Seta Perspektif

SRAL SEMLER:YEN AKTRLER, ESK SORUNLAR

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 2 4 O c a k 2 0 1 3 | N o : 1 3

ARKAPLAN
Bir erken seimler lkesi olan srail, 22 Ocak 2013 tarihinde sandk bana gitti. 2009 ylndaki seimlerden Kadimann ardndan ikinci parti olarak kan Likud Partisi, Benyamin Netanyahu liderliinde srailin 32. Hkmetini kurmu ve Arap Bahar sebebiyle siyasi istikrarszlklarn youn olarak yaand bir dnemde nispeten istikrarl bir iktidara sahip olmutu. Likud, Siyonist ar sac srael Beytenu, Ultra-Ortodoks as, Ultra-milliyeti ve dindar Siyonist HaBayt HaYahudi ve Siyonist-sol (artarak merkez partiye dnen) i Partisi ile birlikte hkmeti kurmu, sonrasnda Ultra-Ortodoks Birleik Tevrat Yahudilii Partisi de ittifaka katlmt. Netanyahu hkmetini oluturan bu ittifak; hem ABDye hem de Filistinlilere kar tavizsiz pozisyonuyla gl lider imaj veren Netanyahu, rk ve yaylmac grleriyle tannan Avigdor Lieberman ve Bat ile yakn ilikileri ve askeri kariyeri sebebiyle Savunma Bakanl pozisyonu iin ilk akla gelen isimler arasnda yer alan Ehud Barak tarafndan domine edilmiti. lerleyen srete, srailin eitli ehirlerinde yaplan ve Tel Avivde yaklak 500,000 sraillinin katld sosyal adalet gsterileri, Gilat alit takas, Ultra-Ortodokslarn askerlik hizmetlerini dzenleyen Tal Yasas tartmalar, Ultra-Ortodoks-laik ekimesi ve Arap vatandalar ve devlete sadakat tartmalar srailin i siyasetinde ana gndem maddeleri oldu. D politikada ise ran ve Filistin meselesi gncelliini hkmetin grev sresi boyunca korudu. srail, rana saldr fikrini uluslararas toplumda scak tutmaya alrken, seim srecinde giritii Gazze saldrsyla imekleri zerine ekti; Filistinin BMye tam ye olmasn engellemesine ramen BM Genel Kurulunda Filistine ye olmayan gzlemci devlet statsnn verilmesini ise engelleyemedi. Bu srete, uluslararas kamuoyundan ynelen tm tepkilere ramen Gazze ablukasn devam ettiren srail hkmetinin, 31 Mays 2010da gerekletirdii Mavi Marmara saldrs ve srael Beytenu kontrolndeki dileri bakanlnn imza att diplomatik gaflar sebebiyle Trkiye ile olan diplomatik ilikiler kesildi. Hkmet aradan geen yaklak 2,5 yllk sre zarfnda ise Trkiyenin, ilikilerin normallemesini salayacak taleplerini yerine getirmedi. Sadece Trkiye ile deil, srailin geleneksel destekisi ABD ile de sorunlar yaayan Netanyahu hkmeti, nce Joe Bidenn ABDnin Yahudi yerleimlerinin inasnn dondurulmasn istedii bir ortamda gerekleen ziyareti esnasnda yeni yerleimlerin inasn aklamak yoluyla Obama ynetimini karsna ald. Ardndan ise Netanyahu, Washington DC ziyareti srasnda ABD Kongresinde yapt konumayla Obama karsnda bir nevi g
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

Ufuk Uluta

SETA D Politika Aratrmacs

uulutas@setav.org

S E TA P E R S P E K T F

gsterisi yapt. Son olarak da ABD bakanlk seimleri ncesinde yapt aklamalar ve Gazze saldrs, Netanyahunun Obamay zor durumda brakma abas olarak yorumland. Tal Yasas ve ran tartmalarnn yapld bir zamanda iei burnunda Kadima lideri aul Mofaz kabineye dahil eden Netanyahu, Mofazn ksa bir sre sonra kabineden ayrlmas ve 2013 bte tartmalarnn kilit duruma gelmesiyle birlikte 22 Ocakta erken seimlere gidilmesi ars yapt. Bu ary yapmasnda Netanyahunun 3. defa babakan seileceine ve zellikle srael Beytenu ile ittifak sonrasnda sral siyasi hayatn nmzdeki dnem domine edeceine olan ngrs nemli bir rol oynad.

