Finansal Kurumlarn Evrimi ve Kltrler Aras Etkileim", http://www.actiuefinans.com. /active-actiuity/voyvoda/ etkilesim.html (18 Eyll 2002). ed-Darir, es-Sddk Muhammed el-Emn, "Bitkat'l-i'timn'\ Mecel-let't-mecmaYl-ftkhi'l-slm(MMFm), Tarih: 2000. Say: 12, III 587-615. Dndren, Hamdi, "slm Ekonomisinde Faiz ve Finans Kaynaklan", slm Ekonomisinde Finansman Meseleleri, stanbul: Ensar Neriyat, 1992, s.1153-179. Durakbaa, Necdet, "zel Finans Kurumlar Hakknda", Banka ve Ekonomik Yorumlar, Tarih: Ekim 1985, Yl: 22, Say: 10, s.37-48. Durukan, M.Yaar, "Resmen Hortumlanan Banka", Aksiyon Dergisi, Tarih: 22 Aralk 2001, Say: 368, s.18-25. Eb Gudde, Abdussettr, "Bitkt'l-i'timn", Mecellet'i-mecma''l-ftkhi'l-slm (MMFm), Yl: 2000, Sayi:12, III, 465493. "Htbu'd-damn", Mecellet'l-mecma''l-fkhi'l-slm (MMFm), Yl: 1986, Say: 2, II, 1105-1109. Eb Zeyd, Bekr, "Hitbu'd-damn'\ Mecellet'1-mecma''-fkhi'-s-lm (MMFm), Yl: 1986, Say: 2, II, 1037-1045. el- Emn, Hasan Abdullah, "Dirse havle htbi'd-daman", Mecelle-t!l-mecma''l-fkhi'l-slm(MMFm), Yl: 1986, Say: 2, II, 1047-1054. Erkal, Mehmet, "Beytu I-mal", DA, VI, 90-94. Esen, Rfat, "Ventura Capital", Dnya Gazetesi, Tarih: 20 Ekim 1989, s.4. Faysal rida, "el-Mreke ke uslbin li't-temvl", (XIX. slm Bankalar Yatrm ve Operasyon Mdrleri Toplants'na sunulan yaynlanmam tebli), Amman 1993, s.17-30. Fehm, Hseyin Kmil, "el-Vediu'1-masrifiyye ve hisbt'l-mesrif", MMFm, Yl: 1996; Say: 9, 1, 685-716. Flah, Ethem Ruhi, "Eb Tlib", DA, X, 237-238. Gedikli, Fethi, "Osmanl irketleri", Osmanl, I-X1I, (Editr: Gler Eren), Ankara: Yeni Trkiye Yay., 1999, III, 433-442. Ger, Erdoan, Akreditif Muamelesi ue Hukuki Mahiyeti, Ankara 1980. Gzebenli, Beir, "slm'da Faiz Yasa ve Paral Ekonomi", slm Ekonomisinde Finansman Meseleleri, stanbul: Ensar Neriyat, 1992, s.78-120. "Trk Hukuk Tarihinde Vakf Mallarnn Faizli letilmesi Hakknda Tahlili Bir Deerlendirme", 11. Vakf Haftas Sempozyumuna Sunulan Bildiriler {6-8 Aralk 1993), Ankara: Vakflar Genel Mdrl Yay., 1994, 51-71. Grdoan, Nazif, "zel Finans Kurumlarnn Fonksiyonlar ve leyi Mekanizmas", zel Finans Kurumlar ue Trkiye Uygulamas Sempozyumu, {Marmara niversitesi Ortadou ve slam lkeleri Ekonomik Aratrma Merkezi Yay. No: 5), stanbul 1988, s.165-173.

