HYRJE N FILLET E S DREJTS Objekt studimi i t gjitha shkencave juridike sht e drejta dhe shteti , secila prej tyrek

t o d y d u k u r i i s t u d i o n n a s p e k t i n e v e t , d u k e p r c a k t u a r v l e r a t p r k a t s e q d a l i n s i rezultat i arritjeve shkencore, disa prej tyre studiojn ann historike t shfaqjes dhe zhvillimit t s h t e t i t d h e t s d r e j t s p r a s h t f j a l a p r s h t e t e t d h e t d r e j t a t e m h e r s h m e , d i s a studiojn shtetin dhe t drejtn e sotme , disa merren me studimin e shtetit dhe s drejtskonkrete , disa me shtetin dhe t drejtn abstrakte. FILLET E S DREJTS-gjithashtu si objekt studimi kan t drejtn dhe shtetin,ofrojnn j o h u r i f i l l e s t a r e d h e t h e l b s o r e l i d h u r m e n o c i o n e t s h t e t r o r e d h e j u r i d i k e s i d h e m e ligjshmrit e ktyre dukurive t cilat paraqesin objektin e shqyrtimeve tona.Edhepse n esenc t gjitha kto shkenca juridike objekt studimi kan shtetin dhe tdrejtn, FILLET E S DREJTS kto nocione dhe ligjshmri i nxjerr nga studimet dhe arritjet shkencore t fushave prkatse konkrete , duke marr at q paraqet t veantn natyrisht d u k e u s h r b y e r m e metodn deduktive dhe induktive, dmth prej t veants n a t t prgjithshme dhe anasjelltas. NOCIONET paraqesin njohjen e nj shtjeje ashtu far sht duke prmbledhur nvete t gjitha karakteristikat thelbsore t saj. LIGJSHMRIT:paraqesin lidhjen e dy apo t m shum shtjeve apo dukurive,lidhjet e ndrsjella t tyre.Pr t egzistuar shteti duhet t egzistoj teritori, njerzit dhe pushteti.E drejta pavarsisht prej vendit, pozits gjeografike, shkalls s arsimimit i njeh 2 llojesubjektesh: 1.PERSONAT FIZIK-njeriu si individ 2.PERSONAT JURIDIK-shoqatat e ndryshme, organizatat, institucionet e ndryshmeshoqrore, firmat, ndrmarrjet publike etj.do njra shkenc personin fizik e trajton sipas karakteristikave t veanta t cilat paraqesin objektin e shkencs: p.sh.personi fizik n shkencn penale trajtohet si kryers iveprs penale, si nxits, si ndihms, si autor i cili ka parapar kryerjen e veprs penale, por k y p r v e p r i m i n e v e t f i z i k p o r e d h e p r v e p r m e n d o r e , p r t q e n p r g j e g j s p a r a shoqris, shtetit, ligjit duhet t jet i moshs madhore dhe i shndosh (t ket zotsi tveprimit). psh.:Mbi shkencn mbi dhe pr familjen , personi fizik pr t pasur mundsi t krijojfamilje dmth t lidh martes, duhet t jet i aft n aspektin fiziko-psiqik, dhe t jet imoshs madhore.Fillet e s drejts bjn pjes n grupin e shkencave t prgjithshme juridike si

pjes prbrse e shkencave shoqrore.F i l l e t e s d r e j t s k a n raporte t ngushta me grupin e SHKENCAVE JURIDIKOPENALE , ADMINISTRATIVE , JURIDIKO CIVILE , JURIDIKO POLITIKE DHE JURIDIKOSOCIALE. Raporti i Filleve s t drejts me shkencat juridike sht s h u m i n g u s h t s e p s e bazohet n t dhnat e shkencave t tjera juridike n veanti me me shkencat konkrete j u r i d i k e , g j i t h a s h t u e d h e s h k e n c a t e p r g j i t h s h m e s h o q r o r e s h k e n c a m b i sociologjin,sh kencat ekonomike dhe ato politike, sepse nocionet e prgjithshmedhet p r b a s h k t a l i d h u r m e d u k u r i t s h t e t r o r e d h e j u r i d i k e i n x j e r r i n v e t m m e s t u d i m e t ndrlidhura juridike dhe shoqrore. Fillet es drejts si shkenc juridike i pranojn ndikimet e shkencave t tjera juridike(t veanta) dhe atyre shoqrore por gjithashtu edhe ndikojn n shkencat e tjera juridike pra n ato t veanta.Shkenca juridike pr nga objekti i studimit t dukurive, ligjshmrive dhe fenomenevendahet n:1. SHKENCAT E PRGJITHSHME JURIDIKE- q studijojn elementet e prgjithshme, t prbashkta pr t gjitha shtetet dhe t drejtat pavarsisht nga aspekti historik, pozita etj.2. SHKENCAT JURIDIKO - HISTORIKE- q ofrojn njohuri lidhur me shtetet reale dherendet juridike t cilt kan egzistuar n t kaluarn, e t cilt nuk egzistojn.3. SHKENCAT JURIDIKE POZITIVE-q merren me studimin e shtetit dhe s drejts egzistuese, pra me dukurit positive METODAT N FILLET E S DREJTS do shkenc ka objektin e vet t studimit , andaj pr tu realizuar ky studim, dmth pr tu arritur qllimi i caktuar , shkenca prdor metodat t cilt paraqesin veprimet subjektive t hulumtuesit lidhur me objektin e caktuar. Metoda sht lidhur ngusht me objektin e studimit, njra me tjetrn ndihmohen, saqshum her mendohet se lnda e prcakton metodn duke e absorbuar n vete. Metoda paraqet trsin veprimeve mendore dhe fizike n procesin e njohjes s lndss caktuar.Kemi dy lloj metodash SHKENCORE dhe TEKNIKE(PRAKTIKE)Metodat e veanta jan: 1.METODA DOGMATIKE (JURIDIKE) DHE NORMATIVE - q sht metod kryesore dhes p e c i f i k e m e a n n e s c i l s s t u d i o h e t s h k e n c a j u r i d i k e n p r g j i t h s i , a j o p r c a k t o n n mnyr t qart saktsin e norms juridike. Kjo n mnyr t qart vrteton se me ann en o r m s juridike prcaktohet sjellja e njeriut pr k o h n p r k a t s e d u k e m o s v s h t r u a r veorit e tjera t norms.

