Digitized by the Internet Archive

in

2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/p3tractatussiveh03jero

ANECDOTA MAREDSOLANA
SEV

MONVMENTA ECCLESIASTICAE ANTIQUITATIS

EX MSS. CODICIBVS NVNC PRIMVM EDITA AVT DENVO ILLVSTRATA.

OPERA ET STVDIO

D.
Presbyteri

GERMANI MORIN
Ord.
S.

& monachi

Benedicti Maredsolensis.

VOL.

III

PARS

II

SANCTI HIERONYMI PKBSHYTERl

TKACTATVS SIVE

IIOMILIAE.

MAREDSOLI
OXONIAE
apud Editorem. apud J. l'.\KKER & Soc.
1897
Bibliopolas.

SANCTI HIERONYMI PRESBYTERI

TRACTATFS SIFE HOMILIAE
in Psalmos^ in

Marci evangelium

aliaque varia argumenta.

PARTEM NVPER DETEXIT, PARTEM ADVLTERIS

MERCIBVS EXEMIT, AUCTORI VINDICAVIT,
ADIECTISQUE COMMENTARIIS CRITICIS

PRIMVS EDIDIT

D.

GERMANVS MORIN.

MAREDSOLI
apud Editorem.

OXONIAE

apud

J.

PARKER &
1897

Soc. Bibliopolas.

11

1^57

$391

PERMISSV SVPERIORVM.

AD LECTOREM
Consilii mei fuerat, optime lector, editioni huiccontio-

num Hieronymi
adiungere.

principi praefationem et indices de

contigit,

more

Verum

ut absoluto
in

iam volumine

novam seriem tractatuum

Psalmos, eamque penitus

ineditam, inopinato reperirem. Quare, ne liber iam pridem

promissus diutius exspectationem adferret, neve praeter

modum

caperet incrementum, praefata totius operis sub-

sidia atque

additamenta

in tertiam partern

inventis orationibus reservare

visum
'

est.

una cum nuper Interim in mad'histoire et de

nibus sunt, quae

in

ephemeride
'

Revue

litterature religieuses

t.

i.

1896, pp. 393-434, praelibavi

de praedicationis

Hieronymianae monumentis. Vale.

Maias mdcccxcvii.

Romae.

xiii.

Kal.

I.

TRACTATUS
IN

LIBRUM PSALMORUM

A
B =

codex H.
S.

2.

collegii
J.

Pembrochiani Cantabrig. (olim Bur.

Edmundi
lat.

3) saec. x.
(ol.

cod. Audomaropolit. 89
cod. Paris.
saec. X.

S. Bertini) saec. viiii.

C =

12 152 (ol. Corbeien. deinde

Sangerm. 753)

G =
= L = P = S = H =
I

cod. S. Galli. 109 saec.

viii.

cod.

Musaei Britann. Reg.

lat.
lat.

4.

A. xiv. saec.

viii.

cod. Paris. cod. Paris.

2675

(ol. S.

Martial.

Lemov.)

saec. viiii/x.

2676

saec. viiii.
viiii.

cod. S. Galli 108 saec.

Breviarii in Psalm. cod. municip.

Namurcen. 54

(ol.

S.

Huberti) saec.
^
u.

x.

= =

Breviar. in Psalmos ap.

Migne

P. L. 26, 871

sqq."

Append.

Breviarii in Psalm. ibid. 1345 sqq.

TRACTATUS
SANCTI HIERONYMI PRESBYTERI
IN

LIBRUM PSALMORUM.
quasi

Psalteriiim
5

ita

est

magna domus, quae unam quidem habet

vero intrinsecus cubiculis proprias

exteriorem clavem

in porta, in diversis

una clavis sit grandis portae Spiritus sanctus, tamen unumquodque cubiculum habet proprias claviculas suas. Si quis igitur claves confusas de domo proiciat, si voluerit aperire cubicuhim, non potest nisi clavem invenerit sic singuh' psalmi quasi singulae cellulae
claves habet. Licet amph'or
:

lo

15

proprie claves suas. Grandis itaque porta istius domus primus psalmus est, qui ita incipit Beatus vir qiii non abiit in consilio ii)ipiorum. Ouidam putant istius psalmi clavem super Xpisti domini nostri persona esse referendam ut beatus iste vir secundum hominem Xpistus sit. Bona quidem voluntas, sed inperitia est. Si enim beatus vir Xpistus est, et Xpistus legem dedit, quomodo nunc de Xpisto dicitur, Sed in lege Douiini voluntas eius} Deinde quomodo Hgno alteri conparatur, et dicitur, Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum ? Si enim Hgno consunt, habentes
:

Tractatiis etc]

Haec
;

inscriptio, ut dixi, in codice Britannico Reg. 4

xiv

saec. viii litteris

V>
\

Iricis

scripto

\eg\\.\xx

In nomine

doffiini dei nostriihesu xpisti iticipit expositio psahtioriiifi

Q,\i.\

Liber hieroniffii in expositione psahnorufti

Breviariutn ieronitni super quosdatn psahtios

Expositio psahfiorufu

hierottiffii presbiteri

Iti

hoc corpore cottlittctur psaUerium ititerp.

hierotiittio

Iticipit dispositio

saticti hierotlittii presb.

super

sal.

G. Primus hic tractatus

cotiftisas^

editus est a Marlianaeo in calce Breviarii >.(Migne 26,

confossas

1355).
;

8 claves
\

GC

cotifuse
i

clavetti
;

confusatn
ij.

\x

sup. lin
'

cla

confusa B.

10 propric]
;

m A

propriae

m.

(lo''a ?)

proprias

2 m.

13 persotia]

BCS

persotiaiti

GLu..

4. qiiasi

magna domus] Documentum

Origeni ab Hebraeo quodam traditum, et ab ahis postea crebro usurpatum

Augustinus in Enarrat. ps. etiam Hieronymum ipsum

prius fuisse sententia, ex eius
tarioHs (p.
14.
5,
1.

quin

in

eadem

Commen-

(Migne

P. Gr. 12,

loSo;
p.

S. Hilar.

in

8) satis apparet.

psalm. ed. Zingerle

12. Qiiidat/i]

18, etc).

Bona
:

quidetn volu?itas\
'

V. gr.

Origenes (jNIigne
23,

in Is. 17, 7

Hieron. Pia quidem voluntas, sed

12,

1086), Eusebius (Ib.

Anecdota Maredsolana
III,
2.

75);

S.

non servans

historiae

ordinem

'.

2
paratur,

S.

HIERONYMI PRESB\T^ERI
;

ergo maius

omnc autem quod conparatur minus est ab eo cui conparatur erit lignum, quam Dominus, qui ligno conparatur. Videtis
Domini persona non
potest interpretari psalmus, sed

igitur quia super

gcneralitcr de iusto viro dicitur. Licet multi putant de loseph dictum

esse
via
illo qui ab Arimathia, qui non abierit in consilio ludaeorum, et in peccatorum non stetit, et in cathedra Farisaeorum non sedit tamen nos quod alii speciaUter in illo interpretantur, generaliter in viro iusto
:

interpretamur.
Beatiis vir qui non abiit in consilio impionun.

Legimus

in

Genesi main

ledictum fuisse
tuis
'.

Adam, quando

dicitur

*
:

Maledicta terra
in

operibus
simul

lo

Maledictio ergo prima hominis nunc beatitudine solvitur. Quasi in

:

vetere lege una beatitudo ponitur

cetcrum

evangelio octo

beatitudines nuncupantur. Beatus vir qui non abiit in consilio inipioruin.

non homo, sed vir, qui in perfectum virum pervenerit Xpistum. Qui non abiit in consilio iinpioruin. Tria hominum generaHa peccata descripsit. Aut enim cogitamus, aut facimus, aut docemus. Primum cogitamus deinde cum cogitaverimus, cogitationem in opera cum fecerimus ah'quid, iam auxesis facta est, ut doceamus vertimus ah*os quod ipsi feceramus. Beatus vir qui non abiit in consilio inipioruvi, qui non cogitavit malum et in via peccatoruin non stetit^ qui non fecit malum et in cathedra pestilentiae non sedit, hoc est, qui nec alios docuit. Et in cathedra pestilentiae non sedit. Et in via peccatorum non stetit. Difficile est ut ahquis non peccet. Denique dicit et lohannes evangeh'sta, quia qui negat se peccatum non fecisse, mentitur, et mendax est. Si ergo omnes peccamus, quomodo nunc dicit, Et in via peccatonan non stetit}
Beatus
vir,
;
: :

15

20

25

2 erit^
Licet\

BC
G

om.
m.

\x.

3 persond] LS|j.
pii'.ant'\

personam G.

4 de

iiisto]

jj.

interserit quolibet.

add. vero.
i

putent \)S 2 m.

5 qui^ ante ab

om.

;j..

Ari/nat/iia]
1 1

Araniathia

abierit] Ita editt, et codd., sed paulo infra stetit et sedit.

tj.C

primd\

m.

priini

m.

S.

beatitudine] codd

beneiictione \u

17 in opcrd\ in

iam auxesis] cod S. oplime ; iam auxessis 18 cumfecerimus a/iquid] om. G. iam operis (xBC. Cod. Gratianop. 218; iam au ^txis G facta est] CGS ; factum est B 21 Et in c. p. n. sedit] G non repet. ;j.S. 20 q^d nonfecit ma/um] om. fit etiam [x.
opere G.
; ;

\i..

24 negat

se p.

non fecisse]

AGS
\s.

(graeca loculio apvojixa'.

1^.7^...)

jx

om. non.

25 quomodo

nunc... omnes peccamits] om.

I.

propter homoeoteleuton.

ab eo cui conparatur\ coaequantur, ut scribit Hieronymus adverjfiinus

est
'

Quando enim minora maioribus

sus lovinianum I, 3 inferioris comparatio superioris iniuria est '. 4. de loseph diciuni essc\ Conf Com-

frequenter usurpata, de qua Cassiodoin Exposit. ps. iii (M. 70, 44) Factum est autem hic, inquit, puicherrimum schema, quod graece dicitur auxesis,quae addendo quaedam nomina per membra singula rerum augmenta
rius
*

mentariol.
II. iuis'\

p. 3,

1.

16.

congeminat
24.

'.

18. auxesis\

Gen. 3, 17. Graeca vox a rhetoribus

mendax

est'\

lo.

i,

8.

TRACTATUS DE PSALMO
Si

I.

3
non peccavit
;

omnes pcccamus, nemo autem beatus

nisi

qui

crgo

nemo beatus est. Sed videte quid dicat, Et in via peccatoruDi noii stetit. Non dixit, beatus vir qui non peccavit, sed beatus vir qui in peccato non perseveravit. Et in via peccatornui 7ion stetit. Ego heri peccavi, non sum beatus. Si non stetero in peccato, sed retraxero me, iam beatus sum. Et in catJiedra pestilentiae non sedit. Quomodo ibi
quia omnes peccamus,
dixit, stetit, sic et

hic dixit, sedit

sic hic

peccato beatus
sedit,

est,

qui in

non perseveraverit doctrina mala non perseveraverit

sicut
ibi

qui

in

et

10

'

iS

20

25

Quid igitur? Videtis ipsi quomodo bcatitudo triplicitcr condonatur si non cogitemus mala, si in peccato non perseveremus, si non doceamus ea quae mala sunt. Hoc est quod dicit et propheta Super tribus et quattuor peccatis non convertam eam, dicit Dominus Et hoc octies dicit. Amos autem hoc loquitur, id est, cogitasti, ignovi non egisti paenitentiam, ignovi numquid mala etiam fecisti, ignovi docere debebas? Hoc est quod dicitur, Super tribus et quattuor peccatis non irascar tibi, dicit Dominus. Et in lege eius meditahitur die ac nocte. Dixit tria quae facere non debuit non abire in consilio impiorum, et in via peccatorum non stare, et in cathedra pestilentiae non sedere. Dixit tria quae facere non debemus dicit duo quae facere debeamus. Non enim sufficit nobis mala fugire, nisi consequamur bona. Sed in lege Doinini voluntas eius. Non multi enim timore faciunt, sed timor facientis dixit timor, sed, voluntas mercedem non habet. Sed in lege Domini voluntas eius, ut veh't facere quod Dominus imperavit. Et in lege eius meditabitur die ac nocte. Non potest sermo explicare quantum mens concipit. Sed in lege Domini voluntaseius. Dicat aliquis Ecce ego volo legem Dei facere, beatus ergo sum quia volo. Sed vide quid sequatur non sufficit velle legem Dei, sed
beatus
:

est.

'.

in lege eius

meditari die ac nocte. Meditabitur die ac nocte. Dicat aliquis

;

30

Hoc humana natura non suffert nam et ambulandum est, et bibendum est, et comedendum est, et dormiendum est, et ea quae ad vitam necessaria sunt conparanda. Quomodo ergo legem Dei meditabitur die ac
5

sed\

CGS

sed si

si
e.

