PLK TYLL LM METOT ve CHAZLARININ NCELENMES Sennur ALAY Yksek Lisans Tezi TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI ISPARTA,

2004

T.C SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

PLK TYLL LM METOT ve CHAZLARININ NCELENMES

Sennur ALAY

Do. Dr. Fatma GKTEPE

YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

ISPARTA, 2004

Fen Bilimleri Enstits Mdrlne, Bu alma jrimiz tarafndan TEKSTL MHENDSL ANABLM DALInda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir. Bakan : Do. Dr. zer GKTEPE ye ye : Do. Dr. Fatma GKTEPE (Danman) : Yrd. Do. Dr. N. Gnl ENGZ

ONAY Bu tez .../.../2004 tarihinde Enstit Ynetim Kurulunca belirlenen yukardaki jri yeleri tarafndan kabul edilmitir. .../.../2004

Prof. Dr. Remzi KARAGZEL Enstit Mdr

NDEKLER Sayfa NDEKLER.. i ZET. iv ABSTRACT v TEEKKR.. vi EKLLER DZN... vii ZELGELER DZN.. x 1. GR. 1 1.1. plik Tyllnn Tanm. 2 1.2. plik Tylln Etkileyen Parametreler. 6 1.2.1. Elyaf zelliklerinin plik Tyllne Etkisi..... 6 1.2.2. plik zelliklerinin plik Tyllne Etkisi.. 7 1.2.2.1. plik Numaras.. 7 1.2.2.2. plik Bkm 9 1.2.3. plik retim Aamalarnn Etkisi. 9 1.2.3.1. Harman-Halla Prosesinin Etkisi.. 9 1.2.3.2. Taraklama Prosesinin Etkisi. 10 1.2.3.3. Cer Prosesinin Etkisi. 10 1.2.3.4. Tarama Prosesinin Etkisi.. 11 1.2.3.5. Fitil Makinesinin Etkisi 11 1.2.3.6. Ring plik Makinesi.. 12 1.2.3.7. OE-Rotor plik Makinesi.. 21 1.2.4. plik retimini Takip Eden lemlerin Etkisi.. 23 1.2.4.1. Bobinlemenin Etkisi. 23 1.2.4.2. Hallamann Etkisi... 23 1.2.4.3. Yakma (Gazeleme) leminin Etkisi. 23 1.3. plik Tyllnn llmesi 24 1.3.1. Optik Metotlar. 24 1.3.2. Fotografik Metotlar.............. 26 1.3.3. Tartm Metodu. 26

ii

Sayfa 1.3.4. Elektrik letkenliine Dayal Metotlar. 26 1.3.5. plik Grntsnn ncelenmesine Dayal Metotlar... 27 1.3.6. Fotoelektrik Metot... 28 2. KAYNAK BLGS... 30 2.1. Hammadde zelliklerinin plik Tyllne Etkisi...... 30 2.2. plik Numaras ve Bkmnn plik Tyllne Etkisi.. 32 2.3. Bobinlemenin plik Tyllne Etkisi. 33 2.4. Farkl Test Cihazlarndan Alnan Tyllk Sonularnn Karlatrlmas... 34 2.5. Farkl plik Tyllk Test Cihazlarnda Test Hznn plik Tyllne Etkisi.. 36 2.6. Farkl plik Eirme Sistemlerinin Tylle Etkisinin ncelenmesi.. 39 2.6.1. Ring plik Eirme Sistemi... 39 2.6.2. OE-Rotor plik Eirme Sistemi... 42 2.6.3. Hava Jetli (Air Jet) plik Eirme Sistemi 44 2.6.4. Sirospun plik Eirme Sistemi. 45 3. MATERYAL VE METOD 47 3.1. Materyal.. 47 3.2. Metod.. 48 3.2.1. Kullanlan Test Cihazlar. 49 3.2.1.1. Uster Tester 3 ve 4 plik Tyllk Test Modl.. 49 3.2.1.2. Premier Pt 7000 plik Tyllk Test Modl... 54 3.2.1.3. Zweigle G 566 plik Tyllk Test Cihaz... 56 4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA. 60 4.1. Farkl plik Tyllk Test Cihazlarndan Alnan Tyllk ndeksi Sonular 60 4.1.1. Penye Triko pliklere (A Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi.. 60 4.1.2. Penye Dokuma pliklere (B Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi 62 4.1.3. OE-Rotor pliklere (C ve D Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi 65 4.2. Tyllk ndeksi ve S3 Deerlerinin Karlatrlmas................................... 67

iii

Sayfa 4.2.1. Penye Triko pliklere Ait Test Sonular ve Analizi... 67 4.2.2. Penye Dokuma pliklere Ait Test Sonular ve Analizi.. 68 4.2.3. OE-Rotor pliklere Ait Test Sonular ve Analizi... 70 4.3. UT4 ve Zweigle Test Cihazlarndan Alnan Sonular Arasndaki Korelasyonun Belirlenmesi... 71 4.3.1. S3 (Zweigle) ve H (UT4) Deerleri Arasndaki Korelasyon... 71 4.3.2. Zweigle H ve UT H Deerleri Arasndaki Korelasyon... 74 4.3.3. Zweigle Kb ve UT4 H Deerleri Arasndaki Korelasyon 77 4.3.4. UT4 H ve Zweigle Kb Deerlerinin Karlatrlmas ve UT4-Zweigle G 566 Tyllk Deerleri zerinde Tartma .. 81 5. SONU ve DAHA SONRAK ALIMALAR N NERLER......... 85 6. KAYNAKLAR.. 92 ZGEM... 97 EKLER.. 98

iv

ZET plik tyllnn nemi ilk olarak 1950li yllarda fark edilmi ve o tarihten itibaren tyll lmek ve etki eden parametreleri belirleyebilmek iin pek ok aratrma yaplmtr. Gnmzde, her alanda olduu gibi ilerleyen teknolojinin sonucu olarak iplikilikte de makine hzlarnn artmas ve yksek verimlilik deerlerine ulalmas sonucunda iplik tyllnn mteakip ilemlerde meydana getirdii retim hatalar daha da bariz ekilde fark edilmeye balanmtr. Bunun sonucu olarak da nemli bir iplik kalite parametresi olan iplik tyll, llmesi ve kontrol edilmesi gereken nemli bir problem haline gelmitir. Bu sebepledir ki iplik tyllnn llmesi iin ok sayda yntem ve cihaz gelitirilmitir. Bu almada, penye ve OE-rotor iplikleri, gnmzde iplik tylln lmede yaygn olarak kullanlmakta olan Uster Tester 3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000 ve Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazlarnda test edilmi ve elde edilen sonular incelenerek sz konusu cihazlardan alnan tyllk deerlerinin karlatrlmas amalanmtr. Cihazlardan alnan tyllk indeksi deerlerinin iplik numara deiimine gre gsterdikleri eilimlerin tespit edildii ilk blmde, penye triko ve OE-rotor iplikleri iin benzer trendler elde edilmi ve iplik inceldike tylln azald grlmtr. Buna karn, penye dokuma ipliklerinde iplik incelirken Uster ve Premier cihazlarndan alnan tyllk deerlerinin azalmasna ramen Zweigle indeksinin tam tersi bir eilim gsterdii belirlenmitir. Ayn sonu Zweigle S3 deeri iin de elde edilmitir. Uster Tester 3, 4 ve Pt 7000 sonularnn istatistiksel olarak farkl olup olmadnn aratrld blmde, penye triko iplikleri iin Pt 7000 sonularnn dier iki cihaz sonularndan farkl olduu, penye dokuma iplikleri iin sadece ince ipliklerde Pt 7000 ile Uster Tester 3 sonular arasnda nemli fark olduu, OE-rotor iplikleri iin de yine sadece ince ipliklerde Uster Tester 4 sonularnn dier iki cihaz sonularndan farkl olduu tespit edilmitir. Uster Tester 4 ile Zweigle cihazlarndan alnan sonular arasndaki korelasyonun aratrld blmde ise iki cihaz sonular arasndaki korelasyonun penye iplikleri iin ok dk, buna karn OE-rotor iplikleri iin olduka yksek olduu belirlenmitir. Zweigle tyllk sonular kullanlarak hesaplanan 1 cm iplikteki toplam ty uzunluu deeri ile Uster Tester 4 tyllk indeksi karlatrldnda, Uster indeksinin ok yksek olduu tespit edilmi ve bu sonucun cihaz lm prensiplerindeki farkllklardan kaynakland belirtilmitir. ANAHTAR KELMELER : plik tyll, Zweigle G 566, Uster Tester3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000

ABSTRACT The importance of yarn hairiness was realised in 1950s and many studies have been done to measure the yarn hairiness and determine the parameters which have effects on hairiness since then. Nowadays, speed of the machines have increased and high productivity is obtained because of many developments in textile technology. As a result, yarn hairiness became an important problem which needs measuring and controling. Therefore, many different methods and instruments are developed to test yarn hairiness. In this study, combed ring and OE-rotor yarns were tested on Uster Tester 3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000 ve Zweigle G 566 hairiness testers which are commonly used in the spinning mills. Then, the test results obtained from these testers were examined closely. Test results obtained from different hairiness testers are compared. For this purpose firstly it was determined that how S3 values of Zweigle and hairiness index values change with the change of yarn linear density. The difference among hairiness index values of Uster Tester 3, Uster Tester 4 and Premier Pt 7000 which have the same measuring principle were also investigated. Secondly, correlation coefficient between the Uster Tester 4 index and Zweigle index and between the Uster Tester 4 index and S3 values was calculated. In this study it was also calculated a value which is similar to Uster index by using Zweigle hairiness results and then these two values were compared. For the combed ring knitting and OE-rotor yarns, it was found that when the linear density increases, all testers index values decrease. On the other hand, for the combed ring weaving yarns, while other testers index values decrease Zweigle S3 and index values increase. When Uster and Premier hairiness index is compared, it is shown that; for the combed ring knitting yarns, hairiness index of Premier is statistically different from the index values of Uster Tester 3 and 4; for the combed ring weaving yarns Premier index is different from Uster Tester 3 index for only finer counts; for the OE-rotor yarns, Uster Tester 4 hairiness index is different from other two indexes for only finer counts. When the correlation is calculated between the hairiness results of Uster Tester 4 and Zweigle testers, it is found that correlation coefficient is low for combed ring yarns while it is high for OE-rotor yarns. Finally, total hair length in 1 cm length of yarn wascalculated with using Zweigle hairiness results. Then this value was compared with Uster Tester 4 hairiness index value and it was determined that Uster hairiness index value was higher than Zweigles calculated value. KEYWORDS : Yarn hairiness, Zweigle G 566, Uster Tester3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000

vi

TEEKKR Farkl iplik tyllk test cihazlarndan alnan tyllk sonularnn karlatrld bu almann testler blmnde zel iletme imkanlarndan yararlanlmtr. Buna bal olarak farkl cihazlarn ayn iletmede bulunmamas sebebiyle testlerin tek bir iletmede yaplmas mmkn olmamtr.

Bu almada gerek ynlendirme, gerekse karlatm problemlerin zm konusunda desteklerini esirgemeyen danman hocam Sayn Do. Dr. Fatma GKTEPEye ve test sonularnn tartlmas esnasnda grleriyle almama destek veren hocam Sayn Do Dr. zer GKTEPEye teekkrlerimi sunarm. Hayatmn her annda olduu gibi bu almada da maddi ve manevi her konuda desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve ayrca almam esnasnda zor anlarmda yanmda olan ve fikirleri ile destek veren arkadalarm Ar. Gr. Demet YILMAZ, Ar.Gr. Rt ERTEKN, Filiz ARABALI, Ar. Gr. Funda CENGZ, Ar.Gr. ule OUZOLU ve Tulga GKSUNa, ve numune temini ve testlerin yaplmas konusunda yardmlatm arkadalarm Evren KATI ve Songl DEMRBAa, ayrca blm teknisyenimiz Kadir Uur KUTLAYa teekkr ederim. almamn deneysel blmnde numune temini konusunda ve testlerin fabrikalarnda yaplmas konusunda destek veren Isparta Mensucat Sanayi ve Ticaret A.. Teknik Mdr Vipan Bathia ve teknik elemanlarna, raklar Tekstil yneticilerinden Hayri raklar ve laboratuvar alanlarna, Yumak Tekstil San. Tic. Fabrika Mdr nder Bodur ve Kalite Kontrol Laboratuvar elemanlarna, Koza Tekstil Kalite kontrol efi Gkben Gkbulut Korkmaz ve laboratuvar alanlarna, Coats Trkiye plik Sanayi A.. Eirme ve Bkm Mdr M. Blent Deirmenciolu ve Kalite Kontrol Laboratuvar alanlarna teekkr ederim.

vii

EKLLER DZN Sayfa ekil 1.1. ekil 1.2. ekil 1.3. ekil 1.4 ekil 1.5. ekil 1.6. ekil 1.7. ekil 1.8. ekil 1.9. Ring ve kompakt ring iplik yapsndaki tylerin grnts.................... 4 plik tylln oluturan lif ekillerinin ematik gsterimi................ 4 Tyllk ve iplik numaras arasndaki iliki(Zellweger Uster, 2001)....................................................................................................... 8 Tyllk varyasyonu ve iplik numaras arasndaki iliki (Zellweger Uster, 2001)............................................................................................. 8 plik bkmnn tylle etkisi (Zellweger Uster, 2001).................... 9 Silindir kaplama materyali sertliinin iplik tyllne etkisi (plik; %100 Pamuk, Ne 30) (Zellweger Uster, 2001)............................ 13 Silindir kaplama materyali sertliinin iplik tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 Pamuk, Ne 30) (Zellweger Uster, 2001). 14 hznn iplik tyllne etkisi ( plik; %100 pamuk, penye, Ne 37) (Zellweger Uster, 2001).......................................................................... 15 hznn iplik tyllk varyasyonuna etkisi ( plik; %100 pamuk, penye, Ne 37) (Zellweger Uster, 2001)................................................... 16 ekil 1.10. Kopa alma sresinin tylle etkisi (plik;%100 pamuk, karde, Ne30) (Zellweger Uster, 2001)............................................................... 18 ekil 1.11. Kopa alma sresinin tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 pamuk, karde, Ne30) (Zellweger Uster, 2001)............................. 19 ekil 1.12. Bilezik ray hareketinin tylle etkisi (plik; %100 Pamuk, Penye, Ne 37, A= bobin zemini, B= bobin st yzeyi) (Zellweger Uster, 2001) 20 ekil 1.13. Bilezik ray hareketinin tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 Pamuk, Penye, Ne 37, A= bobin zemini, B= bobin st yzeyi) (Zellweger Uster, 2001).......................................................................... 21 ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. Uster iplik dzgnszlk ve tyllk test cihaz................................ 50 Uster iplik tyllk lm prensibi (Zellweger Uster, 2001 )................ 51 Usterde tyllk indeksinin ematik olarak hesaplan........................ 51

viii

Sayfa ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 3.6. ekil 3.7. ekil 3.8. ekil 3.9. Normal test uzunluunda tyllk diyagram (plik : % 100 karde pamuk iplii, Ne 40, Nm 67, 15 tex)...................................................... 53 Tyllk varyasyonu (Standart sapma S H )............................................ 53 Tyllk spektrogram (plik: %100 karde pamuk iplii, Ne 7, Nm 12). 54 Tyllk varyans uzunluk erisi (plik : % 100 karde pamuk iplii, Ne 28, Nm 4)... 54 Premier Pt 7000 iplik dzgnszlk ve tyllk test cihaz................... 55 Premier Pt 7000 iplik tyllk test cihaz tyllk lm prensibi (Premier).. 55 ekil 3.10. Zweigle G 566 iplik tyllk test cihaz. 56 ekil 3.11. Zweigle iplik tyll lm prensibi.. 57 ekil 3.12. Tyll llen bir iplik kesitinin ematik grnts 57 ekil 3.13. Zweigle tyllk indeksi deerinin hesaplanmasnn grafiksel Aklamas (Mangold ve Topf, 1985). 59 ekil 4.1. ekil 4.2. ekil 4.3. ekil 4.4. ekil 4.5. ekil 4.6. ekil 4.7. ekil 4.8. ekil 4.9. Penye triko ipliklerine ait tyllk indeksi deerleri.. 61 Penye dokuma ipliklere ait tyllk indeksi deerleri 63 OE-Rotor dokuma ipliklerine ait tyllk indeksi deerleri...... 65 Penye triko ipliklere ait tyllk sonular. 68 Penye dokuma ipliklere ait tyllk sonular 69 OE-rotor dokuma ipliklere ait tyllk sonular....... 70 Penye triko iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,582). 72 Penye dokuma iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r=0.118).. 73 OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,93)................... 74 ekil 4.10. Penye triko iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,630). 75 ekil 4.11. Penye dokuma iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,132). 76

ix

Sayfa ekil 4.12. OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,928)............................... 77 ekil 4.13. Penye triko iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,292).. 79 ekil 4.14. Penye dokuma iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,137). 80 ekil 4.15. OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,908)....................................... ekil 4.16. Az sayda uzun tye sahip bir iplik (A) ile fazla sayda ksa tye sahip bir ipliin (B) kabaca grn... 83 81

ZELGELER DZN Sayfa izelge 1.1. izelge 3.1. izelge 4.1. izelge 4.2. izelge 4.3. izelge 4.4. izelge 4.5. Objektif ve subjektif lm arasndaki ilikiye ait korelasyon katsaylar Penye Triko iplikler iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular .......................... 62 Penye Dokuma iplikler iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular ... OE-Rotor iplikleri iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular ............ Ne 18 numara OE-rotor triko iplii iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular............................................................ 67 Ortalama UT4 H ve Kb deerleri. 82 66 64 3 Testlerde kullanlan iplik zellikleri 48

1.GR lkemizde tekstil sektr en nemli sanayi dallarndan birisidir. 2002 yl tekstil ihracat istatistiklerine gre, toplam tekstil ve konfeksiyon ihracatmz 1.270.000 ton civarnda olup, bu deer yaklak olarak 12 milyar US $a karlk gelmektedir. Bu verilere gre tekstil ihracatmz, Trkiye toplam ihracatnda yaklak %35lik paya sahiptir (D Ticaret Mstearl, 2003). Tekstil Sanayisi iinde ksa tapel iplik retimi nemli yer tutmaktadr. 2001/2002 sezonunda 880 bin ton olan pamuk retimimizin yetersiz kalp yaklak 387 bin ton pamuun ithalat yolu ile lkemize girii bu nemi ortaya koymaktadr (zdoru, 2003). Tekstil teknolojisinde yaanan gelimeler ksa tapel iplikilikte retim miktarnn artmasna yol amtr. Ancak retimin sadece miktar olarak art ile rnlerin pazar paynn artmayaca kesindir. retimin, insanlarn tekstil rnlerindeki beklentilerinde oluan farkllklar karlayabilecek zellik ve kalitede olmas gerekmektedir. Son yllarda iplik tyll incelik, kopma mukavemeti, dzgnszlk gibi iplik kalitesini belirlemede dikkate alnan parametrelerden birisi olarak kabul edilmektedir. plik tyll, birim uzunluk veya alan bana iplik yzeyinden kan lif says olarak tanmlanmaktadr. Tyllk, iplik retim prosesinde yer alan makinelerin tasarmnda kullanlan bir parametre olup rotor, tarak mekanizmalar, klavuzlar, kopalar ve makine konstrksiyonu kapsamndaki hava emi sistemleri gibi iplik retim donanmlarnn uygun ekilde alp almadn ortaya koyan bir gsterge olarak da kullanlmaktadr. Tyllkten ayrca, kumalarda renk tonu deiimlerinin sebeplerinin belirlenmesinde de faydalanlmaktadr.

plik tyll, yksek deerlere ulatnda dahi, her zaman bir kalite eksiklii deildir. Genellikle i amar, rme d giyim ve spor giyim gibi baz kullanm alanlarnda yksek tyllk istenilen bir zelliktir. Yukarda bahsedilen zel durumlar hari iplik tyll istenmeyen bir zelliktir. Tyllk derecesi yksek olan iplikler daha sonra gelen ilem basamaklarnda ve son kullanm alanlarnda sorunlara yol amaktadr. Tylln kabul edilebilir kalite snrlarnn zerinde olmas, iplik retimi srasnda uuntu oluumuna, zg ekme ve dokuma ilemleri srasnda yan yana gelen lif ularnn dmlenmeleri sonucunda kopulara sebep olmaktadr. Ayrca retilen kumalarda boncuklamaya (pilling) katkda bulunmakta, terbiye, boyama ve bitim ilemleri sonrasnda eitli grnm bozukluklarna yol amaktadr. Bunlardan baka atk ipliklerinin tyllk zelliklerindeki farkllk, kumata bant oluumu eklinde hatalara yol aabilmektedir. Tyll gidermek veya azaltmak iin iplik veya kuma yzeyinde yakma gibi ilemler uygulanabilmektedir. Ancak bu tr ilemler hibir zaman kesin zm getirmemekte ve ayrca retim maliyetini nemli lde artrmaktadr. Bu nedenle iplik tyllnn kabul edilebilir snrlar ap amadnn henz retim aamasnda tespit edilmesi, nleme veya azaltmaya ynelik tedbirlerin derhal alnmas bakmndan nemlidir. Fakat iplik tylln tek bir parametre ile temsil etmek mmkn olmad iin kontrol edilmesi ok zordur. pliklerde tylenmenin nedenleri ve azaltlmas olanaklar zerinde yllardan beri ok eitli aratrmalar yaplmaktadr. zellikle 1950li yllarn balangcnda tyllk lm metotlarnn ve cihazlarnn gelitirilmeye balamas ile bu konudaki aratrmalar younlamtr. 1.1. plik Tyllnn Tanm Tylln kantitatif parametre olarak dnlmesi ilk kez 1952-1953 yllarnda sz konusu olmutur. nk tyllk lme metotlar ve cihazlar o tarihten itibaren nem kazanmtr.

Tyll, birim uzunluk ya da alan bana iplik yzeyinden dar doru kan lif says veya iplik yzeyine dik olarak llen lif uzunluu olarak tanmlamak mmkndr (Mangold ve Topf, 1985). Tylln llebilmesi ve kontrol altnda tutulabilmesi nemlidir. Ancak tylerin says ve uzunluu birbirinden bamsz olarak deitii iin tyll tek bir parametre ile temsil etmek mmkn deildir. Genellikle literatrde tyll tanmlayan parametre olarak, birim uzunluktaki ty says (N) veya ty uzunluu (L) veya her ikisinin arpmndan oluan bir parametre (NL) kullanlmtr. Bu parametrelerden hangisinin en iyi ekilde tyll tanmlayabilecei hususunda yaplan bir almada, kullanlan parametre ile subjektif olarak elde edilen kuma grnts arasndaki ilikiye baklm ve izelge 1.1deki sonular bulunmutur (Barella, 1983). izelge 1.1. Objektif ve subjektif lm arasndaki ilikiye ait korelasyon katsaylar Objektif parametre N L NL Ynl iplik 0,828 0,030 0,828

izelge 1.1.deki sonulara gre iplik tylln gerekte en iyi N veya NL parametreleri tanmlamakta, tek bana L parametresi ise yeterli olmamaktadr. Teorik olarak bir iplik daha az sayda tylere sahip olabilir veya ok sayda ksa tylere sahip olabilir veya ikisi arasnda bir kombinasyona sahip olabilir. ekil 1.1. (a)da daha uzun tylere sahip bir ring iplii, ekil 1.1. (b)de daha ksa tylere sahip bir kompakt ring iplii gsterilmektedir.

