Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | A r a l k 2 0 1 2

seta .

2012DE EKONOMI
ERDAL TANAS KARAGL,LK STKLAL MIHIOKUR, AHMET SEMH BNGL

S E TA A N A L I Z

Analiz
S ay: 5 9 | Ara l k 2 0 1 2

seta .

2012DE EKONOMI
ERDAL TANAS KARAGL LK STKLAL MIHIOKUR AHMET SEMH BNGL

NDEKLER
1. 2. 3. 4. 5. 6. EKONOMK BYME VE YUMUAK N | 4 CAR AIK | 5 DI TCARET | 7 KAMU FNANSMANI | 9 PARA POLTKASI, CAR AIK VE EKONOMK BYME | 11 SONU VE NERLER | 14

2 0 1 2 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

2012DE EKONOMI

ZET
2012 ylnda AB lkelerinde devam eden bor krizi ve kresel ekonomide yaanan daralma ekonomik bymeye dair karamsar senaryolara neden olmu, gelimi ve gelimekte olan lkelerin ekonomik byme tahminleri aa ynl revize edilmitir. Trkiye ekonomisinin ise, ithalata olan yksek bamll ve dk katma deerli retim neticesinde 2011deki ekonomik bymenin cari a hzla artrmasna neden olmas 2012 ylnda Trkiyeyi, ekonomik byme ve cari ak arasnda tercih noktasna getirmitir. Bu yzden, Trkiye ekonomisinde 2012 2014 Orta Vadeli Programda (OVP) yzde 4 olan 2012 yl ekonomik byme hedefi, 2013 2015 OVPde yzde 3,2ye drlmtr. 2012 yl ilk dokuz aylk dneminde, Trkiye ekonomisinde yzde 2,6 orannda ekonomik byme gereklemitir. Kresel ekonomideki karamsar tabloya ramen gerekletirilen pozitif ekonomik bymede ihracatn pay byk olmutur. 2011 ylndaki Avrupa Birlii blgesindeki bor krizine ramen, Trkiyenin pazar payn bytmesi ve corafi eitlilii salamas ihracata pozitif bir ivme kazandrmtr. D ticaret hacmindeki bu art 2012 ylnda da devam etmi ve net ihracat arlkl bir ekonomik byme gereklemitir. nmzdeki dnemlerde ihracatn yan sra i talebin de ekonomik bymeye katk yapmas iin, Merkez Bankasnn olas faiz indirimi, kredi faizlerinin nemli oranda dmesine ve dolaysyla ekonomik aktivitedeki canlln artmasna katkda bulunacaktr. Uygulanan para politikalar kapsamnda zellikle d denge, kredi genilemesi ve sermaye akmlarndan kaynaklanan krlganlklara kar ekonominin dayanklln artracak uygulamalar benimsenmitir. Dolaysyla bir yandan cari an drlmesi ve ekonomik bymenin yavalatlmas (yumuak ini) salanmas, dier yandan d finansmann kompozisyonunun daha salkl bir hale getirilmesi hedeflenmitir. 2012 ylnda yksek cari ak sorununa ynelik alnan nlemlerin bir sonucu olarak, enerji d cari an sfra yaklamas ksa vadede azalan makro-finansal riskler, srdrlebilir ekonomik bymeye geri dn, kamu bor yknn azalmas, enflasyondaki azal ve krizlere kar direncin artmas neticesinde, Trkiye ekonomisinin kredi notu byk uluslararas kredi derecelendirme kuruluundan biri olan Fitch derecelendirme kuruluu tarafndan 18 yl sonra ilk kez yatrm yaplabilir seviyeye (BBB-) karlmtr.

S E TA A N A L I Z

2012DE EKONOMI

2011 ylnda i talep ile yksek oranda byyen Trkiye ekonomisinde, bu duruma paralel olarak ithalat ve dolaysyla cari ak artmtr. Bu yzden, 2011 ylnda Trkiye ekonomisinde gerekleen yksek byme ve buna bal olarak artan cari ak ve bu an srdrlebilirlii ekonomik gndemin en nemli tartma konusu olmutur. Bata AB lkelerinde devam eden bor krizi ve kresel ekonomide yaanan daralma nedeniyle oluan karamsar senaryolar , 2012 ylnda gelimi ve gelimekte olan lkelerin ekonomik byme tahminlerini aa ynl revize etmelerine sebep olmutur. Trkiye ekonomisinde de 2012 ekonomik byme hedefi 2011 ylna oranla dk kalmtr. Trkiye ekonomisinde 2012 2014 Orta Vadeli Programda (OVP) yzde 4 olan 2012 yl ekonomik byme hedefi, 2013 2015 OVPde yzde 3,2ye drlmtr. Bu yzden 2012de ekonomiye ilikin ne kan gelimeler deerlendirilmesinde, ekonomik byme, cari ak , d ticaret ve para politikas ne kan balklar olmutur.

1.

