GRADSKI ZAVOD ZA ZATITU ZDRAVLJA DELATNOSTI HIGIJENE I ZATITE IVOTNE SREDINE LABORATORIJA

IZDANJE VAI OD: STRANA UKUPNO STRANA

HE DM 0089

BROJ KOPIJE

15.05.2002

1 ODOBRIO: Sneana Mati - Besarabi

5 POTPIS

IZRADIO: Ljiljana Adjanski - Spasi

METODA ZA ODREIVANJE INDEKSA CRNOG DIMA AI U VAZDUHU

/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc

IZDANJE

VAI OD:

STRANA

UKUPNO STRANA

HE DM 0089

15.05.2002

1. PREDMET I PODRUJE PRIMENE Ova metoda se koristi za odreivanje indeksa crnog dima ai u vazduhu ambijenta. Metoda je ne lektorisani prevod sa engleskog na srpski Internacionalnog Standarda ISO 9835:1993. Internacionalni Standard ISO 9835:1993, odreuje metodu za merenje indeksa crnog dima u uzorku ambijentalnog vazduha. 2. REFERENCE U VEZI SA DRUGIM DOKUMENTIMA Pravilnik o graninim vrednostima, metodama merenja imisije, kriterijumi za uspostavljanje mernih mesta i evidenciji podataka (Sl. Glasnik RS, br. 54/ 92) 3. DEFINICE I SKRAENICE Crni dim-Jak, lako-apsorbujui specifian materijal suspendovan u ambijentalnoj atmosferi. 4. PRINCIP METODE I OPSEG MERENJA Metoda je zasnovana na merenju refleksije. Namenjena je za merenje indeksa crnog dima u opsegu od 6 do 375 u ambijentalnom vazduhu. Vazduh se uzorkuje preko filter papira i meri se refleksija nastale mrlje. Ako pretpostavimo da je reflektujua svetlost sa povrine filter papira prola kroz sloj lako-apsorbujuih estica dva puta, refleksija sa povrine filter papira je proporcionalna apsorpciji svetlosti od strane estica suspendovanih u vazduhu i u saglasnosti je sa jednainom:

gde je

2aV R = R 0 exp A

(1)

je intezitet reflektovane svetlosti sa povrine bojenog papira R 0 je intezitet reflektovane svetlosti sa povrine istog papira A je povrina bojenog dela filter papira u kvadratnim metrima V je zapremina uzorka u kubnim metrima je apsorpcioni koeficijent ,u metar-1

Tako preureena jednaina(1) glasi:

a=

A Ro x ln 2V R

(2)

Metoda odreena ovim Internacionalnim Standardom moe se koristiti za merenje apsorpcionog koeficijenta na bilo kom filteru ali konverzija apsorpcionog koeficijenta ili ekstinkcionog koeficijenta u indeks crnog dima je potpuno proizvoljna operacija, koja se izvodi poreenjem sa tabelama ili graficima. Za dalja objanjenja videti Aneks A. 5. SMETNJE 6. UPOZORENJE 7. OPREMA I PRIBOR OPREMA ZA UZORKOVANJE -ureaj za uzorkovanje vazduha treba da bude automatskog tipa za kontinualne operacije. Oprema za uzorkovanje sastoji se od sledeih delova; - Deo za usisavanje vazduha, konini levak prenika od 30mm do 50mm od polivinil hlorida. Levak treba da je postavljen vertikalno sa silaznim otvorima na visini ne manje od 2,5m i ne vie od 5m iznad zemlje. Treba da je postavljen najmanje 1m horizontalno od bilo kojih spoljanjih zidova. - Creva za povezivanje, od polivinil-hlorida, unutranjeg prenika 8mm mm i ne dua od 6m.
/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc

IZDANJE

VAI OD:

STRANA

UKUPNO STRANA

HE DM 0089

15.05.2002

- Dra filtera treba da bude od elektroprovodljivog i hemijski inertnog materijala (vodei rauna o kvalitetu vazduha koji se uzorkuje). Povrina otvora treba da je 5cm 2 5%. Isticanje kroz filter i ventile (ako se koriste) ne bi trebalo da prelazi 2% od ukupnog protoka. Dra za filter trebalo bi da je tako napravljen da omoguava homogen estini sloj na povrini filtera. Homogenost estinog sloja moe se proveriti merenjem refleksije nekoliko taaka preko prenika mrlje nastale uzorkovanjem vazduha. Varijacije u refleksiji u okviru mrlje ne treba da prelaze 1% jedinice refleksije. - Materijali za filter, filter membrana treba da ima efikasnost od priblino 100% ako je mogue u opsegu veliine estica od 0,1 mikron do 5 mikrona. Varijacije u refleksiji kroz celu povrinu ne treba da budu vee od 1 reflektujue jedinice. Materijal za filter treba da je pogodan za protok od 2m3/d. PRIMEDBA 2:Refleksija nekorienih filtera moe varirati od serije do serije, pa je potrebno proveriti promenljivost filtera pre upotrebe. . Pumpa za uzimanje uzoraka, mora da ima kapacitet da provue 0,2l/min vazduha sa nametenim filterom. Ukoliko se koristi membranska pumpa dolazi do minimalne fluktuacije u pritisku pri protoku od 0,2l/min. Pumpa je postavljena pre meraa protoka ili meraa zapremine. - Merenje zapremine i kontrola protoka, vri se pomou kontrolora protoka koji je sposoban da odri konstantan protok od 5%. Merenje zapremine uzorka vazduha se vri ili a) zapisivanjem proteklog vremena i raunanjem zapremine uzorkovane pod kontrolisanim protokom b) itanjem zapremine provuenog vazduha direktno sa suvog gasometra koji ima tanost najmanje 5% merene zapremine (protok pri uzorkovanju treba da je 2m3/d 0,2m 3/d). REFLEKTOMETAR, sadri izvor svetlosti i detektor i ima ili analogi ili digitalni ita i oitava ili procenat refleksije (lineaerna skala od 0 do 100% refleksije) ili ekstincioni koeficijent (logaritamska skala, od 0 do beskonanosti) Reflektometar treba da ima mogunost merenja apsorpcionog koeficijenta sa preciznou veom od 5% pri apsorpcionom koeficijentu veim od 10 -5 m-1. NAPOMENA: U laboratoriji HE uzorci vazduha se uzimaju putem osmokanalnih aparata, koji se istovremeno koriste i za uzimanje uzoraka radi odreivanja sumpor dioksida u vazduhu ambijenta. Protok vazduha je 0.5l/ min. 8. HEMIKALIJE I REAGENSI Za odreivanje indeksa crnog dima ne koriste se hemikalije i reagensi. 9. UZORKOVANJE, KONZERVIRANJE I UVANJE UZORAKA Povezati ureaj za uzimanje uzoraka kako je prikazano na slici 1. Ako dve strane filter papira nemaju istu teksturu, staviti papir tako da se suspendovane estice skupljaju na ravnijoj povrini. Montirati filter za estice u saglasnosti sa instrukcijama za rukovanje. Proveriti opremu za proputanje vazduha. Zabeleiti poetno stanje na gasometru. Ukljuiti pumpu za uzorkovanje, podesiti protok na 1,4l/min (2m3/d) i zapisati poetno vreme. Uzorkovati 24 h. Na kraju perioda uzorkovanja zapisati protok i vreme. Ugasiti pumpu za uzorkovanje i zabeleiti zapreminu vazduha na gasometru kao i period uzorkovanja do priblinog sata i minuta.
/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc

IZDANJE

VAI OD:

STRANA

UKUPNO STRANA

HE DM 0089

15.05.2002

Izraunati zapreminu uzorkovanog vazduha, na osnovu protoka i vremena uzorkovanja ili beleenjem sa gasometra. NAPOMENA: Nakon zavrenog uzorkovanja, period od sedam dana, filter papir se skida sa aparata i stavlja u istu i suvu posudu, da bi se dopremio do laboratorije HE. 10. KONTROLA KVALITETA Obezbeenje poverenja u dobijene podatke postie se: - uvanjem filter papira pre upotrebe u dobro zatvorenim i istim posudama, (da ne bi dolo do kontaminacije) - prebrisavanjem draa za filter, prilikom promene filter papira, - skladitenjem iskorienih filter papira u suve i iste posude - kalibracijom reflektometra, 11. KALIBRACIJA Kalibracija reflektometra, se vri svakodnevo, pre putanja u rad, kao i na svakih deset uzoraka prilikom analize. Uputstvo za kalibraciju se nalazi pored aparata. 12.PROCEDURA MERENJE REFLEKSIJE DIMNIH MRLJA Staviti reflektometar na refleksiju 100% (apsorbanca je 0) na ist filter papir u saglasnosti sa instrukcijama za rad na reflektometru. Zameniti ist filter papir sa filter papirom uzorka vazduha, izmeriti refleksiju u saglasnosti sa instrukcijama za rad i zapisati vrednost sa reflektometra (koja treba da je manja od 100% i vea od nule apsorbance). Merena refleksija treba da je u opsegu 35% do 95% refleksije, to odgovara opsegu 0,64 do 13,13x10 -5 za apsorpcioni koeficijent. Proveriti apsorbancu od 100% na reflektometru na istom filter papiru u uestanim intervalima, na primer najmanje nakon svake desete dimne mrlje i ponovo podesiti apsorbancu na reflektometru ako je potrebno. 13. IZRAUNAVANJE Izraunati apsorpcioni koeficijent

a=
gde je

A Ro x ln 2V R

a , u recipronim metrima ,koristei jednainu(2)

(3)

R je refleksija mrlje u procentima R0 R0 je refleksija istog referentnog papira (po definiciji 100%) V je zapemina uzorka vazduha, u kubnim metrima ; A je povrina mrlje na filter papiru, u kubnim metrima Apsorpcioni koeficijent treba da je zaokruen na jednu decimalu. PRIMEDBA 3 Tabela A.1 moe da se koristi za konverziju apsorpconog koeficijenta, a , u Indeks crnog, u skladu sa OECD ili EEC referentnim metodama. NAPOMENA: Izraunavanje indeksa crnog dima u laboratoriji HE vri se automatskom obradom podataka u programu Microsoft Access. 14. PRILOZI - Uputstvo za rad na reflektometru
/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc

IZDANJE

VAI OD:

STRANA

UKUPNO STRANA

HE DM 0089

15.05.2002

- ANNEX A KONVERZIJA APSORPCIONOG KOEFICIJENTA U INDEKS CRNOG DIMA, iz Internacionalnog Standarda ISO 9835. - Tabela A.1 Apsorpcioni koeficijent i indeks crnog dima - Shematski prikaz povezivanje opreme za uzorkovanje vazduha , slika 1. Prilog 1; ANNEX DIMA A KONVERZIJA APSORPCIONOG KOEFICIJENTA U INDEKS CRNOG

A.1 OSNOVNA TEORIJA Za iste supstance veza izmeu stepena apsorpcije svetlosti i debljine absorbujueg materijala data je Lamberovim zakonom koji glasi da su koliine upadnog zraenja apsorbovane od strane sukcesivnih slojeva iste debljine lako apsorbujuih supstanci su jednake to se moe izraziti jednainom

I = I 0 exp( al )
gde je

(A.1)

I0 I

je intezitet upadnog zraenja je intezitet nakon prolaska kroz 1 cm datog materijala je apsorpcioni koeficijent koji je specifian za specifine materijale je debljina apsorbujueg sloja