(a)

(b)

ekil 1.1. Ring ve kompakt ring iplik yapsndaki tylerin grnts Barella ilk kez 1957 ylnda iplik yzeyini optik olarak inceleyerek, iplik yzeyinden kan ve tyll oluturan lifleri grupta snflandrmtr (ekil 1.2). Bunlar; knt lif ular (a) plik dnda ilmekleen lifler (halkacklar) (b) Geliigzel liflerdir (c).

ekil 1.2. plik tylln oluturan lif ekillerinin ematik gsterimi

Tylln byk bir ksm genellikle knt lif ular tarafndan meydana getirilmektedir. knt lif ularnn says deimemekle birlikte, kan liflerin uzunluklar arttnda tylln artt kabul edilmektedir (Can, 1998). plik eirme esnasnda eirme geninin kenarnda iyi kontrol edilemeyen lifler, knt lif ularn oluturmaktadr. Ayrca ksa lifler, lif uzunluu boyuncaki gerilimleri yetersiz olduu iin iplik yapsna katlamayarak knt ular oluturmaktadr. lmekleen tyler, esas olarak zayf bir ekilde oryante olmu liflerden, zellikle de U eklindeki lifler veya lif kancalar tarafndan oluturulmaktadr. Geliigzel lifler ise, her iki ularndan iplik yapsna tutunamayan lifler tarafndan oluturulmaktadr. Gelii gzel tylerin oluumunda lif uzunluu, liflerin kesitteki pozisyonu ve durumu nemli rol oynamaktadr. Eer bir lifin serbest ucu bkm noktasn karrsa, o lif ya iplik etrafna sarlarak ya da iplikten ayrlarak geliigzel ty oluturmaktadr. Bunun yannda baz uuntu liflerin dnen iplik etrafna sarlmasndan dolay da geliigzel lif oluabilmektedir (Wang, 1999). Pillayn almalarnda elde ettii sonulara gre knt lif ularnn says, yaklak olarak iplik kesitindeki lif saysna eittir. Bu durum tm liflerin sadece bir ucunun ya da liflerin yarsnn her iki ucunun dar kt eklinde bir varsaymla aklanmtr (Pillay, 1964). Tylln genellikle halkacklar ve knt lifler ile geliigzel liflerin tmn kapsayan ulardan kaynakland dnlrse, ular pamuk ipliklerinde toplam tylln 2/3lk ksmn meydana getirmektedir. Bu oran Jackowskinin rayon lifleri iin bulduu deere yakndr. Barella kamgarn ipliklerde tylln 1/4nn, traygarn ipliklerde tylln 1/2sinin ular tarafndan meydana getirildiini bulmutur. Ancak bu deerler olduka deikendir ve genel bir karakteristik olarak kabul edilmemelidir (Barella, 1957; Jackowski, 1962).

1.2. plik Tylln Etkileyen Parametreler Gnmze kadar yaplm olan almalarda, iplik tyllne sebep olan parametreler ve zm yollar ortaya konulmutur. Genel olarak tylln aada sralanan parametrelerden etkilendii kabul edilmektedir: Liflerin fiziksel zellikleri, plik zellikleri, Eirme prosesindeki parametreler, Eirmeyi takip eden ilemler

1.2.1. Elyaf zelliklerinin plik Tyllne Etkisi Kullanlan elyaf zelliklerinin iplik tyll zerine etkisi bir ok aratrmac tarafndan incelenmitir. Gnmze kadar yaplan aratrmalarn sonucunda genel olarak iplik tyllnde etkili olan elyaf zelliklerinin; uzunluk, incelik, kopma mukavemeti, olgunluk, bklmeye ve katlanmaya kar diren, kopma uzamas ve liflerin enine kesit ekilleri olduu tespit edilmitir.

plik tylln en fazla etkileyen elyaf zellii lif uzunluu ve uzunluk niformitesidir. Lif uzunluu arttka tyllk azalmaktadr. Uzun lifler ipliin merkezinde kalma eilimi gsterirken, ksa lifler ipliin d tarafna kma eilimi gstermektedirler. Ar tylln nlenmesi iin, uzun liflerle allmas ve lif uzunluk varyasyonunun minimum seviyede tutulmas gerekmektedir (rtlek, 2001). Lif uzunluundan sonra iplik tylln en fazla etkileyen elyaf zellii mikroner indeksidir. Lif inceldike ty oluturma eilimi azalmaktadr. nce yapl lifler, uzun yapl lifler gibi oluan ipliin merkezinde kalma eilimi gstermektedirler. Ayrca, lif inceldike lifin bklmeye kar gsterdii diren azalmakta buna bal olarak da lifin iplik yzeyine kma eilimi azalmakta, sonu olarak da tyllk azalmaktadr. plik tylln etkileyen elyaf zellikleri arasnda yer alan kopma uzamas deerleri ile iplik tyll arasnda negatif ynde deiim olduu grlmtr.

Benzer bir iliki kopma mukavemeti iin de tespit edilmitir. Bu konuda yaplan bir almada lif demet mukavemeti ile tyllk indeksi arasnda negatif ynde yksek bir korelasyon olduu ifade edilmitir. Lif mukavemeti fazla olan pamuklar tylenmeye daha az meyillidirler (rtlek, 2001). Dier elyaf zelliklerinden lif kvrm (ynde) ve esneklik tyllkle ters orantl, eilme rijitlii ise doru orantldr. 1.2.2. plik zelliklerinin plik Tyllne Etkisi Tylle etki eden en nemli iplik zellikleri numara ve bkmdr. Genellikle lineer younluk arttka, yani iplik kalnlatka tyllk artmakta, bkm miktar arttka da tyllk azalmaktadr. 1.2.2.1. plik Numaras Sabit bkmde, iplik kesitinde ne kadar ok lif olursa ipliin birim uzunluundan kan lif ve ilmeklerin says da o kadar ok olmaktadr. Bu yzden, kaln bir iplik ince bir iplikten daha yksek bir tylle sahip olmaktadr. plik inceldike ayn miktardaki elyaf daha geni bir alana yaylacandan, baka bir ifadeyle ipliin birim yzeyinde daha az sayda lif bulunacandan tyllk azalmaktadr. ekil 1.3de iplik numaras ile tyllk arasndaki iliki gsterilmektedir.

ekil 1.3. Tyllk ve iplik numaras arasndaki iliki (Zellweger Uster, 2001)

plik inceldike tyllk varyasyonu da azalmaktadr. ekil 1.4de iplik numaras ile tyllk varyasyonu arasndaki iliki gsterilmektedir.

ekil 1.4. Tyllk varyasyonu ve iplik numaras arasndaki iliki (Zellweger Uster, 2001)

1.2.2.2. plik Bkm plik bkmnn tylle belirgin bir etkisi vardr. ekil 1.5.de bkm ile tyllk arasndaki iliki gsterilmektedir. Bkm miktar arttka, iplik k silindirlerinin temas noktasna daha yakn bir noktada olumakta, bylece lif kontrolnn artmasyla tyllk azalmaktadr. Ayrca, bkm ile liflerin iplik yapsna ve birbirlerine tutunma ihtimali artaca iin de tyllk azalmaktadr

ekil 1.5. plik bkmnn tylle etkisi (Zellweger Uster, 2001)

1.2.3. plik retim Aamalarnn Etkisi 1.2.3.1. Harman-Halla Prosesinin Etkisi letmeye gelen hammaddelerin ama, temizleme ve kartrma ilemlerinin gerekletirildii harman-halla prosesindeki birok parametre iplik tylln etkilemektedir. Kullanlan besleme nitelerinin, kartrclarn, kaba-ince temizleme makinelerinin alma prensibi ve hzna bal olarak iplik tyll deimektedir.

10

Uygun hz, biim ve kontrolde gerekletirilemeyen ama, temizleme ve kartrma ilemleri lif krlmalarna neden olmakta ve iplik tylln artrmaktadr.

1.2.3.2. Taraklama Prosesinin Etkisi Taraklama, elyafn tek lif halinde ald, liflerin paralel hale getirildii, nepslerin ald, yabanc maddelerin, ksa liflerin ve tozlarn mmkn olduu lde uzaklatrld prosestir. Bu ilemlerin ne lde verimli yapld retilen ipliin zellikleri ve kalitesi ile dorudan ilikilidir. Makine paralarnn dzgn olmamas veya hasarl olmas, tarak ayarlarnn doru yaplmam olmas, doru hzlarda allmamas, yaplan ilemlerin verimliliini ve zellikle de lif krlma orann, dolaysyla da iplik tylln olumsuz ynde etkileyecektir. 1.2.3.3. Cer Prosesinin Etkisi Cerler, eritteki ktlesel dzgnszln azaltld, liflerin paralelletirildii, kartrmann (harmanlama) yapld makinelerdir. Cer makinelerinde iplik tylln etkileyen faktrler ise ekim silindirlerinin ekartman ayar ve pasaj says gibi faktrlerdir.

Ekartman ayarnn allan lif uzunluuna uygun olarak seilmesi iplik tyll asndan son derece nemlidir. ekim silindirleri arasndaki mesafenin gereinden fazla ak olmas durumunda yzen elyaf miktar artmaktadr. Sonu olarak da elyaf kontrol yeterince salanamamakta, dolaysyla tyllk artmaktadr. Bu mesafenin gereinden fazla kapal olmas durumunda da lif krlmalar artaca iin iplik tyll artmaktadr.

plik tyll asndan nemli olan dier bir faktr de pasaj saysdr. Tarak makinesinden kan eridin iersindeki lifler, tarak makinelerindeki dofere aktarm ileminden dolay kancal durumdadrlar. Bu durum ortalama lif boyunu ksaltt iin tyll olumsuz ynde etkilemektedir. Cer makinelerinde silindir iftleri

11

arasnda gerekletirilen ekim ile lifin sevk ynne gre arka ksmda bulunan kancalar alr. Cerlerde birinci pasaj uygulamas arka utaki kancalar aar, ancak n utaki kancalar banttaki konumunu muhafaza eder. Bunlarn da alabilmesi iin ikinci bir cer pasaj zorunludur. Cer makineleri arasnda kovaya alnan bant 180 0 dndrlm olduundan birinci pasajda n uta kalarak almayan kancalar, ikinci pasajda arka uta kaldklar iin kolaylkla almaktadrlar. Liflerin kancal yaplarnn tam olarak almas ile cer eridi iersindeki lif uzunluklar artmakta, dolaysyla da tyllk azalmaktadr. plik tylln olumsuz ynde etkileyen lif kancalarnn tam olarak almas asndan en az iki pasaj cer ilemi uygulanmas gerekmektedir. 1.2.3.4. Tarama Prosesinin Etkisi Penye makinesinde ksa elyaf yzdesi azaltlaca, lifler daha paralel hale getirilecei, neps ve yabanc maddeler daha fazla uzaklatrlaca iin tyllk azalmaktadr. 1.2.3.5. Fitil Makinesinin Etkisi Fitil makinelerinde fitil numarasna bal olarak uygulanan ekim ve bkm, retilen ipliin tylln nemli lde etkilemektedir. Fitil bkmnn artrlmas tyll azaltmaktadr. Kaba fitillerde bkm dk tutulduunda liflerin fitil yzeyine doru ynlenmesi artmakta, dolaysyla da tyllk artmaktadr. Fitil makinelerinde uygulanan ekim miktarnn azaltlmas ile tyllk azalmaktadr. Fitil makinelerinde klips kullanm, ekim blgesinde liflerin kontroln artraca iin tyll azaltmaktadr. Fitillerin ok uzun sre uygun olmayan koullarda bekletilmesi tyll artrmaktadr (Can, 1998).

Fitil makinesinden gei srasnda liflerin temas ettikleri ksmlarn temizlii, alma hz ve makinede k silindirlerinden lifin k esnasnda meydana gelen eirme geninin bykl iplik tyll iin nemli parametrelerdir. Eirme geni ne

12

kadar byk olursa, lifin kontrol ve yapya dahil edilmesi o kadar zor olmakta, sonu olarak da tyllk artmaktadr. 1.2.3.6. Ring plik Makinesinin Etkisi plik retim aamalar iinde iplik tyllne en fazla etki eden proses ring iplik eirme prosesidir. Ring iplik eirme makinesinin ekim blgesinden sarm blgesine kadar olan blmlerindeki pek ok parametre iplik tyll zerinde nemli etkiye sahiptir. Bu parametreler aada sralanmtr. ekim sistemi ve ekim miktar ler Kopa ekli ve arl Bilezik ap ve tipi Dier parametreler

Ring iplik eirme makinelerinde, beslenen fitilin lineer younluu arttka, nceden belirlenen iplik numarasna ulaabilmek iin uygulanan ekim miktar da artrlmaktadr. ekim miktarnn artmas ise lif kontroln zorlatraca iin tyll artrmaktadr.

ekim sistemi de tyll etkilemektedir. ift apron ekim sisteminde, silindirli ekim sitemine gre elyaf kontrol daha iyi olacandan tyllk azalmaktadr. Esas ekim blgesinde kondenser kullanm tyll azaltmak asndan nemlidir. Kondenser kullanm daha iyi elyaf kontrol ve dolays ile daha dk tyllk elde edilmesini salamaktadr. ekim blgesinde uygulanacak basncn miktarnn ok fazla ya da ok az olmas durumunda tyllk artmaktadr. ekim silindiri kaplamalarnn sertlii, kirli ve/veya hasarl olmas da iplikte tylle sebep olmaktadr (Can, 1998).

13

ekil 1.6da silindir kaplamalarnn iplik tyllne etkisi grlmektedir. ekilden de grld zere kaplama sertliinin artmas, penye pamuk ipliklerinde nemli etki yapmazken karde pamuk ipliklerinin tylln artrmaktadr.

ekil 1.6. Silindir kaplama materyali sertliinin iplik tyllne etkisi (plik; %100 Pamuk, Ne 30) (Zellweger Uster, 2001) ekil 1.7de ise silindir kaplama sertliinin iplik tyllk standart sapmasna etkisi gsterilmektedir. Tyllk indeksi iin olduu gibi, kaplama materyali sertliinin artmas, penye pamuk ipliklerinin tyllk varyasyonu zerinde nemli etkiye sahip deilken, karde pamuk ipliklerinin tyllk varyasyonunu artrmaktadr.

14

ekil 1.7. Silindir kaplama materyali sertliinin iplik tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 Pamuk, Ne 30) (Zellweger Uster, 2001)

ekim blgesinde iplik tylln etkileyen nemli faktrlerden birisi de eirme genidir. ekim sistemi knda oluan eirme geninin bykl ile retilen ipliklerin tyllk deerleri dorudan ilikilidir. Eirme geninin kltlmesi ya da tamamyla ortadan kaldrlmas, iplik yzeyinden kan lif ular saysn azaltarak, iplik tyllnn azalmasn salamaktadr. Son yllarda baz ring iplik eirme makinesi reticileri eirme genini ortadan kaldrmak amacyla, kompakt ya da younlatrlm iplik (tysz iplik) adyla bilinen ipliklerin retimini salayacak makineler gelitirmilerdir. Bunlarn balcalar; Suessen EliTe, Rieter Comforspin ve Zinser AIR-COM-TEX 700 kompakt iplik retim sistemleridir. Btn kompakt iplik retim sistemlerinin ortak zellii, ekim blgesi knda lifleri younlatrarak, ekim blgesi ile bkm blgesi arasndaki eirme genini kltmek ve bu ekilde lif ularn oluan iplik yapsna daha fazla oranda dahil etmektir.

15

Ring iplik eirme makinesi bkm ve sarm blgesindeki i devri ve eksantriklii, kopa ekli ve arl, bilezik ap ve tipi gibi parametrelerin iplik tyl zerinde nemli derecede etkisi vardr.

devri arttka tyllk artmaktadr (ekil 1.8). devrinin artmasyla tylln artmas; merkezka kuvvetinin etkisiyle lif ularnn dar kmas, yksek hava srtnmesi ve kopa zerindeki iplik srtnmesinin artmasndan kaynaklanmaktadr. devri arttka, tyllk artn mmkn olduunca dk tutabilmek iin ar kopalarn kullanlmas tavsiye edilmektedir (Can, 1998).

ekil 1.8. hznn iplik tyllne etkisi( plik; %100 pamuk, penye, Ne 37) (Zellweger Uster, 2001)

ekil 1.9da ise i hznn tyllk standart sapmasna etkisi gsterilmektedir.

16

ekil 1.9. hznn iplik tyllk varyasyonuna etkisi ( plik; %100 pamuk, penye, Ne 37) (Zellweger Uster, 2001)

eksantriklii de iplik tyll zerinde etkilidir. Eksantriklik 0.5 mmden byk ise tyllk art stel bir fonksiyon olarak ortaya kmaktadr (Can, 1998). Eksantrikliin tylle etkisi, bilezik ve kopa apna da baldr. Kk bilezik aplarndaki eksantriklik, byk bilezik aplarndakine gre tyll daha fazla artrmaktadr. Kopa ne kadar az titreir ve iplik balonundaki gerginlik fark ne kadar dk olursa tyllk de o kadar az olmaktadr. Kopann titreimli almasnn en nemli nedeni ilerin iyi merkezlenmemi olmasdr. Ayrca i devri arttka eksantrikliin tylle etkisi de artmaktadr.

lerin tahrik mekanizmalar da tyllk zerinde etkilidir. Her bir iin ayr ayr tahrik edildii sistemlerde, ilerin gruplar halinde tahrik edildii sistemlere gre, iler zerinde daha az titreim olutuu iin daha az tyllk olumaktadr.

17

Bkm ve sarm blgesinde iplik tylln etkileyen faktrler arasnda kopa zelliklerinin de yar ald daha nce belirtilmiti. Genellikle kopa arl arttka tyllk azalmaktadr. Ar kopa kullanlmas durumunda, iplik gerilimi ve bkm homojenlii artmaktadr. Bkm homojenlii arttka ve iplik gerilimi ykseldike liflerin iplik iindeki yerleimi dzgnlemekte ve dolaysyla tyllk azalmaktadr.

Kopa arl yannda kopa genilii de tyll etkilemektedir. Geni kopalarn kullanm durumunda, iplik ve kopa arasndaki srtnme yzeyi artacandan, tyllk artacaktr. yzeyi yuvarlatlm olan kopalar, dz olanlara nazaran daha fazla tylendirme tesirine sahiptirler. Baz aratrmaclara gre, eliptik kopalarda bilezik ile kopa arasndaki mesafe azald iin iplik ile kopa yzeyi arasndaki srtnme artmakta, sonu olarak da tyllk artmaktadr.

Kopa alma sresinin de tyllk zerinde etkisi sz konusudur. Kopa yeniyken, yzeyi hala przldr. Bu, gerekte baz knt liflerin uzaklatrlmasna yol amaktadr. Kopalar eskidiinde tyllk zerine etkisi en az olmaktadr. Kopann mr devrinin sonunda kenarlar keskinlemekte ve knt liflerin bazlarn kesmektedir. Bu sebeplerden dolay kopalar yeniyken ve kullanm srelerinin sonunda tyllk daha dktr. ekil 1.10da kopa alma sresinin iplik tyllne etkisi gsterilmektedir.

18

ekil 1.10. Kopa alma sresinin iplik tyllne etkisi (plik;%100 pamuk, karde, Ne30) (Zellweger Uster, 2001)

ekil 1.11de ise kopa alma sresinin tyllk standart sapmasna etkisi gsterilmektedir. ekilde grlecei zere, kopa yeniyken ve alma srelerinin sonunda iken elde edilen tyllk standart sapma deerleri arasnda fark yoktur.

19

ekil 1.11. Kopa alma sresinin tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 pamuk, karde, Ne30) (Zellweger Uster, 2001)

Bkm ve sarm blgesinde kopadan sonra iplik tylln etkileyen bir dier eleman da bileziktir.

Bilezik ap artyla, dier eirme artlar sabit kalmak artyla balon ap artmakta, sonu olarak da tyllk artmaktadr. Dner tipte bilezikler kullanlarak elde edilen iplik numuneleri zerinde yaplan aratrmada; dier koullar ayn kalmak artyla, dner bilezikli sistemlerle sabit bilezikli sistemlere nazaran % 25-30 civarnda daha az tyl iplik retilebilecei belirtilmitir. Dner tipte bileziklerin kullanlmas durumunda kopa ve bilezik arasndaki bal hz azalmakta ve aralarndaki srtnme minimuma inmektedir (rtlek, 2001).

20

Bilezik sehpasnn ykselii ile tyllk nemli derecede deimektedir. lm deerinin karakteristik erileri bobinin st ksmndan alt ksmna doru tyllk iin apraz bir doru eklindedir (ekil 1.12).

ekil 1.12. Bilezik ray hareketinin tylle etkisi (plik; %100 pamuk, penye, Ne 37, A= bobin zemini, B= bobin st yzeyi) (Zellweger Uster, 2001)

ekil 1.13de ise bilezik ray hareketinin tyllk standart sapmasna etkisi gsterilmektedir.

21

ekil 1.13. Bilezik ray hareketinin tyllk standart sapmasna etkisi (plik; %100 Pamuk, Penye, Ne 37, A= bobin zemini, B= bobin st yzeyi) (Zellweger Uster, 2001)

Ring eirme makinelerinde, retim srasnda ipliin ak yolu zerindeki eitli makine paralar, iplii andrarak tylenmesine neden olmaktadr. plikler kopalarn syrc etkileri yannda, masura u ksmlarnn, seperatrlerin ve balon krc halkalarn etkisiyle de anmaktadr. plikler zerinde kopalarn syrc etkisi yksek i devirlerinde, ilerin eksantrikliinde, kopa ve/veya bilezik yzeyinin przl olmas durumunda daha fazla olmaktadr. Makine zerinde, alma srasnda ipliin temas ettii ksmlarn temiz ve przsz olmas iplik tyll asndan nemlidir.

1.2.3.7. OE-Rotor plik Makinesinin Etkisi OE-rotor eirmede hazrlk proseslerinin iplik tyllne etkisi azdr (Vila, Pey ve Barella, 1982). Tyllk byk lde OE-rotor makinesinden kaynaklanmaktadr. Tyll etkileyen parametreleri besleme, ekim dzesi ve rotor ile ilgili parametreler olarak gruplandrmak mmkndr.