EKONOMK BYME VE YUMUAK N

Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerine gre, Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) 2012 yl ilk eyrekte, bir nceki yln ayn dnemine gre reel olarak yzde 3,4; ikinci eyrekte yzde 3; nc eyrekte ise yzde 1,6 artmtr (Tablo 1). 2012 ylnda cari an art nedeniyle bymede yaplan frene ramen, ekonomide byme trendinin devam ettii grlmtr. 2012 yl birinci ve ikinci eyreklerde meydana gelen ekonomik byme net ihracatn pozitif katksyla gereklemi ancak byme oranlar 2011 ylna oranla dk kalmtr. Birinci, ikinci ve nc eyrek dnemlerinde yani ilk dokuz ayda Trkiye beklentilerin altnda olsa da yzde 2,6 byme oran ile AB lkeleri ortalamasnn ok zerinde bir byme gerekletirmitir.
4

2012 yl nc eyrei itibariyle yurt ii talep daralmaya devam etmi, ihracat ise kresel byme grnmndeki zayflamaya ramen art eilimini korumutur. Bu nedenle ihracata dayal ekonomik bymenin devamll nem arz etmektedir. Ayrca, cari a azaltmak iin zellikle ithalatta gerekleen azal ile hem ekonomik

2012DE EKONOMI

byme bir nceki yla gre hz kesmi hem de cari ak kademeli olarak azalmtr. nmzdeki dnemlerde ihracatn yan sra i talebin de ekonomik bymeye katk yapmas iin, Merkez Bankasnn daha yksek oranlarda faiz indirimine gitmesi beklenmektedir. Politika faiz oranndaki indirim kredi faizlerinin nemli oranda dmesine ve dolaysyla ekonomik aktivitedeki canlln artmasna katkda bulunacaktr. talebin canlandrlmas ile ihracatn yan sra i talebin katksyla Trkiye ekonomisinin potansiyelinin altnda bymesi engellenecektir. Bunun yan sra yurtii tasarruflarn ve beraberinde byk lekli yatrmlarn art ile gerekleecek ekonomik byme srdrlebilir ekonomik istikrar asndan nemlidir. Trkiye ekonomisi asndan hkmetin 2023 ylna ynelik hedeflerinden olan dnyann ilk on ekonomisi arasnda yer almak da ancak byle bir ekonomik yapyla mmkn olacaktr.

TABLO 1. GSYH SONULARI (2011, 2012) Yl - Dnem 2011-I 2011-II 2011-III 2011-IV 2011 Yllk 2012-I 2012-II 2012-III
Kaynak: TK

Cari Fiyatlarla GSYH (Milyon TL) 287991 315493 351654 339755 1294893 327995 349630 377584

Gelime Cari Fiyatlarla GSYH Gelime Hz (%) (Milyon Dolar) Hz (%) 19,5 182588 14,3 18,6 18,8 14,9 17,8 13,4 10,3 7,7 201763 203375 184572 772298 182174 193686 209248 16,6 3,9 -9,1 5,6 -0,6 -4,5 3,2

Sabit Fiyatlarla GSYH (Milyon TL) 26251 28021 31087 29515 114874 27161 28838 31594

Gelime Hz (%) 11,9 9,1 8,4 5,2 8,5 3,4 3,0 1,6

nmzdeki dnemlerde ihracatn yan sra i talebin de ekonomik bymeye katk yapmas iin, Merkez Bankasnn daha yksek oranlarda faiz indirimine gitmesi beklenmektedir

2.

CAR AIK

Trkiye 2008 kresel ekonomik krizin olumsuz etkilerini ksa srede gidermi, gelimi lkelere gre daha istikrarl bir grnm sergilemitir. Bu istikrarl grnm sayesinde Trkiye ekonomisi kresel ekonomideki bozulmadan kaynakl d oklarn olumsuz etkisini minimize etmitir. Ancak, 2011 ylndaki i talep kaynakl yzde 8,5lik ekonomik byme neticesinde cari an GSYH iindeki pay da yaklak yzde 10 seviyesine kmtr (Grafik 1). talebin pozitif etkisiyle byyen Trkiye ekonomisinde ithal girdilerin art cari an da nemli lde artmasna neden olmutur. zellikle 2011 ylnda inden sonra en hzl byyen ikinci ekonomi olan Trkiye ekonomisinde cari an GSYH iindeki paynn yzde 10 dzeyine kmas, cari an srdrlebilirlii tartmalarn gndeme getirmitir. Ayrca, ithalata olan yksek bamllk ve dk katma deerli retim neticesinde ekonomik bymenin cari a hzla artrmasna neden olmas Trkiye ekonomisinin krlgan bir unsuru olarak grlmtr. Bu yzden, 2012 ylnda Trkiye ekonomisi, ekonomik byme ve cari ak arasnda tercih noktasna gelmitir. 2011 ylnda hem Trkiyenin en byk ihracat pazar olan Avrupa Birlii lkelerindeki d talebin azalmas hem de i talebin hzl art nedeniyle, Trkiye ekonomisinde cari a drmek iin kredilerde yavalama yoluna gidilerek ekonomik bymeden feragat edilmitir. 2012 yl iin, 2013 2015 OVPde yzde 3,2ye drlen ekonomik
5