Metoda NORMATIVE merret me t drejtn si sistem i t r s i s h m n o r m a t i v d u k e analizuar dhe duke studiuar se far sht prbrja e tij, dhe cilt jan lidhjet dhe raportet ndrmjet tyre.Metoda Normative na ofron njohuri pr pjest m t mdha t s drejts jo edhe pr pjest m t vogla q jan objekt i metods dogmatike domethniet konkrete t ndonjnorme.Metoda normative mundson ndrtimin e hierarkis s normave dhe akteve juridikeduke i sistemuar dhe harmonizuar pjest e ulta me pjest e lartat sistemit juridik. 2.METODA SOCIOLOGJIKE poashtu prdoret si metod specifike pr hulumtimin dhestudimin e shkencave juridike me t ciln hulumtojm faktort social t cilt u japin karakter shoqror normave, akteve juridike dhe tr s drejts , duke dhn prgjigje pr ato pyetjet cilt nuk i ofron metoda dogmatike-juridike dhe normative, psh. Prse shteti dhe e drejta jan t ksaj apo t asaj natyre, kur dhe si u zhvilluan dhe n shrbim t kujt jan.NOCIONI I SHTETIT DHE I S DREJTS -SH T E T I Procesi i krijimit t shtetit si organizat shtetrore e organizuar ka filluar q n fazn ediferencimeve brenda vet shoqris fal shfaqjes s teprics n shoqrin joklasore , prashtimi i forcave prodhuese ka br q t krijohen dallime pronsore dhe dallime t tjera.Elementet e shtetit jan:1. PUSHTETI SHTETROR- n n k u p t o j m r a p o r t i n s h o q r o r n t c i l n n j r a p a l urdhron ndrsa pala tjetr sht e detyruar t dgjoj urdhrat e pals s par Pushtti shtetror sht pushteti m i lart , m i fort n gjith hapsirn shtetrore, gj qburon nga roli dhe pozita e shtetit n shoqri.Sipas Viskoviqit - Pushteti shtetror sht pushtti m i lart apo suprem, t cilit t gjithindividt apo grupet madje edhe vet bartsit e pushteteve tjera i nnshtrohen.Dallojm PUSHTET FAMILJAR PUSHTET SHKOLLOR PUSHTET FETARNOCIONI I SOVRANITETIT SHTETROR - egzistojn teori t ndryshme pr shtjen es o v r a n i t e t i t n shkencn juridike, t cilt fillojn t merren me kt shtje n g a f u n d i i shek.XVI kur edhe kemi ushtrimin e pushtetit shtetror si pushtet i ndar prej atij kishtar kuqeveriste individi Mbreti.Shprehja SOVRAN ka origjin latine SUPRANUS q dmth i lart, m i lart, subjekt q ka pozit m t lart, n hierarkin e pushtetit shtetror dhe t tjert jan t detyruar tinnshtrohen.Nocioni i sovranitetit shtetror sht ngusht i lidhur me pushtetin shtetror, andajsovraniteti sht vetm shprehj e pushtetit shtetror-forcs fizike t shtetit, paraqet nj tqen i cili tregon kush sht qeveriss n hapsir t caktuar.Sipas Viskoviqit

vetm pushteti m i lart n territorin e vet mund t kunndrshtojimponimin e vullnetit t shteteve tjera, ai prmend edhe barazin e shtetit karshi shtetevet j e r a q d m t h s e s h t e t i n r a p o r t e t n d r k o m b t a r e s h t s u b j e k t m e t g j i t h a t d r e j t a t themelore si jan shtetet tjera Sipas LOJESAUT Sovraniteti sht cilsi e rndsishme e shtetit , sipas tij sovranitetisht form q i jep shpirt shtetit ndrsa t tjert merren me faktin se kush sht barts iktijsovraniteti , individi appo populli.S o v r a n i t e t i b a r t s i t c i l i t s h t i n d i v i d i - m o n a r k u k a p r k r a h s i t e v e t (Makiaveli, ZH.Bodin, Hobsi) ndrsa grupi tjetr prkrahin mendimin se barts i sovranitetit sht populli (Zhan ZH.Ruso).S i p a s C A R R E D E M A L B E R G S o v r a n i t e t i p a r a q e t s h k a l l n m t l a r t t p u s h t e t i t shtetror, sepse ky pushtet nuk lejon asnj pushtet tjetr , nuk lejon konkurrenc , praslejonpushtet paralel.SOVRANITETI POPULLOR DHE KOMBTAR -radhiten menjher pas atij shtetro, MeSOVRANITET POPULLORn n k u p t o j m v e t m n j c i l s i t p o p u l l i t , d h e s i n o c i o n dshmon nj karakteristik e cila paraqet negacion t vet pushtetit shtetror natyrisht nse populli qeveris punt shtetrore , nse kt pushtet e ushtron shumica e popullit .Me POPULL nnkuptojm trsiae qytetarve q jetojn n nj shtet. SOVRANITETI KOMBTARparaqet nj cilsi t kombit t pavarur dhe sishprehetautorik r o a t V I S K O V I Q p a v a r s i a s h t p a s o j e s o v r a n i t e t i t t b r e n d s h m n p l a n i n ndrkombtar . KOMBI sht sovran sepse ka t drejtn e krijimit t shtetit t vet , ka t drejt t prcaktohet se me k don t jetoj, ka t drejtn e vetvendosjes , ka t drejtn e shkputjes,bashkangjitjes s nj shteti tjetr apo edhe pr t krijuar shtet t ri. PUSHIMI I SOVRANITETIT DHE NJOHJA E SHTETIT T RI Mnyra e pushimit t sovranitetit shtetror m teorin e shtetit dhe s drejts , e t ciln egjejme edhe n teorit e s kaluars historike madje q nga Roma e Vjetr sht OKUPIMI ec i l a p a r a q e t j o v e t m p r m b y s j e n d h e s h u a r j e n e s o v r a n i t e t i t s h t e t r o r p o r e d h e nnshtrimin e popullit ven ds duke krijuar strukturat e veta shtetrore n hapsirn eo kupuar.Njohja e shtetit t ri bhet n dy mnyra: 1.MNYRA KONSTITUCIONALE - (DE JURE)2.MNYRA DEKLARATIVE - (DE FACTO) Sipas KELZENIT egziston dallimi ndrmjet de jure dhe de facto, sipas tij pranimi de juresht prfundimtar derisa pranimi de facto sht provizor dhe si e till mund t trhiqet. TERRITORI Territori p a r a q e t n j v e o r i u n i v e r s a l e t t r a s a j q e k z i s t o n . S e p s e , d o g j q ekziston, ekziston n territor t caktuar, me kt kup-tohet se edhe vet shteti ekziston nterritor t