\s..

7 dixit\ ante sedit

om.

\y.

"6

perseveraverit] codd
debeas
\j..
;

perseveravit

(j..

14 non
;

p. ignovi]
\s..

om.
noii

;j..

15 debebas'^

BGS, C ex

debeas

\)..

16 ^Vaj-^ar] codd

irascatur

i()

debemns]

SG

non debeamus

22 timore
(j..

facientes mercedem non habent C.

28 mcditari]
{ti in litura)

BC
C.

meditare

meditahitur

31 con-

paranda] conparandi

conparanti

12.

Dofninus]
ps.

Amos
:

i,

3 sqq.

20. iVon e ni
riol.

m sufficit Qtc\ Commenta'

XXXIII

fugere, nisi

Non sufficit maluin bonum quoque feceris

'.

Duassigniverbo timoris esse ', cum in comment. epist. ad Ephes. 5, 2,?>^ tum alibi sedulo demonstrat S. Hieronymus.
22. tiinorf. jh. ?ion /labet']
'

ficantias in

4
nocte,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'
'

Sine intermissione oiantes ? maxime cum dicat apostolus Numquid eo tempore quo dormio, orare possum ? Meditatio ergo legis
:

non
tes.
'

in

legcndo

est,

sed in faciendo. Denique dicitur

in alio

loco

*
:

Sive

manducatis, sive

bibitis, sive

quld

facitis,

omnia

in
:

nomine Domini

facien5

legem Dei meditor si aegrotantem visito, pedes mei legem Dei meditantur si ea facio quae praecepta sunt, quod alii ore meditantur, ego corpore meditor. ludaei igitur ore meditantur nostra meditatio opus est. Dixit igitur tria quae facere non debemus, dixit duo quae facere debeamus qui hoc fecerit, praemii quid meretur?
Si porrigo elimosinam,
:

tainqnam lignmn^ quod plantatunt est secus decursus aquarum^ fructum suum dabit in tempore suo^ et folium eius non defuet. Multi quod

Et

erit

10

simpliciier interpretantur, et ita dicunt

fuerit

Ouomodo lignum

si

iuxta aquas, necesse est ut vireat, et non siccatur,

plantatum quia habent

simpliciter
15

radices ipsius
tur, ipsa

humorem unde
:

vivant
ei

sic

quicumque legem Dei meditaet

legis

meditatio virorem

facit

vitam.

Hoc

illi

interpretantur
in

nos autem spiritah'bus spiritah'a conpaiantes, et legentes

paradiso, et de ipso paradiso

paradiso plantatum csse h'gnum vitae, et h'gnum scientiae boni et

mah', et

h*gnum vitae hoc plantatum esse

cui

in

egredi fontem qui dividatur in quattuor principia...

Legimus

et in Salo-

mone,
*

si

placet

hbrum

recipere,

de sapientia enim
:

ibi

loquitur 20

(Xpistus

Dei virtus
vitae est
Si

Lignum

dicitur.

autem

ergo ubi Salomon loquitur et Dei sapientia) ibi de sapientia omnibus conprehendentibus eam sapientia h*gnum vitae est, sapientia autem ipsa
',

^facientes] I5GS

(ila Ilicron. cp.

127, n. ^)\facidis
II Miilli] inihi

;j..

elimosinam] codd

elccmosy|j..

nam
ipsc

\i..

igitur^vero O.
;

\i..

\2 el ita dicnnt] qui dicunt

;

15 viroretn] ;j.r)CS
I>.

vigorem G.

20 de sapientia] ijlBCS

dei sapientia G.

23 ipsa]

Thess. 5, 17. Cor. 10, 31. 16. conparantes^ i Cor. 2, 13. 19. /-'/ qiialtuor principia'] Genes. 2, 9-10. Periodus imperfecta abrumpitur, uti saepe accidit in repentinis huiuscemodi orationibus qua in re apparet
I.

orantes\

.\.

facientes\

librum recipere '; in Oseam 7, 8 sq. Unde et in Hbro Pastoris, si cui tamen
*

placet illius recipere lectionem

ergo, inquies,

'

etc.

Quid
|

putandumne

est

divinam
j

notarii dihgentia et fides.

/.ei^imus et in Saiomone.si cui p/alibrnm recipere] Hicronymianum diccndi genus hoc loco nemo non agnoscet. Cf ad l''uriam epist. 54, n. 16:
\c).
*

cct

Legimus
9
:

in ludith, si cui
'
;

tamen placet
in

rrovcrbiorum auctoritatem in dubium heic ab Hieronymo revocari? Nequaquam iUud equidem crediderim sed ex tempore dicentis fortasse animo suhrepsit, quae de Christo sapientia proferenda verba erant, ad eum, qui Sai^icntia Salomonis falso inscribitur, hbrum pertinere, cum revera hbro Proverbiorum contineantur. Atque ita quae:

^j

volumen
12,
'

rcciperc

Comm.

Zachar.

sliunculam
21.
22.

facile expediri censeo.

i

Unde

et

Sa[)ientia (piae Salosi cui tanien placet

Dei sapientia']
am\ Pioverb.

Cor.

i,

24.

monis

inscribitur,

3, 18.

TRACTATUS DE PSALMO
Xpistus cst
:

I.

5
est,

vides eigo quoiiiam qui bcatus vir ct sanctus

huic ligno,

hoc
iste,

est,

sapientiae conparatur. Videtis ergo

quoniam

iustus vir et beatus

illa,

qui non abiit in consilio impiorum, qui non fecit

et

fecit

ista,

erit
5

tamquam h*gnum quod plantatum

Xpisto simih*s
'.

est secus

decursus aquarum, hoc

fccit in caelestibus, et
in caelo.

est,

erit

siquidem

'

consedere nos

conregnare

Videtis ergo quia

cum Xpisto regnabimus

est
in paradiso, et

Vidctis
illo

quoniam h'gnum hoc plantatum

conplantati sumus.
o illo eriim fonte

nos omnes

cum

tamqnani lignum qiiod plantatiim est secus decursus aquarum. De procedunt omnia flumina. Ojiod fructum suum dabit in tempore suo. Lignum hoc non omni tempore dat fructum, sed in tempore suo. Lignum hoc non dat in praesenti saeculo, sed in futuro, hoc est in die iudicii. Lignum hoc nunc flores habet, Hgnum hoc nunc germinat, et

Et

erit

promittit fruges futuras.

15

Lignum hoc duo habet habet

:

et fructus,

habet

et

folia".

Fructus habet sensum

in

scripturis

foHa, verba simpHcia. Fruigitur scripturas

;

ctus in sensu est, foh'a vero in verbis sunt.

Quicumque

20

tantum foHa intellegit si vero spiritaHter inteUegit, fructus capit. Et folium eius 7ion defluet. Tamen et foh*a istius arboris utih'a sunt. Denique si quis et secundum historiam intehegit, utiHtatem habet animae suae. Legimus in Apocalypsi lohannis jyj/y /a v (quod in istis provinciis noa recipitur Hber, tamen scire debemus quoniam
sanctas
legit, si legit,

secundum ludaeos

in

occidente omni, et

in alftsiJ^aenicis provinciis, ct ini

:

Aegypto

recipitur

Hber, et ecclesiasticus est

nam

et veteres ecclesiastici viri, e

quibus est

ilrenaeus; et Polycarpus, et^Dionysius, et

4 ante
f.
I

aliiRomani

interpretes, de

qui->^/^/wC

etit ;j.G inser. coniunctioneni et.

12 saectdo\ tejupore

G.
o...

x']

folia inte/legit]

intendit G.

21

qtiod\

(coniimctio
scii^e]

'

quamvis
2 m.

'

vel iuxta gr.

[jiSXiov?)

ABS, C
Fae-

qui

;j.C

m
i

siqiiidem G.

nos recipere G.
\}.Q.

22

aliis\

omnibus G.
S
;

nicis'\

paenicis

phaenicis
;

phoenicis

23

liber\ ipse liber

liber iste

G.

24 Irenaeits^ hireneus S

ereneus

BCG.
commentariuiii in Apocalypsin composuisse putandi sunt, sed occasione data librum in suis scriplis veluti ab ecclesia receptum exposuisse et commendasse. et Dio7iysius\ Ex hoc loco I. B. Pitra, qui fragmentum huius tractatus Spicilegii siii tomo I p. 165-6 ex cod. Dtiaceno 220 inseruit, primum forsan Latinoriun

6.

conregnare\ Ephes.

2,

6.

non recipitur liber^ Nota virum occidentalem Palaestinas ecclesias quod a ceteris dissentiant accusantem. De eadem re iterum agit infra, ubi de ps. 149. Ipse etiam alibi Graecorum ecclesias Apocalypsin non suscipere' profile21.
*

tur (Epist. 129, n. 3.) 24. fre?iaeus\ Hieron.

c.
'
:

De

viris illustr.

nostrum

fuisse notat,
'.

'

qui Areopagitica

:-^''>'''''

scripsit Apocalypsim, cjuam in9 terpretatur lustinus martyr et Irenaeus'.

Quos

vero

hic

commemorat
neque
ii

veteres

ecclesiasticos

viros,

iustum

opera laudaverit Videlicethoc quoque inter alia somniavit vir celeroqui J^ereruditus. De Dionysio Alexandrino ei)iscopo loqui intellegendus est Hierony-

6
bus cst
ergo
ct
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
et interpretantur)

Cyprianus sanctus, recipiunt librum

'

legimus

tronum positum, et agnum unum, et arborem, inquit, secundum flumen, et ex utraque parte ripae ipsam arborem hoc est, ex ista parte erat, et ex illa parte erat. Et habebat, inquit, fructus ipsa arbor, et in anno mensibus singulis duodecies fructus
ibi

Et

ecce,

inquit, vidi

'

adfercbat.Et habebat,inquit,
Vidi, inquit,

foh*a,et foh'a eius erant

ad sanitatem gentium'.

tronum positum unum. Licet enim credamus in Patrem et et Trinitas sit, tamen regnum unum est. Vidi, inquit, tronum positum unum. Et vidi, inquit, in conspectu troni stantem unum agnum. De adsumptione corporis dicitur Salvatoris. Ecce agnus Dei, ecce qui tohit peccata mundi Et egrediebatur, inquit, fons de subtus medio troni. Videtis igitur quoniam de medio troni fons egreditur gratiarum. Tamen non egreditur fons ille de trono, nisi agnus in nisi enim crediderimus incorporationem Xpisti, non contra steterit accipimus istas gratias. Et arbor, inquit, una excelsa posita erat. Non dixit arbores, sed arbor una. Si arbor una est, quomodo ex ista parte ripae est, et ex illa parte ripae est ? Si enim dixisset, vidi arbores, fieri poterat ut ah*aeessent ex aha parte, et ah*ae ex aha. Nunc vero una arbor ex utraque parte esse dicitur. Unus fluvius egreditur detrono Dei, hoc est

Fihum

et

Spiritum sanctum,

'

10

'.

15

gratia Spiritus sancti

est,

et ista gratia Spiritus sancti in

sanctis scripturis 20
fluvius

hoc

est in

isto fluvio

scripturarum.
;

Tamen
et in

iste

duas ripas

habet, et vetus et
tata Xpistus est.

novum testamentum
Haec

utraque parte arbor planest, in

igitur arbor in anno,

hoc

singuhs mensibus

duodecies fructus adferebat.

Non possumus enim

fructus de ista arbore

accipere, nisi per apostolos. Si quis ergo per apostolos ad

rit,

arborem vene-

25

necesse est ut fructus accipiat, fructus metat de scripturis sanctis, hoc

est,

sensum divinum
potuerit,

in

httera

conmorantem.

Si

quis ergo venerit ad

;

istam arborem per apostolos, ut diximus, fructus eius capit

si

quis vero

non
est,

de turba non potest, vcrba capiat, hoc est, foha ad sanitatem gentium scriptum est enim, Et foh*a eius ad sanitatem gentium. Si quis adhuc de gentibus est, si quis non est discipulus, adhuc de turba est, iste accipiat foha ipsius, hoc est,
est, et
est.

adhuc infirmior
est,

necdum

est discipulus, sed

sed de foris

de gentibus

Iste quia fructus capere

;

30

3 secuHi/um] seius G. (evavTi?)

;

12 de tncdio throni\ de m. throno

est.

corr.

G.

13 in contra]

GSA
;j.B.

/;/

postea in S deletum

15 accipimus] accipi>mus C.

28 ut dixitnus] om.
i,

29

t'/]

ante

w<?cr///w

GS
Istc]

om.

\j..

Tp de gentibus] GS, cod. Duacen. ap. Pitra

;

166; sed

gcntilis

|j.C.

CGS,

cod. Duac.

om.

;j.K.

quia] qui

\y.