Heyet "Htbu'd-damni'i-masrifiyyi ve med cevz ahzi'i-creti aleyhi", (11-14 Sefer 1405 tarihinde Tunus'ta yaplan kinci Al-Baraka slm ktisad Kongresi'ne sunulan tebli) MMFm, Yl: 1986, Say: 3,11, 1149-1161. Ikta, Muhip eyda. "Teminat Mektuplar", www.Hukukgen.tr, (05.02.2003). "Akreditif", www.hukuk.gen.tr.{07.11.2003). nalck, Halil, "Havale", DA, XVI, 512-513. el-Karad, Ali Muhyddn, "Fevid'l-mesrif mine'l-harmi'l-muc-ma' aleyhi ile'l-hell", http://www.islamonline.net/Arabic/con-temporary/2003/01/article O5.shtml "Keyfe tahavvele'l-harmu'l-mucrna' 'aleyhi beyne'-mec-mi'l-fkhyye il hallin", Mecellet'i-muctema , Tarih: 28 Aralk 2002- 3 Ocak 2003, Say: 1532, s.42-47. Karaman, Hayrettin, "Menkul Kymetler Borsas", slm Asndan BORSA, (Yay. Haz. Muharrem Karsl ve dierleri.), stanbul: Ensar Neriyat, 1994, s.59-62. "Taksit Kart Hakknda Karar, No: 3", 03 Mays 2000). el-Kardv, Yusuf, "FevidTbunk", www.islamnafatwa.com (01 Temmuz 2003). el-Kr, Muhammed Ali, "Bitkt'l-i'mni ayri'l-muattf, Mecellet'l-mecma''i-fkhi'l-slmt(MMFm), Yl: 2000, Sayi:12, III, 527-561. "el-Hisbt ve-vediu'1-masrifiyye'', Mecellet'l-mecma''i-fkhi'l-slm (MMFm), Yl: 1996, Say: 9, I, 717-746. el-Kubeys, Muhammed Ubeyd, "el-Vediu't-masrifiyye ve hisbt'l-mesrif", Mecellet'l-mecma''l-fkhi'l4slm\ H munazzama-ti'l-m'temeri'Hslm(MMFm), Yl: 1996, Say: 9,1, 747-768. Lammens, H., "Mekke", A, VII, 630-636. el-Meni', Sleyman, "Bitkat'l-i'timn", Mecellet'l-mecma''l-ftk-hi'l-slm li rbtati'l-lemi'l-slm (MMFr), Yl: 1996, Say: 10,1, 113-128. el-Mevdd, Ebu'I-A'l, "er-Rib", Mecellet tercman'l-Kur'n, Tarih: Haziran-Eyll 1950, Say: 2-5, XXXIV, 113-126. el-Misr, Refik Yunus, "Htbu'd-damn", Mecellet'l-mecma'7-fk-hi'l-sim (MMFm), Yl: 1986, Say: 2, 11,1117-1119. Mng Bank, "Akreditif", www.mngbank.com.tr, (11.10.2003). Muhammed Abdulhakm Ze'r, "F rihbi'n-nedveti'Mkhyyeti'1-l li Beyti't-temvli'l-Kuveytr Mecellet'l-iktisdi'lslm(M), Yl: 1987, Say: 69, VI, 2-13. Muhammed Abdlhalm mer, "et-Tefslu'1-ameliyye li akdi'1-mur-bahati fi'n-nizmi'1-masrifiyyi'l-slm", Hutat'listismr fi'l-b-nki'l- smiyye el-ceunibi't-tatbkyye ue'l-kady ve'l-m-kilt, (slm Kalknma Bankas'nn katksyla e-Mecmau-melik li buhsi'l-hadrati'l-slmiyye(MEB) tarafndan 16-21 Haziran 1987 tarihinde Amman'da dzenlenen sempozyuma sunulan tebliler), Amman: MEB, 1990, s.210-231. Muhammed Ekrem, "Bahs'l-mudehhert ve'1-mesrif fi'1-iksdi'l-s-lm", Mecellet irrh, Tarih: Mays-Haziran 1965, XIX, 63-78. Muhammed erif Beir, "el-Mesrif'1-slrniyye: el-hulm yetehak-kak", www.islam-online.net (18 Mart, 2001). Mnzr Kahf, "el-Vediu'1-masrifiyye", Meceiiet'l-mecma't'l-fkhi'l-slm (MMFm), Yl: 1996, Say: 9, I, 830-885. en-Nablus, kir, "el-'Avleme: Bida'tn a'rabiyyetn kadmetn rd-det ileyn"', Cerdet'r-Re'y (rdn), Tarih: 20 Aralk 2002, Sayi:11784, S.29.