S E TA A N A L I Z

byme hedefi, cari ak zerinde azaltc etki yapm ve cari ak srdrlebilir seviyeye drlmtr. Bu tercih dorultusunda Avrupa Birlii lkelerindeki parasal genilemenin aksine bir politika izlenerek sk para politikas hedeflenmitir. Bu hedefe ynelik olarak Merkez Bankas tarafndan kredi hacmi daraltlarak i talep yavalatlmtr. Bu dorultuda alnan ekonomik tedbirler ile cari ak bir nceki yla kyasla azalarak Ocak-Eyll dneminde GSYH iindeki pay yzde 6,7ye dmtr. Cari a azaltmak iin ekonomik bymeden feragat etmek uzun vadede kalc zm olamayaca ve ekonomik bymenin Trkiye ekonomisi gibi gelimekte olan lkeler iin vazgeilmez olmas nedeniyle cari a azaltc yapsal tedbirlerin alnmas zorunlu hale gelmitir. Buna ynelik olarak alnan balca tedbir sanayi retimine ynelik verilen tevikler olmutur. hracat kompozisyonu arlkl olarak dk ve orta teknolojili mallardan oluan Trkiye ekonomisinde yksek teknolojili retime gei yapmak ve dorudan yabanc yatrmlar zendirmek amacyla yeni tevik sistemi hazrlanmtr. Yatrmclarn ihtiyalar ve talepleri gz nnde bulundurularak tasarlanan bu yeni tevik sisteminde, genel tevik uygulamalar, blgesel tevik uygulamalar, byk lekli yatrmlarn teviki ve stratejik yatrmlarn teviki olmak zere drt temel yatrm teviki konusu belirlenmitir. Dier yandan, yatrmlarn byklnn ve niteliklerinin nemli olduu bu sistemde cari a azaltc, istihdam arttrc ve blgesel gelimilik farklarn azaltc stratejik uygulamalara tevik verilmesi tasarlanmtr.

Alnan ekonomik tedbirler ile cari ak bir nceki yla kyasla azalarak Ocak-Eyll dneminde GSYH iindeki pay yzde 6,7ye dmtr.

GRAFK 1. BYME ORANI VE CAR AIK/GSYH ORANI

Kaynak: TK, OVP (2013-2015) *OVP (2013-2015) tahminleri verilmitir.

Trkiye ekonomisinin kamu maliyesindeki olumlu gstergelerine ramen cari aktaki yksek oranlar sermaye evresi tarafndan bir krlganlk unsuru olarak grlmtr. Cari an srdrlebilirlii konusunun bir krlganlk unsuru olarak grlmesi, Trkiyeye gelecek yabanc sermayeyi dorudan etkileyen nemli bir faktr olarak ne kmtr. nk, kamu maliyesindeki ve dier makroekonomik gstergelerdeki olumlu gelimeler cari an glgesinde kalm ve yatrmlar dorudan etkileyen kredi derecelendirme kurulular iin de bir deerlendirme kriteri olmutur. Bu yzden, kredi derecelendirme kurulularnn notlar ile CDS primleri karlatrldnda, piyasann kredibiliteye verdii not ile kredi derecelendirme kurulularnn verdii not

2012DE EKONOMI

arasnda byk fark meydana gelmitir. Trkiyenin gerekletirmi olduu ekonomik, finansal ve siyasi istikrar piyasalar tarafndan kabul grrken, kredi derecelendirme kurulularnn piyasadaki bu kredibiliteyi kredi notuna yanstmadklar grlmtr. Hatta, 2011 ylndaki yksek cari ak ne srlerek 2012 yl Mays aynda byk uluslararas kredi derecelendirme kuruluundan biri olan Standard and Poors (S&P) tarafndan Trkiyenin yabanc para cinsinden uzun vadeli kredi notunun (BB+) grnm pozitiften duraana drlmtr. Uluslararas kredi derecelendirme kurulular tarafndan yllarca hi de hak etmedii seviyede, yani yatrm yaplabilir seviyenin altnda not verilen Trkiyeye yatrm fonlarnn girii engellenmi, bunun da lkeye maliyeti ar olmutur.1 2012 yl cari akta alnan nlemlerin bir sonucu olarak, enerji d cari an sfra yaklamas ksa vadede azalan makro-finansal riskler, srdrlebilir ekonomik bymeye geri dn, kamu bor yknn azalmas, enflasyondaki azal, gl bankaclk sistemi ve krizlere kar direncin artmas neticesinde Trkiye ekonomisinin kredi notu byk uluslararas kredi derecelendirme kuruluundan biri olan Fitch derecelendirme kuruluu tarafndan 18 yl sonra ilk kez yatrm yaplabilir seviyeye (BBB-) karlmtr. Kredi derecelendirme kurulularnn oligopolistik yaps gerei dier nde gelen kredi derecelendirme kurulularnn da Trkiyenin notunu nmzdeki dnemlerde yatrm yaplabilir seviyeye ykseltmesi beklenmektedir. Yatrm ortamnn iyiletiini gsteren bu durum Trkiyeye dorudan yabanc yatrmlarn ve yurt dndaki fonlarn ucuz maliyetle gelmesine katk salayacaktr. Cari an finanasmanna katk salayacak olan bu unsurun yan sra ekonomide yurtii tasarruflarn artrlmas, mali disiplinin devam ettirilmesi, kaytdlkla mcadelede yapsal reformlarn yaplmas da hem cari an finanasmann kolaylatrc hemde cari a azaltc etki yapacaktr.2

Trkiye ekonomisinin kredi notu byk uluslararas kredi derecelendirme kuruluundan biri olan Fitch derecelendirme kuruluu tarafndan 18 yl sonra ilk kez yatrm yaplabilir seviyeye (BBB-) karlmtr.

3.