31 capiat]capit

GS.

mus,

illo,

inciuam, qui in libris adver'

'

69.)
2.

sum Nepotem deApocalypsi lohannis diligenlissime disputat (Dc vir. ill. c.

Et

ecce etc.]

Apoc.
1,29.

22,

sq.

11.

iiiundi^^ lo.

TRACTATUS DE PSALMO

T.

cius ad sanitatem

verba simplicia accipiat pro medicamento. Denique scriptum est, Et folia gentium, hoc est, ad medicinam. IIoc totum quare

diximus, et excessimus ad Apocalypsin ? Quoniam scriptum est Quod fructum suum dabit in tempore suo^ et folium eius non defluet^ et omnia 5 quaecumque fecerit prosperabuntur. Diximus de beatitudine iusti viri, diximus de praemio eius, quoniam qui tria non fecerit, et duo fecerit, ligno paradisi, hoc est, Xpisto sapientiae conparetur. Diximus ergo de sancto viro nunc econtrario videamus quid de peccatore et de impio dicitur. Non sic impii. Illa universa genera 10 praemiorum, quae de iusto diximus, impius non accipiet. Non sic impii. Non dixit, non sic peccatores si enim de peccatoribus dixisset, omnes
;
:

alieni

eramus.
est,

Non

sic impii.

Inter

impium

et

peccatorem hoc interest

confitetur et peccat.

qui impius

negat

Deum

qui peccator

est,

Non

sic impii. In
15
:

ex secundo, Non sic impii, non sed sciamus quia in hebraico semel positum est. Diximus de sancto sic viro et de conparatione eius, Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Nunc econtrario de impio dicitur. Sicut
legitur non sic

quibusdam

iustus vir conparatur

est,

ligno

sic
;

impius conparatur pulveri. Qui iustus

qui autem impius,
pulveri conparatur,

h'gno paradisi conparatur

proicit ventus a facie

20

25

sit, tamen desiit Sed tamquam pulvis quem proicit ventus a facie terrae. Vide quid dicitur tam infeHx erit impius, ut nec terrenus quidem sit pulvis. Videtur quidem non habere substantiam, sed habet suam substantiam. Nihil habet solidum sed quod habet, ad poenam habet. Huc illucque dispergitur, numquam in uno loco est quocumque ventus traxerit, illuc eius impetus dirigitur sic et impius qui semel negaverit Deum, quocum-

quem

tcrrae. Pulvis h'cet

de terra

esse terra.

que illum aura diaboli traxerit, illuc errore perducitur. Quoniam dixinms quid sit iustus, cui conparetur quid sit impius, cui conparetur, et de praesenti saeculo diximus nunc debemus de futuro et
;
:

30

aeterno cognoscere. Idco non resurgunt impii in iudicio^ neque peccatores

in consilio

itistorum.

cumque
7 Xpist6\

in

Legimus in evangelio secundum lohannem Quime credit, non iudicabitur quicumque in me non credit, iam
'
:

m. S

om G

Xpisti [xB,

2 m.

ntmc
;

econtrario]

CGS
;

nunc de contrario
hoc secundnnt G.

viro

jj.B.

14 ex secitndo] S optime (ex o'JTpo'j)

hoc secnndo [i.BCA

30 restirgunf\ resurgcnt

C mox

emendat.

12. Inter iinpium et peccatorem tX.z\ Hieron. in Is. 28, 23 sqq. Aliud enim
'

sione

est

esse impium, aliud peccatorem Impietas enim Contra Pelag. i, 28 proprie ad eos pertinet, qui notitiam
' :

Dei non habent, vel cognitam transgresmutarunt ; peccatum autem et iniquitas pro qualitate vitiorum post
et
'

'

peccati

iniquitatis

vulnera

recipit

sanitatem.

8
iudicatus est
t
'.

S.

HIERONYMI PRESBYTERl
est, si et ille
?

Oui ergo iudicandus

qui credit non iudicabiin die iudicii iudicabitur?

ur, et ille

qri r.cn credit iam iudicatus csl

Oui

Rcquiramus ergo medium inter credentem et non credentem, qui iudicandus sit. Qui credit non iudicabitur. Oui credit non peccat, qui vere credit non peccat, qui veram fidem habet non peccat. Denique quando eo tempore quando pecpeccamus, mens nostra in fide fluctuat camus, quando irascimur, quando detrahimus, quandohomicidia facimus,
;

quando fornicamur, ubi fides est ? Ergo quod dicit, Qui credit in me, non iudicabitur non enim necesse habet iudicari, iam beatus est. Qui autem non credit, iam iudicatus est iam enim praeiudicatus ad poenam est. Qui
; ;

lo

ergo iudicatur? Qui credit quidem, sed peccatis vincitur qui habet bona,
:

habet
facit.
cio.

et

mala

qui eo tempore quo credit benefacit, quo non credit male

dicitur. Ideo

Videamus ergo nunc quid

non resurgnnt
:

iuipii in iudi-

credit in me,

Qui enim non iam iudicatus est. Neque peccatores in consilio iustoruvi. Non dixit, peccatores non resurgunt sed, non resurgunt in consiHo iustorum. Non merentur cum his resurgere, qui non sunt iudicandi. Si in me crederent, cum his resurgerent, qui non sunt iudicandi. Quoniani novit Doniinus viam iustorum, et iter iinpioruni peribit. Quoniam novit Dominus viam iustorum. Et quid grande est, si Dominus noverit viam iustorum } Sed dicitur Deus nosse eos quos nosse dignatur. Denique de peccatoribus dicitur Recedite a me, operarii iniquitatis, Si quis cognoscit, cognoscitur non novi vos Dicit apostolus Quoniam novit Dominus viam iustorum. Qui peccator est, non eum novit Dominus; qui iustus est, notus est a Deo. Legimus in Genesi, eo tempore quo praevaricatus est Adam, eo tempore quo magis audivit serpentem quam Deum, quando se abscondit a facie Dei, venit Deus post prandium in paradiso, et deambulabat. Videte quid dicitur. Requirit Deus Adam, non in meridie, sed ad vesperam iam enim Adam solem perdiderat, quia me;
' :

Non

resurgunt ut iudicentur, quia iam iudicati sunt

15

20

'.

'.

25

Qui

erg6\ ita

codd

quis ergo

ijl.

5 Denique'^
;

GS dcmum
;

\i..

8 quod\ quid C,

i in 0.

10 praeiiidicatus\

GSA

predcstinatus
;

|j.C.

21

noverit\
iji.S
;

13GS

novit

]xC.

23 cognoscit cognoscitur] AB, cod. Gratianop. 218

scitur G.

cognoscit cognosceiur

qui noscit qui no-

I.

iudicatiis est^ lo. 3, 18.

;

quariorum incurianegationem excidisse.

Luc.
Qiiapropter
sententia

23. ?wn?iovivos] Matth. 7, 23 13, 27.

lens interpretatio

Si quis cogfwscit cogiwscitur\ InsoPaulinae sententiae I Cor. /14, 38 $ T'.; aYvOcC, ayvoyTx porro credendum est, antivr.-v..
'.'

Hieronymus pro reciprocam sententiam, utpote quae nec minus ipsa vera
videtur
apostoli
esset, ])rotulisse.

28.

deambulabat] Gen.

3,

8 sqq.

TRACTATUS
ridiem non habebat.

I)E

PSALMO

I.

9
et

Ad

vesperam, hoc est^eOavov,

ambulabat.

Non

enim
diso,

stat
et

Dcus

pcccatorl, scd ambulat. Sciebat

;

enim iUum

cssc in para-

lo

15

non ignorabat quod factum crat scd quia pcccavcraJL./Vdam, ?^^ Et dixit Deus Adam, ubi es econtrario scire iTrxilTius de eo, quomodo peccjitpr. ignoretur a Dco l^^xi debcmus quomodo iustus sciatur a Deo. Dicit Deus ad Abraham de terra tua et de cognatione tua Venit in Palaestinam, fuit in Abramio, fuit in Geraris multo tempore. Cum natus ei fuisset filius Isaac, et Quia in semine tuo bencdicentur omnes repromissionem accepcrat gentes tulit Isaac, et obtulit eum Deo, et vox de caelo audita est, Parce filio tuo. Et statim ibi scribitur, eo tempore quo obtulerat filium suum, quid dicit Deus ad Abraham ? Nunc cognovi quoniam tu times Dominum Deum tuum Oui tanto tempore locutus fueras, nunc cognovisti Abraham ? Sed quoniam grandis fides fucrat offerendo filium suum, propterea nunc primum coepit eum nosse Deus. Hoc totum quare dixinescit euixi Deus.
: : *
:

'.

'

',

'

'.

20

Quoniam scriptum est, Qiioniam novit Dominiis viain instoriim. Dicamus et ah*ter. Via et vita et veritas Xpistus est ambulemus ergo in Xpisto, et viam nostram nqyit Deus pater. Et iter impiorum peribit. Non dixit, impii peribunt sed si egerint paenitentiam, et ipsi salvabuntur. Eo tempore quo apostolus Paulus perse?
:

mus

quebatur Xpistum

et ecclesias eius,

impius

erat.

Si

enim impii peribunt,

;

sed, iter non datur locus paenitentiae. Sed impiorum peribit hoc est, peribit impietas, non peribit impius, sed ipsal impietas non homo peribit qui impius fuit, sed homine agente paeni-

non dixit, et impii peribunt

25

tentiam peribit impietas.

I

SeiXivov]

|x

oiXtivov codd.

excepto S in quo legitur

dedinante iam die

7 Palaestinani\

(corr. ex decli-

nantern iani dietn) deanibulai ei Deus.

Abraniio]

Non
;

enitn etc.

palastinam G.
19 per-

ABS Habramio
;

[x

Abremio

haram

C.

9 acceperat] acciperet C.
et\

sequebatur iusttwi

et

contra eclesias eius G.

22

om.

ji.S.

I.

Ad vesperam,

hoc esiZvXivov] Hie:

ron. Hebr. Quaest. in Genes. c. 3, v. 8 In plerisque codicibus Latinorum, pro eo quod hic posuimus ad vesperam^ post meridiem habet quia to Zv^^.^.-^frt^)
'
:

Longe autem ab Ebron 1887) p. 124 ad passus trecentos, in loco qui dicitur Abramiri... Item Abramiri vinea est Theodosius, De t. s. 20 (ibid. p. 125, not. i) Sepulcrum... quod Abraha'
:

'.

'

graecum sermonem ad verbum transQui tamen, ut ferre non possumus. vides, in codice S qualicumque modo latine redditur dedinante iam die.
'
:

miwn

dicunt,

distans
'

Calvaria per

triginta

miliaria.

Ita

Hieronymi tem-

pore sepulcrum Lazari in Bethania Lazarium dicebatur (S. Silviae peregrinatio,

9-

Gen. 12, i. Abramio] Petrus diac. De fuii locis sanctis, edit. Gamurrini (Romae
7.

cog?iatione iua]

edit.

i,

in

om nes

pp. 83 et 89). gentes] GQn^s. 22, 18.

14, 6.
"

17.

ei veriias] lo.

Anecdota Maredsolana

III,

2.

lO

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

praestet, ut tria non faciamus, duo faciamus non simus impii, qui conparantur pulveri non simus peccatores, quoniam peccatores non resurgunt inconsilio iustorum, ut via mala pereat et benedicamus Deum, cui sit gloria in saecula sae-

Deus ergo hoc nobis

ligno vitae conparemur,

culorum. Amen.

DE PSALMO
:

V.

tatein conseqnitiir,

Quintus psalmus hoc titulo praenotatur In finem pro ea qiiae Jieredipsahmis David. Multi putant titulos ad psalmos non pertinere, et hoc qua ratione aestiment, nesciunt. Si quidem non haberentur in hebraeis et graecis et latinis voluminibus,
recte

putarent

'o

nunc vero cum in hebraicis habeantur libris, et maxime iste titulus qui in quinto psalmo praenotatus est, miror eos hoc velle dicere, quod iota unum et unus apex non 'aliquid in scriptura sine causa sit. Si enim verba vel syllabae? quanto magis tanta transiet de lege In finem pro ea qiiae hereditatem conseqnitnr^ psalmus David. Hcreditas
'

',

15

nostra non in principio repromittitur, sed in fine mundi. ludaei in principio obtincre se putaverunt, nos in

apostolus lohannes
finis est
:

Quae
sit
:

est

fine consequimur. Unde dicit et novissimahora est In novissima ergo hora in fine hereditas. In finem pro ea quae hereditatem consequitur. ista quae hereditatem consequitur? Mihi videtur quod ecclcsia
:'

Filioh',

'.

20

enim quae hereditatem consequitur. Psahnus David. Cantat quod ecclesia accipiat in finem. Quintus ergo psahTius ex multi dicunt secundum persona ecclesiae est. AHi multa interpretantur historiam de IsraheHs populo, quod veHet reverti de Babylone in ludaeam. Hoc iHi interpretantur non sunt interpretati In finem, non Pro ea
ipsa est
in principio
:

25

quae Jiereditatem consequitur. Nos ergo spiritah'bus spiritah'a conparantes, orationibus vcstris ex persona ecclesiae istum psalmum disscrere nitcmur.