caktuar.L i d h u r m e t e r r i t o r i n s h t e t r o r d u h e t t t h e m i s e e k z i s t o n e d h e n j v e o r i e c i l a territorin e nj shteti tjetr e konsideron si pjes t vet. Kjo pjes e territorit, natyrisht, p a r a q e t n j k a t e g o r i t s d r e j t s n d r komb-tare. sht fjala pr nocionin e EKSTERRITORIALITETI Kjo pjes e territorit ka t bj me selit e prfaqsive diplomatiket nj shteti n shtetin tjetr. Ky territor bie nn jurisdiksionin e shtetit prfaqsia e t cilit sht. Ktu gjejn zbatim parimet e reciprocitetit. d.m.th. se shtetet lidhin marrdhnied i p l o m a t i k e , n d r s h t e t r o r e d h e s i t t i l l a v e p r o j n b r e n d a r r e g u l l a v e p r k a t s e , t prcaktuara nga e drejta ndrkombtare publike. SHTETSIA-N o c i o n i i s h t e t s i s p a r a q e t l i d h j e n j u r i d i k e t qytetarit me shtetin.Qytetart t cilt gzojn t drejta dhe detyrime (loja l i t e t i n , g z i m i i t e d r e j t a v e politike, ushtrimi i shrbimit ushtarak, gzimi i mbrojtjes shtetrore pr qytetaret jashtshtetit, mbrojtjen e vendit, te drejtn e ekstradimit etj.) dhe i nnshtrohen jurisdiksionit shtetror quhen SHTETAS-Qytetart t cilt gzojn t drejta private-civile dhe gzojn imunitetin personal, joedhe autorizime dhe obligime t tjera jan qytetar JOSHTETAS .Shtetsia fitohet n 3 mnyra: 1. fitimi i shtetsis n baz t vijs s gjakut (IUS SANGUNIS), pra, personifizik fiton shtetsin t ciln e kan paraardhsit e tij. 2. fitimi i shtetsis sipas lindjes n t e r r i t o r i n e l i n d j e s ( I U S S O L I )- pavarsisht prej vijs s gjakut . 3.fitimi i shtetsis sipas natyralizimit (IUS DOMICILI) - p r a s h t f j a l a p r personat fizik t cilt jetojn n shtetin tjetr, jasht vendit t lindjes.Humbja e shtetsis mund t bhet sipas kushteve q i parasheh ligji, si sht largimiapo mohimi i shtetsis dhe marrja e saj, si dhe kur territori i nj shteti kalon ne territorin eshtetit tjetr, gjegjsisht, behet territor i shtetit tjetr E DREJTA Nocioni i norms n prgjithsiE drejta paraqitet gjat procesit t shkatrrimit t organizimit t par t shoqrisdifuze, si rezultat i zhvillimit t prons private dhe i ndarjes s shoqris n klasa.Me zhvillimin e shoqris, zhvillohen edhe normat, sepse, sjelljet ndikojn n zhvillimine normave, ndrsa kto ndikojn n zhvillimin e sjelljeveDallimet ndrmjet ligjeve natyrore dhe normave shoqrore konsistojn n gjasht pika: 1).N a s p e k t i n e k r i j i m i t 2).N a s p e k t i n e f u q i s l i g j e t n a t y r o r e v e p r o j n p a prjashtime ligjore

3).N a s p e k t i n e b a z s n d a j s c i l s v e p r o j n ( n materien orga-nike, n organizmdhe n vetdije dhe vullnetin, ndrsa, normat shoq-rore veprojn kryesisht n d a j vetdijes dhe n vullnet - do t thot nprmjet tyre n njeriun), 4).n a s p e k t i n e q l l i m i t , 5).N a s p e k t i n e v l e r s i m i t - g j y k i m i t ( n o r m e m i r a p o norm e keqe), 6).N a s p e k t i n e s a n k s i o n i t ; T g j i t h a n o r m a t n d a h e n n dy grupe: 1). n norma teknike - paraqesin rregullat t cilat rregullojn sjelljet e n j e r i u t ndaj natyrs, pra, kryesisht ndaj saj, pr t arritur qllimin e caktuar 2). n norma shoqrore paraqesin ato rregulla q paraprakisht rregullojnm n y r n e s j e l l j e s s n j e r i u t n d a j pjestarve t tjer t shoqris. Natyrisht s e shoqria kto rregulla i konsideron si t dobishme d h e t m i r a . Normat shoqrore sipas karakteristikave mund t klasifikohen n 4grupe: 1). krijuesi i norms, 2). mnyra e krijimit, 3). sanksioni dhe 4). kush e zbaton sanksionin ZAKONET Zakonet jan rregulla t shoqris s paorganizuar, shoqris jo mjaft t diferencuar simas e cila n vetdijen e vet rregullon raportet shoqrore, ato krijohen ngadal duke u prcjell brez pas brezi sjelljet e caktuara t cilat masa i konsideron si t mira dhe prsritjae tyre e gjat imponon domosdoshmrin detyruese q ato si t tilla t respektohen. MORALI-N o r m a t e m o r a l i t , n d r y s h e n g a z a k o n e t , n u k k r i j o h e n d u k e u p r s r i t u r s j e l l j e t prkatse pr nj koh t gjat, por kto mund t krijo-hen aty pr aty, t bazuara n vetdijen e njeriut lidhur me at se ka sht e mir dhe ka s' sht e mir.Normat e moralit jan rregullajo t imponuara, pra, jan rregulla t cilat nuk paraqesinvullnetin e imponuar nga subjekte t tjera, por jan shprehje e rrethanave objektive Normat e organizatave shoqrore Organizatat shoqrore jan krijime njerzore, krijime t vetdij-shme, t planifikuara dhe torganizuara mir, ato krijohen pr t ushtruar

