Ç

YILDIZ TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

EFTAL EKRDE VE POLMER ESASLI AKTF
KARBON LE SULU ZELTLERDEN
KROM (VI) GDERM

Kimya Yk. Mh. Dilek DURANOLU GLBAYIR

FBE Kimya Mhendislii Anabilim Dalnda
Hazrlanan

DOKTORA TEZ

Tez Savunma Tarihi : 09 Temmuz 2008
Tez Danman : Prof. Dr. lker BEKER (YT)
kinci Tez Danman : Yard. Do. Dr. lknur KK (YT)
Jri yeleri : Prof. Dr. Sabriye PKN (YT)
: Prof. Dr. Melek TTER (T)
: Prof. Dr. Neet KADIRGAN (M)
: Prof. Dr. Beyza STN (YT)

STANBUL, 2008
ii
NDEKLER
Sayfa
SMGE LSTES .................................................................................................................. vi
KISALTMA LSTES.......................................................................................................... vii
EKL LSTES.................................................................................................................. viii
ZELGE LSTES ............................................................................................................. xii
NSZ .............................................................................................................................. xiii
ZET ................................................................................................................................. xiv
ABSTRACT ........................................................................................................................ xv
1. GR.................................................................................................................. 1
2. AKTF KARBON................................................................................................ 3
2.1 Tarihesi.............................................................................................................. 3
2.2 Fiziksel ve Kimyasal zellikleri .......................................................................... 3
2.2.1 Kristal yaps........................................................................................................ 3
2.2.2 Gzenek yaps .................................................................................................... 5
2.2.3 Yzey kimyas ..................................................................................................... 5
2.2.3.1 Asidik fonksiyonel gruplar................................................................................... 6
2.2.3.2 Bazik fonksiyonel gruplar .................................................................................... 7
2.3 Aktif Karbon retimi........................................................................................... 7
2.3.1 Aktif karbon retiminde kullanlan hammaddeler................................................. 8
2.3.2 Karbonizasyon..................................................................................................... 9
2.3.3 Aktivasyon .......................................................................................................... 9
2.3.3.1 Fiziksel aktivasyon .............................................................................................. 9
2.3.3.2 Kimyasal aktivasyon.......................................................................................... 10
3. ADSORPSYON............................................................................................... 13
3.1 Adsorpsiyon zotermleri .................................................................................... 13
3.1.1 Langmuir izotermi ............................................................................................. 15
3.1.2 Freundlich izotermi............................................................................................ 16
4. KROM............................................................................................................... 17
4.1 Kimyas ............................................................................................................. 17
4.2 Kullanm Alanlar .............................................................................................. 18
4.3 nsan ve evre Salna Etkileri ....................................................................... 19
4.4 Giderim Yntemleri........................................................................................... 19
5. KONU LE LGL LTERATR NCELEMES.............................................. 21
iii
5.1 Aktif Karbonlar ................................................................................................. 21
5.2 Dier Adsorbanlar ............................................................................................. 28
6. AKTF KARBON RETM DENEYLER ....................................................... 32
6.1 Kimyasal Maddeler............................................................................................ 32
6.2 Cihazlar ............................................................................................................. 32
6.3 eftali ekirdei Esasl Aktif Karbon retimi ................................................... 33
6.3.1 Hammaddelere uygulanan n ilemler................................................................ 33
6.3.2 Karbonizasyon deneyleri.................................................................................... 34
6.3.3 Aktivasyon deneyleri ......................................................................................... 36
6.3.3.1 Fiziksel aktivasyon ............................................................................................ 36
6.3.3.2 Kimyasal aktivasyon.......................................................................................... 37
6.3.3.3 Fiziksel ve kimyasal aktivasyonun birlikte uygulanmas .................................... 38
6.4 Polimer Esasl Aktif Karbon retimi ................................................................. 39
6.4.1 Ham madde retimi ........................................................................................... 39
6.4.2 Polimer malzemesinin karbonizasyonu ve aktivasyonu ...................................... 41
6.5 Aktif karbon numunelerinin karakterizasyonu.................................................... 42
6.5.1 Termogravimetrik analiz (TGA) ........................................................................ 42
6.5.2 Yzey alan ve gzeneklilik tayini ..................................................................... 42
6.5.3 Taramal elektron mikroskobu (SEM) analizi..................................................... 43
6.5.4 Asidik ve bazik gruplarn tayini ......................................................................... 43
6.5.5 FTIR spektroskopisi lmleri ........................................................................... 44
6.5.6 Krom (VI) n sorpsiyon deneyleri...................................................................... 44
6.5.7 pH titrasyonu analizleri...................................................................................... 45
6.5.8 Zeta potansiyeli lmleri.................................................................................. 45
6.5.9 Elementel analiz ................................................................................................ 46
6.5.10 Kjeldahl azotu tayini .......................................................................................... 47
6.5.11 Su buhar adsorpsiyonu...................................................................................... 47
7. KROM (VI) SORPSYON DENEYLER .......................................................... 48
7.1 Kimyasal Maddeler............................................................................................ 48
7.2 Cihazlar ............................................................................................................. 48
7.3 Aktif Karbon Numuneleri .................................................................................. 49
7.4 Krom Analizi ..................................................................................................... 49
7.4.1 Krom (VI) analizi .............................................................................................. 49
7.4.2 Toplam krom analizi .......................................................................................... 49
7.5 Kesikli Yntemle Krom (VI) Sorpsiyon Deneyleri............................................. 50
7.5.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan sorpsiyon deneyleri ........ 50
7.5.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan sorpsiyon deneyleri ..................... 51
7.5.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan sorpsiyon deneyleri ............................ 51
7.5.4 Krom (VI) sorpsiyonuna farkl anyonlarn etkisi ................................................ 51
7.5.5 Deneysel verilerin adsorpsiyon izoterm modellerine uygulanmas...................... 52
7.6 Krom (VI) Sorpsiyonunun Kinetik Olarak ncelenmesi...................................... 52
7.6.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan kinetik almalar ........... 53
7.6.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan kinetik almalar ........................ 53
7.6.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan kinetik almalar ............................... 53
7.6.4 Krom (VI) sorpsiyonun kinetik modellenmesi.................................................... 53
7.6.4.1 Yalanc (pseudo) birinci derece kinetik model.................................................... 53
7.6.4.2 Yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik model ..................................................... 54
7.7 Srekli Ak Yntemiyle Krom (VI) Sorpsiyon Deneyleri ................................. 54
iv
7.7.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan almalar....................... 56
7.7.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan almalar.................................... 56
7.7.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan almalar........................................... 56
7.8 Rejenerasyon almalar................................................................................... 56
7.8.1 eftali ekirdei esasl aktif karbonun (KSN) rejenerasyonu .............................. 56
7.8.1.1 Kesikli yntemle rejenerasyon ........................................................................... 56
7.8.1.2 Srekli yntemle rejenerasyon ........................................................................... 58
7.8.2 Polimer esasl aktif karbonun (PAK) kesikli yntemle rejenerasyonu................. 58
7.9 Krom (VI) Sorpsiyonu ile lgili Enerji Hesaplamalar ........................................ 59
7.9.1 Aktivasyon enerjisi ............................................................................................ 59
7.9.2 Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi .................................................................... 59
7.9.3 zosterik adsorpsiyon ss .................................................................................. 60
7.9.4 Gibbs serbest enerjisi (AG), entalpi (AH) ve entropi (AS) hesaplamalar ........ 61
7.10 Krom (VI) Sorpsiyon Mekanizmasnn ncelenmesi ........................................... 62
7.10.1 X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analizi............................................... 63
7.10.2 Toplam organik karbon ve znm oksijen analizleri ..................................... 64
7.10.3 Krom (III) sorpsiyon almas........................................................................... 64
8. AKTF KARBON RETM ALIMALARININ DEERLENDRLMES ... 65
8.1 Hammadde ve retilen Aktif Karbon Numunelerinin zellikleri ....................... 65
8.1.1 Termogravimetrik analiz.................................................................................... 65
8.1.2 Yzey alan ve gzeneklilik ............................................................................... 65
8.1.3 Taramal elektron mikroskobu (SEM) grntleri .............................................. 70
8.1.4 Aktif karbon numunelerinin yapsnda bulunan asidik ve bazik gruplar.............. 74
8.1.5 FTIR spektroskopisi lmleri ........................................................................... 75
8.2 Krom (VI) sorpsiyon kapasiteleri ....................................................................... 82
8.2.1 pH titrasyonu analizleri...................................................................................... 83
8.2.2 Zeta potansiyeli lmleri.................................................................................. 84
8.2.3 Elementel analiz ve Kjeldahl azotu tayini........................................................... 85
8.2.4 Su buhar adsorpsiyon kapasiteleri ..................................................................... 86
9. KROM (VI) SORPSYON ALIMALARININ DEERLENDRLMES ...... 87
9.1 Kesikli Yntemle Sorpsiyon almalarnn Deerlendirilmesi .......................... 87
9.1.1 pH etkisi ............................................................................................................ 87
9.1.1.1 pHn Krom (VI)nn indirgenmesine etkisi........................................................ 92
9.1.2 Konsantrasyonun etkisi ...................................................................................... 93
9.1.3 Scakln etkisi ................................................................................................. 94
9.1.4 Farkl anyonlarn etkisi ...................................................................................... 96
9.1.5 Deneysel sonularn adsorpsiyon izoterm modellerine uygulanmas................... 97
9.2 Krom (VI) Sorpsiyonunun Kinetik Adan ncelenmesi ................................... 101
9.2.1 KSN ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi .............................................. 101
9.2.1.1 Konsantrasyonun etkisi .................................................................................... 101
9.2.1.2 Aktif karbon miktarnn etkisi .......................................................................... 104
9.2.1.3 Scakln etkisi ............................................................................................... 104
9.2.2 PAK ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi .............................................. 105
9.2.3 CPG-LF ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi ........................................ 107
9.2.4 KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbonlarnn kyaslanmas ................................. 107
9.2.5 Krom (VI) Sorpsiyonunun kinetik modellenmesi ............................................. 108
9.3 Srekli Ak Yntemiyle Sorpsiyon almalarnn Deerlendirilmesi............. 110
9.3.1 KSN ile yaplan sorpsiyon almalar.............................................................. 110
v
9.3.2 PAK ile yaplan sorpsiyon almalar.............................................................. 112
9.3.3 CPG-LF ile yaplan sorpsiyon almalar ........................................................ 113
9.3.4 KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbonlarnn kyaslanmas ................................. 114
9.4 Rejenerasyon Deneylerinin Deerlendirilmesi ................................................. 116
9.4.1 KSN aktif karbonunun rejenerasyonu............................................................... 116
9.4.1.1 Kesikli yntemle rejenerasyon ......................................................................... 116
9.4.1.2 Srekli yntemle rejenerasyon ......................................................................... 119
9.4.2 PAK aktif karbonunun rejenerasyonu............................................................... 121
9.5 Krom (VI) Sorpsiyonu ile lgili Enerji Hesaplamalar ...................................... 124
9.5.1 Aktivasyon enerjisi .......................................................................................... 124
9.5.2 Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi .................................................................. 125
9.5.3 zosterik adsorpsiyon ss ................................................................................ 125
9.5.4 Gibbs serbest enerjisi (AG), entalpi (AH) ve entropi (AS) hesaplamalar ...... 129
9.6 Aktif Karbonla Krom (VI) Giderim Mekanizmasnn ncelenmesi ................... 130
9.6.1 X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analiz sonular............................... 130
9.6.2 Toplam organik karbon ve znm oksijen analizi sonular ........................ 135
9.6.3 Krom (III) sorpsiyon kapasiteleri ..................................................................... 136
10. SONULAR ve NERLER........................................................................... 138
KAYNAKLAR.................................................................................................................. 144
NTERNET KAYNAKLARI ............................................................................................. 151
EKLER.............................................................................................................................. 152
Ek 1 KSN aktif karbon numunesi ile Cr(VI) sorpsiyon almalar sonucu elde edilen
deneysel ve teorik adsorpsiyon izotermleri ......................................................................... 153
Ek 2 PAK aktif karbon numunesi ile Cr(VI) sorpsiyon almalar sonucu elde edilen
deneysel ve teorik adsorpsiyon izotermleri ......................................................................... 156
Ek 3 CPG-LF karbon numunesi ile Cr(VI) sorpsiyon almalar sonucu elde edilen deneysel
ve teorik adsorpsiyon izotermleri ....................................................................................... 158
ZGEM....................................................................................................................... 159

vi
SMGE LSTES
Angstrom
b Langmuir adsorpsiyon sabiti
| Sorpsiyon enerjisi ile ilgili bir sabit
Ce Dengedeki Cr(VI) konsantrasyonu
C
rej
Rejenerasyon zelisindeki

krom konsantrasyonu
E Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi
E
A
Aktivasyon enerjisi
c Polanyi potansiyeli
AH
st
zosterik adsorpsiyon ss
AH

Standart entalpi deiimi
k
0
Sklk faktr
k
1
Yalanc (pseudo) birinci derece hz sabiti
k
2
Yalanc (pseudo) ikinci derece hz sabiti
K Denge sabiti
K
F
Freundlich adsorpsiyon sabiti
meq Miliekivalen
n Freundlich adsorpsiyon sabiti
q
e
Denge durumu iin birim miktar adsorban bana tutulan Cr(VI) miktar
q
t
Herhangi bir t zamannda

birim miktar adsorban bana tutulan Cr(VI) miktar
q
m
Maksimum sorpsiyon kapasitesi
Q Langmuir adsorpsiyon sabiti
R Gaz sabiti
T Scaklk (K)
V
rej
Rejenerasyon zeltisi hacmi

vii
KISALTMA LSTES
AN/DVB Akrilonitril divinil benzen kopolimeri
BET Brunauer-Emmet-Teller
CPG-LF Chemviron firmas tarafndan retilen ticari aktif karbon
KKSN KN numunesine su buhar aktivasyonu uygulanarak elde edilmi aktif karbon
KN n ykama yaplm eftali ekirdeinin karbonizasyonu sonucu elde edilmi
karbonize numune
KOH2 eftali ekirdeine tek kademede KOH aktivasyonu uygulanarak elde edilmi
aktif karbon (KOH / ekirdek : 2)
KOH3 eftali ekirdeine tek kademede KOH aktivasyonu uygulanarak elde edilmi
aktif karbon (KOH / ekirdek : 3)
KOHKN3 KN numunesine kat karm yntemiyle KOH aktivasyonu uygulanarak elde
edilmi aktif karbon (KOH / KN : 3)
KOHKS3 YKN numunesine KOHle beraber su buhar aktivasyonu uygulanarak elde
edilmi aktif karbon (KOH / YKN : 3)
KOHS2 KSN numunesine KOH aktivasyonu uygulanarak elde edilmi aktif karbon
(KOH / KSN : 2)
KOHS3 KSN numunesine KOH aktivasyonu uygulanarak elde edilmi aktif karbon
(KOH / KSN : 3)
KOHSS3 YKN numunesine KOHle beraber su buhar aktivasyonu uygulanarak elde
edilmi aktif karbon (KOH aktivasyonu Soxhlet Ekstraksiyon Sisteminde
uygulanmtr, KOH / YKN : 3)
KSN n ykama yaplm eftali ekirdeine tek kademede su buhar aktivasyonu
uygulanarak elde edilmi aktif karbon
PAK AN/DVB kopolimerinin hava ile aktivasyonuyla elde edilmi aktif karbon
SEM Taramal Elektron Mikroskobu (Scanning Electron Microscopy)
XPS X-n Fotoelektron Spektroskopisi (X-ray Photoelectron Spectroscopy)
TGA Termogravimetrik analiz
YKN eftali ekirdeinin karbonizasyonu sonucu elde edilmi karbonize numune
YKSN eftali ekirdeine tek kademede su buhar aktivasyonu uygulanarak elde edilmi
aktif karbon

viii
EKL LSTES
ekil 2.1 Grafit yapnn ematik gsterimi (Mattson ve Mark, 1971) ...................................... 4
ekil 2.2 Turbostratik yapnn ematik gsterimi (Mattson ve Mark, 1971) ............................ 4
ekil 2.3 Karbon yzeyindeki fonksiyonel gruplar (Marsh ve Rodriguez-Reinoso, 2006)....... 6
ekil 2.4 Payron tipi grupla protonun reaksiyonu (Strelko, 1999) ........................................... 7
ekil 3.1 Adsorpsiyon izotermi tipleri (IUPAC, 1985) ......................................................... 14
ekil 4.1 Kromun Eh-pH diyagram (EPA , 2000)................................................................ 17
ekil 4.2 Cr(VI)nn tr dalm grafii (Mohan ve Pittman, 2006) ...................................... 18
ekil 4.3 Cr(VI)nn iyon deiimiyle giderimi ve geri kazanm reaksiyon basamaklar (Liu
ve Liptak, 1999) ............................................................................................ 20
ekil 6.1 n ykama ilemleri deney dzenei (1.mekanik kartrc, 2.geri soutucu, 3.balon
stc, 4.reaktr) ............................................................................................ 34
ekil 6.2a Karbonizasyon deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot tp, 2.Gaz debisi
ayar vanas, 3.Debi ler, 4. Frn, 5. Kuvars boru, 6.Scaklk kontrol nitesi,
7.Gaz youturma iesi) ............................................................................... 35
ekil 6.2b Karbonizasyon deney dzenei ........................................................................... 35
ekil 6.3 Su buhar aktivasyonu deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot tp, 2.Gaz
debisi ayar vanas, 3.Debi ler, 4.Frn, 5.Kuvars boru, 6.Scaklk kontrol
nitesi, 7.Gaz youturma iesi, 8.Su buhar retim dzenei) ..................... 37
ekil 6.4 Polimerizasyon deney dzenei (1.reaktr, 2.stc, 3.geri soutucu,
4.mekanik kartrc)..................................................................................... 40
ekil 6.5 Polimer esasl aktif karbon retimi deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot
tp, 2.Gaz debisi ayar vanas, 3.Debi ler, 4.Frn, 5.Kuvars boru, 6.Scaklk
kontrol nitesi, 7.Gaz youturma iesi, 8.Kompresr, 9.Hava debisi ayar
vanas, 10.Debi ler).................................................................................... 41
ekil 6.6 Kat taneciin ift tabaka modeli (Woodard, 2001)................................................ 46
ekil 7.1 Srekli akl sistemde Cr(VI) sorpsiyonu deney dzenei..................................... 55
ekil 8.1 eftali ekirdeine ait TG grafii........................................................................... 65
ekil 8.2 Karbonize numuneler ve su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbon
numunelerinin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^:
desorpsiyon).................................................................................................. 66
ekil 8.3 KOH aktivasyonuyla retilmi aktif karbon numunelerinin azot adsorpsiyon-
desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)............................... 67
ekil 8.4 KOH ve su buhar aktivasyonunun birlikte uygulanmas ile retilen aktif karbon
ix
numunelerinin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^:
desorpsiyon).................................................................................................. 68
ekil 8.5 AN /DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbon numunesinin azot adsorpsiyon-
desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)............................... 68
ekil 8.6 Ticari aktif karbonun azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi (: adsorpsiyon, ^:
desorpsiyon).................................................................................................. 68
ekil 8.7 Karbonize numunelerin taramal elektron mikroskobu grntleri......................... 70
ekil 8.8 Su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlarn taramal elektron mikroskobu
grntleri..................................................................................................... 71
ekil 8.9 KOH aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlarn taramal elektron mikroskobu
grntleri..................................................................................................... 72
ekil 8.10 KOH ve su buhar aktivasyonunun birlikte uygulanmas ile retilmi aktif
karbonlarn taramal elektron mikroskobu grntleri ................................... 73
ekil 8.11 AN/DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbonun taramal elektron
mikroskobu grntleri ................................................................................. 73
ekil 8.12 Ticari aktif karbonun (CPF-LF) taramal elektron mikroskobu grnts............ 74
ekil 8.13 Karbonize numunelere ait FTIR spektrumlar ...................................................... 76
ekil 8.14 Su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlara ait FTIR spektrumlar .......... 77
ekil 8.15 KOH aktivasyonuyla tek kademede retilmi aktif karbonlara ait FTIR
spektrumlar .................................................................................................. 78
ekil 8.16 KOH aktivasyonuyla iki kademede retilmi aktif karbonlara ait FTIR spektrumlar
...........................................................................................................................79
karbonlara ait FTIR spektrumlar................................................................... 80
ekil 8.18 AN/DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbona ait FTIR spektrumlar ........ 81
ekil 8.19 Ticari aktif karbona ait FTIR spektrumu.............................................................. 82
ekil 8.20 Cr(VI) tutma kapasiteleri..................................................................................... 83
ekil 8.21 Proton balama erileri ....................................................................................... 84
ekil 8.22 Zeta potansiyellerinin pH ile deiimi ................................................................. 85
ekil 9.1 pH 2deki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri ............................................................. 87
ekil 9.2 pH 4teki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri .............................................................. 88
ekil 9.3 pH 6daki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri ............................................................. 89
ekil 9.4 pH 8deki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri ............................................................. 90
ekil 9.5 Cr(VI) giderim yzdeleri ....................................................................................... 91
x
ekil 9.6 KSN numunesi ile sorpsiyon sonucu dengedeki toplam krom ve Cr(VI)
konsantrasyonlar .......................................................................................... 92
ekil 9.7 PAK numunesi ile sorpsiyon sonucu dengedeki toplam krom ve Cr(VI)
ekil 9.8 KSN numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun scaklkla deiimi ................................ 95
ekil 9.9 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun scaklkla deiimi ................................ 95
ekil 9.10 Farkl anyonlarn Cr(VI) sorpsiyonuna etkisi ....................................................... 96
ekil 9.11 KSN ile 5 ppm balang konsantrasyonunda zamana kar Cr(VI)
konsantrasyonunun deiimi........................................................................ 102
konsantrasyonunun deiimi (KSN: 0,8 g/L) ............................................... 104
ekil 9.15 Cr(VI)nn KSN zerine sorpsiyon hzna scakln etkisi................................. 105
ekil 9.16 PAK ile kinetik alma sonucu zamanla Cr(VI) konsantrasyonunun deiimi... 106
ekil 9.17 Cr(VI)nn PAK zerine sorpsiyon hzna scakln etkisi................................. 106
ekil 9.18 CPG-LF ile kinetik alma sonucu zamanla Cr(VI) konsantrasyonunun deiimi
........ ............................................................................................................ 107
ekil 9.19 KSN, PAK ve CPG-LFnin Cr(VI) sorpsiyon hzlarnn kyaslanmas ............... 108
ekil 9.20 KSN aktif karbonu ile farkl giri konsantrasyonlarnda dnm noktas erileri . 111
ekil 9.21 KSN aktif karbonu ile farkl ak debilerinde dnm noktas erileri ................. 112
ekil 9.22 PAK aktif karbonu ile sorpsiyonun dnm noktas erisi................................... 113
ekil 9.23 CPG-LF aktif karbonu ile sorpsiyonun dnm noktas erisi ............................. 114
ekil 9.24 KSN, PAK ve CPG-LF ile sorpsiyonun dnm noktas erilerinin kyaslanmas 115
ekil 9.25 KSN numunesinin rejenerasyonu sonucu sorpsiyon kapasitesi deiimleri........ 117
ekil 9.26 KSN numunesinin rejenerasyon yzdeleri ........................................................ 118
ekil 9.27 KSN karbonunun rejenerasyonu sonras elde edilen dnm noktas erileri...... 120
ekil 9.28 KSN karbonunun kolon rejenerasyonu sonular .............................................. 121
ekil 9.29 PAK numunesinin rejenerasyonu sonucu sorpsiyon kapasitesi deiimleri........ 122
ekil 9.30 PAK numunesinin rejenerasyon yzdeleri ........................................................ 123
ekil 9.31 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonu sonucu elde edilen izosterler ................... 126
ekil 9.32 KSN numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonu sonucu elde edilen izosterler ................... 126
ekil 9.33 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun izosterik adsorpsiyon slar............... 127
xi
ekil 9.34 295-305K scaklk aralnda KSN numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun izosterik
adsorpsiyon slar ....................................................................................... 128
adsorpsiyon slar ....................................................................................... 128
ekil 9.36 Kromla doyurulmu KSN aktif karbonuna ait XPS grafii................................. 131
ekil 9.37 Kromla doyurulmu PAK aktif karbonuna ait XPS grafii................................. 132
ekil 9.38 Kromla doyurulmu KSN aktif karbonuna ait Cr 2p spektrumu ......................... 132
ekil 9.39 Kromla doyurulmu PAK aktif karbonuna ait Cr 2p spektrumu ......................... 133

xii
ZELGE LSTES
izelge 2.1 Ticari aktif karbonlarn retiminde kullanlan hammaddeler (Bansal, 1988)......... 8
izelge 6.1 eftali ekirdei esasl karbon numunelerinin retim koullar........................... 39
izelge 7.1 eftali ekirdei esasl aktif karbonun rejenerasyon deney koullar .................. 57
izelge 8.1 Numunelere ait yzey alan ve gzeneklilik deerleri ........................................ 69
izelge 8.2 Aktif karbon numunelerinin yapsnda bulunan asidik ve bazik gruplarn
izelge 8.3 Kjeldahl azotu ve elementel analiz sonular...................................................... 86
izelge 8.4 Aktif karbonlarn su buhar adsorpsiyon kapasiteleri.......................................... 86
izelge 9.1 Farkl konsantrasyon ve pHlarda Cr(VI) sorpsiyon kapasiteleri ....................... 94
izelge 9.2 KSN ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktrleri. 98
izelge 9.3 KSN ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri............................... 99
izelge 9.4 PAK ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktrleri100
izelge 9.5 PAK ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri............................. 100
izelge 9.6 CPG-LF ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktr ..
.........................................................................................................................101
izelge 9.7 CPG-LF ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri ....................... 101
izelge 9.8 Yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik model sabitleri ..................................... 109
izelge 9.9 Dnm noktas ve toplam kapasite deerleri................................................... 116
izelge 9.10 Cr(VI) sorpsiyonunun aktivasyon enerjisi ...................................................... 124
izelge 9.11 Ortalama serbest sorpsiyon enerjileri ............................................................. 125
izelge 9.12 PAK ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna ait termodinamik parametreler............. 129
izelge 9.13 KSN ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna ait termodinamik parametreler............. 129
izelge 9.14 XPS analizi ncesi sorpsiyon deneyleri ve sonular ...................................... 130
izelge 9.15 XPS analizi sonular..................................................................................... 134
izelge 9.16 Toplam Organik Karbon ve znm Oksijen Konsantrasyonlar................ 136
izelge 9.17 Cr(III) sorpsiyon kapasiteleri ......................................................................... 136

xiii
NSZ
Bu alma aktif karbon retimi ve sulu zeltilerden Cr(VI) giderimi olmak zere iki
blmden olumaktadr. lk blmde eftali ekirdeklerine farkl aktivasyon yntemleri
uygulanarak farkl zelliklerde aktif karbonlar retilmitir. Polimer esasl aktif karbon retimi
ise akrilonitril divinil benzen kopolimerine hava aktivasyonu uygulanarak gerekletirilmitir.
kinci blmde ise eftali ekirdei ve polimer esasl aktif karbon ile sulu zeltilerden Cr(VI)
giderimi incelenmitir. Akrilonitril divinil benzen retimi ve polimer esasl aktif karbon ile
Cr(VI) sorpsiyon deneyleri Polonyann Wroclaw ehrinde bulunan Wroclaw Teknoloji
niversitesinin Polimer ve Karbonlu Malzemeler Laboratuarlarnda yrtlmtr.
Tez almam sresince bilgi ve tecrbesiyle beni ynlendiren, maddi manevi desteini eksik
etmeyen tez danmanm ve deerli Hocam Prof. Dr. lker BEKERe sevgi ve saygyla
teekkrlerimi sunarm.
Wroclaw Teknoloji niversitesindeki almalarm srasnda laboratuarn aarak her trl
alma imkanm salayan ve deerli bilgilerini paylaarak bana yol gsteren Prof. Dr.
Andrzej TROCHIMCZUKa ok teekkr ederim.
almalarm boyunca her trl katk ve yardmlarn esirgemeyen tez izleme komitesindeki
deerli Hocalarm Prof. Dr. Sabriye PKN ve Prof. Dr. Melek TTERe teekkrlerimi
sunarm.
Tezimin her aamasnda tecrbesiyle beni maddi ve manevi destekleyen Yard. Do. Dr. lknur
KKe, her trl katklarndan tr sevgili arkadam Rezan DEMR AKANa, her
istediimde yardmn esirgemeyen ayn laboratuarda beraber altm arkadam Korkut
AIKALINa ve tm alma arkadalarma sonsuz teekkrler.
Polonyada kaldm sre boyunca bana yardmc olan arkadalarm Anna JAKUBIAK,
Joanna WOLSKA, Sylwia RONKA, Magdalena PILSNIAK ve Wroclaw Teknoloji
niversitesinin Polimer ve Karbonlu Malzemeler Laboratuarlarnn tm alanlarna
teekkrlerimi sunarm.
Aktif karbon numunelerinin azot adsorpsiyon analizlerini sabrla yrten ARELK
firmasndan Sayn Turgay ELKe, eftali ekirdeklerinin krlmas konusunda yardmc
olan Halil DERTL arkadama ve atomik absorpsiyon cihaznn kullanm srasnda
yardmlarn eksik etmeyen Yard. Do. Dr. nci SALTa ok teekkr ederim.
Tez almamda kullanmak zere eftali ekirdeklerini aldm AROMA firmas ve ticari
aktif karbon numunesini temin eden CARGILL firmasnn deerli yetkililerine teekkrlerimi
sunarm.
Ayrca, hi tkenmeyen sevgi ve sabrlaryla ihtiya duyduum her an yanmda olan, yesi
olmaktan gurur ve mutluluk duyduum sevgili ALEME ve eim Onur GLBAYIRa en
derin sevgilerimle teekkr ederim.
Doktora tezimi almalarmn son drt aynda benimle birlikte olan, her trl sknt ve
sevinci beraber yaadmz, varlyla bana en byk destei ve mutluluu veren, dnyaya
gelmesini drt gzle beklediim CANIM YAVRUMA ithaf ediyorum.

xiv
ZET
Deri, tekstil, metal kaplama, pil ve pigment retimi gibi bir ok endstride kullanlan krom
bileikleri sulu zeltilerde Cr(III) ve Cr(VI) eklinde bulunur. Cr(III) nispeten zararszdr ve
eser miktar canl organizmalar iin gereklidir. Cr(VI) bileikleri ise son derece toksik ve
kanserojen olduu iin evreye verilmeden nce uzaklatrlmaldr. Sulardan krom giderimi
iin aktif karbon kullanm byk nem tamasna ramen ticari aktif karbonlarn
adsorpsiyon kapasitesinin snrl ve fiyatnn yksek olmas nedenleri ile bu konudaki
uygulamalar kstl kalmtr. Bu almada, farkl balang maddeleri kullanlarak yksek
Cr(VI) sorpsiyon kapasitesine sahip aktif karbonlar retilmitir.
Deneysel almalar iki farkl balang maddesi kullanlarak aktif karbon retimi ve Cr(VI)
sorpsiyonu olmak zere iki ana balkta gerekletirilmitir. Dnya sralamasnda retiminde
beinci srada olduumuz eftali meyvesinin ekirdei ve apraz bal makro gzenekli
akrilonitril divinil benzen (AN/DVB) kopolimeri aktif karbon retiminde kullanlan balang
maddeleridir. eftali ekirdei ile gerekletirilen retim deneylerinde su buhar ve potasyum
hidroksit aktivasyonu, polimer esasl aktif karbon retiminde ise hava aktivasyonu
uygulanmtr. Elde edilen aktif karbon numuneleri N
2
adsorpsiyon yntemi, FTIR
Spektroskopisi, Boehm titrasyonu analizi, SEM, pH titrasyonu analizi, zeta potansiyeli
lmleri, elementel analiz ve kjeldahl azotu tayini kullanlarak karakterize edilmitir.
Sulu zeltilerden Cr(VI) giderimi eftali ekirdei esasl (KSN) ve polimer esasl (PAK)
aktif karbon ile ticari aktif karbon (Chemviron, CPG-LF) kullanlarak kesikli ve srekli akl
sistemlerde incelenmitir. Sorpsiyon kapasiteleri CPG-LF > KSN > PAK srasyla
deimektedir ve en iyi Cr(VI) giderimi pH 2de elde edilmitir. Denge adsorpsiyon
verilerinin Langmuir ve Freundlich adsorpsiyon modellerine uygunluu incelenmi ve
sorpsiyonun Freundlich modeline daha ok uyduu grlmtr. Sorpsiyon kinetii yalanc
(pseudo) ikinci derece denklem kullanlarak modellenmitir. Aktif karbonlarn rejenerasyonu
farkl konsantrasyonlardaki asit ve alkali zeltileri kullanlarak gerekletirilmi ve yrtlen
adsorpsiyon/desorpsiyon deneyleri ile kapasitedeki deiimler be dng boyunca
incelenmitir. Cr(VI) sorpsiyonunun aktivasyon enerjisi, ortalama serbest sorpsiyon enerjisi,
izosterik adsorpsiyon ss ile AG, AH, AS gibi termodinamik parametreleri hesaplanm ve
XPS (X-n fotoelektron spektroskopisi) kullanlarak Cr(VI) sorpsiyon mekanizmas
aydnlatlmaya allmtr.
Anahtar kelimeler: Aktif karbon, krom, eftali ekirdei, akrilonitril divinil benzen
kopolimeri, adsorpsiyon, kinetik, ortalama serbest sorpsiyon enerjisi, izosterik adsorpsiyon
ss ve XPS.

xv
CHROMIUM (VI) REMOVAL BY USING PEACH STONE AND POLYMER BASED
ACTIVATED CARBON
ABSTRACT
Chromium compounds which are used in several industry such as leather, textile, metal
plating, battery and pigments exist in two stable oxidation states as Cr(III) and Cr(VI). Cr(III)
is relatively innocuous and essential trace element for living organisms. Because of its
toxicity and carcinogenic nature, Cr(VI) compounds must be removed before discharging to
the environment. Although the use of activated carbons for removing chromium from
wastewater has been received a great attention, the application in this field is not common
because of limited adsorption capacity and high cost of commercial activated carbons. In this
study, activated carbons with high Cr(VI) sorption capacity were obtained by using different
precursors.
Experimental studies were investigated in two main parts as activated carbon production by
using two different precursors and Cr(VI) sorption. Turkey is the fifth peach producer in the
world. Peach stone and crosslinked macro porous acrylonitrile divinyl benzene copolymer
were used as precursor. Steam and potassium hydroxide activation were applied for
production of peach stone based activated carbon while air oxidation was used for production
of polymer based one. Obtained activated carbon samples were characterized bu using N
2
adsorption measurements, FTIR Spectroscopy, Boehms titration, SEM, pH titration analysis,
zeta potential measurements, elemental analysis and kjeldahl nitrogen analysis.
Cr(VI) removal from aqueous solution was investigated by using peach stone based (KSN),
polymer based (PAK) and commercial activated carbon (Chemviron, CPG-LF) in batch and
continuous flow system. Sorption capacity alters in order by CPG-LF > KSN > PAK and
maximum Cr(VI) removal was obtained at pH 2. Equilibrium adsorption data were applied to
Langmuir and Freundlich adsorption model; all data were fitted to Freundlich model. Cr(VI)
uptake was described by pseudo second-order rate model. Regeneration of chromium loaded
activated carbon samples was carried out by using different strength of acid and alkali
solution and variation of sorption capacity was investigated during the five cycles of
adsorption/desorption experiments. Activation energy, mean free sorption energy, isosteric
adsorption heat and thermodynamic parameters like AG, AH, AS were calculated. In
addition, Cr(VI) sorption mechanism were explained by using XPS (X-ray Photoelectron
Spectroscopy).
Keywords: Activated carbon, chromium, peach stone, acrylonitrile divinyl benzene
copolymer, adsorption, kinetics, mean free sorption energy, isosteric heat of adsorption and
XPS.

1
1. GR
Artan dnya nfusu ve endstriyel faaliyetler nedeniyle dnyadaki temiz su kaynaklar
giderek tkenmektedir. Su sorununun yakn gelecein en nemli sorunu olaca bir gerektir.
Bu nedenle, suyun ekonomik kullanlmas ve kirli sularn artlarak geri kazanlmas
konularnda yrtlen bilimsel almalar son derece nem arz etmektedir.
Demir elik endstrisi, metal kaplama, boya, pigment, ak ve tekstil gibi bir ok endstride
kullanlan ar metaller su kirliliinin balca kaynaklarndandr. Bu endstrilerin atk
sularnda deiik konsantrasyonlarda ar metaller bulunduu gibi kullanm ve depolama
srasnda meydana gelen szntlar sonucu yeralt sularnda da ar metal kirliliine
rastlanabilmektedir. Kirlenmi sahalarda kurundan sonra bulunan en yaygn ar metal krom
metalidir (EPA, 2000).
Krom, sularda Cr(III) ve Cr(VI) olmak zere iki farkl oksidasyon basamanda bulunur.
Cr(III)n eser miktar insan vcudu iin gereklidir ancak Cr(VI) son derece toksik ve
kanserojen olduu iin evreye verilmeden nce artlarak konsantrasyonu izin verilen
deerlerin altna dsrlmelidir. Salk Bakanlnn nsani Tketim Amal Sular Hakknda
Ynetmeliine (2005) gre ime suyunda izin verilen krom konsantrasyonu maksimum
50 g/Ldir. Amerikan evre Koruma Ajans (EPA), ime sularnda izin verilebilir
maksimum toplam krom konsantrasyonunu 100 g/L olarak belirlemitir (Lalvani vd., 1998).
SKnin Atksularn Kanalizasyona Desarj Ynetmeliine (1984) gre kanalizasyona
verilmeden nce atksulardaki toplam krom konsantrasyonu 5 mg/Lnin altnda olmaldr.
Balca krom giderme yntemleri kimyasal ktrme, iyon deitirme ve adsorpsiyondur.
Kimyasal ktrme, ekonomik ve pratik bir yntem olsa da, fazla miktarda atk amur
oluturur ve dk konsantrasyonlarda ok etkin deildir. yon deitiriciler ise organik
kirleticilerin varlnda ok ksa srede tkanrlar. Adsorpsiyon ynteminde eitli mineral
oksitler, aktif karbonlar veya polimerik reineler kullanlabilir.
Sulardan krom giderimi iin aktif karbon kullanm byk nem tamasna ramen ticari
aktif karbonlarn adsorpsiyon kapasitesinin snrl ve fiyatnn yksek olmas nedenleri ile bu
konudaki uygulamalar kstl kalmtr. Ticari aktif karbon retiminde genellikle odun, kmr
ve hindistan cevizi kabuu gibi ana kaynak kullanlmaktadr. Ancak lignin, meyve
ekirdekleri, meyve kabuklar, eitli organik atklar ve eitli polimerler gibi karbon ierii
yksek dier baz malzemeler kullanlarak da aktif karbon retebilmek mmkndr. Doal
veya sentetik herhangi bir balang maddesinden retilebilen aktif karbonun ekonomik

2
olabilmesi iin kolaylkla elde edilebilen ve bolca bulunan bir hammadde tercih edilmelidir.
Aktif karbonun pek ok alanda uygulama imkan bulmasnn nedeni, yksek yzey alan ve
gzenekli yapsnn yan sra aktivasyon yntemleri sayesinde yzeyde oluturulan
fonksiyonel gruplarn varldr. Karbon-oksijen bileikleri, karbon yzeyinde oluabilecek
reaksiyonlar, yzeyin hidrofilik, elektriksel ve katalitik zelliklerini etkileyen en nemli
unsurdur. Sv ortam iinde bulunan karbon taneciklerinin yzey yk ve zeta potansiyelinin
amaca uygun hale getirilmesi yapsndaki gruplarn modifikasyonu ile salanabilmektedir.
Kullanlan hammaddenin yapsna, uygulanan karbonizasyon ve aktivasyon artlarna bal
olarak farkl yapsal ve fonksiyonel zelliklere sahip aktif karbonlar retilebilir.
Bu almada ama, eftali ekirdei ve akrilonitril divinil benzen kopolimeri olmak zere
doal ve sentetik iki farkl balang maddesi kullanlarak retilen aktif karbonla sulu
zeltilerden Cr(VI) gideriminin incelenmesidir. Uygulanan farkl aktivasyon yntemlerinin
aktif karbonun yapsal ve fonksiyonel zelliklerine etkisi incelenecektir.
lkemiz 485.000 ton ile eftali retiminde dnya sralamasnda beincidir (Goktolga vd.,
2006). Meyve suyu retim tesislerinden kat atk olarak evreye verilen eftali ekirdeklerinin
aktif karbona dntrlmesi ile hem evrenin korunmas salanacak hem de ok miktarlarda
kullanlan bir adsorban malzemenin yerli kaynaklardan salanmas ile lkemiz ekonomisine
nemli katkda bulunulacaktr.