DI TCARET

Dnya ekonomisinde ticaretin nndeki engellerin byk lde kalkt ve rekabetin hzland koullarda lkeler iin ihracat pazarnda geni paya sahip olmak birincil ekonomik hedef haline gelmitir. hracatn neminin artt ve lkeler aras rekabetin gittike zorlat dnya ekonomisinde yeni pazarlara sahip olmak, yksek kaliteli rnleri dk fiyata sunmak, yksek teknolojili rnler ihra edebilmek ve kresel ekonomi liginde st sralara kmak zorunlu hale gelmitir. Trkiye ekonomisi de bu pazardan yksek pay almay, 2023 ylnda ise 500 milyar dolar ihracat hacmine ulamay hedeflemektedir. Buna ynelik olarak 2012 ylnda 2023 Trkiye hracat Stratejisi ve Eylem Plan uygulamaya konmutur. Bu stratejinin balca amalar ihracattaki yapsal sorunlara zm bulmak ve kresel ekonomideki olas d oklara kar hazrlkl olmaktr.3 Dnya ticaretinde gleen rekabet koullarna adapte olan Trkiye ekonomisi d ticaret hacmi 2001 ylndan 2008 kresel krizine kadar srekli artmtr. 2009 ylnda kresel krize bal olarak den d ticaret hacmi 2010 ylndan itibaren yeniden ykselie gemi ve kresel kriz ncesi seviyeyi yakalamtr (Grafik 2). 2011 ylndaki Avrupa Birlii blgesindeki bor krizine ramen, Trkiyenin pazar payn bytmesi
1. Karagl, Erdal.T. ve Mhokur, .. (2012), Kredi Derecelendirme Kurulular: Alternatif Araylar, SETA Rapor (No:7), Ankara. 2. T.C. Kalknma Bakanl, 2013 2015 Orta Vadeli Program, 9.10.2012. 3. T.C. Ekonomi Bakanl, 2023 Trkiye hracat Stratejisi ve Eylem Plan, 13.06.2012.

S E TA A N A L I Z

ve corafi eitlilii salamas ihracata pozitif bir ivme kazandrmtr. D ticaret hacmindeki bu art 2012 ylnda da devam etmi ve net ihracat arlkl bir ekonomik byme gereklemitir.

GRAFK 2. TRKYE EKONOMS DI TCARET HACM (MLYAR DOLAR)

Avrupaya olan ihracattaki daralma Ortadou ve Afrika pazar ile ikame edilmi, bylece ihracat oranndaki art srdrlmtr.

Kaynak: TM

2012 Ocak-Ekim dneminde gelimi lkelere yaplan ihracat derken, Trkiye ihracat orann artrmaya devam etmitir. 2012 ylnda Trkiyenin en nemli ticaret ortaklarndan olan Avrupa Birlii lkelerinin iinde bulunduu borluluk krizi nedeniyle bu blgeye yaplan ihracat oranlar dmtr. Fakat Trkiye ekonomisi ihracatta pazar eitliliini artrarak Avrupadan kaybettii pazar telafi etmitir. Avrupaya olan ihracattaki daralma Ortadou ve Afrika pazar ile ikame edilmi, bylece ihracat oranndaki art srdrlmtr. Referans dnemde, 2011 ylnn ayn dnemine gre ihracat yzde 12,09 orannda artarak ekonomik bymenin lokomotifi olmutur. hracatn yzde 40ndan fazlasnn gerekletii Avrupa Birlii lkelerinde meydana gelen talep daralmas ile Trkiyenin Avrupa Birlii lkelerine yapt ihracat bir nceki yln ayn ayna gre yzde 22,1 orannda azalmtr. Bu blgede azalan ihracatn olumsuz etkilerini azaltmak iin pazar eitlilii salanarak, bu blgede meydana gelen talep daralmas telafi edilmitir. Bir nceki yln ayn ayna gre Yakn ve Ortadou lkelerine yaplan ihracat ise yzde 28,7 ve Afrika lkelerine yaplan ihracat yzde 16 orannda art gstermitir. 2012 ylnda ise ihracat kresel kriz ortamna ramen ithalattan daha fazla artmtr. Bu nedenle 2012 yl Ocak-Ekim dneminde ihracatn ithalat karlama oran artarak yzde 64,5e ykselmitir (Grafik 3).
8

2012DE EKONOMI

GRAFK 3. HRACATIN THALATI KARILAMA ORANI

Kaynak: TM

4.

KAMU FNANSMANI

2012 ylnda Avrupa Birlii kaynakl kresel belirsizlik devam etmi bu da ekonomik aktivitede yavalamaya neden olmutur. Bu koullarda ekonomide srdrlen sk maliye politikas ve gl bankaclk sektr sayesinde, Trkiye ekonomisi gelimi lkelere gre daha istikrarl bir grnm sergilemi bu sayede kresel ekonomideki bozulmadan kaynaklanan d oklardan dier gelimi lkelere grece daha az etkilenmitir. Fakat byk lde ulatrma altyaps giderleri bata olmak zere, mal ve hizmet almlar, personel giderleri ve sosyal gvenlik primlerindeki artlar gibi alt kalemlerde de meydana artlarda bte an artrmtr.4 Trkiye ekonomisinde 2012 ylnda da mali disiplin srdrlm ve OVP 2013 - 2015te belirtildii zere bundan sonraki dnemde de srdrlmesi kararlatrlmtr. Orta vadeli programda 2012 yl iin bte a 33 milyar 472 milyon TL; bte ann GSYH iindeki paynn ise yzde 2,3 olarak gereklemesi ngrlmektedir (Grafik 4). Euro Blgesi lkelerinin ok yksek bte aklar verdikleri dnemde Trkiye ekonomisi bte an hedefledii oranlarda tutmay baarmtr. Fakat kriz nedeniyle Euro Blgesi lkelerine ihracat den Trkiye ekonomisinde, ayn zamanda i talepteki daralma nedeniyle ithalat dm, buna bal olarak da ithalat vergilerinden salanan gelir azalmtr. Buna ramen sk mali disiplinin srdrlmesi, zelletirme gelirlerinde art ve i talebin canlanacak olmasnn yarataca dolayl vergi art ile 2012 ylnda yzde 2,3 orannda bte a verilmesi hedeflenmektedir.5 Bylece kresel ekonominin iinde bulunduu belirsizlik ortam, gelimi ekonomilerin bor krizleri ve gelimekte olan lkelerdeki olumsuz makroekonomik koullarda, Trkiye ekonomisinin yzde 3 olan Maastricht Kriteri altnda bir bte a gereklemesi beklenmektedir. Kamu maliyesi performansnn bir dier gstergesi olan faiz d dengenin GSYHye orannn ise yzde 1,1 orannda gereklemesi ngrlmektedir.6
4. Karagl, E.T. (2012), Orta Vadeli Program (2013 2015), SETA Perspektif (10), Ankara. 5. Karagl, E.T. (2012), Orta Vadeli Program (2013 2015), SETA Perspektif (10), Ankara. 6. T.C. Maliye Bakanl (2012), 2013 Yl Bte Gerekesi, Ankara.