22

Ama silindirinde tek lif haline kadar alan lifler besleme kanalndan rotora beslenmektedir. Elyafn besleme kanalna alnmas hava akm ile gerekletirilmektedir. Emiin dzgn olabilmesi iin hava akmnn, ac silindir devrinin meydana getirdii hava akmndan yksek olmas gerekmektedir. Aksi takdirde elyaf ylmas meydana gelmekte ve paralellik bozulmaktadr. Elyafn rotor kayma yzeyine geii elyaf paralellii asndan nemlidir. Burada elyafn ylma olmadan dzgn bir ekilde akmas gerekmektedir. Bu ilem iin de, rotorun evresel hznn besleme kanal sonundaki elyaf hznn en az 1.3 kat olmas gerekmektedir. Rotor ap, devri ve tipi gibi faktrler iplik tylln etkileyen rotor parametreleridir. pliin rotor paralaryla srtnmesi arttka tyllk artmaktadr. Rotor ap arttka da artan iplik srtnmesinden dolay tyllk artmaktadr. Rotor devri arttka maksimum ty uzunluu artmaktadr (Vila, Pey ve Barella, 1982). Rotor yivinde toplanan liflerin bkm kazanarak iplik haline gelmesi ekim dzesinde gereklemektedir. plik oluumunu balatmak iin bir iplik rotor yzeyine doru sarktlr. Bu iplik, rotorun dn etkisi ile dnmeye balar ve iplik ucu araclyla bkm, rotor yivi iindeki liflere ular. plik oluumu esnasndaki ipliin ve rotorun dn hzlar, iplik iindeki elyaf yerleiminde ve dolaysyla tyllkte etkilidir. Ayrca ekim dzesinin ekli ve yzey zellikleri de tyllk zerinde etkilidir. Dze yzeyinin entikli olmas iplik tylln artrmaktadr (Manich, Barella ve Castellar, 1986). OE-rotor iplik retim makinelerinde iplik ak yolu zerindeki makine paralarnn temizlii son derece nemlidir. zellikle rotor yivlerinde allan sentetik liflerin ierdikleri avivaj maddelerine ya da pamuk liflerinin ierdii yabanc maddelere bal olarak oluan kirlenmeler tyll artrc etki yapmaktadr. Ring ipliklerinde tyll oluturan en nemli unsur, youn olan lif g gerei ilerleyen lif ularnn iplik yzeyinden dar doru kmasdr. OE-rotor ipliklerinde, iplik yzeyinden kan knt lif ularnn says, ring ipliklerindeki knt lif ular saysndan daha azdr.

23

OE-rotor ipliklerinde ring ipliklerinden farkl olarak, iplik yzeyinden kan lif gruplarndan halkack says, lif ular ve geliigzel liflere gre daha fazladr. Bu durum eirme prosesleri arasndaki sistem farklarndan kaynaklanmaktadr. 1.2.4. plik retimini Takip Eden lemlerin Etkisi 1.2.4.1. Bobinlemenin Etkisi Bobinleme ilemi iplik tylln artrmaktadr. Bunun sebebi, bobinleme makinesinin deiik klavuzlarndan geerken iplie etki eden srtnme kuvvetlerinin ve artan merkezka kuvvetinin etkisiyle, iplik boyunca mevcut olan lif halkacklarnn almas ve knt uzunluklarnn artmasdr. 1.2.4.2. Hallamann Etkisi Genel olarak tm hallama ilemleri iplik tylln azaltmaktadr. Bu etki hallama ileminde iplik yzeyinin srtnme katsays dk bir madde ile kaplanmasndan kaynaklanmaktadr. Hallama ilemi srasnda ipliklere uygulanan gerilim ve iplikler aras mesafe iyi ayarlanmaldr. Hallamada kullanlan maddenin viskozitesi ve skma silindirlerinde uygulanan basn deerleri de iplik tylln etkileyen nemli hususlardr. Bu nedenle hallama ilemi sonunda minimum tyllk deerlerine ulamak iin hallama maddesinin viskozitesinin ve silindirlerin skma basncnn optimum deerde olmas gerekmektedir.

1.2.4.3. Yakma (Gazeleme) leminin Etkisi pliklere uygulanan yakma ilemi tyll ksmen azaltmakta, ancak tamamen ortadan kaldrmamaktadr. Yakma ilemi sonunda iplik yzeyinden dar doru kan lif ularnn boylar ksalr ve iplik dnda ilmekleen liflerin bir ksm yanar. Yakma ilemi srasnda beklerin pozisyonu, alev younluu ve iplik gei hz istenen tyllk deeri bakmndan nemli hususlardr.

24

1.3. plik Tyllnn llmesi lerleyen teknolojinin sonucu olarak makine hzlar artt, yksek verimlilik gerektii zaman iplik tyll llmesi ve kontrol edilmesi gereken, istenmeyen bir parametre haline gelmitir. Bu sebeple, iplik tylln lmek iin ok sayda yntem ve cihaz gelitirilmitir. Ancak bu yntemlerin ok az pratikte uygulama alan bulabilmitir. Kullanlan lm metotlar, fiziksel lm prensipleri esas alnarak aada ayrntl olarak aklanmtr. 1.3.1. Optik Metotlar Bu metotlarn esas bytlm iplik profilinin bir ekran zerine yanstlmasna veya mikroskop altnda incelenmesine dayanmaktadr. Bytmeli projeksiyon mikroskobunda incelenen ipliklerde, tylle yol aan ularn ve halkacklarn saylar ve uzunluklar tespit edilmektedir. Bu ilem, projeksiyon mikroskobundan elde edilen grntnn zel bir ekrana yanstlmasyla kolaylkla yaplabilmektedir. Optik metotlarla tylln deerlendirilmesinde aadaki parametreler

kullanlmaktadr: N 1 = Birim iplik uzunluunda, iplik yzeyinden kan lif ularnn says N 2 = Birim iplik uzunluunda , iplik yzeyinden kan lif ilmeklerinin says N 3 = Birim iplik uzunluunda, iplik yzeyinden kan geliigzel liflerin says N f = Birim iplik uzunluunda, iplik yzeyinden kan toplam ty says L 1 = plik yzeyinden kan lif ularnn ortalama uzunluu (mm) L 2 = plik yzeyinin dnda ilmekleen lif ularnn ortalama uzunluu (mm) L f = plik yzeyinden dar doru taan tm liflerin ortalama uzunluu (mm)

25

Barella, lif ularnn says ile lif ularnn uzunluunun arplmasndan elde edilen deer (N 1 x L 1 ) ile tyll ifade etmitir. Benzer liflerden yaplm ipliklerin tyllklerinin karlatrlmas sz konusu olduunda ise, d 0 ortalama lif ap (mikroskopta tespit edilen) olmak zere N 1 x L 1 x d 0 eitliinin kullanlmasnn gerekli olduunu belirtmitir (rtlek, 2001). Jackowski ve arkadalar tyllk iin N 2 x L 2 ve N f x L f ifadelerinin kullanmlar ve birim uzunluu 1 mm kabul etmilerdir. Pillay ise tylln deerlendirilmesinde N 1 , N 2 , N f , L 1 , L 2 parametrelerini ayr ayr kullanm ve birim uzunluu 10 mm kabul etmitir. Ular ve halkacklarn zelliklerini, saylarn ve birim uzunluklarn tespit etmek iin iki ayr mikroskobik teknik uygulamtr. lk prosedrde, projektina cihaz kullanm ve 3 mm uzunluundaki iplii 50 bytmeli olarak incelemitir. Sonular 10 mm iplikte bulunan ularn ve halkacklarn says olarak ifade etmitir. Pillay ikinci tekniinde, incelenecek iplikleri 5x1 inlik bir cam zerine uzunlamasna yerletirmitir. Projektina mikroskobunda incelemeye gemeden nce iplikleri, krlma indisi iplii oluturan liflerinki ile ayn olan karm ile muamele etmitir. Bu ekilde, mikroskopta ipliin gvdesi belirgin olmamakta ve daha nce harmana ilave edilmi olan renkli lifler kolaylkla seilebilmektedir (Jackowski, 1962; Pillay, 1964). Optik olarak iplik tyllnn incelenmesinde Tracer Fibre teknii ad ile bilinen yntem de kullanlmaktadr. Tracer Fibre teknii, iplik yaps iindeki liflerin durumlarn daha kolay ve doru bir ekilde gzlemek iin gelitirilmi bir tekniktir. Bu teknikte, iplik harmanndan alnan bir parti boyanr ve 1/1000 orannda harmana ilave edilir. Bu harmandan yaplan iplikten alnan rnekler, krlma indisi liflerinki ile ayn olan bir svya daldrlr ve boyanmam lifler optik olarak yok edilir. Bylece boyal olan lifler mikroskop altnda rahata incelenebilir. Optik metotlar olduka yava almay gerektiren tekniklerdir ve endstride uygulanabilme olanaklar yok denecek kadar azdr.

26

1.3.2. Fotografik Metotlar Baz aratrmaclar, optik gzlem yntemine yardmc olmas amacyla fotoraf ekimini de almalarna dahil etmilerdir. Bu yntemin temel prensibi optik yntemin aynsdr. Jackowski, ipliklerin 8 bytme ile mikroskopta resimlerini ekmitir. Ardndan negatif filmler bir mikrofilm okuyucu vastasyla incelenmitir. Bylece iplik grnts iin bytme oran yaklak 45e ykselmitir. pliin ekran zerindeki uzunlamasna grnts zerindeki knt tyler saylmtr. Ularn ve halkacklarn saym 1 mm uzunluktaki iplikte yaplmtr. Ayn zamanda grnt zerindeki lif uzunluklar da tespit edilmitir (Jackowski, 1962). 1.3.3. Tartm Metodu Bu yntem, belirli bir uzunluktaki ipliin ktlesi ile bu iplii gazelemek suretiyle tylerin uzaklatrlmasndan sonraki ktle arasndaki farkn belirlenmesi prensibine dayanmaktadr. ki ktle arasndaki fark iplik tylln ifade etmektedir. Tartm metotlar tyllk hakknda kesin bilgi edinmek iin yeterli deildir. nk yakma ilemi ile iplik yzeyinden sarkan tm liflerin yaklmas mmkn deildir. Ayrca bu yntem tm elyaf tipleri, zellikle de sentetik lifler iin ayn etkinlikte uygulanamamaktadr. 1.3.4. Elektrik letkenliine Dayal Metotlar Bu yntemde test edilecek iplik, iki adet boru eklindeki elektrot arasndan geirilir. Bunlardan birincisi tyleri dikletirir ve silindir yzeyi ile temas halinde olan bu tylere bir elektrik akm verir. kinci elektrot ise iplii dearj eder ve ayn zamanda ipliin ilettii akmn gemesine izin verir. Temas eden lif says, baka bir deyile tyllk artt zaman daha youn bir akm meydana gelecektir. Geen akm miktar tyllk indeksi olarak ifade edilir. Bu cihazla yaplan almalarda, geecek akm

27

miktar nem miktarna bal olarak deieceinden, ortamdaki nem miktar dzeltme faktr olarak dikkate alnmaldr. Elektrotlarn i ap 5 mmdir. Bu da iplik gvdesinden kan 2,5 mmden daha uzun liflerin elektrotlarla temas anlamna gelmektedir. Bu uzunluktan daha ksa liflerin ihmal edilmesi sz konusudur. Bu yntemle alan cihazlarda iplik yzeyinden kan liflerin normal konumlarnn dnda bir iplik pozisyonuna zorlanarak lm yapld iin, iplik tyll hakknda kesin bir bilgiye ulamak zordur (Bozkurt, 1988). 1.3.5. plik Grntsnn ncelenmesine Dayal Metotlar Barella ve Viaplana, ty uzunluunu ve saysn hesaplamaya ynelik ilk giriimlerinin sonucunda B V Hairiness Tester cihazn gelitirmilerdir. Cihazn lm prensibi, ipliin bir TV kameras ile kontrolnden ibarettir. Bu prensibe gre iplik, bir elektron hzmesi tarafndan yoklanmakta, bu yoklamalar sonucunda kontrol hatlarnn tylerle kesimesinin ortalama says tyllk indeksi olarak ifade edilmektedir. Bu cihaz ile tyllk ve ty uzunluu parametrelerinin yannda iplik ap tayini de mmkn olmutur. Bu cihazla yaplan lmlerin pratik olmamas ve ok zaman almas nedeniyle, Barella ve arkadalar ayn prensiple lm yapan fakat daha pratik bir dijital tyllk leri gelitirmilerdir (Barella, 1993). Dijital tyllk lm cihaznda iplik, etrafnda tyler kan bklm bir silindir olarak dnlmektedir. Uygun bir filtre ile karartma yaplarak, ipliin kendisinden ya da krlmadan ileri gelen a gre sadece tylle bal olan bir bilgi lm yapmak mmkn olacaktr. Tyl olmayan bir ipliin krnm deseni dna den n kaydedilmesi iin, bu k bir fotodiyot iine bir optik dzenleme vastasyla odaklanmaktadr. Uygun devreler vastasyla den k iddetiyle orantl arpma sinyalleri elde edilmektedir. Bu sinyallerin senkronizasyonu ve uygun ekilde muamele edilmesiyle milimetre olarak ty ap ve uzunluu ile bu deerlere bal bir indeks deeri belirlenir. Barella ve arkadalar tarafndan gelitirilen dijital tyllk lm cihaz, bu parametrenin bir lme ait minimum, maksimum ve ortalama deerlerini vermektedir (Barella, 1993).

28

1.3.6. Fotoelektrik Metot Bytlm iplik grntsnn bir ekrana yanstlmas ile llen iplik ap ve bir fotosel vastas ile elde edilen iplik ap deerleri birbiriyle kyaslanarak tyllk llmektedir. plik ap fotometrik olarak hesaplandnda, iplik tyll de dikkate alnacandan elde edilen deer, ipliin ekran zerinde llen ap deerinden byk olacaktr. df : Fotometrik olarak bulunan ap deeri, d : Ekran zerinde llen ap deeri olmak zere, Tyllk katsays K = 1988). 1954 ylnda Onions ve Yates, gelitirdikleri bir sistemle tylln objektif olarak deerlendirilmesi iin Barellann ifade ettii tyllk katsaysna benzer katsaylar belirlemilerdir. Onions ve Yates tarafndan yaplan sistemde fotosel bir ykseltece baldr. Fotosel zerine den k miktarnn deiimi bir voltmetre zerinde izlenebilmektedir. Kaynandan kan n bir ksm arada bulunan iplik tarafndan tutularak, bir yark arasndan getikten sonra fotoselin katoduna gelmektedir. plik ve yark arasna konulan eik bir cam levha sayesinde bir miktar k mikroskoba iletilmekte ve ipliin bytlm grnts bir ekrana yanstlmaktadr. Burada ipliin ekirdek ksmnn ap llebilmektedir. Bu ekilde hem fotometrik hem de projeksiyon yoluyla iplik ap tayin edilebilmektedir. plik apnn 2, 4 veya 6 kat olan yark genilii nemli bir parametredir. Onions ve Yates yark geniliklerine gre tyllk katsaylar belirlemilerdir. plik apnn iki kat genilikteki yarkla llen fotometrik apn ekran zerinde llen apa oran ; Kv 1 = d1 eklinde Barella tarafndan formle edilmitir (Bozkurt, 1988). d

df eklinde Barella tarafndan formle edilmitir (Bozkurt, d

29

plik apnn 4 veya 6 kat genilikteki yark ile llen fotometrik apn ekran zerindeki apa oran ; Kv 2 = Kv 3 = df 2 olarak, iki fotometrik apn birbirine oran ise; d df 2 olarak ifade edilmektedir. df 1

Bu prensibe dayanan ilk ticari tyllk lm cihaz 1955 ylnda Barella ve arkadalar tarafndan gelitirilmi ve VIELUBA A-B ismiyle tantlmtr. Gerekte bu cihaz iplik dzgnszln tespit etmek amacyla gelitirilmi ancak tyllk tayininde de kullanlmas mmkn olmutur. lm prensibi Onions ve Yatesin gelitirdii sistemin hemen hemen aynsdr. Ancak baz gelimeler yaplmtr. Bunlar yark geniliinin mekanik olarak ayarlanabilmesi, bir iplik gerilim dzenleyicinin ilavesi ve elektronik devrelerin kalibrasyonunun kolaylatrlmasdr (Bozkurt, 1988). Fotoelektrik sistemle alan tyllk lm cihazlar zamanla lm hznn artmas ile endstride yaygn olarak kullanlmaya balanmtr. Gnmzde fotoelektrik sisteme dayal lm yapan ve tekstil sektrnde yaygn olarak kullanlan balca cihazlar Uster Tester 3, 4, Premier Pt 7000 ve Zweigle G 565 ve G 566 cihazlardr.

30

2. KAYNAK BLGS Tylln iplik kalitesine etkisinin nemi ortaya kt andan itibaren, iplik tylln etkileyen hammadde zellikleri, iplik zellikleri, makine parametreleri ve tyll tespit etmede kullanlan farkl cihazlarn gelitirilmesi ve incelenmesi konusunda pek ok alma yaplmtr. Bu blmde iplik tyll zerine yaplan aratrmalar farkl balklar altnda incelenecektir. 2.1. Hammadde zelliklerinin plik Tyllne Etkisi

Kullanlan hammaddenin zellikleri, iplik tylln etkileyen nemli faktrler arasnda yer almaktadr. Elyaf zelliklerinin iplik tyllne etkisi konusunda pek ok aratrma yaplmtr. almalar incelendiinde genel olarak elyaf uzunluu, uzunluk niformitesi ve mikroner indeksinin iplik tylln en fazla etkileyen elyaf parametreleri olduu belirlenmitir.

Barella, Manich, ve Vigo (1980) tarafndan gerekletirilen bir almada Dijital ITQT cihazndan alnan sonulara gre iplik tylln en fazla etkileyen parametrelerin elyaf uzunluu, uzunluk niformitesi ve mikroner indeksi olduu tespit edilmitir. te yandan ayn almada, elyaf zelliklerinin ring iplik tyllne % 35.5, rotor iplik tyllne ise %50 orannda etki ettii belirtilmektedir. Shirley tyllk test cihaz ile yaplan bir almada ise lif zelliklerinin iplik tyllne etkisinin ring iplikleri iin %30, rotor iplikleri iin ise %40 olduu belirtilmitir. Ring ipliklerinde iplik lineer younluunun bu sonular etkiledii, fakat rotor ipliklerinde nemli etkisinin olmad tespit edilmitir. Bu alma sonucunda da iplik tyllne en fazla etki eden elyaf parametrelerinin elyaf uzunluu ve uzunluk niformitesi olduu, mikroner indeksinin sadece ring iplikleri iin ok az bir etkiye sahip olduu belirtilmitir (Barella, Manich, 1988).

31

Zweigle G 565 test cihaz kullanarak yaplan benzer bir almada ise elyaf zelliklerinin ring iplik tyllne etkisinde, iplik lineer younluunun nemli rol oynad tespit edilmitir. Bu almada, kaba iplikler iin lif zelliklerinin iplik tyllne etkisi %5 iken, ince iplikler iin bu etki %40 olarak belirtilmitir. Buna karn elyaf zelliklerinin rotor ipliklerin tyllne etkisinin iplik lineer younluundan bamsz olduu tespit edilmitir. OE-rotor ipliklerde elyaf zelliklerinin tylle etkisinin ise % 25den daha fazla olduu belirtilmitir. Ayn almada, hem ring hem de OE-rotor iplikleri iin elyaf uzunluunun iplik tyll zerinde en fazla etkiye sahip parametre iken, mikroner indeksinin ok az bir etkiye sahip olduu ifade edilmektedir (Barella, Egio, Castro, Manich, 1990). Canolu ve Olcay (1999) ring iplik retiminde ksa liflerin iplik tyllne etkisini incelendikleri bir almada, penye telefi ile kartrlm harmandan retilen karde iplik ile %100 karde harmanndan retilen iplii Uster Tester 3 cihaznda test etmilerdir. Sonuta, karmdan retilen ipliin tyllnn, % 100 karde iplik harmanndan retilen ayn numara ipliin tyllnden daha fazla olduu ve bu durumun penyz telefinin harmandaki ksa lif miktarn artrmasndan kaynaklandn belirtmilerdir.

rida, Candan, zipek (1999) Polyester/viskon kar ipliklerin tyllne baz elyaf parametrelerinin etkisini inceledikleri almalarnda, lif inceliinin bu ipliklerin tyll zerinde en fazla etkiye sahip olduunu tespit etmilerdir. Daha nceki almalarda pamuk iplikleri iin, iplik tyllne etki eden en nemli elyaf zellikleri lif uzunluu ve uzunluk niformitesi olarak belirlenmitir. Bu almada elde edilen eliki durum kullanlan hammaddeden kaynaklanmaktadr. Kullanlan hammadde sentetik ve suni elyaf karmdr ve lif uzunluklar sabit olduu iin uzunluk varyasyonu yoktur. Bundan dolay lif uzunluu ve uzunluk niformitesinin tylle etkisi azalm olup, lif inceliinin etkisi daha fazla n plana km olacaktr.

32

2.2. plik Numaras ve Bkmnn plik Tyllne Etkisi plik tylln etkileyen en nemli iplik parametreleri iplik bkm ve lineer younluudur. Mohamed ve arkadalar (1975) iplik bkmndeki artn OE-rotor ipliklerin tylln ok az azalttn, buna karn ring ipliklerinde bkm arttka tylln nemli derecede azaldn ve bkmn belirli bir kritik deerinden sonra tylln tekrar arttn belirtmilerdir. Manich, Barella ve Vigo (1981) ITQT dijital tyllk cihaz kullanarak akrilik liflerden retilmi OE-rotor ipliklerin tylln ltkleri almalarnda, yine bkmn OE-rotor ipliklerin tyllne etkisinin, ring ipliklerin tyllne olan etkisinden daha dk olduunu belirtmilerdir. Ayn almada iplik lineer younluunun tylle etkisi de incelenmi ve ring iplikler iin olduu gibi rotor iplikler iin de lineer younluk arttka tylln artt ifade edilmitir. Vila, Pey ve Barella (1982) Dijital ITQT cihaz kullanarak OE-rotor pamuk ipliklerinin tylln inceledikleri almalarnda, bkm katsays arttka ortalama tyllk indeksinin azaldn ve belirli bir deerden sonra knt tylerin ortalama uzunluunun da bkmden etkilendiini aklamlardr. Ayrca bkmmn rotor ipliklerin tyll zerinde belirgin bir etkiye sahip olmadn belirtmilerdir. Ayn kiiler, ayn tarihte OE-rotor iplikleri ile yaptklar ve ama silindiri hznn rotor ipliklerin tyllne etkisini inceledikleri almalarnda da ayn sonucu elde etmilerdir. rida (1994) iplik lineer younluunun tylle etkisini aratrd almada lineer younluk arttka iplik tyllnn arttn belirtmitir.