3
2. AKTF KARBON
2.1 Tarihesi
Aktif karbonun retimi ve uygulamasna dair ilk kayda msr papirslerinde rastlanmtr.
Ayrca Hipokratn aktif karbonu tbbi amal kulland bilinmektedir. Aktif karbonun
endstriyel retimi ve kullanmnn temeli 18. yzyln sonlarnda atlmtr. Bir ngiliz eker
rafinerisi, eker urubunda renk giderimi iin odun kmrn baarl bir ekilde kullanmtr.
Renk giderme amal aktif karbon retim metotlar ilk olarak 1856-1863 yllar arasnda
ngiliz patentleri arasnda yerini almtr (Strelko, 1999).
Birinci Dnya Sava srasnda askerleri klor, fosgen ve hardal gaz gibi zehirli gazlara kar
korumak amacyla gaz maskelerinde aktif karbon kullanmlardr (Marsh ve Rodriguez-
Reinoso, 2006). Gaz maskelerinde kullanlmak zere hindistan cevizi kabuu ve fndk
kabuu kullanlarak granl aktif kmr retilmitir (Davidson vd., 1968).
Avrupada eitli alanlarda yaygn olarak kullanlan aktif karbonun Amerikadaki ilk
endstriyel uygulamas 1923 ylnda balayan eker rafinasyonudur. 1930larn sonuna doru
aktif karbonun, uucu zclerin geri kazanm ve baca gazlarndaki benzenin giderilmesi
gibi uygulamalarda kullanm giderek artmtr (Kalpakl ve Beker, 2002). Mkemmel bir
absorban olan aktif karbon gnmzde, saflatrma, renk, klor ve toksik madde giderme,
filtrasyon, tuzlarn modifiye edilmesi, giderilmesi veya konsantre edilmesi amalar ile
kullanlmakla birlikte katalizr veya katalizr destei olarak da uygulanmaktadr.
2.2 Fiziksel ve Kimyasal zellikleri
2.2.1 Kristal yaps
Karbonlu malzemeler genel olarak iki grupta snflandrlrlar. Aktif karbon, kmr ve odun
kmr gibi organik bileenlerin piroliziyle elde edilen aktive edilmemi rnlerin ve karbon
siyahnn iinde bulunduu amorf karbon grubundadr. Dier grup kristal karbon olarak
isimlendirilir; grafit ve elmas bu gruba dahildir. Ancak bu snflandrma yeterince tatmin edici
deildir. XRD yntemiyle yaplm incelemeler, karbonlu malzemelerin amorf ve kristal halin
ortasnda bir yapda olduunu gstermitir (Strelko, 1999).
Grafitin kristal yaps ekil 2.1de grld gibi altgen tabakalardan olumutur ve
tabakalar aras uzaklk yaklak 3,35 dur. Grafiti oluturan tabakalarda her bir karbon

4
atomu ayr karbon atomuna kovalent bal olup uzakl 1,42 dur. Bu ba uzunluu C=C
ift ba uzunluu olan 1,32 ile C-C tek ba uzunluu olan 1,54 arasnda bir deerdir. Her
karbon atomunun elektronu tabaka zerinde ba yapmakta kullanlrken drdnc elektron
serbeste hareket edebilecek durumdadr. Grafit yumuak bir maddedir, bunun nedeni, karbon
atomlar arasnda zayf bir ban bulunmas ve tabakalarn birbiri zerinden kolayca
kayabilmesidir. Aktif karbonun kristal yaps grafite benzer olarak altgen dizilmi karbon
atomlarnn paralel tabakalarndan oluur (ekil 2.2).

ekil 2.1 Grafit yapnn ematik gsterimi (Mattson ve Mark, 1971)

ekil 2.2 Turbostratik yapnn ematik gsterimi (Mattson ve Mark, 1971)
Aktif karbonun yapsndaki paralel tabakalar grafitteki gibi dikey bir eksen zerinde dzenli
bir ekilde dizilmemi olup, tabakalarn birbirleri zerindeki asal konumlar rastgele ve
dzensizdir. Bu yap turbostratik yap olarak adlandrlr (Mattson ve Mark, 1971; Yaln,

5
1996; Strelko, 1999). Bu dzensiz yapdan dolay oluan boluklar adsorpsiyonda byk
neme sahip olan gzenekleri meydana getirmektedir. Tabakalar aras uzaklk grafitte
olduundan daha byktr.
2.2.2 Gzenek yaps
Uucu bileenler ve grafitik karbonun bir ksm aktif karbon retimi esnasnda yapdan
uzaklar ve bylece temel kristal yaplar arasnda gzenek olarak adlandrlan boluklar ve
yarklar oluur (Hassler, 1974). Gzenekli yap, aktif karbonun iyi bir adsorban olarak tercih
edilmesinin en nemli nedenidir. Bu gzenekler sfr elektron younluunda olmasna
ramen, adsorpsiyondan sorumlu van der Waals kuvvetlerine sahiptir (Marsh ve Rodriguez-
Reinoso, 2006).
Aktif karbonun yapsndaki gzenekler IUPAC (International Union of Pure And Applied
Chemistry) (1985) tarafndan mikro, mezo ve makro gzenekler olmak zere grupta
snflandrlmtr. Mikro gzenekler aplar genel olarak 18-20 ve daha kk olan
gzeneklerdir. Mikro gzenekler karbonun toplam yzey alannn yaklak %95ini oluturur
ve adsorpsiyon prosesinde byk neme sahiptir. Kapiler kondenzasyonun meydana geldii
gzenekler mezo gzenek gruplarn olutururlar. Bu gzeneklerin aplar 20-500 arasnda
deimekte ve toplam yzey alannn en fazla %5ini oluturmaktadrlar. aplar
500 dan daha byk olan gzenekler kapiler kondenzasyonla doldurulamayacak kadar
byk olup makro gzenek olarak isimlendirilmitir. Makro gzenekler geni boluklara
sahip olduundan dolay difzyonu kolaylatrr ve adsorplanacak maddenin mezo ve mikro
gzeneklere ulamasn salar. Aktif karbondaki gzenek boyut dalm, ekli ve hacmi
byk lde karbonizasyon ve aktivasyon artlarna baldr.
2.2.3 Yzey kimyas
Aktif karbonun adsorpsiyon kapasitesi sadece por yaps ile deil, ayrca yzeyin kimyasal
doasyla da ilgilidir. ou karbonlu malzemede karbon atomlar aromatik halkalarda
dizilmilerdir ancak genelde dzenli bir yaplama gstermezler. Bu dzensizlikten dolay
temel kristal yapnn kenarlarnda bulunan karbon atomlarnn kimyasal aktivitesi temel
dzlemdeki karbon atomlarna gre ok daha fazladr. zellikle oksijen, hidrojen ve
halojenler gibi birok gazn kimyasal sorpsiyonu sonucu yzey fonksiyonel gruplar veya
yzey kompleksleri oluur (Strelko, 1999).
Karbon ve oksijen arasndaki reaksiyon yksek scaklklarda ok hzldr. Ayrca oksijenin

6
aktif karbon yzeyine kimyasal sorpsiyonunun oda scakl ve dk scaklklarda da
gerekletii ok eski zamanlardan beri bilinmektedir (Linsen, 1970). Kimyasal olarak
balanm oksijen ancak yksek scaklklarda yapdan uzaklatrlabilir (Mattson ve Mark,
1971).
Karbon oksijen yzey gruplar, yzey reaksiyonlarn, yzey davranlarn, karbonun
elektriksel ve katalitik zelliklerini etkileyen en nemli unsurdur. Yzeydeki fonksiyonel
gruplara bal olarak (asidik veya bazik) karbonun katyon veya anyon deitirme kapasitesi
belirlenebilir. Balang maddesine, karbonizasyon artlarna ve aktivasyon srasnda
kullanlan oksitleyici maddeye bal olarak yapda bulunan fonksiyonel gruplarn miktar ve
tr deikenlik gsterebilir. Aktif karbonun yapsndaki fonksiyonel yzey gruplar asidik ve
bazik gruplar olmak zere iki ana grupta incelenebilir.
2.2.3.1 Asidik fonksiyonel gruplar
Asidik karakterdeki yzey oksitleri arasnda en nemlileri karboksilik, fenolik, laktonik
gruplar ile kinon trnden yap talardr (ekil 2.3).

ekil 2.3 Karbon yzeyindeki fonksiyonel gruplar (Marsh ve Rodriguez-Reinoso, 2006)
Bu gruplarn varlklar potansiyometrik, FT-IR ve XPS gibi birok farkl yntemle
belirlenebilir. Asidik yzey gruplarnn analizi iin genellikle titrasyon metodu
kullanlmaktadr. Farkl gruplarn (karboksil, fenol, lakton) asitlik sabitleri farkl

7
byklktedir ve farkl kuvvetlerdeki bazlarla titre edilerek miktarlar hakknda bilgi
edinilebilir. Boehm (1966 ve 2002) asidik fonksiyonel gruplarn tayini iin sodyum
bikarbonat, sodyum karbonat ve sodyum hidroksit ile ntralizasyona dayal bir yntem
gelitirmitir. Boehm titrasyonu olarak da anlan bu ynteme gre karboksilik gruplar
NaHCO
3
ile, laktonlar Na
2
CO
3
ile, fenoller ise NaOH ile titre edilebilir.
Asidik fonksiyonel gruplarn miktar oksidasyon ile artrlabildii gibi 1273 Kin stnde
vakum altnda ya da inert atmosferde tutularak azaltlabilir. Yksek scaklkta oksijen ieren
yzey gruplar, sl bozunma sonucunda karbon oksitler, su ve hidrojen eklinde yapdan
uzaklarlar.
2.2.3.2 Bazik fonksiyonel gruplar
Bazik yzey oksitlerinin varl asidik olanlardan ok daha nceden beri bilinmesine ramen,
yaplar yeterince anlalamamtr (Boehm, 1966 ve 2002). Aktif karbon 973 Kin zerinde
sl ileme tabi tutulduktan sonra inert atmosferde soutulursa bazik zellik kazanr (Strelko,
1999). Karbonun asidik zelliklerini asidik yapdaki yzey gruplar olutururken, bazik
zellikler hem bazik yzey gruplarndan hem de karbon yzeyine yakn elektriksel ift
tabakadan kaynaklanabilir. Karbonun bazal dzlemindeki t-elektron sisteminin asidik
zeltilerden protonlar balayabilecek yeterlilikte bazik olduu bilinmektedir. Bununla
birlikte, t-elektron sisteminden kaynaklanan baziklik nispeten zayftr. Bazik yap oksijen
ieren yzey gruplarndan kaynaklanabildii gibi poliaromatik tabakann yan kenarlarndaki
payron tipi (pyrone-type) yapdan da kaynaklanr (Strelko, 1999; Boehm, 2002). Strelko
(1999) payron tipi gruplarn proton ile reaksiyonunu ematik olarak gstermitir (ekil 2.4).

ekil 2.4 Payron tipi grupla protonun reaksiyonu (Strelko, 1999)
2.3 Aktif Karbon retimi
Aktif karbon retimi karbonlu malzemenin karbonizasyonu ve karbonize rnn aktivasyonu
olmak zere iki temel aamadan oluur. Seilen hammaddenin yapsna, uygulanan

8
karbonizasyon ve aktivasyon artlarna bal olarak farkl fiziksel ve kimyasal zelliklere
sahip aktif karbonlar retilebilir. Aktif karbonlar en genel ekliyle L karbonlar ve H karbonlar
olarak snflandrlrlar (Selomulya vd., 1999):
L karbonlar, dk scaklklarda (473-673 K) retilirler ve asidik yzey gruplarna sahiptir.
Bu tr karbonlar suya girdiinde yzeyi negatif yklenir ve zeta potansiyelleri negatiftir.
Hidrofilik yapda olan L karbonlar kuvvetli bazlar ntralletirirler.
H karbonlar, yksek scaklklarda (1073-1273 K) retilirler ve bazik yzey gruplarna
sahiptir. Bu tr karbonlar suya girdiinde yzey pozitif ykldr ve zeta potansiyelleri
pozitiftir. Ancak, havayla temas ettiinde oksidasyon sonucu oluan asidik yzey
gruplarndan dolay, zeta potansiyeli negatif deerlerde deiebilir. Hidrofobik yapda olan H
karbonlar kuvvetli asitleri ntralletirirler.
2.3.1 Aktif karbon retiminde kullanlan hammaddeler
Aktif karbon retimi iin odun, odun kmr, linyit, lignin, fndk kabuu, meyve
ekirdekleri, organik atklar ve kemik gibi karbonca zengin her trl malzeme kullanlabilir
ancak ticari aktif karbon ounlukla odun, kmr ve hindistan cevizi kabuu gibi ana
kaynak kullanlarak retilmektedir. Aktif karbonlarn ticari retiminde kullanlan
hammaddeler izelge 2.1de verilmitir.
izelge 2.1 Ticari aktif karbonlarn retiminde kullanlan hammaddeler (Bansal, 1988)
Hammadde Kullanm (%)
Odun 35
Kmr 28
Linyit 14
Hindistan cevizi kabuu 10
Turbo kmr 10
Dier 3

Hammadde seiminde anahtar faktr gvenilirlik ve kararllktr; hammadde kalitesindeki
dalgalanmalar ok hassas olan retim prosesi iin kabul edilemezdir. Dolaysyla kmr,
odun, meyve ekirdekleri, fndk kabuklar, hindistan cevizi kabuu ve baz sentetik organik
polimerler gibi ancak baz karbonlu malzemeler aktif karbon retiminde kullanlabilir (Marsh

9
ve Rodriguez-Reinoso, 2006).
Hammaddenin yksek younlua ve uygun miktarda uucu madde ieriine sahip olmas da
son derece nemlidir. Yksek younluk aktif karbona yapsal bir kararllk salayacandan
kullanm esnasnda krlmasn ve tozlamasn engeller. Odun gibi dk younluklu ve
yksek uucu madde ieren malzemelerle geni gzenek hacmine sahip ancak dk
younlukta aktif karbonlar retilir. Dier yandan yksek younlua ve uucu maddeye sahip
hindistan cevizi kabuu, meyve ekirdei ve benzeri malzemelerle sert, geni gzenek
hacmine sahip ve birok uygulama iin uygun granl aktif karbonlar retilebilir (Strelko,
1999). Dk inorganik madde ierii, fiyat ve depolanma mr de hammadde seiminde
dikkat edilmesi gereken dier hususlardandr.
2.3.2 Karbonizasyon
Yksek scaklkta ve inert ortamda yaplan karbonizasyon ilemiyle hammadde ierisindeki
nem ve uucu maddeler yapdan uzaklatrlr. Karbonizasyon srasnda oksijen ve hidrojen
gibi karbon d elementlerin gaz rnler olarak yapdan uzaklamas sonrasnda dzensiz
aromatik tabakalar arasnda boluklar oluur. Bu boluklar karbonun temel gzenek yapsn
oluturur. Ancak, karbonizasyon sonucu elde edilen karbonize rn dk yzey alan ve
gzenek hacmine sahiptir. Bunun nedeni, pirolitik bozunma sonucu aa kan bozunma
rnlerinin bir ksmnn tabakalar arasndaki boluklara hapsolmasdr.
2.3.3 Aktivasyon
Aktivasyon ilemi ile karbonizasyon srasnda oluan ve gzeneklerin iine dolmu bozunma
rnleri temizlenerek gzenek yaps gelitirilir. Ayrca uygulanan aktivasyon yntemine
bal olarak aktif karbonun hidrofilik, elektriksel ve katalitik zellikleri iyiletirilir.
Aktivasyon, fiziksel ve kimyasal olarak iki ekilde uygulanr.
2.3.3.1 Fiziksel aktivasyon
Mikro gzenekli yapda aktif karbonlar retmeye uygun olan fiziksel aktivasyonda su buhar,
karbondioksit, hava veya oksijen kullanlr. Su buhar veya karbondioksitle yaplan
aktivasyonda 1073-1173 K scaklklarnda allrken, hava ve oksijenle gerekletirilen
aktivasyonda 873 Kin zerine klmaz. Karbonun hava ve oksijenle reaksiyonu ekzotermik
ve ok iddetli olduundan, reaksiyonu kontrol etmek olduka gtr. Bu nedenle hava ve
oksijenin aktivasyon ajan olarak kullanm pek yaygn deildir (Davidson vd., 1968; Hassler,

10
1974 ve Strelko, 1999). Buna karn, karbon ile su buhar veya karbondioksit arasndaki
reaksiyonlar endotermiktir ve kontrol kolaydr (Marsh ve Rodriguez-Reinoso, 2006). Bu
reaksiyonlar;
C + CO
2
2CO AH = +159 kJ/mol (2.1)
C + H
2
O CO + H
2
AH = +117 kJ/mol (2.2)
CO + H
2
O CO
2
+ H
2
AH = -41 kJ/mol (2.3)
eklindedir. Reaksiyonu devam ettirebilmek iin gerekli olan s, oluan CO ve H
2
gazlar
yaklarak elde edilebilir. Karbondioksit, su buhar ve molekler oksijen ile karbon arasndaki
reaksiyonlar sonucunda uucu gaz rnler oluabildii gibi, oksijenin kimyasal olarak
adsorplanmasyla yzey oksijen kompleksleri oluur. Bunlar reaksiyon ara rnleri olarak
davranabildii gibi reaksiyonu geciktirici ilevi de vardr. Benzer ekilde, su buharyla
yaplan aktivasyonda hidrojen karbon yzeyinde kimyasal olarak adsorplanr. Meydana gelen
yzey kompleks oluum reaksiyonlar aadaki ekilde gsterilebilir (Marsh ve Rodriguez-
Reinoso, 2006):
C + CO
2
CO + C(O) (2.4)
2C + H
2
2C(H) (2.5)
Burada C(O) ve C(H) srasyla kimyasal olarak adsorplanm oksijen ve hidrojen yzey
komplekslerini ifade etmektedir. Reaksiyon koullarnda kimyasal olarak kararl olan bu
rnler aktif merkezleri kapatarak reaksyonu geciktirirler. C(H) yzey kompleksleri daha
kararl olduklarndan daha fazla geciktirici etkiye sahiptir. Bu geciktirme, reaksiyonun
kontroln kolaylatrr. Ayrca su buhar ve karbondioksit molekllerinin karbon ile
reaksiyon hz, gzeneklere difzyon hzndan daha yava olduu iin homojen bir aktivasyon
salanr (Yang, 2003). Gonzalez ve arkadalar (1997), fiziksel aktivasyonda scaklk, basn,
stma hz gibi proses parametrelerinin mikro gzenek boyut dalmn ok fazla
etkilemediini bildirmilerdir. Ayrca Kestioluna (1990) gre su buharna kyasla daha
byk olan karbondioksit moleklleri gzenekli yapya daha yava nfuz eder ve bylece
mikro gzenek oluumunu snrlandrr.
2.3.3.2 Kimyasal aktivasyon
Hammaddeye dorudan uygulanabildii gibi ilem karbonize rnle de gerekletirilebilir.
Kimyasal aktivasyonda, balang maddesi ile aktivasyon kimyasal ya kat olarak kartrlr

11
ya da doygun zeltisi ile kartrldktan sonra suyu uurularak empregne edilir. Fiziksel
yntemle hazrlanan ya da empregne edilen numune 673-1073 Ke stlarak kimyasal
aktivasyon gerekletirilir. Aktivasyon sonrasnda, aktif karbonun yzeyindeki kimyasal
fazlas su ve/veya asit zeltisiyle ekstrakte edilerek uzaklatrlr (Davidson vd., 1968).
Aktivasyon kimyasal ham maddede dehidrasyona neden olur ve bylece karbon yap
kmrleir, aromatikleir ve gzenekli yap oluur. Lignosellozik yapdaki ham maddeye
dorudan uygulanan kimyasal aktivasyonla genellikle toz yapda aktif karbonlar elde edilir.
Daha dk scaklklarda gerekletirilmesi ve yksek karbon verimi nedeniyle kimyasal
aktivasyon fiziksel aktivasyona kyasla daha avantajldr. Dier yandan aktivasyon sonras
ykama ilemi gerektirmesi ve kullanlan kimyasallarn daha korozif olmas kimyasal
aktivasyonun dezavantajlardr.
En ok kullanlan kimyasal aktivasyon ajan inko klorr, fosforik asit ve potasyum
hidroksit/karbonattr (Marsh ve Rodriguez-Reinoso, 2006 ve Radovic, 2008). Amonyum
klorr veya amonyum slfat, potasyum klorr, nitrik asit ve hidroklorik asit gibi kimyasallar
da kimyasal aktivasyonda kullanlabilir.
Marsh ve Rodriguez-Reinoso (2006) KOH ve NaOH gibi alkali metal hidroksitlerle karbon
arasndaki yzey reaksiyonlarnn aadaki admlarda gerekletiini bildirmilerdir:
1. Alkali hidroksitin karbon tarafndan indirgenmesiyle sodyum ve potasyum metalinin
serbest hale gemesi.
2. Sodyum ve potasyum metalinin grafitik tabakalar arasna yaylmas ve grafitik yapnn
genilemesi.
3. Scakln artmasyla beraber alkali metalin ani bir genileme ve ykmla yapdan
uzaklamas ve bylece mikro gzenekliliin olumas. Bu durum alkali madde
miktarna ve stma hzna baldr. ok hzl bir stma daha gzenekli ancak toz aktif
karbon oluumuyla sonulanr.
4. Hidroksitin oksijeni ile oksidasyon sonucu fiziksel aktivasyonun meydana gelmesi ve
karbondioksit, karbonmonoksit ve hidrojen gazlarnn k.
Sodyum ve potasyum alkali metali gazlalatrma reaksiyonlarnda etkin bir
ykseltgenme/indirgenme katalizrdr. Ayrca karbon yzey oksitlerinin uzaklamasn
hzlandrrlar.

12
Raymundo-Pinero ve arkadalar (2005), ok duvarl karbon nanotplerini KOH ve NaOH
kullanarak aktive ettikleri almada, kimyasal aktivasyon mekanizmasn XRD kullanarak
incelemilerdir. Farkl scaklklarda gerekletirilen aktivasyon sonras elde edilen XRD
sonularna gre KOHin indirgenme reaksiyonu 673 Kden itibaren balar:
6KOH + C 2K + 3H
2
+ 2K
2
CO
3
(2.6)
almada, 873 Kden sonra KOHin tamamnn K
2
CO
3
e dnt ve 973 Kin zerinde
aadaki reaksiyonlarn meydana gelebilecei bildirilmitir.
K
2
CO
3
+ C K
2
O + 2CO (2.7)
K
2
CO
3
K
2
O + CO
2
(2.8)
2K + CO
2

K
2
O + CO (2.9)
Bu reaksiyonlar belirtilen scaklkta negatif serbest enerjiye sahip olan potasyum iin olduka
elverilidir. Nihayetinde, 1073 Kde negatif serbest enerjiye sahip;
K
2
O + C

2K + CO (2.10)
reaksiyonu meydana gelerek metalik potasyum oluur (Raymundo-Pinero vd., 2005).

13
3. ADSORPSYON
Adsorpsiyon, hareketli fazdaki belirli bir bileenin kat yzeye transferiyle gerekleen bir
ayrma prosesidir (McCabe vd., 1988). Adsorplanan faza adsorbat, adsorplayc faza
adsorban denir. Asdorpsiyon, adsorbat ve adsorban terimleri sorpsiyon, sorbat ve sorbant
eklinde de yazlabilmektedir (Benjamin, 2002).
Adsorpsiyon, bir veya bir ok fiziksel ve kimyasal olayn etki ettii karmak bir prosestir.
Van der Waals kuvvetlerinin ekisiyle meydana gelen adsorpsiyon olay fiziksel adsorpsiyon
olarak isimlendirilir. Kuvvetler gl deildir ve adsorpsiyon tersinirdir (Richardson vd.,
2002).
Van der Waals kuvvetlerinin yan sra etkili olan dier mekanizma elektrostatik ekim
kuvvetleridir (Coulomb kuvvetleri). Ktlesel ekim kuvvetleri tanecikler aras mesafenin
altnc kuvveti ile ters orantl olduundan genelde yzeye ok yakn mesafede etkili olurken,
elektriksel ekim kuvvetleri bu mesafenin karesi ile ters orantl olduundan daha geni bir
alanda etkilidirler (Kestiolu, 1990). Elektriksel ekim kuvvetleri nedeniyle gerekleen
adsorpsiyon deiim adsorpsiyonu ya da iyon deiimi olarak ifade edilir.
Molekllerin kat yzeye tutunmasnda elektron deiimi ve paylam, radikal oluumu ya da
kompleks oluumu gibi kuvvetler etkili olduunda kimyasal sorpsiyon (chemisorption) oluur.
Fiziksel adsorpsiyona kyasla kimyasal sorpsiyon daha az tersinirdir ve rejenerasyonu olduka
gtr. Fiziksel adsorpsiyon ok tabakal olabilirken, kimyasal adsorpsiyon tek tabakada
gerekleir. Ancak baz durumlarda fiziksel adsorpsiyon sonucu ilave tabakalar oluabilir
(Richardson vd., 2002).
Molekller yn fazdan adsorban fazna hareket ederken serbest enerjileri azalr, s aa
kar. Fiziksel aktivasyonda bu s olduka dk ve younlama ssnn byklndedir
(1-15 kcal/mol). Benzer ekilde kimyasal sorpsiyon da ekzotermik bir reaksiyondur ancak
adsorpsiyon ss yaklak 10-100 kcal/mol deerleri arasndadr (Fogler, 1999). Fiziksel
adsorpsiyon daha ziyade dk scaklklarda hakimken adsorban ile adsorbat arasndaki
kimyasal etkileim yksek scaklklarda daha fazladr.
3.1 Adsorpsiyon zotermleri
Adsorpsiyon izotermi belirli bir scaklktaki hareketli faz ve adsorban fazndaki
konsantrasyonlar arasndaki denge ilikisidir. zotermler gazlar iin, ksmi basnca kar mol

14
yzdesi eklinde ifade edilir. Svlar iin konsantrasyon, ppm gibi bir ktle birimiyle
gsterilir, kat yzeydeki konsantrasyon ise adsorbann birim ktlesi bana adsorplanm
madde miktar olarak ifade edilir (McCabe vd., 1988). Deney yoluyla belirlenen adsorpsiyon
izotermleri genelde IUPAC tarafndan snflandrlm alt tip izoterm erisinden birine benzer
(ekil 3.1). ekilde grlen btn izoterm tiplerinden en ok rastlanlanlar Tip I, II ve IV
izotermleridir (Thomas ve Crittenden, 1998).

ekil 3.1 Adsorpsiyon izotermi tipleri (IUPAC, 1985)
Tip I izorterminde, gaz moleklleri yzey zerinde sadece bir ya da iki katman olarak adsorbe
olur. Bu durum genelde kimyasal sorpsiyonda grlr. Grafiin belirli bir deerden sonra
sabitlenerek ilerlemesi adsorban zerindeki btn aktif merkezlerin dolduunu gsterir.
Fiziksel adsorpsiyonda ise Tip I izotermi, mikro gzenekli adsorbann gzenek byklnn
birka adsorbat moleklnn byklnden byk olmad durumlarda ortaya kar. Bir
adsorbat molekl adsorbann gzenekleri ierisine girdii vakit st ste gelme potansiyeli ile
kar karyadr ve bu da greceli olarak daha dk basnlarda da gaz adsorpsiyonunu
artrmaktadr. Basn arttka gzeneklerin ileri younlam gaz moleklleri ve
adsorplanm gaz ile dolar ve bu da erideki dnm noktas ksmn gstermektedir. Daha
sonra eri dzleir ki bu, gzeneklerin dolduunu ve adsorpsiyonun devam etmedini gsterir
(IUPAC, 1985).
Tip II izotermi, gzeneksiz veya makro gzenekli adsorbanlarda gzlenir. Tip II izotermi

15
snrlandrlmam tek tabaka - ok tabaka adsorpsiyonu gsterir ve bu tip adsorpsiyonda bir
doygunluk noktas gzlenmez. Grafikte grlen ilk dnm noktas, tek tabaka adsorpsiyonu
tamamlandnda oluur ve ardndan adsorpsiyon ikinci ve daha sonraki katmanlarda devam
eder (Thomas ve Crittenden, 1998).
Tip III izoterminde, adsorbatn relatif basnc 1e ulancaya kadar adsorplanan madde miktar
artar (Burchell, 1999). Bu izoterm tipi ok yaygn olmamakla birlikte, bu tip adsorpsiyonda
adsorbat-adsorbat etkileimi nemli rol oynar (IUPAC, 1985).
Tip IV izotermi, Tip IIye benzer ancak relatif basn 1e yaklatnda adsorpsiyon sonlanr
(Thomas ve Crittenden, 1998). Mezo gzeneklerde meydana gelen klcal younlamadan
dolay histerisiz grlmesi bu izoterm tipinin karakteristik zelliidir. Mezo gzenekli bir ok
endstriyel adsorbanda Tip IV izotermine rastlanr (IUPAC, 1985).
Tip V izotermine, dk basn blgelerinde tip III izotermine benzer. Bu izoterm tipi pek
yaygn deildir (IUPAC, 1985).
Tip VI izotermi, homojen ve gzeneksiz yzeylerde ok basamakl ve ok tabakal
adsorpsiyonu gsterir. Basamaklarn dnm noktalarnn keskinlii sistem ve scakla
baldr. Basamak ykseklii her tabaka iin tek tabaka kapasitesini gsterir ve bu ykseklik
iki ve tabakadan sonra neredeyse sabit kalr. Tip VI izoterminin en iyi rnei argon veya
kriptonun sv azot scaklnda grafitlemi karbon siyah zerine adsorpsiyonudur (IUPAC,
1985).
Kat yzeyin birim ktlesi bana adsorbe olan madde miktar dengedeki adsorbat
konsantrasyonunun bir fonksiyonudur ve fonkiyonu ifade eden bir ok adsorpsiyon modeli
tretilmitir. Langmuir ve Freundlich tarafndan gelitirilen modeller en yaygn kullanlan
adsorpsiyon izoterm modelleridir.
3.1.1 Langmuir izotermi
Langmuir teorisi, 1918 ylnda kinetik bak as temelinde ortaya konmu en eski
adsorpsiyon izoterm modelidir (Do, 1998) ve u kabullere dayanr:
1. Adsorpsiyon tek tabakada gerekleir. Her aktif merkez ancak bir molekl adsorplar.
2. Adsorplanan molekller arasnda etkileim yoktur.
3. Adsorpsiyon entalpisi tm adsorbat moleklleri iin eittir (Woodard, 2001).
Langmuir adsorpsiyon izotermi model denklemi,

16
e
e
e
C b
C b Q
q
+

=
1
(3.1)
eklindedir. Burada, q
e
kapasite olarak bilinen birim adsorban ktlesi bana adsorplanan
madde miktarn, Q maksimum kapasiteyi, b entalpi ile ilgili Lagmuir sabitini ve C
e

dengedeki adsorbat konsantrasyonunu ifade eder.
Denklem 3.1de her iki tarafn tersi alnrsa;
Q C b Q q
e e
1 1 1
+

= (3.2)
elde edilir ve bu denklem Langmuir denkleminin dorusallatrlm eklidir.
Deneysel olarak elde edilmi 1/C
e
deerlerine kar izilen 1/q
e
grafii bir doru veriyorsa,
adsorpsiyonun Langmuir modeline uyduu sylenebilir. Langmuir izoterm sabitleri, Q ve b
deerleri srasyla bu dorunun kesim noktas ve eiminden hesaplanabilir.
3.1.2 Freundlich izotermi
Freundlich adsorpsiyon modeli en eski amprik bantlardandr. Bu amprik model bir ok
aratrmac tarafndan kullanlm olsa da, 1932 ylnda Freundlich tarafndan kapsaml bir
ekilde kullanld iin bu ismi almtr (Do, 1998).
Freundlich modelinde adsorpsiyon tek tabakayla snrl deildir. Heterojen yzey ve homojen
olmayan adsorpsiyon ss temeline dayanan Freundlich adsorpsiyon izotermi model
denklemi,
n
e F e
C K q
/ 1
= (3.3)
eklindedir. Burada, K ve n scakla bal Freundlich sabitleridir.
Denklem 3.3te eitliin her iki tarafnn doal logaritmas alndnda;
e F e
C n K q ln ) / 1 ( ln ln + = (3.4)
elde edilir ve bu denklem Freundlich denkleminin dorusallatrlm eklidir.
Deneysel olarak elde edilmi ln C
e
deerlerine kar izilen ln q
e
grafii bir doru veriyorsa,
adsorpsiyonun Freundlich modeline uyduu sylenebilir. Freundlich izoterm sabitleri, K
F
ve n
deerleri srasyla bu dorunun kesim noktas ve eiminden hesaplanabilir.

17
4. KROM
4.1 Kimyas
Kromun oksidasyon basamaklar -2den +6ya kadar geni bir aralkta deise de sularda ve
doal evrede en kararl olanlar +3 ve +6 deerlikli kromdur (Woods, 1998). Kromat
(CrO
4
2-
) ve dikromat (Cr
2
O
7
2-
) gibi negatif ykl bileikler halinde bulunan Cr(VI), toprak
veya baka maddeler zerinde tutunmaz ve Cr(III)e kyasla ok fazla hareketlidir. Gl bir
ykseltgen olan Cr(VI), asidik ortamda organik maddelerin varlnda kolayca Cr(III)e
indirgenebilir. Ancak, organik madde yokluunda ve zellikle aerobik koullarda ok uzun
sre kararl halde kalabilir (Weiner, 2000). Belirli Eh ve pH blgelerinde bulunan kromun
farkl oksidasyon basamaklar ve kimyasal trleri ekil 4.1de verilen Eh-pH
diyagramlarndan grlmektedir.

ekil 4.1 Kromun Eh-pH diyagram (EPA , 2000)
ndirgenme koullarnda termodinamik adan en kararl oksidasyon basama Cr(III)tr.
Cr(VI) ise nemli bir aralkta kararl kalabilmektedir. pH 3n altndaki blgede iyonik Cr
3+
baskndr. pH 3,5in stnde ise Cr(III)n hidrolizi sonucu hidroksit trleri (CrOH
2+
,
Cr(OH)
2
+
, Cr(OH)
3

ve Cr(OH)
4
-
) oluur (EPA , 2000).

18
Cr(VI) trlerinin pH ile deiim reaksiyonlar (Mohan vd., 2005);
log K (298 K)
H
2
CrO
4
H
+
+ HCrO
4
-
-0,8 (4.1)
HCrO
4
-
H
+
+ CrO
4
2-
-6,5 (4.2)
2HCrO
4
-
Cr
2
O
7
2-
+ H
2
O 1,52 (4.3)
eklindedir. Alt deerlikli krom pHya bal olarak sularda kromik asit (H
2
CrO
4
), hidrojen
kromat (HCrO
4
-
) ve kromat (CrO
4
2
) iyonlar eklinde bulunur (ekil 4.2).

ekil 4.2 Cr(VI)nn tr dalm grafii (Mohan ve Pittman, 2006)
ekil 4.2den grld gibi pH 1,0 ile 6,5 arasnda baskn tr HCrO
4
-
anyonlar iken, 6,5in
zerindeki pH deerlerinde ise CrO
4
2
anyonlardr. ki tane hidrojen kromat iyonundan bir su
moleklnn ayrlmas sonucu oluan dikromat iyonlar (Cr
2
O
7
2-
), yaklak 1 g/Lnin
zerindeki konsantrasyonlarda grlr.
4.2 Kullanm Alanlar
Modern endstrinin geliimi ile birlikte krom, demir elik endstrisi, deri ve tekstil sanayi,
metal hazrlama, metal kaplama, pil ve ak retimi, pigment endstrisi, kat ve kauuk gibi
bir ok endstride kullanm alan bulmutur. Ayrca soutma sistemlerinde korozyon nleyici
olarak da krom tuzlar kullanlr (Liu ve Liptak, 1999). Doal evrede ise kromun ana kayna
toprak ve kayalarn anmasdr. EPAnn (2000) raporuna gre krom, kontamine olmu
sahalarda kurundan sonra bulunan ikinci en yaygn ar metaldir.

19
4.3 nsan ve evre Salna Etkileri
deerlikli krom metali alt deerlikli kroma gre ok daha az toksiktir. Cr(III) ve Cr(VI)
solunum sistemi iin zararl olmasna ramen Cr(III) ayn zamanda insan vcudu iin gerekli
bir elementtir [1]; damar tkanmas ve diyabetin nlenmesinde rol vardr (Weiner, 2000).
nsan vcudu bir ksm Cr(VI)y Cr(III)e evirerek toksik etkilerini giderebilir, ancak klor
ve ozon gibi ykseltgenler varlnda Cr(III) kolayca toksik Cr(VI)ya ykseltgenebilir.
Solunum sistemi ksa srede (akut) ve uzun srede (kronik) Cr(VI)dan en ok etkilenen
organdr. Ksa srede maruz kalma sonucu solunum darl, ksrme, hrlt gibi akut
problemler ortaya karken, uzun srede delinme ve lserleme, bronit, akcier
fonsiyonlarnda azalma, zatrre, ve dier kronik solunum yollar rahatszlklar rapor
edilmitir [1]. Krom ayn zamanda karacier, bbrek dolam, sinir dokular ve deri iltihab
gibi zararlara yol aabilir (Weiner, 2000). nsanlar zerinde yaplan almalarda Cr(VI)
solunmasnn insanlar iin kanserojen olduu ve akcier kanseri olma riskini artrd
kantlanmtr. Hayvanlar zerinde yaplan almalar Cr(VI)nn akcierlerde tmre neden
olduunu gstermitir [1].
4.4 Giderim Yntemleri
Sulardan ve atksulardan Cr(VI) gidermek iin kullanlan balca yntemler; kimyasal
ktrme, iyon deiimi ve adsorpsiyon prosesleridir.
Kimyasal ktrme ynteminde, Cr(VI) ncelikle uygun bir indirgeyici kullanlarak Cr(III)e
indirgenir. ndirgenmi krom, hidroksitler eklinde ktrlerek uzaklatrlr. ndirgenme ve
ktrme reaksiyonlar srasyla;
Cr
6+
+ Fe
2+
+ H
+
Cr
3+
+ Fe
3+
(4.4)
Cr
3+
+ OH
-
Cr(OH)
3
(4.5)
eklindedir. ndirgenme reaksiyonu pH 2 ve altnda ok hzl gerekleir. ndirgeyici olarak
Fe
2+
yerine slfr dioksit (SO
2
) veya sodyum metabislfit (Na
2
S
2
O
5
) kimyasallar da
kullanlmaktadr. Her indirgen madde de olduka etkilidir. Ancak Fe
2+
kullanld
durumda sitokiyometrik miktarn yaklak 21/2 kat kadar arsn kullanmak gerekir. Bu
durum ntralizasyon sonras ar miktarda Fe(OH)
3
amuruyla sonulanaca iin kk
sistemlerde Na
2
S
2
O
5
kullanm

tercih edilir. Daha byk kesikli ve srekli sistemlerde SO
2

kullanlr. Na
2
S
2
O
5
ve SO
2
nin hidrolizi srasnda asit aa kt iin pH ayar yaplrken

20
asit ilavesine gerek kalmayabilir (Liu ve Liptak, 1999).
yon deiimi ynteminde, kromat veya hidrojen kromat iyonlar halinde bulunan alt
deerlikli krom, anyon deitiriciler kullanlarak geri kazanlr. yon deiimi ve rejenerasyon
reaksiyonlar ekil 4.3te verilmitir.

ekil 4.3 Cr(VI)nn iyon deiimiyle giderimi ve geri kazanm reaksiyon basamaklar (Liu
ve Liptak, 1999)
Kromat ieren atksu pH ayar yapldktan sonra slfat formundaki zayf bazik anyon
deitirici kolondan geirilir. Reinenin rejenerasyonu sonrasnda kromat iyonlar sodyum
kromat ve sodyum dikromat eklinde geri kazanlabilir. Rejenerant olarak sitokiyometrik
orann %10 fazlas kadar %5lik NaOH kullanlr. Reine zerindeki sodyum hidroksit
slfrik asit kullanlarak ntralize edilir ve reine tekrar slfat formuna getirilir (Liu ve
Liptak, 1999).
Geleneksel olarak en sk kullanlan kimyasal ktrme yntemi sonucu ok byk hacimlerde
atk amur ortaya kar ve bu amurun szdrmaz bir ekilde depolanmas gerekmektedir.
Ayrca bu yntem ok dk konsantrasyonlarda baarl deildir. yon deitiriciler, yksek
konsantrasyonlarda organik kirleticiler ieren sularda kullanldnda ok ksa srede
tkanrlar. yon deiim prosesinin nispeten dk konsantrasyonda kirlilik ieren sularn
temizliinde kullanm daha uygundur.
Adsorpsiyon ynteminde, eitli mineral oksitler, aktif karbonlar veya polimer reineler
kullanlabilir. Aktif karbon su artmnda yaygn olarak kullanlan etkin bir adsorbandr.

21
5. KONU LE LGL LTERATR NCELEMES
Literatrde, aktif karbondan etili organik atklara kadar bir ok malzemenin krom
adsorpsiyonunda kullanld ok fazla sayda almaya rastlanmtr. Bu ksmda, aktif
karbon kullanlarak yaplan almalar ve dier adsorbanlarn kullanld almalardan bir
ksm ksaca zetlenmitir.
5.1 Aktif Karbonlar
Sulardan krom giderimi iin kimyasal olarak modifiye edilmi ticari aktif karbonlar
kullanld gibi, ok eitli balang maddeleri ile laboratuvar baznda retilmi aktif
karbonlara da rastlanmtr.
Lalvani ve arkadalar (1998) grafit elektrot arklamasyla (arcing) rettikleri aktif karbon ile
sulu zeltiden Cr(VI) ve Cr(III) giderimini incelemilerdir. zeltide anyonlar eklinde
bulunan Cr(VI) iyonlar baarl bir ekilde uzaklatrlrken, Cr(III) katyonlarnn
adsorpsiyonu ok dk olmutur.
Selomulya ve arkadalar (1999) sudan Cr(VI) giderimi iin hindistan cevizi kabuu, odun ve
kmr tozu esasl aktif karbonlar kullanmlardr. Odun esasl aktif karbonlar iyonize
hidroksil gruplar (L-tipi karbon), hindistan cevizi ve kmr tozu aktif karbonlar (H-tipi
karbon) protonlanm hidroksil gruplar tarlar. Hindistan cevizi ve kmr tozu aktif
karbonlar iin en uygun pH yaklak 3-4 aras iken, odun esasl karbon iin en uygun pH 2
olarak belirlenmitir.
Aggarwal ve arkadalar (1999) aktif karbon fiberler ve aktif karbonlar zerine Cr(III) ve
Cr(VI)nn adsorpsiyonunu 20-1000 mg/L konsantrasyon aralnda incelemilerdir. Farkl
scaklklarda gaz giderme ilemi grdkten sonra yzeyi nitrik asit, amonyum perslfat,
hidrojen peroksitle ya da 623 Kde oksijenle okside edilerek ilenmi aktif karbonlar
kullanlmtr. Cr(III) giderimi okside edilmi karbonlar kullanldnda artm, degaz
ilemiyle azalmtr. Ters olarak, Cr(VI) iyonlarnn adsorpsiyonu okside edilmi karbonlarla
azalm, degaz ilemiyle artmtr. Degaz yaplm karbonlarda Cr(III) adsorpsiyonunda d
Cr(VI) adsorpsiyonunda art olmutur, nk degaz ilemi ile asidik gruplar yapdan
uzaklatrlmtr. Okside edilmi aktif karbonlardaki asidik yzey gruplar Cr(III)
adsorpsiyonunu gelitirmi, Cr(VI) adsorpsiyonunu basklamtr. Tm oksijen ieren yzey
kompleksleri 1223 K scaklkta termal olarak uzaklatrldnda, Cr(III) adsorpsiyonu ok az
ya da hi olmamaktadr.