Nezih Keml Hammd, "BitktTi'iimni gayri 1-muattt" Mecel-let!!-mecma't'!-fkhi'!-!slm{MMFm), Yl: 2000, Say: 12, III, 495-525. Orman, Sabri, "Kur'an ve ktisat", Kur'an ve Tefsir Aratrmalar-!!, 1. Basm, stanbul: SAV Yay., 2001. el-Osmni, Muhammed Taky, "Ahkmu'1-beyi' bi't-takst", Buhs f kady fkhiyye muasra, Dmak: Dru'l-kalem, 1998, s.15-30. "Ahkmu-vediu'-masrifiyye", Mecellet'1-mecma''l-fkhi'l-sim (MMFm),Yl:1996, I, 789-820. zcan, Tahsin, "Para vakflaryla lgili nemli Bir Belge", LAM Aratrma Dergisi, c.III, Say: 2, (Temmuz-Aralk 1998), s.107-112. "Sofyal Bl Efendi'nin Para Vakflaryla lgili Mektuplar", slm Aratrmalar Dergisi, Say: 3, (1999), s.125-155. "bn Keml'in Para Vakflarna Dir Risalesi", slm Aratrmalar Dergisi, Say: 4, (2000), s.31-41. zsoy, smail, "Faiz", DA, XII, 110-126. Pakdemirli, Ekrem, "4491 sy.l Bankalar Kanunu'nda deiiklik yaplmasna ilikin -Kanun'un Meclis Grmesi tutana", www.tbb.org.tr/kanunlar/bankalar (15 Haziran 2003). Polat, Erdal, "Akreditifin Hukuk Mahiyeti", www.pamukbank.org.tr (05.07.003). Reisolu, Seza, "Teminat Mektuplar Uygulamas ve Karlalan Sorunlar", (Trkiye Bankalar Birlii tarafndan 22 Ekim 2002 Tarihinde Dzenlenen Konferansa Sunulan Tebli), www.tbb.gou.tj turkce/konferans/TeminatMektuplari doc. (07.02.2003). Sahiliiolu, Halil, "Bursa Kad Sicillerinde ve D demeler Arac Olarak 'Kitbu'1-Kad' ve 'Sfteceter," Triye ktisat Tarihi Semineri Metinler/Tartmalar 8-10 Haziran 1973, (Editr: Ok-yar, Osman), Ankara: Hacettepe nv. Yay., 1975. Salih Kmil, "el-Mesrif'1-slmiyyet el-vku ve'1-me'ml", (27 Ekim 2003 tarihinde Mekke'de yaplan 24, Al-Baraka slm ktisad Kongresi'ne sunulan tebli), Nedvet'l-bereke er-rbi'at ue'i'rn H'i-iktisdi't-slm, Mekket'lmkerremeh 29 -bn il 2 Ramadn 1424h/ 22 Ekim 2003, MI, Mekke 2003. es-Sls, Ali Ahmed, "Htbu'd-damn", Mecellet'l-mecmaU'l-fk-hi'l-!slm(MMFm), Yl: 1986, Say: 2, II, 1055-1095. Saram, brahim, "Him b. Abdmenf", DA, XVI, 405-406. es-Savva, Ali Muhammed, "ei-Fevriku't-tatbkyyet beyne'l-mudra-beti fi'-hkhi'1-slm ve'1mudrabetiTmtereketi", Meceet Dirst (es-Silsilet, e-ulmu'l-insniyyyet), Amman: C-mia'tl-rdniyye, Yl: 1992. "Htbt'd-damn kem tecrih el-bunk'1-slmiyye ve ahkmuha'-eri'yye", Mecellet dirst-t ulmu'-eri'yy eti ue'l-knn, Tarih: 1996, Say: 1, XXIII, 253-275. Sddk, M. Nectulah, "ada ktisad Hayatta Mudrabe", ktisat ve Din, haz. Mustafa zel, stanbul: z Yaynclk, 1994. Sddk, Na'm, "en-Nizmu'!-masrafiyyi a'l ssin simiyye", Mecellet irrh, Tarih: Eyll-Ekim 1948, Say: 11, 12, I, 24-28, II, 60-64. e-zel, Ali Hasan, "ei-cr el-mntehiye bi't-temlk", Mecelet"!-mecma''l-fkhi'l-slm(MMFm), Yl: 1988, Say: 5, IV, 2607-2657. e-ebt, Mes'ud b. Mes'ud, "el-Hisbt'1-criye ve eseruh f tan-tfl-hareketi'1-iktisdiyye", Mecellet'I-mecma''lfkhi'l-sl-m(MMFm), Yl:1996, Say: 9, 1, 821-860.