Verba mea auribus percipe Domine. NuHus habet hanc fiduciam

ecclesia.
I

nisi

Qui peccator

cst,

non

est

ausus dicere, Verba

ps.

mea
in

auribus per- 30
stetit

praeslel\ corr.
stet

ex pracstitit C.
;

Cf.

commenlariol.
sii\ ij.S
;

io8,
;

ubi
;

tribus codd.

ct ;j.(), 4 /] CS 6 Quae ad titulum pertment, leguntur ap.

pro

legitur.

<fj/

Migne

26,

lireviario ibid. col. 878-82.

in

14 transiet] transcat G.

om. G est honor et gloria A. 1361-2 quae ad ipsum psalmum, in 16 injifte] codd. plerumque hic et

seqq. in ftnem^ forte quia

Ilieronymus verba quae apud Lxx leguntur

(sli;

xo teXo^) con;

stantcr retinuit.

22 aicipiat]

uHC

accepit

recipiat G.

23 Alii mitlta] ixBC

alii mttlti

aliialitcr S.

25 non\ ante Pro ea inser.

C om.
:

ijlGS.

14.

de

te^i^d]

Matlh.
I

5,

18.

26. conparantes]

Cor.

2,

13.

18. Jiora cst\

lo. 2, 18.

TRACTATUS DE PSAT.MO

V.

II

cipc Domine. Qui irascitur ct maledicit, non est ausus diccre,

Verba mea

auribus percipe

Domine

sed optat ut

Deus claudat

aures-suas.

Clamor in scriptuiis, non vocis, sed cordis Denique ad Moysen dicitur Quid clamas ad me ? cum Moyses ante non clamasset. Intellege clamorem meum. Et apostolus Clamantes Utique qui clamat, non in corde clamat, cordibus nostris, abba pater in sed in lingua clamat. Et quomodo dicit apostolus, Clamantes in cordibus
Intellege clamorein meuni.
est.
'
'

'

'.

nostris

Quando
'.

igitur

gemitus noster

et

conscientia deprecatur, istum

*
:

lo

15

Unde dicit et Hieremias Non sileat pupilla Videte quid dicat, Non taceat pupilla oculi mei. Et aliquando oculi mei pupilla oculi clamat ad Deum. Utique si clamat, lingua clamat, non pupilla oculi. Sed quomodo clamamus in cordibus nostris, quando gemitu Dominum deprecamur sic quando lacrimas ad Deum fundimus, eo tempore pupilla oculi nostri clamat ad Dominum. Rex meus et Deus meus. Ille vere ausus est dicere, Rex meus et Deus meus, cui non regnat peccatum in mortali corpore. Rex meus et Deus
clamorem
intellegit

Deus.

20

Quia regnas in me, et non regnat peccatum, propterea Deus meus es Deus meus, quia non est venter deus meus, quia non est aurum meus, quia non est libido deus meus. Quoniam tu virtus es, et deus ego cupio habere virtutes, propterea tu es Deus meus, hoc est virtus
ineus.
es.

Tu

mea.

Mane
pretatio.
25

exaudies vocem meam.

Quidam
et

simph*cius interpretantur, hoc est:

':%'

consurgo diluculo ad orandum,

30

te. Est quidem et ista interQuid igitur ? Mane nos exaudit vespere non exaudiet? medio noctis nos non exaudiet Deus ? Sed videte quid dicat Quamdiu in tenebris erroris sum, non me exaudis quando vero sol iustitiae venerit in corde meo, tunc me exaudis. Mane exaudies vocem meam, Non dixit tertia hora, non dixit sexta hora, non dixit plena hice sed videte quid Mane, statim ut tenebrae fugire coeperint, exaudis statim in dicat principio boni operis me exaudis, non quaci is finem. Meum est enim velle, tuum perficere.

deprecor
:

'.^

/itu } '> r?^

V-^-

\T,gemitii]

SG

cuni ocmitu 3.

sic

qiiando\ ,3G

C om.

sic

si

quando
te

S.

23 consuroo

dihicnlo

ad orandum^
;

SG

exsurqo

d. a. 0.

pHA

diluculo consuroo, adoro

C.

Estq.

e. i.

i.
;

Quid

igittir?] cockl

Et quac
(3.

cst ista interf^rctatio

qua dicitur

[1

24 medio noctis\

CGS

uiedia noctis

mcdia nocte

3.

Clanior in scripturis
15.

etc]

Conf.

16. corpore]

Rom.

6,

12.

Commentariol. ps. 65. 4. adnieT\ Exod. 14,

6.

30. Meufii est enim vclle^\z\

Haud

ab-

similia S.
fert

Hieronymus idunlidem
i
:

pro-

10.

pater Galat. 4, 6. / mei Thren. 2, iS.^n

simul et explicat,
iii,
'

Pelag.

gr. Contra v. nostrum incipere, illius

12

S.

HIERONYMT PRESBYTERI
videbo.

Mane
Moysen.

adstabo

iibi, et

in tencbris,

sed mane.

Mane
:

adstabo tibi
tibi

Videte ordincm. IMane, non vcspere, non stabo constanter, et imitabor :

adstabo, non

alii. Cum autem mane merebor te videre. Et videbo. Subauditur, tc videbo. Multi male legunt, et dicunt xal iizo^t] sic dicitur xal 7:o6o;^a'., hoc est, videbo, u, sed sciamus errorem esse ut sit ordoquem diximus: incipiente lucevirtutum in anima mca, quando

Mane

adstabo tibi

fuerit, et stetero, et tibi stetero, tunc

tibi stare coepero, non sedere, non iacere, sed stare, et statueris supra petram gressus meos, tunc per istos gradus merebor te videre. Quoniam non Detis volens iniquiiatem tu es. Propterea non me exaudies quoniam non vis, Deus, iniquitatem. Cum enim plena luce, sed mane recedere coepero ab iniquitate, statim merebor exauditionem tuam.
;

10

Neque habitabit iuxta

:

te

lualignus.

Ouando

aliquis

recedit a nobis qui

malus est, gratulemur hoc in nobis fit, quod fit et in Domino. Videte enim quid dicat Spiritus sanctus. Neque habitabit iuxta te malignus. Videte quid dicat, non habitabit iuxta te mah'gnus. Quaeenim commuOuando ergo nicatio hici et tencbris ? qui consensus Xpisto et BeHae? Ex nobis exierunt, sed non recedunt aHqui ex nobis, dicamus et nos si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobisfuerunt ex nobis
'
' '
:

15

cum

Jiabiiabit iuxta te malignus. Si enim Deus consumens, quicumque stipula est, quicumque h'gnum est, fugit ab igne, ne consumatur ab igne. Neque permanebunt iniusti ante oculos tuos. Ouando dicitur, Neque permanebunt, ostenditur quod ah*quando manserint. Manserunt autem
'.

Dicitur ad

Deum Non
:

20

ignis est, et

ignis

3 alii\ aliis

[i.

5 Eko-It, \yi\
|j.

CG,

cod.

IJibl.

Alexandr.

et

Euseb. Caesar. apud

M.

23,

116
(iJBS

t:o''}1
;

(jLi

7TO'}o;j.a'.] 7:o'i/,u.ai

C.
;

videbd\

om. BC.
[3.

\2merebor\
17 Xpisto\

mereorQy

ex merco. Beliae\

14 quod fit\ codd

ijiiodfaitiim cst
lin.

PCS

Xpisti

BGA.
'.

BC,
*

SA

m.; Belial pG,

te,

SA sup.

22 fugit\ft(giatiJ,.

perficere
legisti,

Ibid.

i,

Oro

non
cur-

striim

non

est

Non enim

volentis neqiie

Vallarsii ap.
9.

Denique cf. adnotat. Migne 23, 607.

'.

rentis, sed miserentis est Dei ? Ex quibus intellegimus, nostrum quidem

gressus meos

Ps. 39, 3.
2

esse velle ct currcrc nostra complcatur ct

nt
ct
in

sed ut voluntas cursus, ad Dei

ita ficri,

misericDrcham pcrtincrc; at(inc

cursu hbcrum servctur arbitrium, et in consummatione vokmtatis et cursus Dei cuncta potentiae reHnquantur Ad Dcmelriad. cp. 130, n. 12: vclle ct
ct in
'.
'

vokmtate nostra

6, 14 sq. Ephes. 4, 27: licct i^lurimi pro />eii(ii corrupte in apostolo Bclia)} lcgant De nomin. hcbr. cx 2 Cor. sed rectius Belial dicitur In his porro traclatihus consuetudini etiam a se alias vituperatae

17, et

Beliae?
in

Cor.

Hieronym.

ep.

ad

'

'.

'.

noster plerumque obsecjuitur.

19. nobiscuiu\
i

lo. 2,

19.
/\^

nolle

noslrum est ipsumque (|uod nostrum est, sine Dei miscratione no:

2\.

consuwens\\)^wK.

2\.

TRACTATUS

1)E

PSAT^MO

V.

T3
pacnitcii-

aliquando iniusti antc oculos Dci, manscrunt

Dco expectante

tiam ipsorum

scd quoniam pcrmanserunt iniusti, proptcrea non pcr-

manserunt ante oculos Dei. Odisti omncs qiii operantnr iniqnitatem. Infelix est, quem odit Deus. Ouis est ille qucm odit Dcus ? Qui operatur iniquitatem. Si ergo omnes peccamus, et quicumquc peccat, odio habetur a Deo, ergo odio habcmur a Domino. Si autem odio habemur a Domino, quomodo gratia salvati

sumus? Odisti
10

onines qni operantnr iniqnitatem.^ox\ dixit, qui opcrati

;

''r^/^__J

sunt iniquitatem
peccato,
ilh*

sed, qui operantur

iniquitatem. Qui perseverant in qui

odio habentura

Domino

autem dimiserunt,

ilH

amantur

15

20

25

Domino. Odisti omnes qni operantnr iniqnitatem. Hoc de peccatoribus, Videamus ah'ud quid sequitur. Perdes om7ies qni locnnttir mendacinm. Rem novam video. Qui malum operatur, odio habetur qui mentitur, perit. Videamus quid sit plus, odio haberi a Domino, an perire. Qui odio habetur a Deo, infeh'x quidem est, quia odio habetur a Domino sed adhuc vivit. Qui autem loquitur mendacium et perit, iam csse desistit. Ergo infelicior est, qui mendacium loquitur, quam ille qui operatur iniquitatem qui enim operatur iniquitatem, odio habetur qui autcm loquitur mendacium, pcrit. Os enim quod mentitur, occidit animam Et quomodo scriptum est Ut sit Deus verax, homo autem omnis mendax ? Si autem quicumque loquitur mendacium, iam perit, et occidit animam suam, omnes autem mentimuriergo omnes peribimus ? Ergo hic quod dicit, Perdes omnes qui locuntur mendacium, et ex consequentibus psalmi, et ex ipso ordine intellegere possumus, quia de haereticis dicit. Qui enim operatur iniquitatem, suam tantum animam occidit qui autem haereticus est, et loquitur mendacium, tot occidit homines, quot induxerit. Perdes omnes qni locfintur mendacinm. Videamus qui sunt isti qui locuntur mendaa
qui in peccatis perseverant.
;
:

'

'.

'

'

cium.
30

Virum sangninum omnis hacreticus est

sanguijinui et

abominabitur Dominus. Vir sanguinum enim animarum fundit sanguinem. Virnm dolosnm. Rectc dixit, dolosum et homicida est, et dolosus
et dolosnni
;

cotidie

8 Odisir\

add.

doviiiic.

cf.

Commenlariol.

p,

13,

I.

4.

12 (]uid\

BGS

qttod C.

17 pcrit\pcyiil

et sic in sfiq.

23 fc)H>imus\ perimus G.

30 nl'ominahitur\ ahhom.

constanter.

fundit^ fundunt (ex fundcnt) C.

7.

13.
n.
n.
:

salvatisumusf\ Ephes. 2, 5. 8. Reni novainvidei)\ Hierun. ei). 55, Rem novam loquor '; ep. 69, 4 Rem 3 ef Contra Pelag i, 14*:
*
'

novam audio
'

';

Contra Lucifer.
'

n.

12

Novani

reni asseiis

etc.

20. afiitnam] Sap.

i, 11.

21. ?nenda\\

Rom.

3, 4.