nj veprimtari t caktuar.Shteti si organizat shoqrore, ose si organizat e dhuns s orga-nizuar n baz tn o r m a v e j u r i d i k e , d a l l o h e t p r e j o r g a n i z a t a v e t t j e r a , f a l k r y e s i s h t e l e m e n t i t t v e t t jashtm-forcs fizike. Shteti sht i prqendruar shum m tepr n zbatimin e normaveshoqrore dhe normave juridike sesa n krijimin e tyre,N o r m a v e s h o q r o r e s h t e t i u o f r o n m b s h t e t j e d u k e u d h n k a r a k t e r i n e n o r m s juridike, duke u siguruar zbatim dhe duke u siguruar sanksionin nse norma nuk respektohet dhe nuk zbatohet. Normat e ktilla shoqrore, kur i mbshtet dhe i mbron shteti i quajm NORMA JURIDIKE - E DREJTA. RAPORTII SHTETIT DHE I S DREJTS ME DUKURIT TJER A SHOQRORE Ndryshimet evolutive dhe revolucionare Ndryshimet spontane dhe t ngadalshme t cilat ndodhin n shoqri, n shtet dhe nt drejt me nj emr mundf i quajm NDRYSHIME EVOLUTIVE.(psh.reforma, grushtshtetidhe komplotiN d r y s h i m e t e v o l u t i v e j a n p r a n d r y s h i m e kuantitative, t ngadalshme, t vogla,t c i l a t p r n j e r i u n e r n d o m t j a n t p a v r e j t u r a . t c i l a t n u k e n d r y s h o j n prmbajtjen e as funksionin e sendit apo t dukuris. R E F O R M A - kuptojm ndryshimin e rndsishm n shtet dhe n t drejt me ann es cils ndryshojm gjendjen ekzistues. Mund t ket reforma n arsim, shkenc , kultur. GRUSHTSHTETI- sht ndryshim i cili ndodh n shtet dhe n t drejt i ushtruar mean t dhuns fizike dhe pr qllim ka rrmbimin e pushtetit n mas m t madhe sesa q itakon grupit apo shtress s caktuar.G r u s h t s h t e t i s h t d u k u r i e k u n d r l i g j s h m e , s e p s e , u s h t r o h e t k u n d r d i s p o z i t a v e juridike, rendit juridik, lidhur me ndarjen e aurtorizimeve dhe prgjegjsive. Grushtshtetin eushtrojn personat apo grupet q bjn pjes n hierarkin e lart shtetror. K O M P L O T I - sht nj lloj i ndryshimit evolutiv, me t cilin ndryshimi bhet, natyrisht,n mnyr t kundrligjshmej Komploti pothuajse sht i ngjashm me grushtshtetin, me tvetmin dallim se kt e ushtrojn personat apo grupet q nuk gjenden n hierarkin e lartshtetrore. NDRYSHIMET REVOLUCIONARE jan ndryshime t shpejta, t mdha. Me ndodhjene tyre, ndryshon forma, esenca apo prmbajtja e dukuris ose e sendit. Kemi transformimin

enj dukurie n dukuri t re, t nj sendi n send tjetr, pra, dukuria apo sendi ndryshon ntrsi, apo mund t ndodh, q me ndryshimet e ktilla t ndryshoj prmbajtja, funksioni ishtetit, po ashtu edhe i s drejts.Mnyra e ushtrimit t ndryshimeve revolucionare mund t jet e dyllojshme: I. Revolucioni i ushtruar me dhun,2.Revolucioni i ushtruar n mnyr paqsore. Revolucioni si dukuri e kundrligjshme edhe pas kryerjes nse do te prmbysej - ndodhkthimi apo rikthimi i bartesve t mhershm t pushtetit shtetror, pushtetit politik dheekonomik. t cilt do ta shkatrrojn organizatn e cila pretendonte ta merrte pushtetinshtetror. Kjo dukuri n teorin e s drejts quhet KUNDRREVOLUCION. ORGANIZATA SHTETRORE Shteti si organizat dhe aparat SHTETI sht organizat shoqrore politike e cila ka aparatin e dhuns dhe t ciln e prdor brenda kufijve t sa pr t vn drejtsi apo rregull n jetn shoqrore.Organet shtetrore sipas hierarkis i ndajm, n : 1 . o r g a n e t m t l a r t a s h t e t r o r e organet e ktilla zakonis h t j a n o r g a n e shtetrore t cilat jan m t larta dhe ushtrojn pushtetin n tr territorin shtetror 2. organet e larta shtetrore jan organe t lart a s h t e t r o r e t c i l a t n fushveprimin e vet duken si organe ndihmse t organeve m t larta 3. organet e ulta shtetrore jan ato organe t cilat kan pozitn m t ult nhierarkin shtetroreSipas prbrjes ndahen n: 1.Organe individuale (inokose)-jan ato organe n t cilat vendos n mnyr tautorizuar individi, si person zyrtar i shkalls m t ult 2.Organe kolegjiale (trupore) jan ato organe t cilat vendimet e veta i marrin nmnyr kolegjiale, pra, n trupSipas fushveprimit n: 1.Organe ligjdhnse2.Organet administrative3.Organet gjyqsore Sipas karakterit dhe mnyrs s ushtnmit: 1.Organe demokratike nnkuptojm t gjitha ato organe shtetrore t cilat vijnn pushtet me ann e zgjedhjeve, domethn, ato organe t cilat i zgjedh populli 2.Organe burokratike organet t cilat n pushtet vijn jo nprmjet procesit zgjedhor por me ann e dhuns fizike duke imponuar pushtetin faktik, apo duke u emruar nga ndonj subjekt i lart shtetror. Organet e armatosura jan ato t cilat kan mjetet e dhuns fizike dhe t ktilla jan: ushtria dhe policia