Burova ve Gusev (1998) 55/45 orannda kartrlm pamuk/polyester ipliklerin tyllne bkmn etkisini aratrdklar almada 950 ve 1500 T/m arasnda

33

deien bkme sahip iplikler kullanmlar ve 1250 T/m bkme kadar tylln arttn bu deerden sonra azaldn belirtmilerdir.

Cheng ve Sun (1998) Sirospun ve konvansiyonel ring iplikler iin bkm arttka tyllnn azaldn belirtmilerdir. Can (1998) iplik tyllnn iplik kalitesine etkisi zerine yapt almada, iplik lineer younluu artarken tylln arttn, iplik bkm ve mukavemeti artarken ise tylln azaldn gzlemlemitir.

Wang ve arkadalar (1999) test hz ve bkmn kamgarn ipliklerin tyllne etkisini inceledikleri almalarnda bkm arttka tylln azaldn belirtmilerdir. Babaarslan ve rtlek (2000) iplik bkmnn tyllk zerine etkisini inceledikleri almada daha nceki almalardan elde edilen sonulara uygun olarak bkm miktar arttka tylln azaldn ifade etmilerdir.

2.3. Bobinlemenin plik Tyllne Etkisi Wang (1997) bobinleme ilemi srasnda hava jeti kullanmnn tylle etkisini inceledii almasnda, uygun ekilde dzenlenmi bir hava jeti kullanldnda tylln azaltlabileceini belirtmitir. Eer iplik jete girmeden nce hava akm yalanc bkm etkisiyle iplik bkmn azaltacak ve ipliin yapsn gevetecek ynde ise iplik yzeyindeki tylerin iplik yapsna katlma olasl artacaktr. zellikle de hava akm iplik yzeyindeki lifleri iplik gvdesine doru bastracak ynde ise liflerin geveyen iplik yapsna katlma olaslklar ok daha yksek olacaktr. Sonu olarak da tyllk azalacaktr. Wang (1998) Uster Tester 3 cihaznda farkl hzlarda rotor ipliklerin tylln inceledii almasnda bobin iindeki tyllk deiimini incelemi ve bobinin i

34

tabakalarna doru inildike tylln derece derece azaldn tespit etmitir. Bu durumun, i tabakalardaki ipliklerin komu iplikler tarafndan daha fazla sktrlmalar sonucu, yzeylerindeki tylerin iplik gvdesine doru bastrlmasndan kaynaklanabileceini belirtmitir. ksmdaki iplik d ksmdaki bir iplie gre, kendilerini evreleyen iplikler tarafndan daha fazla bir ekilde sktrlacaktr. Bu sebeple i ksmdaki iplikler test edilirken daha az tyl grnecektir.

Babaarslan ve rtlek (2000) iplik bkm ve retim sonras baz ilemlerin tylle etkisini inceledikleri almalarnda zellikle yksek hzlarda yaplan bobinleme ilemi srasnda oluan hava akm ve iplik makineden geerken iplik klavuzlar ile iplik arasndaki srtnmenin etkisiyle iplik gvdesinden kan liflerin saysnn artt ve sonuta tylln arttn belirtmilerdir. Bu almada ayrca, bobinleme srasnda parafin kullanmnn iplik tyll zerinde nemli etkisinin olmad da belirtilmitir.

lk ve merolu (2002) bobinlemenin iplik tyllne etkisini inceledikleri almalarnda ise hem kops hem de bobin formunda retilmi farkl bkme sahip ring ve kompakt-ring iplikleri Zweigle G 566 iplik tyllk test cihaznda test etmilerdir. Sonularda, bobinleme ileminin 1-4 mm uzunlua sahip tylerin saysn artrd, ancak daha uzun tylerin saysnn iplik bkmne bal olarak farkl deiimler gsterdii belirtilmitir. Ayn almada ring ve kompakt-ring ipliklerin tyllk deerleri de karlatrlm ve beklendii gibi kompakt-ring ipliklerin daha az tyl olduklar grlmtr.

2.4. Farkl Test Cihazlarndan Alnan Tyllk Sonularnn Karlatrlmas Farkl iplik tyllk test cihazlarndan alnan sonularn karlatrld almalarda genellikle cihazlardan elde edilen sonular arasndaki korelasyon incelenmi ve birbirleriyle kyaslanmaya allmtr.

35

Barella, Manich ve Hunter (1984) Shirley ve Dijital tyllk cihazndan alnan sonular arasndaki ilikiyi inceledikleri almada, mohair iplikleri iin Shirley tarafndan llen metredeki ty says ile Dijital cihazdan alnan ortalama tyllk ve uzunluk deerleri arasnda iyi bir korelasyon olduunu belirtmilerdir. Yn iplikleri iin ise Shirley sonucu ile en iyi korelasyonu salayan dijital cihaz parametresinin ortalama ty uzunluu olduu, bunu maksimum tylln takip ettiini belirlenmitir. Bu almada ayrca, baz elyaf ve iplik zelliklerinin korelasyonu etkiledii tespit edilmitir. Yn iplikleri iin ayn lineer younlua sahip iplikler kullanldnda iki cihazn genellikle karlatrlabilir sonular verdii, buna karn iplik bkmnn korelasyonu etkilemedii de kaydedilmitir. Elyaf zelliklerinden ise lifin przl yapsnn ve kvrmllnn korelasyonu etkiledii belirtilmitir. Eer lif przsz ve dk kvrml ise iki cihazdan alnan parametreler arasndaki korelasyonun artt ve hatta baz durumlarda 0.99a kadar ykseldii grlmtr.

Barella ve arkadalar (1988 ve 1990) farkl test cihazlarnda, tylln elyaf zelliklerinden nasl etkilediini aratrdklar almalarnda, Shirley cihaznn Dijital ITQT cihazndan farkl olarak, eirme sistemlerinden kaynaklanan iplik yapsndaki farkllklara daha duyarl olduunu ifade etmilerdir. Ayrca Shirley ve Zweigle sonularnn ayn eilimi gsterdii, fakat Zweigle cihaznda elyaf zelliklerinin tylle etkisinin daha az olduunu belirtmilerdir. Barella, Bardi ve Castro (1991) ipliklerin srtnmesi sonucunda neps ve boncuklanma eilimini len Staff Testerdan alnan sonular ile Zweigle iplik tyllk cihazndan alnan sonular karlatrm ve Staff test cihaz verisi ve tyllk parametreleri arasndaki korelasyonun ok dk ve nemsiz olduunu belirtmitir. Bu sonucun iki cihazn farkl parametreleri lmesinden kaynakland belirtilmitir. Staff test cihaz, boncuk oluum eilimini belirlerken dieri iplik gvdesinden itibaren 1 mmden daha uzun tyleri saymaktadr. Barella (1993) Zweigle G 565 cihazndan alnan iplik tyllk sonularn inceledii almasnda, Zweigle cihazndan alnan sonulardan elde edilen eksponansiyal

36

dalmn teorik eksponansiyal modelden ne kadar saptn aratrmtr. Esas olarak dalmn iki eksponansiyel mekanizma tarafndan oluturulduu, bunlarn birisinin 3 mmden daha ksa, dierinin 3 mmden daha uzun tylere ait olduunu belirtmitir. Birinci mekanizma teorik eksponansiyal dalmn altna yerleirken, ikincinin teorik dalmn zerine yerletii grlmtr. plikler srtnme sonras andklarnda dalmn yapsnn deimedii, fakat iplik tyllnn azalmasndan veya artmasndan bamsz olarak dalm ifade eden izginin eiminin deitii ifade edilmitir. Ayrca, anmadan sonra 3 mmden uzun tylerin saysnn daima azald ve iki katl ipliklerde 3 mmden uzun tylerin saysnn ok az olduu belirtilmitir. rida ve arkadalar (1999) lif zelliklerinin iplik tyllne etkisini inceledikleri almalarnda Uster ve Zweigle sonular arasndaki ilikiyi de incelemi ve bu iki cihaz sonular arasnda iyi bir korelasyon olmadn belirtilmilerdir. Basu (1999) Shirley, Uster Tester 3 ve Zweigle G 565 iplik tyllk test cihazlarndan alnan farkl parametreler arasndaki ilikiyi inceledii almasnda, Shirley cihazndan alnan 3 mmden uzun ty says ile Zweigle cihazndan alnan ayn parametre arasnda ok iyi korelasyon olduunu belirtmitir (r=0.98). Uster indeks deeri ile Zweigle S3 ve indeks deerleri arasndaki korelasyonu hesapladnda bu deerler arasnda orta derecede korelasyon elde etmitir. Basu, bu almasnda Zweigle sonularndan Uster indeks deerine benzer bir indeks deeri gelitirmi ve Uster indeksi ile hesaplanan Zweigle indeksi arasnda iyi bir korelasyon olduunu belirtmitir. 2.5. Farkl plik Tyllk Test Cihazlarnda Test Hznn plik Tyllne Etkisi Wang (1997) Zweigle G 565 iplik tyllk test cihaznda test hznn ring ve Sirospun ipliklerin tyllne etkisini inceledii almasnda, hem ring hem de sirospun ipliklerin S3 deerlerinin test hznn artyla birlikte nemli derecede arttn belirtmitir. Bu durumun, tylerin ounun tyllk testi srasnda iplik gei ynne doru ynelmesinden kaynaklandn ifade etmitir. Test srasnda bu

37

tyler zerinde oluan hava srtnmesi tyleri geriye doru bastracak ve knt ty uzunluunu artracaktr. Ancak uzun tylerde test hz arttka tyler geriye doru daha fazla bir ekilde yatrlacak ve knt ty uzunluklar gerek uzunluklarndan daha ksa olacaktr. Bu durumda tyllk olduundan daha az grnecektir. Lifin eilme rijitlii de burada nemli bir faktrdr. Eilme rijitlii dk olan ok fazla miktarda tye sahip bir iplik, eilme direnci fazla olan ok fazla tye sahip bir iplikten daha az tyl grlebilmektedir.

Wang (1998) 18,5 tex dk bkml OE-rotor ipliklerini Uster Tester 3 cihaznda tyllk iin 25,100 ve 400 m/dk hzlarnda test etmitir. 25 ve 100m/dk hzlarnda elde edilen tylln 400 m/dkda elde edilen sonulardan daha dk olduu ve aradaki farkn istatistiksel adan nemli olduunu belirtmitir. Bu sonucu hem erilmi, hem de bobin formundaki iplikte de tespit etmitir. Wanga gre bu sonu, cihaz zerindeki klavuzlarla iplik arasndaki srtnmeden kaynaklanmaktadr. Uster Tester 3 cihaznda tyllk testi srasnda iplik, tyllk sensrne ulamadan nce eitli sabit klavuzlardan gemektedir. zellikle de yksek hzlarda alldnda bu klavuzlar zerindeki srtnme, tyllk zerinde belirgin bir etkiye sahip olmaktadr. Ayrca Wang, eer bu klavuzlar cihaz zerine dnerek hareket eden makaralar eklinde yerletirilirlerse test hznn tyllk zerine etkisinin azaltlabileceini belirtmitir.

Wang yapt bu almada ayrca UT3 cihazndan elde edilen tyllk sonularna test hznn etkisinde, cihazdaki iplik klavuzlar ile iplik arasndaki srtnmenin etkisi en nemli faktr olduunu, hava akmnn etkisinin ise ikinci derecede etkili bir faktr olabileceini belirtmitir.

Wang (1998) baka bir almasnda da OE-rotor ipliklerini farkl hzlarda Zweigle G 565 cihaznda test etmi ve test hznn iplik tyllne etkisini incelemitir. almann sonucunda test hznn artyla birlikte iplik tyllnn artt belirtilmitir. Test hznn artyla iplik tyllnn artnn dk hzlar iin fazla

38

olduu, buna karn hz ok fazla artrldnda test hznn artyla birlikte tyllkteki artn daha az olduu grlmtr.

Wang, Huang ve Huang (1999) kamgarn ipliklerin tyll zerine iplik bkm ve test hznn etkisini inceledikleri almalarnda, farkl bkmlerde % 100 yn iplikler eirmi ve sonra bu iplikleri Uster Tester 3 cihaznda 25, 100 ve 400 m/dk hzlarnda test etmilerdir. Sonular, iplik bkmnden bamsz olarak test hz arttka tylln arttn gstermitir. Wang ve Chang (1999) ring ve OE-rotor ipliklerini Shirley cihaznda 20, 60, 100 ve 140 m/dk hzlarnda test ettikleri almalarnda, dier cihazlarla yaplan almalardan elde edilen bulgularn aksine test hz arttka tylln azaldn belirtmilerdir. Bu almada ayrca, iplik klavuzlar zerindeki srtnme ve sarm ileminin iplik tyllne etkisi incelenmitir. Sonular, ty yn, ty zerindeki hava srtnmesinin ve klavuzlar zerindeki srtnmesinin tyllk zerinde nemli etkisinin olduunu gstermitir. Farkl cihazlar iin test hznn tylle etkisindeki farkllklarn cihazlar zerindeki klavuzlar ile iplik arasndaki farkl srtnme artlarndan kaynakland tespit edilmitir. rida ve Nergis (1999) test uzunluu ve hznn iplik tyllne etkisini inceledikleri almada, 20 tex numara ring ve rotor pamuk ipliklerinin tylln deiik hz ve test uzunluklarnda lmler ve Uster Tester 3 iin test hznn iplik tyllne etkisinin nemli olduunu, ancak test uzunluunun Uster Tester 3de nemli etkisinin olmadn ve test uzunluu arttka Zweigle sonularnn azaldn belirtmilerdir.

39

2.6. Farkl plik Eirme Sistemlerinin Tylle Etkisinin ncelenmesi 2.6.1. Ring plik Eirme Sistemi Ring iplikilik sistemi ile ilgili yaplan almalarda ring iplik eirme prosesinde tyll etkileyen deiik faktrler belirlenmeye allmtr. Son yllarda ise almalar ring iplikilik sisteminde tylln azaltlmas zerine odaklanmtr. Kalyanaraman (1992) iplik tylln iplik retimi srsnda kontrol edilmesini salayacak ekilde konvansiyonel ring iplik makinesini modifiye etmitir. Gelitirdii sistemde k silindirlerin kstrma noktasndan kan iplik kk bir tp iinden geirilmektedir. D taraftaki tpe sktrlm hava, drt delik vastasyla i taraftaki tpe girmektedir. Erilen iplik, tp iinden ve domuz kuyruundan geerek iplik sarm blgesine ulamaktadr. Sonular, bu sistem ile iplikteki tylln nemli derecede azaltlabileceini gstermitir. Marsal, Naik ve Perez (1997) ring eirme sistemindeki kopa profilinin iplik kalitesine etkisini inceledikleri almada, bilezik tipine uygun iki profilli farkl kopay pamuk eirmede kullanmlar ve her zaman gz nnde bulundurulmayan kk profil farkllklarnn ktle dzgnszl ve iplik tyllnde nemli bir etkiye sahip olup olmadn aratrmlardr. Sonuta dz kopa profilinin daha az tyl iplik rettiini belirtmilerdir.

Kumar ve Zacharia (1997) BTRA bilezik temizleyicisi yalamas ile ring ipliklerinin tyllndeki deimeyi incelemilerdir. Kopa arlnn, i hznn ve i eksantrikliinin iplik tyllne etkisini hem BTRA RCL uygulamas olmadan, hem de bu uygulama olduunda deerlendirmiler ve kopa arl arttnda, BTRA RCL yalamas uygulandnda ve i hz azaldnda tylln azaldn belirtmilerdir.

Wang (1997) tarafndan tylln azaltlmasna ynelik yaplan bir almada hem ring, hem de hava jetli iplik eirme sisteminin zelliklerini tayan yeni bir iplik

40

eirme sistemi tantlmtr. Bu sistem, jet ring iplik eirme sistemi olarak adlandrlmtr. Bu sistemde konvansiyonel ring eirme sisteminin eirme geninin alt ksmna bir hava jeti yerletirilmitir. alma srasnda, hava jetli sistemdeki birinci jetin yapt gibi jet iplii ters ynde bkmektedir. Fakat burada, hava jetli eirmeden farkl olarak bu jet, iplik hareketine ters ynde yani yukar ynde bir hava akm oluturmaktadr. Jette oluturulan hava akm, iplii ters ynde bkt iin jetin yukarsndaki bkm miktar jetin aasndaki bkm miktarndan daha az olacaktr. Bylece iplik jet iinde dnerken iplik yaps nce gevetilecek ve biraz uzayacaktr. Daha sonra jetten karken iplik tekrar sklatrlacaktr. Bylece, geveyen ve sklaan iplik yaps, iplik ularnn iplik yapsna katlmasn kolaylatracak ve tyllk verimli bir ekilde azaltlacaktr. Ksa tylerin hava akmnn etkisiyle iplik gvdesi etrafna sarlmas zor olmasna ramen, uzun olan tyler iplik gvdesi etrafna sarlrken ksa tyleri de kaparak iplik yapsna katar ve bylece ksa ty says da azalr. Bu sistemde iplik tylln azaltan dier bir mekanizma da lif ularnn iplik yaps iine sokulmasdr.

Jeon (2000) yaygn olarak kullanlan hava jeti dzesine alternatif olarak hava emi dzesi dizayn edip bu dzeyi konvansiyonel ring makinesine ilave ederek iplik tyll azaltmaya almtr. Sonuta dze kullanlarak iplik erildiinde tylln % 50den daha fazla oranda azald, kopma mukavemetinin ise artt grlmtr. Ayrca uzun ty saysnn azald ve ipliin daha ince grnd belirtilmitir. Tm bu sonulara baklarak uygun parametrelere sahip dze kullanmnn iplik kalitesini iyiletirdii belirtilmitir.

Wang ve Chang (2003) kamgarn ring eirmede diyagonal iplik yolu kullanarak iplik tyllnn azaltlp azaltlamayacan aratklar almalarnda, Z bkml bir iplik retmek iin ekim silindirinin hemen altndaki deil sa veya sol tarafndaki i ile iplik retmilerdir. Sonuta Z bkml iplik elde etmek iin sa diyagonal iplik yolu kullanldnda konvansiyonel ring ipliinkine gre daha dk tylle sahip iplik elde edildiini belirtmilerdir. Azalan tylln sebebi olarak ise, eirme geninin sa tarafndaki liflerin n bkm etkisinden dolay iplik yapsna daha

41

verimli bir ekilde katlmalar gsterilmitir. Ancak sa diyagonal iplik eirmenin, zellikle yksek i hzlarnda iplik kopuunu artrd da nemli bir dezavantaj olarak belirtilmitir. Wang ve Chang (2003) ayn tarihte yaptklar bir baka almada ise solospun ve kamgarn ring iplik eirme sistemlerinde retilmi ipliklerin tylln karlatrmlardr. Solospun iplik eirme sistemi konvansiyonel kamgarn ring eirme sisteminin modifiye edilmi halidir. Bu sistemde ekim blgesindeki alt k silindirinin altna iki adet solospun silindir ilave edilmitir. Bu sistemin konvansiyonel ring eirmeye gre en byk avantaj liflerin iplik yapsna daha verimli bir ekilde katlmasdr. Bu durum solospun silindirleri tarafndan lif migrasyonunun ve liflerin kontrolnn artrlmas ile salanmaktadr. Bu almada, tyll deerlendirmek iin toplam ty says (Tp), 3 mmden uzun tylerin says (S3), toplam ty says iindeki uzun tylerin oran (100S3/Tp) ve birim iplik uzunluundaki toplam ty uzunluu (K) parametreleri kullanlmtr. Sonuta, solospun ipliklerin ty uzunluk dalmnn da azalan eksponansiyal dalm olduu, tm tyllk parametreleri dikkate alndnda, solospun iplikler iin konvansiyonel kamgarn ipliklere gre tylln daha dk olduu ve ou durumda solospun ipliklerin tyllk varyasyon katsaylarnn da daha dk olduu gzlemlenmitir. almada ayrca iplik bkm ve i hznn solospun ipliklerin tyllne etkisi de incelenmitir. Tm deerler, ring ipliklerinkine benzer ekilde, artan bkm ile birlikte azalrken 100S3/Tp parametresinin artt grlmtr. Bu durum solospun iplikler iin artan bkm ile birlikte toplam ty saysnda daha fazla azalma olduunu gstermektedir. Benzer durum i hznn etkisinde de grlmtr. hz artarken 100S3/Tp deeri hari tm deerlerin artt grlmtr. Bu durum, solospun iplikler iin artan i hz ile birlikte uzun tylerin saysndaki artn toplam ty saysndaki arttan daha yava olmasndan kaynaklanmaktadr. Son yllarda konvansiyonel ring iplik eirme sistemi modifiye edilerek kompakt iplik eirme ad verilen ve konvansiyonel ring ipliklere gre, zellikle de tyllk asndan nemli avantajlara sahip iplikilik sistemi gelitirilmitir.

42

Hecht (1996) kompakt eirme sistemini inceledii almasnda, kamgarn ring eirme ve kompakt eirme sistemlerinde Nm 41 numara iplikler eirmitir. Sonuta, kompakt ipliklerde btn lifler iplik yapsna katldndan dolay iplik kopma mukavemetinin arttn, iplik tyllnn azaldn ve i hz konvansiyonel ring makinelerininkinden % 40 daha yksee kartlarak retim kapasitesinin artrldn belirtmitir. Ayrca daha az bkmle kompakt eirmenin verimliliinin %20-30 artrlabileceini belirtmitir. 2.6.2. OE-Rotor plik Eirme Sistemi

Mohamed, Lord ve Saleh (1975) ring ve OE-rotor ipliklerin aplarn ve tyllklerini karlatrdklar almalarnda deiik PES / pamuk karm ring ve open end ipliklerini optik yntem kullanarak test etmiler ve karm oran iplik numaras ve bkmn OE-rotor ve ring ipliklerin tyllne etkisini incelemilerdir. Sonuta, OE-rotor ipliklerin ring ipliklerden daha az tyl olduunu fakat bu iplikler iin tyllk varyasyon katsaysnn daha fazla olduunu belirtmilerdir.

Manich, Barella ve Vigo (1981) akrilik liflerden retilmi OE-rotor ipliklerin tylln ITQT dijital tyllk cihaz ile lm ve rotor geometrisinin ve dier parametrelerin tyllk sonularna etkisini incelemilerdir. almada, farkl tipte rotorlar kullanmlar ve iplik ile rotor arasndaki srtnmenin en fazla olduu rotor tipi iin en yksek tylln elde edildiini gstermilerdir (almada kullanlan rotorlardan J, F-72 ve H tipi iin tyllk giderek azalmtr).