Ekonomide srdrlen sk maliye politikas ve gl bankaclk sektr sayesinde, Trkiye ekonomisi gelimi lkelere gre daha istikrarl bir grnm sergilemi bu sayede kresel ekonomideki bozulmadan kaynaklanan d oklardan dier gelimi lkelere grece daha az etkilenmitir.

S E TA A N A L I Z

GRAFK 4. BTE AII/GSYH

Mali disiplinin kalitesindeki artn yan sra yurt ii tasarruf hadlerini ykseltmeye ynelik uygulamalar finansal istikrarn desteklenmesine de katk salayacaktr.

Kaynak: TK, *OVP (2013-2015) tahmini

2002 ylndan bu yana devam eden sk maliye politikasnn srdrlmesi, zellikle d oklar kontrol edebilmek asndan byk nem tamaktadr. Bu nedenle 2013 2015 OVPde de mali disiplindeki kararlln srdrlmesi hedeflenmektedir. Trkiye ekonomisi 2012 ylnda da en baarl ekonomik performans kamu maliyesi alannda gerekletirmitir. Bunun devamll iin nmzdeki dnemlerde de bu mali disiplinin kalc hale getirilmesine ynelik yapsal reformlarn glendirilmesi ve kamu borlanma yaps kalitesinin ykseltilmesi ngrlmektedir. Mali disiplinin kalitesindeki artn yan sra yurt ii tasarruf hadlerini ykseltmeye ynelik uygulamalar finansal istikrarn desteklenmesine de katk salayacaktr.7 Dier yandan, Trkiye ekonomisinde AB tanml genel ynetim bor stokunun GSYH iindeki pay ise sk mali disiplin neticesinde 2001 ylndan 2008 ylna kadar kademeli azaln srdrmtr. 2009 ylnda kresel krizin bir yansmas olarak artan bu oran, 2010 ylndan itibaren de gemi ve 2011 ylnda kriz ncesi seviyesine gelerek yzde 39,2ye dmtr. 2012 yl iin ise 2013 2015 OVPde bu orann yzde 36,5 seviyesine dmesi beklenmektedir (Grafik 5).
GRAFK 5. AB TANIMLI GENEL YNETM NOMNAL BOR STOKU/GSYH (%)

10

Kaynak: TK * OVP (2013-2015) tahmini

7. TCMB, Finansal stikrar Raporu 2 (15), Ankara, Kasm 2012.

2012DE EKONOMI

5.