PARTLERN KAMPANYA PERFORMANSI

Netanyahu sosyal adalet protestolaryla sarslan ve BMde ran konumas ve alit takasyla toparlad desteini, merkez-sol blounun yeni oluum ve vizyonsuz-gsz liderlerle urat bir dnemde gce evirme niyetindeydi. srael Beytenu ile birleerek seimleri domine etme planlar yapt. Kurulan Likud-Beytenu ittifak, Likudu ar saa bir adm daha yaklatrrken, parti ii n seimlerde Benny Begin, Dan Meridor ve Michael Eitan gibi nispeten lml figrleri tasfiye ederek parti profilini ar saa doru kaydrd. Seim kampanyas boyunca gvenlik vurgusu yapan Likud-Beytenu, srailin gl liderlie ihtiya duyduunu iddia edip rana kar stlendii nc roln altn izdi. srael Beytenu kanad ise yolsuzluk soruturmas sebebiyle dileri bakanl grevinden istifa eden Lieberman sebebiyle olduka dk profilli hareket etti. Sosyal adalet protestolarnn rzgarn arkasna almaya alan i Partisi, Ehud Barak sonras dnemde toparlanma safhasna girip ekonomiye yapt vurgu ile semene hitap etmeye alt. Genel bakan olarak ilk seimini yaayan eli Yahimoviin, ekonomi dnda siyasi vizyon ve karizma eksiklii ise i Partisinin seim srecindeki en nemli dezavantaj oldu. Yahimoviin nndeki en nemli meydan okuma, uzun yllardr hem ideolojik olarak hem de temsil anlamnda ypranm bir partiyi, yeni bir paket ierisinde sunabilmekti. Son seimlerin birinci partisi Kadimann , aul Mofazn nderliinde seimlerin uzak ara en byk kaybedeni olaca seim ncesi anketlere yansmt. Tzipi Livninin HaTnua Partisini kurarak Kadimadan ayrlmasyla birlikte Kadima silik bir profil izerken, baarsz bir muhalefet deneyimi yaayan Livninin HaTnuas ise hkmetin Hamas ve Filistin Devleti konularnda ters tepen icraatlarna dikkat ekip, sa-ar sa blounun srailin Demokrat-Yahudi kimliini ortadan kaldrdn iddia etti. Seim kampanyasnn star kurduu Ye Atid (Gelecek var) Partisi ile siyasete atlan TV programcs ve ke

yazar Yair Lapid oldu. Bir merkez partisi olarak orta snfn skntlarna ve ynetim sistemindeki verimsizliklere vurgu yapan Lapid, hkmeti yerleimci ve Haredi lobisinin basklarna boyun emekle sulad. Siyasete atlmadan nce kurduu parti donr listesi ve nl kiilii sebebiyle kamuoyunun srekli gz nnde olan Lapid, Milli Eitim Bakan olmak istediini syleyerek idealist yann nplana karmaya alt. sminin siyasi olarak ypranmam olmas, siyasa ayrntlara girmektense genel kabul grr sylemlerde bulunmas, hedef kitle olarak orta snf belirlemesi ve kararszlarn partisi olmaya oynamas Ye Atidi seim srecinde n plana karan hususlard. srail siyasetindeki belki de tek sol parti olan Meretz ise i Partisi gibi sosyal adalet protestolarnn iinde yer alarak, ekonomi arlkl bir seim kampanyas yrtt. Geleneksel olarak iki devletli zm yanls olan Meretz, bu seimlerde d politika konularndan ve hatta Tal Yasas gibi i politikann scak konulardan ziyade ev fiyatlarndaki fahi art ve sosyal hizmetlere vurgu yaparak, seimlerin Netanyahunun babakanl iin bir referandum mahiyetinde olduunu dillendirdi. Ar sa blounun byk ksm, Naftali Bennett liderliinde HaBayt HaYahudi listesi altnda birleirken, Arye Eldad ve Michael Ben-Ari, san en u noktasn temsil eden Otzma Lesrael Partisi altnda ilhak ve rk sylemler gelitirdi. HaBayt HaYahudinin yerleimciler arasnda olduka popler olan lideri Naftali Bennett, Bat eriann tek tarafl ilhakn ieren plann seim kampanyalar srasnda kulland.1 Hkmetin tavizci politikalarnn milli gvenlii zedeledii vurgusu yaparken, zellikle Hamas ile yaplan atekesi hkmetin ok byk bir yanl olarak lanse ederek, atekes eletirisi zerinden puan kazanmaya alt. Beled, Taal-Birleik Arap Listesi ve Hada gibi srail vatanda Araplarn kurduu partiler, Araplar oy kullanmaya arrken, Ultra-Ortodoks as ve Birleik Tevrat Yahudilii de devletinYyahudi kimliine vurgu yaptlar. Bu iki blok sandalye saylarnda kaymalarn yaand Knessette temsil istikrarn koruyan bloklar olduundan youn bir kampanya dnemi geirmediler.