22
Ranganathan (2000) casurina equisetifolia yapraklarn karbonize ettikten sonra slfrik asit
(1:1), bir fosfat tuzu (%10) ve inko klorrle (%25) farkl scaklklarda aktive etmitir. En iyi
Cr(VI) giderimi slfrik asit ve inko klorrle aktive edilmi karbonlar kullanlarak pH2,5-3,0
deerleri arasnda gereklemitir. Adsorpsiyon verileri Freundlich modeline uymutur.
Adsorbe olmu krom, alkali ve sonrasnda asitle muamele edilerek %65-80 orannda desorbe
edilmitir. dng boyunca srdrlen adsorpsiyon-desorpsiyon deneylerinde kapasitede
deiiklik olmakszn karbonun yeniden kullanlmas baarlmtr.
Das ve alma grubunun 2000 ylnda yaptklar almada inek gbresinden elde edilmi
aktif karbon ile sulu ortamdan Cr(VI) giderimini incelemitir. Karbonize edilmi inek gbresi
H
2
SO
4
ile 393 Kde 24 saat muamele grmtr. Hazrlanan karbonla dk pHda (<3,5)
%90 Cr(VI) giderim verimi elde edilmitir. Artan scaklkla kapasitenin artt gzlenmi ve
bu durum krom iyonlaryla adsorpsiyon arasndaki ekimin kimyasal olduu eklinde
yorumlanmtr. Ayrca adsorpsiyon kinetiinin birinci dereceden olduunu bildirmilerdir.
Han ve arkadalar (2000) Cr(VI) giderimini iki ticari granl aktif karbon ile kesikli ve srekli
sistemlerde incelemitir. Cr(VI) giderimi pH 4 ile 7,5 arasnda artan pH ile azalmtr.
Deneysel sistemlerden znm oksijenin uzaklatrlmas granl aktif karbon performansn
artrmtr, fakat indirgeyicilerle yaplan n ilem Cr(VI) giderimini iyiletirmemitir.
Kullanlan karbonun rejenerasyonu, Cr(VI)y almak iin 0,01 M dibasik potasyom fosfat ile
dengeleyerek ve arkasndan Cr(III) almak iin 0,02 N slfrik asitle ykanarak baaryla
tamamlanmtr (Mohan ve Pittman, 2006).
Hamadi ve arkadalar (2001) atk lastikler ve talan pirolizinden elde edilen karbonlar ve bir
ticari aktif karbon (F400) kullanarak Cr(VI) giderimini incelemitir. Piroliz ilemi atk
lastikler iin 1173 Kde, tala iin 923 Kde gerekletirildikten sonra CO
2
ile aktive
edilmitir. retilen aktif karbonlarn Cr(VI) giderim kapasiteleri ticari karbonla kyaslanabilir
miktarlardadr. Tm karbonlar iin maksimum adsorpsiyon pH 2de gereklemitir.
Adsorpsiyon verileri Langmuir izotermi kullanlarak modellenmi ve sorpsiyonun yalanc
(pseudo) ikinci derece kinetik modele uyduu bildirilmitir.
Park ve Kim (2001) yaptklar almada %35 (a) HCl zeltisi ile anodik yzey ileminin
etkisini Cr(VI) adsorpsiyon zellikleri asndan incelemilerdir. Asidik yzey gruplar artan
HCl reaksiyon ilem sresiyle artmtr. Anodik yzey ilemi boyunca spesifik yzey alan,
toplam gzenek hacmi ve net adsorpsiyon ss hafife azalmtr. almada adsorpsiyonun,
gzenek yaplarndan ziyade elektron verici bileenlerle elektron alcs olarak asitlendirilmi

23
aktif karbonlar arasndaki asit-baz etkileimiyle kontrol edildii bildirilmitir.
Cordero ve arkadalarnn (2002) yaptklar almada kaliptus aac tala CO
2
ve hava
kullanlarak aktif karbona dntrlmtr. Daha sonra bu karbonlar 353 Kde %70(a)
HNO
3
le muamele edilerek oksitlenmitir. Yzey gruplarndaki nemli arttan dolay HNO
3

oksidasyonu karbonlarn Cr(III) tutma kabiliyetini artrmtr. Ayrca aktif karbonlarn
oksidasyonu ortalama gzenek apnn daralmasna neden olmutur.
Guo ve alma arkadalar (2002) yaptklar almada aktivasyon ajan olarak KOH ve
NaOH kullanarak pirin kabuu esasl aktif kabonlar hazrlamtr. KOH ile hazrlanan
gzenekli karbonun yzey alan (3000 m
2
/g), NaOH ile hazrlanan karbonun yzey alanndan
(2500 m
2
/g) daha yksektir. Cr(VI) adsorpsiyon kapasitesinin gzenek ap ve gzenek hacmi
ile arttn bildirmilerdir. Kapasitenin pH 5in altnda yksek, 8in zerinde ise ihmal
edilebilir dzeyde olduunu bildirmi ve bu durumu elektrostatik kuvvetlerle aklamlardr.
Ayrca artan scaklkla sorpsiyonun artt gzlenmitir.
Park and Jang (2002) Cr(VI) indirgenmesi iin hidroklorik asit ve sodyum hidroksitle
muamele grm aktif karbonlarla almlardr. almada Cr(VI) adsorpsiyonu ve
indirgenmesinin hem mikro gzenek yapya hem de yzey fonksiyonelliine bal olduu
bildirilmitir. Cr(VI) asitle muamele grm aktif karbonla daha etkin bir ekilde
giderilmitir. Bununla birlikte, alkali muamele grm aktif karbonun sorpsiyon
kapasitsindeki d, spesifik yzey alanndaki azalma ile aklanmtr.
Hu ve arkalarnn (2003) rettii hindistan cevizi kabuu esasl yksek yzey alanl aktif
karbon ticari aktif karbonlardan daha yksek Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi gstermitir.
almada sulu zelilerden Cr(VI) adsorpsiyonu iin optimum pHnn yaklak 3 olduu,
ayrca mikro gzenekler ve mezo gzeneklerin her ikisinin de adsorpsiyona nemli katksnn
bulunduu bildirilmitir. Hu ve arkadalarna (2003) gre desorpsiyon daha ok mezo
gzeneklilie bal olduundan, mezo gzenekli karbonlarda rejenerasyon daha kolaydr.
Cr(VI)nn adsorpsiyon mekanizmas tartlmamtr.
Rivera-Utrilla ve Sanchez-Polo (2003) oksijen ieren yzey gruplarnn kom(III) sorpsiyonu
zerine etkisini bir seri ozonlanm ticari aktif karbon (Carbon F, Carbon F10, Carbon F120)
kullanarak incelemitir. Okside edilmi karbonlarn adsorpsiyon kapasitesi orjinal
karbonlardan daha byktr. Bu etkinin nedeni okisjen ieren yzey gruplarndan dolaydr ki
bu gruplar iyonlatklarnda aktif karbonla katyonlar arasndaki elektrostatik etkileimi
artrrlar. pH 2de neredeyse tm Cr(III) +3 deerlikli iken, pH 12de Cr(OH)
4
-
anyonu

24
formundadr. Adsorpsiyon izotermlerinin elde edildii pH 6da baskn tr Cr(OH)
2+
(%60.61)
ve Cr(OH)
2
+
(%38.24) iyonlardr. Katyonik Cr(III) trlerinin pozitif yzey yk younluu
olan bazik karbonlar yzeyine adsorpsiyonu C-katyon etkileimleriyle aklanmtr. Bu
proseslerde, metalik katyonlar iin C-H
3
O
+
-etkileim protonlarnn yer deiimi belirleyici
bir rol oynar. Karbon numunelerinin sfr yk noktalarna (pH
PZC
) gre pH 6da ortalama
yzey yk carbon F iin pozitif, carbon F10 iin sfra yakn, carbon F120 iin negatiftir.
Cr(III) trleri ile karbon arasndaki elektrostatik etkileim ilgisi F<F10<F120 srasyla
artacaktr ki bu ayn zamanda adsorpsiyon kapasitesinin art srasn gstermektedir.
Bishnoi ve arkadalar (2004) aktive dilmi pirin kabuu ile yaptklar almada proton
iyonlarnn yzeydeki negatif gruplar ntralize ederek elektrostatik itmeyi engellemesinden
dolay dk pHlarda Cr(VI) gideriminin daha iyi olduu sonucuna varmlardr. Yaplan
sorpsiyon Freundlich modeline uymutur.
Demirbas ve arkadalar (2004) vine ve kays ekirdekleri ile badem kabuklarn aktif
karbona dntrerek sulu zeltilerden Cr(VI) giderimi iin kullanmtr. H
2
SO
4
kullanlarak
473 Kde retilen karbonlarla Cr(VI) giderimi iin en uygun pHnn 1 olduu belirlenmitir.
Farkl modeller uygulanarak gerekletirilen kinetik alma sonucu sorpsiyon yalanc
(pseudo) ikinci derece kinetik denklemle modellenmitir.
Gonzalez-Serrano ve arkadalar (2004) H
3
PO
4
ile empregne edilmi ligninin piroliziyle
yksek yzey alanl aktif karbonlar retmitir. Yksek aktivasyon scaklklar ve
empregnasyon oranlar por yapsn geniletirken, mezo gzeneklilii de artrmtr.
H
3
PO
4
/lignin oran 2 ve aktivasyon scakl 698 K olduunda Cr(VI) giderimi maksimum
olmakta ve Cr(VI) adsorpsiyonu daha ok Langmuir modeline uymaktadr.
Kobya (2004) sudan Cr(VI) giderimi iin Corylus avellane tr fndk kabuundan aktif
karbon elde etmitir. En iyi Cr(VI) adsorpsiyonu pH 1.0 ve 2.0 arasnda baarlmtr.
Langmuir modeli kullanlarak hesaplanan maksimum adsorpsiyon kapasitesi pH 1de
170mg/g olarak verilmitir. almada asidik Cr(VI)nn asidik koullar altnda Cr(III)e
indirgendii bildirilmitir.
Lyubchik ve arkadalar (2004) harmanlanm (co-mingled) eitli doal organik atklardan
retilmi aktif karbonlar ve ticari karbon (Norit) ile Cr(III) giderimini incelemitir. Karbonize
edilmi atklarn su buhar ve K
2
CO
3
/Na
2
CO
3
karm ile aktive edilmesiyle retilmi aktif
karbonun adsorpsiyon kapasitesi ticari karbondan daha yksektir. alma kapsamnda
retilmi aktif karbon iin adsorpsiyon enerjisi nispeten dk (60 kJ/mol), ticari karbon

25
iinse yksek (92 kJ/mol) bulunmutur. Bu durum retilen karbonla Cr adsorpsiyon hznn
difzyon kontroll olduu, ticari karbonla yaplan adsorpsiyonda ise kimyasal reaksiyonun
hz kontrol ettii sonucuna varlmtr. Adsorpsiyonun endotermik olduu tespit edilmi ve
adsorpsiyon entalpisi 3-11 kJ/mol hesaplanmtr. Bu sonu Cr(III)n aktif karbonlara
adsorpsiyonunun ok karmak olduu eklinde yorumlanmtr.
Hindistan cevizi kabuklar ve hindistan cevizi kabuu lifinden dk maliyetli bir ok aktif
karbon retilmitir (Mohan vd., 2005; 2006). Karbonlar FAC (hindistan cevizi kabuu
lifinden retilmi aktif karbon), SAC (hindistan cevizi kabuundan retilmi aktif karbon),
ATFAC (asitle muamele grm hindistan cevizi kabuu lifinden retilmi aktif karbon) ve
ATSAC (asitle muamele grm hindistan cevizi kabuundan retilmi aktif karbon) olarak
isimlendirilmitir. Elde edilen karbonlar ticari aktif bir karbon fiberle (ACF) test edilmitir.
Mohan ve arkadalar (2005) rettikeleri bu aktif karbonlar Cr(VI) sorpsiyonu iin
kulllanmtr. En uygun giderim pHs 2 olarak tespit edilmi ve adsorpsiyon verilerinin
Langmuir adsorpsiyon modeline daha ok uyduu gzlenmitir. Cr(VI) giderim kapasiteleri
ACF (96.30 mg/g) > FAC (21.75 mg/g) > ATSAC (11.51 mg/g) > ATFAC(9.87 mg/g) >
SAC(9.54 mg/g)dir. Adsorpsiyon kinetik adan incelenmi ve yalanc (pseudo) ikinci
derece kinteik modele uyduu bildirilmitir.
Khezami ve Capartn 2005 ylnda yaptklar almada, KOH aktivasyonuyla retilmi odun
esasl karbon (AC) ve H
3
PO
4
le aktive edilmi ticari bir aktif karbon (Acticarbone CXV) ile
Cr(VI) giderimi incelenmitir. Adsorpsiyon kapasitesi her iki adsorban iin de scaklkla
artmtr. Maksimum Cr(VI) giderimi pH 3te gereklemi ve 313 Kdeki giderim kapasitesi
AC ve CXV iin srasyla 315 ve 186 mg/g olarak belirlenmitir. Dk pHda adsorpsiyonun
daha iyi olmas negatif yzey yklerinin ar proton iyonlaryla ntralize olmasndan
dolaydr. Bu hidrojen Crat iyonlarnn (HCrO
4
-
) difzyonunu ve sonraki adsorpsiyonunu
kolaylatrr. Yazarlar ayrca, Cr(VI)nn asidik koullarda ve aktif karbon varlnda Cr(III)e
indirgenebileceini bildirmilerdir. almada Cr(VI) adsorpsiyonu kinetik adan incelenmi
ve yalanc (pseudo) ikinci derece kinteik modele uyduu bildirilmitir. Ayrca termodinamik
parametreler hesaplanm ve hesaplamalar sonucu adsorpsiyonun endotermik olduu sonucu
karlmtr.
Mohanty ve arkadalar (2005) inko klorrle kimyasal aktivasyon yntemi kullanarak bir
tarmsal atk olan terminalia arjuna fndklarndan aktif karbonlar retmi ve bunlar Cr(VI)
giderimi iin denemilerdir. inko klorr/hammadde oran 3 olacak ekilde empregne edilmi
numune 773 Kde 1 saat aktive edilerek 1260 m
2
/glk yksek bir yzey alana sahip aktif

26
karbon elde edilmitir. Denge izoterm verileri Langmuir ve Freundlich modellerinin her
ikisine de uymutur. Maksimum Cr(VI) adsorpsiyonu pH 1.0de elde edilmitir. Kinetik
veriler Lagergren birinci derece kinetik modele uymutur.
Karthikeyan ve alma arkadalar 2005 ylnda yaptklar almada, kauuk odun talan
fosforik asitle empregne ettikten sonra 673 Kde aktive ederek rettikleri aktif karbonla
Cr(VI) adsorpsiyonunu almlardr. Giderimin pH 2de maksimum olduunu ve artan
scaklkla arttn bildirmilerdir. Bu durum, artan H
+
konsantrasyonu ile yzey ve kromat
iyonlar arasndaki gl elektrostatik ekimden kaynakland eklinde aklanmtr.
almada termodinamik hesaplamalar yaplm, adsorpsiyonun endotermik yapda ve
kimyasal olarak gerekletiini belirtmilerdir. Adsorpsiyon denge verilerini tanmlamak iin
Langmuir, Freundlich ve Temkin izotermleri kullanlm, dierlerine kyasla Langmuir
modeli adsorpsiyona daha ok uymutur.
Mohan ve arkadalar 2006 ylnda yaptklar dier bir almada sudan Cr(III)
adsorpsiyonunu ATFAC ve ACF karbonlarn kullanarak incelemilerdir. En uygun giderim
pHsn 5 olarak tespit etmiler ve adsorpsiyon verilerinin Langmuir adsorpsiyon modeline
daha ok uyduunu bildirmilerdir. ATFAC ve ACF iin maksimum adsorpsiyon kapasitesi
srasyla 12,2 mg/g ve 39,6 mg/gdr. Benzer ekilde Cr(III) adsorpsiyonunun ikinci derece
kinteik modele uyduu bildirilmitir.
Valix ve arkadalar (2006) yaptklar almada slfrik asitle empregne edilmi eker kam
posasn karbondioksit varlnda aktive etmilerdir. Karbon yapsnda bulunan O, H, N ve S
gibi heteroatomlar yzey asitlii ve indirgeyici ortamn salanmasnda etkilidir. Slfr ve
azotun Lewis baz karakterinde olmasndan dolay yzey bazik zellik kazanr. Bu durum
Cr(VI) anyonlarnn pozitik ykl yzeye tutunmasn salar. Oksijen ve hidrojen ieren
gruplar asidik yzeye neden olurlar ve Cr(VI)'nn indirgenmesinde rol oynarlar. Bu alma
yapsnda azot bulunan eker kam posas ile bzik karakterde aktif karbonlar
retilebileceini gstermektedir. Slfrik asitle empregnasyonun yapya kkrt balamak iin
etkin bir yol olduu ve bylece yzeyin bazikliine katk salanaca bildirilmitir.
Alvarez ve alma grubu 2007 ylnda yaptklar almada lignosellozik atklar AlCl
3
,
HCl, H
3
PO
4
,

H
2
SO
4
ve NaOH kimyasallarn kullanarak 450C ve 650Cde aktive
etmilerdir. H
3
PO
4
kullanlarak retilen karbonlarla yksek yzey alan ve etkin Cr(VI)
giderimi salanmtr. Slfrik asitle yaplan rejenerasyon sonras H
3
PO
4
ile aktive edilmi
karbonlarda nc dng sonunda kapasite %95 olmutur. Adsorpsiyon verileri Freundlich

27
izoterm modeline uymutur.
Dubey ve Gopal (2007) yerfst kabuu ve gm empregne edilmi yerkabuu fst esasl
karbonla Cr(VI) giderimini incelemilerdir. Karbon numunesi yerfst kabuunun deriik
slfrik asitle 150 Cde 24 saat muamele edilmesiyle elde edilmitir. Bu karbona oda
scaklnda gm nitrat zeltisi emdirilerek ikinci karbon numunesi elde edilmitir. Gm
empregne edilerek elde edilmi karbonun Cr(VI) tutma kapasitesi (11,4 mg/g) ham karbona
(7mg/g) kyasla daha fazladr. Bu durum, oluan znmez gm nitratla aklanmtr
(Denklem 5.1). Maksimum giderim pH 3te elde edilmitir. Adsorpsiyon verileri Langmuire
kyasla Freundlich izoterm modeline daha ok uymutur.
4Ag
+
+ Cr
2
O
7
-
+ H
2
O 2AgCrO
4
+ 2H
+
(5.1)
El-Sikaily ve arkadalar (2007) yaptklar almada, Ulva Lactuca yeil alglerini deriik
slfrik asit buharlaryla 5 saat muamele ettikten sonra %1 NaHCO
3
ile ntralletirerek
160 Cde 48 saat kurutmulardr. En iyi Cr(VI) tutma kapasitesi 112,4 mg/g ile pH 1de elde
edilmitir. Denge adsorpsiyon verileri Langmuir izoterm modeline, adsorpsiyon kinetii ise
pseudo ikinci derece kinetik modele uymutur. Ayrca Cr(VI) sorpsiyonunun dk
konsantrasyonlarda film difzyonu, yksek konsantrasyonlarda ise partikl difzyonu
tarafndan kontrol edildii bildirilmitir.
Liu ve arkadalar (2007) yaptklar almada Jianxin firmasndan temin ettikleri ticari aktif
karbon ile Cr(VI) sorpsiyonunu incelemilerdir. Ticari karbon (AC0) 363 Kdeki nitrik asitle
12 saat (AC1) ilem grdkten sonra NaOH ve NaCl karmnda 48 saat (AC2) tutulmutur.
Modifiye karbonlarn sorpsiyon kapasitesi ve hz AC2>AC1>AC0 srasyla deimitir.
Natale ve arkadalar (2007) Gney Afrika Kmr ve Aquacarb granl aktif karbonu
kullanarak sulu zeltilerden krom iyonlarn gidermeye almlardr. Adsorpsiyonun zelti
pHs, farkl iyonlarn konsantrasyonu ve ayrca karbon yzeyi ile Cr(VI) arasndaki redoks
reaksiyonunun varlna bal olduunu bildirmitir. Cr(VI) adsorpsiyon mekanizmasn u
ekilde aklamlardr: Cr(VI) anyonlarnn bir ksm protonlanm yzeyde tutunurken, dier
ksm yzeydeki fenolik gruplarla Cr(III)e indirgenir. Cr(III) iyonlarnn zeltiye geri
dnmesi veya fonksiyonel gruplarda veya sorpsiyonla yzeye tutunmas. Aktif karbonun
Cr(VI) tutma kapasitesi 7 mg/g iken kmr iin bu deer 0,3 mg/gdr. Her iki numune iin de
adsorpsiyon verileri Langmuir modeline daha ok uymutur.
Schneider ve arkadalar (2007) hindistan cevizi esasl ve su buharyla aktive edilmi ticari

28
aktif karbon ile Cr(III) adsorpsiyonunu almtr. Sorpsiyon kapasitesi scaklkla artmtr.
Hidrate olmu Cr(III) artan scaklkla suyunu kaybederek daha kk bir molekl halini alr.
Bu sayede gzeneklere nufusu kolaylar. Ayrca artan scaklk fiziksel adsorpsiyon
kuvvetlerini zayfatrken, yzey ile Cr(III) iyonlar arasndaki kimyasal etkileimi dolaysyla
kimyasal sorpsiyonu etkin klar. almada ayrca hz belirleyen admn partikl ii difzyon
olduu bildirilmitir.
5.2 Dier Adsorbanlar
Ajmal ve arkadalar (1996) tala fosfatla n ileme tabi tuttuktan sonra Cr(VI) giderimi iin
incelemilerdir. En iyi sorpsiyon kapasitesi (10 mg/g) pH 2de elde edilmitir. 50 mg/L
Cr(VI) ieren elektrokaplama atk suyundan hem kesikli hem de kolon almalarnda Cr(VI)
giderimi %100 baarlmtr. Posfatla ilenmi tala zerinde adsorbe olmu Cr(VI)
0,01 M NaOH kullanlarak %87 orannda geri kazanlmtr.
Raji ve Anirudhan (1998), sulu zeltilerden Cr(VI) giderimi iin, poliakrialamid polimeri
alanm kauuk aac talan kullanmtr. almada bilinen adsorban miktar ve balang
adsorbat konsantrasyonu iin herhangi bir zamanda Cr(VI) giderim yzdesini tahmin etmek
iin amprik bir bant tretilmitir. Farkl iyonlar Cr(VI) sorpsiyonu zerine ok az etkili
olmutur. Adsorpsiyondaki deiimler adsorbann asidik pHlarda ortaya kan farkl Cr(VI)
trlerine (Cr
2
O
7
2-
, HCrO
4
-
, Cr
3
O
10
2-
, Cr
4
O
13
2-
) olan ilgisiyle aklanmtr. pH 8in zerinde
sadece CrO
4
2-
kararldr. pH 3-6 arasna dtnde denge dikromat ynne kayar. Daha
dk pHlarda, Cr
3
O
10
2-
ve Cr
4
O
13
2-
trleri oluur. Sonu olarak, azalan pH daha ok
polimerlemi krom oksit trlerinin oluumuyla sonulanr. En yksek sorpsiyon veriminin
olduu pH 3te baskn tr HCrO
4
-
ve Cr
2
O
7
2-
dir. Bylece, HCrO
4
-
ve Cr
2
O
7
2-
iyonlar polimer
alanm tala iinde bulunan periperal NH
3
+
Cl
-
gruplarndan Cl
-
iyonlar ile en kolay yer
deitirilebilen iyonlardr. Cr
3
O
10
2-
ve Cr
4
O
13
2-
fazla asidik pHda (<2,5) olumutur ancak
adsorban yzeyinden Cl
-
iyonlaryla yer deiimi g olmutur. Deneysel adsoprpsiyon
verileri Freundlich modeline ve kinetik sonular birinci derece modele uymutur.
Poliakrialamid alanm tala 0,2 M NaOH ve 0,5 M NaCl kullanlarak etkili bir biimde
rejenere edilmitir. Bu, adsorspsiyonun iyon deiimiyle olduunun bir gstergesi olarak
yorumlanmtr. Scaklktaki artla adsorpsiyon kapasitesi azalm ve sorpsiyonun entalpi
deiimi -20,99 kJ/mol bulunmutur. 6,22 kJ/mol hesaplanan nispeten dk aktivasyon
enerjisi Cr(VI) adsorpsiyonunun difzyon kontroll bir proses olduu eklinde
yorumlanmtr.

29
Krishna ve arkadalar (2000) montmorillonit kilini hekzadesil trimetilamonyum bromr ile
modifiye ederek sulu zeltilerden Cr(VI) sorpiyonunu gelitirmilerdir. Maksimum Cr(VI)
sorpsiyonunu pH 1de elde etmiler ve pH 2 ile 6 arasnda sorpsiyonun deimediini
bildirmilerdir. Adsorpsiyon kinetii birinci derece kinetik modele uymutur. Dubinin-
Kaganer- Radushkevich (DKR) denklemi kullanarak Cr(VI) sorpsiyon enerjisini (7 kJ/mol)
hesaplamlar ve bu deeri mekanizmann iyon deiimi olmasyla aklamlardr.
Sorpsiyonun Gibbs serbest enerjisi ve entalpi deiimi srasyla -39,2 kJ/mol ve -19,1 kJ/mol
hesaplanmtr. Bu deerler adsorpsiyonun spontane olduu ve Cr(VI) anyonlarnn yzeye
yeterince gl bir biimde baland eklinde yorumlanmtr. Hekzadesil trimetilamonyum
bromr ile modifiye edilmi kil ile yaplan sorpsiyonda bromrle Cr(VI) anyonlarnn yer
deitirme reaksiyonunun sorumlu olduunu bildirmilerdir.
Sag ve Kutsal (2000a) bir mantar tr olan Rhizopus arrhizus ile 288-318 K scaklklar
arasnda yrtlen Cr(VI) sorpsiyonunun aktivasyon enerjisini 20,7 kJ/mol bulmulardr. Bu
deeri kimyasal sorpsiyonla aklamlardr. Ayrca desorpsiyonun zor olmasnn kimyasal
sorpsiyonun bir kant olduunu bildirmilerdir. Sag ve Kutsal (2000b) yaptklar dier
almada Zoogloea ramigera (aktif amur bakterisi) ve Rhizopus arrhizus (bir tr mantar) ile
Cr(VI) sorpsiyonunu Langmuir modeline uygulamlardr. Enerji ile ilgili Langmuir sabiti
byi kullanarak sorpsiyon entalpisini hesaplamlar ve adsorpsiyonun endotermik olduunu
bildirmilerdir. Zoogloea ramigera ve Rhizopus arrhizus ile Cr(VI) sorpsiyon ss srasyla 16
ve 83,2 kJ/mol bulunmutur. Zoogloea ramigera ile sorpsiyonda van der Waals kuvvetlerinin
Rhizopus arrhizus ile sorpsiyonda ise kimyasal balarn sorumlu olduu bildirilmitir.
Unnithan ve Anirudhan 2001de yaptklar almada, karboksillenmi poliakrilamid-al
kauuk aac talana demir(III) kompleksi balayarak rettikleri adsorbann Cr(VI) giderimi
iin etkili olduunu kantlamtr. Maksimum Cr(VI) giderimi (>%99), pH 2-3 aralnda
gereklemitir. Polimerik Fe(III) kompleksi zerindeki doymam koordinasyon merkezleri
Cr(VI) anyonlar iin adsorpsiyon merkezi olmutur. Adsorpsiyon izoterm verileri Langmuir
ve Freundlich denklemleri kullanlarak modellenmitir. 293 Kde Cr(VI) tutma kapasitesi
144,2 mg/g iken, bu deer 333 Kde 172,74 mg/ga kmtr. Adsorpsiyon kinetii ikinci
derece kinetik modele uymutur. sosterik adsorpsion ss hesaplanm ve adsorplanan madde
miktar ile azald bulunmutur. Bu durum enerji asndan heterojen yzey olarak
yorumlanmtr. Adsorplanan madde miktar ile deien izosterik s adsorbe olan molekller
arasnda yanal etkileimin varlyla aklanr. 0,1M NaOH kullanlarak %95in zerinde
desorpsiyon verimi elde edilmitir.

30
Lakatos ve arkadalar (2002), bitml kmr, linyit ve Norit C aktif karbonuyla Cr(VI)
adsorpsiyon mekanizmasn incelemilerdir. almada Cr(VI) gideriminde redoks
mekanizmasnn nemli bir rol oynadn bildirilmitir: Asidik pHda kmrn oksidasyonu
ile ortaya kan fonksiyonel gruplarn yardmyla, Cr(VI) Cr(III)e indirgenir. Bir ksm
Cr(III) proton iyonlaryla yer deitirerek zeltiye geri dner, bir ksm ise tersinmez
biimde yzeye balanr.
zer ve zer (2003) sulardan Pb(II), Ni(II) ve Cr(VI)y uzaklatrmak iin Saccharomyces
cerevisiae mikroorganizlamalarn kullandklar almada maksimum Cr(VI) sorpsiyon
kapasitesini pH 1de 32,6 mg/g olarak belirlemilerdir. Deneysel sorpsiyon izotermleri
Langmuir modeline uymutur. Cr(VI) sorpsiyonunun fiziksel olduu ve biosorpsiyon ssnn
-2,89 kcal/mol bulunduu bildirilmitir.
Garg ve arkadalar (2004) kereste endstrisinin bir at olan Hint Gl Aac talan
formaldehit (SD) ve slfrik asitle (SDC) ileme tabi tuttuktan sonra Cr(VI) adsopsiyonunu
incelemitir. SDye kyasla SDC numunesinin kapasitesi daha ykzek olmutur. Maksimum
giderim pH 3te gereklemi, bu deerin zernde ve altnda kapasitede keskin bir d
gzlenmitir.
Covarrubias ve arkadalar (2005), zeolit ve aktif karbonla dolu olan kolonlarda Cr(III)
giderimini incelemilerdir. Zeolit kullanlarak yaplan Cr(III) iyonu deiimi tanecik iine
difzyon tarafndan kontrol edilir. En uygun giderim pHs 3,5 olarak tespit edilmitir.
Kolonlar aktif karbon ve zeolit olmak zere seri olarak kullanldnda sorpsiyon verimi
artmtr. Genellikle bu durum, znm organik maddenin karbon kolonunda
adsorplanmasndan kaynaklanmaktadr.
Sumathi ve arkadalar (2005) tala, pirin kabuklar, hindistan cevizi lifi z, odun kmr
ve magnezyum mikasn (vermiculite) Cr(VI) giderimi iin kullanmtr. Cr(VI) adsorpsiyonu
u srada gereklemitir: Tala = hindistan cevizi lifi z > pirin kabuklar > odun kmr
ve magnezyum mikas. Kromat anyonlar ve indirgenmi Cr(III)n her ikisi de adsorbe
olmutur.
Agarwal ve arkadalar (2006) tamarindus indica tohumlar (TS), krlm hindistan cevizi
kabuklar (CS), badem kabuklar (AS), fndk kabuklar (GS), ve ceviz kabuklarn (WS) 212-
300m boyut aralna tp Cr(VI) giderimi iin kullanmtr. Alt deerlikli kromun
sorpsiyon kapasitesi (TS) > (WS) > (AS) > (GS) > (CS) srasn izlemektedir. TSla yaplan
sorpsiyonda pH 2de en iyi Cr(VI) giderim kapasitesi 90 mg/gdr ve artan pH ile bu deer

31
azalmakta ve yksek iyonik glerde hafife dmektedir. TS ile Cr(VI) gideriminin kimyasal
sorpsiyonla olduu bildirilmitir.
Sarin ve Pant (2006) eker kam posas, kmrlemi pirin kabuklar, aktiflemi kmr ve
kaliptus aac kabuklarn (EB) 120-500 m tane boyut aralna tp Cr(VI) giderimi
iin kullanmtr. kaliptus aac kabuklarnn sulu zeltiye renk vermesini engellemek iin
sorspiyon ncesi formaldehitle n ileme tabi tutulmutur. En yksek Cr(VI) giderim
kapasitesi EB ile elde edilmitir ve maksimum Cr(VI) adsorpsiyonu pH 2de gereklemitir.
250 mg/L konsantrasyonunda Cr(VI) ieren fabrika atnda adsorban 45 mg/g sorpsiyon
kapasitesi gstermitir. EB ile Cr(VI) adsorpsiyonu Freundlich modeline uymu ve sorpsiyon
kinetii birinci derece denklemle modellenmitir.
Sarin ve arkadalar (2006) kaliptus aac kabuklar ile Cr(VI) giderimini termodinamik
adan incelemi ve adospsiyonun endotermik olduunu bildirmilerdir. 293-343 K
scaklklar arasnda yrtlen adsorpsiyonun entropi deiimi, entalpi deiimi ve Gibbs
serbest enerjisi deiimi srasyla 100,97 kJ/mol, 33 kJ/mol ve -0,737 kJ/mol hesaplanmtr.
Mungasavalli ve arkadalar (2007) Aspergillus niger mantar bioktlesini bir ok farkl
ekilde n ilemden geirdikten sonra Cr(VI) sorpsiyonunda kullanmlardr. En fazla
sorpsiyon setil trimetil amonyum bromr ile muamele edilerek elde edilmi nunume ile pH
3te gereklemitir. Adsorpsiyon verileri Freundlich adsorpsiyon modeline daha ok
uymutur. Cr(VI) sorpsiyon yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik denklem ile
modellenmitir. NaOH kullanlarak Cr(VI) %90 orannda geri kazanlmtr. Adsorpsiyonun
entalpi deiimi -30,50 kJ/mol bulunmutur. Bu deer biyosorpsiyonun scaklk duyarl
olmas ve elektrostatik ekime ilaveten kompleks oluumu ve kimyasal etkileimlerin
Cr(VI)nn sorpsiyonuna katks olabilecei eklinde yorumlanmtr.
Debnath ve Ghosh (2008) hidratlanm titanyum(VI) oksit kristalleri ile yaptklar almada
artan pH ile Cr(III) sorpsiyonunun arttn, Cr(VI) sorpsiyonunun ise azaldn bildirmitir.
Deneysel verler Langmuir, RedlichPeterson, and Toth izoterm modellerine uygunluk
gstermitir. Elde edilen malzeme Cr(III)ya kyasla Cr(VI) iin daha iyi bir adsorbandr.
Sorpsiyonun yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik modele uyduu bildirilmitir. Negatif
Gibbs serbest enerjisi adsorpsiyonun spontane olduu eklinde yorumlanm ve sorpsiyonun
endotermik olduu bildirilmitir. Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi 8-16 kJ/mol arasnda
olduu iin mekanizmann iyon deiimi olduunu ve entalpi deiimini 40 kJ/moln altnda
bulduklar iin sorpsiyonun fiziksel olduunu bildirmilerdir.

32
6. AKTF KARBON RETM DENEYLER
Aktif karbon retiminde balang maddesi olarak eftali ekirdei ve akrilonitril divinil
benzen kopolimeri kullanlmtr.
6.1 Kimyasal Maddeler
Deneylerde Sigma-Aldrich ve/veya Fluka-Riedel markal, analitik saflkta potasyum hidroksit
(KOH), hidroklorik asit (HCl), sodyum hidroksit (NaOH), sodyum karbonat (Na
2
CO
3
),
sodyum bikarbonat (NaHCO
3
), akrilonitril (C
2
H
3
CN), divinil benzen (C
10
H
10
), benzoil
peroksit (C
14
H
10
O
4
), Gohsenol (GH23) stabilizatr, hegzadekan (C
16
H
34
), toluen (C
6
H
5
CH
3
),
kalsiyum klorr (CaCl
2
), potasyum slfat (K
2
SO
4
), bakr slfat (CuSO
4
.5H
2
O), borik asit
(H
3
BO
3
) kimyasallar ile bromokresol yeili, fenol fitaleyn ve metil krmzs indikatrleri
kullanlmtr.
retilen aktif karbon numunelerinin yapsal ve fonksiyonel zelliklerini karlatrmak
amacyla, Chemviron Carbon firmas tarafndan retilen ve Cargill firmasndan temin edilmi
CPG-LF kodlu kmr esasl ticari aktif karbon numunesi kullanlmtr.
6.2 Cihazlar
retim ve karakterizasyon deneylerinde aada belirtilen laboratuar ekipmanlar ve analiz
cihazlar kullanlmtr.
- Yatay boru frn (Protherm ASF11/150/250)
- Scaklk kontrol nitesi (Honeywell DC1020)
- Kompresr (Tiger)
- Ak ler (Dwyer MMA Serisi)
- Terazi (OHAUS Adventurer)
- pH metre (WTW Inolab Level 1)
- alkalamal su banyosu (MEMMERT WB14-SV1422)
- Orbital alkalayc (Yamato MK 200D)
- Etv (Binder ED115)
- Mantolu stc (Barnstead/Electrothermal EM1000/C)
- Mekanik kartrc (IKA RW 20.n)
- Zeta potansiyeli lm cihaz (Zetasizer 3000 HSA)
- TGA (Setaram)

33
- FTIR (Unicam Mattson 1100)
- Azot adsorpsiyonu yzey karakterizasyon cihaz (Quantachrome Autosorb-1-C)
- Taramal Elektron mikroskobu (Jeol JSM-633SF)
- Kjeldahl azotu tayin cihaz (BCH K424-K314)
- Elementel analiz cihaz (VarioEL III CHNS)
6.3 eftali ekirdei Esasl Aktif Karbon retimi
Balang maddesi olarak kullanlan eftali (prunus persica) ekirdekleri Bursa yresi
AROMA meyve suyu retim tesisinden temin edilmitir. eftali ekirdei, lkemizde faaliyet
gsteren meyve suyu iletmelerinin kat atklarndan biri olup, ya dorudan evreye atlmakta
ya da snma amal yakt olarak kullanlmaktadr. 2006 yl itibariyle Dnyada eftali retimi
yaklak 15.782.000 ton iken, lkemiz 485.000 ton ile Dnya sralamasnda beincidir
(Goktolga vd., 2006).
Karbonca zengin, doal veya sentetik her trl malzemeden aktif karbon retebilmek
mmkndr. Bununla birlikte, aktif karbon ticari olarak ounlukla odun, kmr ve hindistan
cevizi kabuu gibi ana kaynak kullanlarak retilmektedir (Attia vd., 2008 ve Girgis vd.,
2007). Kmr ve linyitten aktif karbon retimi, yksek oranda inorganik madde iermeleri
sebebiyle retim aamasnda ve sonrasnda demineralizasyon gerektirdiinden (Galiatsatou
vd., 2001) retim sreci uzun ve maliyetlidir.
Tarmsal atklar yksek karbon ve dk inorganik madde ieriine sahip ve kolay bulunabilir
olmalar nedeniyle aktif karbon hammaddesi olarak deerlendirilebilir (Girgis vd., 2007).
Ayrca yapsnda slfr ve ar metallerin olmamas sebebiyle aktif karbon retim prosesinde
uzun sreli ve maliyetli ilem admlarna gerek kalmaz. Doal malzemeden retilen aktif
karbonlar yksek saflk gerektiren gda ve ila endstrisinde de kullanlabilirler (Galiatsatou
vd., 2001).
6.3.1 Hammaddelere uygulanan n ilemler
Destile su ile ykanan eftali ekirdekleri 378 Kde 24 saat kurutulup, eneli krcda
krldktan sonra 2-4 mm tane boyut aralna elenmitir. Hazrlanan eftali ekirdeklerinin bir
ksm lignin ve inorganik maddelerin giderilmesi amacyla aada kademeleri belirtilen n
ilemlere tabi tutulmu, dier ksm ise ilenmeden dorudan kullanlmtr. n ilem
grmeden ham eftali ekirdekleri kullanlarak elde edilmi karbon numuneleri bana Y
harfi getirilerek kodlanmtr.

34
ekirdeklere uygulanan n ykama ilemleri ekil 6.1de gsterilen deney dzeneinde
gerekletirilmitir. eftali ekirdei/zelti oran hacimce 1/3 olacak ekilde ekirdekler
reaktre yerletirilmi ve ilem aadaki admlarda gerekletirilmitir:
1. Geri soutucu altnda 1 M NaOH zeltisinde 4 saat kaynatma
2. Kolonda pH 10a kadar destile su ile ykama
3. Reaktrde geri soutucu altnda 0,1 M HCl ile 1 saat kaynatma
4. Kolonda pH 4e kadar destile su ile ykama
5. Etvde 378 Kde 24 saat kurutma
Hazrlanan eftali ekirdekleri kapal kaplarda desikatr iinde muhafaza edilmitir.

ekil 6.1 n ykama ilemleri deney dzenei (1.mekanik kartrc, 2.geri soutucu, 3.balon
stc, 4.reaktr)
6.3.2 Karbonizasyon deneyleri
eftali ekirdeklerinin karbonizasyonu ekil 6.2de gsterilen deney dzeneinde
gerekletirilmitir. almalarda 6 cm i apna ve 25 cm uzunluunda stma blgesine
sahip yatay boru frn kullanlmtr. Frn scakl kontrol nitesi kullanlarak oransal
integral trevsel kontrol (PID) ile kontrol edilmitir. Karbonizasyon ilemi, frn iine
yerletirilmi ve gaz giri kna olanak verecek ekilde tasarlanm, kuvars boru iinde
1
2
3
4

35

ekil 6.2a Karbonizasyon deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot tp, 2.Gaz debisi
ayar vanas, 3.Debi ler, 4. Frn, 5. Kuvars boru, 6.Scaklk kontrol nitesi, 7.Gaz
youturma iesi)

ekil 6.2b Karbonizasyon deney dzenei
gerekletirilmitir. nert atmosfer azot gaz kullanlarak salanmtr. Karbonizasyon
balatlmadan nce 30 dakika sreyle, karbonizasyon srasnda ve ilem bittikten sonra frn
souyuncaya kadar kuvarz boru iine azot gaz beslenmitir. Azot gaz debisi 1 L/dkdr.
Karbonizasyon ilemi srasnda kan gaz rnler, gaz ykama iesinde ksmen tutulmutur.

36
Karbonizasyon koullar Blm 8.1.1de detayl olarak anlatlan termogravimetrik analiz
sonular ve eftali ekirdeklerinin karbonizasyonu ile ilgili literatr bilgileri (Rodriguez-
Reinoso vd., 1985; Galiatsatou vd., 2001) deerlendirilerek belirlenmitir.
eftali ekirdekleri 10 cm uzunluunda ve zerinde 1 mm apnda delikler olan kuvars
malzemeden yaplm iki adet kaykkta kuvarz boru iine yerletirilmitir. Her denemede
20 g ekirdek kullanlmtr. Karbonizasyon 5 K/dak stma hz ile 1073 Ke ulatktan sonra
bu scaklkta 2 saat tutularak gerekletirilmitir. Karbonize edilen numuneler k suyu
pHs ntr oluncaya scak destile su ile ykandktan sonra 378 Kde 24 saat kurutulmu ve
kapal kaplarda desikatr iinde muhafaza edilmitir.
n ilem grmemi, ham eftali ekirdeklerinin karbonizasyonu sonucu elde edilen karbonize
rn YKN, n ykama ilemi yaplm eftali ekirdeklerinin karbonizasyonu sonucu elde
edilen rn ise KN olarak isimlendirilmitir.
6.3.3 Aktivasyon deneyleri
eftali ekirdeklerinden aktif karbon retiminde fiziksel ve kimyasal olmak zere iki farkl
aktivasyon yntemi kullanlmtr. Fiziksel aktivasyon su buhar ile gerekletirilmitir. Su
buhar aktvasyonu ile yksek mikro gzenek hacimine sahip aktif karbonlar retilir
(Rodriguez-Reinoso ve Molina-Sabio, 1992). Kimyasal aktivasyon ise yksek yzey alanna
sahip aktif karbonlar retmek iin kullanlan ok bilinen bir yntemdir ve potasyum hidroksit
bu amala kullanlan en etkili aktivasyon kimyasallarndan biridir (Diaz-Teran vd., 2003).
Klasik yntemle aktif karbon retimi hammaddenin karbonizasyonu ve karbonize rnn
aktivasyonu olmak zere iki kademeden oluur. Bu almada aktif karbon retimi hem klasik
yntemle hem de karbonizasyon ve aktivasyon admlar biletirilerek tek kademede
gerekletirilmitir. Aktif karbon retiminin tek kademede gerekletirilmesinin zaman ve
enerji asndan ekonomi salayaca dnlmtr.
6.3.3.1 Fiziksel aktivasyon
Fiziksel aktivasyon deneyleri su buhar kullanlarak ekil 6.3te grlen deney dzeneinde
yrtlmtr. Frn iine su buhar beslemesi stc zerindeki ii su dolu balon stlarak
salanmtr. Yaklak 20 g ham madde kuvars krekler iinde reaktre yerletirildikten
sonra, reaktre ve su buhar retim dzeneindeki balon iine 30 dakika azot gaz beslemesi
yaplmtr. Daha sonra reaktr azot atmosferinde (1 L/dak) 5 K/dak stma hz ile 1073 Ke

37
stlmtr. Bu scakla ulaldnda reaktre 2 saat sre ile azotla beraber su buhar
beslemesi yaplarak su buhar aktivasyonu gerekletirilmitir. Aktivasyon ilemi sonunda
frnn enerjisi kesilerek rnn azot atmosferinde soumas salanmtr. Elde edilen aktif
karbon numuneleri k pHs ntr oluncaya kadar scak destile su ile ykandktan sonra 378
Kde 24 saat kurutulmu ve kapal kaplarda desikatr iinde muhafaza edilmitir.
lem grmemi eftali ekirdeklerine tek kademede su buhar aktivasyonu uygulanarak elde
edilen aktif karbon numunesi YKSN, n ykama yaplm eftali ekirdekleri kullanlarak elde
edilen karbon ise KSN olarak isimlendirilmitir. Tek kademede gerekletirilen retimle
klasik yntemi kyaslamak amacyla, karbonize edilmi eftali ekirdeine (KN) su buhar
aktivasyonu uygulanmtr. Klasik yntemle retilmi bu numune KKSN olarak
adlandrlmtr.

ekil 6.3 Su buhar aktivasyonu deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot tp, 2.Gaz
debisi ayar vanas, 3.Debi ler, 4.Frn, 5.Kuvars boru, 6.Scaklk kontrol nitesi, 7.Gaz
youturma iesi, 8.Su buhar retim dzenei)
6.3.3.2 Kimyasal aktivasyon
Kimyasal aktivasyon deneyleri potasyum hidoksit ile ekil 6.2deki karbonizasyon deney
dzenei kullanlarak yrtlmtr. lem 1 L/dak azot gaz ak altnda, 5 K/dak stma hz
ile 1073 K hedef scaklnda 2 saat bekletilerek gerekletirilmitir. Aktivasyon ilemi
sonunda frnn enerjisi kesilerek elde edilen rnn azot atmosferinde soumas salanmtr.
Numuneler scak destile su ile ykandktan sonra bir gece 0,05 M HCl iinde bekletilmi ve
arkasndan k pHs ntr oluncaya kadar scak destile su ile ykanarak asit fazlal

38
uzaklatrlmtr. Aktif karbonlar 378 Kde 24 saat kurutularak kapal kaplarda desikatr
iinde muhafaza edilmitir.
KOH ile aktivasyon, numunenin KOH zeltisiyle empregnasyonu ve kat KOH ile dorudan
kartrma olmak zere iki farkl ekilde gerekletirilmitir:
Empregnasyon yntemi:
Numuneler 375 g/L konsantrasyonundaki KOH zeltisi ile 3 saat kartrldktan sonra
szlerek 393 Kde 24 saat kurutulmu ve ardndan aktivasyon ilemine tabi tutulmutur.
Deneyler 2:1 ve 3:1 olmak zere iki farkl KOH : numune orannda gerekletirilmitir.
Empregnasyon yntemiyle gerekletirilen aktivasyon deneylerinde; ham eftali ekirdei ve
KSN numunesi olmak zere iki farkl balang maddesi ile allmtr. KOH : numune
oran 2:1 iin elde edilen aktif karbonlar eftali ekirdei ve KSN numunesi iin srasyla
KOH2 ve KOHS2 olarak isimlendirilmitir. Numune kodlarnn sonundaki rakam
KOH : numune orann ifade etmektedir.
Kat karm yntemi:
KOH ve numune 3:1 orannda tartlarak kat olarak kartrldktan sonra dorudan
aktivasyona tabi tutulmutur. Deneylerde pelet halindeki KOH taneleri tlerek
kullanlmtr.
Kat karm yntemiyle gerekletirilen aktivasyon deneylerinde balang maddesi olarak
KN numunesi kullanlm ve elde edilen aktif karbon KOHKN3 olarak isimlendirilmitir.
6.3.3.3 Fiziksel ve kimyasal aktivasyonun birlikte uygulanmas
Balang maddesi olarak eftali ekirdeklerinin karbonize edilmesiyle elde edilmi YKN
numunesi kullanlmtr. Aktivasyon ilemi KOH uygulamasnn ardndan Blm 6.3.3.2de
anlatld gibi 1073 K hedef scaklnda 2 saat bekletilerek gerekletirilmi, ancak scaklk
473 Ke ulat andan itibaren sisteme azotla beraber su buhar beslemesi yaplmtr.
Potasyum hidroksit YKN numunesine iki ekilde uygulanmtr:
- KOH:YKN oran 3:1 olacak ekilde empregnasyon yntemi uygulanmtr. Bu numunenin
aktivasyonu sonucu elde edilen aktif karbon KOHKS3 olarak isimlendirilmitir.
- KOHle 3:1 orannda kat olarak kartrlm YKN numunesi, soxhlet ekstraksiyon