PARA POLTKASI, CAR AIK VE EKONOMK BYME

2011 ylnda kresel ekonomideki belirsizlik ve beraberinde enerji fiyatlarndaki ykseli, Trkiye ekonomisi enflasyon oranlarn da etkilemi ve zellikle 2011 yl Ekim aynda yaplan fiyat ayarlamalar nedeniyle ylsonu enflasyon oran yzde 10,45 seviyesinde gereklemitir. Enflasyondaki bu artn orta ve uzun vadedeki retim ve ekonomik bymeye olas olumsuz etkisi ve fiyat istikrar hedefinin tutturulamamas durumu TCMByi 2012 ylnda sk bir para politikasna ynlendirmitir. Bu dorultuda, 2011 ylnda olduu gibi 2012 ylnda da politika faizi, zorunlu karlk oranlar, faiz koridoru gibi birok para politikas arac kullanlmtr. Bylece, Merkez Bankas esnek para politikasyla kontrol elinde tutmak istemitir. 2012 yl ilk eyreinde uluslararas petrol fiyat gelimeleri paralelinde ngrlenden hzl art kaydeden enerji fiyatlar enflasyon orannn ift hanede kalarak yzde 10,43 orannda gereklemesine neden olmutur. Bu yksek oranl ve hedeften olduka uzak olan enflasyon oran sonrasnda Merkez Bankas i talebi kontrol altnda tutmu ve zorunlu karlk oranlarn nemli lde artrmtr.8 Merkez Bankas kresel ekonomideki belirsizliklere nlem olarak para politikasndaki esnekliini elinde bulundurmaya devam etmi ve zorunlu karlk oranlarn artrarak rezerv biriktirme yoluna gitmitir. 2012 yl ikinci eyreinde enflasyon ngrld gibi d eilimine gemitir. Bu d i talepteki ve buna bal olarak ekonomik aktivitedeki yavalamadan kaynaklanmtr. talepteki bu durum yksek petrol fiyatlarna ramen cari a azaltc etki yapmtr. Bu dorultuda ksa vadeli dviz alm ihaleleriyle rezervler glendirilirken bir yandan da kredi art hz kontrol altnda tutulmaya allmtr. TCMB Enflasyon oranlarndaki hedeflenen arta ynelik olarak da faiz koridoru yukar doru geniletilmi ve alnan tedbirler dorultusunda TL ortalama fonlama maliyeti artrlarak TLde rekabeti denge salanmtr.9 2012 yl nc eyreinde Euro Blgesi bor krizine ynelik baz somut admlarn atlm ve kresel belirsizlik ortam az da olsa piyasalarda gven ortamnn olumasna neden olmutur. Merkez Bankas bu dnemde de sk para politikas grnmn korumutur. Fakat enerji d ithalat fiyatlarnn yksek seviyelerini korumas nedeniyle enflasyon oran da yksek seviyesinde kalmtr.10 Kresel ekonomideki belirsizlik ve enerji fiyatlarndaki ykseli de eklenince fiyat istikrarnda hedeflenen oranlardan uzaklalmtr. Kresel ekonomideki belirsizlik ortam neticesinde yatrmlar azalm ayn zamanda faizler ykselmitir. Sz konusu iki gelimeye bal olarak da kredi talebi ciddi oranlarda dmtr. Bu nedenle 2011 ylnda yksek seyreden enflasyonun fiyatlama davranlarna olumsuz etkisi, petrol fiyatlarnn ngrlen seviyelerin zerinde seyretmesi ve Eyll ve Ekim aylarnda yaplan fiyat ayarlamalar 2012 ylnda da enflasyonun yksek gereklemesinde etkili olmutur. 11 Para politikasndaki bu gelimelerin yan sra 2012 ylsonu enflasyon hedefi OVP 2013 2015te yzde 7,4 olarak hedeflenmitir. Enflasyon hedefinin tutturulmas iin prog8. TCMB, Enflasyon Raporu 2012 2, Ankara, 26.04.2012. 9. TCMB, Enflasyon Raporu 2012 1, Ankara, 31.01.2012. 10. TCMB, Enflasyon Raporu 2012 3, Ankara, 26.07.2012. 11. Karagl, E.T. (2012), Orta Vadeli Program (2013 2015), SETA Perspektif (10), Ankara.

2012 yl ikinci eyreinde enflasyon ngrld gibi d eilimine gemitir. Bu d i talepteki ve buna bal olarak ekonomik aktivitedeki yavalamadan kaynaklanmtr.

11

S E TA A N A L I Z

ramda ngrlen sk maliye politikasyla birlikte sk para politikas egdm halinde olmaldr. zellikle uluslararas kredi derecelendirme kuruluu tarafndan not artrm sonras Trkiyeye gelecek sermaye akm iyi ynetilmeli ve fiyat istikrarn bozucu etki yapmas nlenmelidir. Ayrca, TCMB fiyat istikrar ve finansal istikrar birlikte srdrme hedefine ynelik oklu politika aralaryla makroekonomik grnm desteklemelidir. Uygulanan para politikalar kapsamnda zellikle d denge, kredi genilemesi ve sermaye akmlarndan kaynaklanan krlganlklara kar ekonominin dayanklln artracak uygulamalar benimsenmitir. Dolaysyla bir yandan ekonominin dengeli bir byme yolunda devam etmesi amalanrken (cari an kontrol alnarak yumuak iniin salanmas), dier yandan d finansmann kompozisyonunun daha salkl bir hale getirilmesi hedeflenmitir.12 Uygulanan ksa vadeli faiz oran aracyla enflasyon oran uygun seviyede tutulmaya allm hem de uygulanan faiz koridoru ile gnlk ve haftalk frekanslarda parasal durua ince ayar yaplabilmitir.13 Sonu olarak, kresel krizin yaand bir dnemde, uygulanan politikalar ile ihracat miktarnda hatr saylr bir art yaanmtr. lke ekonomisi 2012 ylnda ihracat oranndaki art ile birlikte 2009 ylnn son eyreinden itibaren devam eden pozitif ynl bymesine devam etmitir. Bata Euro Blgesinde olmak zere kresel ekonomik krizin etkilerinin ciddi ekilde hissedildii bir ok lkede ekonomik klme gerekleirken, Trkiyenin bymesini srdrmesi dier lkelerden ayrtnn nemli bir gstergesi olmutur. Ancak, Trkiyenin 2023 ylna ynelik belirledii hedeflerden dnyann ilk on ekonomisi arasnda yer almas iin nmzdeki dnemlerde daha yksek oranlarda bymeye ihtiyac vardr.

Trkiyenin 2023 ylna ynelik belirledii hedeflerden dnyann ilk on ekonomisi arasnda yer almas iin nmzdeki dnemlerde daha yksek oranlarda bymeye ihtiyac vardr.