Apsorpcioni koefiijent, a ,odnosi se na talasnu duinu svetlosti i njegova vrednost varira sa talasnom duinom apsorbujueg zraenja. Jednaina (A.1) predstavlja transmisiju i apsorpciju monohromatskog zraenja u specifinoj sredini. A.2TEORIJA REFLEKTUJUEG MERENJA U toku uzorkovanja, vazduh pada na filter papir i skupljene estice proizvode mrlju na filter papiru. Jasno je da filteri predstavljaju barijeru za zraenje, nema prolaska svetlosti i neophodno je meriti refleksiju. Prema Lamberovom zakonu (vidi jednainu A.1) neophodno je pretpostaviti da se povrina filtera ispod sloja estica ponaa kao perfektno ogledalo i zraenje prolazi kroz apsorbujui sloj dva puta.Intezitet zatamnjenja esticama na povrini filter papira je izmeren poreenjem zatamnjenja sa blankom. Inteziet upadnog zraenja ,I0,i transmisionog zraenja I moe biti zamenjen sa R i R0, pretpostavljajui da je refleksija R 0 papira koji nije izloen zraenju analogna upadnom zraenju.U stvari razlika izmeu upadnog i reflektovanog zraenja postoji zahvaljujui rasipanju, za koje se pretpostavlja da je isto i za slepu probu i za izloen filter papir, pa se zato zanemaruje pri merenju refleksije . Debljina l, apsorbujueg sloja moe se izaunati korienjem jednaine

l=
gde je

V A

(A.2)

V zapremina uzorkovanog vazduha, u kubnim metrima A povrina mrlje, u kvadratnim metrima, na filteru. Tako Lamberov zakon moe biti adaptiran za merenje refleksije:

gde je apsorpcioni koeficijent ,u recipronim metrima. Tako ,preureena jednaina A.3 glasi :

2aV R = Ro exp A

(A.3)

a=

A Ro x ln 2V R

(A.4)

/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc

IZDANJE

VAI OD:

STRANA

UKUPNO STRANA

HE DM 0089

15.05.2002

Ovaj princip omoguava merenje refleksije pod strogo kontrolisanim uslovima. A.3 REFLEKSIJA I MERENJE CRNOG DIMA Pojam crnog dima je u upotrebi mnogo godina kao rezultat standardne metode publikovane od strane Organizacije za Ekonomsku Saradnju i Razvoj(OECD) 1963 godine.Kalibraciona kriva je omoguavala merenja refleksije u mikrogramima po kvadratnom centimetru crnog dima, koji onda moe biti pretvoren u koncentraciju crnog dima. Poto se veza izmeu refleksije i gravimetrijske koncentracije moe menjati od mesta do mesta i sa vremenom na bilo kom mestu, jasno je da se ne moe postii neka univerzalna veza. Upotreba gravimetrijskih jedinica moe dovesti do zabune pri merenju crnog dima sa rezultatima gravimetrijskih metoda koje mere masu suspendovanih specifinih materija u jedinici zapremine vazduha. Indeks crnog dima je mera zagaenosti atmosfere. EEC Referentna Metoda za Crni Dim i OECD metoda koriste Whatman N 0 filter papir i EEL reflektometar za dim. EEL reflektometar koristi belu svetlost i efikasnost Whatman N01 filter papira je sasvim niska.Tako veza izmeu reflektujueg i apsorpcionog koeficijenta odstupa od idealne situacije predstavljene jednainom A.4 Idealna situacija jedino postoji kada a) se koristi monohromatska svetlost b) se specifine materije skupljaju na povrini filter papira Kada se koriste Whatman N0 filter papir estice prodiru duboko u papir i neke prolaze kroz njega. Pod ovim uslovima pokazano je da je jednaina (A.4) aproksimirana:

a1 =

A Ro x ln V R
(A.6)

A(5)

Teorijski apsorpcioni koeficijent a (jednaina A.4) odreen u standardnoj metodi je povezan sa modifikovanim apsorpcionim koeficijentom (jednaina A5):

a1 = 2 a

Konverzija apsorpcionog koeficijenta u indeks crnog dima je potpuno proizvoljna operacija koja se izvodi poreenjem sa tabelom ili grafikonom. Apsorpcioni koeficijent je adekvatan indeksu crnog dima i prevoenje u koncentraciju crnog dima izvodi se poreenjem sa kalibracionom krivom na slici A.1 a detaljni podaci za prevoenje dati su u tabeli A.1.Merenja se vre sa Whatman N0 filter papirom i reflektometrom EEL tip 43 za crni dim.Pri merenjima se mogu koristiti druge kombinacije filter papira i reflektometra ali nije mogue ih dovesti u vezu direktno sa OECD i EC podacima korienim za kalibracionu krivu na slici A.1.

/var/www/apps/conversion/tmp/scratch_6/123377860.doc