39
sisteminde saf su ile 6 saat boyunca ekstrakte edildikten sonra 393Kde 24 h kurutulmutur.
Bu numunenin aktivasyonu sonucu elde edilen aktif karbon KOHSS3 olarak
isimlendirilmitir.
eftali ekirdeinden retilmi tm karbon numunelerinin retim koullar kodlaryla birlikte
izelge 6.1de verilmitir.
izelge 6.1 eftali ekirdei esasl karbon numunelerinin retim koullar
6.4 Polimer Esasl Aktif Karbon retimi
6.4.1 Ham madde retimi
Polimer esasl aktif karbon retiminde balang maddesi olarak akrilonitril divinil benzen
(AN/DVB) kopolimeri kullanlmtr. AN/DVB kopolimeri Trochimczuk ve arkadalarnn
(2001 ve 2003) bildirdii ekilde ve ekil 6.4te grlen deney dzeneinde sspansiyon
Karbonizasyon Aktivasyon
Numune
n
ykama
Scaklk
(K)
Sre
(saat)
Azot
(L/dak)
Uygulama ekli
Scaklk
(K)
Sre
(saat)
Azot
(L/dak)
YKN YOK 1073 2
1 -
- - -
YKSN YOK - -
- Su Buhar
1073 2 1
KN VAR 1073 2
1 -
- - -
KSN VAR - -
- Su Buhar
1073 2 1
KKSN VAR 1073 2
1 Su Buhar
1073 2 1
KOH-2 YOK - -
-
Empregnasyon,
KOH /numune:2
1073 2 1
KOH-3 YOK - -
-
Empregnasyon,
KOH /numune:3
1073 2 1
KOHS2 VAR 1073 2
azot/su
buhar
Empregnasyon,
KOH /numune:2
1073 2 1
KOHS3 VAR 1073 2
azot/su
buhar
Empregnasyon,
KOH /numune:3
1073 2 1
KOHKN3 VAR 1073 2
1
Kat karm,
KOH /numune:3
1073 2 1
KOHKS3 YOK 1073 2
1
Empregnasyon,
KOH /numune:3
473 Kden itibaren
su buhar beslemesi
1073 2 1
KOHSS3 YOK 1073 2
1
Soxhlet sisteminde
KOH /numune:3
473 Kden itibaren
su buhar beslemesi
1073 2 1

40
polimerizasyonu tekniiyle retilmitir. Sspansiyon ortam %10 orannda CaCl
2
ve organik
fazn %1i kadar sspansiyon stabilizatr (Gohsenol, GH-23) ierecek ekilde 700 mL
destile su iinde hazrlanmtr. Sulu zelti faz 323-333 K scaklkta birka saat
kartrldktan sonra oda scaklnda bir gece bekletilerek tamamen znmtr. Toplamda
200 g olarak hazrlanan organik fazn %33n monomerler ve toplam monomer miktarnn
%40n apraz balayc divinil benzen oluturmaktadr. Organik fazda zc olarak 1:9
orannda hekzadekan ve toluen, polimerizasyon balatcs olarak toplam monomer miktarnn
%0,5i orannda benzoil peroksit kullanlmtr. Hazrlanan organik faz, 10 dakika azot gaz
geirilerek oksijeni uzaklatrlm ve 333 Kde sulu faz ieren reaktre eklenmitir.

ekil 6.4 Polimerizasyon deney dzenei (1.reaktr, 2.stc, 3.geri soutucu,
4.mekanik kartrc)
Polimerizasyon ilemi 260-270 devir/dakika kartrma hzyla ve geri soutucu altnda
gerekletirilmitir. Kademeli olarak arttrlan scaklk deerlerinde farkl srelerle
allmtr; 333 K ve 343 K scaklklarnda 1er saat, 358 Kde 2 saat ve 365-368 K arasnda
ise 4 saat tutularak polimerizasyon ilemi tamamlanmtr. Souduktan sonra reaktrden
alnan ve destile su ile ykandktan sonra aseton iinde 1 saat bekletilen polimer tanecikleri,
vakum altnda 1 saat filtre edildikten sonra bir gece ak havada bekletilerek kurutulmutur.
1
2
3
4

41
Reaksiyona girmemi monomerlerin ve dier safszlklarn uzaklatrlmas amacyla 6 saat
toluenle ekstrakte edilen polimer tanecikleri 378 Kde bir gece kurutulduktan sonra kapal
kaplarda desikatr iinde muhafaza edilmitir.
6.4.2 Polimer malzemesinin karbonizasyonu ve aktivasyonu
Polimer esasl aktif karbonun retim deneylerinde ekil 6.5de gsterilen deney dzenei
kullanlmtr.

ekil 6.5 Polimer esasl aktif karbon retimi deney dzeneinin ematik gsterimi (1.Azot
tp, 2.Gaz debisi ayar vanas, 3.Debi ler, 4.Frn, 5.Kuvars boru, 6.Scaklk kontrol nitesi,
7.Gaz youturma iesi, 8.Kompresr, 9.Hava debisi ayar vanas, 10.Debi ler)
Yaklak 4 g AN/DVB kopolimeri iki adet porselen kaykk iinde kuvars reaktre
yerletirildikten sonra hava atmosferinde 0,83 K/dak (50 K/sa) stma hz ile 573 K hedef
scaklna stlm ve bu scaklkta 1 saat boyunca hava ile aktive edilmitir. Kompresrden
retilen ve 100 mL/dak ak debisi ile reaktre beslenen havadaki nem CaCl
2
ieren
tuzaklarda tutulmutur. 1 saatlik bekleme sresi sonunda hava ak kesilerek reaktre
500 mL/dak ak debisi ile 1 saat boyunca azot gaz beslenmitir. Daha sonra reaktrn
scakl yine azot atmosferinde ve 0,83 K/dak (50 K/sa) stma hz ile 673 Ke kartlmtr.
Bu scaklkta 4 saat ilem grdkten sonra frnn scakl 1,67 K/dak (100 K/sa) stma hz
ile 1123 Ke kartlm ve bu scaklkta 1 saat tutularak ilem tamamlanmtr.
retilen aktif karbon azot atmosferinde oda scaklna soutulduktan sonra kapal kaplarda
desikatr iinde muhafaza edilmitir. Elde edilen polimer esasl aktif karbon PAK olarak
isimlendirilmitir.

42
6.5 Aktif karbon numunelerinin karakterizasyonu
Bu blmde ama, hammadde ve aktif karbon numunelerinin karakterizasyonunun yan sra,
farkl yntemlerle retilmi eftali ekirdei esasl aktif karbonlardan Cr(VI) giderimine en
uygun olann semektir. Tm numunelerde ncelikle azot adsorpsiyon izotermleri kartlm,
yzey alan ve gzeneklilik deerleri belirlenmi, taramal elektron mikroskobu kullanlarak
yaplar aydnlatlmaya allm, Boehm titrasyonu ve FTIR analizleri ile fonksiyonel gruplar
belirlenmitir. Ayrca yaplan n sorpsiyon denemeleriyle aktif karbon numunelerinin Cr(VI)
sorpsiyon kapasiteleri belirlenmitir. Bu aamada eftali ekirdei esasl aktif karbonlardan
yapsal ve fonksiyonel zellikleri asndan en uygun olan seilmi, bu seim yaplrken aktif
karbonun retim kolayl ve ekonomisinin yan sra, n sorpsiyon denemeleri sonunda elde
edilen kapasite deerleri de dikkate alnmtr. Adsorpsiyon mekanizmasnn anlalmasnda
nemli rol oynayabilecek pH titrasyonu analizleri, zeta potansiyeli lmleri, elementel
analiz, kjeldahl azotu tayini ve su buhar adsorpsiyonu gibi karakterizasyon deneyleri seilen
eftali ekirdei esasl ve polimer esasl aktif karbon (PAK) kullanlarak gerekletirilmitir.
Tm karakterizasyon deneyleri sonucunda elde edilen bilgiler CPG-LF kodlu ticari karbonla
kyaslamal olarak incelenmitir.
6.5.1 Termogravimetrik analiz (TGA)
Termogravimetrik analiz, numunenin inert atmosferde belirli bir stma hz ile stlrken
zamanla ktle kaybnn kaydedilmesi prensibine dayanmaktadr. Ktle kaybnn sebebi su ve
benzeri uucu bileenlerin artan scaklkla beraber yapdan uzaklamasdr. Gzenekli
malzemelerin retilebilmesi iin uucu bileenlerin yapdan uzaklatrlmas gerekir.
Dolaysyla karbonizasyon ve aktivasyon artlarnn belirlenmesinde, balang maddelerinin
scaklk-ktle deiim erilerinin (termogram) incelenmesi son derece nemlidir.
Termogravimetrik analiz Setaram marka TGA cihaz kullanlarak, 20 mg madde miktar ile
Al
2
O
3
kroze iinde ve 5 K/dakika stma hznda gerekletirilmitir.
6.5.2 Yzey alan ve gzeneklilik tayini
Numunelerin gzenekli yaps, Arelik A..nin Aratrma Gelitirme Laboratuarlarnda
bulunan Quantachrome Autosorb-1-C yzey karakterizasyon cihaz kullanlarak azot
adsorpsiyon yntemi ile incelenmitir. Analiz ncesinde cam tpe tartlm 0,3-0,5 gram
numune, cihazn gaz giderme nitesinde 473 K scaklkta yaklak 24 saat tutularak
gzenekler iindeki uucu bileenler uzaklatrlmtr. Analiz, 77 Kdeki sv azota

43
daldrlm cam tp ierisine farkl basnlarda saf azot uygulanarak gerekletirilmitir. 0 ila
1 arasnda deien relatif basn (P/P
0
) deerlerine kar gzeneklere adsorplanan azot miktar
belirlenmi ve bylece azot adsorpsiyon erileri oluturulmutur. Benzer ekilde, uygulanan
relatif basn azaltlmak suretiyle adsorplanm azot gzeneklerden uzaklatrlm ve bylece
desorpsiyon izotermleri elde edilmitir.
Numunelerin yzey alan BET (Brunauer, Emet ve Teller), gzenek hacimleri ise DFT
(Density Functional Theory) metodu ile azot adsorpsiyon izotermleri kullanlarak
hesaplanmtr. Bu hesaplamalar cihazn Autosorb1 yazlm program kullanlarak otomatik
gerekletirilmitir.
Gzenekli katlarn yzey alan hesabnda en yaygn kullanlan ve kabul grm BET
denklemi aadaki kabullere dayanmaktadr (Toth, 2002):
1. Enerji asndan yzey homojendir.
2. oklu tabaka adsorpsiyon potansiyeli kondenzasyon kuvvetlerine eittir.
3. P/P
0
1 deerine ulatnda kondenzasyon meydana gelir (tabakalar snrldr).
BET denkleminin dorusal hali aadaki gibidir (Do, 1998).
0 m m 0
P
P
C V
1 C
C V
1
P) V(P
P
|
|
.
|
\
|
(6.1)
Burada V, adsorplanm azot gaz hacmini (cm
3
/g); V
m
, yzey monomolekler bir tabaka ile
kaplandnda adsorplanm gaz hacmini (cm
3
/g); C ise adsorpsiyon ssyla ilgili bir sabiti
gsterir.
6.5.3 Taramal elektron mikroskobu (SEM) analizi
retilen malzemelerin gzenekli yaps TBTAK-MAM Malzeme Enstits Elektron
Mikroskobu Laboratuarnda bulunan JEOL JSM-633SF marka taramal elektron mikroskobu
kullanlarak incelenmitir.
6.5.4 Asidik ve bazik gruplarn tayini
Adsorbanlarn iyon deiim ve adsorpsiyon zelliklerinin belirlenebilmesi iin yapsndaki
fonksiyonel gruplarn tayin edilmesi son derece nemlidir. Fonksiyonel gruplar genelde
Boehm (1966 ve 2002) tarafndan belirlenmi ve kendi adyla anlan titrasyon yntemiyle

44
tayin edilirler. Boehm titrasyonuna gre asidik yzey gruplarnn tayini, farkl kuvvetlerdeki
alkali zeltileri ile ntralizasyon temeline dayanr. Buna gre sodyum bikarbonat (NaHCO
3
),
sodyum karbonat (Na
2
CO
3
) ve sodyum hidroksit (NaOH) karboksilik gruplarn, Na
2
CO
3

karboksilik ve laktan gruplarn, NaHCO
3
karboksilik gruplarn ve NaOH ise laktan ve
fenolik gruplarn ntralize etmektedir.
Boehm titrasyonu iin, tlerek toz formuna getirilmi ve 378 Kde bir gece tutularak nemi
giderilmi aktif karbon numunesinden 200 mg kadar 100 mLlik erlenlere tartlm ve
zerlerine 20 mL hacminde 0,1 N konsantrasyonunda NaHCO
3
, Na
2
CO
3
ve NaOH
zeltilerinden eklenmitir. Karmlar orbital alkalaycda 90 devir/dak hzla 72 saat sreyle
alkalandktan sonra szlmtr. Fonksiyonel gruplar tayin etmek iin szntden 5 mL
alnarak metil krmz indikatr kullanlarak 0,1 N HCl ile titre edilmitir.
Asidik yzey gruplar ok iyi anlalm olsa da karbon yzeyindeki bazik gruplarn yaps
hala bir tartma konusudur (Boehm 2002). alma kapsamnda retilmi aktif karbonlarn
yapsndaki bazik yzey gruplarnn konsantrasyonu benzer ekilde 0,1 N HCl zeltisi ile
ntraliz edildikten sonra 0,1 N NaOH ile titre edilerek tayin edilmitir. Hatalar en aza
indirebilmek iin tm analizler iki kere tekrarlanm ve her analiz iin ayr titrasyon
yaplmtr.
6.5.5 FTIR spektroskopisi lmleri
FTIR (Fourier Transform Infra Red) spektroskopisi aktif karbon numunelerinin yapsdaki
gruplarn belirlenebilmesi iin yaygn olarak kullanlan yntemlerden biridir. lmler iin
ncelikle, yaklak olarak %0,5 orannda aktif karbon ierecek ekilde KBr ile peletler
hazrlanmtr. Peletlerin 400-4000 cm
-1
aralnda geirgenlik deerleri belirlenmi ve elde
edilen grafiklerden yaplar aydnlatlmaya allmtr.
6.5.6 Krom (VI) n sorpsiyon deneyleri
alma kapsamnda retilmi numunelerin krom tutma kapasitelerini kyaslamak amacyla
n sorpsiyon deneyleri kesikli olarak gerekletirilmitir. Kesikli sorpsiyon deneylerinde
tlerek toz formuna getirilmi ve 378 Kde bir gece tutularak nemi giderilmi numuneler
kullanlmtr. Yaklak 20 mg tartlan numunelerin zerine 50 mL hacminde Cr(VI) zeltisi
ilave edilmi ve orbital alkalaycda 130 devir/dak kartrma hznda alkalanarak dengeye
gelmesi salanmtr. Cr(VI) zeltisi, potasyum dikromat (K
2
Cr
2
O
7
) ile hazrlanm stok
zeltisinden seyreltilerek, 30 mg/L konsantrasyonunda hazrlanmtr. Oda scaklnda

45
gerekletirilen kesikli Cr(VI) sorpsiyon deneyleri pH kontroll allm; karmlarn
pHlar 24 saatte bir kontrol edilerek 0,1 ila 1 arasnda deien normalitelerde HCl veya
NaOH zeltileri kullanlarak 3te sabit tutulmutur. Denge hali pH deiimiyle takip edilmi,
denemeler karm pHsnda fark olmayncaya kadar srdrlmtr. Dengeye gelen
karmlar mavi bant szge kad kullanlarak szlm, szntde Cr(VI) analizi
yaplmtr. Cr(VI) analizi Blm 7.4te detayl olarak verilmitir.
6.5.7 pH titrasyonu analizleri
Ortam pHs ile yzey yknn deiimini gsteren pH titrasyonu erileri ile sulu zeltideki
kolloidal paracklarn iyon deitirme zellikleri belirlenebileceinden, aktif karbonun
karakterizasyonunda nemli rol oynamaktadr. Proton balama erilerinin ekli ayrca
adsorban zerindeki fonksiyonel gruplarn tipi ve iyonlama kabiliyetleri hakknda fikir verir
(Tai vd., 1999).
pH titrasyonu analizleri Helfferich (1995)de bahsedildii gibi gerekletirilmitir. Bu amala
her birinde 10 mL hacminde 0,1 M NaCl elektrolit zeltisi bulunan 20 adet erlen iine 0,1 ila
4 mL arasnda deien hacimlerde 0,1 N NaOH veya 0,1 N HCl eklenmitir. Hazrlanan
zeltilerin hacmi destile su ile 15 mLye tamamlandktan sonra, zelti pHlar WTW Inolab
Level 1 marka pH metre ile llmtr. Hazrlanan zeltilerin iine tlerek toz formuna
getirilmi ve 378 Kde bir gece tutularak nemi giderilmi numuneden 75 mg eklenmitir.
Karmlar orbital alkalaycda 90 devir/dak hzla 72 saat sreyle alkalandktan sonra
pHlar tekrar llmtr. Kaydedilen her iki pH deeri, eklenen asit ve baz hacimlerine
kar izilmi ve bu eriler arasndaki fark alnarak pH titrasyonu erileri oluturulmutur.
6.5.8 Zeta potansiyeli lmleri
Zeta potansiyeli kolloidlerin elektrokinetik potansiyelini gstermek iin kullanlan bir
ksaltmadr ve Yunan harfi olan zeta () ifadesi ile gsterilir [2]. Zeta potansiyeli kolloid
tanecik yzeyi ile zelti arayzeyinde bulunan elektriksel ift tabakadaki potansiyeldir
(ekil 6.6). Elektriksel ift tabaka, tm madde arayzeylerinde bulunduuna inanlan ykl
taneciklerin dizilimini belirtmek iin kullanlan bir terimdir (Mattson ve Mark, 1971).
Elektriksel ift tabaka teorisi, Helmholtzun keskin ve Chapman-Gouyun yaylm tabaka
modelinin birlemesinden doan Stern modeli ile tanmlanr (Berkem, 1994). Stern modeline
gre ykl kat taneciin etraf zelti iinde bulunan zt ykl iyonlarla kaplanr (sabit
tabaka), zelti faznda ise kat yzey ykyle ayn iaretli yklerden daha fazla bulunan bir
tabaka (yaylm tabaka) oluur (Woodard, 2001).

46

ekil 6.6 Kat taneciin ift tabaka modeli (Woodard, 2001)
Partikln zeta potansiyelini 50-500 volt arasndaki belirli bir gerilim altnda doru akm
uyguland zamanki, elektofretik hareketlilik olarak da bilinen izgisel hzndan belirlemek
mmkndr. Zeta potansiyeli lmleri Malvern firmas tarafndan retilmi Zetasizer 3000
HSA marka cihazda gerekletirilmitir. Blm 6.5.7de anlatlan pH titrasyonu analizleri iin
hazrlanan rnekler son pH deerleri okunduktan sonra plastik rnga yardmyla cihaza
enjekte edilmi ve zeta potansiyelleri llmtr. Her bir rnek iin iki ayr enjeksiyon ve
her seferinde ayr okuma yaplmtr. lmler arasnda cihaza bir ka porsiyon eklinde
destile su enjekte edilmitir. pH ile zeta potansiyeli deiimi grafiksel olarak incelenmitir.
6.5.9 Elementel analiz
Hammaddelerin ve karbon numunelerinin karbon, azot ve hidrojen ierikleri elementel analiz
yntemiyle belirlenmitir. Bu amala, Wroclaw Teknoloji niversitesi Laboratuarlarnda
bulunan VarioEL III CHNS elementel analiz cihaz kullanlmtr.

47
6.5.10 Kjeldahl azotu tayini
Kjeldahl azotu tayini iin Wroclaw Teknoloji niversitesinin Polimer ve Karbonlu
Malzemeler Laboratuarnda bulunan BCH marka azot tayin cihaz kullanlmtr. Cihaz
yakma nitesi ve destilasyon nitesi olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Analiz yaplacak
0,2 gram numune, bakr slfat katalizrlnde potasyum slfatla beraber deriik slfrik asit
kullanlarak zndrme ilemine tabi tutulmutur. lem cihazn yakma nitesinde ve
yaklak 673 K scaklkta gerekletirilmitir. zndrme ileminden sonra cihazn
distilasyon nitesine alnan zeltideki amonyum iyonlar %45lik NaOH zeltisi ile
amonyaa dntrlerek destile edilmitir. Destillenen amonyak, bromokresol yeili ve metil
krmzs indikatr ieren borik asit zeltisi iine alndktan sonra 0,1 N HCl ile titre
edilerek azot konsantrasyonu ve yzdesi hesaplanmtr. Analizler iki kere tekrarlanmtr.
6.5.11 Su buhar adsorpsiyonu
Sulu zeltilerden ar metal adsorpsiyonunda karbon yzeyinin polar olan su molekllerine
ilgisi olduka nemlidir. Su moleklleriyle evrili durumdaki metal iyonlarnn tamamiyle
hidrofob zellikteki bir yzeye ulamas mmkn deildir. Karbon gerekte hidrofobik bir
yzeye sahiptir ancak yapsnda bulunan fonksiyonel gruplar sayesinde hidrofilik zellik
gsterebilir. Bununla birlikte yksek scaklkta retilmi karbonlarn nispeten hidrofob yzeye
sahip olduu bilinmektedir. Tez almas kapsamnda yksek scaklkta retilmi aktif
karbonlarn su molekllerine ilgisini saptamak amacyla su buhar adsorpsiyonu deneyleri
yaplmtr. Bu amala 295 K sabit scaklkta ve iki ayr ksmi su buhar basncnda
allmtr. Ksmi su buhar basnlar bo bir desikatr iinde %50 ve %10 H
2
SO
4
zeltisi
kullanlarak sabit tutulmu ve srasyla 7,0972 ve 19,1464 mmHg ksmi buhar basnlarnda
allmtr (Bondaruk, 1974). 378 Kde bir gece kurutularak nemi giderilmi aktif karbondan
geni azl bir petr kabna 1 g tartlm ve 100 mL H
2
SO
4
zeltisi ieren desikatr iine
konarak az kapal bir ekilde bekletilmitir. 24 saat sonunda numuneler desikatrden
alnarak tartlm ve bylece adsorplanan su miktar belirlenmitir.

48
7. KROM (VI) SORPSYON DENEYLER
7.1 Kimyasal Maddeler
Deneylerde Sigma-Aldrich ve/veya Fluka-Riedel firmalar tarafndan retilmi, analitik
saflkta potasyum dikromat (K
2
Krom
2
O
7
), 1-5 difenil karbazid, aseton (C
2
H
6
CO), slfrik asit
(H
2
SO
4
), nitrik asit (HNO
3
), hidrojen peroksit (H
2
O
2
), fosforik asit (H
3
PO
4
), hidroklorik asit
(HCl), sodyum hidroksit (NaOH), sodyum klorr (NaCl) ve etil alkol (C
2
H
5
OH)
kullanlmtr.
7.2 Cihazlar
Sorpsiyon deneylerinde aada belirtilen ekipmanlar ve analiz cihazlar kullanlmtr.
- UV Spektrofotometre (Analytic Jena Sprcord 40)
- Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi (Perkin Elmer AAnalyst 200)
- Terazi (OHAUS Adventurer)
- pH metre (WTW Inolab Level 1)
- Destile su cihaz (GFL 2000)
- alkalamal su banyosu (MEMMERT WB14-SV1422)
- Orbital alkalayc (Yamato MK 200D)
- Fraksiyonlu numune toplayc (Eldex P/N 1049)
- Peristaltik pompa (ISMATEC ISM830)
Polimer esasl aktif karbon ile yaplan sorpsiyon deneyleri Wroclaw Teknoloji
niversitesinin (Wroclaw-Polonya), Polimer ve Karbonlu Malzemeler Laboratuarlarnda,
aada belirtilen laboratuar ekipmanlar ve analiz cihazlar kullanlarak gerekletirilmitir.
- UV Spektrofotometre (JASCO V-530)
- Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi (Perkin Elmer AAnalyst 100)
- Terazi (Precisa 125A)
- pH metre (Elmetron CX-551)
- Destile su cihaz (Millipore)
- alkalamal su banyosu (ElPIN-357)
- Fraksiyonlu numune toplayc (BCHI B-684)
- Pompa (GRAF Fortuna)
- X-Ray Fotoelektron Spektroskopisi (VSW)

49
- Toplam Organik Karbon (Shimadzu TOC 5050)
7.3 Aktif Karbon Numuneleri
Cr(VI) sorpsiyon deneylerinde eftali ekirdei ve polimer olmak zere iki farkl kaynaktan
retilmi iki aktif karbon numunesi kullanlm, retilen numunelerin Cr(VI) sorpsiyonu ticari
aktif karbon ile kyaslamal olarak incelenmitir. Kullanlan aktif karbonlarn kodlar ve
aklamalar ksaca aada verilmitir.
KSN: eftali ekirdeklerine tek kademede su buhar aktivasyonu uygulanarak retilmi aktif
karbon numunesi. Blm 6da anlatlan farkl aktivasyon yntemleri uygulanarak retilmi
eftali ekirdei esasl aktif karbonlardan yapsal ve fonksiyonel zellikleri asndan en
uygun olan seilmitir. Bu seim yaplrken aktif karbonun retim kolayl ve ekonomisinin
yan sra, n sorpsiyon deneyleri sonucunda elde edilen kapasite deerleri de dikkate
alnmtr.
PAK: Akrilonitril divinil benzen kopolimerine hava aktivasyonu uygulanarak elde edilmi
aktif karbon numunesi.
CPG-LF: Cargill firmasndan temin edilmi, Chemviron Carbon firmas tarafndan retilen
kmr esasl ticari aktif karbon numunesi.
7.4 Krom Analizi
7.4.1 Krom (VI) analizi
Cr(VI) konsantrasyonu 1-5 difenil karbazid ile kompleks oluturma yntemi ile UV
spektrofotometrede tayin edilmitir (APHA,1998). 5 mL hacminde alnan numunenin pHs
0,2 N H
2
SO
4
zeltisi ile yaklak 1,0e getirildikten sonra difenil karbazid zeltisinden
2 mL eklenerek destile su ile 100 mLye tamamlanmtr. Renk geliimi iin
5-10 dakika beklendikten sonra 1 cmlik cam kvetler kullanlarak 540 nm dalga boyunda
absorbans deerleri llmtr. Referans zeltisi destile su kullanlarak hazrlanmtr.
Kalibrasyon erisi 0-20 ppm konsantrasyon aralnda ve potasyum dikromat (K
2
Cr
2
O
7
) ile
hazrlanm zeltiler ile oluturulmutur.
7.4.2 Toplam krom analizi
Toplam krom analizi Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi kullanlarak hava-asetilen

50
alevinde yaplmtr (APHA,1998). Kalibrasyon erisi 0-4 ppm konsantrasyon aralnda
hazrlanmtr. Analizi yaplacak numune %0,15 HNO
3
zeltisi kullanlarak belirtilen
kalibrasyon aralna seyreltilmitir. 100 mLlik balon jojelerde hazrlanan numune, referans
ve standart zeltilerin her birine 1 mL %30 H
2
O
2
ilave edildikten sonra 357,9 nm dalga
boyunda absorbans deerleri llmtr. Referans olarak %0,15 HNO
3
zeltisi
kullanlmtr.
7.5 Kesikli Yntemle Krom (VI) Sorpsiyon Deneyleri
Kesikli yntem sorpsiyon deneylerinde tlerek toz haline (<150 m) getirilen ve 378 Kde
bir gece tutularak nemi giderilmi aktif karbon numuneleri kullanlmtr. 2 mg ile 60 mg
arasnda deien miktarlarda erlenlere tartlan aktif karbon numunelerinin zerine belirli
hacimlerde Cr(VI) zeltisi ilave edilmi ve orbital alkalaycda 130 devir/dak kartrma
hznda alkalanarak dengeye gelmesi salanmtr. Cr(VI) zeltileri, potasyum dikromat
(K
2
Cr
2
O
7
) ile 1200 ppm konsantrasyonunda hazrlanm stok zeltisinden seyreltilerek
belirlenen konsantrasyonlarda hazrlanmtr. Oda scaklnda (295 K) gerekletirilen
kesikli Cr(VI) sorpsiyon deneyleri pH kontroll allm; karmlarn pHlar 24 saatte bir
kontrol edilerek 0,1 ile 1 arasnda deien normalitelerde HCl veya NaOH zeltileri
kullanlarak sabit tutulmutur. Denge hali pH deiimiyle takip edilmi, denemeler karm
pHsnda fark olmayncaya kadar srdrlmtr. Dengeye gelen karmlar mavi bant szge
kad kullanlarak szlm, szntde Cr(VI) ve toplam krom analizleri yaplmtr.
Cr(VI)nn aktif karbonlar zerine sorpsiyonunda alma pHs, balang konsantrasyonu ve
scaklk gibi proses parametrelerinin etkisi deneysel adsorpsiyon izotermleri ile incelenmitir.
Adsorpsiyon izotermleri denge Cr(VI) konsantrasyonlarna kar sorpsiyon kapasitesi
deerleri izilerek elde edilmi ve sorpsiyon kapasiteleri;
m
V C C
q
e
e

=
) (
0
(7.1)
bantsyla hesaplanmtr. Burada q
e,
denge Cr(VI) sorpsiyon kapasitesini (mg/g); C
0
,
balang konsantrasyonunu (mg/L); C
e
, denge konsantrasyonunu (mg/L), V ve m ise
srasyla zelti hacmi (L) ve adsorban miktarn (g) ifade etmektedir.
7.5.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan sorpsiyon deneyleri
KSN numunesiyle yaplan kesikli denemelerde pHnn ve konsantrasyonun Cr(VI)

51
sorpsiyonuna etkisini incelemek amacyla eitli pH ve balang konsantrasyonlarnda
allmtr. alma pHlar 2, 4, 6 ve 8 ve Cr(VI) konsantrasyonlar 5, 30 ve 60 ppm olarak
seilmitir. zeltilerin krom miktarnn ayn olabilmesi iin denemeler 5, 30 ve 60 ppm
konsantrasyonlar iin srasyla 300, 50 ve 25 mL zelti hacimlerinde gerekletirilmitir.
Scakln sorpsiyon kapasitesine etkisini incelemek, adsorpsiyon ss ve termodinamik
parametreleri belirlemek amacyla kesikli sorpsiyon deneyleri 295 K, 305 K ve 318 K olmak
zere farkl scaklkta, 30 ppm Cr(VI) konsantrasyonunda ve pH 2de allmtr.
7.5.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan sorpsiyon deneyleri
PAK numunesiyle yaplan kesikli sorpsiyon denemelerinde alma pHsnn Cr(VI)
sorpsiyonuna etkisini incelemek amacyla 2, 4, 6 ve 8 olmak zere drt farkl pHda
allmtr. Denemeler 30 ppm Cr(VI) konsantrasyonunda ve 50 mL zelti hacminde
gerekletirilmitir.
Scakln sorpsiyon kapasitesine etkisini incelemek, adsorpsiyon ss ve termodinamik
parametreleri belirlemek amacyla kesikli sorpsiyon deneyleri 295 K, 305 K ve 318 K olmak
zere farkl scaklkta, 30 ppm balang konsantrasyonunda ve pH 2de yrtlmtr.
7.5.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan sorpsiyon deneyleri
CPG-LF kodlu ticari karbon numunesiyle yaplan kesikli sorpsiyon denemelerinde alma
pHsnn Cr(VI) sorpsiyonuna etkisini incelemek amacyla 2, 4, 6 ve 8 olmak zere drt farkl
pHda allmtr. Denemeler 30 ppm Cr(VI) konsantrasyonunda ve 50 mL zelti hacminde
gerekletirilmitir.
7.5.4 Krom (VI) sorpsiyonuna farkl anyonlarn etkisi
eftali ekirdei esasl (KSN) ve polimer esasl (PAK) aktif karbon numuneleri kullanlarak
kesikli proseste gerekletirilen deneylerde klorr, nitrat, slfat ve fosfat anyonlarnn Cr(VI)
sorpsiyon kapasitelerine etkisi ayr ayr incelenmitir. Bu amala HCl, HNO
3
, H
2
SO
4
ve fosfat
tamponu kullanlarak pHlar 2ye ayarlanm Cr(VI) zeltileri ile allmtr. Erlenler
ierisine tartlan aktif karbon numuneleri zerine 30 ppm konsantrasyonundaki Cr(VI)
zeltilerinden 50er mL ilave edilmi ve orbital alkalaycda 130 devir/dak kartrma
hznda alkalanarak dengeye gelmesi salanmtr. Denemelerde iki farkl adsorban
miktaryla allmtr. Bu miktarlar KSN iin 8 mg ve 15 mg; PAK iin 10 mg ve 30 mg
olarak belirlenmitir. Sorpsiyon deneyleri boyunca aktif karbon zelti karmlarnn pHlar

52
24 saatte bir kontrol edilmi ve ilgili asit zeltileri ile pH 2de sabit tutulmutur. Her bir
durum iin sorpsiyon kapasiteleri Denklem 7.1 kullanlarak hesaplanmtr.
7.5.5 Deneysel verilerin adsorpsiyon izoterm modellerine uygulanmas
Cr(VI) adsorpsiyonu sonucu elde edilen deneysel veriler Blm 3.1de anlatlan Langmuir ve
Freundlich adsorpsiyon izoterm modellerine uygulanmtr. Denklem 3.2 ve 3.4 kullanlarak
her bir model iin teorik kapasite ve ilgili katsaylar hesaplanmtr.
Deneysel verilerin adsorpsiyon izoterm modellerine uygunluklar korelasyon katsays ve
yzde hata deeri kullanlarak deerlendirilmitir. Korelasyon katsaylar Microsoft Excel
program ile hesaplanm, yzde hata deeri hesaplanrken Denklem 7.2 kullanlmtr:
N
q
q q
hata
N
e
et e
(
=
1
) (
100
(%) (7.2)
Burada, q
e
ve q
et
srasyla deneysel denge sorpsiyon kapasitesi (mg/g) ve teorik denge
sorpsiyon kapasitesi (mg/g) deerlerini, N ise toplam deneysel veri saysn ifade etmektedir.
7.6 Krom (VI) Sorpsiyonunun Kinetik Olarak ncelenmesi
Sorpsiyonun bir temel ilem olarak deerlendirilebilmesi iin prosesin sorpsiyon dengesi ve
kinetii gibi iki nemli fizikokimyasal adan incelenmesi gerekmektedir (Agarwal vd.,
2006). retilen aktif karbon numunelerinin Cr(VI) sorpsiyon dengesi kesikli sorpsiyon
denemeleriyle (Blm 7.5) incelenmitir. Bu blmde ise retilen aktif karbonlarn
sorpsiyonu kinetik adan allm; balang konsantrasyonu ve madde miktarnn
sorpsiyon kinetiine etkisi incelenmitir.
Kinetik deneylerinde 378 Kde bir gece tutularak nemi giderilmi 150 m elek alt aktif
karbon numuneleri kullanlmtr. Cr(VI) zeltileri potasyum dikromat (K
2
Cr
2
O
7
) ile
1200 ppm konsantrasyonunda hazrlanm stok zeltisinden seyreltilerek, belirlenen
konsantrasyonlarda hazrlanmtr. Cr(VI) sorpsiyon kapasitesinin en yksek olduu pH 2
deeri alma pHs olarak belirlenmi ve denemeler oda scaklnda (295 K)
gerekletirilmitir. Kinetik denemelerde 30 ppm Cr(VI) ieren zeltideki Cr(VI)nn
%99unun uzaklatrlabilmesi iin gereken aktif karbon miktar kullanlmtr. Bu deerler
her bir karbon iin kesikli sorpsiyon deneyleri sonucu elde edilen verilerden hesaplanmtr.
Kinetik alma 130 devir/dak hzla orbital alkalaycda alkalanmakta olan aktif karbon

53
zelti karmndan belirli zaman aralklaryla rnekler alnarak gerekletirilmitir. Alnan
rnekler szlm ve szntlerdeki Cr(VI) konsantrasyonlar belirlenmitir. Dengedeki ve t
zamanndaki sorpsiyon kapasiteleri Denklem 7.1 kullanlarak hesaplanmtr.
7.6.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan kinetik almalar
Cr(VI)nn KSN numunesi zerine sorpsiyonunun kinetik incelemesi 5, 30 ve 60 ppm olmak
zere farkl balang konsantrasyonunda gerekletirilmitir. Aktif karbon konsantrasyonu
ve zelti hacmi srasyla 0,4 g/L ve 500 mL olarak belirlenmitir. Aktif karbon miktar iki
kat artrlarak 30 ppm Cr(VI) konsantrasyonunda bir kinetik deneme daha gerekletirilmitir.
Scakln sorpsiyon hzna etkisini incelemek ve aktivasyon enerjisini hesaplamak amacyla
30 ppm Cr(VI) konsantrasyonu ve 0,4 g/L adsorban miktar ile kinetik almalar 295 K,
305 K ve 318 K scaklklarnda tekrarlanmtr.
7.6.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan kinetik almalar
Cr(VI)nn PAK numunesi zerine sorpsiyonunun kinetik incelemesi 500 mL hacminde, 30
ppm balang konsantrasyonunda ve 0,6 g/L aktif karbon miktaryla gerekletirilmitir.
Ayrca scakln sorpsiyon hzna etkisini incelemek ve aktivasyon enerjisini hesaplamak
amacyla kinetik almalar 295 K, 305 K ve 318 K scaklklarnda tekrarlanmtr.
7.6.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan kinetik almalar
Cr(VI)nn CPG-LF numunesi zerine sorpsiyonunun kinetik incelemesi 500 mL hacminde,
30 ppm balang konsantrasyonunda ve 0,4 g/L aktif karbon miktaryla 295 Kde
gerekletirilmitir.
7.6.4 Krom (VI) sorpsiyonun kinetik modellenmesi
Sorpsiyonunun kinetik incelemesi iin yalanc (pseudo) birinci derece ve yalanc (pseudo)
ikinci derece kinetik modeller uygulanmtr. Her iki model denklem de d film difzyonu,
yzeyde tutunma ve partikl ii difzyon gibi adsorpsiyonun tm admlarn kapsamaktadr
ve bu nedenle yalanc modeller olarak adlandrlr (Aksu ve Balibek, 2007).
7.6.4.1 Yalanc (pseudo) birinci derece kinetik model
Birinci derece hz bants Lagergren tarafndan aadaki ekilde verilmitir:

54
) (
1 t e
t
q q k
dt
dq
= (7.3)
Burada k
1
, birinci derece hz sabitini (dak
1
), q
e
ve q
t
ise srasyla dengedeki ve t anndaki
kapasiteleri (mg/g) gstermektedir.
Denklem 7.3n t = 0 q
t
= 0 ve t = t q
t
= q
t
snr koullarnda entegre edilmesiyle;
303 , 2
log
1
t k
q q
q
t e
e

=
|
|
.
|
\
|
(7.4)
elde edilir.
Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyon kinetiinin yalanc birinci derece kinetik modele
uyup uymad zamana kar izilen log (q
e
-q
t
) grafii ile incelenmitir.
7.6.4.2 Yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik model
Yalanc ikinci derece kinetik model denklemi sorpsiyonun kimyasal sorpsiyonu da kapsad
temelindedir (Aksu ve Balibek, 2007) ve matematiksel denklemi;
2
2
) (
t e
t
q q k
dt
dq
= (7.5)
eklindedir. Burada k
2
, ikinci derece hz sabitini (g/mg.dak), q
e
ve q
t
ise srasyla dengedeki
ve t anndaki kapasiteleri (mg/g) gstermektedir.
Denklem 7.5in t = 0 q
t
= 0 ve t = t q
t
= q
t
snr koullarnda entegre edilmesiyle;
t
q q k q
t
e e t
+
=
1 1
2
2
(7.6)
elde edilir. Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyon kinetiinin yalanc ikinci derece kinetik
modeline uyup uymad zamana kar izilen t/q
t
grafii ile incelenmitir. kinci derece hz
sabiti ve teorik denge kapasitesi deerleri srasyla bu dorunun kesim noktas ve eiminden
hesaplanmtr.
7.7 Srekli Ak Yntemiyle Krom (VI) Sorpsiyon Deneyleri
Kolon deneylerinde 378 Kde bir gece tutularak nemi giderilmi numuneler kullanlm ve
alma ekil 7.1de gsterilen deney dzeneinde gerekletirilmitir. Burada pH 2de

55
hazrlanm Cr(VI) zeltisi peristaltik pompa yardmyla sabit yatakl polietilen kolona
beslenmektedir. Kolon k zeltisi zaman ayarl fraksiyonlu numune toplaycs
kullanlarak ayr ayr tplere toplanm ve zeltilerde Cr(VI) analizleri yaplmtr. Deneyler,
kolondan toplanan k zeltisinin konsantrasyonu giri zeltisinin konsantrasyonuna eit
oluncaya kadar srdrlmtr.

ekil 7.1 Srekli akl sistemde Cr(VI) sorpsiyonu deney dzenei
Dnm noktas erileri, k zeltisi ve geirilen zelti miktarna (yatak hacmi olarak)
kar relatif konsantrasyon deerleri izilerek elde edilmitir. Relatif konsantrasyon ve
geirilen zelti miktar (yatak hacmi olarak) srasyla Denklem 7.7 ve 7.8 kullanlarak
hesaplanmtr.
0
C
C
yon konsantras Relatif = (7.7)
Burada, C ve C
0
srasyla k ve giri zeltisindeki Cr(VI) konsantrasyonunu (mg/L) ifade
etmektedir.