12
12. A. Hakan Kara, Kresel Kriz Sonras Para Politikas, Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas (TCMB), Haziran, 2012. 13. a.g.e

2012DE EKONOMI

KRONOLOJ 24 Ocak 2012 Merkez Bankas tarafndan yaplan aklamada, 25 Ocaktan itibaren dzenli dviz satm ihalelerine son verilmesine ancak, gerek grlen gnlerde gn ii dviz satm ihaleleri almasna karar verildi. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75 dzeyinde sabit tutulmutur. Merkez Bankas borlanma faiz oran yzde 5 dzeyinde sabit tutulmu; bor verme faiz oran yzde 12,5ten yzde 11,5e, drld. Merkez Bankas tarafndan dzenlenen TL Simge Yarmasnn sonular akland. TLnin yeni simgesi, Babakan Recep Tayyip Erdoan, Babakan Yardmcs Ali Babacan ve Merkez Bankas Bakan Erdem Ba tarafndan tantld. MerkezBankasndanyaplanaklamada,altnrezervlerinin glendirilmesi ve bankaclk sisteminin maliyet ve likidite kanallarnn olumlu etkilenmesi amacyla, Trk Liras ykmllkler iin tesis edilmesi gereken zorunlu karlklarn altn olarak tesis edilebilecek ksm yzde 10dan yzde 20ye ykseltildi. Kymetli maden hari yabanc para ykmllkler iin tesis edilmesi gereken zorunlu karlklarn altn olarak tesis edilebilecek ksm ise yzde 10dan sfra indirildi. Ekonominin 2011in son eyreinde yzde 5,2, yln tamamnda ise yzde 8,5 byd TK tarafndan akland. T.C. Ekonomi Bakanl tarafndan hazrlanan Yeni Tevik Sistemi Babakan Erdoan tarafndan akland. Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Standard and Poors (S&P) tarafndan Trkiyenin kredi notu grnm BB positiften duraana drld. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu toplantsnda, finansal istikrar desteklemek amacyla, TL ykmllkler iin tutulmas gereken zorunlu karlklarn dviz cinsinden tesis imknna dair getirilen esnekliin snrl lde artrlmasna karar vererek, st snr yzde 40tan yzde 45e ykseltildi. Trkiyenin kredi notu uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Moodys tarafndan bir kademe artrlarak Ba2den Ba1e ykseltildi. Para Politikas Kurulu tarafndan politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75, Merkez Bankas borlanma faiz oran yzde 5, bor verme faiz oran yzde 11,5, ak piyasa islemleri erevesinde piyasa yapcs bankalara repo ilemleri yoluyla tannan borlanma imkan faiz oran yzde 11 olarak kararlatrld Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan , Trkiye ekonomisinin bu yln birinci eyreinde yzde 3,2 byd akland. Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan, Trkiye ekonomisinin bu yln ikinci eyreinde yzde 2,9 byd akland. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu tarafndan, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75 dzeyinde sabit tutulmutur. Merkez Bankas borlanma faiz oran yzde 5 dzeyinde sabit tutulmu; bor verme faiz oran yzde 11,5ten yzde 10a, ak piyasa ilemleri erevesinde piyasa yapcs bankalara repo ilemleri yoluyla tannan borlanma imkan faiz oran yzde 11den yzde 9,5e drld. 2013 2015 Orta Vadeli Program (OVP) akland. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu tarafndan, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75 dzeyinde sabit tutulmutur. Merkez Bankas borlanma faiz oran yzde 5 dzeyinde sabit tutulmu; bor verme faiz oran yzde 10dan yzde 9,5e, ak piyasa ilemleri erevesinde piyasa yapcs bankalara repo ilemleri yoluyla tannan borlanma imkan faiz oran yzde 9,5ten yzde 9a drld. Trkiyenin uzun dnem yabanc para cinsinden kredi notu 1994 ylndan bu yana, ilk defa Fitch derecelendirme kuruluu tarafndan BB denBBB-ye ykseltildi, ve grnm duraan olarak belirlendi. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu tarafndan, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75 dzeyinde sabit tutulmutur. Merkez Bankas borlanma faiz oran yzde 5 dzeyinde sabit tutulmu; bor verme faiz oran yzde 9,5ten yzde 9a, ak piyasa ilemleri erevesinde piyasa yapcs bankalara repo ilemleri yoluyla tannan borlanma imkan faiz oran yzde 9dan yzde 8,5e drld. Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan Trkiye ekonomisinin bu yln nc eyreinde yzde 1,6 bydn akland. Merkez Bankas Para Politikas Kurulu tarafndan, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oran yzde 5,75ten yzde 5,50ye drlmtr.

21 ubat 2012

1 Mart 2012

27 Mart 2012

2 Nisan 2012 5 Nisan 2012 1 Mays 2012 29 Mays 2012

20 Haziran 2012 21 Haziran 2012

2 Temmuz 2012 10 Eyll 2012 18 Eyll 2012

9 Ekim 2012 18 Ekim 2012

5 Kasm 2012

20 Kasm 2012

10 Aralk 2012 18 Aralk 2012

13

S E TA A N A L I Z

6.