Organe civile - kuptojm t gjitha organet shtetrore t cilat nuk kan m j e t e t dhuns fizike. me prjashtim t disa organeve administrative. Shumica e kualifikuar - sht nse krkohet numri m i madh i votave nga a i q prbn shumicn absolute, p.sh. 2\3 , 3\5 etj. Kuorumi N vendimmarrjet nga trupi-kolegji, parashtrohen disa pyetje t cilat kant bjn me kuotn e antarve t organit. Vota absolute - n qoft se sht nj m tepr se gjysma e numrit t prgjithshmt votave. Shumic e zakonshme (relative) Pr marrjen e vendimeve meritore zakonisht krkohet shumica e votave. SHTETI LIGJOR - , ose shteti i s drejts n kuptimin e sotm, nnkupton organizatns h t e t r o r e s h t r i r j a e p u s h t e t i t s h t e t r o r d h e f u n k s i o n i m i i s c i l s j a n t c a k t u a r a skajshmrisht me norma juridike. TRAJTAT E SHTETIT Dallojm kto trajta shtetrore:1. 1.trajta e sundimit, 2.trajta e rregullimit shtetror, 3.trajta e regjimit politik 4.trajta e pushtetit shtetror Trajta e sundimit sipas nj kriteri caktohet sipas n u m r i t t p e r s o - n a v e t c i l t e ushtrojn pushtetin m t l a r t - s u p r e m - b r e n d a s h t e t i t . Trajtat e sundimit jan:1. MONARKIA- sundimi i nj individi - monarku2. TIRANIA- sundimi i dhushm3. ARISTOKRACIA- sundimi i pakics4. OLIGARKIA- sundimi i pakics n mnyr t dhunshme5. DEMOKRACIA- sundimi i shumics6. OHLOKRACIA- sundimi i shumics n mnyr t dhunshme7. TIRANIA- e cila sht trajta m e vrazhdtMe MONARKIN kuptojm at trajt t sundimit n t ciln shefi i shtetit sht personme privilegje t mdha, t cilat e bjn t jet mbi qytetart Monarku karakterizohet si shef i shtetit me at se ai trashgohet, ndryshe shefi i shtetit n republik, i cili zgjidhet. Karakteristik tjetr sht se monarku kt post e ushtron gjattr jets s tij Llojet e monarkis

Sipasasaj se n far pozita juridike sht monarkut ekzistojn dy lloje t monarkis: MONARKIA ABSOLUTE - ku n t njjtn koh monarku sht shef i shtetit dhe organ m ilart shtetror MONARKIA E KUFIZUAR - ku monarku sht vetm shef i shtetit, jo edheorgan m i lart.Kemi edhe: MONARKIA E PAKUFIZUAR (JOKUSHTETUESE)MONARKIA E KUFIZUAR (KUSHTETUESE) si dhe MONARKIA PARLAMENTAREMONARKIA JOPARLAMENTARENOCIONI I REPUBLIK S Nocioni i republiks sht i kundrt me monarkin. Shefi i shtetit n republik nuk igzon privilegjet personale, sepse nuk sht person sovran. Shefi i shtetit n republik shti detyruar f i nnshtrohet rendit juridik, s drejts, andaj ai ka edhe prgjegjsi t dyfisht: prgjegjsi politike dhe penale . TRAJTA E REGJIMIT POLITIK Trajta e regjimit politik caktohet sipas kritereve se kush sht barts i sovranitetit shtetror, domethn pushtetit shtetror. Sipas ktij kriteri ekzistojn dy trajta t organizimit shtetror: 1.DEMOKRACIA-p a r a q e t t r a j t n e r e g j i m i t p o l i t i k , k u p u s h t e t i i t a k o n popullit, domethn shumics s popullit, ku shumica qeveris mbi pakicn e popullit 2. AUTOKRACIA paraqet trajtn e regjimitpolitik, ku pushteti i takon p a k i c s kemi dy elemente kryesore t demokracis: 1. Krijimi i vullnetit politik t popullit 2. Realizimi i vullnetit politik.

DEMOKRACIA FORMALE Demokracia formale prfshin mjetet dhe masat me ndihmn e t" cilave organizata s h t e t r o r e lidhet me popullin, natyrisht me shumicn e popullit, nprmjet mekanizmave t vet, pr ta realizuar vullnetin politik t popullit DEMOKRACIA E DREJTP RDREJTD e m o k r a c i a E drejtprdrejt , s h t n e g a c i o n i v e t s h t e t i t , d o t t h o t s e populli qeveris drejtprdrejt duke mos pasur nevoj pr asnj lloj t organit shtetror.P r a , n s e v r t e t e k z i s t o n d e m o k r a c i a e