e-eleb, smail Abdurrahim, "el-Cevnibu'1-knniyyeti li tatbki ak-deyi'l-murbaha ve'1-mudrabe", Hutat'l-istismr fi'l-bnki'l-hlmiyye el-cevnibi't-tatbkyye ve'l-kady ve'l-mkilt (slm Kalknma Bankas'nm katksyla elMecmau'1-melk li buh-si'l-hadrati'l-slmiyye(MEB) tarafndan 16-21 Haziran 1987 tarihinde Amman'da dzenlenen sempozyuma sunulan tebliler), Amman: MEB, 1990, s.245-311. e-eyh, Abdullah el-Mahfuz, "el-cr ellez yenteh bi't-temlk", Me-ceUet'I-mecma't'l-fkhi'l-slm(MMFm), Yl: 1988, Say: 5, IV, 2659-2674. e-iraz, Eb shak, el-Mhezzeb fi fkhi'l-mam afii, (thk. Muhammed ez-Zuhayl), Dmak 1996, III, 480. Tademir, Latif, "Osmanl Devleti'nde Banker-Sarraf Faaliyetleri Yahut Bir Gerileme Sebebi Olarak Bankaclktaki Gecikme", Osmanl, I-XII, (Editr: Gler Eren), Ankara: Yeni Trkiye Yay., 1999, III, 465-478. et-Teshr, Muhammed Al. "el-Vediu'1-masrifiyye ve tekyfhl-fk-hyyi ve ahkmuha", Meceltet'l-mecma''l-fkhi'lslm (MMFm), Yl:1996, Say: 9, I, 769-788. Trkiye Bankalar Birlii (TBB), "Kredi Kartlar", http: //www. tbb.org.tr /turkce/temel _bankacilik / Kredi % 20 Kartlari.doc (14 Kasm 2003). Trknet, "Risk Sermayesi", www.Turfcnet.com, (20 Ocak 2001). Ural, brahim, "Ortaa slm Dnyasnda Bankaclk Tr lemler ve Finansman Meseleleri'1, slm Ekonomisinde Finansman Meseleleri, stanbul: Ensar Neriyat, 1992, s.255-310. naltay, Altay, "Duyn-u Ummiyye", http://derinanadolu.tri-pod.com (01 Nisan 2002). Yeni afak "Krfez sermayesi yatrma ok istek", http://www.ye-nisafak. com/e 01 html (01 Eyll 2003). Yeniafak,"Faizsiz bankaclk dev admlarla byyor", http://www. yenisafak.com/arsiv/2003/eylul/25/e02.html. Yenieri, Cell, "Cehbez", DA, VII, 222-223. Ylmaz, Eyyp, "Akll Kartlar (Smart Cards)", http://www.activefi-nans.com/actwe/arsiu/sayil3 /akilli kartlar.html, (Temmuz-Haziran 2000). Yksel, Ahmet Turan, "Bir Tacir Olarak Hz. Peygamber", Diyanet lm Dergi (Hz. Muhammed zel Says), Ankara 2000, s. 137-148. ez- Za'ter, Aluddn, "Heli'l-fevid'l-muhassala mine'l-bnkyemi-luh rib'l-muharram?", http://www.aliwaa.com/news/ 18.06. 2003Aslamic2.htm ez-Zuhayl, Vehbe Mustafa, "Beyu't-takst", Mecellet'l-mecma't'l-ftk-hi'1-slm li rbtati'l-lemi'l-slm(MMFr), Yl: 1998, XI, 29-80. . "Nebzetn an benk'1-Khiret-i Amman", http://www.cabes-tate.com/whoweare. html (15 Haziran 2003). "Syeul-mesrifu-slmiyye", Mecellet'd-dirsti'l-mliyeti'l-musra el-masrafiyye, Yl: 1998/1418, Say: 2, VI, 5758.[704] IV. Kurum Yaynlar Al-Baraka Trk A, "Finansman Szlemesi", Yl: 2002. Anadolu Finans Kurumu A, "Gene! Szleme", Yl: 2003. Asya Finans Kurumu A, "Genel Finansman Szlemesi", Yl: 2003. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), "Bankaclk Sektr Deerlendirme Raporu ubat/ 2004'1, http://www. bddk.org.tr/turkce/ yayinlarueraporlar/ yayinlarueraporlar.htm#2, (14 Mart 2004).