SONU VE NERLER

2012 yl cari ak ve ekonomik byme verileri, ekonomide i ve d talep arasndaki dengelenmenin devam ettiini gstermektedir. lke ekonomisi, 2012 ylnda ihracat miktarndaki art ile birlikte 2009 ylnn son eyreinden itibaren devam eden pozitif ynl bymesine devam etmitir. Bata Euro Blgesinde olmak zere kresel ekonomik krizin etkilerinin ciddi ekilde hissedildii birok lkede ekonomik klme gerekleirken, Trkiyenin bymesini srdrmesi, Trkiyenin dier lkelerden ayrtnn nemli bir gstergesi olmutur. 2012 ylnda uygulanan politikalar ile ihracat miktarnda hatr saylr bir art yaanmtr. Bu dnemde ihracat ekonomik bymenin lokomotifi olmutur. Bu nedenle, ihracatta devam eden art trendinin srdrlmesi iin, TLnin ar deerlenmemesi gerekir. nmzdeki dnemlerde ihracatn yan sra i talebinde ekonomik bymeye katk yapmas iin, Merkez Bankasnn politika faizinde indirime gidecei beklentisi artmtr. Politika faiz oranndaki indirim kredi faizlerinin nemli oranda dmesine yol aacak; bunun da i talebi canlandraca ngrlmektedir. Bu da 2013 yl ekonomik bymesinin 2012 ylna oranla daha yksek gereklemesine katk salayacaktr. nmzdeki dnmelerde cari ak ve ekonomik byme arasnda tercih noktasna gelmemek iin, ekonomide uygulanacak uzun vadeli yapsal nlemler ile cari a artrmadan ekonomik bymenin salanmas gerekmektedir. Bu kapsamda, 2013 ylnda cari aa nlem olarak hazrlanan Yeni Tevik Sisteminin olumlu etkisinin daha fazla hissedilecei bir dnem olaca ngrlmektedir. Ayrca, Fitch derecelendirme kuruluunun kredi not artrm sonras yatrm yaplabilir seviyeye kan ekonomide, hem cari an finansmannn daha kaliteli olmas hem de lkeye gelecek olan yabanc yatrm miktarnda nemli art olmas beklenmektedir. Trkiyenin 2023 ylna ynelik belirledii hedeflerden dnyann ilk on ekonomisi arasnda yer almas iin nmzdeki dnemlerde daha yksek oranlarda bymeye ihtiyac vardr. Yksek ve istikrarl byme ortamnn salanmas iin ekonomide i tasarruflarn ve rekabet gcnn arttrlmas gerekmektedir. Dier yandan, Merkez Bankas Para Politikas Kurulu tarafndan da ska ifade edildii gibi orta vadede mali disiplini kalc hale getirecek ve tasarruf an azaltacak olan yapsal reformlarn srdrlmesi, lke kredi riskindeki greli iyilemeye katkda bulunarak finansal istikrar destekleyecektir. Bu ynde atlacak admlar para politikasnn hareket alann geniletecek ve uzun vadeli kamu borlanma faizlerinin dk dzeylerde kalc olmasn salayarak toplumsal refah destekleyecektir.

14

2012 ylnda AB lkelerinde devam eden bor krizi ve kresel ekonomide yaanan daralma ekonomik bymeye dair karamsar senaryolara neden olmu, gelimi ve gelimekte olan lkelerin ekonomik byme tahminleri aa ynl revize edilmitir. Trkiye ekonomisinin ise, ithalata olan yksek bamll ve dk katma deerli retim neticesinde 2011deki ekonomik bymenin cari a hzla artrmasna neden olmas 2012 ylnda Trkiyeyi, ekonomik byme ve cari ak arasnda tercih noktasna getirmitir. Bu yzden, Trkiye ekonomisinde 2012 2014 Orta Vadeli Programda (OVP) yzde 4 olan 2012 yl ekonomik byme hedefi, 2013 2015 OVPde yzde 3,2ye drlmtr. 2012 yl ilk dokuz aylk dneminde, Trkiye ekonomisinde yzde 2,6 orannda ekonomik byme gereklemitir. Kresel ekonomideki karamsar tabloya ramen gerekletirilen pozitif ekonomik bymede ihracatn pay byk olmutur. 2011 ylndaki Avrupa Birlii blgesindeki bor krizine ramen, Trkiyenin pazar payn bytmesi ve corafi eitlilii salamas ihracata pozitif bir ivme kazandrmtr. D ticaret hacmindeki bu art 2012 ylnda da devam etmi ve net ihracat arlkl bir ekonomik byme gereklemitir. nmzdeki dnemlerde ihracatn yan sra i talebin de ekonomik bymeye katk yapmas iin, Merkez Bankasnn olas faiz indirimi, kredi faizlerinin nemli oranda dmesine ve dolaysyla ekonomik aktivitedeki canlln artmasna katkda bulunacaktr. Uygulanan para politikalar kapsamnda zellikle d denge, kredi genilemesi ve sermaye akmlarndan kaynaklanan krlganlklara kar ekonominin dayanklln artracak uygulamalar benimsenmitir. Dolaysyla bir yandan cari an drlmesi ve ekonomik bymenin yavalatlmas (yumuak ini) salanmas, dier yandan d finansmann kompozisyonunun daha salkl bir hale getirilmesi hedeflenmitir. 2012 ylnda yksek cari ak sorununa ynelik alnan nlemlerin bir sonucu olarak, enerji d cari an sfra yaklamas ksa vadede azalan makro-finansal riskler, srdrlebilir ekonomik bymeye geri dn, kamu bor yknn azalmas, enflasyondaki azal ve krizlere kar direncin artmas neticesinde, Trkiye ekonomisinin kredi notu byk uluslararas kredi derecelendirme kuruluundan biri olan Fitch derecelendirme kuruluu tarafndan 18 yl sonra ilk kez yatrm yaplabilir seviyeye (BBB-) karlmtr.

ERDAL TANAS KARAGL, retim yesi, Yldrm Beyazt niversitesi LK STKLAL MIHIOKUR, Aratrma Asistan, SETA Ekonomi ve Toplum Aratrmalar AHMET SEMH BNGL, Aratrma Asistan, SETA Ekonomi ve Toplum Aratrmalar

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org