SRAL NEY SET?

sraile Lapid ve Bennett gibi iki lideri sunan 22 Ocak seimlerinin ncesinde yaplan anketlerde oluan Knesset artirmetii ierisinde iki nemli soru vard. Bunlardan birincisi, Likud-Beytenunun zayflasa da birinci olarak kaca seimlerin akabinde yeni kral yapc kim olacakt? Naftali Bennett ve Yair Lapid ykselen oylaryla iki adayd. kinci soru ise yaklak
1. Hatohnit hamaihit el Naftali Bennett,(Naftali Bennettin Mesianik plan) Haaretz, 11 Aralk 2012, http://www.haaretz.co.il/ opinions/1.1883221

S E TA P E R S P E K T F

%20lik karaszlarn tercihi ne olacakt? Seimlerin aklanmasyla birlikte iki soru da cevabn bulmu oldu. Kararszlar Yair Lapide ynelip, 19 milletvekiliyle Lapidi hem ikinci parti hem de kral yapc ilan etti. Kazand 19 sandalyeyle bundan sonra kurulacak ve srail standartlarnda istikrar yakalayabilecek bir koalisyonun kilit partisi konumuna gelen Ye Atide srail semeni altn bir frsat vermi oldu. Ye Atid bundan sonraki srete konjonktrel bir parti olmadn ve srekli merkez ile sa arasnda gelgitler yaayan merkez partilerinin arasnda gerekten de srailin merkez oylarn temsil ettiini gsterebilmek iin nemli bir frsat yakalad. Arkasndan esen rzgara ramen Ye Atidin nnde zmesi gereken nemli meydan okumalar durmakta. Bunlardan ilki seim kampanyas srasnda ayrntlarna girmekten kand nemli i ve d politika konularnda elle tutulur ve srdrlebilir bir vizyon ortaya koymas. Hem Filistinle mzakerelerden sz edip hem de Kudsn sadece Yahudilere ait olduunu ve srailin kararl durmas halinde Filistinlilerin Bat eriadan vazgeeceini ifade etmesi, bu konudaki kafa karkln ve/veya vizyonsuzluunu ortaya koymaktadr.2 Bununla birlikte Ye Atid bir siyasi partiye dnme sanclar da yaayacaktr. Seilen 19 milletvekilinin de ilk defa Knessete girecek olmas, Lapid dnda n plana kan hibir figr barndrmamas ve imdiye kadar tm nemli kararlarn Lapid tarafndan alnm olmas, bu srete Ye Atidin zmesi gereken sorunlar olarak beklemektedir.
OY DAILIMI (Resmi Olmayan Sonular)
Likud-Beytenu: 31 Ye Atid: 19 i Partisi: 15 as: 11 HaBayt HaYahudi: 11 Birleik Tevrat Yahudilii: 7 Meretz: 6 HaTnua: 6 Birleik Arap Listesi-Taal: 5 Hada: 4 Beled: 3 Kadima: 2

Likud-Beytenu ittifaknn milletvekili says 42den 31e derken, Netanyahunun gl Babakan iddias yeni artimetikle birlikte rafa kaldrlmak zorunda brakld. Milli gvenlik vurgusu Netanyahuya umduunu getirmezken, parti profilinin saa kaymas da Likud-Beytenu oylarnn ar saa, HaBayt HaYahudiye- kaymasn engelleyemedi. Bu tablo Netanyahunun seimlerin ne alnmas kararndaki yanl ngrsn de ak bir ekilde ortaya koydu. Azalan sandalye says ile birlikte 31 sandalyenin sadece Likuda ait olmadn da ortaya koymak lazm. Parti ii seimlerde kullanlan Likud ile srael Beytenu arasndaki yaklak 2:1 orann dikkate aldmzda, muhtemel bir ayrma halinde Likudun yaklak 20 tane milletvekiline sahip olaca gerei ortaya
2. Hahizon hamedeni el Lapid(Lapidin siyasi vizyonu), Maariv, 20 Ekim 2012, http://www.nrg.co.il/online/1/ART2/409/931.html