56
h)/4 D (
V
hacmi] [yatak miktar zelti Geirilen
2

= (7.8)
Denklem 7.8de verilen V, D ve h deerleri srasyla k zeltisi hacmi (mL), kolon
ap (cm) ve kolon iindeki aktif karbonun yksekliini (cm) gstermektedir.
7.7.1 eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile yaplan almalar
0,14-0,56 mm tane boyut aralndaki KSN numunesi 13 mm apndaki iyon deitirici
kolonuna doldurulmutur. Aktif karbonun kolondaki ykseklii 14 mmdir. 5 ppm, 15 ppm,
30 ppm ve 60 ppm olmak zere drt farkl Cr(VI) konsantrasyonunda ve 5 mL/dak besleme
debisi ile numune doygunlua ulancaya kadar allmtr. Ak debisinin dnm noktas
kapasitesine etkisini incelemek amacyla, 30 ppm konsantrasyonunda ve 0,96 mL/dak ak
debisiyle ayr bir deneme daha yaplmtr.
7.7.2 Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile yaplan almalar
0,075-0,29 mm tane boyutu aralndaki PAK numunesi 13,5 mm apndaki iyon deitirici
kolonuna doldurulmutur. Aktif karbonun kolondaki ykseklii 27,5 mmdir. 30 ppm
konsantrasyonundaki Cr(VI) zeltisi ile 5 mL/dak besleme debisinde numuneler doygunlua
ulancaya kadar allmtr.
7.7.3 Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile yaplan almalar
0,14-0,56 mm tane boyut aralndaki CPG-LF numunesi 13 mm apndaki iyon deitirici
kolonuna doldurulmutur. Aktif karbonun kolondaki ykseklii 14 mmdir. 30 ppm
konsantrasyonundaki Cr(VI) zeltisi ile 5 mL/dak besleme debisinde numuneler doygunlua
ulancaya kadar allmtr.
7.8 Rejenerasyon almalar
7.8.1 eftali ekirdei esasl aktif karbonun (KSN) rejenerasyonu
7.8.1.1 Kesikli yntemle rejenerasyon
Aktif karbon numuneleri rejenerasyon ncesinde, pH 2 olan 200 ppm konsantrasyonundaki
Cr(VI) zeltisiyle doyurulmutur. KSN aktif karbonunun kesikli yntemle rejenerasyonu tek
kademeli ve iki kademeli olmak zere iki ekilde gerekletirilmitir (izelge 7.1). Tek

57
kademeli yntemde rejenerasyon zeltisi olarak asit (%10 HCl ve %15 HCl), alkali (%10
NaOH ve %15 NaOH), tuz (%15 NaCl) ve alkali-tuz (%10 NaOH + %10 NaCl) zeltileri
kullanlmtr.
ki kademeli yntemde ise asit ve baz zeltileri seri olarak uygulanmtr. Yaplan ilk seride
birinci kademede %10 HCl zeltisi ve ikinci kademede %10 NaOH zeltisi kullanlm,
ikinci seride ise birinci kademede %10 NaOH zeltisi ve ikinci kademede %10 HCl zeltisi
kullanlmtr.
izelge 7.1 eftali ekirdei esasl aktif karbonun rejenerasyon deney koullar
Deney no
Rejenerant (1. Kademe) Sre (sa) Rejenerant (2. Kademe)
Sre
(sa)
1 %10 HCl 18 - -
2 %15 HCl 18 - -
3 %10 NaOH 18 - -
4 %15 NaOH 18 - -
5 %15 NaCl 18 - -
6 %10 NaOH + %10 NaCl 18 - -
7 %10 HCl 18 %10 NaOH 18
8 %10 NaOH 18 %10 HCl 18

Doygun numuneler destile su ile ntr pHya ykandktan sonra 25 mL rejenerant zeltisiyle
18 saat boyunca 130 dev/dak hzla alkalanarak rejenere edilmitir. Daha sonra zeltiler
mavi bant szge kadndan szlerek krom analizi yaplmtr. Rejenere edilen aktif karbon
numuneleri ntr pHya kadar destile su ile ykanm ve Cr(VI) tutma kapasitesini saptamak
amacyla tekrar sorpsiyon ilemine tabi tutulmutur. Rejenerasyon almas be dng
boyunca devam ettirilerek her dng iin rejenerasyon yzdeleri ve kapasitedeki deiimler
incelenmitir. Cr(VI) tutma kapasiteleri Denklem 7.1 ve rejenerasyon yzdeleri Denklem 7.9
kullanlarak hesaplanmtr.
100
10
%
3

=

e
rej rej
q m
C V
on rejenerasy (7.9)
Burada, V
rej
, C
rej
, m ve q
e
srasyla rejenerant hacmi (mL), rejeneranttaki krom
konsantrasyonu (mg/L), aktif karbon miktar (g) ve kapasiteyi (mg/g) ifade etmektedir.

58
7.8.1.2 Srekli yntemle rejenerasyon
KSN aktif karbon numunesinin srekli yntemle rejenerasyonu iin %15 NaOH zeltisi
kullanlmtr. Aktif karbon numunesi rejenerasyon ncesinde, srekli ak halindeki pH 2
olan 60 ppm Cr(VI) zeltisi ile Blm 7.7.1de anlatld gibi muamele edilerek
doyurulmutur.
Rejenerant zeltisi (%15 NaOH) 0,148 mL/dak ak debisiyle doygun KSN aktif karbon
numunesi zerinden geirilmitir. Kolon k zeltisi fraksiyonlu numune toplaycs
yardmyla ayr ayr tplere toplanarak Cr(VI) konsantrasyonlar belirlenmitir.
Rejenerasyonun kapasiteye etkisini saptamak amacyla aktif karbon numunesi Cr(VI)
zeltisiyle tekrar sorpsiyon ilemine tabi tutulmutur. Srekli proseste adsorpsiyon ve
desorpsiyon almas dng boyunca devam ettirilerek, her dng iin rejenerasyon
verimi ve kapasitedeki deiimler incelenmitir. Her bir sorpsiyon ve desorpsiyon ilemi
sonrasnda k zeltisinin pHs ntr oluncaya kadar aktif karbon numunesi destile su ile
ykanmtr.
7.8.2 Polimer esasl aktif karbonun (PAK) kesikli yntemle rejenerasyonu
Polimer esasl aktif karbon numuneleri rejenerasyon ncesinde, pH 2 olan 200 ppm
konsantrasyonundaki Cr(VI) zeltisiyle muamele edilerek doyurulmutur. PAK aktif
karbonun numunesinin rejenerasyon deneylerinde rejenerasyon zeltisi olarak asit (%5 HCl
ve %10 HCl) ve alkali (%5 NaOH, %10 NaOH ve %15 NaOH) zeltileri ile alkali-tuz
(%10 NaOH + %10 NaCl), asit-etil alkol (%10 HCl + %10 C
2
H
5
OH), asit-aseton
(%10 HCl + %10 C
2
H
6
CO) zeltileri kullanlmtr.
Doygun numuneler destile su ile ntr pHya ykandktan sonra 25 mL rejenerant zeltisiyle
18 saat boyunca 130 dev/dak hzla alkalanarak rejenere edilmitir. Daha sonra zeltiler
mavi bant szge kadndan szlerek krom analizi yaplmtr. Rejenere edilen aktif karbon
numuneleri ntr pHya kadar destile su ile ykanm ve Cr(VI) tutma kapasitesini saptamak
amacyla tekrar sorpsiyon ilemine tabi tutulmutur.
Kullanlan rejenerant zeltileri arasnda en etkili olan %10 HCl zeltisi ile be dng
boyunca almaya devam edilmi ve her dng iin rejenerasyon yzdeleri ve kapasitedeki
deiimler incelenmitir. Krom tutma kapasiteleri Denklem 7.1 ve rejenerasyon yzdeleri
Denklem 7.9 kullanlarak hesaplanmtr.

59
7.9 Krom (VI) Sorpsiyonu ile lgili Enerji Hesaplamalar
7.9.1 Aktivasyon enerjisi
sveli kimyac Arrhenius reaksiyon hz sabiti ile scaklk arasndaki ilikiyi
T R
E
ad
A
e k k
.
0
.

= (7.10)
denklemiyle aklamtr. Burada, k
ad
adsorpsiyon hz sabitini, k
0
sklk faktrn, E
A

aktivasyon enejisini (J/mol), R ve T deerleri ise srasyla gaz sabiti (8,314 J/mol.K) ve
scaklk (K) deerlerini gstermektedir. Aktivasyon enerjisi, bir tepkimenin balayabilmesi
iin reaksiyona giren bileenlerin sahip olmas gereken minimum enerji miktar olarak
tanmlanr (Fogler, 1999).
Arrhenius denklemi olarak bilinen Denklem 7.10un lineerletirilmi biimi aadaki gibi
yazlabilir;
T R
E
k k
A
ad
.
ln ln
0
= (7.11)
Reaksiyonun Arrhenius bantsna uymas iin 1/Tye kar izilen ln k
ad
grafii bir doru
vermelidir. Farkl scaklklarda yaplan kinetik deneyleri sonucu hesaplanan adsorpsiyon hz
sabiti deerleri kullanlarak 1/Tye kar ln k
ad
grafikleri izilmi ve bu dorularn
eimlerinden aktivasyon enerjileri hesaplanmtr.
7.9.2 Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi
Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi, bir mol iyonun sulu fazdan kat yzeye transfer olduu
zamanki serbest enerji deiimidir ve aadaki bant kullanlarak hesaplanr (Krishna vd.,
2000; El-Kamash vd., 2005):
) 2 (
1

= E (7.12)
Burada, | sorpsiyon enerjisi ile ilgili bir sabittir ve birimi mol
2
/kJ
2
dir. | sabiti, deneysel
sorpsiyon verilerinin DubininRadushkevich (DR) adsorpsiyon izoterm modeline
uygulanmasyla hesaplanmtr. Dubinin-Radushkevich (D-R) denkleminin lineer ekli,
2
ln ln =
m e
q q (7.13)

60
bantsyla verilir. Burada, q
e
ve q
m
srasyla denge kapasitesi (mol/g) ve karbonun birim
miktar bana adsorplayabilecei maksimum miktar (mol/g), c ise polanyi potansiyelini
belirtir. Polanyi potansiyelleri Denklem 7.14 kullanlarak hesaplanmtr.
)
1
1 ln(
e
C
T R + = (7.14)
Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyonundan elde edilen deneysel veriler kullanlarak
hesaplanan c
2
deerlerine kar lnq
e
grafikleri izilmi ve | deerleri bu dorunun eiminden
hesaplanmtr.
7.9.3 zosterik adsorpsiyon ss
Bir gaz karmndaki bileenlerin izosterik adsorpsiyon slar, adsorpsiyon gibi ayrma
proseslerinin tasarmnda nemli bir termodinamik parametredir (Sircar vd., 1999). zosterik,
yzeyde adsorbe edilmi madde miktarnn sabit olmas anlamnda kullanlmaktadr.
Adsorban enerji asndan heterojense, adsorpsiyon ssnn yzeydeki adsorbat miktaryla
deiimi ok gl ve karmak olabilir. Bu zelliin proses tasarmnda ihmal edilmesi ciddi
hatalara yol aabilir (Sircar, 2005). Literatrde ok farkl trde diferansiyel ve integral
adsorpsiyon ss tanmlanm olmasna karn diferansiyel isosterik adsorpsiyon ssnn
proses tasarm asndan en kullanls olduu kabul grmtr (Sircar vd., 1999).
Sabit miktarda adsorplanm madde iin hesaplanan adsorpsiyon ss izosterik adsorpsiyon
ss (AH
st
) olarak bilinir ve Clausius-Clapeyron eitliiyle verilir (Unnithan ve Anirudhan,
2001):
2
.
) (ln
T R
H
dT
C d
st e
A
= (7.15)
Adsorpsiyon ssnn adsorplanan madde miktaryla deiimi, yzeyin heterojenlii ve
adsorplanm molekller arasndaki yanal etkileimler hakknda bilgi verir. Deneysel veriler
kullanlarak 1/Tye kar lnC
e
grafikleri izilmi ve bylece birim miktarda aktif karbon
bana adsorplanan krom miktarlar iin izosterler elde edilmitir. Sabit miktarda adsorplanan
krom miktarna kar denge konsantrasyonu deerleri Freundlich modeli kullanlarak,
isosterik adsorpsiyon slar (AH
st
) ise elde edilen izosterlerin eiminden hesaplanmtr.
Yzeydeki adsorplanm madde miktarnn deiimine kar isosterik adsorpsiyon snn
(AH
st
) deiimi grafik zerinde incelenmitir.

61
7.9.4 Gibbs serbest enerjisi (G), entalpi (H) ve entropi (S) hesaplamalar
Denge sabitinin (K) scaklkla deiimi;
K T R G ln . . = A (7.16)
denklemiyle verilir. Burada, R (8,314 kJ/mol.K) ve T (K) srasyla gaz sabiti ve mutlak
scaklk deerlerini gsterirken, AG(kJ/mol) Gibbs serbest enerjisi deiimini ifade eder.
Gibbs serbest enerjisi deiimi bir reaksiyonun kendiliinden olmasnn bir ltdr ve
deeri negatif ise reaksiyon kendiliinden gerekleir (Mungasavalli vd., 2007). Gibbs serbest
enerjisi deiimi, entalpi deiimi ve entropi deiimi ile ilgilidir ve aralarndaki iliki;
A A = A S T H G (7.17)
denklemiyle verilir. Burada, H (kJ/mol) ve S (kJ/mol/K) deerleri srasyla standart
entalpi ve standart entropi deiimini gsterir. Entalpi deiiminin negatif veya pozitif olmas
adsorpsiyon prosesinin endotermik veya ekzotermik olup olmad hakknda, nmerik deeri
ise adsorpsiyon prosesinin tr hakknda fikir verir.
Denklem 7.16 ve 7.17nin birletirilmesiyle, Vant Hoff bants olarak bilinen;
R
S
RT
H
K
A
+
A
= ln (7.18)
bants elde edilir.
1/Tye kar izilen lnK Vant Hoff grafii bir doru verir ve bu dorunun eimi ve kesim
noktasndan srasyla, adsorpsiyon prosesinin entalpi deiimi (H) ve entropi deimi (S)
deerleri hesaplanabilir.
Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyon prosesindeki termodinamik parametrelerin
hesaplanmasnda farkl scaklklarda gerekletirilen kesikli sorpsiyon deneyleri sonucu elde
edilen deneysel adsorpsiyon izotermleri kullanlmtr. Adsorpsiyon prosesinin termodinamik
denge sabiti,
e
Ae
C
C
K = (7.19)
bantsyla hesaplanmtr. Burada, C
Ae
dengede birim adsorban bana adsorplanan Cr(VI)
miktarn (mg/g) ve C
e
ise denge halinde zeltideki Cr(VI) konsantrasyonunu (mg/g) ifade

62
etmektedir. Hesaplamalarda kullanlan C
Ae
ve C
e
deerleri Freundlich adsorpsiyon modeli ile
hesaplanm teorik deerlerdir. Gibbs serbest enerjisi deiimi (AG), entalpi deiimi (AH)
ve entropi deiimi (AS) deerleri Denklem 7.16-7.18 kullanlarak hesaplanmtr.
7.10 Krom (VI) Sorpsiyon Mekanizmasnn ncelenmesi
Natale ve arkadalar (2007), aktif karbon ile Cr(VI) giderim mekanizmasn aada verilen
aamalarla aklamtr:
- Potasyum dikromat tuzunun znmesi ve Cr(VI) anyonlarnn oluumu.
- Cr(VI) anyonlarnn protonlanm bazik yzey gruplarnda ve elektrofilik yzey
gruplarnda adsorplanmas ve OH
-
iyonlaryla rekabet durumunun olumas.
- Paralel olarak Cr(VI)nn fenolik yzey gruplarnda Cr(III)e indirgenmesi. Bu
reaksiyon adm asidik pHda daha baskndr.
- Cr(III) katyonlarnn zeltiye geri dnmesi.
- Cr(III) katyonlarnn zayf asidik gruplarda iyon deiimiyle ve sorpsiyonla tutunmas
ve H
+
iyonlaryla rekabet durumunun olumas.
Park ve arkadalar (2006), Cr(VI)nn biyoktle veya biyoktle esasl aktif karbonlarla
giderilmesinde mekanizmann anyon adsorpsiyonu deil indirgemeyle birlikte
adsorpsiyon olduunu savunmaktadr. Cr(VI) sorpsiyonunu iki mekanizmayla
aklamlardr:
Mekanizma 1 (direkt mekanizma): zeltideki Cr(VI) iyonlar adsorbann yzeyindeki
elektron verici gruplar tarafndan dorudan Cr(III)e indirgenir. Cr(III) ya sulu fazda kalr ya
da krom balayc gruplarla kompleks oluturur.
Mekanizma II (dolayl mekanizma): admdan oluur; i) anyonik Cr(VI) yzeyde bulunan
pozitif ykl gruplara balanr, ii) bu gruplara komu elektron verici gruplar tarafndan
Cr(III)e indirgenir, iii) Cr(III), pozitif ykl gruplarla arasndaki elektriksel itmeden dolay
sulu faza geri dner ya da komu gruplarla kompleks oluturarak yzeyde tutunur.
Karbon yzeyindeki fenol (Lakatos vd., 2002; Natale vd., 2007) ve kinon (Park ve Jang,
2002) gibi gruplarn indirgeme zellii bilinmekle beraber, Tsuruhara ve arkadalar (2007)
doal sularda Cr(VI)nn indirgenme kinetiini inceledikleri almada znebilen organik
maddelerin de Cr(VI)nn indirgenmesinde rol oynadn tespit etmilerdir.
Hidrojen kromat asidik ortamda aadaki redoks reaksiyonunu verir (Selomulya vd., 1999):

63
HCrO
4
-
+ 7H
+
+ 3e
-
Cr
3+
+ 4H
2
O (E
0
=1,20V) (7.20)
Hidrojen kromat anyonlar, sulu fazdaki znm organik karbon ve/veya karbon
yzeyindeki okside edilebilir gruplar yardmyla;
HCrO
4
-
+ 3C + H
+
Cr
3+
+ H
2
O + 3/2 CO
2
(7.21)
reaksiyonunu vererek Cr(III)e indirgenebilir.
Tez kapsamnda yaplan tm kesikli ve srekli sorpsiyon ve desorpsiyon almalar ile
yaplan enerji ve s hesaplamalar Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyon mekanizmas
hakknda bir takm fikirler vermitir. Ancak bu bulgular mekanizmay net bir biimde
aklamaya yetmemitir. Mekanizmann daha net anlalabilmesi iin sorspiyon sonras aktif
karbonlarn yaps X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analizi ile incelenmi ve ayrca
indirgenme reaksiyonunda rol oynayabilecek znm organik karbon konsantrasyonlar
llmtr. Yaplan Cr(III) sorpsiyon deneyleri ile aktif karbonun olas indirgenme
reaksiyonu sonucu oluabilecek Cr(III) katyonlarna ilgisi belirlenmitir.
7.10.1 X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analizi
X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analizi ile yzeyin 3-4 nm altndaki yzey kimyas
(yzey gruplar, element ierii, dalm ve kimyasal durumu) belirlenebilir (Diaz-Teran vd.,
2003). Kendi orbital sistemlerinde bulunan elektronlar karakteristik bir ba enerjisine
sahiptirler. Bu ba enerjisi orbital tipine, atomun tipine (yk ve boyut) ve komu atomlarn
doasna baldr. XPS analizi numune yzeyinden koparlan bu ba enerjisinin lmne
dayanr (Milling, 1999).
Sorpsiyon mekanizmasn aratrmak iin Cr(VI) ile doyurulmu KSN ve PAK aktif karbon
numunelerinde XPS incelemesi yaplmtr. Bu amala, pH 2de hazrlanm 30 ppm Cr(VI)
ieren zeltiden 200 mL alnm ve 300 mLlik erlenler ierisinde aktif karbonla
kartrlarak 130 devir/dak hzla alkalanmas salanmtr. KSN ve PAK miktarlar srasyla
80 mg ve 120 mg olarak belirlenmitir. Dengeye geldikten sonra karmlar szlerek
szntde Cr(VI) ve toplam krom analizleri yaplmtr. Karbon numuneleri bir miktar
0,01 M HCl (pH 2) zeltisi ile ykanarak kromun fazlas uzaklatrlmtr. Kromla
doyurulmu KSN ve PAK numuneleri analiz ncesinde 378 Kde kurutulmutur.
XPS analizleri Krakovda bulunan AGH Teknoloji ve Bilim niversitesinde VSW marka
XPS cihaz kullanlarak gerekletirilmitir. X nlar Mg anot lambas ile retilmi ve

64
grafikler SPECSLAB Origin 7.0 yazlm program kullanlarak izilmitir. Aktif karbon
numuneleri krlmadan olduu gibi kullanlm, daha iyi iletim salamak iin numuneler
grafitlemi ubuk bant zerine yerletirilerek analiz edilmitir.
7.10.2 Toplam organik karbon ve znm oksijen analizleri
Aktif karbonun yapsndaki znebilen organik karbon ve oksijen miktarn belirlemek iin
KSN ve PAK numunelerinde toplam organik karbon ve znm oksijen analizleri
yaplmtr. Toplam organik karbon analizi Wroclaw Teknoloji niversitesi Laboratuarlarnda
bulunan Shimadzu TOC 5050 analiz cihaz kullanlarak gerekletirilmi, znm oksijen
konsantrasyonu ise Cole-Palmer oksijen seimli elektrod ile llmtr. HCl ve NaOH
kullanlarak destile su iinde drt farkl pHda (2, 4, 6 ve 8) iki seri zelti hazrlanmtr.
Hazrlanan zeltilerden 50 mL alnm ve her birine 40 mg aktif karbon eklenmitir.
Hazrlanan karmlar 3 gn boyunca sabit pHda alkalandktan sonra szlm ve
szntlerde toplam organik karbon ve znm oksijen konsantrasyonlar belirlenmitir.
7.10.3 Krom (III) sorpsiyon almas
Burada ama, retilmi aktif karbon numunelerinin asidik ortamda olas indirgenme
reaksiyonu sonucu ortaya kabilecek Cr(III) adsorplama kapasitesinin incelenmesidir.
Deneyler Cr(VI) gideriminin en fazla olduu pH 2 deerinde gerekletirilmitir. Cr(III)
zeltisi, slfat tuzu (Cr
2
(SO
4
)
3
.18H
2
O) ile 30 ppm konsantrasyonunda hazrlanmtr. KSN
ve PAK numuneleri ile 0,2 g/L ve 0,8 g/L olmak zere iki farkl adsorban konsantrasyonunda
allmtr. Aktif karbon ve Cr(III) zeltisi karmlar 130 devir/dak hzla alkalanm ve
NaOH zeltisi kullanlarak 24 saatte bir pH ayar yaplmtr. zeltiler dengeye geldikten
sonra szlerek Cr(III) konsantrasyonlar belirlenmitir. Cr(III) konsantrasyonu, toplam krom
konstrasyonundan Cr(VI) konsantrasyonu karlarak elde edilmitir.

65
8. AKTF KARBON RETM ALIMALARININ DEERLENDRLMES
8.1 Hammadde ve retilen Aktif Karbon Numunelerinin zellikleri
8.1.1 Termogravimetrik analiz
eftali ekirdeine ait TG grafii incelendiinde uucu maddelerin byk oranda 523 K ile
673 K arasnda yapdan uzaklat grlmektedir (ekil 8.1). Bu scaklktan sonra ise
yaklak 1023 Ke kadar madde kaybnn devam ettii grlmektedir.
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100
Scaklk, K
K
t
l
e

k
a
y
b
,

%

.

ekil 8.1 eftali ekirdeine ait TG grafii
8.1.2 Yzey alan ve gzeneklilik
alma kapsamnda retilmi numunelere ait azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri ekil
8.2-8.5de verilmitir. Ayrca kyaslama yapmak amacyla CPG-LF kodlu ticari aktif karbona
ait azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi ekil 8.6da verilmitir.
Adsorpsiyon izotermlerinin grsel olarak incelenmesi adsorpsiyon ve adsorbann gzenek
yaps hakknda faydal bilgiler salar. ekiller incelendiinde tm karbon numunelerinin azot
adsorpsiyonlarnn Tip I izotermine uyduu grlmektedir. Tip I izotermi mikro gzenekli
adsorbanlarda grlr (IUPAC, 1985). P/P
0
n kk deerlerinde mikro gzenekler
adsorplanm gaz ile dolar ve daha sonra eri dzleir. Bu durum mikro gzeneklerin
dolmasndan sonra adsorpsiyonun devam etmediini gsterir. Tip 1 izotermi malzemenin

66
yzeyinin geni bir ksmnn mikro gzeneklerle kapl olduunu, gazn mikro gzeneklere
dolduktan sonra katnn yzeyinde daha fazla adsorpsiyon iin ok az ya da hibir blge
kalmadn gstermektedir. Karbon numunelerinden farkl olarak, akrilonitril divinilbenzen
kopolimerine ait azot adsorpsiyonu Tip II izotermine uygunluk gstermektedir (ekil 8.5).
IUPACa gre (1985) bu izoterm tipi gzenekli olmayan veya makro gzenekli adsorbanlarda
grlr.

ekil 8.2 Karbonize numuneler ve su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbon
numunelerinin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)
0
20
40
60
80
100
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KN
0
20
40
60
80
100
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
YKSN
0
50
100
150
200
250
300
350
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KKSN
0
10
20
30
40
50
60
70
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
YKN
0
50
100
150
200
250
300
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KSN

67

ekil 8.3 KOH aktivasyonuyla retilmi aktif karbon numunelerinin azot adsorpsiyon-
desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)
KKSN, KOHS2 ve KOHSS3 numunelerinde yksek relatif basn blgelerinde adsorpsiyon
ile desorpsiyon erisi arasnda histerisiz gzlenmektedir. Yksek relatif basn blgelerindeki
histerisiz genellikle mezo gzeneklerdeki kapiler younlama ile aklanr (Marsh ve
Rodriguez-Reinoso, 2006). YKN, KN, YKSN, KOH2, KOH3 ve KOHS3 numunlerinde ise
dk relatif basn blgelerinde dahi histerisiz grlmektedir. zellikle mikro gzenek
ieren birok sistemde dk basn blgelerinde histerisiz grlebilir (IUPAC, 1985). Bunun
sebebi tersinmez kimyasal etkileimle ve/veya dar yark eklindeki gzeneklerden dolay
0
50
100
150
200
250
300
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOHS2
0
50
100
150
200
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOHS3
0
50
100
150
200
250
300
350
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOHKN3
0
20
40
60
80
100
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOH2
0
20
40
60
80
100
120
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOH3

68
desorpsiyonun zor olmas eklinde aklanabilir.
ekil 8.4 KOH ve su buhar aktivasyonunun birlikte uygulanmas ile retilen aktif karbon
numunelerinin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)
ekil 8.5 AN /DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbon numunesinin azot
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri (: adsorpsiyon, ^: desorpsiyon)

ekil 8.6 Ticari aktif karbonun azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi (: adsorpsiyon, ^:
desorpsiyon)
0
50
100
150
200
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOHKS3
0
50
100
150
200
250
300
350
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
KOHSS3
0
20
40
60
80
100
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
AN/DVB
0
50
100
150
200
250
300
350
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
PAK
0
50
100
150
200
250
300
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
P/P
0
N
2
,

c
c
/
g

.
CPG-LF

69
Yzey karakterizasyon cihaznn Autosorb1 yazlm programndan elde edilmi yzey alan
ve gzenek hacmi deerleri retim verimleriyle birlikte izelge 8.1de verilmitir. izelgede
hemen hemen tm karbon numunelerinde yapdaki gzenekliliin byk blmn 0-20
arasndaki mikro gzeneklerin oluturduu grlmektedir. Adsorpsiyonun mikro
gzeneklerde meydana geldii dnldnde, tm numunelerde istenen mikro gzenekli
yap elde edilmitir.
izelge 8.1 Numunelere ait yzey alan ve gzeneklilik deerleri
Numune Verim, % Yzey alan
a
,
m
2
/g
Gzenek
hacmi
b
, cm
3
/g
Mikro gzenek
hacmi
b
, cm
3
/g
YKN 30 163 0,0867 0,0786
KN 30 247 0,1360 0,1198
YKSN 20 237 0,1305 0,1153
KSN 17 608 0,3410 0,3310
KKSN 15 755 0,4453 0,3484
KOH2 10 266 0,1352 0,1240
KOH3 20 312 0,1552 0,1512
KOHS2 15 437 0,2951 0,1888
KOHS3 14 456 0,2348 0,2061
KOHKN3 15 835 0,4583 0,4119
KOHKS3 17 569 0,2806 0,2579
KOHSS3 22 479 0,3414 0,2079
AN/DVB 82 70 0,1430 0,0260
PAK 46 579 0,3000 0,2340
CPG-LF - 693 0,3510 0,3179
a
BET (Braunuer Emet Teller) Metodu
b
DFT (Differential Functional Theory) Metodu

YKN, KN, YKSN ve KSN numuneleri iin verilen deerler incelendiinde ekirdeklere
uygulanan n ykama ilemlerinin ve su buhar aktivasyonunun yzey alan ve gzenek
hacminde arta neden olduu grlmektedir.
Potasyum hidroksit aktivasyonunun kat karm yntemi ile uygulanmas gerek yzey alan
gerekse gzeneklilik asndan empregnasyon yntemine kyasla daha etkili olmutur. Ayrca
KOH:numune orannn yksek tutulmas yzey alan ve gzenek hacmininde arta neden

70
olmutur.
En byk yzey alan ve gzeneklilik deeri (835 m
2
/g ve 0,4583 cm
3
/g) KN numunesine kat
karm yntemiyle KOH aktivasyonu uygulanarak retilmi KOHKN3 numunesinde
gzlenmitir. Bu numunenin hemen ardndan 755 m
2
/g yzey alan ve 0,4453 cm
3
/g gzenek
hacmi ile su buhar aktivasyonuyla iki kademede retilmi KKSN numunesi gze
arpmaktadr. ekirdeklere tek kademede KOH aktivasyonu uygulanarak retilmi
numunelerde en fazla 312 m
2
/g yzey alanna ulalrken, bu deer tek kademede su buhar
aktivasyonuyla retilmi KSN numunesinde 608 m
2
/g olmutur.
eftali ekirdei esasl aktif karbonlardan KSN, KKSN ve KOHKN3 numuneleri gerek yzey
alan gerekse gzenek hacmi asndan gelimi ve CPG-LF kodlu ticari aktif karbonla
kyaslanabilir zelliklere sahiptir. Tek kademede su buhar aktivasyonu uygulanarak retilmi
KSN numunesi ise retim kolayl asndan dierlerinin arasndan ne kmaktadr.
Balang maddesi olarak AN/DVB kopolimeri kullanlarak retilmi PAK karbonunun da
yzey alan ve gzenek hacmi olduka yksek deerlerdedir.
8.1.3 Taramal elektron mikroskobu (SEM) grntleri
retilen numuneler ve ticari aktif karbona ait taramal elektron mikroskobu grntleri
ekil 8.7-8.12de verilmitir. ekiller incelendiinde, ekirdeklere uygulanan n ykama
ileminin aktif karbonun gzenek yapsn gelitirdii aka grlmektedir. Ayrca

YKN KN
ekil 8.7 Karbonize numunelerin taramal elektron mikroskobu grntleri

1m 1m

71

ekil 8.8 Su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlarn taramal elektron mikroskobu
grntleri
gzenek yapsnn gelitirilmesinde iki kademeli su buhar aktivasyonunun ok daha etkili
olduu anlalmaktadr (ekil 8.8).
KOH aktivasyonuyla retilmi aktif karbon numunelerine ait SEM grntleri ekil 8.9da
grlmektedir. eftali ekirdeine dorudan uygulanan KOH aktivasyonu sonucu elde edilen
KOH2 ve KOH3 numunelerinde gzenek oluumu olduka azdr. KSN numunesine KOH
aktivasyonu uygulanarak elde edilmi KOHS2 ve KOHS3 numunelerinde mikro gzenekler
byyerek krlm ve dzensiz bir yap elde edilmitir. KOH aktivasyonuyla retilmi
numuneler arasnda en gzenekli yap, kat karm yntemi uygulanarak aktive edilmi
KOHKN3 numunesinde grlmtr.
YKSN KSN
KKSN
1m
1m
1m

72

ekil 8.9 KOH aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlarn taramal elektron mikroskobu
grntleri
KOH ve su buharnn beraber uyguland KOHKS3 ve KOHSS3 numunelerinde beklenen
gzenek geliimi salanamamtr (ekil 8.10).
KOH2
KOH3
KOHS2
KOHKN3
KOHS3
1m
1m
1m 1m
1m

73

karbonlarn taramal elektron mikroskobu grntleri

ekil 8.11 AN/DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbonun taramal elektron
mikroskobu grntleri
KOHKS3 KOHSS3
1m 1m
PAK
2m 30m
AN/DVB
2m 30m

74

ekil 8.12 Ticari aktif karbonun (CPF-LF) taramal elektron mikroskobu grnts
AN/DVB kopolimerinin gzenek yapsnn uygulanan karbonizasyon ilemiyle nasl
gelitirildii ekil 8.11de grlmektedir. Nispeten gzeneksiz yapda olan AN/DVB
kopolimeri gzenekli PAK aktif karbonuna dntrlmtr.
8.1.4 Aktif karbon numunelerinin yapsnda bulunan asidik ve bazik gruplar
Boehm titrasyonu sonucu elde edilen fonksiyonel gruplarn konsantrasyon deerleri
incelendiinde, allan tm aktif karbon numunelerinde yapdaki asidik fonksiyonel
gruplarn ok byk ksmn fenolik yzey oksit gruplarnn oluturduu grlmektedir
(izelge 8.2). eftali ekirdei esasl aktif karbonlarn yapsnda karboksil grubuna
rastlanmamtr, laktonik gruplar ise sadece su baz numunelerde ve olduka dk
konsantrasyonlardadr. Benzer ekilde Shen ve arkadalar (2008) gaz faz oksidasyonunun
hidroksil ve karbonil yzey gruplarn artrdn, sv fazda yaplan aktivasyonun ise zellikle
karboksil gruplarnda arta neden olduunu bildirmilerdir. ekirdeklere yaplan n ilemler
ve su buhar uygulamas asidik gruplarn miktarnda arta sebep olurken bazik gruplarda pek
etkili olmamtr. Empregnasyon yntemiyle potasyum hidroksit aktivasyonu uygulanm
KOH2, KOH3, KOHS2 ve KOHS3 numunelerinde bazik gruplarda art gzlenirken asidik
gruplarda azalma meydana gelmitir. Bununla birlikte potasyum hidroksit ile fiziksel karm
yntemiyle gerekletirilen aktivasyon, toplam asidik fonksiyonel gruplarda ok iddetli
olmakla beraber her iki tip fonksiyonel grup konsantrasyonunda da arta neden olmutur.
Polimer esasl aktif karbonda (PAK) eftali ekirdei esasl karbonlardan farkl olarak fenolik
gruplarn yan sra dk konsantrasyonlarda karboksilik ve laktonik yzey gruplarna
rastlanmtr. izelge 8.2 incelendiinde hemen hemen tm numuneler iin toplam asidik
1m
1m

75
yzey gruplarnn konsantrasyonu bazik gruplara kyasla daha fazladr. ok yksek ve ok
dk pHlarda suyun tamponlayc etkisinden dolay, bu yntem ile pK deeri ancak 3,5 ila
10,5 arasnda olan gruplar belirlenebilir (Boehm 2002). Dolaysyla belirtilen pH deerleri
dnda iyonlaabilen gruplarn varlnn Boehm titrasyonu ile belirlenemeyecei
unutulmamaldr.
izelge 8.2 Aktif karbon numunelerinin yapsnda bulunan asidik ve bazik gruplarn
konsantrasyonlar
Numune
Karboksil
Gruplar
(meq/g)
Laktonik
Gruplar
(meq/g)
Fenolik
Gruplar
(meq/g)
Toplam asidik
gruplar
(meq/g)
Toplam bazik
gruplar
(meq/g)
YKN
* *
0,2183 0,2183 0,3273
KN
* *
0,4632 0,4632 0,1212
YKSN
* *
0,5390 0,5390 0,2960
KSN
*
0,0617 0,2539 0,3156 0,3189
KKSN 0,0435 0,1028 0,6305 0,7768 0,3599
KOH2
*
0,0058 0,2487 0,2545 0,5501
KOH3
*
0,0081 0,2178 0,2259 0,5685
KOHS2
* *
0,3968 0,3968 0,3387
KOHS3
* *
0,5258 0,5258 0,3023
KOHKN3
*
0,0982 0,9709 1,0691 0,4421
KOHKS3
* *
0,6579 0,6579 0,1628
KOHSS3
* *
0,5954 0,5954 0,0239
AN/DVB
** ** **
0,5499
*
PAK 0,0976 0,0036 0,7789 0,8802 0,4918
CPG-LF 0,1572
*
0,5193 0,6765 0,1848
*
bulunamad,
**
analiz yaplmad

8.1.5 FTIR spektroskopisi lmleri
alma kapsamnda retilmi tm numunelerin FTIR analizi sonucu elde edilen grafikler
ekil 8.13-8.19da verilmitir. FTIR spektrumlar incelendiinde karbonize rnler ve tm
aktif karbon numunelerinde benzer yaplarn olduu grlmektedir. Bu durum benzer dalga
saylarnda grlen piklerden anlalmaktadr.

76
Hemen hemen tm numunlerde yaklak olarak 3400, 2900, 2350, 1600, 1700, 1350-1400,
1100-1200 cm
-1
dalga saylarnda geirgenlik pikleri grlmektedir. 3400 cm
-1
civarnda
grlen pikler fenolik gruplardaki O-H geriliminden kaynaklanmaktadr (Gomez-Serrano vd.,
1999; Chunlan vd., 2005; Radovic, 2008; Shen vd., 2008; Tan vd., 2008). Her iki yne doru
yaygn olan bu byk pik karboksilik asitlerin (2500-3300 cm
-1
) ve alkollerin
(3200-3640 cm
-1
) varlnn da gstergesi olabilir (Radovic, 2008; Shen vd., 2008). Ayrca
yapya bal nemin de bu dalga saylar etrafnda geirgenlii etkileyebilecei
dnlmektedir.

ekil 8.13 Karbonize numunelere ait FTIR spektrumlar

77

ekil 8.14 Su buhar aktivasyonuyla retilmi aktif karbonlara ait FTIR spektrumlar

78
Yaklak 2900 cm
-1
dalga says etrafnda grlen kk pikler C-H gerilimini gsterirken
(Gomez-Serrano vd., 1999; Radovic, 2008; Shen vd., 2008), Gomez-Serrano ve arkadalar
(1999) 2925 cm
-1
deki geni spektrumlu ve oklu piklerin metil ve metilen gruplarnn
vibrasyonundan kaynaklanabileceini gstermitir. Benzer ekilde Chunlan ve arkadalar
(2005) 2900 cm
-1
civarndaki piklerin CH
3
, =CH
2
ve CH
2
CH
3
gibi alkil gruplarndan
kaynaklandn belirtmilerdir. 2350 cm
-1
dalga saysndaki pikler ise CC gerilimlerinden
kaynaklanmaktadr.

ekil 8.15 KOH aktivasyonuyla tek kademede retilmi aktif karbonlara ait FTIR
spektrumlar

79

KOHKN3 KOHKN3

ekil 8.16 KOH aktivasyonuyla iki kademede retilmi aktif karbonlara ait FTIR spektrumlar
KOHKN3

80

karbonlara ait FTIR spektrumlar
Tm karbon numunelerinde grlen 1600 cm
-1
blgesindeki bant bir ok aratrmac
tarafndan daha nce gzlenmi ancak tam olarak aklanamam bir tartma konusu (Strelko,
1999; Tan vd., 2008) olsa da, baz aratrmaclar ou karbonlu malzemenin aromatik C=C
gerilimlerinin bu blgede absorpsiyon yaptn bildirmitir (Figueiredo vd., 1999; Gomez-
Serrano vd., 1999; Chunlan vd., 2005; Radovic, 2008; Shen vd., 2008; Tan vd., 2008). Ancak
baz karbon numunelerinde ayrt edilebilen, 1700 cm
-1
deki kk pik ise C=O
gerilimlerinden kaynaklanr (Gomez-Serrano vd., 1999). 1600-1700 cm
-1
aralndaki bu
piklerin geni bant vermesinin nedeni C=C pikleriyle C=O piklerinin st ste gelmesinden
kaynaklanmaktadr. Kinonik gruplar (1550-1680 cm
-1
), karboksilik asit (1665-1760 cm
-1
) ve
laktonlar (1675-1790 cm
-1
) da yine bu blgede absorbans gsterirler.

81
1350-1400 cm
-1
de grlen pikler karbonatlar, karboksil karbonatlar ve laktonlarn belirtisi
olabilirken, 1100-1200 cm
-1
dalga saylar arasndaki kk pikler ise alkolleri, eter iindeki
C-O ve fenolik gruplardaki C-OH ve O-H gerilimlerini iaret eder (Figueiredo vd., 1999;
Radovic, 2008; Shen vd., 2008). Gomez-Serrano ve arkadalar (1999) C-O-C, Tan ve
arkadalar ise C-O-H gerilmelerinin bu blgedeki piklerin nedeni olabileceini
bildirmilerdir.
AN/DVB AN/DVB

PAK PAK

ekil 8.18 AN/DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbona ait FTIR spektrumlar
AN/DVB kopolimerinin FTIR spektrumunda grlen piklerin ou karbonizasyon sonucu
ortadan kaybolmu ya da olduka klmtr (ekil 8.18). Bu durum yksek scaklkta
gerekletirilen karbonizasyonun beklenen sonucudur. 2220 cm
-1
de grlen pik akrilonitril
divinil benzenin yapsndaki nitril (CN) gruplarn gstermektedir [3]. Aktif karbon retimi
srasnda hava ile oksidasyon sonucu bozunarak pridin gruplarna dnt iin nitril
AN/DVB
PAK

82

ekil 8.19 Ticari aktif karbona ait FTIR spektrumu
gruplarna ait pik PAK numunesinde grlmemitir. Yaklak 1400 cm
-1
de grlen pikin ise
PAK numunesindeki pridin gruplarnn C=N titreimlerinden kaynakland dnlmektedir.
8.2 Krom (VI) sorpsiyon kapasiteleri
Karbonize numune, aktif karbon numuneleri ve AN/DVB kopolimerinin Cr(VI) tutma
kapasiteleri (ekil 8.20) incelendiinde, eftali ekirdeklerine uygulanan n ykama
ilemlerinin ve su buhar uygulamasnn sorpsiyon kapasitelerini arttrd grlmtr. Buna
karlk, KOH aktivasyonu karbon numunelerinin Cr(VI) tutma kapasitesini artrmada pek
etkili olmamtr. KSN numunesine empregnasyon yntemiyle KOH aktivasyonu uygulanarak
elde edilen KOHS2 ve KOHS3 numunelerinde kapasite dmektedir.
En yksek yzey alanna (835 m
2
/g) sahip KOHKN3 numunesi ile yksek Cr(VI) sorpsiyon
kapasitesi beklenirken, KKSN ve nispeten dk yzey alanna (569 m
2
/g) sahip KOHKS3
karbon numuneleri iin daha yksek kapasite deerleri elde edilmitir. Bu deerler srasyla
KOHKN3 numunesi iin 64 mg/g, KKSN ve KOHKS3 iin ise srasyla 78 mg/g ve 75
mg/gdir. KSN numunesi ise 74 mg/glk kapasite ile eftali ekirdei esasl aktif karbonlar
arasnda nc srada en yksek Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi deerine sahiptir.
eftali ekirdei esasl aktif karbon numunelerinin bir ounun CPG-LF kodlu ticari karbon
numunesinden daha iyi veya benzer kapasitelere sahip olduu grlmektedir. Yksek
sorpsiyon kapasitesinin yan sra, gerek retim kolayl gerekse ekonomik olmas asndan
tek kademede su buhar aktivasyonu ile retilen KSN numunesi eftali ekirdei esasl dier
aktif karbonlar arasnda ne kmaktadr.

83
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Y
K
N
K
N
Y
K
S
N
K
S
N
K
K
S
N
K
O
H
-
2
K
O
H
-
3
K
O
H
S
2
K
O
H
S
3
K
O
H
K
N
3
K
O
H
K
S
3
K
O
H
S
S
3
P
A
K
C
P
G
-
L
F
A
N
/
D
V
B
K
a
p
a
s
i
t
e
,

m
g

/
g

.

ekil 8.20 Cr(VI) tutma kapasiteleri
Polimer esasl aktif karbonun (PAK) Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi de (63 mg/g) olduka
yksek ve ticari karbonla rekabet edebilecek durumdadr.
8.2.1 pH titrasyonu analizleri
eftali ekirdei esasl aktif karbonlardan su buharyla tek kademede retilmi KSN ve
polimer esasl PAK aktif karbonlarna ait proton balama erileri CPG-LF kodlu ticari
karbonla kyaslamal olarak ekil 8.21de verilmitir. ekilden grlecei gibi retilen iki
aktif karbon numunesi de proton balama zellikleri asndan ticari olana olduka
benzemektedir. Proton balama erisinin absisi kestii noktada karbon taneciklerinin yzeyi
ntr durumdadr ve bu noktadaki pH deeri sfr yk noktas (point of zero charge, PZC)
olarak isimlendirilir. Sfr yk noktasndaki pH deerinin altnda yzey pozitif ykldr ve bu
deerin zerine kldka adsorban yzeyi negatif olur.
CPG-LF, KSN ve PAK aktif karbonlarnn sfr yk noktalar srasyla 7,4; 8,0 ve 8,2dir.
Dolaysyla aktif karbonlarn yzeyleri bu pH deerlerine kadar protonlanm yani pozitif
ykldr ve anyonlara kar ekicilii fazladr. Sfr yk noktasnn zerindeki pHlarda ise
yapdaki asidik yzey gruplarnn iyonlamas nedeniyle karbon yzeyi negatif yklenir ve
katyonlara kar ilgisi artar.