14
est.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

Dolosus quare est ? verba sua verba Domini conmentitur. Vinim et dolosum aboininahiUir Donmius. Vide quid sit haereticus abominabitur illum Dominus. De peccatoribus dicit, Odisti omnes qui pperantur iniquitatem de falsis doctoribus, Abominabitur eos Dominus.

sanguinum

Ego autem
Illi in

in

m ultitudine

misericordiae tuae introibo in

domum
est

tuam.

iniquitate sua

egrediuntur de

ingredior in

domum

tuam. hitroibo

domo tua ego in tua in domum tuam^ quae

:

misericordia
ecclesia.

Adorabo ad teinphnn sanctum tuum et templum.

Doniine, deduc

in timore tuo. Ipsa est

domus, quae
10

me

in tua iustitia propter inimicos meos.

cupio intrare

in

domum

tuam,

et

volo intrare per viam

Ego quidem tuam rectam

sed quoniam continuata semitis scandala ponunt inimici mei, et

me

in

domum tuam

cupientem laqueos ponunt in itinere propterea quaeso te, ut tu dirigas pedes meos usque ad finem in viam tuam. Meum est tuum est corrigere gressus meos. Propter inipedes ponere in via tua meos dirige in conspectu meo viam tuam: hoc est, viam tuam rectam micos
ire
;

15

fac propter inimicos

meos, qui insidiantur mihi. Quae est autem

est,

ista via?

Lectio scripturarum, hoc

in

ne

in scripturis tuis,

per quas ingredi cupio

intellegit scripturas,
20

ecclesiam tuam, corruam.

Omnis enim
veritas.

qui

male

in via

Dei

corruit.
7ion estin ore

Quoniam

eorum

Describuntur haeretici

describi-

quem abominabitur Dominus. Non est ift habent Xpistum veritatem in ore suo, quia nec : non ore corum Cor in corde habent. Cor eorum vanum cst. Meh*us habet in hebraeo Vere enim insidiatur cor haereticorum omnibus quos eorum iTriSouAov
tur vir sanguinarius et dolosus,

veritas

'

'.

25

decipit.

Sepulcrum patens

est

guttur eorum. Infeh*ces sunt haeretici, qui

ceteri haeretici

sepulcra sunt dealbata, plena ossibus mortuorum. Scpulcrum patens est

guttur eorum. Arrius, Eunomius,

dixit,

Hnguas sagittas habent,

fauces suas sepulcrum habent. Sepulcrum patens est guttur eorum, Egregie

patens

quandocumque cnim

vult ah*quis deceptus intrare, paratus 30

haeretici claudunt os

est

haereticus, et suscipit.

Numquam

suum, sed

(otimenfitiit-] PiCi
it.i

commentittir C.
:

5 introih6\

add. domine.

cf.

supra

p. 13,

1.

8.

13 iupicntcm]
est,

omncs codiccs

fortasse graece loquens

nisi
///

Ilieronymus verlw
;

Vop'j(i)

usus
j3.

quod cum accusalivo construitur,

;

parasilicam credere mngis libet

ctmihi... cupicnli
;

viam tuam HG ; in via tiia C ; om. ,3. 14 in viam tuam] S porrigcre^. 16 meoviamtuam] codd ; tuoviarn meam ^.

15 corrigere] |3BC

corregere
est

2^ iT:l^O'jXoy]non

j-ectumG.

14.

McHtn
p.
1

t'st

pcdes ponere etc] Cf.

1.

Cotnmentariol.

p.

13,

1.

20, ct Hieron.

adnot. ad
16.

7'iaf/i

30. tuavi\ Videsis adnot.

1,

Contra Pelag.
ad

iii, 8.

27. mortuo7n?/i\

Matth. 23, 27,

TRACTATUS

I)E

PSALMO

V.

I5

semper aperiunt. Sepnlcrum patens est g^Utiir eorinn. Linguis suis dolose agebant. Aliud in corde tenebant, aliud in sermone pollicebantur pietatem loquebantur, et impietatem ceiabant Xpistum locuntur, et occulsciunt enim quod nemo possit induci, si proferant tant Antixpistum
:

Antixpistum.

Lucem

proferunt, ut celent tenebras, ut pcr luccm

ducant

ad tenebras. Linguis suis dolose agebant. ludicaillos, Deus. Sciant te esse iudicem, sciant
nas: qui iudicaturus in fine
iudicaturus
es, es,

te respicere res
:

huma-

etiam
:

in

praesenti iudica

qui generaliter

10

nunc ex parte iudica qui patrem sentire nolunt, sentiant illos Deus. Quare ? qua causa ? Sequitur Decidant a cogitationibus suis. Si enim in praesenti reddideris illis quod merentur,
iudicem. ludica
:

incipient recedere a cogitationibus suis malis.

sentiunt,

Quamdiu te iudicem non non timent. Decidant a cogitationibus suis. Egregie dixit, a cogicotidie enim haeretici inmutant dogmata sua. Denique tationibus suis
:

15 si vir

ecclesiasticus

de scripturis eruditus contenderit contra

eos, statim

eos, et

de

scripturis sanctis coarguerit

requirunt quod ah*ud

salventur, sed

dogma

reperiant.

Non quaerunt quomodo

dixit,

novum quomodo supe:

20

Decidant a cogitationibus suis decidant a rent. cogitationibus suis plurimis, et te habeant unam cogitationem. Secunduni niultitudinem impietatum eorum expelle eos. Non dixit unde
eos expellat
:

Propterea nunc

expellat, scriptura

de caelo eos expellat, de terra eos expellat unde eos non dicit sed i>-pj3aT6v est, et 'ja-TcOOTrpoTepov. Debemus
: ;

ergo legere, Secundum mtiltitudinem impietatum eorum expelle

dicit,
25

eos.

Quod

hoc

est

ab impietatibus suis multis propter tuam misericordiam

est, non sint in multis impietatibus suis. Potest et aliter quoniam plurimum impii fuerunt, et noluerunt decidere a

expelle eos, hoc

interpretari
:

cogitationibus suis, et impietates impietatibus augent, et cotidie congregant, et plures habent impietates, propterea expelle eos.

30

35

Unde ? ab ea quae hereditatem tuam consequitur. Tu expelleeos inde, ut quoniam fidem non habent ecclesiae, nec versentur in ecclesia. Quoniam inritaverunt te, Domine. Tu, Domine, sed quicumque peccatores sunt et haeretici per naturam dulcis es naturam tuae dulcedinis vitio suo vertunt in amaritudinem. Et laetentur omnes qui sperant in te. \\\\ pereant, ecclesiastici laetenlur. In aeternum exultabunt. Hic, In aeternum, non de praesenti saeculo debequae hereditatem consequitur, hoc
est ecclesia,
;

mus

dicere, sed

de futuro. Denique non

dicitur.

dixit, in saeculo
tristitia

exultant
vero

sed,

exuhabunt, de futuro

Hic enim
quomodo

est, ibi

laetitia.

4 Antixpistuni^ antexpistum B.
uaxspoTrpd-rspov]

16 quod'^

^.

22 jTrspSaxdv] 'jTrspPaTouu. BC.

ABC

-jaxspov Tipdxspov 3.

36 exullant] exultabunt C.

l6

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

Haeretici in pracsenti rident, sed in futuro lugebunt

i-enti

nos vero

in praeerit

lugemus, ut

in

futuro rideamus.
?

/;/

aetenmm

exnllabtint.

Ouae

Et habitahis in eis. Felices erunt, qui Xpistum hospitem habere merebuntur. Rt Jiabitabis in cis. Fch*ces qui tabernaculum Xpisti crunt. Et gloriabiintnr in te onines qni dilignnt nomentnnvi. Quicumque dih*git Dominum, gloriabitur in Domino. Videte quid dicat. Gloriabnntur in te omnes qui dilignnt 7iome7i tnum. Qui dih*gunt non dixit, qui timent, sed, qui dih*gunt. Ubicumque enim timor perfecta quippe dilectio foras mittit timorem est, ibi non est dilectio Ouicumque enim dih*gunt nomen Domini, iUi gloriabuntur. Gloriabuntur: totum quod promittitur, de futuro est. Ahi futura est bcatitudo nostra nos hic sumus miseri, ut postea gloricntur regnent, ahi possideant, ah*i feh*ccs simus. Sequamur Xpistum Dominum nostrum. Qui dicit se in Xpistum credere, quomodo iUe ambulavit, et ipse sic ambulet. Xpistus Dei FiHus non venit ut ministraretur, sed ut ministraret non venit ut non venit ut lavarentur ilH pedes, sed ut imperaret, sed ut serviret non venit ut caederet, sed ut caederetur lavaret pedes discipulorum sed accepit non crucifixit, sed crucifixus est non non dedit alapam, ahos occidit, sed ipse passus est pauper fuit, ut nos divites faceret ille accepit pro nobis i^lagam, ut nos verberati non doleremus. Quotienscumque caedimur, praebeamus maxiham, dorsum obponamus, imitemur qui caedit, Antixpistum. Xpistum. Qui caeditur, Xpistum imitatur Hoc totum quare dico } Ut in praesenti saeculo quod sustinemus pro Xpisto, glorificemus nomen Xpisti. Dum loquimur, dum ambulamus,
cxultatio sanctoruin virorum
: '

'.

10

15

20

repente subtrahimur.

Ego

ipse qui

vobis hodie loquor, die crastina quid

levis

25

de

me
?
'

futurum
Terra

sit,
?

nescio. Si venerit
in

febricula, ubi est ista

'

vox

ubi cst superbia

cinis

repente vertitur

cincrem.
es,
:

Quid gloriatur
terram
ibis
'.

terra et

et cinis

sumus.

Terra

et

in

Et terra
30

gloriatur contra factorcm suum. Sequitur

Quoniam

tu beyiedices iustum.

Benedices, in futuro

ergo differtur beatitudo.

Dojnine ut scuto bonae volnntatis coronasti nos. Apud saeculum ahud apud Deum vero ipse est scutum, ipse est et est scutum, ahud corona
;

corona. Quasi scutum protegit, quasi

nostrum, ipse est et corona nostra. Et hoc

3 hahilahis\

Deus coronat ipse dicit, Domine ut

:

est

scutum

scuto bonae
amhulare

inhahiiahis

^15.

14

ante quomodo

inser.
/toc]

dehet

-,

dehet...
[3.

p.

29 iustum]

(gr. euXoyti^c'-; o(xa'.ov); iusto fJC.

34 Et

Et

oh hoc

9.

timorem]
///

lo. 4, 18.

28. et cinis?]
ibis]

Ecch.
19.

10, 9.

14. sic ambulet'] Ibid. 2, 6.

15.

Gen.

3,

ministraret] Israic. 10, 45.

TRA(:'I\'\'rUS

DE PSALMO

VII.

I7

voluntatis tuae coronasti nos

protexisti nos scuto tuo, ct protcctio tua

fuit

corona nostra
victoria.

fuit,

hoc

est,

corona nostra

scutum tuum,

fuit

nostra

Corona enim
et

victoria interprctatur.
et

Gratias
5

agamus Deo,
et

depreccmur

illum, ut in

bona voluntate sua

eo,

scutum scquamur illum,

ipse
sit

corona nostra, ut
in

numquam recedamus ab
*
:

ut

dicamus cum Hieremia

Et post

te

subsequens non

laboravi

'.

Cui est gloria

saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
[o

VII.

Singulis rebus inponuntur nomina, ut ex nominibus et res cognoscantur

:

sic et

psalmi

titulis

praenotati sunt, ut ex

titulis
'
:

intellegantur et
In finem

psalmi. Quintus psalmus hoc titulo praenotatus est

'.

pro ea
:

Sextus psalmus hoc titulo praenotatur quae hereditatem consequitur In finem in hymnis pro octava psalmus David In quinto dicitur, Pro ea quae hereditatem consequitur; in sexto dicitur, Pro octava. In septimo
*

'.

15

vero, quia et ipse

sub alleluia cantatus

lectus est

est,

quia in

illa ah*a

lectus est sextus psahnus, et nos pro aegrotatione interpretari

dominica die non potui-

rnus

nunc autem

septimus psalmus. Habet autem titukim

Migne Migne
ipse^

8 Exordium huius tractatus legitur apud 7 esf\ AB; sii C. 4 Gratias\ C add. ergo. 26, 1362-4 et in append. S. Hilarii cdit. Zingerle i part. p. 878-80 reliqua item ap.
;

in Breviario, sed
;

manca

et interpolata.

11 psalmus']
;

[j.

inscr. etiam.

15 quia et
fx.

|j.ABC

qtiia ipse S;qtii et ipse cod,

Duac. 220

qiie et ipse

G.

cantatus] cantandtis

alid\

om.

fji.

16 pro\ prae

|j.A.

7. 7ion

tiiboravi]

lerem. 17,
cantaius
ritu
S.