p l o t , a t h e r s ' m u n d t b h e t f j a l f a r e p r shtetin, domethn pr ekzistimin e tij.Realizim i demokracis s drejtprdrejt - sht. pra. kur i tr p o p u l l i e u s h t r o n p u s h t e t i n s h t e t r o r Sa i prket shtjes procedurale t marrjes s vendimeve, duhet theksuar se kjo nuk sht aq e thjesht. Ktu jan dy momente gjat marrjes s vendimit q vlen fi prmendim: 1. iniciativa, propozimi pr marrjen e vendimit t ciln do ta bnte masa e gjr 2. marrja e vendimit. vendosja lidhur me propozimin ndonj organ tjetr, dukee sanksionuar apo duke e refu-zuar vrtetimin e vendimit t marr m parPr sa i prket ushtrimit t demokracis s drejtprdrejt ekzistoj-n dy mnyra: 1. Tubimi gjithpopullor - i cili ushtron kompetencn shtetrore q i sht caktuar 2. Votimi jasht tubimit nuk lejon q masa t diskutoj fare lidhur me propoziminapo iniciativn, por ajo vetm vendos, natyrisht duke votuar.M n y r a e p a r e u s h t r i m i t t d e m o k r a c i s s e d r e j t p r d r e jt zbato-het nprmjet Kuvendit popullor apo tubimit , ndrsa mnyra e dyt, kur populli vetm vendos, sht referendumi. DEMOKRACIA E P RFAQSUESE N demokracin prfaqsuese pushtetin e ushtron organizata shtetrore, por n emr t popullit, pra e prfaqson popullin i cili vet nuk mund ta ushtroj kt pushtet Demokracia prfaqsuese dallon prej demokracis s drejtpr-drejt me ushtrimin e pushtetit shtetror-nprmjet prfaqsuesve t z g j e d h u r , p r a k e m i t b j m m e prfaqsimin e popullit N demokracin prfaqsuese vullneti i popullit zbatohet, si kemi thn edhe mhert, nprmjet prfaqsuesve t cilt i zgjedh populli, t cilt marrin pjes n organet shtetrore dhe aty ata i realizojn krkesat e popullit. Mandat i lidhur Kjo do t thot se prfaqsuesi i zgjedhur sht i lidhur dhe i detyruar q vullnetin e popullit ta prcjell n organet prfaqsuese dhe at ta realizoj.Mandat jo t lir - Ktu prfaqsuesi ka liri t plot t veprimit apo t sjelljes pasabrogimit t institucionit t revokimit. Edhe ky mandat s'sht treguar i mir, andaj shtkrkuar kalimi n nj sistem tjetr i cili do t ishte nj mesatare e t gjitha sistemeve tmparme.

AUTOKRACIA Vet shprehja ( a u t i s - v e t ) tregon se pushtetin e ushtron pakica, pakica e popullit. Autokracia, pra sht trajt e regjimit politik e kundrt me demokracin, sht qeverisje e pakics ndaj shumics s popullsis. LLOJET E AUTOKRACIS Autokracit gjat historis njerzore kan qen t llojllojshm e , a n d a j , e d h e j a n emrtuar me emra t ndryshm. Shteti autokratik m s teprmi mund t emrtohet meshprehjen diktatur, shtet aristokratik, shtet oligarkik, shtet tiranik, shtet despotik dhe shtet plutokratik. - DIKTATURA- lidhet me pushtetin e nj individi i cili e ushtron pushte-tin personal - personii cili n pushtet s"ka ardhur n baz t trashgimis (monarku), por ka ardhur n mnyr tkundrligjshme - me forc, duke sunduar apo duke qeverisur n mnyr t vrazhd, dukeshkelur t drejtat dhe lirit e njeriut, madje edhe t pjestarve t shtress s lart. - ARISTOKRACIA- sht ai lloj i autokracis ku pushtetin shtetror e qeveris nj grup aposhtres e njerzve e cila konsiderohet se sht e veant nga t tjert-kjo n baz t gjakut. - OLIGARKIA -paraqet nj lloj t shtetit autokratik, ku s'do mend qeveris pakica e popullit,ktu pushteti i takon nj grupi t njerzve. - SHTETI TIRANIK -kuptojm shtetin i cili sht identik me diktatur, ku qeveris individi nmnyrn m t egr dhe kuptohet n interesin personal, jo edhe n interes t prgjithshm. - SHTETI DESPOTIK - paraqet po ashtu trajtn e qeverisjes s pakics mbi shumicn -madje t qeverisjes s individit apo grupit n mnyr mjaft t egr do t thoshim, me forct pakufizuar e cila natyrisht, s'sht e rregulluar paraprakisht me asnj dispozit juridike. TRAJTA E RREGULLIMIT SHTET ROR Nocioni i trajts s rregullimit shtetror -TRAJTA E RREGULLIMIT SHTETROR- paraqet lidhjet dhe raportet ndrmjet organeveqendrore dhe joqendrore t pushtetit shtetror.Organet joqendrore mund t prcaktohen sipas : kriterit territorial - pra qytetart dhe grupet e njerzve t territorit t caktuar, kriterit personal -grupet me veori t njjta, fetare, profesi-onale etj. dhe kriterit real - sipas ushtrimit t autorizimeve prkatse.T g j i t h a s h t e t e t q j a n t p r b r a p r e j o r g a n e v e q e n d r o r e d h e j o q e n d r o r e , pavarsisht prej madhsis t tyre jan shtete t decentralizuara.

N qoft se organet joqendrore nuk gzojn asnj ik t pavarsis juridike, at-her themi se kemi Centralizimjuridik Nse organet joqendrore kan ndonj pavarsi juridike, ather themi se kemi t bjm me decentralizimin juridik . SHTETI I PRBR- paraqet organizatn shtetrore q prbhet prej dy e mshum shteteve, por q n nj mnyr i nnshtrohen pushtetit qendror.Egzistojn kto lidhje shtetesh: 1.KONFEDERATA2.FEDERATA3.UNIONI (reale dhe personale)4.PROTEKTORATIKO NFEDERATA - paraqet trajtn e shtetit t prbr ku shtetet antare jan tlidhur me nj kontrat juridike ndrkombtare , duke krijuar organe t prbashkta ku doshtet antar mund t braktis kt bashksi kur t dshiroj. FEDERATA- sht trajt e shtetit t prbr e cila paraqet nj lidhje shum m tngusht ndrmjet shteteve se konfederata, ku krijohet organi qendror i cili n kuptimin edrejt t fjals sht barts i pushtetit shtetror, pushtetit sovran.N t e o r i n e s h t e t i t d h e t s d r e j t s p a r a s h t r o h e t s h t j a e r a p o r - t e v e , e b a r t j e s s sovranitetit shtetror n shtetin e prbr - shtetin federal. Lidhur me kt shtje ekzistojntri mendime:1. Se shteti federal sht barts i sovranitetit - pra pushtetin shtetror sovran e kafederata, jo edhe shtetet antare t federats. Nga kjo del konkluzioni se shteti federal shtshtet, ndrsa shtetet antare nuk jan shtete, por gzojn nj auto-nomi t gjer juridike.2. Shtetet antare jan sovrane, ndrsa bashkimi i shtetev e n f e d e r a t e domethn federata s'sht sovrane dhe federa t a n u k p a r a q e t s h t e t i n e p r b r , p o r prbhet prej disa shteteve t thjeshta, t lidhura me nj lloj t kontrats. 3. Se sovraniteti sht i ndar ndrmjet federats dhe s h t e t e v e a n t a r e q e krijojn shtetin e prbr- n d r s a a s f e d e r a t a e a s s h t e t e t a n t a r e n u k d o t i s h i n sovrane si t vetme, por t gjitha si trsi bjn shtetin e prbr dhe natyrisht, si i ktill sitrsi sht sovran. PROTEKTORATI- paraqet llojin e shtetit t prbr mbi t cilin e ushtron pushtetin nj shtet i fort duke i siguruar mbrojtjen dhe sigurin, pra, vnien e nj organizate shtetrore nnombrelln e nj shteti t fort. UNIONI REAL- paraqet nj trsi t shteteve antare, pra krijohet nj subjekt i cili mebotn e jashtme komunikon si i vetm, si trup unik. Ky unitet arrihet me an t nj kont-ratendrkombtare duke ruajtur pavarsin juridike brenda shtetit UNIONI PERSONAL- ndrkaq shtetet antare e kan t prbash-kt vetm institucionin eshefit t shtetit (monarkun), ndrsa n shtjet e tjera