84
-1,2
-0,8
-0,4
0
0,4
0,8
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
pH
KSN
PAK
CPG-LF
|OH
-
|, mmol g
-1

|H
+
|, mmol g
-1

ekil 8.21 Proton balama erileri
Strelko ve arkadalar (2002) pH 3-6 aralnda karboksilik gruplarnn, bu araln zerindeki
pHlarda ise fenolik gruplarn disosiye olduunu belirtmilerdir. Her numunede de sfr
yk noktasnn pH 7nin stnde olmas yapdaki fenolik gruplarn varlnn bir gstergesi
olarak da yorumlanabilir.
8.2.2 Zeta potansiyeli lmleri
pHya kar izilen zeta potansiyeli grafikleri incelendiinde her karbon numunesi iinde
artan pH deeriyle zeta potansiyelinin pozitif deerlerden negatif deerlere doru azald
grlmektedir (ekil 8.22). Zeta potansiyeli erilerinin pH eksenini kestii nokta izoelektrik
nokta (isoelectric point, IEP) olarak adlandrlr ve bu noktada kat sv arasndaki ara yzeyi
ykszdr. zoelektrik noktadan byk pH deerlerinde ara yzey negatif ykl, tersi
durumunda ise yzey pozitif ykldr.
ou aktif karbon tanecikleri destile su iinde elektriksel akm uygulandnda pozitif kutba
doru g ederler ki bu durum net negatif yk tadklarn gsterir. G etme hz ve yk
iddeti karbonun hazrlanma yntemine baldr. Tm aratrmaclarca dorulanmam olsa da
1223 Kin stnde hidrojen veya karbondioksit varlnda aktive edilerek hazrlanm
karbonlar destile su iinde pozitif yk gsterirler (Hassler, 1974). Yksek scaklkta (1073 K)
retilmi aktif karbon numunelerinin de benzer ekilde destile su iinde pozitif zeta
potansiyeli gstermesi ya da izoelektrik noktann ntr pH civarnda olmas beklenmitir.

85
Ancak elde edilen izoelektrik nokta deerleri CPG-LF, KSN ve PAK iin srasyla 4,1; 2,0 ve
4,9 olmutur.
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
pH
z
e
t
a

p
o
t
a
n
s
i
y
e
l
i
,

m
V

.
KSN
PAK
CPG-LF

ekil 8.22 Zeta potansiyellerinin pH ile deiimi
zoelektrik nokta karbon paracklarnn d yzey yknn ntr olduu pH deerini
gsterirken, sfr yk noktas karbonun i ve d toplam yknn ntr olduu pH deerini
ifade eder. Bu iki pH deeri arasndaki fark yzey yk dalmnn lmn verir, bu fark ne
kadar bykse d yzey i yzeyden daha fazla negatif yk ierir. Farkn az olduu durumda
ise yk dalm homojendir (Strelko, 2002). Aktif karbon numunelerinin sfr yk noktas ve
izoelektrik nokta deerleri arasndaki byk fark karbon numunelerinin yzey yk
dalmnn homojen olmadn gstermektedir. Numuneler havasz ortamda saklanmad
iin bulunduu ortamdaki oksijenle oksidasyona maruz kalmaktadrlar. Bu oksidasyondan
karbon numunelerinin d yzeyi ok daha fazla etkileneceinden dolay, d yzeyde asidik
yapda fonksiyonel gruplar oluabilir. Aktif karbon numunelerindeki homojen olmayan yk
dalm bu ekilde aklanabilir.
8.2.3 Elementel analiz ve Kjeldahl azotu tayini
Elementel analiz sonular ve Kjeldahl azotu deerleri izelge 8.3te verilmitir. Sonular
incelendiinde en yksek karbon ve en dk oksijen ieriine sahip aktif karbonun KSN
olduu grlmektedir. ok byk oranda oksijen ieren eftali ekirdei yksek scaklkta
uygulanan su buhar aktivasyonu sonucu oksijeninin byk ksmn kaybetmitir.

86
izelge 8.3 Kjeldahl azotu ve elementel analiz sonular
Numune
Kjeldahl
N, mmol/g
Kjeldahl
%N
%N %C %H %O
eftali ekirdei 0,40 0,57 0,22 50,04 6,13 43,65
KSN 0,11 0,15 0,22 93,18 0,94 5,67
AN/DVB 7,12 9,97 11,36 79,76 6,86 2,02
PAK 3,35 4,69 4,49 82,29 1,38 11,85
CPG-LF 0,42 0,50 0,86 91,37 0,73 7,04

AN/DVB kopolimeri ve polimer esasl aktif karbon dndaki numunelerde azot elementi eser
miktardayken, AN/DVB kopolimeri yapdaki nitril gruplarndan dolay en fazla azota sahip
numunedir. Balang maddesiyle (AN/DVB) kyaslandnda PAK numunesinde azot
miktar azalmtr. Bu durum azotun bir ksmnn yksek scaklkta azot oksitler eklinde
yapdan uzaklamasyla aklanmaktadr. Oksijen miktarndaki ciddi art ise uygulanan hava
oksidasyonundan kaynaklanmaktadr. En fazla oksijen ieren aktif karbonun PAK olmas
Boehm titrasyonu sonularn da (izelge 8.2) desteklemektedir.
8.2.4 Su buhar adsorpsiyon kapasiteleri
eftali ekirdei ve polimer esasl aktif karbonlarn su buhar adsorpsiyon kapasiteleri izelge
8.4te verilmitir.
izelge 8.4 Aktif karbonlarn su buhar adsorpsiyon kapasiteleri
KSN PAK
Ksmi buhar basnc,
mmHg
Kapasite, mg/g
7,0972 157 145
19,1464 233 177
izelge incelendiinde KSN numunesinin su buhar adsorpsiyon kapasitesinin daha fazla
olduu ve artan ksmi buhar basncyla her iki aktif karbonun da kapasitesinin artt
grlmektedir. Dier bir deyile polimer esasl aktif karbon yzeyinin eftali ekirdei esasl
olana kyasla daha hidrofob olduu sylenebilir.

87
9. KROM (VI) SORPSYON ALIMALARININ DEERLENDRLMES
9.1 Kesikli Yntemle Sorpsiyon almalarnn Deerlendirilmesi
eftali ekirdeinden su buhar aktivasyonu ile retilen aktif karbon (KSN) ve polimer esasl
aktif karbon (PAK) numuneleriyle yaplan Cr(VI) sorpsiyonu pH, balang konsantrasyonu,
scaklk ve farkl anyonlarn etkisi asndan incelenmitir. Deney sonular ticari aktif karbon
(CPG-LF) numunesiyle karlatrmal olarak deerlendirilmitir.
9.1.1 pH etkisi
KSN, PAK ve CPG-LF ile 30 ppm balang konsantrasyonunda ve farkl pHlarda yrtlen
sorpsiyon deneylerine ait adsorpsiyon izotermleri ekil 9.1-9.4te verilmitir.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

.

KSN PAK CPG-LF

ekil 9.1 pH 2deki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri
ekil 9.1den grld gibi KSN, PAK ve CPG-LF numunelerinin pH 2deki en yksek
Cr(VI) tutma kapasiteleri srasyla 130, 80 ve 140 mg/gdir. eftali ekirdeinden su buhar
aktivasyonuyla retilen KSN numunesinin sorpsiyon kapasitesi ticari aktif karbonun
(CPG-LF) kapasitesine ok yakndr. Ancak AN/DVB kopolimerinden retilen PAK
numunesinin sorpsiyon kapasitesi dierlerine kyasla olduka dktr.

88
0
20
40
60
80
100
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

.
KSN PAK CPG-LF

ekil 9.2 pH 4teki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri
KSN, PAK ve CPG-LF numunelerinin pH 4teki en ysek Cr(VI) tutma kapasiteleri srasyla
100, 60 ve 87 mg/gdr (ekil 9.2). ekil 9.1 ve ekil 9.2 beraber incelendiinde artan pHyla
beraber tm aktif karbon numunelerinin sorpsiyon kapasitelerinde bir azalma olduu
grlmektedir. Literatrde de eitli aktif karbon ve tarmsal atklarla yaplm Cr(VI)
sorpsiyon almalarnda da benzer ekilde artan pH deeriyle giderim kapasitesinin azald
bildirilmektedir (Selomulya vd., 1999; Hu vd., 2003; Garg vd., 2004; Ko vd., 2004; Mohanty
vd., 2005; Mohan ve Pittman, 2006). Khezami ve Capart (2005) KOH aktivasyonu ile
rettikleri odun esasl aktif karbon ve Acticarbone CXV kodlu ticari aktif karbon
numuneleriyle yaptklar Cr(VI) giderim almasnda pHdaki artla giderim yzdesinin
azaldn ve en fazla sorpsiyonun pH 3 deerinde gerekletiini gzlemlemilerdir. Kobya
(2004) fndk kabuu esasl aktif karbonla yapt kesikli sorpsiyon almasnda en uygun
Cr(VI) giderim pHsnn 1 olduunu bildirmitir. Mungasavalli ve arkadalar (2007),
Aspergillus Nigerle Cr(VI) biyosorpsiyonunda en uygun pH deerini 3 olarak bildirmilerdir.
Agarwal ve arkadalarnn (2006) Tamarindus Indica tohumlaryla yaptklar almada, artan
pH ile krom tutma kapasitesinin dt ve en yksek kapasitenin pH 2de elde edildii
bildirilmitir.

89
0
10
20
30
40
50
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

.
KSN PAK CPG-LF

ekil 9.3 pH 6daki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri
ekil 9.3ten grld gibi KSN, PAK ve CPG-LF numunelerinin pH 6daki krom tutma
kapasiteleri srasyla 48, 42 ve 46 mg/gdir. retilen her iki aktif karbon numunesi de (KSN
ve PAK) pH 6da ticari aktif karbonla (CPG-LF) benzer Cr(VI) sorpsiyon kapasitesine
sahiptir.
ekil 9.1, 9.2 ve 9.3 beraber incelendiinde artan pH ile CPG-LF ve KSN numunelerinde
nemli miktarda kapasite d gzlenirken, PAK numunesinde bu d daha azdr. pHnn
2den 6ya karlmasyla meydana gelen kapasite d CPG-LF, KSN ve PAK karbonlar
iin srasyla yaklak %66, %64, %48dir. Cr(VI)nn karbon yzeyine tutunmasnda, sadece
hidrojen kromat ile protonlanm yzey gruplar arasndaki etkileim etkili olsayd,
elektrostatik ekim teorisine gre, tm karbon numuneleri iin artan pHyla beraber benzer
kapasite dleri gzlenmesi gerekirdi. Ancak PAK numunesindeki kapasite d
dierlerine kyasla olduka azdr. Dolaysyla, Cr(VI)nn PAK zerine sorpsiyonunda
elektrostatik ekimden daha gl bir etkileimin olabilecei dnlebilir. Bu duruma, farkl
aktif karbonlarn deiik pHlarda iyonlaan farkl fonksiyonel gruplara sahip olmas da
neden olabilir.
ekil 9.4 incelendiinde KSN, PAK ve CPG-LF numunelerinin pH 8teki Cr(VI) tutma

90
kapasitelerinin olduka az olduu grlmektedir. Numunelere ait proton balama erilerinden
pH 8den sonra karbon yzeyindeki gruplarn iyonlat bilinmektedir (ekil 8.21).
Dolaysyla negatif ykl yzey gruplar ile ayn yke sahip kromat iyonlar elektrostatik
olarak birbirlerini iterler. Bunun yan sra, yksek pHda kromat anyonlaryla rekabet
edebilecek OH
-
iyonu konsantrasyonunun fazla olmas da Cr(VI) kapasitesinde de neden
olur. Ayrca pH 8de Cr(VI)nn eksi iki ykl kromat anyonu (CrO
4
2-
) formunda zeltide
bulunmas sorpsiyon kapasitesinin dmesinin bir baka nedeni olabilir; hidrojen kromatn
yzeye tutunmas iin bir tek aktif merkez yeterliyken, eksi iki ykl kromat anyonu iin iki
aktif merkezin gerekli olduu dnlmektedir.
0
2
4
6
8
10
12
14
20 22 24 26 28 30 32
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

.
KSN PAK CPG-LF

ekil 9.4 pH 8deki Cr(VI) adsorpsiyon izotermleri
KSN, PAK ve CPG-LF numuneleri iin 30 ppm Cr(VI) konsantrasyonu ve 20 mg adsorban
miktar ile elde edilen giderim yzdeleri grafii ekil 9.5te verilmitir. ekilden grld
gibi 20 mg KSN ve 20 mg CPG-LF numuneleri ile pH 2de Cr(VI)nn neredeyse tamam
giderilirken, ayn miktar PAK ile Cr(VI)nn ancak %90 giderilebilmitir.
allan tm aktif karbon numunelerinin Cr(VI) tutma kapasiteleri artan pH deerleriyle
dmektedir (ekil 9.1-9.4). ncelenen alma koullarnda her aktif karbon numunesi
(KSN, PAK ve CPG-LF) iin de, en iyi sorpsiyon kapasitesi pH 2de elde edilmitir ve

91
pHnn artmasyla sorpsiyon verimi azalmaktadr.
0
20
40
60
80
100
120
2 4 6 8
pH
C
r
(
V
I
)

g
i
d
e
r
i
m
i

(
%
)

.
KSN
PAK
CPG-LF

ekil 9.5 Cr(VI) giderim yzdeleri
zelti pHs aktif karbonun yzey zelliklerini ve adsorbatn zeltideki iyonik formunu
etkiler (Zhao vd., 2005). Hidratasyonla birlikte aktif karbon yzeyindeki hidroksil gruplar
Brnsted asidi gibi davranr ve pHnn artmasyla;
AC-OH
2
+
AC-(OH)
0
+ H
+
(9.1)
AC-(OH)
0
AC-O
-
+ H
+
(9.2)
yzey reaksiyonlar gerekleir. AC-OH
2
+
,

AC-(OH)
0
ve AC-O
-
srasyla protonlanm, ntral
ve iyonize olmu yzey hidroksil gruplarn gsterir (Park ve Jang, 2002).
Cr(VI) suda, hidrojen kromat (HCrO
4
-
), kromat (CrO
4
2-
) ve dikromat (Cr
2
O
7
2-
) iyonlar
eklinde bulunur (ekil 4.1). allan konsantrasyon aralnda ve pH 2, 4, 6 deerlerinde
hakim tr HCrO
4
-
anyonu iken, pH 8de CrO
4
2-
anyonudur. Dk pH deerlerinde,
potonlanm yzey gruplarnn negatif ykl HCrO
4
-
iyonlarna ilgisi fazladr. pHnn
artmasyla ortamdaki hidroksil iyonlarnda art meydana gelir ve artan OH
-
iyonlar negatif
ykl HCrO
4
-
iyonlaryla rekabet ederek kromun karbon yzeyindeki fonksiyonel gruplara
tutunmasn engeller.

92
9.1.1.1 pHn Krom (VI)nn indirgenmesine etkisi
Hidrojen kromat iyonlar organik maddelerin varlnda Denklem 7.20 ve 7.21de verilen
reaksiyonlarla Cr(III)e indirgenebilir. Cr(VI)nn Cr(III)e dnp dnmedii dengedeki
toplam krom ve Cr(VI) konsantrasyonlar arasndaki farktan saptanmtr. Farkl pHlarda
yrtlen sorpsiyon deneylerinde, sorpsiyon kapasitesinin en yksek olduu pH 2 dndaki
dier pHlarda zeltide Cr(III)e rastlanmamtr. KSN ve PAK aktif karbonlar ile pH 2de
yrtlen sorpsiyon deneyleri sonucu Cr(VI) ve toplam krom denge konsantrasyonlar
srasyla ekil 9.6 ve 9.7de verilmitir.
0
5
10
15
20
25
30
0 10 20 30 40
Aktif karbon miktar, mg
C
e
,

m
g
/
L
Cr(VI)
topl Cr

ekil 9.6 KSN numunesi ile sorpsiyon sonucu dengedeki toplam krom ve Cr(VI)
konsantrasyonlar
pH 2de alldnda, her iki aktif karbonda da zeltideki Cr(VI) tamamen giderilmi
grnse de Cr(VI) ile toplam krom konsantrasyonlar arasnda bir fark vardr. Bu fark, bir
ksm indirgenmi hidrojen kromatn Cr(III) formunda adsorplanmam olarak zeltide
bulunduunu gstermektedir (ekil 9.6 ve 9.7). Toplam krom konsantrasyonu ile Cr(VI)
konsantrasyonu arasndaki fark dk aktif karbon miktarlarnda ok az iken artan adsorban
miktaryla artmaktadr. Ayrca PAK numunesi ile alldnda, KSNye gre zeltide daha
fazla miktarda Cr(III) tespit edilmitir. Bu durum iki ekilde aklanabilir; i) PAK numunesi

93
KSNye kyasla daha fazla hidrojen kromat Cr(III)e indirgeme zelliine sahiptir veya ii)
KSN numunesi Cr(III) iyonlarn adsorplamada PAK numunesine kyasla daha iyidir.
0
5
10
15
20
25
30
0 10 20 30 40 50
Aktif karbon miktar, mg
C
e
,

m
g
/
L
Cr(VI)
topl Cr

ekil 9.7 PAK numunesi ile sorpsiyon sonucu dengedeki toplam krom ve Cr(VI)
konsantrasyonlar
ncelenen dier pH deerlerinde (pH 4, 6 ve 8) toplam krom ve Cr(VI) denge
konsantrasyonlar arasnda belirgin bir fark gze arpmamtr. Bu durum ortamdaki proton
konsantrasyonunun indirgenme reaksiyonu iin yetersiz olmas dolaysyla Cr(VI)nn
Cr(III)e indirgenmedii eklinde aklanmtr. Ancak, indirgenme reaksiyonunun
gereklemi olabilecei ve sonrasnda rekabet edecek proton miktarnn az olmas nedeniyle
Cr(III)n aktif karbon tarafndan kolayca adsorplanm olabilecei de unutulmamaldr.
Nitekim, Tsuruhara ve arkadalarna gre (2007) doal sularda, ntr pHlarda dahi ok yava
da olsa Cr(VI) Cr(III)e indirgenebilir.
9.1.2 Konsantrasyonun etkisi
eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile farkl balang konsantrasyonlarnda yaplan
sorpsiyon deneyleri sonucu %95 giderim iin elde edilen Cr(VI) sorpsiyon kapasiteleri
izelge 9.1de verilmitir.

94
izelge 9.1 Farkl konsantrasyon ve pHlarda Cr(VI) sorpsiyon kapasiteleri
Cr(VI) Sorpsiyon Kapasitesi (mg/g)
5ppm 30ppm 60ppm
pH
62,9 89,1 111,7 2
42,6 72,2 86,7 4
19,9
*
25,3 35,0 6
(*) % 90 verim

izelge incelendiinde %95 Cr(VI) giderimi iin sorpsiyon kapasitelerinin artan balang
konsantrasyonu ile artmakta olduu grlmektedir. zeltide krom konsantrasyonunun
yksek olmas Cr(VI) iyonlarnn aktif karbonun yzeyine difzyonunu kolaylatrmaktadr.
Yksek balang konsantrasyonu sulu fazla kat faz arasndaki ktle transfer direncinin
stesinden gelmek iin bir itici kuvvet oluturur (Malkoc ve Nuhoglu, 2007).
9.1.3 Scakln etkisi
KSN ve PAK aktif karbon numuneleri ile 295, 305 ve 318 K scaklklarnda yrtlen Cr(VI)
sorpsiyon deneyleri sonucu elde edilen deneysel adsorpsiyon izotermleri srasyla ekil 9.8 ve
9.9da verilmitir. Sorpsiyon deneyleri pH 2de ve 30 ppm balang konsantrasyonunda
gerekletirilmitir. PAK numunesinin Cr(VI) tutma kapasitesinin scaklkla artmasna
ramen, KSNnin kapasitesinde artan scaklkla nce bir d, daha sonra art meydana
gelmitir.
yon deiimi ve fiziksel adsorpsiyon reaksiyonlar ekzotermik olduundan, bu iki durumun
hakim olduu sorpsiyonda artan scaklkla kapasitenin dmesi beklenir. Buna karlk,
Cr(VI)nn indirgenme verimi scaklkla artar ve ayrca artan scaklk hidrojen kromat
iyonlarnn hidratasyonunu azaltarak hidrofobik karbon yzeyine ulamasn kolaylatrr.
PAK ile Cr(VI) sorpsiyonunda artan scaklkla kapasitenin artmas durumu sorpsiyon
mekanizmasnda indirgenme reaksiyonu ve/veya hidrofobik etkinin hakim olduu eklinde
aklanabilir. Bununla birlikte, hidrojen kromat veya Cr(III) iyonlaryla karbon yzeyindeki
gruplar arasndaki olas kompleks oluum reaksiyonlar da dikkate alnmaldr. Kompleks
oluum reaksiyonlar yksek scaklklarda daha baskndr.

95
0
20
40
60
80
100
120
140
0 5 10 15 20
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g
295K
305K
318K

ekil 9.8 KSN numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun scaklkla deiimi
0
20
40
60
80
100
0 5 10 15 20 25
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

.
295K
305K
318K

ekil 9.9 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun scaklkla deiimi

96
KSN ile Cr(VI) sorpsiyonunda 305 Ke kadar iyon deiimi ve/veya fiziksel adsorpsiyon
prosesinin etikili olduu, daha yksek scaklklarda ise indirgenme reaksiyonu ve/veya
hidrofobik etkinin daha baskn olduu sylenebilir. Benzer ekilde, hidrojen kromat veya
Cr(III) iyonlaryla karbon yzeyindeki gruplar arasndaki olas kompleks oluum
reaksiyonlar da dikkate alnmaldr.
9.1.4 Farkl anyonlarn etkisi
Farkl anyonlar varlnda yaplan sorpsiyon almalar sonucu elde edilen Cr(VI) sorpsiyon
kapasiteleri ekil 9.10da verilmitir.
0
20
40
60
80
100
120
140
Klorr Nitrat Slfat Fosfat
q
e
,

m
g
/
g
KSN-15mg
KSN-8mg
PAK-30mg
PAK-10mg

ekil 9.10 Farkl anyonlarn Cr(VI) sorpsiyonuna etkisi
eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) kullanldnda sorpsiyon kapasitesinde olduka
ciddi deiimler gzlenirken, polimer esasl karbon (PAK) kullanldnda kapasitedeki d
o kadar etkili olmamtr. Bu durum, KSN ile Cr(VI) sorpsiyon mekanizmasnda iyon
deiimi ve elektrostatik ekim prosesinin byk rol oynad eklinde yorumlanmtr. Buna
karlk PAK kullanldnda iyon deiimi ve elektrostatik ekim dnda karbon yzeyi ve
hidrojen kromat iyonlar arasnda ok daha spesifik bir etkileimin baskn olduu sylenebilir.
KSN numunesi ile 15 mg madde miktaryla alldnda maksimum kapasite

97
129 mg/g ile klorr iyonlar varlnda, minimum kapasite ise 63 mg/g ile fosfat iyonlar
varlnda gereklemitir. Fosfat iyonlarnn varl KSN numunesinin Cr(VI) sorpsiyon
kapasitesinde %50yi aan oranlarda de neden olmutur. PAK numunesinin Cr(VI)
sorpsiyon kapasitesi ok fazla deimemekle birlikte en dk kapasite 62 mg/g ile fosfat
tamponu kullanldnda, en yksek kapasite ise 77 mg/g ile yine klorr iyonlar varlnda
elde edilmitir. Fosfat iyonlarnn varl PAKnn Cr(VI) sorpsiyon kapasitesinde yaklak
%20lik bir azalmaya neden olmutur.
KSN numunesinin Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi Cl
-
, NO
3
-
, SO
4
2-
ve PO
4
3-
srasyla
azalmaktadr. Farkl iyonlar farkl molekler yap ve farkl yk younluklarna sahiptir. Cl
-
ve
HCrO
4
-
iyonlar ayn sayda negatif yke sahip olsalar da molekler yaplar ve dolaysyla
yk younluklar farkldr. ok atomlu tetrahedral yapdaki HCrO
4
-
moleklleri tek atomlu
kresel yapdaki Cl
-
molekllerine kyasla daha byktrler. Dolaysyla Cl
-
iyonlar HCrO
4
-
kyasla daha fazla miktarda su moleklleri tarafndan evrelenmi, daha fazla hidrate
olmutur. Daha kk bir molekl olan klorr iyonlarnn yk younluu daha byk olsa da,
klorre gre daha az hidrate olmu hidrojen kromat iyonlar hidrofobik karbon yzeyi iin
daha ekicidir. Ayn sayda negatif yke sahip olsalar da, daha byk bir molekl olan NO
3
-
iyonlar Cl
-
iyonlarna kyasla daha az hidratedir. Dolaysyla hidrojen kromat iyonlaryla
daha gl rekabet edebilmi ve sorpsiyon kapasitesini drmtr. ok atomlu tetrahedral
yapdaki SO
4
2-
ve/veya HSO
4
2-
iyonlar ile HCrO
4
-
iyonlar benzer molekl boyutlarna sahip
olsalar da karbon yzeyindeki protonlanm pozitif ykl gruplar yk younluu daha byk
olan slfat iyonlarn tercih ederler. ok atomlu tetrahedral yapda olan PO
4
3-
iyonlar ile
HCrO
4
-
iyonlar benzer molekl boyutlar dolaysyla benzer hidratasyon derecesine sahip
olmalarna ramen, eksi ykl fosfat iyonlar protonlanm karbon yzeyi iin ok daha
ekicidir.
9.1.5 Deneysel sonularn adsorpsiyon izoterm modellerine uygulanmas
Ar metal iyonlarnn adsorban yzeyine tutunmas adsorpsiyon izotermleri ile gsterilebilen
bir tanm olaydr. Adsorpsiyon izotermleri sabit scaklkta birim adsorblayc ktlesinde
adsorplanm metal miktar (q
e
) ve zeltide kalan metal iyonu konsantrasyonu (C
e
)
arasndaki denge ilikisini gsterir.
KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbon numuneleri ile yaplm Cr(VI) sorpsiyon deneyleri
sonucu elde edilen veriler Langmuir ve Freundlich adsorpsiyon izoterm modellerine
uygulanmtr. Langmuir adsorpsiyon izoterm sabitleri KSN, PAK ve CPG-LF iin srasyla

98
izelge 9.2, 9.4 ve 9.6da verilmitir. Q adsorplayc yzeyin tek tabaka halinde tamamen
kaplanmas durumunda birim adsorplayc ktlesine adsorplanan miktar, b ise adsorpsiyon
enerjisi ile ilgili bir sabiti verir (zer ve zer, 2003). R
L
ise boyutsuz ayrma faktrdr ve
aadaki bantyla hesaplanabilir (Debnath ve Ghosh, 2008):
0
1
1
C b
R
L
+
= (9.1)
Burada b, Langmuir sabitini (L/mg); C
0
ise Cr(VI)nn balang konsantrasyonunu (mg/L)
gstermektedir.
izelge 9.2 KSN ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktrleri

Ayrma faktrnn deeri, izotermin ekli ve tipi hakknda bilgi verir. R
L
>1 ise sorpsiyon
elverisiz olarak nitelendirilebilir. R
L
=1 ise sorpsiyon dorusaldr ve elde edilen izoterm
erisi dorusal bir eri olacaktr. R
L
<1 olmas durumu sorpsiyonun uygun olduunun
gstergesidir. R
L
= 0 olmas ise sorpsiyonun tamamyla tersinmez olduunu ifade eder.
Her karbon numunesi iin de hesaplanan boyutsuz ayrma faktr (R
L
) deerleri pH 8
T, K C
0
, mg/L pH Q, mg/g b, L/mg R
2
Hata (%) R
L

295 5 2 100,219 14,422 0,936 8,599 0,01301
295 5 4 73,392 11,435 0,928 4,652 0,01623
295 5 6 34,978 3,109 0,917 4,851 0,05723
295 5 8 -2,371 -0,145 0,806 10,534 4,22181
295 30 2 112,167 97,453 0,843 13,880 0,00033
295 30 4 89,106 17,331 0,862 10,233 0,00183
295 30 6 47,960 0,743 0,939 5,067 0,04079
295 30 8 -1,041 -0,031 0,885 9,473 36,3553
295 60 2 123,436 84,386 0,865 14,781 0,00019
295 60 4 99,618 9,599 0,908 7,459 0,00163
295 60 6 53,373 35,983 0,759 16,076 0,00046
295 60 8 -2,624 -0,014 0,878 7,393 8,00448
305 30 2 92,302 13,705 0,926 7,110 0,00254
318 30 2 101,079 103,184 0,883 12,512 0,00034
C
0
: balang konsantrasyonu, R
L
: ayrma faktr

99
dnda sfr ile bir arasnda bulunmutur ve bu durum Cr(VI)nn allan aktif karbonlar
zerine sorpsiyonunun elverili olduunu ifade etmektedir. Sorpsiyonun uygunluk derecesi
prosesin tersinmezliiyle ilgilidir. Hesaplanan ayrma faktr deerlerinin sfra yakn olmas
sorpsiyonun byk lde tersinmez olduunun bir gstergesidir.
Cr(VI) sorpsiyonu sonucu elde edilen Freundlich adsorpsiyon izoterm sabitleri KSN, PAK ve
CPG-LF iin srasyla izelge 9.3, 9.5 ve 9.7de verilmitir. K adsorbann adsorpsiyon
kapasitesini, n ise (adsorpsiyon iddeti) adsorpsiyon kapasitesi zerine deriimin etkisini
gsterir.
izelge 9.3 KSN ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri

Sorpsiyonun Freundlich veya Langmuir izotermine uyup uymad korelasyon katsays (R
2
)
ve yzde hata deerleriyle incelenmitir. KSN ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna Langmuir
izoterm modeli uygulandnda elde edilen korelasyon katsays deerleri 0,843 ila 0,939
arasnda, yzde hata deerleri ise 4,652 ila 16,076 arasnda bulunmutur (izelge 9.2)
Freundlich modeli uygulandnda ise (pH 8 dnda) bu deerler srasyla 0,942-0,995 ve
1,159-9,886 olarak tespit edilmitir (izelge 9.3). Yksek korelasyon katsaylar ve dk
yzde hata deerleri nedeniyle, KSN numunesi ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonunun Freundlich
T, K C
0
, mg/L pH K
F
, mg/g n R
2
Hata (%)
295 5 2 89,203 4,566 0,981 3,277
295 5 4 61,780 6,024 0,992 1,371
295 5 6 24,302 4,386 0,991 1,722
295 5 8 0,022 0,283 0,736 11,609
295 30 2 97,597 8,122 0,979 4,160
295 30 4 65,655 6,793 0,986 2,997
295 30 6 23,772 4,578 0,995 1,159
295 30 8 6,14.10
-11
0,131 0,884 11,982
295 60 2 105,026 8,849 0,942 7,247
295 60 4 60,663 5,814 0,964 9,886
295 60 6 37,629 7,874 0,951 5,859
295 60 8 1,52.10
-7
0,224 0,899 8,817
305 30 2 71,769 7,675 0,970 4,086
318 30 2 88,146 8,288 0,979 4,005

100
adsorpsiyon modeline daha fazla uyduu sylenebilir.
izelge 9.4 PAK ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktrleri
izelge 9.5 PAK ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri

PAK ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna Langmuir izoterm modeli uygulandnda elde edilen
korelasyon katsays deerleri 0,828 ila 0,931 arasnda, yzde hata deerleri ise 7,890 ila
13,628 arasnda bulunmutur (izelge 9.4). Freundlich modeli uygulandnda ise (pH 8
dnda) bu deerler srasyla 0,887-0,986 ve 3,364-9,601 olarak tespit edilmitir (izelge
9.5). Benzer ekilde yksek korelasyon katsaylar ve dk yzde hata deerleri nedeniyle,
PAK numunesi ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonunun Freundlich adsorpsiyon modeline daha fazla
uyduu sylenebilir.
CPG-LF ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna Langmuir izoterm modeli uygulandnda elde
edilen korelasyon katsays deerleri 0,885 ila 0,959 arasnda, yzde hata deerleri ise 6,289
ila 21,601 arasnda bulunmutur (izelge 9.6). Freundlich modeli uygulandnda ise (pH 8
dnda) bu deerler srasyla 0,975-0,965 ve 4,263-5,968 olarak tespit edilmitir (izelge
9.7). Yksek korelasyon katsaylar ve dk yzde hata deerleri nedeniyle, ticari aktif
T, K C
0
2
Hata (%) R
L

295 30 2 73,897 20,822 0,931 8,135 0,00166
295 30 4 53,894 74,507 0,904 10,207 0,00047
295 30 6 39,634 0,646 0,880 9,827 0,05096
295 30 8 -3,004 -0,028 0,897 7,890 4,47234
305 30 2 74,306 21,042 0,903 8,877 0,00166
318 30 2 81,516 71,884 0,828 13,628 0,00049
C
0
L
: ayrma faktr
T, K C
0
, mg/L pH K
F
, mg/g n R
2
Hata (%)
295 30 2 55,849 7,970 0,975 3,364
295 30 4 42,696 8,861 0,964 5,289
295 30 6 16,442 3,476 0,986 3,392
295 30 8 5,1.10
-4
0,338 0,914 7,099
305 30 2 61,314 7,279 0,887 9,027
318 30 2 73,649 7,750 0,891 9,601

101
karbon (CPG-LF) ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonunun Freundlich adsorpsiyon modeline daha
fazla uyduu sylenebilir.
izelge 9.6 CPG-LF ile Cr(VI) sorpsiyonunda Langmuir izoterm sabitleri ve ayrma faktr

izelge 9.7 CPG-LF ile Cr(VI) sorpsiyonunda Freundlich izoterm sabitleri

Freundlich ve Langmuir adsorpsiyon izoterm erileri ve deneysel izoterm erileri KSN, PAK
ve CPG-LF iin srasyla Ek1, Ek2 ve Ek3te verilmitir. Teorik ve deneysel izoterm erileri
incelendiinde her karbon numunesi iin de Freundlich modelinin Cr(VI) sorpsiyonunu
daha iyi yanstt grlmektedir.
9.2 Krom (VI) Sorpsiyonunun Kinetik Adan ncelenmesi
9.2.1 KSN ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi
eftali ekirdei esasl aktif karbonla (KSN) yaplan kinetik sorpsiyon almalarnda
balang konsantrasyonu, adsorban miktar ve scaklk etkisi ayr ayr incelenmitir.
9.2.1.1 Konsantrasyonun etkisi
eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile pH 2de yaplan kinetik sorpsiyon almalar
sonucu elde edilen, zamanla Cr(VI) konsantrasyonunun deiim grafikleri, 5 ppm, 30 ppm ve
T, K C
0
2
Hata (%) R
L

295 30 2 104,184 12,088 0,918 21,601 0,00269
295 30 4 82,413 3,511 0,959 6,289 0,00895
295 30 6 48,642 0,297 0,885 8,886 0,09563
295 30 8 -0,427 -0,0298 0,936 7,105 18,4172
C
0
L
: ayrma faktr
T, K C
0
, mg/L pH K
F
, mg/g n R
2
Hata (%)
295 30 2 74,707 4,167 0,971 5,968
295 30 4 53,344 5,747 0,975 4,263
295 30 6 16,057 3,049 0,965 4,289
295 30 8 1,83.10
-15
0,096 0,937 7,949

102
60 ppm balang konsantrasyonlar iin srasyla ekil 9.11, 9.12 ve 9.13te verilmitir.
allan balang konsantrasyonlarnda aktif karbonun Cr(VI) tutma hznn balangta
olduka yksek olduu ve zamanla azald gzlenmitir.
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L

konsantrasyonunun deiimi
ekil 9.11 incelendiinde birinci dakika sonunda %50 sorpsiyon gerekleirken, ilk yarm
saat iinde yaklak %90 giderim olduu ve 2 saat sonunda ise zeltideki kromun hemen
hemen tamamnn uzaklatrld grlmektedir.
Balang konsantrasyonu 30 ppm seildiinde ilk dakika sonunda zeltideki kromun %27si
uzaklatrlrken, %90 giderim iin yaklak 10 saat gerekmekte, 40 saatlik ilem sresi
sonunda ise zeltideki Cr(VI) konsantrasyonu 1 ppm deerinin altna dmektedir (ekil
9.12). ekil 9.13 incelendiinde ilk 2 saatlik ilem sresinin sonunda %50 sorpsiyon verimi
elde edilirken, 140 saatin sonunda dahi maksimum verim %80i geememitir.
Kullanlan KSN miktar 60 ppm konsantrasyonundaki kromun tamamn tutmak iin yetersiz
kalmtr. Kullanlan adsorban miktar (0,4 g/L) 30 ppm balang konsantrasyonu iin
zeltideki Cr(VI)nn tmn adsorplamaya yetecek miktarda iken, bu miktar 5 ppm iin 5
kat fazla ve 60 ppm iinse %35 orannda eksiktir. Dolaysyla ayn miktarda adsorban
kullanldnda balang konsantrasyonu arttka Cr(VI) tutma hz azalmtr.

103
0
5
10
15
20
25
30
35
0 10 20 30 40 50 60
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L


0
10
20
30
40
50
60
70
0 20 40 60 80 100 120 140
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L


104
9.2.1.2 Aktif karbon miktarnn etkisi
Aktif karbon miktarnn sorpsiyon hzna etkisini incelemek amacyla gereken aktif karbon
miktarnn iki kat (0,8 g KSN/L) ve 30 ppm Cr(VI) zeltisi kullanlarak yrtlen kinetik
alma sonucu zamanla Cr(VI) konsantrasyonu deiim grafii ekil 9.14te verilmitir.
0
5
10
15
20
25
30
0 1 2 3 4 5 6
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L

konsantrasyonunun deiimi (KSN: 0,8 g/L)
Birinci dakika sonunda %65in zerinde sorpsiyon verimi elde edilirken, bu deerin ilk yarm
saat iinde %90a ulat ve 3 saat sonunda ise zeltideki kromun hemen hemen tamamnn
uzaklatrld grlmektedir (ekil 9.14). Gerekli KSN miktarnn iki katnn kullanlmas
sorpsiyon hzn artrmada ok etkili olmaktadr ancak bu durum sorpsiyon kapasitesinin
yardan fazla dmesine neden olmaktadr.
9.2.1.3 Scakln etkisi
eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) ile farkl scaklklarda yaplan kinetik alma
sonucu zamanla konsantrasyon deiim grafii ekil 9.15de verilmitir.

105
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L
295 K
305 K
318 K

ekil 9.15 Cr(VI)nn KSN zerine sorpsiyon hzna scakln etkisi
pH 2de 30 ppm balang konsantrasyonunda 0,4 g/L adsorban konsantrasyonu ile yaplan
sorpsiyon almas sonucu artan scaklkla Cr(VI) sorpsiyon hznn bir miktar artt
grlmektedir (ekil 9.15). Artan scaklkla sorpsiyon hznn artmas Cr(VI) molekllerinin
kinetik enerjilerinin artmasnn doal bir sonucudur.
9.2.2 PAK ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi
Polimer esasl aktif karbonla (PAK) kinetik sorpsiyon almalar pH 2de, 30 ppm balang
konsantrasyonu ve 0,6 g/L aktif karbon miktar ile gerekletirilmitir. Seilen adsorban
miktar (0,6 g/L) 30 ppm Cr(VI) ieren zeltideki Cr(VI)nn %99unun uzaklatrlmas iin
gereken karbon miktardr. KSN numunesine benzer ekilde polimer esasl aktif karbonun
Cr(VI) tutma hz balangta olduka yksek ve zamanla azalmaktadr.
ekil 9.16 incelendiinde birinci dakika sonunda %50nin zerinde sorpsiyon verimi elde
edildii, bu deerin ilk yarm saat iinde %75e, 7 saatin sonunda ise %95e ulat
grlmektedir. zeltideki kromun hemen hemen tamamnn uzaklatrlabilmesi iin gerekli
ilem sresi ise 20 saatin zerindedir.
Polimer esasl aktif karbon (PAK) ile farkl scaklklarda yaplan kinetik almalar sonucu
elde edilen zamanla konsantrasyon deiim grafikleri ekil 9.17de verilmitir.

106
0
5
10
15
20
25
30
0 5 10 15 20 25
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L

ekil 9.16 PAK ile kinetik alma sonucu zamanla Cr(VI) konsantrasyonunun deiimi

0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L
295 K
305 K
318 K

ekil 9.17 Cr(VI)nn PAK zerine sorpsiyon hzna scakln etkisi
ekil 9.17 incelendiinde, artan scaklkla Cr(VI) sorpsiyon hznn artt grlmektedir.
Scakln sorpsiyon hzn artrmadaki etkisi KSN numunesine kyasla daha belirgin
olmutur.

107
9.2.3 CPG-LF ile sorpsiyonun kinetik adan incelenmesi
Ticari aktif karbon (CPG-LF) ile kinetik sorpsiyon almalar pH2de, 30 ppm balang
konsantrasyonu ve 0,4 g/L adsorban miktar ile gerekletirilmitir. Seilen adsorban miktar
(0,4 g/L) 30 ppm Cr(VI) ieren zeltideki Cr(VI)nn %99unun uzaklatrlmas iin
gereken karbon miktardr. Kinetik sorpsiyon almas sonucu elde edilen, zamanla Cr(VI)
konsantrasyonunun deiim grafii ekil 9.18de verilmitir.
0
5
10
15
20
25
30
35
0 5 10 15 20 25 30
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L

ekil 9.18 CPG-LF ile kinetik alma sonucu zamanla Cr(VI) konsantrasyonunun deiimi
Dier aktif karbon numunelerine benzer ekilde, aktif karbonun Cr(VI) tutma hznn
balangta olduka yksek olduu ancak zamanla azald gzlenmitir. Bir dakikalk ilem
sresi sonunda zeltideki kromun %30u uzaklatrlrken, %90 giderim iin en az 8 saat
gerekmekte, yaklak 40 saatlik ilem sresi sonunda ise zeltideki Cr(VI) konsantrasyonu
1ppm deerinin altna dmektedir (ekil 9.18).
9.2.4 KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbonlarnn kyaslanmas
KSN, PAK ve CPG-LF ticari aktif karbonlarnn sorpsiyon hzlarn kyaslayabilmek iin
pH 2de, 30 ppm balang konsantrasyonunda, 295 K scaklnda gerekletirilmi kinetik
alma sonular ilk 8 saat iin ayn grafikte gsterilmitir (ekil 9.19).