Vila, Pey ve Barella (1982) eirme hazrlk prosesi ile ilikili olarak rotor ap, rotor hz ve bkm katsaysnn OE-rotor pamuk ipliklerin tyllne etkisini aratrdklar almalarnda, artan rotor ap ile birlikte tylln arttn ve bunun rotordaki iplik srtnmesinden kaynaklandn belirtmilerdir. Rotor ap ne kadar byk olursa rotor paralar ile iplik arasndaki srtnme o kadar fazla olacak, sonu olarak da tyllk artacaktr. Ancak buradaki etki genellikle ty saysndan ok ty

43

uzunluunu artrma eilimi gstermesidir. almada, rotor hznn iplik tyllne etkisini belirlemek iin sabit bkm katsays seilmi ve bu bkmde farkl rotor hzlarnda iplik retilmitir. Test sonular, rotor hz arttka ortalama tyllk indeksinin azaldn, maksimum tyllk indeksinin ve ortalama uzunluk indeksinin ok fazla deimediini, fakat maksimum uzunluk indeksinin rotor hznn artyla birlikte arttn gstermitir. Bu durumun, rotor hz arttka rotor yivindeki lif srtnmesinin daha az olmasndan kaynaklanabilecei dnlmtr. Srtnmenin azalmas, iplik gvdesinden kan tylerin saysn azaltrken baz tylerin uzunluunu artrabilir. Bu, ortalama ty uzunluuna yansmazken maksimum ty uzunluuna yansyabilir. Ayn almada eirme hazrlk ilemlerinin OE-rotor ipliklerin tyllne etkisinin olup olmayaca da tartlmtr. Sonuta, ilk olarak eirme hazrlk proseslerinin farkl saylarda makineler ierebilecei, ikinci olarak da markalarnn farkl olabilecei dnldnde farkl eirme proseslerinde retilmi ipliklerin tyllndeki ok az farklln nedenleri aklanmtr. lk olarak farkl proseslere tabi tutulmu ipliklerin, proses srasndaki lif kopuundan dolay lif uzunluk dalmlar farkl olaca ve lif uzunluunun iplik tylln etkileyen parametrelerden birisi olduu belirtilmitir. kinci olarak, ama silindirindeki lif kontrolnn farkl eirme hazrlk prosesleri (cerlerdeki n ekim veya regle sisteminin kullanm) ile birlikte deiebilecei ve bu durumun eirme kafasna girite liflerin almasn etkileyecei belirtilmitir. Bu durum da liflerin iyi bir ekilde alm veya almayarak demet halinde rotor yivine girmesine sebep olacaktr. Lifler rotor yivine olmas gerekenden az veya fazla miktarda toplanrsa buna bal olarak iplikteki tyllk az ya da fazla olabilecektir. Vila, Pey ve Barella (1982) ayn tarihte yaptklar baka bir almalarnda ise farkl bkm katsaylarna sahip OE-rotor iplikler iin ama silindirinin hznn tyllk zerine etkilerini aratrmlar ve ama silindiri hznn iplik tyll zerinde belirgin bir etkisinin olmadn belirtmilerdir.

44

Manich, Barella ve Castellar (1986) ekim tpnn (dzesinin) OE-rotor akrilik ipliklerin tyll ve ap zerine etkisi incelemi ve dze tipinin iplik ap zerine nemli bir etkisi grlmezken, iplik tyll zerinde nemli etkisinin olduunu tespit etmilerdir. Dze ap artarken iplik tyll de artma eilimi gstermitir. Fakat dze yivli olduu zaman, iplikler Dijital cihazda test edildiinde daha az tyl llmtr. Buna sebep olarak ise yalanc bkm ve iplik srtnmesi arasnda etkileim gsterilmitir. Kullanlan test cihaznn lm prensibi, farkl sonulara ve eilimlere yol amaktadr. Jackowski, Chylewska, Cyniak ve Rowinska (1996) OE-rotor eirme prosesini inceledikleri almalarnda, 120, 130, 140, 150 ve 160 m bkm faktrl, 15, 18, 20, 25, 30 ve 40 tex numaral OE-rotor ipliklerinin tyllk ve mukavemetini 45.000, 50. 000 ve 55.000 d/d rotor hzlarnda incelemileridir. Rotor hznn artyla birlikte iplik tyllnn azaldn belirtmilerdir.

2.6.3. Hava Jetli (Air Jet) plik Eirme Sistemi

Rajamanickam, Patel ve Jayaraman (1998) hava jetli eirmede proses ve materyal parametrelerinin arasndaki ilikiyi inceledikleri almada iplik k hz ve birinci dze basncnn artyla iplik tyllnn arttn ve iplikte PES lif orannn artyla tyllnn azaldn ifade etmilerdir. Nergis ve zipek (2001) birletirme ve bkm dze basnlarnn iki katl hava jetli ipliklerin zelliklerine etkisini aratrdklar almada hem bkml hem de bkmsz ipliklerin mukavemet, hata ve tyllnn dze basnc deiiminden etkilendiini belirtmilerdir. Birletirme dzesindeki basncn artmasyla bkmsz ipliklerin mukavemetinin artt, tyllnn ve dzgnszlnn azaldn, buna karn bkml ipliklerde de daha dk basnta daha iyi mukavemet deerlerinin elde edildiini belirtmilerdir. Bkm dzesindeki basncn artnn bkmsz ipliklerin mukavemeti zerinde ok az etkiye sahip olduu, buna karn iplik

45

tylln azaltma, dzgnszln arttrma eiliminde olduunu da ifade etmilerdir.

2.6.4. Sirospun plik Eirme Sistemi

Subramaniam ve Mohamed (1991) fitil aralnn, bkmn ve i hznn ift fitilli ipliklerin tyllne etkisi faktriyel analiz teknii kullanlarak incelenmilerdir. Pamuk iplikleri iin fitil aral artarken tylln azaldn belirtmilerdir. Bu sonu Plate (Plate, 1983) tarafndan yaplan almada kamgarn ift fitilli iplikler iin elde edilen sonular ve Dhawan ve Jaiprakashn (1987) ift fitilli pamuk iplikler iin elde ettii sonula ile uyumludur. Pamuk/polyester karm iplikler iin ise fitil aral 9.4 mmye kadar arttka tylln azald, fakat bundan sonra tylln artt belirtilmitir. Birleim (iplik oluum) blgesinin yukarsnda lif demeti iindeki bir lif, ty oluturmak iin daha eilimlidir. Artan fitil aral iplik oluum blgesinin yukarsnda erit iindeki lifin bu blgede kalma sresini artracaktr. Artan sre ile birlikte merkezka kuvvet gibi istenmeyen artlarn life daha fazla oranda etki etmesine sebep olacak ve sonuta tyllk artacaktr. Dier taraftan fitil aralnn artyla artan bkm, katlanan fitiller arasndaki liflerin birbirini tutunmasn artracak ve tylln azalmasna katkda bulunacaktr.

ift fitil beslenerek retilen iplikler iin 10200 d/d i hzna kadar olan hzlarda, i hz artarken tylln artt, bu hzdan daha yksek i hzlarnda ayn eilimin sadece dk bkmde elde edildii, bkm arttka bu eilimin tersi bir eilimin gzlendii belirtilmitir (Subramaniam ve Mohamed, 1991). Ring ipliklerinde olduu gibi sirospun ipliklerinde de bkmn art ile birlikte tylln de artt kritik bir bkm blgesinin olduu, bu blgenin dnda bkm arttka tylln azald grlmtr (Subramaniam, Mohamed, 1991). Cheng ve Sun (1998) sirospun pamuk ipliklerin zelliklerine fitil aralnn ve bkm katsaysnn etkisini inceledikleri almalarnda, fitil aral 3den 11e

46

derece derece arttrldka iplik tyllnn azaldn belirtmilerdir. Fitil aral arttka, fitil as ve fitil uzunluu da artacaktr. Artan fitil aral fitil bkmn de artracaktr. Bu da yzey liflerinin lif topluluu etrafna sarlmasn artracak, bylece de yzey tyleri azalacaktr.

Sun ve Cheng (2000) pamuk sirospun ipliklerin yap ve zelliklerini inceledikleri almalarnda, Sirospun ipliklerin tyllnn hem tek kat hem de iki katl ipliklerinkine gre daha az olduunu aklamlardr.

47

3. MATERYAL VE METOT Bu tez almasnda iplik sektrnde yaygn olarak kullanlmakta olan iplik tyllk test cihazlarndan alnan farkl tyllk sonularnn karlatrlmas amalanmtr. almann ilk blmnde iplik numaras deitike Zweigle G 566, Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4) ve Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerlerinin nasl deiim gsterdikleri incelenmitir. Bu blmde ayrca, lm prensipleri ayn olan UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarndan elde edilen tyllk indeksi deerleri arasnda istatistiksel adan nemli fark olup olmad da aratrlmtr. kinci blmde ise UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarndan alnan indeks deerleri ile Zweigle cihazndan alnan S3 deerinin numara deiimine duyarllklar incelenmitir. Son blmde ise lm prensipleri farkl olan Uster ve Zweigle cihazlarndan alnan tyllk parametreleri arasndaki korelasyon hesaplanmtr. Bu blmde ayrca, Zweigle test sonular, Uster tyllk indeksine benzer bir deere dntrlerek bu iki deer karlatrlmtr. 3.1. Materyal Bu almada test edilen ipliklere ait detayl bilgiler aada izelge 3.1de verilmektedir.

48

izelge 3.1. Testlerde kullanlan iplik zellikleri plik No (Ne) 20 26 30 40 50 60 5.8 6.8 12 18 **: Bobin halinde Bkm (T/m) 604 727 770 1101 1101 1214 444 486 628 630

plik Tipi Penye (Triko) Penye (Dokuma) OE-rotor (Dokuma) OE-rotor (Triko) *: Kops Halinde

Numune Kodu A1** A2** A3** B1* B2* B3* C1 C2 C3 D1

3,43 3,62 3,57 4,42 3,95 3,98 4,68 4,73 4,60 3,76

plik retimi esnasnda, retim aamalar tek tek takip edilmitir. Her bir numara iin fitil, ring ve OE-rotor makinelerinde ayn i ve ayn kafadan numune alnmasna zen gsterilmi, bylelikle iden ie veya rotordan rotora olabilecek varyasyonlarn etkisi nlenmitir.

3.2. Metot Yaplan deneysel almada her numaradan 10ar adet numune alnm ve UT3, UT4, Pt 7000 ve Zweigle G 566 cihazlarnda tyllk iin test edilmitir. Btn cihazlarda her bir numarada 10ar test olmak zere toplam 40 adet test yaplmtr. Numuneler test cihazlarna, numunelerin alnd i/rotor sras takip edilerek beslenmitir.

almada, UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarnda 400 m/d hz, 2.5 dakika test sresi olmak zere 1000 m iplik uzunluu teste tabi tutulmutur. Zweigle G 566 tyllk test cihaznda ise btn numuneler 50 m/d hzda 4 dk test edilmitir. Her iplik numaras iin 100 mlik iki test yaplp, sonuta iki testin ortalamas alnmtr ve cihazdan alnan deerler 100 iplikteki deerler olarak verilmektedir.

49

Test sonucunda UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarnda tyllk indeksi deerleri ve bunlarn ortalamalar, Zweigle G 566 cihazndan ise indeks deeri, S3 deeri ve her bir uzunluk blgesindeki (1, 2, 3, 4, 6, 8, 10, 12, 15, 18, 21 ve 25 mm) ty saylar alnmtr.

lmlerin yapld laboratuvar koullar % 65 2 bal nem ve 20 2 0C eklinde olup, testlerde kullanlan btn numuneler test ncesi laboratuvar artlarnda 24 saat sre ile kondisyonlanmtr.

Elde edilen test sonularnn istatistiksel analizinin grafiksel gsteriminde Origin program kullanlmtr. Grafiksel gsterimde, farkl tyllk cihazlarndan alnan sonularn iplik numarasna bal olarak gsterdikleri eilimler gsterilmektedir. Grafiksel gsterimde ayrca test sonular arasndaki varyasyonu da grebilmek mmkndr.

UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri arasnda istatistiksel adan anlaml fark olup olmadn aratrmak iin SPSS istatistik programnda Duncan oklu karlatrma testi uygulanmtr.

3.2.1. Kullanlan Test Cihazlar 3.2.1.1. Uster Tester 3 ve 4 plik Tyllk Test Modl ekil 3.1de gsterilen Uster iplik dzgnszlk test cihazna taklan tyllk modl tarafndan tyllk llmektedir.

50

ekil 3.1. Uster iplik dzgnszlk ve tyllk test cihaz lm blgesinde, tek renkli srekli bir k kayna, iplikten ayrlan tylerin zerine paralel k yaymaktadr. plik gvdesinden dar sarkan her bir lifte n krlmas, datlmas ve yanstlmas sonucunda lifler saydam grnmektedir. pliin kendisi saydam olmad iin siyah grnmektedir. plikten ayrlan knt lifler tarafndan datlan k bir lens sistemi tarafndan toplanmakta, optik bir sensr tarafndan alglanmakta ve alc zerine drlmektedir. Alc zerine den n iddetine gre elektrik sinyalleri oluturulmaktadr. pliin tyll ile orantl olan ve optik sensr tarafndan alglanan elektrik akm daha sonra dijital bir deere dntrlmekte ve Uster Tester bilgisayar tarafndan deerlendirilmektedir. Eer lm alanna iplik yerletirilmemi ise, foto alcnn zerine hi k dmemekte ve bu yzden elektrik sinyali olumamaktadr (ekil 3.2).

51

ekil 3.2. Uster iplik tyllk lm prensibi Uster tyllk test cihaz, test sonucunda tyllk indeksinden baka tylln deerlendirilmesinde faydalanlacak deiik olanaklar sunmaktadr. Bunlar; Bir ipliin uzunluu boyunca tyllk, bir diyagram eklinde gsterilebilmektedir. Tyllk saysal deer olarak belirtilmekte ve ipliin uzunluu boyunca tyllk varyasyonu standart sapma eklinde belirlenebilmektedir. lm sonular, Uster Dnya statistikleri ile karlatrlabilmektedir. Periyodik tyllk varyasyonlar bir spektrogramda gsterilebilmektedir. Dier deerlendirme olana da farkl uzunluklarda tyllk varyasyonunun varyans uzunluk erileri vastasyla belirlenmesidir. Tylln deerlendirilmesinde en ok kullanlan parametre tyllk indeksi olup, 1 cm uzunluundaki iplik yzeyinde knt halindeki liflerin uzunluu toplamnn,

52

birim iplik uzunluuna (1 cm) oran tyllk indeksi (H) olarak hesaplanmaktadr. Baka bir ifadeyle indeks (H) deeri iplik gvdesinden knt yapan liflerin toplam uzunluunun lm yaplan iplik uzunluuna orannn bir ifadesidir. rnein tyllk deeri H=4, 1 cm uzunluktaki lm alanndaki 4 cmlik toplam knt lif uzunluuna eittir. Tyllk iki uzunluk deerinin oran olduu iin birimsizdir. Tyllk indeksi arttka iplik tyll artmaktadr. Uster tyllk indeksinin (H) hesaplanmasn gsteren forml aada verilmitir. ekil 3.3de Uster tyllk lm prensibine gre test edilen iplik grnts verilmektedir.

H=

TyUzunluu (cm) .............(1) 1cm

ekil 3.3. Usterde tyllk indeksi hesaplannn ematik olarak gsterimi Uster cihazndan alnan ve tylln deerlendirilmesinde kullanlan bir dier parametre de tyllk diyagram olup, diyagramda bir iplikteki tyllk deiimleri gsterilmektedir. Periyodik olmayan tyllk deiimlerini saptamak iin diyagram sk sk kullanlmaktadr. Diyagramda materyal uzunluu yatay eksene, tyllk ise dikey eksene yerletirilmektedir. ekil 3.4de normal uzunlukta (periyotta) bir diyagram gsterilmektedir. Normal uzunluk 1 cmlik uzunlua karlk gelmektedir.

53

ekil 3.4. Normal test uzunluunda tyllk diyagram (plik : % 100 karde pamuk iplii, Ne 40, Nm 67, 15 tex). Deerlendirme parametrelerinden birisi olan Standart sapma S H , iplik tyllk deiimi iin bir ldr. S H deerinin kullanm, iplikte nemli tyllk

deiiminin olup olmadna karar vermeyi salamaktadr. ekil 3.5de tyllk frekans dalm diyagram ve standart sapmas gsterilmektedir.

ekil 3.5. Tyllk varyasyonu (Standart sapma S H )

Tyll deerlendirmede kullanlan bir dier parametre de Spektrogram olup, spektrogram periyodik tyllk deiimlerini gstermektedir. ekil 3.6da rnek bir tyllk spektogram gsterilmektedir.

54

ekil 3.6. Tyllk spektrogram (plik: %100 karde pamuk iplii, Ne 7, Nm 12) Uster cihazndan test sonucunda alnan varyans uzunluk erisi ise, uzun mesafede periyodik olmayan tyllk deiimlerinin tespitinde kullanlmaktadr. Ayrca bu eri, tyl bir ipliin tyllnn tysz bir ipliinkine gre sapmasn da gstermektedir. Erideki dalgalanmalar bu sapmalarn bir gstergesidir. ekil 3.7de rnek bir tyllk varyans uzunluk erisi gsterilmektedir.

ekil.3.7. Tyllk varyans uzunluk erisi (plik : % 100 karde pamuk iplii, Ne 28, Nm 4)
3.2.1.2. Premier Pt 7000 plik Tyllk Test Modl

Premier Pt 7000 iplik dzgnszlk test cihaznda tylln llmesi cihaza taklan tyllk modl tarafndan gerekletirilmektedir. ekil 3.8de Premier iplik dzgnszlk test cihaznn grnts verilmitir.

55

ekil 3.8. Premier Pt 7000 iplik dzgnszlk ve tyllk test cihaz Cihazn lm prensibi Uster tyllk lm prensibi ile ayndr. plik zerine paralel bir k kayna gnderilmektedir. plik gvdesinden sarkan tyler tarafndan krlan ve datlan k bir lens sistemi tarafndan toplanmakta ve sensr tarafndan alglanmaktadr. ekil 3.9da Premier iplik tyllk lm prensibi gsterilmektedir.

ekil 3.9. Premier Pt 7000 iplik tyllk test cihaz tyllk lm prensibi (Premier)

56

Test sonunda Pt 7000 cihazndan tylln deerlendirilmesinde kullanlmak zere tyllk indeksi (H), tyllk standart sapma (Sh) ve tyllk varyasyon katsays deerlerini elde etmek mmkndr.

Premier iplik tyllk indeksi, 1 cm uzunluundaki iplik gvdesinden sarkan tylerin toplam uzunluunun llen iplik uzunluuna (1 cm) oran olarak tanmlanmaktadr. Tyllk indeksi iki uzunluk biriminin birbirine oran olduu iin birimsiz bir deerdir.
3.2.1.3. Zweigle G 566 plik Tyllk Test Cihaz

Aada ekil 3.10da grlen Zweigle G 566 cihaznda lm srasnda iplik, bir k kaynandan iplik eksenine dik olarak gnderilen k hzmesi tarafndan yoklanr. plik ve iplik gvdesinden kan lifler, lm blgesine gnderilen k demetini keser ve gnderilen nlarn llebilen parlaklnda dalgalanmaya sebep olur. Bu ekilde iplik gvdesinden kan lifler tarafndan engellenen k demeti, dt fototransistr zerinde bir fotoakma dntrlr ve kuvvetlendirilerek deerlendirilir. Ayn anda farkl uzunluk gruplarndaki tylerin saysn elde edebilmek iin iplik, tek bir geite 12 ayr fototransistr tarafndan taranr (ekil 3.11) ve iplik yzeyinden kan lifler 1-25 mm arasnda deien 12 farkl uzunluk blgesinde gruplandrlr.

ekil 3.10. Zweigle G 566 iplik tyllk test cihaz

57

ekil 3.11. Zweigle iplik tyll lm prensibi Cihazda ipliin sadece bir tarafndan kan farkl uzunluklardaki tylerin says 12 fototransistr kullanlarak belirlenmektedir. ekli 3.12de Zweigle tyllk lm prensibine gre test edilen iplik kesiti ematik olarak gsterilmektedir.

ekil 3.12. Tyll llen bir iplik kesitinin ematik grnts

58

lm sonucunda cihazdan, tylln deerlendirilmesinde kullanlmak zere, her bir lm snfndaki lif saylar, tyllk indeksi (H), S3 (3 mm ve daha uzun olan tylerin says) ve Tp (toplam ty says) deeri alnabilmektedir.

Zweigle tyllk indeksi, u parametrelere bal olarak hesaplanabilmektedir:

Tm lm snflarna karlk gelen lif saylar (100 m iplikte) Teorik olarak hesaplanabilen en uzun lif boyu En kk ve en byk lm snfna karlk gelen lif saylarnn oran lm snf uzunluklar Regresyon katsays

Mangold ve Topf (1985) tarafndan gelitirilen Zweigle tyllk indeksi aada gsterilen forml kullanlarak hesaplanmaktadr. H=
Burada; H: Tyllk indeksi, r: Regrasyon katsays, K: lm snflar, N: 100 m iplikte, iplik yzeyinden km toplam lif says, R: Teorik olarak hesaplanabilen en uzun lif boyu, m=
Nk (Belirlenen lm snflarnda) Nu

K * N
r *R*m

N k : plik yzeyinden km en ksa liflerin says (100 m iplikte), N u : plik yzeyinden km en uzun liflerin saysdr (100 m iplikte). ekil 3.13de Zweigle iplik tyllnn hesaplanmas grafiksel olarak

gsterilmektedir.

59

ekil 3.13. Zweigle tyllk indeksi deerinin hesaplanmasnn grafiksel aklamas (Mangold ve Topf, 1985) Zweigle iplik tyllk test cihaz 50 m/d hzla lm yapmakta ve lm uzunluu 10-9999 m arasnda deiebilmektedir.

60

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA 4.1. Farkl plik Tyllk Test Cihazlarndan Alnan Tyllk ndeksi Sonular

Bu blmde ilk olarak, hem ring hem de OE-rotor iplikleri iin sz konusu test cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerlerinin iplik numara deiimine gsterdikleri duyarllk aratrlmtr. almada ayrca lm prensipleri ayn olan Pt 7000, UT3 ve UT4 iplik tyllk test cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri arasnda istatistiksel adan anlaml fark olup olmad da aratrlmtr. Zweigle indeks deeri, dier cihazlardan alnan indeks deerlerinden hesaplanmas itibariyle ok farkl olduundan dolay istatistik deerlendirilmeye katlmamtr.
4.1.1. Penye Triko pliklere (A Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi

Penye triko ipliklerin drt farkl test cihazndan elde edilen iplik tyllk test sonular aada ekil 4.1de gsterilmektedir. Zweigle cihazndan alnan H indeksi dier cihaz indeks deerlerinden ok byk olduu iin 100e blnerek dier rakamlara yaklatrlmtr. Ayrca, ekildeki hata ubuklar, ortalama deere ait standart hata miktarlarn belirtmektedir.