16
est\

sec.

diebus
lus
in
(i-^

fieri,

Lxx.
15.
refer,

scripturis

sub atieluia

Huc

edit. p.

semper erudiatur popuet Dei dilectione 81). Denique notandus mos

ut
'

quod de hoc

Gregorius

singulos singulis dominicis

Magnus ad lohannem

Syracus. scribit

psalmos

cum

alleluia
in

ex ordine decantandi.
ecclesia
:

(M. 77, 956): < ut alleluia hic diceretur, de Hierosolymorum ecclesia

ex beati Hieronymi traditione tempore beatae memoriae Damasi papae traditur tractum '. Cf etiam Hieron. Contra Vigilantium n. i et 9, et Commentariol. in psalmos p. 76 sq. in illa alia donii?iica'] Ergo, sicut dixi, plerumque diebus dominicis atque in liturgicis conventibus hi tractatus habiti sunt et hanc fuisse Hierosolymitanae ecclesiae consuetudinem peregrina illa Gamurrinii testatur, ubi dicit praedicationes propterea semper do)ninicis
: '

Nam

Eumdem

ordinem

Romana

servatum oUm esse crediderim certe in codice A,qui b. Thomasio adiumento fuit ad edendum S. Gregorii antiphonarium, quique multa ex Gelasiano ritu retinuisse dicitur, dominica prima post octavasPentecostesadsignatur ^//^////^. f- Verba mea auribus percipe etc (ps. 5), dominica secunda Alteluia. y. Domifie ne in ira tua arguas me etc (ps. 6), dominica tertia Attetuia. Y- Dotnine Deus
vieus in te speravi tic (ps. 7). Thomasii opp. omnia. Romae 1750,^. V, p. 134 sq.

Anecdota Maredsolana

III,

2.

l8
istiusmodi
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

lemini. Videte mysteria.

dicitur,

Psahmis David, quein cayitavit Domino pvo verbis CJiusi filii Ergo ista sine causa scripta sunt ? In quinto
;

Pro ea quac hercditatcm conscquitur

;

in

sexto dicitur, Pro

lemini. Videtis ergo
5

octava

in

septimo

dicitur,

Pro verbis Chusi

'

filii

quanta sint contexta mysteria. Pro ea quae hereditatem consequitur quia in quinto psalmo disputavimus, interpretantes ex persona ecclesiae psahnum fuisse cantatum, quae hereditatem Xpisti consecuta est. Sextus vero proprie ad resurrectionem Domini pertinet, quae dies octava est. Nos enim et diem primam habemus, et diem octavam. Nos enim in die octava accepimus regna caelorum. Octava dies post sabbatum, prima in principio. Longum est, si

lo

nunc voluerimus dicere deoctonario numero quomodo octo beatitudines sint in Matthaeo quomodo in centesimo octavo decimo psahno singulae Htterae octonos versos habeant quomodo quindecim psalmi sint graduum, quomodo septem et octo sint quomodo et Ecclesiastes dicat Date quomodo orientaHs porta in partem septem, et date partem octo lezechicl habeat septem gradus et octo gradus. Longum est dicere, quomodo et octavus est de fiHis Isai David, qui accepit regnum. Hoc est quod nunc dicitur, Pro octava in octava enim nos accepimus regna Domine ne in furore tuo arguas me, neque in caelorum. Unde dicit
:
:

'

15

'

'

20

me Sed quoniam deduobus psalmis pariter interpretari non possumus, sufficit nobisde sexti psalmi titulo disputasse. Nunc veniamus ad septimi exordium, quod ita incipit: Psalmus David, qtiein cantavit Domijio pro verbis Chusi filii lonini. Multos scio, et certe eruditissimos viros, hunc titulum ita interpretatos fuisse. Eo, inquiunt, tempore quo surrexit Abessalon contra David patrem suum (quaeso vos ut patientius audiatis scripturas enim interpretari volumus, non declaira tua corripias
'.
:

25

10

Nos enim

caelontm]

om. GS, cod. Duac. 220.

i^versos]

GS,
S

AC

m.

versus

|xAC sup. lin. cod. Duac.

ly o^ractus] post oe/oS, cod.

Duac; non

lepet. |j.BCG.
//</////]
;

i8 /sai]/esse
ifK/uii ixA;

20<//aV] ij-GS, cod. D\ia.c.

(iici/ur C.

25

inquid

CG. Formae

OTjai et cpaj-! simillimae sunt inter se.

16. octo'^ Eccle. II, 2.

27.

non declamare\ Idem saepissime

generi

\1.

gradus\ Ezech. 40, 22. 31?

2.

tractator infra profitetur, pravo

21. corripias nie.] Ps. 6,

24.

dicendi,

quod

ecclesiasticis exedris pas-

Midtos

scio etc]

Tam

multi sunt,

ut

nemo

fere inler antiquos aUter sen-

sisse

videatur
et eius

ipsum

praeter Hieronymum quondam praeceptorem

P.

sim invehebatur, procul dubio alludens. cf Hieron. in Eccles. c. 9 (M. 23, 1145)Interim ex his verbis mihi subolet,
displicuisse

Didymum Alexandrinum (Migne

39, 1179).

Gr.

Hieronymi discipuHs aeque ut nobis tot et tam frigida in psaltitulis arcessita

morum

mysteria.

TKACI ATUS DK PSALMO VI

marc)
;

I.

I9

eo

igitiir

tcmpore, quo surrcxit Abessalon contra David, unus dc

ire

amicis David, nomine Chusi, voluit

cum David,

scd David rcmisit

eum
5

ad Abessalon, ut Achitofcl consilia dissiparet.

Eo tempore quo
David
et dissipavit

Achitofel dedit consih'um, ut Abessalon statim

persequeretur

inparatum, et interficeret
et

eum
;

Chusi ergo dedit consiHum,

10

15

consiHum Achitofel. Etmisit ipse Chusi nuntium ad David, dicens: Haec haec praeparat Abessalon et coepit fugire David et praeparari. Eo tempore quo Chusi mandavit verba ad David, David cantavit psalmum istum Domino, quoniam Achitofel consih*a sunt dissipata. Hoc iUi dicunt, et revera rationabiHter enarraverunt. Sed diH'genter legamus scripturas ibi enim ita scriptum est, quoniam iste Chusi fiHus sit Arachi. Deinde iHe Chusi per aHam Htteram scribitur in Regnorum ibi Chusi per SAMECH scribitur, hic autem Chusi per SIN Htteram scribitur. Deinde iHe unde multi Graecorum nescientes legunt Chusi fiHus Arachi Chusi amicus David Non ita habet in hebraeo, sed ita habet scriptum Chusi fiHus Arachi, amicus David. Videtis ergo quoniam et in lectione errant
:

'

'.

'

Graeci.

20

secundum regulam scripturarum, quoniam Quia diximus iHum Chusi fuisse fiHum Arachi, quis est iste lemini ? Et debemus spiritaHbus spiritaH'a conparantes invenire nominis istius regulam. Ubi invenimus in scripturis lemini? NuHi dubium est, quin tribus una sit de duodecim, nomine Beniamin. Interpretatur autem Beniamin, FiHus dexterae. Eo enim tempore quando mortua est Rachel in Efrata (ocuH's
Manifestissimum ergo
est

iUe Chusi fiHus est Arachi. Iste vero Chusi dicitur lemini.

7 praeparari]

m.

GS

(TTapajXEuaCEfjGat?)
;

praeparare [J.BA

properare

sup.

lin.

10 enarraverunt\

[j.G (;TjYr,!javTO?)

erraveruni

ABCS,
;

lepida sane lectio.

12 Chusi\

Chus

(J.GS et ita pluries infra.

14 ^niefilius S Inser. dicitur. 19 dicitur] Jilius

15 scriptufft] inscriptum S.

18 regulani] regulas C.

dicitur filius S.

23

nor/iifte]

noniinum C.

12. in

Regfwrufn'] 2 Reg.

15 sqq.

DupHci modo scribi nomen Chusi pariter testatur Hieronymus in commentariolo huius psalmi p. 17,!. 20.
i

^.leguni :Chusi affiicus Da7nd~\2 Reg.

Latinus ex hoc iam loco vici Bethleheincolam agnosce. De Rachehs Epitaphio sepulcro Hieronymus in Paulae ad Eustochium ep. 108, n. 10: perrexit, inquit, Rethlehem, et in dex:

mitici

'

15, 32 ct 16, 16 sec. ap/isxatpoc; Aajio, pro quo

Lxx

Xouc^l

>>

tera

parte itineris stetit ad sepulcrum

legendum

crat

iuxta
Aa-jto,

Hieronymum
ofj

Xo-jTi 6'Apa/Hi:a"?poc;

quemadmodum

KaXsaaTE

c. 17 v. 5 legitur: xai ys xov Xoual xov 'Aoa/t.

24. ocuiis fiostris sepulcruni videtfius^

Paulo superius Graecis inrogatam

per imperitiae
in

notam

apertumexiithomo

Rachel, in quo Beniamin, non ut mater vocaverat moriens, Benoni, hoc est filius doloris mei, sed ut pater prophetavit in spiritu.filium dextrae procreavit, etc. atcjue inde Ijethlchem ingressa Monasterii a Paula i^ru viris cxstructi vestigia haud procul a Rachehs sepulcro
'

20

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
exempla non quaerimus)
*

nostris sepulcrum vldemus,

eo igitur tempore

quando moriebatur Rachel,

Peperit,

inquit,

infantem, et vocaverunt

fih*us

mulieres, sive ipsa quae moriebatur, Benonim, hoc est, mei Econtrario vero lacob pater dolorem matris vertit in gloriam, et non eum vocat Benonim, hoc est, fiHus doloris mei, sed Beniamin, hoc est, fiHus dexterae, hoc est virtutis meae. Beniamin igitur ex duobus conpositum nomen est, ex fiHo, et ex dextera BEN enim dicitur filius, lAMIN dicitur dextera. Sciamus igitur semper tribum
ipsius

nomen

doloris

'.

Beniamin appeHari lemini. Legimus in Regnorum Hbro, eo tempore quo Et ecce, inquit, vir de tribu Beniamin, nomine Saul de Saul scribitur
' :

10

fih*us,

inquit, Cis, fiHus Abihel, fiHus lethra, fiHus lether, fiHus Gera, fiHus
'.

hoc

Et statim ibi dicitur vir lemineus, hoc est, de tribu leminea, de tribu Beniamin. Demus et aHud testimonium, ne dubitare possimus. Semei iHe, qui in monte OHveti eo tempore quando David
Jemini
est,

fugiebat fiHum

suum Abessalon,
:

dicit

hoc scriptura

' :

Et
'.

ecce, inquit,

15

Semei de cognatione Saul, de

in

tribu Beniamin.
vir

Et

lapides, inquit, iaciebat

David,

et dicebat

Egredere, egredere,
eius,

quando

dicit

unus de ducibus
';

interficiam

eum

quid

dicit ei

Eo tempore nomine Abisai Vadam, inquit, et David? Quid mihi et vobis, fiHi Sarviae?
sanguinarie
'
'

Ecce, inquit, qui de lumbis meis egressus

est,

est,

pugnat contra

me

et 20

de tribu Beniamin, de tribu Saul, qui miramini si fiHus lemini, hoc Hoc totum quare dixi ? ut ostenderem lemini fuit inimicus meus ?
'

tribum esse Beniamin. Diximus qui sit Beniamin, diximus nomen patris

Chusi
dicit

filius

lemini.

videamus qui Chus Hngua hebraea intcrpretatur Aethiops, hoc

:

sit

est 25

niger et tencbrosus, qui talem habet

animam

quale et corpus, de quo

et

Hieremias:
i

'

Si

mutabit Aethiops peHem suam,

pardus varietatem

nonim] codd

2 m. 3-5 Be3 moriebaiur] moribatur B. quod Saul CS. om. C. 9 quo de Saul] \j.G Gcra] abiel C habicl G. Abi/ic!] ij.BS Chis ij.A, C l m. II Cis] C h e.\puncta, G 14/// monte] in montem 13 aliiid] alium C post. emendaliis. CG cera S iera ;xAB, 22 inimicus mcus] S add. hacc agit cuiversutn me? 16 Et] ante lapides [J.B om. CGS. GS.
I

vi(/e;/ius]G
;

m. S

vidiinus u.ABC,

Betioni

\j..

vero']

inventa
IVibl.
4.

nuper esse referuntur. (Rev.

P-

1895,

443-)

tractator,
18.

^^A;m

/;/f/j

Gcnes. 35,

hoc est viriutis mcae] Hieron. Quaest. hebr. in Genes. 35, 18: Filius vero dextrae, hoc est virtutis, (juod lacub mutavit, appcUatur Benia6.

dcxterae,

'

nomina memoriter recitat quae eo scripturac loco in cassum quacsieris. Haec emcndaiius proferuntur in Commcntariolo huius psalmi ubi rccte ^/itts Gera dicitur, non ipse Saul, sed cognatus eius Semd, de

quaedam

(juo paulo infra.

15-

min

'.

^i

ccce t-tcj 2

Reg.

c.

16.

10.

Et

ecce

etc]

Reg^.Q, j.