108
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Zaman (saat)
C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L
KSN
PAK
CPG-LF

ekil 9.19 KSN, PAK ve CPG-LFnin Cr(VI) sorpsiyon hzlarnn kyaslanmas
Aktif karbonlarn Cr(VI) sorpsiyon hzlar KSN, CPG-LF ve PAK srasyla artmaktadr. PAK
numunesinin Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi (47 mg/g) CPG-LF (73 mg/g) ve KSN (73 mg/g)
numunelerine gre ok daha dk olsa da, kinetik adan en hzl sorpsiyon PAK numunesi
ile salanmtr.
9.2.5 Krom (VI) Sorpsiyonunun kinetik modellenmesi
Adsorpsiyonun mekanizmas adsorbantn fiziksel ve kimyasal zelliklerine bal olduu
kadar tanm prosesine de baldr (Mohanty vd., 2005). Kinetik sorpsiyon deneyleri sonucu
elde edilen deneysel veriler yalanc birinci derece ve yalanc ikinci derece kinetik modellere
uygulanmtr.
Cr(VI)nn aktif karbonlar zerine sorpsiyon kinetiinin yalanc (pseudo) birinci derece
kinetik modele uyup uymad zamana kar log (q
e
-q
t
) grafikleri izilerek incelenmitir.
Ancak tm deneysel koullar ve farkl aktif karbon numuneleri iin ayr ayr izilen erilerin
hi biri bir doru denklemi vermemitir. izelge 9.8de verilen dorusallatrlm Lagergren
denklemine ait korelasyon katsays deerleri incelendiinde deneysel sonularn birinci
derece kinetik modele kesinlikle uymad grlmektedir.
Cr(VI)nn aktif karbon zerine sorpsiyon kinetiinin yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik
modele uygunluu zamana kar izilen t/q
t
grafii ile incelenmitir. Tm deneysel koullar

109

izelge 9.8 Yalanc (pseudo) ikinci derece kinetik model sabitleri
Aktif
karbon
Scaklk,
K
Aktif
karbon
kons., g/L
Balang
Cr(VI) kons.,
mg/L
Deneysel
kapasite
q
e
, mg/g
Teorik
kapasite
q
e
, mg/g
Hz sabiti
k
2
,

g/mg.sa
Balang hz
h
*
, mg/g.dak
Korelasyon
katsays
R
2

Korelasyon
katsays
R
2**

KSN 295 0,4 5 13,02 13,02 2,3275 6,572 0,999 0,757
KSN 295 0,4 30 72,93 73,10 0,0290 2,584 0,997 0,892
KSN 295 0,8 30 33,56 33,57 0,8464 15,894 0,999 0,731
KSN 295 0,4 60 122,14 122,09 0,0052 1,300 0,998 0,957
KSN 305 0,4 30 67,52 67,96 0,0304 2,339 0,998 0,881
KSN 318 0,4 30 69,56 70,09 0,0319 2,615 0,998 0,900

PAK 295 0,6 30 46,69 48,86 0,1085 4,316 0,999 0,857
PAK 305 0,6 30 47,79 47,97 0,1240 4,756 0,999 0,877
PAK 318 0,6 30 47,53 47,68 0,2319 8,788 0,999 0,828
CPG-LF 295 0,4 30 73,25 72,75 0,0489 4,319 0,999 0,770
*
h=k
2
.qe
2
(El-Kamash vd., 2005) ;
**
yalanc (pseudo) birinci derece kinetik model iin korelasyon katsaylar

110
ve farkl aktif karbon numuneleri iin izilen erilerin her biri ayr bir doru denklemi
vermitir. Bu doru denklemlerinden hesaplanan ikinci derece hz sabiti (k
2
) ve teorik denge
kapasitesi (q
e
) deerleri ile korelasyon katsaylar izelge 9.8de verilmitir. kinci derece
kinetik model iin hesaplanan tm korelasyon katsaylar 0,998 deerinin zerindedir. KSN,
PAK ve CPG-LF aktif karbonlarnn Cr(VI) sorpsiyon kinetii ikinci derece kinetik modele
uymaktadr.
KSNnin ikinci derece hz sabiti balang krom konsantrasyonuyla azalmakta, artan karbon
miktaryla artmaktadr. Ayn adsorban miktaryla 30 ppmde alldnda elde edilen hz
sabiti ve balang hz deerleri 5 ppm giri konsantrasyonunda alldnda srasyla 80 kat
ve 2,5 kat art gstermektedir. Aktif karbon miktarnn iki katna karlmas durumunda ise
hz sabitinde yaklak 30 kat, balang hznda ise 6 kattan fazla bir art grlmektedir.
izelge 9.8 incelendiinde, her iki aktif karbon numunesi (KSN ve PAK) iin de artan
scaklkla hz sabiti ve balang hznn artt grlmektedir. Ancak bu art polimer esasl
aktif karbonda (PAK) ok belirginken, eftali ekirdei esasl aktif karbonda (KSN) o kadar
etkili olmamtr. Scakln 295 Kden 318 Ke karlmasyla hz sabiti ve balang hz
deerleri PAK kullanldnda iki katndan fazla ykselirken, KSN kullanldnda bu art en
fazla %10 olmutur.
9.3 Srekli Ak Yntemiyle Sorpsiyon almalarnn Deerlendirilmesi
9.3.1 KSN ile yaplan sorpsiyon almalar
Bir adsorpsiyon kolonunun dinamik davrann belirlemek iin dnm noktasnn grlme
zaman ve dnm noktas erilerinin ekli ok nemlidir. Dnm noktas erileri genellikle
kolon k konsantrasyonun giri konsantrasyonuna oran olarak tanmlanan indirgenmi
konsantrasyonun (C/C
0
) zamann veya geen zelti hacminin bir fonksiyonu olarak
izilmesiyle oluturulur (Malkoc vd., 2006). eftali ekirdei esasl aktif karbonla (KSN)
yaplan kolon sorpsiyon deneyleri sonucu elde edilen dnm noktas erileri ekil 9.20de
grlmektedir.
Deneylerde pH 2 olan ve farkl konsantrasyonlarda hazrlanan zeltiler, 5 mL/dak debiyle
0,8 g KSN ieren kolona beslenmitir. Ayn yatak hacmi (1,86 mL) ve zelti debisi
koullarnda giri Cr(VI) konsantrasyonu arttrldnda dnm noktalar daha nce
grlmeye balanmtr. 5 ppm balang konsantrasyonunda alldnda yaklak 5,3 L
zelti (2800 yatak hacmi) kolondan getikten sonra dnm noktas grlrken, 15 ppm,

111
30 ppm ve 60 ppm balang konsantrasyonlar iin dnm noktalar srasyla 2,2 L, 660 mL
ve 100 mL zelti (1200, 360 ve 55 yatak hacimlerinde) kullanldnda gereklemitir.
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 5 10 15 20 25 30
k zeltisi hacmi, L
C
/
C
o
5 ppm
15 ppm
30 ppm
60 ppm

ekil 9.20 KSN aktif karbonu ile farkl giri konsantrasyonlarnda dnm noktas erileri
Yksek giri konsantrasyonlarnda ok daha dik dnm noktas erileri elde edilmitir.
60 ppm balang konsantrasyonuyla alldnda 4 L, 30 ppmde 8 L, 15 ppmde 13 L ve
5 ppmde alldnda yaklak 40 L Cr(VI) zeltisi kolondan getiinde aktif karbon
numunesi tamamen doygunlua ulamtr.
Ak debisinin sorpsiyona etkisini incelemek amacyla 30 ppm giri konsantrasyonunda,
0,96 mL/dak ve 5 mL/dak ak debilerinde elde edilmi dnm noktas erileri ekil 9.21de
verilmitir. Ak debisi 5 mL/dak iken 660 mLde (360 yatak hacmi) grlen dnm noktas
0,96 mL/daklk ak debisinde 1250 mL (670 yatak hacmi) zelti kolondan getikten sonra
grlmtr.

112
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 1 2 3 4 5 6 7
k zeltisi hacmi, L
C
/
C
o
5mL/dak
0,96mL/dak

ekil 9.21 KSN aktif karbonu ile farkl ak debilerinde dnm noktas erileri
Dk ak hznda elde edilen dnm noktas erisi ok daha dik olmu, kolon dnm
noktasndan sonra hzla doygunlua ulamtr. Bu durum zelti ile aktif karbonun temas
sresi ile aklanabilir. Yksek ak debisinde (5 mL/dak) kolonda temas sresi 22 saniye
iken, dk ak hznda (0,96 mL/dak) bu sre 116 saniyedir. Aktif karbon ile zeltinin
temas sresinin 5 kat arttrlmas ile kolondaki aktif karbon ok daha etkin kullanlabilmitir.
9.3.2 PAK ile yaplan sorpsiyon almalar
Polimer esasl aktif karbonla (PAK) yaplan kolon sorpsiyon almas sonucu elde edilen
dnm noktas erisi ekil 9.22de grlmektedir. 0,8 g PAK kullanlarak gerekletirilen
deneylerde yatak hacmi 3,94 mL olarak belirlenmitir. pH 2 olan 30 ppm
konsantrasyonundaki Cr(VI) zeltisi 5 mL/dak debiyle kolona beslenmitir. 1 L zelti
(yaklak 250 yatak hacmi) kolondan geirildikten sonra dnm noktasna ulalmtr.
Yaklak 2 L zelti getikten sonra ise PAK aktif karbonu doygunlua ulamtr.

113
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 1 2 3 4 5
k zeltisi hacmi, L
C
/
C
o

ekil 9.22 PAK aktif karbonu ile sorpsiyonun dnm noktas erisi
9.3.3 CPG-LF ile yaplan sorpsiyon almalar
Ticari aktif karbonla (CPG-LF) yaplan kolon sorpsiyon almas sonucu elde edilen dnm
noktas erisi ekil 9.23de grlmektedir. 0,8 g CPG-LF kullanlarak gerekletirilen
deneylerde yatak hacmi 1,86 mL olarak belirlenmitir. pH 2 olan 30 ppm
konsantrasyonundaki Cr(VI) zeltisi 5 mL/dak debiyle kolona beslenmitir. 800 mL zelti
(yaklak 430 yatak hacmi) kolondan geirildikten sonra dnm noktasna ulalmtr.
Ticari aktif karbon ieren kolon yaklak 4,5 L zelti getikten sonra doygunlua ulamtr.
Yaklak 800 mL zelti (yaklak 430 yatak hacmi) CPG-LF ieren kolondan geirildikten
sonra dnm noktasna ulalmtr. Kolon, yaklak 4,5 L Cr(VI) zeltisi getikten sonra
doygunlua ulamtr.

114
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
k zeltisi hacmi, L
C
/
C
o

ekil 9.23 CPG-LF aktif karbonu ile sorpsiyonun dnm noktas erisi
9.3.4 KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbonlarnn kyaslanmas
KSN, PAK ve CPG-LF aktif karbonlarna ait dnm noktas erileri toplu olarak ekil 9.24te
gsterilmektedir. Ayn koullarda alldnda ticari aktif karbon numunesinin dnm
noktas 430 yatak hacminde zelti geirildiinde gerekleirken, eftali ekirdei ve polimer
esasl aktif karbonlarn dnm noktalar srasyla 360 ve 250 yatak hacmine karlk gelen
miktarda zelti getiinde grlmtr.
Dnm noktasnda adsorbann birim miktar bana adsorplad madde miktar dnm
noktas kapasitesi olarak adlandrlr ve bu deer toplam kapasite deerinden kktr.
Dnm noktas kapasitesi ilem koullarna baldr ve bu koullar belirtilmeden verildiinde
anlamszdr. Toplam kapasite kolonun doygunlua ulancaya kadar adsorplad toplam
madde miktarn ifade eder ve adsorban miktarna baldr (Helfferich, 1995). izelge 9.9da
verilen toplam ve dnm noktas kapasiteleri dnm noktas grafiklerinden hesaplanmtr.

115
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Geen zelti miktar [yatak hacmi]
C
/
C
o
KSN
PAK
CPG-LF
KSN-0,96mL/dak

ekil 9.24 KSN, PAK ve CPG-LF ile sorpsiyonun dnm noktas erilerinin kyaslanmas
Belirtilen operasyon koullarna en uygun profil (ekil 9.24) polimer esasl aktif karbon
(PAK) kullanld durumda gzlenmitir. KSN ve CPG-LF karbonlaryla karlatrldnda
PAK numunesinin toplam kapasitesinin ok dk olmasna ramen dnm noktas kapasitesi
fazladr. Polimer esasl aktif karbon kullanldnda kapasitenin %60 etkin kullanlabilirken,
eftali ekirdei esasl aktif karbon kullanldnda ancak %20si etkin bir ekilde
kullanlabilmitir (izelge 9.9). Bu zeltinin aktif karbonla temas sresiyle yaknda ilgilidir.
Ayn ak hznda PAK kullanldnda zeltinin aktif karbonla temas sresi 47 saniye
olurken, KSN ve CPG-LF numunesi kullanldnda bu sre 22 saniye olmaktadr. KSN
numunesinin zelti ile temas sresinin 22 saniyeden 116 saniyeye karlmasyla dnm
noktas kapasitesi %80 orannda artrlabilmi, etkin kapasite kullanm oran ise %47lere
karlabilmitir. Ancak yine de elde edilen dnm noktas erisi profili olmas gereken
ekilde deildir; dnm noktas ile doyma noktas arasndaki sre PAK numunesinde olduu
kadar ksa olmamtr. Bu durum KSN numunesinin yksek denge kapasitelerine sahip
olmasna karn sorpsiyon hznn dk olmasyla aklanmaktadr.

116
izelge 9.9 Dnm noktas ve toplam kapasite deerleri
Aktif
karbon
Ak hz
(mL/dak)
Temas
sresi
a
(saniye)
Dnm
noktas
kapasitesi
b

(mg/mL)
Toplam
kapasite
b

(mg/mL)
Dnm
noktas
kapasitesi
c

(mg/g)
Toplam
kapasite
c

(mg/g)
Etkin
Kapasite
kullanm
d

(%)
KSN 5 22 10,8 52,5 25,0 122 21
PAK 5 47 7,1 11,8 35,2 58 60
CPG-LF 5 22 12,9 44,3 30,0 103 30
KSN 0,96 116 19,2 41,2 44,6 96 47
a
Kalma zaman=Yatak hacmi/Ak hz ;
b
aktif karbon hacmi temelinde;
c
aktif karbon arl temelinde
d
Kapasite kullanm=(Dnm noktas kapasitesi/Toplam kapasite)x100

yon deitiricilerin ticari uygulamalarnda dnm noktas kapasitesi genellikle toplam
kapasitenin kuvvetli asidik ve bazik reineler iin %50si, zayf asidik ve zayf bazik reineler
iinse %80i veya daha fazlas kadardr. yon deitiricilerde iyon deiimi kapasitesi
genellikle birim reine hacmi bana verilir (Nachad and Schubert, 1965). Kolon almalar
sonucu hesaplanan kapasite deerleri izelge 9.9da hem hacim hem de arlk temelinde
verilmitir. 5 mL/dak ak hznda, arlk temelinde hesaplanan dnm noktas kapasiteleri
kyaslandnda polimer esasl aktif karbon eftali ekirdei esasl karbona stnlk salasa
da, hacimsel temelde hesaplanan dnm noktas incelendiinde eftali ekirdei esasl aktif
karbonun daha baarl olduu grlmektedir. Ancak her iki temelde de ticari aktif karbonun
dnm noktas kapasitesi eftali ekirdei esasl aktif karbondan daha byktr.
9.4 Rejenerasyon Deneylerinin Deerlendirilmesi
9.4.1 KSN aktif karbonunun rejenerasyonu
eftali ekirdei esasl aktif karbonun rejenerasyonu kesikli ve srekli olmak zere iki ayr
proseste incelenmitir.
9.4.1.1 Kesikli yntemle rejenerasyon
eftali ekirdei esasl aktif karbonun rejenerasyon almalar sonucu elde edilen kapasite
deiimleri ekil 9.25de gsterilmektedir. Soutma sularnn artlmasnda anyon deiirici
reinelerden kromat geri kazanm iin tuz (NaCl) ve kostik tuz karm (NaOH.NaCl)
zeltilerinin kullanlmasnn ok tipik olmasna (Letterman, 1999) karn, bu maddeler KSN
aktif karbonunun rejenerasyonunda etkili olmamtr. Bu iki zeltinin rejenerant olarak

117
%
1
0

H
C
l
%
1
0

H
C
l
%
1
0

H
C
l
%
1
0

H
C
l
%
1
0

H
C
l
%
1
0

H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
C
l
%
1
5

N
a
C
l
%
1
5

N
a
C
l
%
1
5

N
a
C
l
%
1
5

N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
.
N
a
C
l
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
5

N
a
C
l
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
balang 1. dng 2. dng 3. dng 4. dng 5. dng
k
a
p
a
s
i
t
e

/

b
a
l
a
n
g

k
a
p
a
s
i
t
e
s
i

.

ekil 9.25 KSN numunesinin rejenerasyonu sonucu sorpsiyon kapasitesi deiimleri

118
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
5
H
C
l %
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
5
H
C
l
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5
N
a
C
l
%
1
5
N
a
C
l
%
1
5
N
a
C
l
%
1
5
N
a
C
l
%
1
5
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
+
%
1
0
N
a
O
H
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l
%
1
0
N
a
O
H
+
%
1
0
H
C
l

.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1. dng 2. dng 3. dng 4. dng 5. dng
r
e
j
e
n
e
r
a
s
y
o
n

(
%
)

.

ekil 9.26 KSN numunesinin rejenerasyon yzdeleri

119
kullanld dnglerde aktif karbonun kapasitesi en dk deerlerde olmutur. En baarl
sonular %10 NaOH ve arkasndan %10 HCl zeltisinin kullanld iki kademeli
rejenerasyonla ve %15 NaOH zeltisi ile elde edilmitir. ekil 9.25 incelendiinde tuz, asit
ve alkali srasyla kapasitenin giderek daha az dt yani rejenerantlarn etkin olduu
sylenebilir. Tm rejenerant zeltileri iin ilk dng sonunda aktif karbon kapasiteleri ok
ciddi dler gstermi daha sonra bu dler azalan ivmelerle devam etmitir. %15 NaOH
zeltisi kullanldnda ilk dng sonunda %72 kapasite ile allrken beinci dng
sonunda kapasitesi %40a dmtr. %10 NaOH ve arkasndan %10 HCl zeltisinin
kullanld iki kademeli rejenerasyonda ise beinci dng sonunda kapasite %44e
dmtr. Rejenerasyonun bu kadar g olmas Cr(VI) ile karbon arasnda van der Waals
balar veya iyon deiiminden ok daha gl bir etkileimin varln dndrmektedir.
lerleyen dngler boyunca Cr(VI) kapasitesi derken rejenerasyon yzdeleri artmaktadr
(ekil 9.26). Bu durum u ekilde aklanmtr: tersinmez olarak yzeye tutunmu ve
rejenere edilemeyen aktif merkezler rejenerasyonla boaltlamad iin bir sonraki dngnn
adsorpsiyon admnda sadece boalm ve rejenere edilebilir aktif merkezlere tutunma
gereklemi, dolaysyla bu dngnn desorpsiyon admnda daha yksek rejenerasyon
verimi elde edilmitir.
9.4.1.2 Srekli yntemle rejenerasyon
eftali ekirdei esasl aktif karbonun (KSN) kesikli rejenerasyon almalarnda en baarl
sonular %10 NaOH ve arkasndan %10 HCl zeltisinin kullanld iki kademeli
rejenerasyonda ve %15 NaOH zeltisi kullanldnda elde edilmitir. Bu iki rejenerasyon
yntemi arasnda ok nemli farklar bulunmamas ve iki kademeli rejenerasyonun uygulama
zorluklar nedeniyle kolonda yaplan rejenerasyon deneylerinde rejenerant olarak %15 NaOH
zeltisi kullanlmtr. dng boyunca srdrlen adsorpsiyon desorpsiyon deneyleri
sonucu elde edilen dnm noktas grafikleri ekil 9.27de grlmektedir. Balangta 55
yatak hacminde zelti getiinde meydana gelen dnm noktas; birinci, ikinci ve nc
dngler sonunda srayla yaklak 16, 11 ve 8 yatak hacimlerinde zelti getiinde
grlmeye balanmtr. lk dngde meydana gelen kapasite d ilerleyen dnglerde
azalan bir ivmeyle devam etmitir.
Yatak hacmi cinsinden geirilen zelti miktarna kar izilen rejenerant k zeltisindeki
Cr(VI) konsantrasyonu grafikleri incelendiinde en fazla 5 yatak hacmine karlk gelen
miktarda zelti (yaklak 9 mL rejenerant zeltisi) kullanlarak rejenerasyonun

120
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
0 500 1000 1500 2000
C
/
C
0
balang
1. dng
2. dng
3. dng

ekil 9.27 KSN karbonunun rejenerasyonu sonras elde edilen dnm noktas erileri

tamamland grlmektedir (ekil 9.28). lk dngde elde edilen rejenerasyon erisi
dierlerine kyasla daha yayvan bir grnmdeyken, ikinci ve nc dnglerde daha
dik bir grnm sergilemitir. Yani daha az miktarda rejenerant kullanarak ve ok daha kolay
bir ekilde rejenerasyon salanmtr. Bu durum rejenere edilemeyen merkezlerin tamamen
dolmas dolaysyla ikinci ve nc dnglerde kromun ancak iyon deiimi ve/veya van der
waals balaryla yapya tutunmu olabileceini gsterir. Nispeten zayf kuvvetlerle yapya
bal krom ikinci ve nc rejenerasyonlarda ok daha kolay bir biimde yapdan
uzaklatrlabilmektedir.

121
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
0 1 2 3 4 5 6 7

C
r
(
V
I
)
,

m
g
/
L

1. dng
2. dng
3. dng

ekil 9.28 KSN karbonunun kolon rejenerasyonu sonular
9.4.2 PAK aktif karbonunun rejenerasyonu
Polimer esasl aktif karbonun rejenerasyon almalar sonucu elde edilen kapasite deiimleri
ve rejenerasyon yzdeleri srasyla ekil 9.29 ve 9.30da gsterilmektedir. lk dng sonunda
kapasite deerleri birbirinden ok farkl olmam; %55 ila %64 arasnda deien deerlerde
kapasiteler elde edilmitir (ekil 9.29). Rejenerasyon yzdelerine bakldnda ise HCl
kullanld zaman dier rejenerantlara kyasla ok daha yksek rejenerasyon verimi elde
edilmitir (ekil 9.30). Bu nedenle %10 HCl rejenerant zeltisi kullanlarak adsorpsiyon
desorpsiyon deneyleri 5 dng boyunca srdrlmtr. lk dng sonunda aktif karbon
kapasitesi ok ciddi bir d gstermi daha sonra bu d azalan bir ivme ile devam
etmitir. lk dng sonunda %58 kapasite ile allrken beinci dng sonunda aktif
karbonun kapasitesi %29a dmtr. KSN numunesine benzer ekilde rejenerasyonun bu
kadar g olmas Cr(VI) ile karbon arasnda van der Waals veya iyon deiim kuvvetlerinden
daha gl bir etkileimin varln dndrmektedir.

122
%
5
H
C
l
%
5
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
5

N
a
O
H
%
5

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
H
C
l
.
E
t
a
n
o
l
%
1
0
H
C
l
.
A
s
e
t
o
n
%
1
0
H
C
l
.
A
s
e
t
o
n
%
1
0

N
a
O
H
%
1
0
H
C
l
.
E
t
a
n
o
l
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
balang 1. dng 2. dng 3. dng 4. dng 5. dng
k
a
p
a
s
i
t
e

/

b
a
l
a
n
g

k
a
p
a
s
i
t
e
s
i

.

ekil 9.29 PAK numunesinin rejenerasyonu sonucu sorpsiyon kapasitesi deiimleri

123
%
5
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
1
0
H
C
l
%
5

N
a
O
H
%
1
0

N
a
O
H
%
1
5

N
a
O
H
%
1
0
N
a
O
H
N
a
C
l
%
1
0
H
C
l
.
A
s
e
t
o
n
%
1
0
H
C
l
.
E
t
a
n
o
l
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1. dng 2. dng 3. dng 4. dng 5. dng
r
e
j
e
n
e
r
a
s
y
o
n

(
%
)

.

ekil 9.30 PAK numunesinin rejenerasyon yzdeleri

124
9.5 Krom (VI) Sorpsiyonu ile lgili Enerji Hesaplamalar
9.5.1 Aktivasyon enerjisi
eftali ekirdei (KSN) ve polimer (PAK) esasl aktif karbonun Cr(VI) sorpsiyonu iin
Arrhenius denklemi kullanlarak hesaplanm aktivasyon enerjileri izelge 9.10da
verilmitir. Zayf van der Waals kuvvetlerinin sorumlu olduu fiziksel adsorpsiyonun enerji
gereksiniminin dk olmas sebebiyle, aktivasyon enerjisi genelde 4,184 kJ/mol deerinden
byk deildir (Sag ve Kutsal, 2000a). KSN numunesi iin hesaplanm aktivasyon enerjisi
(3,25 kJ/mol) fiziksel adsorpsiyonu iaret etse de rejenerasyonunun olduka g olmas, KSN
ile hidrojen kromat iyonlar arasnda fiziksel adsorpsiyondan daha gl, kimyasal bir
etkileimin varlnn gstergesidir.
izelge 9.10 Cr(VI) sorpsiyonunun aktivasyon enerjisi

Sa ve Kutsal (2000) iki tr kimyasal sorpsiyondan bahsetmilerdir: Aktif ve daha az sklkla
karlalan aktif olmayan. Aktif kimyasal sorpsiyonda kimyasal sorpsiyon hz Arhenius
denklemindeki aktivasyon enerjisine gre scaklkla deiir (yksek E
A
). Ancak baz
proseslerde kimyasal sorpsiyon ok hzl olur ve bylece aktivasyon enerjisi sfra yakn
bulunur. Gerekte, kimyasal sorpsiyonda reaksiyon hz sabiti deeri scaklkla artar ve
aktivasyon enerjisi nispeten yksek bulunur. Ancak, heterojen proseslerde porlara difzyon
hz dkse, grnr hz scaklkla nemli bir art gstermeyebilir. Bylece scakla kar
izilen hz sabiti grafiinin eiminden hesaplanan grnr aktivasyon enerjisi ok daha dk
hesaplanabilir (Levenspiel, 1989). Raji ve Anirudhan (1998) poliakrilamidle alanm kauuk
odunu tala kullanarak 303-333 K scaklk aralnda yaptklar Cr(VI) sorpsiyon
almalarnda aktivasyon enerjisini 6,22 kJ/mol olarak hesaplamlardr. Nispeten dk
aktivasyon enerjisi deerini Cr(VI) adsorpsiyonunun difzyon kontroll bir proses olmasyla
yorumlamlardr. Benzer ekilde KSN numunesi ile yaplan sorpsiyonun aktivasyon enerjisi
deerinin dk hesaplanmas, por difzyon direncinin yksek olmasyla aklanmtr.
Aktif
karbon
E
A
, kJ/mol R
2

KSN 3,25 0,999
PAK 26,21 0,910

125
PAK numunesi iin hesaplanm aktivasyon enerjisi (26,21 kJ/mol) deeri ise beklendii
ekilde olduka yksektir ve kimyasal sorpsiyonu iaret etmektedir.
9.5.2 Ortalama serbest sorpsiyon enerjisi
Dubinnin-Radushkevich adsorpsiyon izoterm denklemi kullanlarak hesaplanm ortalama
serbest sorpsiyon enerjileri izelge 9.11de verilmitir. allan scaklk aralnda ve
pH 2de yaplan Cr(VI) sorpsiyonunun ortalama serbest sorpsiyon enerjileri her iki karbon
iin de 22 kJ/mol deerinin stndedir. Sorpsiyon ortamnn pHsnn artrlmasyla serbest
sorpsiyon enerjilerinde azalma gzlenmitir.
izelge 9.11 Ortalama serbest sorpsiyon enerjileri

yon deiim proseslerinde ortalama sorpsiyon enerjisi deerleri 8-16 kj/mol arasnda
deimektedir (Krishna vd., 2000; El-Kamash vd., 2005; Debnath ve Ghosh, 2008). retilen
KSN ve PAK numuneleri iin hesaplanm yksek sorpsiyon enerjileri karbon yzeyi ve
hidrojen kromat iyonlar arasnda iyon deiiminden daha kuvvetli bir etkileimin gstergesi
olarak yorumlanmtr. pH deeri 6ya ykseltildiinde ortalama sorpsiyon enerjileri olduka
dm ve 8-16 kJ/mol aralna ulamtr. Dolaysyla bu pH deerinde hidrojen kromatla
yzey gruplar arasnda iyon deiimi ya da van der Waals kuvvetleri etkili olabilir.
9.5.3 zosterik adsorpsiyon ss
Polimer esasl (PAK) ve eftali ekirdei esasl (KSN) aktif karbonlar iin 1/Tye kar lnCe
deerleri izilerek elde edilmi izosterler srasyla ekil 9.31 ve 9.32de verilmitir.

KSN PAK
pH T, K E, kJ/mol R
2
E, kJ/mol R
2

2 295 23,63 0,995 22,71 0,984
2 305 22,81 0,985 22,38 0,929
2 318 26,12 0,987 24,91 0,917
4 295 20,98 0,993 19,38 0,988
6 295 15,68 0,998 13,80 0,980
8 295 2,10 0,956 3,95 0,915

126
-8
-6
-4
-2
0
2
4
3,14 3,28 3,39
1000/T
l
n

(
C
e
)
40mg/g 50mg/g 60mg/g
70mg/g 80mg/g

ekil 9.31 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonu sonucu elde edilen izosterler
-10,5
-8,5
-6,5
-4,5
-2,5
-0,5
1,5
3,5
3,14 3,28 3,39
1000/T
l
n

(
C
e
)
100mg/g

ekil 9.32 KSN numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonu sonucu elde edilen izosterler

127
zosterik adsorpsiyon slar (AH
st
) birim adsorban bana adsorplanan madde miktarlar iin
izilmi izosterlerin eimlerinden hesaplanmtr. Scakln 295 Kden 305 Ke artrlmas ile
eftali ekirdei esasl aktif karbonun Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi azalmakta, 305 K ile 318 K
scaklk aralnda ise kapasitede art gzlenmektedir (ekil 9.32). Dolaysyla Cr(VI)nn
KSN aktif karbonuna tutunmasndaki izosterik adsorpsiyon slar iki farkl scaklk blgesi
iin ayr ayr belirlenmitir. Hesaplamalar ikier nokta kullanlarak yapld iin ok
gvenilir olmasa da, yzeyin enerjik adan heterojenlii hakknda bilgi vermesi sebebiyle
nemlidir.
Yzey yklenmesi ile adsorpsiyon ssnn art enerjik adan heterojen olmayan adsorbanlar
iin karakteristiktir. Bu art adsorplanm molekller arasndaki yanal etkileimden
kaynaklanr. Adsorplanan madde miktarndaki, yani yzey ykndeki artla sorpsiyon
ssnn d ise enerjik adan heterojen adsorbanlar iin karakteristiktir. Yzey yk ile
deimeyen adsorpsiyon ss ise adsorplanm molekller arasndaki etkileimin iddeti ile
heterojenlik derecesi arasndaki dengenin gstergesidir (Nieszporek ve Rudzinski 2002).
70
71
72
73
74
75
76
77
30 40 50 60 70 80
yzey yk, mg
Cr(VI)
/g
akt if karbon
H
s
t
,

k
J
/
m
o
l

ekil 9.33 PAK numunesi ile Cr(VI) sorpsiyonunun izosterik adsorpsiyon slar
PAK numunesi iin ekil 9.33de verilen yzey ykyle adsorpsiyon ssnn deiim grafii
incelendiinde, izosterik adsorpsiyon ssnn adsorplam madde miktarnn artmasyla artt
grlmektedir. Bylece PAK aktif karbonunun yzeyinin enerjik adan homojen olduu

128
-210
-205
-200
-195
-190
-185
-180
-175
30 40 50 60 70 80 90 100
yzey yk, mg
Cr(VI)
/g
akt if karbon
H
s
t
,

k
J
/
m
o
l

adsorpsiyon slar
80
90
100
110
120
130
30 40 50 60 70 80 90 100
yzey yk, mg
Cr(VI)
/g
aktif karbon
H
s
t
,

k
J
/
m
o
l

adsorpsiyon slar
ve adsorplanan Cr(VI) moleklleri arasnda yanal etkileimlerin olduu sylenebilir.

129
KSN numunesinde izosterik adsorpsiyon ss adsorplanm madde miktarnn artmasyla
azalmaktadr (ekil 9.34 ve 9.35). Polimer esasl aktif karbondan (PAK) farkl olarak eftali
ekirdei esasl aktif karbon (KSN) enerjik adan heterojen bir yzeye sahiptir.
Verilen yzey yk aral iin Cr(VI)nun PAK zerine adsorpsiyon ss ortalama
73,6 kJ/mol olarak hesaplanmtr. Cr(VI)nun KSN zerine adsorpsiyon ss ise 295-305 K
scaklk aral iin ortalama -189,1 kJ/mol, 305-318 K scaklk aral iin 108,3 kJ/mol
olarak hesaplanmtr. Kimyasal sorpsiyon ss genelde 80-200 kJ/mol aralnda deiir (Sag
ve Kutsal, 2000b) ve her iki karbon numunesi iin de hesaplanan izosterik adsorpsiyon ss
deerleri bu arala yakn byklklerdedir.
9.5.4 Gibbs serbest enerjisi (G), entalpi (H) ve entropi (S) hesaplamalar
Polimer esasl (PAK) ve eftali ekirdei esasl (KSN) aktif karbon zerine Cr(VI) sorpsiyonu
iin hesaplanm termodinamik parametreler srasyla izelge 9.12 ve 9.13de verilmitir.
izelge 9.12 PAK ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna ait termodinamik parametreler
Scaklk, K K
e
(10
4
) AG, kJ/mol AH, kJ/mol AS, kJ/mol R
2
295 3,388 -25,583
305 7,024 -28,298
318 29,378 -33,288
73,766 0,334 0,998
izelge 9.13 KSN ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna ait termodinamik parametreler
Scaklk, K K
e
(10
5
) AG, kJ/mol
295 4,022 -31,650
305 0,348 -26,515
318 1,787 -31,973

PAK numunesinde Gibbs serbest enerjileri negatiftir ve adsorpsiyona paralel olarak artan
scaklkla artmaktadr (izelge 9.12). KSN numunesi ile yaplan sorpsiyonda da Gibbs serbest
enerjileri negatiftir ve bu deerler sorpsiyon kapasitesiyle orantl olarak artan scaklkla nce
azalm ve sonra tekrar art gstermitir. Negatif Gibbs serbest enerjisi sorpsiyonun
kendiliinden olduunun bir gstergesidir ve kendiliinden olma derecesi artan scaklkla
artmaktadr. Benzer ekilde, Debnath ve Ghosh (2008) hidratlanm titanyum(VI) oksit
kristalleri ile yaptklar almada Cr(VI) ve Cr(III) sorpsiyonunu termodinamik adan

130
incelemiler ve bulduklar negatif serbest enerji deerlerini adsorpsiyonun kendiliinden
olmasyla yorumlamlardr. Titanyum oksitle yaplan Cr(VI) adsorpsiyonun entalpi deeri
40 kJ/moln altndadr ve yazarlar bu deeri fiziksel adsorpsiyonla aklamlardr.
Karthikeyan ve arkadalar (2005) kauuk odun talandan elde edilmi aktif karbonla Cr(VI)
adsorpsiyonunu almlardr. Adsorpsiyon entalpisini 35,144 kJ/mol bulmular ve artan
scaklkla adsorpsiyon kapasitesinin artmasn kimyasal sorpsiyon ile aklamlardr.
PAK numunesinde adsorpsiyon entalpisi 70 kJ/moln zerindedir. Bu kadar yksek bir
entalpi deeri PAK numunesi ile Cr(VI) adsorpsiyonun kimyasal olduu eklinde
aklanmtr. KSN numunesinin Cr(VI) sorpsiyon kapasitesi artan scaklkla nce bir azalma
sonra bir ykselme gsterdiinden, entalpi deeri hesaplanamamtr.
9.6 Aktif Karbonla Krom (VI) Giderim Mekanizmasnn ncelenmesi
9.6.1 X-n fotoelektron spektroskopisi (XPS) analiz sonular
eftali ekirdei (KSN) ve polimer esasl (PAK) aktif karbon numuneleri, XPS analizi
ncesinde Cr(VI) ile doyurulmutur. Sorpsiyon deneyleri sonunda Cr(VI) ve toplam krom
analizleri yaplarak kapasiteler belirlenmitir. XPS analizi ncesi yaplan sorpsiyonun artlar
ve sonular izelge 9.14te zetlenmitir.
izelge 9.14 XPS analizi ncesi sorpsiyon deneyleri ve sonular
Miktar
C
0
,
mg
Cr(VI)
/L
pH
C
e
,
mg
Cr(VI)
/L
q
e
,
mg
Cr(VI)
/g
C
e
,
mg
toplCr
/L
q
e
,
mg
toplCr
/g
C
e
,
mg
Cr(III)
/L
KSN 80,4 31,15 2 4,21 67,02 9,45 53,11 5,24
PAK 120,8 31,15 2 0,16 51,31 9,40 35,43 9,24

Kromla doyurulmu aktif karbon numunelerine ait XPS spektrumlar KSN ve PAK aktif
karbon numuneleri iin srasyla ekil 9.36 ve 9.37de verilmitir. X nlar gnderilerek
farkl enerjilerde yapdaki elektronlarn koparlmas esasna dayanan XPS analizi sonucu elde
edilen spektrumlarda aktif karbonlarn yapsnda bulunan C, O, N, Cr ve Cl atomlarna ait
pikler grlmektedir. XPS spektrumlarnn deerlendirilmesi sonucu balanma enerjileri ve
atomik konsantrasyon yzdeleri izelge 9.15de topluca verilmitir. XPS analizi ile karbon
yzeyinin ancak birka nanometre altndaki gruplar llebilmektedir. Bu yntemle karbon
tarafndan adsorplanm kromun tr ve miktar hakknda fikir edinilebilecei gibi yapda

131
bulunan dier elementlerin balanma ekli ve konsantrasyonu hakknda bilgi edinmek de
mmkndr.
Her iki aktif karbon iin de C 1s spektrumunda farkl pik grlmektedir. Balanma enerjisi
284,6 eV olan karbon piki grafitik dzlemdeki karbonu gsterir. kinci karbon piki KSN
numunesinde 285,7 eV ba enerjisinde grlrken PAK numunesinde 286,3 eVda
grlmtr. 285,7 eV ba enerjisinde grlen karbon piki fenolik gruplar, C-N ve C-Cl
balarn gsterirken, 286,3 eV ba enerjisinde grlen karbon piki fenolik gruplar, C-N,
C-Cl balarnn yan sra alkol ve eter gruplarnn da varlnn iaretisi olabilir. Son karbon
piki ise KSN ve PAK numuneleri iin srasyla 288,0 ve 288,1 ba enerjilerinde grlmtr
ki bunlar karboksil gruplar, C=O ve O-C-O balaryla ilgilidir.

ekil 9.36 Kromla doyurulmu KSN aktif karbonuna ait XPS grafii

132

ekil 9.37 Kromla doyurulmu PAK aktif karbonuna ait XPS grafii

ekil 9.38 Kromla doyurulmu KSN aktif karbonuna ait Cr 2p spektrumu

133

ekil 9.39 Kromla doyurulmu PAK aktif karbonuna ait Cr 2p spektrumu
izelge 9.15 incelendiinde KSN numunesine kyasla PAK numunesinde grafitik yapya
bal karbon konsantrasyonu daha fazladr. Buna karlk KSN aktif karbonunda fonksiyonel
gruplara bal karbon konsantrasyonu PAKnn neredeyse iki kat kadardr.
KSN numunesinde 400,2 eV ba enerjisinde sadece bir adet azot piki grlrken, PAK
karbonunda 397,5, 399,0 ve 400,4 eV ba enerjilerinde adet azot piki gzlenmitir. 400 eV
ba enerjisi etrafndaki pikler organik matriks iindeki azotla ilgiliyken 399.0 eVdaki azot
piki ise nitril gruplarn (CN) belirtir [4]. Polimer esasl aktif karbondaki nitril gruplar,
akrilonitril divinil benzen kopolimerinden kaynaklanmaktadr. Polimerin yapsndaki nitril
gruplarnn bir ksm yksek scaklktaki oksidayonla piridin gruplarna dnmeden kalm
olabilir. Polimer esasl aktif karbonda 397,5 eV ba enerjisinde grlen azot piki ile ilgili
herhangi bir literatr bilgisine ulalamamtr. Ancak bu pikin piridin gruplaryla krom
iyonlar arasndaki balardan kaynaklanm olabilecei dnlmektedir. Dambies ve
arkadalar (2001) XPS analiziyle gei metal komplekslerindeki ligand etkisinin karakterize
edilebileceini bildirmilerdir. Elektron verici ligandlar ekirdek dzeyindeki balanma
enerjisini drr, elektron alclar ise arttrrlar.

134
izelge 9.15 XPS analizi sonular

C 1s O 1s N 1s Cl 2p Cr 2p
KSN
Balanma
enerjisi, eV
284,6 285,7 288,0 531,5 533,3 400,2 - - 198,1 199,7 577,3 579,8
Pik alan 23426 10987 4015 91418 17442 3091 - - 3174 2838 75088 11779
Relatif kons.,
(%)
60,96 28,59 10,45 83,98 16,02 100 - - 52,79 47,21 86,44 13,56
Atomik kons.,
(%)
41,32 44,34 1,98 2,21 10,15
PAK
Balanma
enerjisi, eV
284,6 286,3 288,1 531,4 533,3 397,5 399,0 400,4 197,9 199,5 577,0 579,0
Pik alan 28997 4678 2681 85889 13005 1193 2205 3412 4801 3462 67548 19019
Relatif kons.,
(%)
79,76 12,87 7,37 86,85 13,15 17,52 32,38 50,1 58,1 41,9 78,03 21,97
Atomik kons.,
(%)
40,35 41,57 4,5 3,14 10,44

135
198 ve 199,5 eV balanma enerjisinde grlen klor pikleri pH ayar iin kullanlan HCl
zeltisinden kaynaklanmaktadr. Klorr iyonlarnn bir ksm sorpsiyon srasnda
protonlanm yzeyde tutunmu olabilir.
deerlikli krom ieren Cr
2
O
3
ve Cr(III)-asetatn balanma enerjileri Cr 2p3/2 orbitali iin
577,0578,0 eV ve Cr 2p1/2 orbitali iin 586,0588,0 eV deerleri arasndadr. deerlikli
kroma kyasla alt deerlikli krom elektronlar daha kuvvetli ektii iin, CrO
3
daha yksek
bir balanma enerjisiyle karakterize edilir: Cr 2p3/2 orbitali iin 580,0580,5 eV ve Cr 2p1/2
orbitali iin 589,0590,0 eV (Park vd., 2008).
ekil 9.38 ve 9.39da verilen Cr 2p orbitalleri iin elde edilen XPS sonular incelendiinde,
her iki karbon numunesi iin de yapya bal kromun byk bir ksmnn Cr(III) formunda
olduu grlmektedir. eftali ekirdei esasl aktif karbonda (KSN) yapya tutunmu kromun
%86,44, polimer esasl aktif karbonda (PAK) ise %78i Cr(III) formundadr. Sorpsiyon
ilemi boyunca hidrojen kromatn bir ksm Cr(VI) formunda yapya adsorplanrken,
Cr(VI)nn byk bir ksm Cr(III)e indirgenerek adsorplanmtr. izelge 9.14ten
grlecei gibi Cr(III)n bir ksm karbon tarafndan tutulamam ve zeltiye geri
dnmtr. zeltideki adsorplanmam Cr(III) konsantrasyonu KSN numunesinin
kullanlmas durumunda yaklak 5 ppm, PAK numunesi kullanlmas durumunda ise yaklak
9 ppmdir. Buradan eftali ekirdei esasl aktif karbon (KSN) yzeyinin art deerlikli Cr(III)
iyonlarn tutmada daha baarl olduu sonucu karlabilir.
9.6.2 Toplam organik karbon ve znm oksijen analizi sonular
eftali ekirdei esasl (KSN) ve polimer esasl aktif karbon (PAK) numunelerinin farkl pH
deerlerinde sulu zeltiye verdikleri organik karbon ve oksijen konsantrasyonlar izelge
9.16da verilmitir. pH 2de alldnda KSN numunesi iin toplam organik karbon ile
hidojen kromat iyonlar reaksiyon 7.21e gre stokiyometrik oranlarda iken PAK
numunesinde toplam organik karbon stokiyometrik orandan biraz daha azdr. Ortamdaki
proton konsantrasyonlar ise pH 2de stokiyometrik orann stndeyken, pH 4te ise ok
altndadr. Toplam organik karbon konsantrasyonlar ve pH deerleri dikkate alndnda bu
reaksiyonun pH 4e kyasla pH 2de alldnda ve PAK numunesine kyasla KSN
numunesi ile daha favori olduu sylenebilir.

136
izelge 9.16 Toplam Organik Karbon ve znm Oksijen Konsantrasyonlar
Numune pH
Toplam Organik
Karbon, mg/L
znm
Oksijen, mg/L
(298 K, 1017 mbar)
2 9,1 7,62
4 9,5 7,75
6 6,2 7,73 KSN
8 10,0 7,87
2 7,5 7,83
4 6,1 7,92
6 8,4 7,99
PAK
8 4,8 7,74

9.6.3 Krom (III) sorpsiyon kapasiteleri
retilmi aktif karbon numuneleri ile yaplm Cr(III) sorpsiyonu deney sonular izelge
9.17de verilmitir. izelge incelendiinde polimer esasl aktif karbonun Cr(III)
adsorpsiyonunda daha baarl olduu grlmektedir.
izelge 9.17 Cr(III) sorpsiyon kapasiteleri
pH
Adsorban
miktar, g/L
Sorpsiyon
kapasitesi, mg/g
Giderim
yzdesi, %
2 0,2 6,8 4,9
KSN
2 0,8 2,8 7,9
2 0,2 27,9 20,4
PAK
2 0,8 7,7 21,9

Cr
2
(SO
4
)
3
.18H
2
O kullanlarak yaplan sorpsiyon almalar PAK numunesinin Cr(III) tutma
kapasitesinin daha yksek olduunu gstermitir. Ancak XPS analizi sonucunda elde edilen
bilgiler KSN numunesi kullanldnda daha fazla Cr(VI)nn Cr(III)e indirgendiini ve daha
sonra yzeye tutunduunu buna karlk indirgenme sonras Cr(III)e ilginin PAK
numunesinde daha az olduunu gstermitir. Gerekte, art deerlikli Cr(III) iyonlar ile
dk pH deerinde (pH 2) ortamda bulunan proton iyonlar arasndaki rekabet ve
elektrostatik itme nedeniyle, her iki aktif karbonun da Cr(III) iyonlarna ekiciliinin az

137
olmas beklenir. Sorpsiyon esnasnda karbon yzeyindeki gruplar bir yandan hidrojen kromat
iyonlarnn Cr(III)e indirgenmesini salarken bir yandan da okside olurlar. nceki duruma
kyasla okside olmu gruplarn art deerlikli Cr(III)e ilgisi daha fazla olabilir. Dolaysyla
Cr(VI) anyonlarnn byk bir ksm aktif karbon yzeyindeki gruplar ve/veya znebilir
organik karbon yardmyla Cr(III)e indirgenmi, e zamanl olarak yzey katyon tutma
ynnde modifikasyona uram ve Cr(III) iyonlarn yapya balamtr. Bir miktar
adsorplanmam Cr(III) iyonlar ise zeltiye geri dnmtr.