kmaktadr ki bu tablo Netanyahunun koalisyon ierisindeki pazarlk gcne yansyacaktr. i Partisinin oy oylarndaki kk lekli art, ekonomik platformun ve yeni liderlik sylemlerinin geleneksel i Partisi semeni arasnda karlk bulduunu gstermektedir. Seim ncesinde LikudBeytenu ile koalisyona scak bakmadn syleyen Yahimovi, yeni dnemde ana muhalefet partisi olarak i Partisinin uzun senelerdir baaryla getiremedii muhalif pozisyonu ortaya koyma imkan bulacak ve bu yolla zellikle Ehud Barak dneminde merkez-saa kayan partiyi merkez-sola tama imkan bulacaktr. Oylarn %100 orannda artran Meretz ile birlikte mevcut srail politikalarna bir sol alternatif sunma frsatn da yakalayabileceklerdir. Dier taraftan Kadima mirasn tketen Livni ise 6 milletvekillik partisiyle kendisine koalisyonda yer bulmaya alacaktr. HaTnua, performansna bal olarak bir sonraki seimlerde Ye Atid tarafndan yutulma tehlikesiyle kar karya olacak ve Livni de sonradan eklemlendii siyaseti eski koalisyon orta Ehud Barak gibi dardan takip etmek durumunda kalabilecektir. Ar sadaki ykseliin bayrak partisi olan HaBayt HaYahudi ise kral yapc olmasa da kilit rolyle yerleimci lobilerinin gndemini Knessete tayacak ve srail-Filistin meselesindeki rk ve dlayc vizyonuyla iki-devletiler ile byk bir kavgann ierisine girecektir. Ar sa ve dini Siyonizmi marjinallikten ana akma tama noktasnda byk bir aama kaydeden HaBayt HaYahudi, zellikle E-1 arazilerinde yerleim inaatna balanmas, yerleimlere kaynak aktarlmas ve bar mzakerelerinin toprak ver bar al temeline dayanmamas iin byk aba sarfedecektir. Haredi (Ultra-Ortodoks) blok ise temsil glerindeki 2 sandalyelik arta ramen, yeni oluan artirmetikte koalisyon d kalma ihtimaliyle kar karya kalmtr. Haredilerin yaam koullarn dorudan ilgilendiren sosyal hizmetler, eitim ve askerlik gibi dar gndemleri olan Haredi blok, bu konulardaki isteklerinin karlanmas mukabilinde koalisyonlarda yer alm ve istikrarl oy oranlarn pazarlk gcne evirmeyi baarmlard. Fakat, seimler asn daha nceki kilit roln kaybetmesine ve srael Beytenu ve Ye Atid gibi sekler unsurlarn merkezde olaca bir koalisyonda zellikle Tal Yasas konusunda baskn bir rol oyanayamamasna sebep olacaktr.

YEN KOALSYON NE VAADEDYOR?

Yeni oluan meclis aritmetii seim ncesi sklkla konuulan bir sa-ar sa koalisyonunu neredeyse imkansz klmtr. Ye Atidin ierisinde olmayaca bir koalisyonun hem i hem de d dinamikler asndan srdrlebilirlii olduka tartmal olacaktr. Dier taraftan zellikle Yahimoviin dillendirdii ve Likud-Beytenuyu dlayan bir koalisyon kurmak da