jan plotsisht t pavarura - si naspektin e jashtm ashtu edhe n at t brendshm, pra nuk paraqesin subjektin e vetmshtetror, por do-njri prej tyre - sht subjekt i s drejts ndrkombtare. Jan t njohura unionet, si kan qen:Unioni i Suedis dhe i Norvegjis, Unioni i Austrohungaris, i Danimarks dhe Islands nvitet 1815-1945, pra n nj interval kohor jo t njjt(unionet reale), Ndrsaunionet personalek a n e k z i s t u a r n d r m j e t A n g l i s d h e H a n o v e r i t , H o l a n d s d h e Luksemburgut SHTETI I THJESHT raporti ndrmjet organeve qendrore dhe joqendr o re, pjest m t ulta t organizats shtetrore k a n s h u m p a k t d r e j t a n k r a h a s i m me pjest organizative n shtetin e prbr. CENTRALIZIM k u p t o j m raportin ndrmjet organeve qendrore dhe aty r e joqendrore, ku i tr pushteti u takon organeve qendrore. DECENTRALIZIMI -sht sistem i raporteve midis organeve joqendrore dhe qendroren t ciln organet joqendrore gzojn njfar shkalle t pavarsis.Decentralizimi mund t jet : Decentralizimi territorial - n n k u p t o n s e o r g a n e t j o q e n d r o r e n territorin e vet iushtrojn t gjitha punt n mnyr t pavarur, pra qytet a r t e u s h t r o j n p u s h t e t i n shtetror duke marr pjes aktive n zgjidhjen dhe realizimin e interesave t veta brendahapsirs prkatse. Decentralizimi personal nnkupton bartjen e disa punve shte-trore m b i organizatat, antart e t cilave jan t lidhur me veori t prbashkta (profesioni i njjt),si jan shoqatat e ndryshme, n kupti-min e sotm edhe shum organizata joqeveritare. Decentralizimi real n n k u p t o n u s h t r i m i n e p u n v e t n j j t a s h t e - t r o r e (komunikacioni, shndetsia, kultura) n nivelin e hapsirs s caktuar nga disa or Pr nga karakteri Decentralizimi mund t jet Decentralizim Demokratik Dhe Decentralizim Burokratik. TRAJTA E PUSHTETIT SHTETROR Pushteti shtetror prbhet nga : 1.PUSHTETI LIGJDHNS2.PUSHTETI EGZEKUTIV 3.PUSHTETI GJYQSOR Pushteti shtetrore varsisht prej regjimit politik, sistemeve partiake, karakterit t shtetit funksiononsipas 2 parimeve: 1.PARIMI I NDARJES S PUSHTETIT SHTETROR konsiston n ndarje t ktyret r i f u s h a v e , f u n k s i o n e v e a p o p u s h t e t e v e s h t e t r o r e , q d o n j r a p r e j t y r e t a u s h t r o j pushtetin n mnyr t

mvetsishme, t pavarur, duke mos u przier n (veprimtarin,funksionin) pushtetin tjetr. 2.PARIMI I UNITETIT T PUSHTETIT SHTETROR mund t ushtrohet n sistemet politike t shteteve jodemokratike dhe t atyre demokratike.Parimi i unitetit t pushtetit shtetror aplikohet sipas dy mnyrave: 1 . S i s t e m i i K o n v e n t s - sht aplikuar n Zvicr. Parlamenti i dal nga votat eqytetarve ushtron pushtetin ligjdh-ns dhe at administrativ. Tr aktivitetin ligjdhnsdhe ekzekutivo-ad-ministrativ e ushtron nprmjet organit t veant - Kshillit Kombtar.K y K s h i l l pr punn e vet i prgjigjet parlamentit. Kshilli sht organ n d i h m s i parlamentit dhe do antar i tij udhheq kt kshill me mandat njvjear, duke fuzionuar funksionin edhe t shefit t shtetit njkohsisht. Pra, sipas sistemit t Konvents nuk kaorgan t veant ekzekutiv - shefi i shtetit nuk ekziston 2. Sistemi i Kuvendit.-Sipas t cilit, organi ligjdhns i zgjedh organet e tjera apo iemron pr nj koh t caktuar. Puna e organeve administra-tivoekzekutive dhe gjyqsoresht e bazuar n aktet t cilat i nxjerr organi m i lart - kuvendi dhe natyrisht se pr punne vet i prgjigjen Kuvendit. Sistemi i ktill sht aplikuar n ish- Federatn Jugosllave. \SISTEMI PRESIDENCIAL - paraqet sistemin i cili n mnyr m t besueshme ka zbatuar parimin e ndarjes s pushtetit shtetror, ku Presid e n t i s h t b a r t s i p u s h t e t i t administrativo-ekzekutiv.Pushteti ligjdhns sht plo-tsisht i ndar nga veprimtarit e tjera. Kt organ e zgjedh populli.Pushteti administrativo-ekzekutiv, gjithashtu sht i ndar dhe shum i fort. N kryet organeve administrative qndron kryetari (pre-sidenti) i republiks.Presidentin gjithashtu e zgjedh populli.Sipas siste-mit presidencial, ministrat i emron vet presidenti (sekretart shtetror)t cilt i prgjigjen presidentit pr punn e tyrePushteti gjyqsor ushtrohet nga ana e gjykatsve t cilt kt pushtet e ushtrojn nmnyr t mvetsishme t pavarur Presidenti gzon t drejtn e vetos-pezulluese, t drejtn e pengimit t ekzekutimit,t vrtetimit t ligjit (nnshkrimin) i cili sht miratuar nga organi ligjdhns.N qoft se organi ligjdhns, pas nj kohe aktin apo propozimligjin e miraton me 2/3 evotave, ather akti apo ligji n fjal sht valid, i plotfuqishm.Presidenti ka t drejt q organit ligjdhns t'i drejtoj iniciativ ligjore. Pra, roli i presidentit n lmin e nxjerrjes s ligjeve sht i madh.Pushteti ligjdhns przihet n push-tetin administrativoekzekutiv, domethn na u t o r i z i m e t e p r e s i d e n t i t , d u k e i l e j u a r a p o d u k e m o s i l e j u a r e m r i m i n ( z g j e d h j e n ) e funksiona rve n postet qeveritare, ose duke shqyrtuar ndonj shtje politike.