61

30

Iplik Tuylulugu (H)

25

20

PENYE TRIKO(BOBIN)(% 100 PAMUK) UT3 UT4 PREMIER ZWEIGLE H/100

15

10

5 20 22 24 26 28 30

Iplik No (Ne)

ekil 4.1. Penye triko ipliklerine ait tyllk indeksi deerleri

ekil 4.1 incelendiinde, UT3 ve UT4 cihazlarndan elde edilen sonularn birbirine hemen hemen yakn olduu, fakat Premier Pt 7000den elde edilen tyllk deerinin biraz daha yksek olduu aka grlmektedir.

te yandan, her drt cihaz iin de iplikler inceldike H deerinde d gze arpmaktadr. Bu sonu, konu ile ilgili daha nceki almalarda elde edilen sonulara benzerdir.

ekil 4.1e bakldnda ayrca, Zweigle G 566den elde edilen sonular arasndaki varyasyonun dier test cihazlarna gre olduka yksek olduu da gze arpmaktadr.

UT3, UT4 ve Pt 7000 arasndaki farklarn istatistiksel bakmdan nemli olup olmadn tespit etmek amacyla regresyon analizinde Duncan metodu (Duncan

62

Multiple Regression Test) uygulanm olup, elde edilen istatistiksel analiz sonular izelge 4.1.de verilmektedir.

izelge 4.1 Penye Triko iplikler iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular

plik No CIHAZLAR (Ne)

% 95 htimalle nemli Fark Bulunan Gruplar 1 7,9160 7,9910 2

20

26

30

UT4 UT3 Pt 7000 Sig. UT4 UT3 Pt 7000 Sig. UT3 UT4 Pt 7000 Sig.

10 10 10 10 10 10 10 10 10

,414 7,0000 7,0080 ,952 6,5050 6,5250 ,797

9,4960 1,000 8,2290 1,000 7,3820 1,000

izelge 4.1deki sonular, 3 farkl numaradaki numunelerin tamamnda, Pt 7000den elde edilen tyllk deerinin nemli derecede UT3 ve UT4 cihazlarndan elde edilenden yksek ve farkl olduunu gstermektedir. te yandan UT3 ve UT4 sonular kendi arasnda karlatrldnda ise, aralarnda istatistiksel bakmdan nemli derecede fark olmad grlmektedir.

4.1.2. Penye Dokuma pliklere (B Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi

Penye dokuma ipliklere ait tyllk test sonular aada ekil 4.2de gsterilmekte olup, ayn ekilde hata ubuklar ortalama deere ait standart hata miktarn gstermektedir. Burada da Zweigle H indeksinin 100e blnmesi ile elde edilen deerler kullanlmtr.

63

4,0

3,5 PENYE DOKUMA (KOPS)(% 100 PAMUK) UT3 UT4 PREMIER ZWEIGLE H/100

Iplik Tuylulugu (H)

3,0

2,5

2,0

1,5 40 45 50 55 60

Iplik No (Ne)

ekil 4.2. Penye dokuma ipliklere ait tyllk indeksi deerleri ekil 4.2ye bakldnda, bu ipliklerde, penye triko ipliklerden farkl olarak UT3, UT4 ve Pt 7000 test cihazlarndan elde edilen sonularn birbirine olduka yakn olduu, ancak iplik inceldike arada farklarn ortaya kt gze arpmaktadr. Yine sonular incelendiinde, UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarnda iplik inceldike tyllk deerinin azalma eilimine karn Zweigle G566 sonularnn bunun tam tersi ynde eilim gstermesi olduka ilgintir. nk daha nceki almalarda da tespit edildii zere iplik numaras inceldike tylln azald bilinen bir gerektir. Buradaki elikili durum, Zweigle cihaznda 1 mmden daha ksa liflerin ty olarak deerlendirilmemesi buna karn Uster indeks deerinin hesaplanmasnda ok fazla miktarda ksa lifin tyll artrc bir etkiye sahip olmasndan kaynaklanabilir. Eer burada sz konusu iplikler kalnlatka ipliklerin sahip olduu ksa ty says artyorsa (Ne 40/1 numaral iplik Ne50/1 ve Ne 60/1 numaral ipliklere gre ok daha fazla sayda ksa tye sahip ise) Uster sonularna gre daha fazla sayda ksa tye sahip ipliin tyll yksek olacaktr. Dolaysyla kaln iplikler Uster sonularna gre daha tyl grnecektir. Buna karn Zweigle test sonularna gre, fazla

64

miktarda ksa ty Zweigle tyllk indeksinin daha dk olarak tespit edilmesine sebep olabilir. ekil 4.2den ayrca Zweigle G 566 sonularnn, her bir iplik numaras iin dier cihazlara gre ok daha yksek varyasyona sahip olduu grlmektedir.

Penye dokuma ipliklerine ait iplik tyllk indeksi deerlerinin istatistiksel analiz sonular ise izelge 4.2de verilmektedir.

izelge 4.2. Penye Dokuma iplikler iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular
% 95 htimalle nemli Fark Bulunan Gruplar 1 2

plik No (Ne)

CIHAZLAR

40

Pt7000 UT3 UT4 Sig. UT3 Pt7000 UT4 Sig. UT3 UT4 Pt7000 Sig.

10 10 10 10 10 10 10 10 10

3,7300 3,7610 3,8170 ,254 3,5760 3,6330 3,6540 ,202 3,4100 3,5130 ,052

50

60

3,5130 3,5530 ,438

Yukardaki analiz sonularna gre Ne 40 ve 50 numara iplikler iin tyllk sonular her cihaz iin ayn iken, Ne 60 numara ipliklerde Pt 7000nin verdii tyllk indeksi deerinin, UT3 cihaznnkinden nemli derecede yksek ve farkl olduu fakat UT4 sonularndan farkl olmad grlmektedir.

65

4.1.3. OE-Rotor pliklere (C ve D Tipi Numuneler) Ait Test Sonular ve Analizi

OE-Rotor ipliklere (dokuma) ait test sonular ekil 4.3de verilmektedir. ekildeki hata ubuklar ortalama deere ait standart hata miktarn gstermektedir. Burada da Zweigle H indeksinin 100e blnmesi ile elde edilen deerler kullanlmtr.

ekil 4.3. OE-Rotor dokuma ipliklerine ait tyllk indeksi deerleri

ekil 4.3 incelendiinde, UT3, UT4 ve Pt 7000den alnan sonularn birbirlerine yakn olduu, sadece ince iplikler iin UT4 sonularnn dier iki cihaz sonularndan daha yksek olduu grlmektedir. Yine ekilden, tm cihazlardan alnan tyllk deerlerinin birbirine benzer trendler gsterdii ve iplikler inceldike azald grlmektedir. Ayrca OE-rotor iplikler iin ring ipliklerinden farkl olarak, Zweigle sonular arasndaki varyasyonun dk olduu da grlebilmektedir.

UT3, UT4 ve Pt 7000 cihazlarna ait sonular istatistiksel olarak analiz edildiinde elde edilen bulgular izelge 4.3de verilmektedir.

66

izelge 4.3. OE-Rotor dokuma iplikleri iin regresyon analizinde Duncan metodu sonular

plik No (Ne)

CIHAZLAR

% 95 htimalle nemli Fark Bulunan Gruplar 1 8,8750 9,0420 9,1620 ,305 7,5120 7,7500 7,8220 ,100 4,7040 4,7240 2

5.8

6.8

12

UT3 Pt 7000 UT4 Sig. UT3 UT4 Pt 7000 Sig. UT3 Pt 7000 UT4 Sig.

10 10 10 10 10 10 10 10 10

,907

5,1720 1,000

izelgedeki sonular, kaln iplikler iin her 3 cihazdan elde edilen tyllk deerleri ayn saylabiliyorken, Ne 12 numara ipliklerde UT4den elde edilen sonucun UT3 ve Pt 7000 sonularndan daha yksek ve nemli derecede farkl olduunu ortaya koymaktadr. Son olarak Ne 18 numara OE-rotor triko iplikler de benzer testlere tabi tutulmu olup, bu iplikler iin her cihazdan elde edilen tyllk deerleri arasnda istatistiksel bakmdan nemli fark grlmemitir (izelge 4.4).

67

izelge 4.4. Ne 18 numara OE-rotor triko iplii iin regresyon analizi Duncan metodu sonular
% 95 htimalle nemli Fark Bulunan Gruplar 1 5,1450 5,2150 5,3150 ,175

CIHAZLAR

Ne 18

UT3 Pt7000 UT4 Sig.

10 10 10

4.2. Tyllk ndeksi ve S3 Deerlerinin Karlatrlmas

Bu blmde, hem penye hem de OE-rotor iplikleri iin Uster ve Premier tyllk indeksi deerleri ve Zweigle S3 deerinin iplik numara deiimi karsnda gsterdii eilim birlikte deerlendirilmitir. Grafiksel gsterimde Zweigle cihazndan alnan S3 deerleri Uster ve Premier H indeks deerlerine gre ok yksek bir rakam olduu iin 100e blnerek kullanlmtr.
4.2.1. Penye Triko pliklere Ait Test Sonular ve Analizi

Penye triko ipliklerin drt farkl test cihazndan elde edilen iplik tyllk test sonular aada ekil 4.4de gsterilmektedir. ekildeki hata ubuklar, ortalama deere ait standart hata miktarlarn belirtmektedir.

68

ekil 4.4 Penye triko ipliklere ait tyllk sonular ekil 4.4 incelendiinde UT3, 4, Pt 7000 tyllk indeksi ve Zweigle S3 deerlerinin (3 mmden uzun tylerin says) iplik inceldike azald grlmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, Zweigle S3 deerinin iplik numara deiimi karsnda gsterdii eilimin Zweigle indeks deerininki ile ayn olmasdr. Bu sonuca gre, Zweigle indeks deerinin hesaplanmasnda 3 mmden uzun tylerin saysnn ne kadar nemli olduu sonucuna varlabilir. ekil 4.4 incelendiinde Zweigle S3 deerleri arasndaki varyasyonun az olduunu grmek de mmkndr.
4.2.2. Penye Dokuma pliklere Ait Test Sonular ve Analizi

Penye dokuma ipliklere ait tyllk test sonular aada ekil 4.5de gsterilmekte olup, ayn ekilde hata ubuklar ortalama deere ait standart hata miktarn gstermektedir.

69

ekil 4.5. Penye dokuma ipliklere ait tyllk sonular Penye dokuma ipliklere ait grafik incelendiinde, Zweigle S3 deerinin iplik inceldike artt grlmektedir. Daha nceki blmde akland gibi ayn sonu Zweigle tyllk indeksi iin de elde edilmiti. te yandan dier cihaza ait iplik tyllk indeksi deerlerinin iplik inceldike azald grlmektedir. Bu cihazlardan elde edilen indeks deerleri ile Zweigle cihazndan elde edilen tyllk sonular arasndaki elikili durum lm prensiplerindeki farkllktan kaynaklanabilmektedir. Zweigle cihazndan alnan 3 mmden uzun tylerin iplik numarasna gre deiimi indeks deeri ile ayn eilimi gsterdiine gre buradaki elikili durum 1 mmden ksa tylerin miktarndan kaynaklanabilmektedir. Zweigle cihaznn lm prensibine gre 1 mmden ksa tyler deerlendirilmeye katlmamaktadr. Buna karn elde edilen bu sonuca gre, dier cihazn indeks deerinin belirlenmesinde 1 mmden ksa tylerin saysnn nemli rol oynad sylenebilir.

70

Grafikten ayrca Zweigle indeks deerinde olduu gibi S3 deerleri arasndaki varyasyonun da ok fazla olduu grlmektedir.
4.2.3. OE-Rotor pliklere Ait Test Sonular ve Analizi

OE-Rotor ipliklere ait tyllk test sonular aada ekil 4.6da gsterilmekte olup, ayn ekilde hata ubuklar ortalama deere ait standart hata miktarn gstermektedir.

ekil 4.6. OE-rotor dokuma ipliklere ait tyllk sonular ekil 4.6 incelendiinde OE-rotor iplikleri iin UT3, 4, Pt 7000 tyllk indeksi ve Zweigle S3 deerlerinin iplik inceldike azald grlmektedir. Yine burada da ortaya karlabilecek nemli bir sonu, penye ipliklerinde olduu gibi OE-rotor ipliklerinde de Zweigle S3 ve indeks deerlerinin numara deiimi karsnda gsterdikleri eilimin benzer olmasdr.

71

4.3. UT4 ve Zweigle Test Cihazlarndan Alnan Sonular Arasndaki Korelasyonun Belirlenmesi

Bu blmde, Uster tyllk indeksi (H) ile Zweigle S3 ve tyllk indeksi (H) arasndaki korelasyon hesaplanmtr. Bunun iin geni bir numara aralnda ring ve OE-rotor iplikleri, Zweigle G 566 ve Uster Tester 4 cihazlarnda test edilmitir. Bu blmde ayrca, Uster ve Zweigle iplik tyllk test sonularnn karlatrlmas yaplmtr. Bu amala Zweigle iplik tyllk test cihazndan elde edilen lm snflar ve bu lm snflarndaki ty says deerleri kullanlarak birim iplik uzunluundaki (1 cm) toplam ty uzunluu hesaplanm ve bylece Zweigle sonularnn Uster iplik tyllk indeksi deerine benzetilmesine allmtr. Sonuta, elde edilen deer ile Uster tyllk indeksi deeri arasndaki korelasyon hesaplanmtr.
4.3.1. S3 (Zweigle) ve H (UT4) Deerleri Arasndaki Korelasyon

Penye (triko ve dokuma) iplikleri ve OE-rotor (dokuma) iplikleri iin Zweigle G 566 cihazndan alnan S3 ve Uster Tester 4 cihazndan alnan tyllk indeksi (H) deerleri arasndaki korelasyon hesaplanmtr. Korelasyon hesaplamalarnda, Zweigle cihazndan alnan S3 deeri UT4 H indeksine gre ok byk bir rakam olduu iin 1000e blnerek kullanlmtr. Elde edilen sonular ekil 4.7-4.9da gsterilmektedir.

72

Penye Triko (% 100 Pamuk) 3,6 3,4

Zweigle (S3/1000)

3,2 3,0 2,8 2,6 2,4 2,2 5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

UT4 (H)

ekil 4.7. Penye triko iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,582) Penye triko iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H indeks sonular arasndaki korelasyon katsays dktr (r=0,582). Bu sonuca gre penye triko iplikleri iin UT4 H indeksi, 3 mmden uzun tylerin saysn ok iyi temsil etmemektedir. O halde UT4 H indeksini, uzun ty miktarndan ziyade 3mmden ksa olan ty miktarnn etkilediini sylemek mmkndr.

73

Penye Dokuma (% 100 Pamuk)

,9 ,8

Zweigle (S3/1000)

,7 ,6 ,5 ,4 ,3 ,2 3,2

3,4

3,6

3,8

4,0

4,2

UT4 (H)

ekil 4.8. Penye dokuma iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r=0.118)

ekil 4.8de gsterilen korelasyon incelendiinde ise, penye dokuma iplikleri iin UT4 H ve Zweigle S3 deerleri arasndaki korelasyon katsaysnn ok dk (r = 0.118) olduu grlmektedir. Hatta penye dokuma iplikleri iin elde edilen korelasyon katsays, penye triko ipliklerinkine gre ok daha dk olarak tespit edilmitir. Bu sonuca gre penye dokuma iplikleri iin UT4 H indeksine baklarak 3 mmden uzun tylerin says hakknda fikir edinmek sz konusu deildir. UT4 H indeksinin artyor olmas 3 mmden uzun ty miktarnn artmas anlamna gelmemektedir. Bu duruma gre, sz konusu iplikler ok fazla miktarda ksa tye sahip olabilecei iin ksa ty miktarnn UT H deeri zerinde daha nemli rol oynad dnlebilir.

74

OE-Rotor Dokuma (% 100 Pamuk)

1,4 1,2

Zweigle (S3/1000)

1,0 ,8

,6 ,4 ,2 4 5 6 7 8 9 10

UT4 (H)

ekil 4.9. OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle S3 ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,93) ekil 4.9 incelendiinde ise, ring iplikleri iin elde edilen sonularn aksine OE-rotor dokuma bkml iplikler iin UT4 H ve Zweigle S3 deerleri arasndaki korelasyon katsays indeksinin 3 mmden uzun ty miktar hakknda fikir verebileceini gstermektedir. Sonu olarak, sz konusu iplikler iin UT4 indeksi arttnda 3 mmden uzun tylerin saysnn da artt sylenebilir.

4.3.2. Zweigle H ve UT H Deerleri Arasndaki Korelasyon

Bu blmde Zweigle iplik tyllk indeksi (H) ile UT4 tyllk indeksi (H) arasndaki korelasyon hesaplanmtr. Yine korelasyon hesaplamalarnda, Zweigle H indeki UT4 indeksine gre ok byk bir rakam olduu iin 1000e blnerek kullanlmtr. Triko ve dokuma bkml penye iplikleri ve OE-rotor iplikleri iin elde edilen korelason grafikleri ekil 4.10-4.12de gsterilmektedir.

75

Penye Triko (% 100 Pamuk)

1,4

1,3

Zweigle (H/1000)

1,2

1,1

1,0

,9 5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

UT4 (H)

ekil 4.10. Penye triko iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,630) ekil 4.10 incelendiinde, penye triko iplikleri iin Zweigle tyllk indeksi (H) ile UT 4 tyllk indeksi (H) arasnda orta seviyede bir korelasyon elde edilmitir (r = 0,630). Bu durum, iki cihazdan alnan tyllk indeksi deerleri arasnda direkt iliki kurmaya k tutabileceini gstermektedir. Sz konusu tyllk indeksi deerleri arasndaki orta seviye korelasyonun, cihazlarn indeks hesaplama yntemindeki farkllktan kaynakland dnlmektedir.

Zweigle H deerinin hesaplanmasnda, ksa tylerin saysnn uzun tylerin saysna oran nemli rol oynamaktadr. Bu oran arttka tyllk azalmaktadr. Yani Zweigle cihaz sonularna gre, fazla miktarda uzun tye sahip bir iplik, uzun ty says az fakat ksa ty says ok fazla olan bir iplie gre daha fazla tylle sahip olacaktr [Mangold, Topf, 1985]. Buna karn, Uster H deerinin hesaplanmasnda ksa tylerin ok nemli rol oynad dnlmekte olup, bu nedenle arada dk bir korelasyon ortaya kt tahmin edilmektedir.

76

Penye Dokuma (% 100 Pamuk )

,4

Zweigle (H/1000)

,3

,2

,1

0,0 3,2

3,4

3,6

3,8

4,0

4,2

UT4 (H)

ekil 4.11. Penye dokuma iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,132) ekil 4.11de verilen korelasyon incelendiinde, penye dokuma iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H arasndaki korelasyon ok dk olarak tespit edilmitir (r = 0.132). S3 ve H arasndaki korelasyonda olduu gibi H deerleri arasndaki korelasyon da bu tr ipliklerde triko ipliklerinkine gre daha dk kmtr.

Penye triko iplikleri iin olduu gibi penye dokuma ipliklerinde de indeks deerleri arasndaki korelasyonun dk kmas, indeks deerlerinin hesaplanmasnda uzun ve ksa tylerin miktarnn farkl etkisinden kaynakland dnlmektedir. Eer penye dokuma iplikleri az sayda uzun tye, buna karn ok fazla sayda ksa tye (1 mmden ksa olan tylerde dahil olmak zere) sahip ise Ustere gre indeks deeri yksek karken Zweiglea gre dk olacaktr. Nitekim bu iplikler iin Uster indeks deerinin artnda 3 mmden uzun tylerin etkili olmad, dolays ile de bu ipliklerdeki ksa ty saysnn uzun ty saysna gre ok fazla olabilecei aklanmt.

77

OE-Rotor (% 100 Pamuk)

,5

Zweigle (H/1000)

,4

,3

,2

,1 4 5 6 7 8 9 10

UT4 (H)

ekil 4.12. OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle H ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r = 0,928) ekil 4.12de verilen korelasyon incelendiinde, OE-rotor iplikleri iin, Zweigle S3 ve UT4 H arasnda olduu gibi UT4 indeks ve Zweigle H deerleri arasnda da yksek bir korelasyon elde edilmitir (r = 0,928). Bu iplikler iin 3 mmden uzun tylerin miktarnn UT4 H indeksinin artnda nemli rol oynad belirtilmiti. Zweigle indeks deerinin hesaplanmasnda da uzun ty saysnn ksa ty saysndan fazla olmasnn tyll artrd bilinmektedir [Mangold ve Topf, 1985]. OE-rotor iplikler iin sz konusu korelasyonun yksek kmas her iki indeks deerinin artnda uzun tylerin etkisinin ayn eilimi gstermesi veys ksa tylerin az olmas ile aklanabilir.

4.3.3. Zweigle Kb ve UT4 H Deerleri Arasndaki Korelasyon

Zweigle iplik tyllk test cihaz ve UT4 iplik tyllk test modlnn lm prensipleri ve deerlendirme parametreleri birbirlerinden ok farkldr. UT4 cihaznda, birim iplik uzunluundaki toplam ty uzunluu, tyllk indeksi olarak

78

verilmektedir. Zweigle cihaznda ise farkl uzunluklardaki tylerin says llmektedir. Bu iki cihazdan alnan sonularn karlatrlmasn yapabilmek amacyla Zweigle sonular kullanlarak UT4 H deerine benzer bir deer hesaplanmtr. Bu hesaplamada Basu tarafndan gelitirilen aadaki forml kullanlmtr [Basu, 1999].

Ka =

N L
i =1 i

11

= N12 L12

Li =

l i + (l i +1 ) 2

li = i snfndaki ty uzunluu li+1= i+1 snfndaki ty uzunluu Ni = 100 m iplik iin i snfndaki ty says Ka deeri istenirse, 10.000e blnerek Uster H deerine dntrlebilir. G 566da fotoseller cihazn tek tarafna yerletirilmitir ve ipliin sadece bir tarafndaki tyllk deerleri verilmektedir. Bu sebeple hesaplanan Zweigle toplam ty uzunluu deerinin iki kat alnarak tm iplik iin yaklak bir ortalama deerin elde edilmesi amalanmtr. Kb =

K x 2 (1 cm iplikteki cm olarak toplam ty uzunluu) 10.000

Hesaplanan Kb deeri ile UT4 H deeri arasndaki ilikiyi incelemek amacyla, hem ring hem de OE-rotor iplikleri iin bu iki deer arasndaki korelasyon katsays hesaplanmtr. ekil 4.13-4.15 elde edilen korelasyon grafiklerini gstermektedir.

79

ekil 4.13. Penye triko iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,292)

Penye triko iplikleri iin UT4 tyllk indeksi deeri ve Zweigle ty uzunluu deeri arasndaki korelasyona bakldnda ok dk bir korelasyon olduu grlmektedir (r=0,292). Bu sonu, penye triko iplikleri iin UT4 indeksine baklarak Zweigle tylln tahmin etmenin mmkn olmadn gstermektedir.