Benk- Faysali'l-slm es-Sdn, Fetu hey'et'r-rekbeti'-er'yye li benk-i Faysali'l-slmi es-Sdn, Hartum 1982. Dallah Aibaraka Group Secretariat General of the Unified Sharia Panel, Resolutions and Recommendations of Aibaraka Symposia on slamic Economy 1403-1422H/1981-2001, y.y. Family Finans Kurumu A, "Genel Szleme", Yl: 2003. Hey'et'l-fetv ve'r-rakbet'-er'yye ii-Beyti't-temvlfl-Kveyt, A'mlu'n-nedveti'-fkhtyyeti'l- li beyti't-temuli'lKuveyt el-munakide fi'1-Kveyt 7-11 Recep 1407h./ 7-11 Mart 1987m, I. Basm, 1990/1410. "7-11 Recep 1407h./ 7-11 Mart 1987m Kuveyt'te yaplan 'I. Fkh Kongresi1 kararlan", Mecellet"i~iktisdi'lslm(MI),Yl: 1987, Say: 69, VI, 9-10. tthd'd-dveli'l-bnki'-slmiyye, el-Mevsa't'1-miyyet ue'la'meliyyet li'l-bnki'l-slmiyyeti, I-V, Kahire: ttihd'd-dveli'l-bnki'l-slmiyye, 1982/1402. Kuveyt Trk Blteni, Yl: 5, Say; 17, Temmuz 2002. Kuveyt Trk Evkaf Finans Kurumu A, "Genel Kredi Szlemesi",Yl: 2002. "Kr Zarar Ortakl Yatrm Szlemesi", Yi!: 2002. Mecm'au'l-Fkhi'l-sfm (K), "Finansal Kiralama ve care Senetleri Hakkndaki 110(4/12) Nolu Karar", Mecellet'Imecma''-fkhi'l-slm(MMFm),Y}\: 2000, Say: 12, I, 697-699. "Kredi kartnn hkm hakkndaki 108(2/12) no'lu karar", Meceliet't-mecmaYHkhi'sim (MMFm), Yl: 2000, Say: 12, III, 675-676. "Taksitli satmn hkm hakkndaki 53/ 2/6 sayl karar", Meceliet'l-mecma't'l-fkhi'-slm (MMFm), Yl: 1990, Say, VI, I, 438-439. Karrt-u ve tavsyt-u Mecmat'l-ftkh'i-Islm, (Yay. haz.Abdussettr Eb Gudde), Dmak: Dru'l-kalem, 1998. el-Mecm'au-Fkhi'1-slm (Rabta) Karrt'-Mecma'i-fkhi'l-si-m Mekke: Rbtat'l-lem'l-slm, ts. Mecm'at- dellet'l-Bereke, Kt'u'l-emvii eriket'l-bereketi li'l-is-tismr ve't-tenmiye, Fetv e-hademt'lmasrafiyye, (Yay. haz. Abdussettr Eb Gudde- zzuddn Muhammed Hoca), 6. Basm, Cidde 1998-1419. Fetv el-hey'et'-er'yye li'l-Bereke, (Yay. haz. Abdussettr Eb Gudde- zzuddn Muhammed Hoca), 1. Basm, Cidde 1997/1418. Karrt'u ve tavsyt'u nedevti'l-bereke H'l-iktisdi'i-Islm 1981-2001/1403-1422, (Yay. Haz. Abdussettr Eb Guddeizzuddn Muhammed Hoca), 6. Basm, Cidde: Mecma't'u delleh el-Bereke Yay., 2001/1422. FK BRL, Dnyada ve Trkiye'de FAZSZ BANKACLK, stanbul 2003.[705] V. Yasa ve Ynetmelikler T.C. Resm Gazete, Tarih: 18 Haziran 1999, Say: 23/734, "(4672 ve 4491 Sayl Kanun ile deiik) 4389 Sayl Bankalar Kanunu". Tarih: 19 Aralk 1983, Say: 18256, "zel Finans Kurumlarnn Kurulmas Hakknda 16 Aralk 1983 Gn ve 83/ 7506 Sayl Kararname. Bakanlar Kurulu Karan". Tarih: 25 ubat 1984, Say: 18323. Babakanlk Hazine ve D Ticaret Mtearlg'nn "zel Finans Kurumlan Hakknda 83/7506 Sayl Kararname Eki, Karara likin Teblii", Tarih: 01 Austos 2003, Say: 25186, "Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanun".

Tarih: 28 Haziran 1985, Say: 18795, "Finansal Kiralama Kanunu". Tarih: 11 ubat 2001, Say: 24315, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu'nun hlas Finans'n Faaliyetlerinin Durdurulmasna likin Karan"[706]