Verum

TRACTATUS OK PSALMO
suam
'.

VIT.

21

lo

15

Ergo hic Chiisi nigrum ct acthiopcm inimicum suum Saulcm significat. Et dicit hoc Quomodo Aethiops pellem mutarenon potest, ita et iste mores suos mutare non potest. Bis venit in manus meas, potui eum occidere. Cuius potui sanguinem fundere, volui eum superarc beneficio sed maHtia eius vinci non potest. Quomodo enim Aethiopis pelHs mutari non potest, ita et iHius maHtia mutari non potest. Denique quid dicit? Domine Deus meus, si feci istud hoc est, si feci iHi aliquid mah'. Si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala Ego pro maHs bona reddidi, iHe pro bonis mala. Videte quid dicat Manifestum est igitur quoniam contra Saul psahiius est, et gratias agit Deo, et deprecatur auxilium eius, ne incurrat in manibus Saul. Domhie Deusmeusin te speravi. Non speravi in gladio meo, non speravi in virtute mea: sed speravi in auxiHo tuo. Ne quando rapiat ut leo animam meam. Hoc convenit Saul, Abessalon non convenit. Quomodo enim poterat Abessalon leonem vocare, de quo dicit, Parcite puero meo Abessalon ? Si ibi iHum puerum vocat, et quasi infantulum et ignorantem, quomodo hic leonem praedicat ? Hoc interim secundum historiam. Et
:

'

'

'

'.

20

psalmus historice in persona Saul interpretari potest. Ceterum quia nobis curae est, non solum secundum historiam, sed secundum spiritalem inteHegentiam interpretari, Chusi istum Aethiopem nonaHum nisi diabolum interpretamur. Quaeritur iste
multa sunt quae dicantur,
et totus

Chusi quomodo fiHus

dexterae.

sit

lemini,
est,

quomodo
suo est
:

diabolus aethiops fiHus

;

sit

Quod

aethiops

vitio

quod

fiHus

dexterae
leo

est,

creatus a Deo. Recte de isto dicitur

25

Ne

qiiando rapiat ut

meam.
rapiat

'

Adversarius noster diabolus quasi leo rugiens, quaerens

si feci istud.

animam quem

'.

30

Ecce venit princeps mundi istius, et Qui peccatum in manibus meis. Si reddidi retribuentibus non fecit, nec dolus inventus est in ore eius Crucifige, crucifige talem mihi mala. lUi dicunt ego dico Pater,

Domine Dcus meus

'

invenit in

me

nihil

'.

Si

est iniquitas

'.

'

'

'

3 Bis\ Is ;xB.
17 fraedicat']

5
;

Aethiops pelles inutare

[j.

;j.B.
;

12

Noh

speravi etc.

Migne

26, 884,

codd

vocat

18 historice'\
:

GS
in

om. ^A.

20 sed\ sed 30 taJcm]

et ^.

21 inter-

preta/mtrl interpraetamus
1-ugiens] add. circtiit.

interpretari

interpraetari potest S.

25 noster^

C
;

ex voster,
dcficit 3.

tjnacrcns']

mutat. 2 m.

quaerit C.

BGS

om. C

I.

suan{\ lerein. 13, 23.

30. crucifige taleni\ lo. 19, 6.

18, 12.

Cf

Ilie-

i^.
2c^.

Abessalonl\2^^^.

ron.
lo.

quem
;/////'/]

rapiat]
l'eli.

Petr. 5, 8.
"2

Commentariol. Hierosol. n. 34:

:

ps. 68,
'

Contra Tunc videbunt

et

28.

lo. 14, 30.

1
2,"^

illuni
2.

29. eius\

runt

qui conipunxerunt, qui clamaveCrucifige^ crucifiige talem '.

22
ignosce
eis,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'.

quod enim faciunt nesciunt Persequattir ininticus ainmam Novissima inimica destructa est mors Et conculcet in terram vitavi vieam. Vita non potest conculcari. Et gloriam vieam i7i pulverevi deducat. Si, inquit, inimicis meis mala reddidi pro malis, non resurgam. Exsurge Doviine in ira tua. Quoniam te non senserunt per beneficia, sentiant per ira.cund\?im. Exa/tare in ^nidus inimicorum vieoruvi. Pro inimicis rogat, ut in inimicorum finibus exaltetur. Cum enim inimici esse cessaverint, tunc tu, Domine, exaltaberis in eis. Exsurge Doviine Deus vietis in praecepto quod viandasti, et synagoga

meam,

et couprehendat.

'

'.

populoruvi ciixuvtdabit

te.

Hoc nos

dicimus, hoc credentes loquimur.

Sem-

'o

per enim personae mutantur in psalmis.

in

Multum

est

nunc

si

velimus

psalmis dicere,

in

quot quantae personae mutantur. Exsurge Domine

Deusmeus
es,

inpraecepto quodviandasti.
;

Hoc

nos dicimus

Pro nobis passus

facere
15

pro nobis crucifixus es

;

exsurge

et salva nos.

Videmur vim
te.

scripturae

sed ea quae consequentia sunt, nos ab hac invidia liberant.

?

Ouid enim sequitur

aliud

Et synagoga popidorum circumdabit

Propterea

Cum enim exsurrexeris, quid deprecamur ? Revertere ad Patrem. Et propter Jianc ifi altuvi regredere. Pro qua? pro synagoga populorum. Quod mortuus es, nobis mortuus es quod resurrexisti, nobis resurrexisti quoJ ascendisti ad Patrem,
cxsurge, ut credatin te plurima multitudo.
;
;

20

nobis ascende.

Et propter

Jianc in altuvi regredere.

P^ilius

Nemo

ascendit in
'.

caelum,
vteavi

nisi

qui de caelo descendit,

hominisqui

est in caelis

ludica

me Domine secundum iustitiam meam, et sccundiiin innocentiam super me. Hoc David dicere non potest hoc proprie Salvatori
;

convenit, qui non peccavit. Constanviettir neqtiitia peccatorum, et diriges 25

I

qiiod\ qitid S.

2 Noviisimd]

S add. omnitim^

fj

animae.
j3

YT,v).

Vita^

AGS

vitam

BC

om.

(3.

concukari]

(in
et

3 in terram^ C (lxx eU quo additur quia non fccit

supra dicta)

AS

conculcare

BCG.
;

6 Exa/tare]

GS LXX

exaltare

(3.

7 ?] ante
;

inimicorum ^B

om. CGS.

8 inimici\ S add. mei.

9 Exsurge\ codd

Et

exsurge p.

12 in psalmis^ post velimus

GS

oni.

[iABC.

in quot] inquid C.

mutantur]
sup. lin.

GS

mufentur

j3C sup. lin.

13 passus es]

GS

inser.

et.

ig pro] ante synagoga

i m. om. C.

21 ascende]

m. S
S.

ascenditi

m.

ascendisti j3B,

{isti in ras.)

CG
;

24 meam]

manum mearum
diriges] dirige

25 consummetur]

AS

(i.xx

auvxAia6Tj-(o)

consumetur

^G

etc.

dirigis G.

1.

2.

nesciunt^ Lur. 23, 34. tnors] I Cor. 15, 26.

(^^sentiajtf

Comnient. in non inteUigebant per beneficia, per lornienta coguoscant personae mutantur in psahnis Hieron. in Is. 3, 1 4 Serval consuetudinem
:

per iracundia)n\ Flieron. Ezech. 7, 27 ut quem

'

prophetalem, ut mutct rcpcnlc pcrsoProi)hclae idco Ibid. 21,3 sqq. nas obscuri sunt, quia personae in liis pkiIn lerem. 8, 15 rimae commutantur
'.
'
:

'.

'

Personarum mutatio,
22.
i)i

et

maxime

in
'.

".

propheiis, difficilem
caelis\ lo. 3,

intellectum facit
1

3.

'

TRACTATUS
iusiuin.

])K

PSALMO
nisi

VII.

23
inpleta

Xon

potest

mea

iustitia

dirigi,

illorum iniquitas

fuerit, videlicet

ludaeorum.

Nisi couversi fucvitis, gladiuin suuin vibmbit. Iste locus dupliccm rccienim putant de Deo dictum, ut verbi causa quid dicit ? Nisi conversi fueritis, gladiiim sujim dicatur ad peccatores. Et
pit intellegentiam. Multi

vibrabit
cutiet.

hoc

est, nisi egeritis

si

Sed videamus,

Arcum suum
illo

tetendit, et

paenitentiam, Dominus vos gladio suo perconsequentia aptari possunt personae Domini. paravit illum. Hoc potest dici de Deo. Et in

paravit vasa mortis.

;

Hoc

difficile est,

10

mortis, sed vasa vitae

sed et hoc potest

Dominus enim non habet vasa quomodocumque intellegi super

lacum aperuit
et effodit

persona Salvatoris.
et

Hoc

vero quod sequitur, Ecce parturiit iniustitiam,

concepit dolorem et pepcrit iniquitatem^

eum,

penitus in

Deo

accipi

non

potest. Necessitate ergo conpellimur, propter

in

consequentia quae duriora sunt et superbiora, non intellegere

15

Deo,
con-

Nisi conversi fueritis, gladium

suum

vibrabit.
;

Dicunt itaque multi, quod hoc de diabolo dicatur

versi fueritis, nisi
egeritis

hoc

est,

nisi

paenitentiam,

eritis in

potestate eius.

Arcum

suum
20

tetendit,

et

emittit sagittas quibus nos percutiat.

paravit illum. Semper diabolus paratum habet arcum, Et in eo paravit vasa mortis. Coneffecit.

veniunt personae diaboli. Sagittas suas ardentibus

ardentibus
:

Pulchre dixit,
isti victi

quorum enim corda ardent

libidine et passionibus,
effecit.

sunt a diabolo. Sagittas suas ardentibus

Pulchre dixit, ardentibus;

;

25

non dixit, arsuris, hoc est, qui arsuri sunt sagittis ipsius sed quorumcumque corda ardere viderit, illos percutit. Dicit et apostolus ardentes habere diabolum sagittas. Ecce parturiit iniustitiam : concefit dolorem, et peperit
iniquitatem. Talis mater, tah's pater est diabolus
sic nutrit, sic exaltat.
:

sic concipit, sic parturit,

Lacum

aperuit et effodit eum, et incidit

infoveam
:

quam

fecit.

Diaboli ipse est lacus, quae et fovea.

versus est in foveam.

Lacum

aperuit

sed

quoniam non potest aquam continere secundum Hieremiam, propterea

30 lacus iliius

Lacum

aperuit, et effodit eum.

Omnia

conciliabula haereticorum foveae diaboli sunt.

10 Sed in
et hoc\

sed ad hoc C.

siiper]

sub S.

12

et\
i()

ante concepit om. S.

percutiat\ percutiet C.

13

iii

Deo\

Deum

S.

16 dicatur^ dicitur

C ex dicatur.
est

21 victi\

vincti S.

28 quamfecit diabolus. ipse

laqueus qui etfovea B.

23. ?ion dixit, arsuris']

Aperte hic
olim

reIs.

27. sic exaltat)

i,

i.

e.

educat, ut

apud

spuit

Hieronymus leciionem

veteris ver-

2 (gr. 'j^ry,).

sionis latinae,

quam

in suis
era.\.
:

Com-

29. secunduvi
2)^.

Hieremiain)

2,

13.

mentariolis secutus arsuris operatus est.

25. sagittas^

Sagittas suas

conciliabulahaereticorufn tic.)\i\Q-

Ephes.

6,

16.

ron. in Ezech. 32, 17 sq. (M. 25, 330): ut e contrario haereticorum concilia'

24

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
eiiis^ et

Convertetur dolor eius in capiit

descendet.
et

in verticem ipsius iniquitas eius

Ouomodo
in

si

aliquis miltat in altum lapidem, et

eius,

non
sic

sit

cautus,

lapis venerit

caput

suo vulnere vulneratur

et

diabolus
in
5

occiditur sua superbia, exaltatur et conruit.

Convertettir dolor eius

caput

eius.

Diabolus

modo

exaltare vult caput, sed non potest. Ouare

non potest exaltare caput ? Quoniam convertitur dolor eius in caputeius, et deprimit illum. Diabolus (secundum regulam scripturarum mysticus
lector intellege) lectus est
in

Genesi ipse esse coluber, ipse serpens

in terra.

in

Coluber dicitur, quoniam totus terrae haeret. Cetera animalia licet ambulent in terra, tamen non omne corpus in terra iacens habent h*cet habeant pedes in terra, tamen aliam partem corporis sursum habent. Ceterum diabolus, hoc est serpens et coluber antiquus, secundum Esaiam, totus in terra est et caput et reHquum corpus aequale habet. Hoc totum quare dico? Quoniam cetera animah'a (prudens lector intellege) licet terrae haereant, tamen a terra cupiunt recedere ceterum diabolus et caput et
paradiso, ipse serpens qui
; : :

loquebatur ad Evam, qui regnat

lo

15

caudam

et

mediam partem totam

:

in

terra

haerentem habet. Revertetur

capitis.

dolor eius in caput eius, ct in verticem ipsius iniquitas eius descendet. Vide

quid dicat

et in

caput

eius, et in

verticem

Cum

autem

et iniqui?

tas caput premat, et

finis

verticem premat, ubi est diaboH paenitentia

Iste 20

diaboH

Revertetur dolor eius in caput

eius, et in verticem ipsius iniiUi

quitas eius descendet.