80

ekil 4.14. Penye dokuma iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= -0,137)

ekil 4.14 incelendiinde, penye triko ipliklerinde olduu gibi penye dokuma ipliklerinde de Zweigle ty uzunluu deeri ile UT4 tyllk indeksi deeri arasndaki negatif korelasyonun ok dk olduu tespit edilmi olup (r=-0,137), UT4 tyllk indeksi deeri ile Zweigle ty uzunluu arasnda bir iliki kurulamayaca tespit edilmitir.

81

ekil 4.15. OE-rotor dokuma iplikleri iin Zweigle Kb ve UT4 H deerleri arasndaki korelasyon (r= 0,908) ekil 4.15 incelendiinde ise, ring iplikleri iin elde edilen sonularn aksine OErotor iplikleri iin Zweigle ty uzunluu ve UT4 tyllk indeksi deerleri arasnda yksek bir korelasyon bulunmutur (r=0,908).

4.3.4. UT4 H ve Zweigle Kb Deerlerinin Karlatrlmas ve UT4-Zweigle G 566 Tyllk Deerleri zerinde Tartma

Bu blmde, Uster tyllk indeksi ile Zweigle cihaz sonular kullanlarak 1cm iplik iin hesaplanan toplam ty uzunluu (Kb) deerinin karlatrlmas yaplacaktr.

82

izelge 4.5de, tm iplikler iin Zweigle test sonular kullanlarak hesaplanan Kb deerleri ve Uster indeks deerleri verilmektedir. izelge 4.5. Ortalama UT4 H ve Kb deerleri
plik Tipi plik No (Ne) 20 26 30 40 50 60 5.8 6.8 12 Kb UT4 (H)

Penye (Triko) Penye (Dokuma) OE-rotor (Dokuma) OE-rotor (Triko)

1,17 1,12 1,11 0,22 0,25 0,29 0,346 0,26 0,138 0,176

7,92 7,00 6,52 3,82 3,65 3,51 9,16 7,75 5,17 5,32

18

izelge 4.5e bakldnda, tm iplikler iin Zweigle Kb deerlerinin, UT4 H deerlerinden ok daha dk olduu tespit edilmitir.

Zweigle Kb deeri ve UT4 H deerleri arasndaki fark eitli faktrlerden kaynaklanabilmektedir. plikteki ty uzunluklar ve saylar hakknda daha detayl bilgi verdii iin tercih edilen G 566 cihaznda, tyll lmede kullanlan fotoseller 1mmden 25 mmye kadar deiik mesafelere yerletirildii iin 1 mmden daha ksa olan tyler deerlendirilmeye alnmamaktadr. Ayrca fotoseller lm blgesinin sadece bir tarafna yerletirildii iin ipliin sadece tek tarafndaki tyler deerlendirilmeye katlmaktadr. Oysa her iki taraftaki dalmnda dikkate alnmas gerekmektedir.

Buna karn Uster H deeri iin 1 mmden ksa tylerin says nemli rol oynamaktadr. Uster tyllk lm prensibine gre ok fazla sayda ksa tye sahip bir iplikle, az sayda fakat uzun tye sahip bir iplik yaklak olarak ayn tyllk

83

indeksine sahip olabilir. Oysa gerek iplik eirme proseslerinde, gerekse daha sonraki ilemlerde sorun tekil eden tylerin uzun tyler olduu bilinen bir gerektir.

rnein ekil 4.16daki gibi tyllk dalm olduka farkl iki iplik gz nne alnrsa (A ve B iplii), Uster sonularna gre bu iki iplik ayn tyllk indeksine sahip olabilir. Oysa B iplii ok sayda ksa tye sahip olmasna ramen tehlike oluturacak uzunlukta tye sahip deildir. Buna karn B iplii ile ayn veya yakn tyllk deerine sahip A iplii ilerideki proseslerde sorun oluturabilecek uzunlukta tylere sahiptir. Dolaysyla Uster indeksi yksek olduunda, ipliin ileride sorun karabilecek tylle sahip olduunu sylemek her zaman doru bir tespit olmamaktadr.

ekil 4.16. Az sayda uzun tye sahip bir iplik (A) ile fazla sayda ksa tye sahip bir ipliin (B) kabaca grn

te yandan iplik yzeyinden kan tylerin kvrml durumda olup olmamas Zweigle sonularn nemli derecede etkilemektedir. Eer iplik yzeyinden knt yapan ty kvrml ise Zweigle cihaz tarafndan llen ty uzunluu gerek ty uzunluundan daha ksa grnecektir. Bu durum tylln gerek deerden daha dk grnmesine sebep olacaktr. Uster cihaznda tyllk tespit edilirken ise byle bir durum sz konusu deildir. Tyler kvrml olsalar dahi llen ty uzunluu gerek ty uzunluu olacaktr.

Zweigle G 566 cihaznn en nemli dezavantajlarndan birisi de test srasnda lm blgesinden geen iplik gvdesi merkezinin tam olarak belirlenememesidir. Bu

84

durum tylln doru olarak tespit edilmesine engel olacaktr. Bu alma kapsamnda yaplan testlerde, ayn bobinden arka arkaya test edilen farkl iplik blmleri iin elde edilen tyllk sonular arasnda olduka yksek varyasyon katsaysnn ortaya kmas bu dezavantaj dorular niteliktedir.

85

5. SONU ve DAHA SONRAK ALIMALAR N NERLER

Farkl iplik tyllk test cihazlarndan alnan tyllk sonularnn karlatrld bu almada, penye ve OE-rotor iplikleri Uster Tester 3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000 ve Zweigle G 566 cihazlarnda tyllk iin test edilmitir.

Uster Tester 3, Uster Tester 4, Premier Pt 7000 ve Zweigle G 566 tyllk indeksi deerlerinin iplik numara deiimine duyarllklar incelendiinde, penye triko ve OE-rotor iplikleri iin, tm indeks deerlerinin ayn eilimi gsterdii ve iplikler inceldike tylln azald tespit edilmitir. Penye dokuma iplikleri iin ise, iplik inceldike Uster ve Premier indeks deerleri azalrken, Zweigle indeks deerinin artt grlmtr. Zweigle cihaz iin elde edilen bu elikili durumunun, cihazn tyllk indeksi hesaplamasndaki farkllktan kaynakland dnlmektedir. Uster ve Premier lm prensibine gre, 1 mmden ksa ty miktarnn ok fazla olmas durumunda tyllk nemli derecede artmaktadr. Buna karn, Zweigle lm prensibine gre ise 1 mmden ksa tyler deerlendirilmeye katlmamaktadr. Eer sz konusu iplikler iin, kaln iplikler daha fazla sayda ksa tye sahip ise Uster sonularna gre bu iplikler daha tyl grlrken Zweigle sonularna gre daha az tyl olarak tespit edilebilir.

plik numara deiimine kar iplik tyllnn gsterdii eilimi tespit etmek iin yaplan grafiksel analizler sonucunda, Zweigle test sonular arasndaki varyasyonun zellikle penye iplikler iin ok yksek olduu tespit edilmitir.

almann bu blmnde ayrca, lm prensipleri ayn olan Uster Tester 3, Uster Tester 4 ve Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan sonular arasnda istatistiksel adan nemli fark olup olmad da aratrlmtr. Penye triko iplikleri iin her numara iin de Premier indeks deerlerinin Uster Tester 3 ve Uster Tester 4 sonularndan daha yksek olduu ve aradaki farkn istatistiksel adan nemli

86

olduu tespit edilmitir. Buna karn Uster Tester 3 ve 4 sonular arasnda istatistiksel adan anlaml fark olmad grlmtr.

Penye dokuma iplikleri iin ise, kaln ipliklerde her cihazn indeks deerleri arasnda istatistiksel adan anlaml fark olmad, iplikler inceldike Premier ile Uster Tester 3 indeks deerleri arasnda farkn ortaya kt tespit edilmitir.

OE-rotor dokuma iplikleri iin de, penye dokuma ipliklerinkine benzer ekilde kaln iplikler iin cihazdan alnan tyllk indeksi deerleri arasnda istatistiksel adan nemli fark olmad, buna karn iplikler inceldike Uster Tester 4 sonular ile dier iki cihaz sonular arasnda istatistiksel adan nemli farkn ortaya kt grlmtr. OE-rotor triko iplikleri iin ise her cihaz sonular arasnda istatistiksel adan nemli fark olmad tespit edilmitir.

almann ikici blmnde, Uster Tester 3, Uster Tester 4 ve Premier Pt 7000 iplik tyllk indeksi deerleri ile Zweigle G 566 S3 deerlerinin iplik numara deiimi karsnda gsterdikleri eilimler birlikte deerlendirilmitir. alma sonucunda, penye triko ve OE-rotor iplikleri iin, dier cihazn indeks deerlerinin gsterdii eilime benzer ekilde, iplik inceldike Zweigle S3 deerinin azald grlmtr. te yandan penye dokuma iplikleri iin ise, iplik inceldike dier cihaz indeks deerlerinden farkl olarak, Zweigle S3 deerlerinin artt tespit edilmitir. Penye dokuma iplikleri iin elde edilen bu elikinin yine lm prensibindeki farkllktan kaynakland dnlmektedir.

Zweigle sonularnn iplik numara deiimi karsnda gsterdikleri eilimler birlikte deerlendirildiinde, tm iplik tipleri iin Zweigle S3 deerlerinin Zweigle indeks deerleri ile ayn eilimi gsterdii tespit edilmitir. Bu sonuca baklarak, 3 mmden uzun tylerin saysnn Zweigle indeks deerinin hesaplanmasnda nemli rol oynadn sylemek mmkn olacaktr.

87

almann son blmnde, Uster Tester 4 tyllk indeksi ile Zweigle S3 ve indeks deerleri arasndaki korelasyon hesaplanmtr.

Zweigle S3 ve Uster Tester 4 tyllk indeksi deerleri arasndaki korelasyon incelendiinde, penye iplikleri iin zellikle de penye dokuma iplikler iin ok dk korelasyon tespit edilmitir. Bu sonuca gre, penye iplikler iin, Uster tyllk indeksinin 3 mmden uzun tylerin saysn ok iyi temsil etmediini sylemek mmkndr. zellikle de penye dokuma iplikleri iin, Uster indeksine baklarak 3 mmden uzun tylerin says hakknda fikir edinmek mmkn deildir.

Bir nceki blmde, Zweigle tyllk indeksinin hesaplanmasnda 3 mmden uzun tylerin nemli rol oynad belirtilmiti. Bu blmde ise, korelasyon sonularna baklarak penye iplikler iin, Uster indeksi ile 3 mmden uzun ty says arasndaki korelasyonun ok dk olduu ve sz konusu iplikler iin Uster indeksindeki artn 3 mmden uzun tylerin saysndaki artdan kaynaklanmad tespit edilmitir.

Ring iplikler iin elde edilen sonularn aksine OE-rotor iplikler iin, Zweigle S3 ve Uster tyllk indeksi arasndaki korelasyon olduka yksek kmtr. Bu sonu, OE-rotor iplikler iin, Uster indeksinin 3 mmden uzun tylerin says hakknda fikir verebileceini ve Uster indeksi arttnda 3 mmden uzun tylerin saysnn arttacan sylemenin mmkn olacan gstermektedir.

Zweigle ve Uster Tester 4 iplik tyllk indeks deerleri arasndaki korelasyon incelendiinde ise, penye iplikler iin, zellikle de penye dokuma iplikler iin korelasyon katsaysnn dk olduu tespit edilmitir. Bu durum iki cihazdan alnan tyllk indeksi deerleri arasnda direkt bir iliki kurmann mmkn olmayacan gstermektedir. Burada elde edilen sonucun, iki cihaz indeks deerlerinin hesaplanmasnda kullanlan yntemlerin farkllndan kaynakland dnlmektedir. Zweigle indeks deerinin hesaplanma yntemine gre, fazla miktarda uzun tye sahip bir iplik, uzun ty says az fakat ksa ty says ok fazla

88

olan bir iplie gre daha yksek tylle sahip olacaktr. Buna karn Uster indeksinin hesaplanmasnda fazla miktarda ksa tyn tyll arttrc etkisinin olduu bilinmektedir. Nitekim bir nceki blmde de, sz konusu iplikler iin Uster indeksi ile 3 mmden uzun tylerin says arasnda iliki kurmann mmkn olamayaca aklanmt.

OE-rotor iplikler iin, Zweigle S3 ve UT4 H arasnda olduu gibi UT4 indeks ve Zweigle H deerleri arasnda da yksek bir korelasyon elde edilmitir. Bu durum, sz konusu iplikler iin her iki indeks deerinin hesaplanmasnda da 3 mmden uzun tylerin ayn etkiyi yapmasndan kaynaklanabilmektedir.

almann bu blmnde ayrca, Zweigle ile Uster Tester 4 cihazndan alnan sonularn karlatrlabilmesi iin, Zweigle sonular kullanlarak Uster indeksine benzer bir deer (Kb) hesaplanmtr. Elde edilen Kb deeri ile UT4 H deeri arasndaki ilikiyi incelemek amacyla, hem ring hem de OE-rotor iplikleri iin bu iki deer arasndaki korelasyon katsays hesaplanmtr.

Penye iplikler iin Kb ve Uster indeksi arasndaki korelasyonun ok dk olduu tespit edilmitir. Bu sonu, penye iplikleri iin Uster indeksine baklarak Zweigle tyllk deerini tahmin etmenin mmkn olamayacan gstermektedir.

Ring ipliklerin aksine OE-rotor iplikler iin Kb ve Uster indeks deerleri arasnda yksek korelasyon tespit edilmitir. Bu sonuca gre, sz konusu iplikler iin Uster indeks deerine baklarak bu ipliklerin Zweigle cihaz sonularna gre de ok ya da az tyl olduklarnn tahmin edilebileceini sylemek mmkn olacaktr.

almada son olarak, Uster tyllk indeksi ile hesaplanan Zweigle Kb deeri karlatrlm ve her iki cihaz lm prensiplerinin birbirlerine gre avantaj ve

89

dezavantajlarn gz nnde bulundurularak, bu iki deer arasndaki farklln aada aklanan faktrlerden kaynaklanabilecei sonucuna varlmtr.

G 566 cihaznda, tyll lmede kullanlan fotoseller 1mmden 25 mmye kadar deiik mesafelere yerletirildii iin 1 mmden daha ksa olan tyler deerlendirilmeye alnmamaktadr. Ayrca fotoseller lm blgesinin sadece bir tarafna yerletirildii iin ipliin sadece tek tarafndaki tyler deerlendirilmeye katlmaktadr. Oysa her iki taraftaki dalmnda dikkate alnmas gerekmektedir. Buna karn Uster tyllk lm prensibine gre indeks deeri iin 1 mmden ksa tylerin says nemli rol oynamaktadr. Ustere gre ok fazla sayda ksa tye sahip fakat daha sonraki ilemlerde sorun tekil edecek kadar uzun tylere sahip olmayan bir iplikle, az sayda fakat uzun tye sahip bir iplik yaklak olarak ayn tyllk indeksi verebilir.

Zweigle lm prensibine gre, iplik yzeyinden kan tylerin kvrml durumda olup olmamas gerek ty uzunluunun belirlenmesine engel olacaktr. Eer iplik yzeyinden knt yapan ty kvrml ise Zweigle cihaz tarafndan llen ty uzunluu gerek ty uzunluundan daha ksa grnecektir. Bu durum tylln gerek deerden daha dk grnmesine sebep olacaktr. Uster cihaznda tyllk tespit edilirken tyler kvrml olsalar dahi llen ty uzunluu gerek ty uzunluu olacaktr.

Zweigle G 566 cihaznn en nemli dezavantajlarndan birisi de iplik lm blgesinden geerken iplik gvdesi merkezinin tam olarak belirlenememesidir. Bu durum tylln doru olarak tespit edilmesine engel olacaktr. Bu alma kapsamnda yaplan testlerde, ayn bobinden arka arkaya test edilen farkl iplik blmleri iin elde edilen tyllk sonular arasnda olduka yksek varyasyon katsaysnn ortaya kmas bu dezavantaj dorular niteliktedir.

90

Sonular genel olarak yorumlayacak olursak; gnmzde iplik iletmelerinde yaygn olarak kullanlan ve Usterin en son modeli olan Uster Tester 4 cihaz ile ayn lm prensibine sahip olan ve Uster Tester 4e gre ok daha uygun fiyata piyasaya srlen Premier Pt 7000 cihaz H indeks deerleri karlatrldnda; sadece penye triko ipliklerinde ve ince OE-rotor ipliklerinde her iki cihaz indeks deerleri arasnda istatistiksel adan nemli fark tespit edilmitir. Buna karn, almada kullanlan penye dokuma ipliklerinde ve kaln OE-rotor ipliklerinde iki cihaz indeks deerleri arasnda istatistiksel adan anlaml fark olmad grlmtr.

zellikle son yllarda iletmelerde kullanm giderek yaygnlaan ve ty says yannda tylerin uzunluklar hakknda da bilgi verebilen Zweigle G 566 cihaz ile Uster Tester 4 cihaznn lm prensiplerini karlatrdmzda; her iki cihazn da tyll lmek iin tam olarak yeterli olmad grlmektedir. Bunun nedenlerinden birisi, Uster cihaz lm prensibine gre, tylerin uzunluu hakknda bilgi verilmemesidir. Tylerin uzunluu hakknda bilgi verdii iin tercih edilen Zweigle cihaznda ise ipliin sadece bir tarafndaki tyllk llmektedir. Esas olarak ipliin tm evresindeki tyll len bir cihazn gelitirilmesi gerekmektedir.

Ayrca Zweigle cihaz lm prensibine gre, iplik lm blgesinden geerken iplik merkezi tam olarak belirlenememektedir. Buna karn Uster lm prensibine gre de, optik sensr zerindeki iplik grnts zerinde siyah olarak grlen iplik gvdesi ile beyaz olarak grlen tylerin oluturduu blge arasndaki gri alann ty olarak m yoksa gvde olarak m deerlendirilecei tyllk sonucunu etkilemektedir.

plik iletmelerinde, Uster Tester 4 ve 3 dzgnszlk testleri iin de kulanldndan dolay tyllk testleri iin de yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak zellikle ty uzunluunun deerlendirilmesi gereken durumlar iin Zweigle tyllk test cihaznn iletmelerde kullanlmas kesinlikle gereklidir.

91

plik tyllnn tam olarak llebilmesi iin, her iki cihaz lm prensibindeki olumsuz ynleri ortadan kaldracak lm prensibine sahip bir cihazn gelitirilmesi gerekmektedir. nk sz konusu cihazlar iplik tyllnn tam olarak tespit edilmesi iin yeterli deildir.

Bu almann devam olarak yaplacak aratrmalarda, daha geni numara aralklarnda numuneler kullanlarak benzer test ve analizlerin yaplmas, daha kesin sonular elde edilmesini salayacaktr. rnein geni numara aralna sahip karde ring iplikleri iin de benzer alma uygulanabilir.

Ayrca, farkl iplik eirme sistemlerinden elde edilen ipliklerin kullanlmas durumunda da iplikiler iin faydal bilgiler elde edilebilecei dnlmektedir.

92

6. KAYNAKLAR

Babaarslan, O., rtlek, H.G., 2000. Ne20/1 Karde Pamuk plii retiminde Bkm ve retim Sonras Baz lemlerin plik Tyll zerine Etkisi ve Test Sonularnn statistiki Analizi. Tekstil Maraton, Mays-Haziran, Say 3. Barella A., Manich, A.M., Vigo, J. P., 1980. The Effect of Yarn Linear Density on The Diameter and Hairiness of Ring and Rotor Spun Cotton Yarns. Journal of the Textile Institute, 71, 277. Barella, A., 1983. Yarn Hairiness. Textile Progress, The Textile Institute, England. Barella, A., Manich, A.M., Hunter, L., 1984. The Hairiness of Mohair and Wool Worsted-Spun Yarns: Correlation Between the Results Obtained with the Shirley Hairiness Meter and Those Obtained with the Digital ITQT Apparatus. Journal of the Textile Institute, No 5. Barella, A., Manich, A.M., 1988. The Influence of the Spinning Process, Yarn Linear Density and Fibre Properties on the Hairiness of Ring-spun and Rotor-spun Cotton Yarns. Journal of the Textile Institute, No 2. Barella, A., Egio, A., Castro, L., Manich, A.M., 1990. The Hairiness of Cotton-spun Yarns: The Effect of Fibre Properties on Measurements Made with the Zweigle G 565 Hairiness Meter. Journal of the Textile Institute, 81(1). Barella, A., Bardi. X., Castro, L., 1991. Yarn Attrition and Hairiness. A Yarn Selfrubbing Test. Journal of the Textile Institute, 82(1). Barella, A., 1993. The Hairiness of Yarns. Textile Progress, 24 (1), The Textile Institute, England. Barella, A., Manich, A.M., 1993. The Hair-Length Distribution of Yarns Measured by Means of the Zwiegle-G565 Hairiness Meter. Journal of the Textile Institute,84(3). Basu, A., 1999. Assessment of Yarn Hairiness. Indian Journal of Fibre and Textile Research, 24(2), 86-92. Bozkurt, Y., Kadolu, H., 1988. Tyllk ve lm Metotlar. Tekstil & Teknik, 45: 86-92. Burova, T.A., Gusev, B.N., 1998. Effect of Twist on Yarn Hairiness. IzvestiyaVysshikh Uchebnykh - Zavedenii, - Seriya - Teknologiya - TextilnoiPromyshlennosti, (3), 124-125.

93

Can, Y., 1998. plik Tyll ve plik Tyllnn plik Kalitesine Etkileri zerine Bir Aratrma. Ege niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, zmir. Canolu, S., Olcay, A., 1999. Ring plik Eirmeciliinde Meydana Gelen plik Tyllnn Nedenleri ve Giderilme areleri. UTEK99 I.Ulusal ukurova Tekstil Kongresi Bildiriler Kitab, 215-225, ukurova niversitesi, Adana. Chang, L.,Wang, X., 2003. Comparing the Hairiness of Solospun and Ring Spun Worsted Yarns. Textile Research Journal, 73(7), 640-644. Cheng, K.P.S., Sun, M.N., 1998. Effect of Strand Spacing and Twist Multiplier on Cotton Sirospun Yarn. Textile Resarch Journal, 68(7), 520-527. Dhawan, K., Jaiprakash, 1987. Proceeding of 28th Joint Technological Conference. Coimbatore, India. D Ticaret Mstearl Ekonomik Aratrmalar ve Deerlendirme Genel Mdrl / Mays 2003. Hechtl, R., 1996. Compact (Condenser) Spinning System- an Opportunity for Improving the Ring Spinning Process. Melliand Textileberichte, 77(4), 188189. rida, Y., 1994. plik Tyll lmnde Farkl Yaklamlar. stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul. rida, Y., Candan, C., zipek, B., 1999. Effects of Fibre Parameters on Yarn Hairiness. Textile Month, Jan., 29-34. rida, Y., Nergis, B.U., 1999. The Influence of Testing Length and Speed on Yarn Hairiness. ITB International Textile Bullettin, 3. Jackowski, T., Chylewska, B., Cyniak, D., Rowinska, Z., 1996. Study of the Technological Process of Rotor Spinning. Przegglad-Wlokienniczy, 50(10), 7-10. Jeon, B, S., 2000. Effect of an Air-Suction Nozzle on Yarn Hairiness and Quality. Textile Research Journal, 70(11), 1019-1024. Kalyanaraman, A.R., 1992. A Process to Control Hairiness in Yarn. Journal of the Textile Institute, 83(3).