Gjykata Supreme n SHBA, przihet n punt e organit ligjdh n s d u k e p e n g u a r zbatimin e akteve juridike t cilat jan n kundrshtim me Kushtetutn amerikane. SISTEMI PARLAMENTAR -- Sistemi parlamentar n Angli pr synim ka pasur ngushtimin dhed o b s i m i n e p u s h t e t i t a d m i n i s t r a t i v o - e k z e k u t i v d h e f o r c i m i n e p u s h t e t i t l i g j d h n s , p r a kufizimin e pushtetit t monarkut, n veanti n monar-kin absolute.K j o s h t a r r i t u r d u k e k r i j u a r k s h i l l i n e m i n i s t r a v e ( q e v e r i n ) e c i l a q e v e r i s p u s h t e t i n administrativo-ekzekutiv.Kshilli i ministrave i propozon monarkut se far akte do t nxjerr. Shefi i shtetit, por e d h e m i n i s t r a t m u n d t r e f u z o j n q t n n s h k r u a j n a k t i n p r k a t s , p r a , n m n y r reciproke, ndrmjet monarkut (shefit t shtetit) dhe ministrave t resorve t ndryshm.Ministrat n sistemin parlamentar pr punn e vet i prgjigjen parlamentit (organit l i g j d h n s ) , a n d a j p a r l a m e n t i m u n d t s h p a l l m o s b e s i m i n n d a j t y r e d h e , n a t y r i s h t t ' i shkarkoj ata.Qeveria si organ kolektiv i prgjigjet parlamentit, si edhe do ministr ve e ve. Pra, p u s h t e t i l i g j d h n s k a m b i k q y r j e d h e g z o n p u s h t e t m t l a r t s e s a o r g a n e t administrativoekzekutive.N qoft se raportet keqsohen n drejtim t qeveris dhe organit ligjdhns, atherkshilli i ministrave apo qeve-ria i propozon shefit t shtetit q ta shprndaj parlamentindhe, natyrisht t caktoj zgjedhjet e parakohshme parlamentareQeveria e ka iniciativn e propozimit t ligjeve, pra nprmjet propozimeve qeveriamerr pjes n fushveprimin e organit ligjdhns, madje shpeshher qe-veria i nxjerr aktet tcilat duhet t jen n kompetenc t organit ligjdh-ns, si sht rasti me dekretin mefuqil i g j o r e , a p o d e k r e t l i g j e t , a k t e k t o p r n g a p r m b a j t j a l i g j e , n d r s a i n x j e r r q e v e r i a , domethn pushteti administrativo-ekzekutiv. N kt drejtim forcohet pushteti administra-tivoekzekutiv dhe natyrisht se dobsohet pushteti ligjdhns.Pushteti gjyqsor sht plotsisht i pavarur brenda kompetencave ligjore. SISTEMI I PRZIER - funksionon n baz t parimit t ndarjes t pushtetit shtetror, shtsistem i cili n vete bart elemente t dy sisteme-ve t mparshme: sistemit presidencial dhesistemit parlamentar, prqendrohet m tepr n forcimin e pushtetit ekzekutiv - n veantit shefit t shtetit, por bart edhe veori t parlamentarizmit.S i p a s s i s t e m i t t p r z i e r , p o z i t a e q e v e r i s s h t m e e m v e t - s i s h m e n g a parlamenti, por m e varur nga shefi i shtetit.S h e f i i s h t e t i t z g j i d h e t n m n y r t d r e j t p r d r e j t n g a

populli, andaj gzon e d h e autoritet t lakmueshm. Kt pozit e forcojn dispozitat kush tetuese, si prmendmrastin e Francs apo t Rusis s sotme.Sipas ktij sis-temi, kryetari apo shefi i shtetit e propozon mandatarin pr formimin eqeveris, pra qeveria krijohet jasht parlamentit dhe, duke pasur parasysh kt kompetenc,kryetari n propozim t mandatarit t qeveris ka t drejtn e shprndarjes s parlamentit dhe shpalljen e zgjedhjeve t parakohshme parlamentare.Kryetari i shtetit shkarkon kryeministrin dhe me propozim t tij edhe antart e tjer tqeveris, meqense ai vet i zgjedh apo i emron.Qeveria mban prgjegjsi politike para parlamentit. parlamenti mund t'ua shkurtojvotbesimin antarve t qeveris.Puna e qeveris mbikqyret nga parlamenti - mirpo qeveria edhe n kt rast nbashk-veprim me shefin e shtetit mund ta shprndaj parlamentin.