138
10. SONULAR ve NERLER
almada farkl aktivasyon yntemleri ile retilmi eftali ekirdei ve polimer esasl aktif
karbonlar ile Cr(VI) giderimi kesikli ve srekli sistemlerde incelenmitir. almann genel
sonular maddeler halinde aada zetlenmitir.
1. eftali ekirdeklerine su buhar ve potasyum hidroksit aktivasyonu uygulanarak farkl
zelliklerde aktif karbonlar retilmitir. AN/DVB esasl kopolimerden aktif karbon
retimi (PAK) ise hava aktivasyonu uygulanarak gerekletirilmitir. Tm karbon
numuneleri 1073 K scaklkta retilmi H tipi karbonlardr.
2. Tm aktif karbon numunelerinin N
2
adsorpsiyon izotermleri Tip I izotermine
uymaktadr ve istenen mikro gzenekli yap elde edilmitir. eftali ekirdeklerine
uygulanan n ykama ilemleri yzey alan ve gzenek hacminde art salamtr. Su
buhar aktivasyonu ile gzenek hacmi ve yzey alan gelimekle beraber KOH
aktivasyonu ile beklenen sonular elde edilememitir. KOH aktivasyonunun kat
karm yntemi ile uygulanmas gerek yzey alan gerekse gzeneklilik asndan
empregnasyon yntemine kyasla daha etkili olmutur. Ayrca, KOH : numune oran
yksek tutulduunda daha byk yzey alan ve gzenek hacmi elde edilmitir.
retilen aktif karbon numunelerinin BET yzey alan deerleri 163 ila 835 m
2
/g ve
gzenek hacimleri 0,087 ila 0,458 cm
3
/g arasnda deimektedir.
3. Aktif karbon numunelerinde yapdaki asidik fonksiyonel gruplarn ok byk ksmn
fenolik yzey gruplar oluturmaktadr. FTIR analizine gre tm aktif karbon
numunelerinde benzer yaplar mevcuttur.
4. CPG-LF, KSN ve PAK aktif karbonlarnn pH titrasyonu analizi sonucu sfr yk
noktalar srasyla 7,4; 8,0 ve 8,2 bulunmutur. Dolaysyla aktif karbonlarn yzeyleri
bu pH deerlerine kadar protonlanm yani pozitif ykldr ve anyonlara kar ilgisi
fazladr. Sfr yk noktasnn pH 7nin stnde olmas yapdaki fenolik gruplarn
varlnn bir gstergesidir. zoelektrik nokta deerleri CPG-LF, KSN ve PAK iin
srasyla 4,1; 2,0 ve 4,9dir. Sfr yk noktas ve izoelektrik nokta arasndaki fark
numunelerin yzey yk dalmnn homojen olmadn gstermektedir. Bu durum,
oda scaklnda havadaki oksijenle oksidasyon sonucu numunelerin d yzeyinde
asidik yapda yzey gruplarnn oluumuyla aklanmaktadr.
5. Cr(VI) sorpsiyon deneyleri, eftali ekirdei esasl aktif karbonlar arasndan seilen
KSN numunesi, polimer esasl (PAK) ve ticari (CPG-LF) aktif karbon numuneleri ile

139
yrtlmtr. Su buhar aktivasyonu ile tek kademe retilen KSN numunesinin
adsorban olarak seilimesinin nedeni yapsal ve fonksiyonel zelliklerinin yan sra
KSNnin retiminin kolay ve ekonomik olmasdr.
6. KSN, PAK ve CPG-LF numunelerinin Cr(VI) tutma kapasiteleri pH 2de ve 30 ppm
konsantrasyonunda srasyla maksimum 130, 80 ve 140 mg/gdr. Numunelerin yzey
alan ve gzenek hacmi deerlerine benzer ekilde, sorpsiyon kapasiteleri de
CPG-LF > KSN >PAK srasyla deimektedir. Numunelerin yzey alanlar srasyla
693, 608 ve 579 m
2
/g ve gzenek hacimleri srasyla 0,351; 0,341ve 0,300 cm
3
/gdr.
7. Her aktif karbon numunesi (KSN, PAK ve CPG-LF) iin de, en iyi sorpsiyon
kapasitesi pH 2dedir. pHnn artmasyla sorpsiyon verimi azalmaktadr. Bu durum,
dk pH deerlerinde potonlanm yzey gruplarnn negatif ykl HCrO
4
-
iyonlarna
kar ekiciliinin fazla olmasndan kaynaklanmaktadr. pHnn artmasyla ortamdaki
OH
-
iyonlarnda art meydana gelmekte ve artan OH
-
iyonlar negatif ykl HCrO
4
-
iyonlaryla rekabet ederek kromun karbon yapsndaki fonksiyonel gruplara
tutunmasn engellemektedir.
8. HCrO
4
-
iyonlar asidik ortamda organik maddelerin varlnda Cr(III)e indirgenebilir.
Farkl pHlarda yrtlen sorpsiyon deneylerinde, sorpsiyon kapasitesinin en yksek
olduu pH 2 dndaki dier pHlarda zeltide Cr(III)e rastlanmamtr. Bu durum,
ortamdaki proton konsantrasyonunun indirgenme reaksiyonu iin yetersiz olmasyla
aklanmaktadr.
9. Balang konsantrasyonunun artmasyla Cr(VI) sorpsiyon kapasitelerinde art
gzlenmesi, yksek konsantrasyonun ktle transfer direncini yenerek HCrO
4
-
iyonlarnn aktif karbon yzeyine difzyonunu kolaylatrmasyla aklanmaktadr.
10. KSN numunesinin sorpsiyon kapasitesinde artan scaklkla nce bir d, sonra bir
art meydana gelmesi, HCrO
4
-
iyonlarnn KSN zerine sorpsiyonunda
305 Ke kadar iyon deiimi ve/veya fiziksel adsorpsiyonun etkili olduu, daha
yksek scaklklarda ise indirgenme reaksiyonu ve/veya hidrofobik etkinin baskn
olduu eklinde yorumlanmtr. Adsorpsiyon ekzotermik bir reaksiyon olduu iin
PAK numunesinin sorpsiyon kapasitesinin ykselen scaklkla artmas, HCrO
4
-
iyonlarnn PAK zerine sorpsiyonunda indirgenme reaksiyonu ve/veya hidrofobik
etkinin hakim olduu eklinde yorumlanmtr. Ayrca, HCrO
4
-
veya indirgenme

140
sonucu oluan Cr
3+
iyonlaryla PAK ve KSN karbonlarnn yzeyindeki gruplar
arasnda kompleks oluumunun da meydana gelebilecei dnlmektedir.
11. Klorr, slfat, nitrat ve fosfat iyonlarnn Cr(VI) sorpsiyonuna etkisi incelenmitir.
Farkl iyonlarn varlnda KSN numunesinin sorpsiyon kapasitesinde belirgin bir
azalma gzlenirken, PAK nunumesinde daha az etkili olmutur. Bu durum, KSN ile
sorpsiyonda iyon deiimi ve elektrostatik ekim prosesinin daha etkili olduu
eklinde yorumlanmtr. Buna karlk, PAK ile yaplan sorpsiyonda karbon yzeyi ve
hidrojen kromat iyonlar arasnda daha spesifik bir etkileimin baskn olduu
dnlmektedir.
12. Her karbon numunesi iin hesaplanan boyutsuz ayrma faktr (R
L
) deerleri pH 8
dndaki tm pHlar iin sfr ile bir arasnda bulunmutur. Ayrma faktrlerinin sfra
yakn olmas sorpsiyonun byk lde tersinmez olduunu gstermektedir.
13. Sorpsiyonun Freundlich ve Langmuir izotermlerine uygunluu korelasyon katsays
(R
2
) ve yzde hata deerleriyle incelenmitir. KSN ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna
Langmuir izoterm modeli uygulandnda elde edilen korelasyon katsays deerleri
0,843 ila 0,939 arasnda, yzde hata deerleri ise 4,652 ila 16,076 arasnda
bulunmutur. Freundlich modeli uygulandnda ise bu deerler srasyla 0,942-0,995
ve 1,159-9,886dr. PAK ile yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna Langmuir izoterm modeli
uygulandnda elde edilen korelasyon katsays deerleri 0,828 ila 0,931 arasnda,
yzde hata deerleri ise 7,890 ila 13,628 arasnda bulunmutur. Freundlich modeli
uygulandnda ise bu deerler srasyla 0,887-0,986 ve 3,364-9,601dr. CPG-LF ile
yaplan Cr(VI) sorpsiyonuna Langmuir izoterm modeli uygulandnda elde edilen
korelasyon katsays deerleri 0,885 ila 0,959 arasnda, yzde hata deerleri ise 6,289
ila 21,601 arasnda bulunmutur. Freundlich modeli uygulandnda ise bu deerler
srasyla 0,975-0,965 ve 4,263-5,968dr. Yksek korelasyon katsaylar ve dk
yzde hata deerleri nedeniyle, Freundlich modelinin aktif karbon numuneleri zerine
Cr(VI) sorpsiyonunu daha iyi yanstt sonucuna varlmtr.
14. Aktif karbonlarn Cr(VI) sorpsiyon hzlar KSN, CPG-LF ve PAK srasyla
artmaktadr. Sorpsiyon hzlar tm numuneler iin balangta yksektir ve zamanla
azalmaktadr. Sorpsiyon kinetii yalanc (pseudo) birinci derece ve ikinci derece
kinetik modeller uygulanarak incelenmitir. Cr(VI) sorpsiyonunun yalanc (pseudo)
ikinci derece kinetik modele uyduu, 0,998in zerinde hesaplanan korelasyon

141
katsaylar deerleri ile saptanmtr. 295 Kde 30 ppm balang konsantrasyonunda
ve pH 2de yaplan sorpsiyonun ikinci derece hz sabitleri KSN, PAK ve CPG-LF iin
srasyla 0,0290; 0,1085 ve 0,0489 g/mg.sa bulunmutur. Balang hzlar ise KSN,
PAK ve CPG-LF iin srasyla 2,584; 4,316 ve 4,319 mg/g.dakdr. Artan scaklkla
KSN ve PAK numunelerinin hz sabiti ve balang hznn artt grlmektedir. 318
Kde hz sabiti ve balang hz deerleri PAK iin 0,2319 g/mg.sa ve 8,788
mg/g.dak; KSN iin 0,0319 g/mg.sa ve 2,615 mg/g.dak olmaktadr. Scakln 295
Kden 318 Ke karlmasyla hz sabiti ve balang hz deerleri PAK
kullanldnda iki katndan fazla, KSN kullanldnda ise en fazla %10 artmaktadr.
15. yon deitirme kolonunda srekli zelti beslemesi ile gerekletirilen Cr(VI)
sorpsiyonu sonucunda KSN, PAK ve CPG-LF numuneleri iin dnm noktas
kapasiteleri srasyla; 25,0; 35,2 ve 30,0 mg/g olarak saptanmtr. Dnm noktas
kapasiteleri aktif karbon hacmi temelinde hesaplandnda ise KSN, PAK ve CPG-LF
numuneleri iin srasyla 10,8; 7,1 ve 12,9 mg/mL bulunmutur. PAK kullanldnda
kapasitenin %60 etkin kullanlrken, KSN ile ancak %20si etkin bir ekilde
kullanlmaktadr. Bu durum, KSN aktif karbonuyla zeltinin kolonda temas sresinin
ksa ve KSN numunesinin sorpsiyon kinetiinin yava olmas ile ilgilidir.
16. Farkl konsantrasyonlardaki asit ve alkali zeltileri kullanlarak gerekletirilen
rejenerasyon deneylerinde KSN numunesi iin en iyi sonu %15 NaOH zeltisi
kullanldnda elde edilmitir. Be dng boyuca yrtlen adsorpsiyon desorpsiyon
deneylerinde, ilk dng sonunda %72 kapasite ile allrken beinci dng sonunda
kapasite %40a dmektedir. PAK numunesi iin en iyi rejenerasyon sonucu %10 HCl
zeltisi kullanldnda elde edilmitir. Be dng boyuca yrtlen adsorpsiyon
desorpsiyon deneylerinde, ilk dng sonunda %58 kapasite ile allrken beinci
dng sonunda aktif karbonun kapasitesi %29a dmektedir. Her iki aktif karbon iin
de rejenerasyonun bu kadar g olmas Cr(VI) ile karbon arasnda van der Waals
balar veya iyon deiiminden daha gl ve tersinmez bir etkileimin varlyla
aklanabilir.
17. Sorpsiyonun aktivasyon enerjileri KSN ve PAK numuneleri iin srasyla 3,25 kJ/mol
ve 26,21 kJ/moldr. PAK numunesi iin hesaplanan aktivasyon enerjisi kimyasal
sorpsiyonu gstermektedir. KSN numunesi iin hesaplanan aktivasyon enerjisi fiziksel
adsorpsiyonu iaret etse de rejenerasyonunun g olmas, KSN ile hidrojen kromat
iyonlar arasnda fiziksel adsorpsiyondan daha gl, kimyasal bir etkileimin

142
varlnn gstergesidir. Heterojen proseslerde porlara difzyon hz dkse grnr
hz scaklkla ok artmaz ve bylece grnr aktivasyon enerjisi gerek deerinden
dk hesaplanr.
18. allan scaklk aralnda ve pH 2de yaplan Cr(VI) sorpsiyonunun ortalama
serbest sorpsiyon enerjileri KSN ve PAK karbon numuneleri iin 22 kJ/mol deerinin
stndedir. pHnn artrlmasyla serbest sorpsiyon enerjilerinde azalma
gzlenmektedir. yon deiim proseslerinde ortalama serbest sorpsiyon enerjisi
deerleri 8-16 kj/mol arasnda deimektedir. retilen KSN ve PAK numuneleri iin
hesaplanan yksek serbest sorpsiyon enerjileri, karbon yzeyi ve hidrojen kromat
iyonlar arasnda kompleks oluumu gibi kuvvetli bir ilikinin varlyla aklanabilir.
19. Adsorpsiyon ssnn adsorplanan madde miktaryla deiimi, yzeyin heterojenlii ve
adsorplanm molekller arasndaki yanal etkileimler hakknda bilgi verir. 295-318 K
scaklklar arasnda PAK numunesi iin izosterik adsorpsiyon ss adsorplanm
madde miktaryla artmaktadr. Bu durum, PAK numunesinin yzeyinin enerjik adan
homojen ve adsorplanan Cr(VI) moleklleri arasnda yanal etkileimlerin olduunu
gstermektedir. KSN numunesi iin izosterik adsorpsiyon ss adsorplanm madde
miktarnn artmasyla azalmaktadr. Dolaysyla KSN numunesi enerjik adan
heterojen bir yzeye sahiptir.
20. Krom yklenmi karbonlarla yaplan XPS analizi sonucu KSN ve PAK numunelerinde
yapya bal kromun byk bir ksmnn Cr(III) formunda olduu grlmektedir. KSN
numunesinde yapya tutunmu kromun %86,44, PAK numunesinde ise %78i
Cr(III) formundadr. Sorpsiyon ilemi boyunca hidrojen kromatn bir ksm Cr(VI)
formunda yapya adsorplanrken, Cr(VI)nn byk bir ksm Cr(III)e indirgenerek
adsorplanmaktadr.
Sonu olarak, eftali ekirdei ve akrilonitril divinil benzen kopolimeri kullanlarak sulardan
Cr(VI) iyonlarnn giderimi iin yksek kapasiteye sahip aktif karbonlar gelitirilmitir.
zellikle, eftali ekirdeine tek kademede su buhar aktivasyonu uygulanarak sorpsiyon
kapasitesi asndan ticari aktif karbona olduka benzer bir aktif karbon elde edilmitir.
retiminde Dnyada beinci srada olduumuz eftali meyvesinin ekirdei kat atk olarak
atlmakta ya da yakacak olarak kullanlmaktadr. Bu atn aktif karbona dntrlmesi ile
hem evrenin korunmas salanacak hem de ok miktarlarda kullanlan bir adsorban
malzemenin yerli kaynaklardan salanmas ile lkemiz ekonomisine nemli katkda

143
bulunulacaktr. Ayrca su buharnn tek kademede uygulanmas ile ciddi bir enerji tasarufu
salanacak ve bylece retim maliyeti de drlm olacaktr.
Bundan sonraki aamada, eftali ekirdei esasl aktif karbonun sorpsiyon hznn
iyiletirilmesine ynelik almalar yaplabilir. Ayrca, orijinal su ve atksu numuneleri
kullanlarak retilen aktif karbonlarn sorpsiyon kapasitelerinin incelenmesi de olduka
anlaml olacaktr.

144
KAYNAKLAR
Aggarwal, D., Goyal M. ve Bansal, R.C., (1999), Adsorption of Chromium by Activated
Carbon From Aqueous Solution, Carbon, 37:1989-1997.
Agarwal, G.S., Bhuptawat, H.K. ve Chaudhari, S., (2006), Biosorption of Aqueous
Chromium(VI) by Tamarindus Indica Seeds Bioresource Technology, 97:949-956.
Aksu, Z. ve Balibek, E., (2007), Chromium(VI) Biosorption by Dried Rhizopus Arrhizus:
Effect of Salt (NaCl) Concentration on Equilibrium and Kinetic Parameters, Journal of
Hazardous Materials, 145:210-220.
Alvarez, P., Blanco, C. ve Granda, M., (2007), The Adsorption of Chromium (VI) From
Industrial Wastewater by Acid and Base-Activated Lignocellulosic Residues, Journal of
Hazardous Materials, 144:400-405.
APHA, (1998), Standard Methods for Examination of Water and Wastewater, United Book
Press, Baltimore.
Attia, A.A., Girgis, B.S. ve Fathy, N.A., (2008), Removal of Methylene Blue by Carbons
Derived from Peach Stones by H
3
PO
4
Activation: Batch and Column Studies, Dyes and
Pigments, 76: 282-289.
Bansal, R.C., Donnet, D.B. ve Stoeckli, F., (1988), Active Carbon, Marcel Dekker, New
York.
Benjamin, M.M., (2002), Water Chemistry, Mc Graw-Hill, Boston.
Berkem, A.R., Baykut, S. ve Berkem, M.L., (1994), Fizikokimya, .. letiim Fakltesi
Basmevi, stanbul.
Bishnoi, N.R., Bajaj, M., Sharma, N. ve Gupta, A., (2004), Adsorption of Cr(VI) on
Activated Rice Husk Carbon and Activated Alumina Bioresource Technology, 91(3):305-
307.
Boehm, H. P. (1966), Advances in Catalyst, Academic Press, New York.
Boehm, H.P., (2002), Surface Oxides on Carbon and Their Analysis: A Critical
Assessment, Carbon, 40:145-149.
Bondaruk, F., (1974), Fizyko Chemiczny, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Burchell, T.D., (1999), Carbon Materials for Advanced Technologies, Pergamon, Amsterdam.
Chunlan, L, Shaoping, X., Yixiong, G., Shuqin, L. ve Changhou, L., (2005), Effect of pre-
carbonization of petroleum cokes on chemical activation process with KOH, Carbon,
43:2295-2301.
Cordero, T., Rodriguez-Mirasol, J., Tancredi, N., Piriz, J., Vivo, G., ve Rodriguez, J.J.,
(2002), Influence of Surface Composition and Pore Structure on Cr(III) Adsorption onto
Activated Carbons Industrial&Engineering Chemistry Research, 41(24):6042-6048.
Covarrubias, C., Arriagada, R., Yanez, J., Garcia, R., Angelica, M., Barros, S.D., Arroyo, P.
ve Sousa-Aguiar, E.F., (2005)Removal of Chromium (III) from Tannery Effluents, Using A
System of Packed Columns of Zeolite and Activated Carbon, Journal of Chemical
Technology and Biotechnology, 80(8):899-908.

145
Dambies, L., Guimon, C., Yiacoumi, S. ve Guibal, E., (2001), Characterization of Metal Ion
Interactions with Chitosan by X-Ray Photoelectron Spectroscopy, Colloids and Surfaces A:
Physicochemical and Engineering Aspects, 177:203-214.
Das, D.D., Mahapatra, R., Pradhan, J., Das, S.N., ve Thakur, R.S., (2000), Removal of
Cr(VI) From Aqueous Solution Using Activated Cow Dung Carbon, Journal of Colloid and
Interface Science, 232(2):235-240.
Davidson, H.W., Wiggs, P.K.C., Churchouse, A.H., Maggs, F.A.P. ve Bradley, R.S., (1968),
Manufactured Carbon, Pergamon Press, Oxford.
Debnath, S. ve Ghosh, U.C., (2008), Kinetics, Isotherm and Thermodynamics for Cr(III) and
Cr(VI) Adsorption From Aqueous Solutions by Crystalline Hydrous Titanium Oxide The
Journal of Chemical Thermodynamics, 40:67-77.
Demirbas, E., Kobya, M., Senturk, E. ve Ozkan, T., (2004), Adsorption Kinetics For
Removal of Chromium (VI) From Aqueous Solutions on The Activated Carbons Prepared
From Agricultural Wastes, Water SA, 30(4):533-539.
Diaz-Teran, J., Nevskaia, D.M., Fierro, J.L.G., Lopez-Peinado, A.J. ve Jerez, A., (2003),
Study of Chemical Activation Process of a Lignocellulosic Material with KOH by XPS and
XRD, Microporous and Mesoporous Materials, 60:173-181.
Do, D.D., (1998), Adsorption Analysis: Equilibria and Kinetics, Imperial College, Singapore.
Dubey, S.P. ve Gopal K., (2007), Adsorption of Chromium (VI) on Low Cost Adsorbents
Derived From Agricultural Waste Material: A Comparative Study, Journal of Hazardous
Materials, 145:465-470.
El-Kamash, A.M., Zaki, A.A. ve El-Geleel, M.A., (2005), Modeling Batch Kinetics and
Thermodynamics of Zinc and Cadmium Ions Removal From Waste Solutions Using Synthetic
Zeolite A, Journal of Hazardous Materials, B127: 211-220.
El-Sikaily, A., Nemr, A.E., Khaled, A. ve Abdelwehab, O., (2007), Removal of Toxic
Chromium From Wastewater Using Gren Alga Ulva Lactuca And Its Activated Carbon,
Journal of Hazardous Materials, 148:216-228.
EPA, (2000), In Situ Treatment of Soil and Groundwater Contaminated with Chromium,
Teknik rapor:EPA/625/R-00/005, Washington.
Figueiredo, J.L., Pereira, M.F.R., Freitas, M.M.A. ve Orfao, J.J.M., (1999), Modification of
The Surface Chemistry of Activated Carbons, Carbon, 37:1379-1389.
Fogler, H.S., (1999), Elements of Chemical Reaction Engineering, Prentice-Hall, New Jersey.
Galiatsatou, P., Metaxas, M. ve Kasselouri-Rigopoulou, V., (2001), Mesoporous Activated
Carbon from Agricultural Byproducts, Mikrochimica Acta, 136:147-152.
Garg, V.K., Gupta, R., Kumar, R. ve Gupta, R.K., (2004), Adsorption of Chromium From
Aqueous Solution on Treated Sawdust, Bioresource Technology, 92:79-81.
Girgis, B.S., Attia, A.A. ve Fathy, N.A., (2007), Modification in Adsorption Characteristics
of Activated Carbon Produced by H
3
PO
4
Under Flowing Gases, Colloids and Surfaces A:
Physicochemical Engineering Aspects, 299: 7987.
Gomez-Serrano, V., Piriz-Almeida, F., Duran-Valle, C.J. ve Pastor-Villegas, J., (1999),
Formation of Oxygen Structures by Air Activation. A study by FT-IR Spectroscopy,

146
Carbon, 37:1517-1528.
Gonzalez-Serrano, E., Cordero, T., Rodriguez-Mirasol, J., Cotoruelo, L. ve Rodriguez, J.J.,
(2004), Removal of Water Pollutants with Activated Carbons Prepared From H
3
PO
4
Activation of Lignin From Kraft Black Liquors, Water Research ,38:3043-3050.
Gktolga, Z.G., Gzener, B. ve Karkacer, O., (2006), eftali retiminde Enerji Kullanm:
Tokat li rnei, G.O.. Ziraat Fakltesi Dergisi, 23(2):39-44.
Guo, Y., Qi, J., Yang, S., Kaifeng, Y., Wang, Z. ve Xu, H., (2002), Adsorption of Cr(VI) on
Micro- and Mesoporous Rice Husk-Based Active Carbon, Materials Chemistry and Physics,
78:132-137.
Hamadi, N.K., Chen, X.D., Farid, M.M. ve Lu, M.G.Q., (2001), Adsorption Kinetics For
The Removal of Chromium(VI) From Aqueous Solution by Adsorbents Derived From Used
Tyres and Sawdust Chemical Engineering Journal, 84:(2):95-105.
Hassler, J.W., (1974), Purification with Activated Carbon: Industrial Commercial
Environmental, Chemical Publishing Co., New York.
Helfferich, F., (1995), Ion Exchange, Dover Publications, New York.
Hu, Z., Lei, L., Li, Y. ve Ni, Y., (2003), Chromium Adsorption on High-Performance
Activated Carbons From Aqueous Solution, Separation and Purification Technology, 31:13-
18.
IUPAC, (1985), Reporting Physisorption Data For Gas/Solid Systems With Special
Reference to The Determination of Surface Area And Porosity, Pure & App!ied Chemistry,
57(4):603-619.
SK, (1984), Atksularn Kanalizasyona Dearj Ynetmelii, Resmi Gazete, Say:18340, 13
Mart 1984.
Kalpakl, Y. ve Beker, ., (2002), "Aktif Karbon ve Kullanm Alanlar", Kimya Teknolojileri,
14:70-74.
Karthikeyan, T., Rajgopal, S. ve Miranda, L.R., (2005), Chromium(VI) Adsorption From
Aqueous Solution by Hevea Brasilinesis Sawdust Activated Carbon, Journal of Hazardous
Materials, B124:192199.
Kestiolu, K., (1990), Fndk Kabuundan retilen Aktif Karbonun Atksu Artmna
Uygulanmas, Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir.
Khezami, L. ve Capart R., (2005) Removal of Chromium(VI) From Aqueous Solution by
Activated Carbons: Kinetic and Equilibrium Studies, Journal of Hazardous Materials,
B123:223-231.
Ko, K.R., Ryu, S.K. ve Park, S.J., (2004), Effect of Ozone Treatment on Cr(VI) and Cu(II)
Adsorption Behaviors of Activated Carbon Fibers, Carbon, 42:1864-1867.
Kobya, M., (2004), Removal of Cr(VI) From Aqueous Solutions by Adsorption Onto
Hazelnut Shell Activated Carbon: Kinetic and Equilibrium Studies, Bioresource Technology,
91:317-321.
Krishna, B.S., Murty, D.S.R. ve Jai Prakash, B.S., (2000), Thermodynamics of
Chromium(VI) Anionic Species Sorption onto Surfactant-Modified Montmorillonite Clay
Journal of Colloid and Interface Science, 229: 230-236.

147
Lakatos, J., Brown, S.D. ve Snape, C.E., (2002), Coals as Sorbents For The Removal and
Reduction of Hexavalent Chromium From Aqueous Waste Streams, Fuel 81(5):691-698.
Lalvani, S.B., Wiltowski, T., Hbner, A.H., Weston, A., ve Mandich, N., (1998), Removal
of Hexavalent Chromium and Metal Cations by a Selective and Novel Carbon Adsorbent,
Carbon, 36:1219-1226.
Letterman R.D., (1999), Water Quality and Treatment, McGraw-Hill, New York.
Levenspiel, O., (1989), The Chemical Reactor Omnibook, OSU Book Stores, Oregon.
Linsen, J.H., (1970), Pysical and Chemical Aspects of Adsorbents and Catalysts, Academic
Press, London.
Liu, D.H.F. ve Liptak, B.G., (1999), Envionmental Engineers Handbook, CRC Press, New
Jersey.
Liu, S.X., Chen, X., Chen, X.Y., Liu, Z.F. ve Wang, H.L., (2007), Activated Carbon with
Excellent Chromium (VI) Adsorption Performance Prepared by AcidBase Surface
Modification, Journal of Hazardous Materials, 141:315-319.
Lyubchik, S.I., Lyubchik, A.I., Galushko, O.L., Tikhonova, L.P., Vital, J., Fonseca, I.M. ve
Lyubchik, S.B., (2004), Kinetics and Thermodynamics of The Cr(III) Adsorption on The
Activated Carbon From Comingled Wastes, Colloids and Surfaces A: Physicochemical and
Engineering Aspects, 242(1-3):151-158.
Malkoc, E., Nuhoglu, Y. ve Dundar, M., (2006), Adsorption of Chromium (VI) on Pomace-
An Olive Oil Industry Waste: Batch and Column Studies, Journal of Hazardous Materials,
B138:142151.
Malkoc, E. ve Nuhoglu, Y., (2007), Potential of Tea Factory Waste for Chromium (VI)
Removal from Aqueous Solutions: Thermodynamic and Kinetic Studies, Separation and
Purification Technology, 54:291-298.
Marsh, H., ve Rodriguez-Reinoso, F., (2006), Activated Carbon, Elsevier Science &
Technology Books, Oxford.
Mattson, J.S., ve Mark, H.B. Jr., (1971), Activated Carbon, Marcel Dekker, New York.
McCabe, S.H., Smith, J.C. ve Harriott, P., (1988), Unit Operations of Chemical Engineering,
Mc Graw-Hill, Singapore.
Milling, A.J., (1999), Surface Characterization Methods Principles, Techniques and
Applications, Marcel Dekker, New York.
Mohan, D. ve Pittman, U., (2006), Activated Carbons and Low Cost Adsorbents For
Remediation of Tri- and Hexavalent Chromium From Water, Journal of Hazardous
Materials, B137:762-811.
Mohan, D., Singh, K.P. ve Singh, V.K., (2005), Removal of Hexavalent Chromium From
Aqueous Solution Using Low-Cost Activated Carbons Derived From Agricultural Waste
Materials and Activated Carbon Fabric Cloth, Industrial&Engineering Chemistry Research,
44:1027-1042.
Mohan, D., Singh, K.P. ve Singh, V.K., (2006), Trivalent Chromium Removal From
Wastewater Using Low Cost Activated Carbon Derived From Agricultural Waste Material
and Activated Carbon Fabric Cloth, Journal of Hazardous Materials, 135:280-295.

148
Mohanty, K., Jha, M., Meikap, B.C. ve Biswas, M.N., (2005), Removal of Chromium (VI)
From Dilute Aqueous Solutions by Activated Carbon Developed From Terminalia Arjuna
Nuts Activated With Zinc Chloride, Chemical Engineering Science, 60:3049-3059.
Mungasavalli, D.P., Viraraghavan, T. ve Jin, Y.C., (2007), Biosorption of Chromium from
Aqueous Solutions by Pretreated Aspergillus Niger: Batch and Column Studies, Colloids and
Surfaces A: Physicochemical Engineering Aspects, 301: 214-223.
Nachad, F.C. ve Schubert, J., (1965), Ion Exchange Technology, Academic Press, New York.
Natale, F.D., Lancia, A., Molino, A. ve Musmarra, D., (2007), Removal of Chromium Ions
from Aqueous Solutions by Adsorption on Activated Carbon and Char, Journal of Hazardous
Materials, 145:381-390.
Nieszporek, K. ve Rudzinski, W., (2002), On The Enthalpic Effects Accompanying The
Mixed-Gas Adsorption on Heterogeneous Solid Surfaces: A Theoretical Description Based on
The ntegral Equation Approach Colloids and Surfaces A: Physicochemical and Engineering
Aspects, 196:51-61.
zer, A. ve zer, D., (2003), Comparative Study of The Biosorption of Pb(II), Ni(II) and
Cr(VI) Ions onto S. Cerevisiae: Determination of Biosorption Heats, Journal of Hazardous
Materials, B100:219-229.
Park, D., Park, J.M. ve Yun, Y..S., (2006), Mechanisms of The Removal of Hexavalent
Chromium by Biomaterials or Biomaterial-Based Activated Carbons, Journal of Hazardous
Materials, B137:1254-1257.
Park, D., Yun, Y.S. ve Park, J.M., (2008), XAS and XPS Studies on Chromium-Binding
Groups of Biomaterial During Cr(VI) Biosorption, Journal of Colloid and Interface Science,
317:54-61.
Park, S.J. ve Kim, J.S., (2001), Anodic Surface Treatment on Activated Carbons For
Removal of Chromium (VI), Journal of Colloid and Interface Science, 239(2):380-384.
Park, S.J. ve Jang, Y.S., (2002) Pore Structure and Surface Properties of Chemically
Modified Activated Carbons For Adsorption Mechanism and Rate of Cr(VI), Journal of
Colloid Interface Science, 249(2):458-463.
Radovic, L.R., (2008), Chemistry and Physics of Carbon, CRC Press, Boca Raton Florida.
Raji, C. ve Anirudhan, T.S., (1998), Batch Cr(VI) Removal by Polyacrylamide-Grafted
Sawdust: Kinetics and Thermodynamics, Water Research, 32:3772-3780.
Ranganathan, K., (2000), Chromium Removal by Activated Carbons Prepared From
Casurina Equisetifolia Leaves, Bioresource Technology, 73(2):99-103.
Raymundo-Pinero, E., Azais, P., Cacciaguerra, T., Cazorla-Amoros, D., Linares-Solano, A.,
Beguin, F., (2005), KOH and NaOH Activation Mechanisms of Multiwalled Carbon
Nanotubes with Different Structural Organisation, Carbon, 43:786-795.
Richardson, J.F., Harker, J.H. ve Backhurst, J.R., (2002), Coulson and Richardsons Chemical
Engineering Particle Technology and Separation Processes, Butterworth-Heinemann, Oxford.
Rivera-Utrilla, J. ve Sanchez-Polo, M., (2003), Adsorption of Cr(III) on Ozonised Activated
Carbon Importance of C-cation Interactions Water Research, 37:3335-3340.
Rodriguez-Reinoso, F., Martin-Martinez, J.M., Molina-Sabio, M., Perez-Lledo, I. ve Prado-

149
Burguete, C., (1985), A Comparision of The Porous Texture of Two CO
2
Activated Botanic
Materials, Carbon, 23(1):19-24.
Rodriguez-Reinoso, F., ve Molina-Sabio, M., (1992), Activated Carbons From
Lignocellulosic Materials by Chemical and/or Physical Activation: an Overview, Carbon,
30(7):1111-1118.
Sag, Y. ve Kutsal, T., (2000a), Determination of The Biosorption Activation Energies of
Heavy Metal Ions on Zoogloea Ramigera and Rhizopus Arrhizus Process Biochemistry,
35:801-807.
Sag, Y. ve Kutsal, T., (2000b), Determination of The Biosorption Heats of Heavy Metal Ions
on Zoogloea Ramigera and Rhizopus Arrhizus Biochemical Engineering Journal, 6:145-151.
Salk Bakanl, (2005), nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik, Resmi Gazete,
Say:25730, 17 ubat 2005.
Sarin V. ve Pant, K.K., (2006), Removal of Chromium From Industrial Waste by Using
Eucalyptus Bark, Bioresource Technology, 97:15-20.
Sarin, V., Singh, T.S., Pant, K.K., (2006), Thermodynamic and Breakthrough Column
Studies For The Selective Sorption of Chromium From Industrial Effluent on Activated
Eucalyptus Bark, Bioresource Technology, 97:1986-1993.
Schneider, R.M., Cavalin, C.F., Barros, M.A.S.D. ve Tavares, C.R.G., (2007), Adsorption of
Chromium Ions in Activated Carbon, Chemical Engineering Journal, 132:355-362.
Selomulya, C., Meeyoo, V. ve Amal, R., (1999), Mechanisms of Cr(VI) Removal from
Water by Various Types of Activated Carbons, Journal of Chemical Technology and
Biotechnology, 74:111-122.
Shen, W., Li, Z. ve Liu, Y., (2008), Surface Chemical Functional Groups Modification of
Porous Carbon, Recent Patents on Chemical Engineering, 1:27-40.
Sircar, S., Mohr, R., Ristic, C. ve Rao, M.B., (1999), Isosteric Heat of Adsorption: Theory
and Experiment, Journal Physical Chemistry, 103: 6539-6546.
Sircar, S., (2005), Heat of adsorption on heterogeneous adsorbents, Applied Surface
Science, 252:647-653
Strelko, V., (1999), Selective Removal of Heavy Metals Using Novel Active Carbons,
Doktora Tezi, Loughborough niversitesi, ngiltere.
Strelko, V. Jr., Malik, D.J. ve Streat, M., (2002), Characterization of the Surface of Oxidised
Carbon Adsorbents, Carbon, 40:95-104.
Sumathi, K.M.S., Mahimairaja, S. ve Naidu, R., (2005), Use of Low-Cost Biological Wastes
and Vermiculite For Removal of Chromium From Tannery Effluent, Bioresource
Technology, 96:pp.309-316.
Tai, M.H., Saha, B. ve Streat, M., (1999), Characterisation and Sorption Performance of a
Hypersol-Macronet Polymer and An Activated Carbon, Reactive & Functional Polymer 41,
149-161.
Tan, I.A.W., Ahmad, A.L. ve Hameed, B.H., (2008), Preparation of Activated Carbon from
Coconut Husk: Optimization Study on Removal of 2,4,6-Trichlorophenol Using Response
Surface Methodology, Journal of Hazardous Materials, 153:709-717.

150
Thomas, W.J. ve Crittenden, B., (1998), Adsorption Technology and Design, Butterworth-
Heinemann, USA.
Toth, J., (2002), Adsorption Theory Modeling and Analysis, Marcel Dekker, New York..
Trochimczuk, A.W., Streat, M., Kolarz, B.N., (2001), Highly Polar Polymeric Sorbents
Characterization and Sorptive Properties Towards Phenol and Its Derivatives,
Reactive&Functional Polymers, 46:259-271.
Trochimczuk, A.W., Streat, M., Malik, D.J., (2003), Sorption of Pesticides and Herbicides
on Highly Polar Polymeric Sorbents, Separation Science and Technology, 38(8):1813-1827.
Tsuruhara, T., Takehara, K., Yoshimura, K., Matsuoka, S., Saputro, S., Aizawa, J., (2007),
"Kinetic study on Cr(VI) reduction in natural water by means of flow injection-solid phase
spectrometry (FI-SPS)", The 4
th
International Conference on Ion Exchange, 15-19 October
2007, Chiba, Japan.
Unnithan, M.R. ve Anirudhan, T.S., (2001), The Kinetics and Thermodynamics of Sorption
of Chromium(VI) onto The Iron(III) Complex of A Carboxylated Polyacrylamide-Grafted
Sawdust, Industrial&Engineering Chemistry Research, 40:2693-2701.
Valix, M., Cheung, W.H. ve Zhang, K., (2006), Role of Heteroatoms in Activated Carbon
for Removal of Hexavalent Chromium from Wastewaters, Journal of Hazardous Materials,
B135:395-405.
Weiner, E.R., (2000), Applications of Environmental Chemistry, A Practical Guide For
Environmental Professionals, CRC Press, Florida.
Woodard, F., (2001), Industrial Waste Treatment Handbook, Butterworth-Heinemann, USA.
Woods, A.L., (1998), Kinetics of Chromium (VI) Reduction by Ferrous Ion, Teknik
rapor:ANRCP-1998-13, Texas.
Yaln, M., (1996), Use of Activated Carbons Produced From Indigenous Raw Materials in
Gold Metallurgy As An Alternative to Coconut Shell Carbons, Doktora Tezi, ODT,
Ankara.
Yang, R.T., (2003), Adsorbents: Fundamentals and Applications, John Wiley & Sons, New
Jersey.
Zhao, N., Wei, N., Li, J., Qiao, Z., Cui, J. ve He, F., (2005), Surface Properties of
Chemically Modified Activated Carbons For Adsorption Rate of Cr (VI), Chemical
Engineering Journal, 115:133-138.

151
NTERNET KAYNAKLARI
[1] http://www.epa.gov/ttn/atw/hlthef/chromium.html (20 Ekim 2005).
[2] http://en.wikipedia.org/wiki/Zeta_potential (17 Nisan 2008).
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Infrared_Spectroscopy_Correlation_Table (30 mays 2008).
[4] http://techdb.podzone.net/xpsstate-e/index.cgi?element=N (12 ubat 2008).

152
EKLER
deneysel ve teorik adsorpsiyon izotermleri
Ek 3 CPG-LF karbon numunesi ile Cr(VI) sorpsiyon almalar sonucu elde edilen

153
(a) 5 ppm, pH 2, 295 K; (b) 5 ppm, pH 4, 295 K; (c) 5 ppm, pH 6, 295 K; (d)5 ppm, pH 8,
295 K; (e) 30 ppm, pH 2, 295 K; (f) 30 ppm, pH 4, 295 K; (g) 30 ppm, pH 6, 295 K;
(h) 30 ppm, pH 8, 295 K; (i) 60 ppm, pH 2, 295 K; (j) 60 ppm, pH 4, 295 K; (k) 60 ppm,
pH 6, 295 K; (l) 60 ppm, pH 8, 295 K; (m) 30 ppm, pH 2, 305 K; (n) 30 ppm, pH 2, 318 K
(:Deneysel, :Langmuir modeli, A:Freundlich modeli)

0
20
40
60
80
100
120
140
0 1 2 3 4
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0 1 2 3 4 5
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(a) (b)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 1 2 3 4 5
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
2
4
6
8
10
4,0 4,5 5,0 5,5
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(c) (d)

154
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
20
40
60
80
100
120
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(e) (f)
0
10
20
30
40
50
60
0 10 20 30 40
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
2
4
6
8
10
12
14
25 26 27 28 29 30 31
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(g) (h)
0
30
60
90
120
150
180
0 10 20 30 40 50
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
20
40
60
80
100
120
140
0 10 20 30 40 50 60
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(i) (j)

155
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 10 20 30 40 50 60
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
45 50 55 60 65
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(k) (l)
0
20
40
60
80
100
120
0 5 10 15 20
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
20
40
60
80
100
120
140
0 5 10 15 20
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(m) (n)

156
(a) 30 ppm, pH 2, 295 K; (b) 30 ppm, pH 4, 295 K; (c) 30 ppm, pH 6, 295 K; (d) 30 ppm,
pH 8, 295 K; (e) 30 ppm, pH 2, 305 K; (f) 30 ppm, pH 2, 318 K (:Deneysel, :Langmuir
modeli, A:Freundlich modeli)

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
10
20
30
40
50
60
70
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(a) (b)
0
10
20
30
40
50
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
2
4
6
8
10
20 22 24 26 28
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(c) (d)

157
0
20
40
60
80
100
0 5 10 15 20
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
20
40
60
80
100
120
0 5 10 15 20
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(e) (f)

158
Ek 3 CPG-LF karbon numunesi ile Cr(VI) sorpsiyon almalar sonucu elde edilen
(a) 30 ppm, pH 2, 295 K; (b) 30 ppm, pH 4, 295 K; (c) 30 ppm, pH 6, 295 K; d) 30 ppm,
pH 8, 295 K (:Deneysel, :Langmuir modeli, A:Freundlich modeli)

0
40
80
120
160
200
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
20
40
60
80
100
0 5 10 15 20 25
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(a) (b)
0
10
20
30
40
50
60
0 5 10 15 20 25 30
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

0
2
4
6
8
28 29 30 31 32
Ce, mg/L
q
e
,

m
g
/
g

(c) (d)

159
ZGEM
Doum tarihi 12.02.1978

Doum yeri stanbul

Lise 1991-1994 Beylerbeyi Lisesi

Lisans 1994-1998 Yldz niversitesi Kimya Metalurji Fakltesi,
Kimya Mhendislii Blm

Yksek Lisans 1999-2001 Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Kimya Mhendislii Anabilim Dal

Doktora 2001-2008 Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Kimya Mhendislii Anabilim Dal

alt kurumlar

1998-1999 YAN-MA-DAN Dan. ve Ltd. ti.

2000-Devam ediyor YT Kimya-Metalurji Fakltesi, Kimya
Mhendislii Blm, Aratrma Grevlisi

Ç

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ç

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

You might also like