94

Kumar, G.V., Zacharia, J., 1997. Study on Ring Yarn Hairiness with Special Reference to the Effect of BTRA Ring Cleaner-cum-Lubricant. BTRAScan, 28(3), 6-9. Mangold, G., Topf, W., 1985. Hairiness and Hairiness Index, A New Measuring Method. Melliand Textilberichte, 66, 245-247. Manich, A., Barella, A., Vigo, J. P., 1981. A Contribution to the Study of the Hairiness of Rotor-Spun Yarns by Means of the Digital Hairiness Meter Part I: The Influence of the Rotor Geometry and Other Spinning Parameters on the Hairiness of Open-End-Spun Acrylic-Fibre Yarns. Journal of the Textile Institute, No:3, Manich, A.M., Barella, A., Castellar, M.D., 1986. A Contribution to the Study of the Influence of the Design of the Yarn-Withdrawal Tube on the Diameter and Hairiness of Open-End-Spun Acrylic Fibre Yarns, Journal of the Textile Institute, No 6. Marsal, F., Naik, A., Perez, A., 1997. Influence of Traveller Profile on Yarn Quality. Melliand-Textilberichte, 78(1-2), 31-34. Microcal Origin Scientific and Technical Graphics in Windows, Version 3:78. Mohamed, A. H., Lord, P.R., Saleh, H.A., 1975. A Comparasion of the Hairiness and Diameter of Ring and Open-End Yarns. Textile Research Journal, 45, 389395. Nergis, B.U., zipek, B., 2001. Effects of Assembly and Twisting Nozzle Pressure on the Properties of Two-Ply Air-Jet Spun Yarns. Textile Research Journal, 71(8), 711-718. rtlek, H.G., 2001. Spandex erikli (Lycral) Core Spun pliklerin Tyllk zelliklerinin ncelenmesi , ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Adana. zdoru, T., 2003. Trkiye VI. Pamuk Durum ve Tahmini 2002/2003. Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu Bildirileri, 30-41, Antalya. Pillay, K. P. R., 1964. A study of the Hairiness of Cotton Yarns. Textilel Resarch Journal, 34, 663-784. Plate, D.E.A., 1983. An Alternative Approach to 2 Fold Weaving Yarn. 5. The Proporties of 2 Strand Yarns. Journal of the Textile Insititute, 74(6), 320328. Premier Polytronics Pvt. Ltd., 2001. Application Hand Book, Premier Evenness Testing.

95

Rajamanickam, R., Patel, M., Hansen S.M., Jayaraman, S., 1998. Interaction of Process and Material Parameters in Air-Jet Spinning. Textile Research Journal, 68(10), 708-714. SPSS 10.0 statistik Program. Subramaniam, V., Mohamed, P., 1991. A Study of Double-rove Yarn Hairiness in the Short-staple Spinning Sector. Journal of the Textile Institute, 82(3). Sun, M.N., Cheng, K.P.S., 2000. Structure and Properties of Cotton Sirospun Yarn. Textile Research Journal, 70(3), 261-268. lk, ., merolu, S., 2002. Bobinleme leminin plik Tyllne Etkileri zerine Bir Aratrma. Uluda niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 7, Say 1. Vila, F., Pey, A., Barella, A., 1982. A Contribution to the Study of the Hairiness of Cotton Open-End-Spun Yarns, Part : The Influence of the Rotor Speed and Twist Multplier on Yarn Hairiness in Relation to Pre-Spinning Processing. Journal of the Textile Institute, No 2. Vila, F., Pey, A., Barella, A., 1982. A Contribution to the Study of the Hairiness of Cotton Open-End-Spun Yarns, Part II: The Influence of the Speed of the Opening Roller on Yarn Hairiness for Various Values of the Twist Multplier. Journal of the Textile Institute, No 3. Wang, X., 1997. The Effect of Testing Speed on the Hairiness of Ring-spun and Sirospun Yarns. Journal of the Textile Institute, 88(2). Wang, X., Miao, M., How, Y., 1997. Reducing Yarn Hairiness with the JetRing. Textile Research Journal, 67(4), 253-258. Wang, X., Miao, M., 1997. Reducing Yarn Hairiness with an Air-Jet Attachment During Winding. Textile Research Journal, 67(7), 481-485. Wang, X., 1998. Testing the Hairiness of a Rotor-spun Yarn on the Zweigle G 565 Hairiness Meter at Different Speeds. Journal of the Textile Institute, 89(1). Wang, X., 1998. Measuring the Hairiness of a Rotor-spun Yarn on the Uster Tester 3 at Different Speeds. Journal of the Textile Institute, 89(2). Wang, X., Chang, L., 1999. An Experimental Study of the Effect of Test Speed on Yarn Hairiness. Textile Research Journal, 69(1), 25-29. Wang, X., Huang, W., Huang, X., 1999. Effect of Test Speed and Twist Level on the Hairiness of Worsted Yarns. Textile Research Journal, 69(12), 889-892.

96

Wang, X., Chang, L., 2003. Reducing Yarn Hairiness with a Modified Yarn Path in Worsted Ring Spinning. Textile Research Journal, 73(4), 327-332. Zellweger Uster, 2001. Uster Tester 4 Application Handbook, Zellweger Luwa AG, Switzerland. Zweigle firmasna ait tantm katolou.

97

ZGEM

Ad Soyad Doum Yeri Doum Yl Medeni Hali

: Sennur ALAY : Kastamonu : 20/11/1980 : Bekar

Eitim ve Akademik Durumu

Lise Lisans

: 1993-1996 :1996-2000

Takpr Lisesi Sleyman Demirel niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blm

Deneyimi

2002-...

Sleyman Demirel niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Tekstil Mhendislii Blm (retim Grevlisi)

EKLER

99

EK-1

Ne 20/1 Penye triko iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 8.12 7.96 7.99 8.05 7.90 7.91 7.99 8.24 7.88 7,87 7.99 1.47

UT 4 (H) 7.79 7.49 8.10 7.72 7.98 8.25 8.06 8.01 7.99 7.77 7.92 2.8

Premier (H) Zweigle (Kb) 9.52 9.49 9.24 9.50 9.57 8.97 9.81 9.79 9.56 9.51 9.50 2.57 1,10 1,16 1,08 1,16 1,22 1,26 1,22 1,24 1,22 1,08 1,17 5,81

100

EK-1

Ne 26/1 Penye triko iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 7.15 6.95 7.02 6.92 6.87 7.05 7.06 7.07 6.98 7.01 7.01 1.16

UT 4 (H) 7.34 6.89 7.08 7.23 7.06 7.71 6.81 6.71 5.99 7.18 7.00 6.5

Premier (H) Zweigle (Kb) 8.05 8.22 8.04 7.92 8.18 8.04 8.29 8.44 8.54 8.57 8.23 2.76 1,14 1,10 1,12 1,08 1,10 1,18 1,10 1,14 1,12 1,10 1,118 2,59

101

EK-1

Ne 30/1 Penye triko iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 6.53 6.64 6.49 6.51 6.43 6.47 6.59 6.55 6.40 6.36 6.50 1.27

UT 4 (H) 6.87 6.75 6.54 6.55 6.10 6.21 6.47 6.66 6.84 6.26 6.52 4.1

Premier (H) Zweigle (Kb) 7.54 7.55 7.26 7.35 7.29 7.28 7.31 7.38 7.49 7.37 7.38 1.46 ,92 1,02 ,90 1,20 1,18 1,20 1,18 1,18 1,14 1,14 1,106 9,93

102 EK-1 Ne 20/1 Penye triko iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 21319 22293 21266 22055 23912,5 24000 23009 23809 23570,5 20640,5 22587,4 6,97 2 mm 4309,5 4631,5 4317,5 4550 4881,5 4970,5 4814,5 4932 4767,5 4330 4650,5 9,98 3 mm 1747,5 1849 1723 1816 1931,5 1998 2039,5 1984,5 1964 1733 1878 14,11 4 mm 899 968,5 846 974,5 958 1061,5 996,5 980,5 1025 861,5 957,15 16,89 6 mm 257,5 277,5 203,5 248,5 221 288 272 233 277,5 255,5 253,4 23,49 8 mm 76 76 50 79 50 68 69,5 68 78 54,5 66,9 28,42 10 mm 18,5 20 11,5 28 14,5 18 14,5 14,5 20,5 16 17,6 42,8 12 mm 0,5 1,5 0,5 1,5 0,4 235,08 ndeks (H) 1177,5 1261,5 1121 1266,5 1254,5 1368,5 1291,5 1280 1323 1138,5 1218,45 15,35

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 2998,5 3191,5 2834,5 3146 3176,5 3434 3392 3282 3365 2920,5 3101 15,49

103 EK-1 Ne 26/1 Penye triko iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 21591,5 21239,5 21545 21348 21296 23008,5 21204,5 22215 21845 20931,5 21622,5 4,45 2 mm 4633,5 4332 4468,5 4364,5 4452,5 4605 4279 4488 4433 4414 4447 5,40 3 mm 1746,5 1728,5 1757 1656 1738 1785,5 1759 1775,5 1799 1777,5 1752,25 4,81 4 mm 960,5 891,5 936,5 859 917,5 951 878,5 955 918,5 932,5 920,05 6,37 6 mm 241 230 252 204,5 248,5 237 264,5 266,5 228 283 245,5 10,06 8 mm 65 51,5 73 49,5 61,5 63,5 58 63 70,5 70 62,55 14,28 10 mm 16 15,5 28 10,5 15,5 11 19 20 16 13,5 16,5 35,91 12 mm 5 5 1 307,79 ndeks (H) 1258,5 1171 1225 1139 1203,5 1243,5 1153,5 1244,5 1201,5 1217 1205,70 5,73

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 3029,5 2917 3046,5 2779,5 2981 3048 2979 3080 3032,5 3076,5 2996,95 5,04

104 EK-1 Ne 30/1 Penye triko iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 18131 19455 17712 24102,5 22992 24606 23374,5 23177 222862 22388,5 21880 11,16 2 mm 3679 4058,5 3640,5 5106,5 5087,5 5163,5 5186,5 5043 4901 4873 4682,9 13,32 3 mm 1399 1597,5 1307,5 1893,5 1949,5 1772 1928 1836,5 1847,5 1818 1734,9 13,65 4 mm 704,5 839 708 766,5 865,5 769,5 819,5 830 821 764,5 788,8 7,77 6 mm 193 217,5 182 141 165,5 129 138,5 155 126,5 123 157,1 20,67 8 mm 49,5 58,5 59,5 25 35 21 22,5 33,5 22 24,5 35,1 43,4 10 mm 16,5 16,5 16,5 8,5 11 5 7 7 5,5 5 9,85 51,16 12 mm 5 1,5 0,2 261,57 ndeks (H) 953 1009,5 960,5 1050,5 1162 1057,5 1113,5 1123 1111,5 1045 1068,6 7,11

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 2363 2730,5 2273,5 2834,5 3026,5 2696,5 2915,5 2862 2822,5 2735 2725,95 9,53

105

EK-2

Ne 40/1 Penye dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 3.64 3.77 3.99 3.72 3.78 3.78 3.73 3.69 3.62 3.89 3.76 2.97

UT 4 (H) 3.61 3.36 4.10 3.88 3.67 3.97 3.90 3.75 3.78 4.15 3.82 6.2

Premier (H) Zweigle (Kb) 3.64 3.84 3.80 3.73 3.63 3.74 3.76 3.77 3.61 3.78 3,73 1,98 ,22 ,21 ,27 ,20 ,21 ,22 ,22 ,23 ,23 ,27 0,228 9,96

106

EK-2

Ne 50/1 Penye dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 3.54 3.44 3.53 3.72 3.55 3.52 3.71 3.54 3.56 3.65 3.58 2.49

UT 4 (H) 3.48 3.46 3.54 3.89 3.68 3.54 3.87 3.63 3.70 3.75 3.65 4.2

Premier (H) Zweigle (Kb) 3.52 3.40 3.65 3.71 3.67 3.57 3.82 3.54 3.66 3.79 3.63 3.53 ,24 ,22 ,25 ,24 ,24 ,26 ,25 ,24 ,25 ,34 0,253 12,78

107

EK-2

Ne 60/1 Penye dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 3.40 3.37 3.36 3.37 3.36 3.33 3.43 3.67 3.44 3.37 3.41 2.85

UT 4 (H) 3.50 3.44 3.44 3.49 3.46 3.43 3.45 3.85 3.51 3.56 3.51 3.6

Premier (H) Zweigle (Kb) 3.50 3.50 3.72 3.69 3.61 3.56 3.45 3.67 3.46 3.37 3.55 3.28 ,33 ,33 ,26 ,29 ,28 ,24 ,27 ,33 ,29 ,31 0,293 10,79

108 EK-2 Ne 40/1 Penye dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 5428,5 5447,5 6227 5362,5 5484 5507,5 5556,5 5576,5 5377 6160 5612,7 6,35 2 mm 563 547,5 710 480,5 450 531,5 560 608,5 576 698 572,5 16,2 3 mm 170 120 254 147 116,5 159,5 159 186,5 197,5 262 177,2 27,63 4 mm 75,5 62,5 147 60,5 66,5 76 75 100,5 120 156 93,95 37,49 6 mm 41 26 65,5 21 23 29,5 31,5 35,5 51,5 66,5 39,10 46,36 8 mm 14,5 8,5 25,5 7 11,5 11,5 14 12 25 26 15,55 57,88 10 mm 2 1,5 2,5 1 1,5 1,5 4,5 2 5 2,15 94,57 12 mm ndeks (H) 130 112,5 233 107 118 131,5 130 168 195,5 245,5 157,1 32,39

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 303 218,5 494,5 236,5 219 278 284 334,5 396 515 327,95 32,40

109 EK-2 Ne 50/1 Penye dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 5826,5 5605 5991,5 6007 5891,5 5991,5 6117 5832,5 5964 776,5 6028,4 6,84 2 mm 637,5 515,5 639 595 633,5 654,5 643,5 613,5 670 996 659,8 19,55 3 mm 208,5 145 204,5 207 192,5 249,5 194 179 198 447,5 222,25 37,23 4 mm 112,5 86 48,5 49 122,5 142 107,5 104 113 247,5 125,1 35,78 6 mm 58 38,5 48,5 49 50,5 57,5 50,5 54 50,5 136,5 59,35 46,42 8 mm 22 15,5 16,5 18,5 25 25,5 18 20,5 20 36,5 21,8 31,66 10 mm 1,5 2 5 3 3,5 5 1,5 6,5 2,5 7 3,75 71,28 12 mm ndeks (H) 185,5 147,5 168 188 205 226 179 174 187 363 201,9 29,58

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 402,5 287 375,5 392,5 394 479,5 371,5 364 384 872 432,25 36,8

110 EK-2 Ne 60/1 Penye dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV 1 mm 7219 7739 6647 7145,5 6007,5 6486,5 6817 7289 6922,5 7097,5 7015,5 5,33 2 mm 930 921 697,5 728 746,5 625,5 744,5 947,5 769 854,5 796,3 14,09 3 mm 356,5 298 160,5 207 238 142 197 373 252 288 251 30,95 4 mm 211 182 81,5 114,5 103,5 51,5 82,5 214 141,5 182 136,4 41,9 6 mm 101,5 81,5 35 59 61,5 17 34,5 110 64,5 89,5 65,4 46,92 8 mm 33,5 23,5 10 13 18,5 4 15 39 23 28 20,75 54,61 10 mm 5 7 1 3,5 4 5 4 2,5 4 3,15 83,85 12 mm S3 707,5 592 288 397 425,5 214,5 329,5 740 483,5 591,5 476,9 36,72

ndeks (H) 319,5 284,5 142,5 190 172 94 142,5 323 227 283 217,8 36,74

111

EK-3

Ne 5.8/1 OE-rotor dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 8.98 9.42 9.67 9.07 7.97 9.46 7.89 8.68 9.30 8.81 8.87 7.12

UT 4 (H) 9.57 9.42 9.58 8.95 8.45 9.79 8.91 8.66 9.54 8.75 9.16 5.1

Premier (H) Zweigle (Kb) 9.11 9.59 9.55 9.19 8.25 9.44 7.99 8.63 9.88 8.79 9.04 6.81 ,32 ,37 ,40 ,34 ,32 ,39 ,28 ,32 ,39 ,35 0,348 11,23

112

EK-3

Ne 6.8/1 OE-rotor dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 7.30 7.41 8.11 7.13 7.57 7.88 7.43 7.26 7.66 7.37 7.51 3.99

UT 4 (H) 7.75 7.89 8.31 7.65 7.42 8.02 7.37 7.71 7.87 7.51 7.75 3.7

Premier (H) Zweigle (Kb) 7.38 7.69 8.39 6.82 7.86 7.79 7.59 7.76 8.59 8.35 7.82 6.69 ,23 ,22 ,33 ,40 ,23 ,30 ,25 ,25 ,29 ,29 0,279 19,95

113

EK-3

Ne12/1 OE-rotor dokuma iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 cihazlarndan alnan tyllk indeksi deerleri ve Zweigle G 566 cihazndan alnan ty uzunluu ve says parametreleri kullanlarak hesaplanan iplik tyllk deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 4.54 4.51 4.66 4.77 5.31 4.74 4.52 4.78 4.61 4.60 4.70 5.00

UT 4 (H) 6.16 4.97 4.92 5.25 5.79 5.13 4.88 4.90 4.81 4.91 5.17 8.7

Premier (H) Zweigle (Kb) 4.14 4.26 4.35 5.09 5.55 4.74 4.74 4.69 4.83 4.85 4.72 8.76 ,10 ,10 ,12 ,14 ,23 ,15 ,13 ,14 ,13 ,14 0,138 26,41

114

EK-3

Ne 18/1 OE-rotor triko iplii iin Uster Tester 3 (UT3), Uster Tester 4 (UT4), Premier Pt 7000 alnan iplik tyllk indeksi deerleri.

Cihazlar Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

UT 3 (H) 4.93 5.32 5.42 5.06 5.23 5.04 5.00 5.02 5.59 4.84 5.14 4.61

UT 4 (H) 4.94 5.11 5.44 5.16 5.50 5.36 5.38 5.33 5.84 5.09 5.32 4.8

Premier (H) 5.07 5.34 5.02 4.87 5.27 5.08 5.19 5.43 5.85 5.03 5.21 5.34

115 EK-3 Ne 5.8/1 OE-rotor dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 5973,5 7181 7457 6446,5 5639,5 7566,5 4860 5874 7085,5 6163,5 6424,75 23,19 2mm 950,5 1137 1244 1011,5 984 1191 851,5 953,5 1194,5 1072,5 1059 28,95 3mm 450 515 599 483 486,5 528 417 457,5 562,5 552 505 28,41 4mm 267 300,5 345 291 319,5 341 248 259 350,5 309,5 303,1 25,7 6mm 134 140 148 131,5 161,5 149,5 121 131 168,5 179 146,4 22,94 8mm 63 51,5 69,5 57 50,5 45,5 38 40,5 51,5 39,5 44,05 21,83 10mm 40,5 41 45 48,5 50,5 45,5 38 40,5 51,5 39,5 44,05 21,83 12mm 2,5 2 1,5 1 2 0,9 134,40 ndeks (H) 385 430 484,5 416 446,5 481,5 358,5 374,5 489 436,5 430,2 22,99

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 954,5 1050,5 1208,5 1012,5 1087 1122 890,5 950,5 1190,5 1144 1061 25,13

116 EK-3 Ne 6.8/1 OE-rotor dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 42277,5 4123,5 6446 4943 4559 5687,5 4780,5 4579 5683 5081 5016 28,97 2 mm 647,5 625,5 1043 882,5 644,5 894,5 785 742,5 854 873 799 37,48 3 mm 322,5 283,5 450,5 404 325,5 398,5 344 343 397 432,5 370 35,97 4 mm 183,5 189 247 262 179 251 214,5 228 217,5 241 221 31,95 6 mm 91 94 123,5 111 90 111,5 100 107,5 89 108,5 102,6 23,5 8 mm 49 44 49 52,5 38,5 48,5 45 39,5 63,5 40 46,95 22,77 10 mm 35,5 37,5 40 36,5 22,5 31 30 26 30 33 32,2 26,56 12 mm 2 0,5 1 3 0,5 2 1,5 1,5 1,2 103,31 ndeks (H) 275 284 362 377 269,5 365 318 334 321 350 325 28,48

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 683,5 684,5 911 869 655,5 840,5 734 746 798,5 856,5 774,3 30,36

117 EK-3 Ne 12/1 OE-rotor dokuma iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 1671,5 1741 2071,5 2504 5375 2737 2312 2441 2262 2523 2563 44,03 2 mm 242 257 353 410 649 442 377 383 346 428 388 36,95 3 mm 109 138,5 181,5 178 236 210 185 194 184 201 181 27,2 4 mm 113 116 117 138 123 134 122 148 123 147 128 18,65 6 mm 68 59 84 86 39 82 65 82 70 72 70 21,16 8 mm 29 30 37 35 13 36 25 41 34 34 31 27,02 10 mm 10 13,5 12 15 4,5 14 12 20 14 13,5 12,85 37,90 12 mm 0,5 0,005 447,21 ndeks (H) 184,5 184 183,5 216 199 209,5 192 227,5 192 227,5 201,5 16,73

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 329,5 357,5 432,5 453 416,5 476,5 410,5 486 425 468,5 425,55 17,57

118 EK-3 Ne 18/1 OE-rotor triko iplii iin Zweigle G 566 iplik tyllk test cihazndan alnan iplik tyllk deerleri Farkl Uzunluk Gruplarndaki Ty Saylar 1 mm 3347,5 4327,5 4039,5 3973,5 4199 4351 4193 4116 5252 3603 4140 19,31 2 mm 341 526 531,5 496 510 553,5 527,5 497 652 422,5 505,7 27,36 3 mm 108,5 159 179,5 147,5 158,5 163,5 173 161 204,5 152,5 160,75 27,39 4 mm 66 73,5 96 84 81 89,5 105 89,5 116 88,5 88,90 25,28 6 mm 26,5 24 35,5 30 34,5 34,5 32 28,5 37 40 32,25 22,98 8 mm 7 10 12,5 9 12 8 6 8,5 16,5 11 10 38,26 10 mm 1 1 2,5 2 3 1 2,5 4 4 3 2,4 85,92 12 mm -ndeks (H) 115 127 160 143,5 138,5 151,5 173,5 150 190,5 147,5 149,7 22,44

Test No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ortalama % CV

S3 209 267,5 326 272,5 289 296,5 318,5 291,5 378 295 294 24,30