S E TA P E R S P E K T F

ayn lde zordur. Bu sebepten mevcut hesaplamalar Likud Beytenu ile Ye Atidin toplam sandalye says olan 50nin 61 altn oranna nasl tamamlanaca sorusu etrafnda ekillenecektir. 11 sandalyeli HaBayt HaYahudi veya asn koalisyona katlmas her ne kadar 61e ulatracaksa da bu say koalisyonu olduka krlgan yapacandan ekstra en az bir parti daha koalisyona dahil edilmeye allacaktr. u noktada Netanyahu, HaBayt HaYahudiyi, Lapid ise 6 sandalyeli HaTnuay koalisyona dahil etmek istemektedir. Netanyahu, bar sreci konusunda kendisine yneltilen oklar rahatlkla zerine evirebilecei HaBayt HaYahudiyi aralarnda grmek isterken, Lapid ise sac-ar saclarn olduu bir koalisyonda Livniden moderasyon desteini almak istemektedir. Bu kompozisyona sahip bir koalisyonun en byk meydan okumay, bar mzakerelerinin devam etmesi hususunda yaayacaktr. Dier taraftan as ve Birleik Tevrat Yahudiliinin dahil edildii bir sekler-Ultra-Ortodoks koalisyonu ve i Partisi ve HaTnuann dahil edildii bir ulusal uzla hkmeti de kat stnde mmkn olan alternatiflerdir. Fakat, Likud-Beytenunun sekler taban ile Ultra-Ortodoks partileri zellikle Tal Yasasnn bu kadar tartld bir ortamdan bir araya getirmek olduka g olacaktr. Ayrca, ulusal uzla hkmeti de- Netanyahunun babakanlna iddetle kar kan Yahimoviin raz edilmesi bir tarafa-3 hem i hem de d meselelerde olduka ciddi siyasa senkronizasyonu sorunu yaayacaktr. srailin kemiklemi srail-Filistin meselesi zerinden yeleimler ve igalin geniletilmesiyle ksa vadeli kazanlar elde ettii ve iki devletli zm fiziken ve demografik olarak artarak imkanszlatrd bir ortamda, srail kamuoyunun bar mzakerelerine inancnn azalmaya baladn ortaya koymak gerekiyor. Seimlerde ar san ve Lapid gibi poplist siyasetilerin ykselii, merkez-sol bloun oylarn artrmasna ramen mstakil bir koalisyon kurabilme frsatna sahip olmamas ve uluslararas toplumun
3. Yahimovi leLapid: Haheseg madhim, al titstaref leBibi, (muh. teem baar, Bibiye katlma), Yediot Aharonot, 23 Ocak 2013, http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4336233,00.html

knamay gemeyen tepkisi sebebiyle srail-Filistin meselesinde oyun deitirici deiiklikler yakn vadede olas grnmemektedir. Trkiye ile olan ilikilerin normallemesi meselesi bir sredir srailin gndeminde olmasna ramen siyasi maliyeti sebebiyle hibir politikac bu konuda bugne kadar somut adm atamamtr. srailin askeri messes nizamnn Arap Baharyla artan stratejik krlganlna zm olarak Trkiye ile normallemeyi deerlendirmek istemesi, kamuoyunun bu konudaki destei ve seim sonras siyasi maliyet hesaplarnn hafiflemesiyle birlikte Trkiyeden zr meselesi eskisine nazaran daha gl bir ekilde gndeme gelebilecektir. Bar mzakerelerindeki kuvvetle muhtemel tkanma karsnda Trkiye adm, srailli siyasetilerin uluslararas toplum nezdinde vaziyeti kurtarma abalarndan birisi olarak da hayata geirilebilecektir. Yine de ncelik Trkiye gibi i siyaset iin aciliyet arz etmeyen konulardan ok direk i siyaset meselelerine verilecek ve eer atlacaksa Trkiye adm iin uygun zaman kollanacaktr. srailin ABD ile olan ilikilerinde sistemik deiimleri hayata geirmek olduka zordur. ABDdeki srail lobisi ve Likudnik evreler tarafndan istenmeyen Chuck Hagelin savunma bakan olarak atanmas durumunda ve Barack Obama ile Netanyahu arasndaki souk savaa ramen, srail lobisinin Hagel konusundaki n alc kampanyas, kongredeki nfuzlar ve ABDnin kemiklemi sraile destek siyaseti sebebiyle, muhtemel geici kriz anlarnn mmkn olmas ramen ABDnin srail ile ilikilerinde bir denge izlemesini beklemek fazla iyimser bir yaklam olacaktr. Yeni Knessette daha zayf bir Netanyahu, cesaretlenmi bir Bennett, iyimser bir Lapid, savunmac bir as, daha aktif bir Meretz ve i Partisi, ayakta kalmaya alan bir Livni ve tkenen bir Mofaz izleyeceiz. srailin yeni siyasi aktrleri, sosyal adalet, hayat pahall, sekler-Haredi atmas, bar sreci ve srailin artan blgesel izolasyonu gibi eski sorunlarla yzlemek zorunda kalacaklar ve bu konulardaki performanslar bir sonraki Knessetin aritmetiini ekillendirecektir.

Ufuk ULUTA Bilkent niversitesi Siyaset Biliminde lisans, Ohio State niversitesi Tarih blmnde yksek lisansn tamamlad. Kuds brani niversitesinde branice ve Ortadou politikas dersleri ald. Mershon Center for Security Studieste ve Melton Center for Jewish Studieste aratrmac olarak alt. SETA DC Ortadou Program Koordinatrln yrtt. Ohio State niversitesindeki doktorasn tamamlamak zeredir.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org