Pulchre dixit, descendet: de caelo enim

poena

veniet sempiterna.

lUe

ita

damnabitur. Nos vero qui credidimus

;

in

Xpistum, qui accepi-

mus
I

in

quinto psalmo hereditatem

GS.
4 in ccipud

qui

in

octava, hoc est in resurrc- 25

7 deprimit]

in capiii\ in cdpite
;

in capite S.

BS

depremit G,

corr

deprimet
;

[j.

mysticus lector intellege] om. pC.

mysticns]

(ex mytictis), mi-

sticus

BS

mistice A.
:

Legendumne
est.

}j.'jaTixdi(; ?

8 intcllege\

BS

intellegit

G. Hic locus in S
;

ila legitur

misticus sensus

prudens
;

lector intellegc. Cf. infra lin. 15.

[3.

lectus] ,3G

lectum

(postea eniend.) S.

esse]

codd

aequatem GS.
vertetur] [^BCS
;

16 ceterum

haerentem habet]
22
illi]

est

9 loqucbatur]
in

3BCG
vS.

loquittir S.

14 aequale]
17 Re-

codd.

Galli

tantum

legitur.

vertiturG,
;

i8 in caput\ in capitcG.

20 paenitentia]
24 in Xpisto B.
'

AGS

oplime

(vide adnot. infra)

potentia

pBC.

GS

illa

BC.
:

bula mortuorum terra esse credantur... ut ostenderent cubiUa haereticorum, immo foveas sempiternas Assyrii regis
esse supplicia
8.
'.

in Genesi]

c.

2.
r

12 sqq quid respondebunt, qui diabolo dant paenitentiam ? Ibid. 25, 9 Si autem hoc ita erit, ubi est sqq Qui diaboli paenitentia ? Ibid. 27, i dicunt diabolum acturum paenitentiam
'
:

'

'

13.

secujidutn Esaia)n] 27,

'

et

ubi est dialwli paenitentiaf\ Hieron. in Is. 14, 20 Ubi sunt ergo qui diabolo dant paenitentiam ? Ibid. 17,
20.
:
'

nobis
in

veniam consecuturum, interpretentur quomodo hoc accipiant etc. Cf.

'

lonam

3, 6.

; :

TRACTATUS
ctionis die dicimus,

I)E

PSALNfO

VIIII.

2^

Domine ne in furore tuo arguas mc, ucquc in ira tua mc quoniam Chus, hoc est acthiops nostcr ipse est leo de quo dictum cst, Ne quando rapiat ut lco animam meam qui arcum suum tccorripias
;

tendit et paravit ilhim, et in

5

illo

paravit vasa mortis ut nos interficeret

quoniam concepit dolorem ct peperit iniquitatem, lacum aperuit et effodit eum, et incidit in foveam quam fecit, missus est in gehennam idco con;

vertetur dolor eius in caput eius, ct in verticem ipsius iniquitas cius de-

scendet

quoniam

ille ita

punitus est pro mcrito suo, nos dicamus, Conji'

tebor Doinino secnnduui iustitiani eius^ et psallani

10

nomini Doniini

altissinii.

Pulchre dixit, altissimi

quantum enim diabolus humihatus

est,

tantum

Dominus

exaltatus

est.

EXORDIUM DE PSALMO

VIIII.

Hiesus filius Nave pugnabat in heremo, et Moyse orante superabat aUus pugnabat, alius in oratione vincebat. Ita et ego secundum illud
15

quod scriptum

Aperi os tuum, et implebo illud ego quidem loqui videor, sed ahi sunt quibus orantibus loquor. Nonus psalmus, qui a vobis
est
'

',

cantatus est Domino, grandis in versibus, grandis est in mysteriis. Quo-

20

niam ergo non possumus de omnibus disputare, sufficit interim de titulo Quoniam non possumus domum ingredi (grande est enim regis palatium, neque possumus omnia regis scire mysteria), interim quasi in titulo domus, in ipso vestibulo, cuius domus sit dcmonstremus. Lifineni pro occultis filii psabnus David. In finem quod dicitur, non perdicere.
tinet

novissimi.
25

ad ludaeos, sed ad nos qui in fine credidimus. Illi prior filius, nos Nos ergo qui in fine sumus, psalmum istum debemus audirc,
filii.

quia ad eos qui in fine sunt pertinet. Pro occultis

occulta
filii ?

Ouae sunt haec

fuerat occultum,

Mysterium quod omnibus

om CGS.
C.
17

retro saccuh's

\2 Exoydiu)}i\XVi; \l HiesHs\

IIoc quoque exordium edidit Marlianaeus (Migne 26, 1364).

superabal\ S add.

ABGS
;

lesiis

Anuilech.

\6 tjui] codd

(/uod

;/.

avobis JJ.ABCG

a nobis S.

Domiuo\ om.
24

S.

20 )icque\ S repet. euini.

23
;j.BGS
i)ifi)ie\
;

scire\

om. C,

et post possu)uus sup. lin. supplet (i/^;7;v.

1.

modo

codiccs, inlerdum vero

in fine))i. Cf. supra p. 10,

16.

)iovissi)iii\

)iovissi))ius

C.

13-16. Hiesus filius Nave... orantibus

am

ep. 120,

c.

8, n.

'

cum

historiae

loquor^

Istud exordium in suos usus transtulit auctor sermonis inter dubios Augustini 382, de quo iure Maurini Speciem centonis prae se fert hic ser:

'

nio

'.

15. illud^ Ps. 80, II.

20. scire mysterid\ Hieron.

Anecdota Maredsolana
III,

ad Hedibi-

nobis velum scissum sit, ut ingrediamur atrium Dei,tamensecretaeiusetuniversa mysteria, quae in caelesti lerusalem clausa retinentur, scire non possumus ctc] 26. Mysteriuin quod oinnibus Hatc Hieron. ad Paulin. ep. 53, n. 4 sapientia in mysterio abscondita est de
".
'
: :

26

S.

IIIERONVMI PRESBYTERI
est.

nobis in fine apertum

Pro

occultis filii. In

hebraico aliter habet. In

:

hebraico enim habet

dicitur
pro,

morte AL enim MOTII dicitur mors. Ergo pro morte dicitur pro morte crgo fiiii in hebraeo scriptum est. Videte igitur Septuaginta interpretes, quoniam Ttolomeo gentili rcgi interpretabantur, et durum erat dicere mortem filii, occultum interpretati sunt. Noii dixerunt, pro morte filii sciebant enim quod de filio Dei diceretur. Videbant scriptum esse et tamen timebant Dei filium diccre esse moriturum. Hoc interim de titulo disputatum sit, et universum psalmum de morte Salvatoris intellegere debemus. Denique ut sciatis quia de Salvatore

ALAMOTH, quod

interpretatur, pro

10

quem tetenderunt, conpreJiensus Omnes gentes quae obliviest pes eorum. Deinde de vocatione gentium scuntur Deum. Et novissime contra diabolum Noji est Deus in conspectu eius, sedet ifi insidiis cum divitibus. Infelices divites, cum quibus diabokis
dicitur, dicitur

de ludaeis

///

laquco

isto,

sedet.

divitibus.

Denique videte quid dicitur de diabolo Sedct in insidiis cum Ouicumque enim dives est, nisi pauperem expoHaverit, dives esse non potest propterea dixit, Sedet in insidiis cum divitibus. Quandocumque divites persecuntur Xpistianos, dicamus Scdet diabokis iii insidiis cum divitibus. Insidiatur ut rapiat pauperem, rapere pauperem dum
:

15

adtrakit

eum

in laqueo suo humiliabit

divitiis,

eum.
:

Hoc
'

impius, hoc diabolus. 20

Pauperem non solum

ritu
'.

sed et spiritu

Beati enim pauperes spi-

In laqueo suo Jiumiliabit.

;

Ouem

subauditur, pauperem. Videte

:

quid dicitur. Jluiniliabit non, interficiet cum autem humih*averit pauperem, humiliatio pauperis ruina est diaboh'. Ouid enim sequitur? IncJinabit se et cadet,

dum

dominatus fucrit paupernm. Nonne vobis videtur

25

diabolus in persecutione,
ALAMOTii\ codd
iuntur\persequentur
;

quando occideret Xpistianos, quando

;jL.

interficeret

AL-MOTU
\\.

diciitir] seiTiel
1. i

SG.

i6 expoliaverit\

BG;

spo-

liaveril [xC, dispoliaverit S. Cf. supra adnot. crit. p. i,

dispositio pro expositio.

i8 perseV>.

22 hu))nliabil\

SG

add.

cuiii.

2^ pauperuni\ pauperein

26 occiderel\occiderit V>C

qua Pro

et

noni psalmi titulus praenotatur

Cf.

16.

nisi paupcreni

expoiiaverit etc]

occultis filii \

adnot. ad

Com-

mentariol. p. 21, Hn. 22. ijuoniam Ptolomeo etc] Hieron. 5. Praefat. hebr. quaest. in Genes. M. 23,

Immoderatms sanedictuin, quod tamen alibi quoque Hieronymiano calamo excidit, v. gr. Comm. in Micli. 'omnes
:

divitiae

dum
'

ahos spoUant, iniquitate

:

cum illi Ptolomaeo regi Alexanmystica quaeque in scripturis sanctis prodcrc noluerint, et maxime ea quae Christi adventum polHcebantur iT^.confra diabolufn] Hieion. in Is. 14, de quo in nono psahno, (\u\ pro16
985
'
:

driae

pariuntur ; in Is. 33, 13 Nisi enim cuni alterius damno et malo, pecuniae alteri non coactrvantur ; ad Hedibiam
'
'

'.

ep. 120,

c.

'
:

omnes enim

divitiae

de

iniquitate descendunt, et nisi alter perdiderit, alter

'

non

potest invenire

'.

prie contra diabolum

est, dicitur'.

21. spiritu] Matth, 5, 3.

TRAC^TATUS DK PSALMO
martyres, in eo occidi quod interficcret
Jiabitur paiipernni.
liatur et cadit.
?

XIIIl.

27
diim donii-

Iiiclinabit se et cadet,
;

Martyr

occisiis

ad caelum vadit

iile

occidens humi-

IIoc interim de psalmo brevitcr disputatum

5

occnltis filii.

Et hoc dictum
filio
fihi.

est

in

vctcri

testamento
in

testamento de

occulte dicitur.

Nunc

Pro enim evangeh'o legamus maniest,

quod dictum
;

cst,

in

vctcri

feste de manifestis

TRACTATUS DE PSALMO
IN quadra(;esima
10

XIIII

ad eos qui ad baptisma accedunt.

;

15

Oportune quartodecimus psalmus lectus est et secundum ordinem ita evenit, ut propemodum de industria lectus esse videatur. Secundum ordinem lectus est psalmus ex dispensatione Dei puto factum esse, ut quod vobis proderat, in ordine exponendi hodie recitaretur. Ouartus decimus psalmus lectus est, qui praescribitur Psahmis David. David autem noster Xpistus est, ut saepe diximus. Deinde legimus in Exodo, quia quarta decima die agnus immolatur. Quarta decima die immolatur, quando luna plena est, quando nihil ei deest de lumine. Videte ergo quod Xpistus non immolatur, nisi in perfecto et pleno lumine. Quoniam ergo quarta decima die immolandus est vobis agnus, nunc propheta miratur,
:
:

20 et interrogat

habitabit in tabernacnlo tuo? Vos, qui vultis habitarc in Domini. Ant qnis reqtiiescet in monte sancto tno ? Videte tabernaculo quid dicitur. Qnis Jiabitabit in tabernacnlo tno, ant quis reqniescet in monte sancto tno ? Non prius in monte, et postea in tabernaculo sed prius in
qitis
;

Donmie

25

tabernaculo, ct ita in monte. Tabernaculum non est firma domus, taber-

naculum non habet fundamentum

I

sed huc illucque mutatur, et

C.
occiiWX ;j.B
;

cum
C

quod interficcrel^

qiio intcrf{i

mulat. in

c) ccrit

occidit S,

corr.

{dit sup.
est]
;

lin.).

2 paupcruDi] tx Jiatipercjn
;

patiperem tx panperum B.

4 quod dictum
10 Oportunc]

oni. (iWC,

q?(oniam dicium

est S.

9 in quadragesifna'] in quidG.
})

baptismd\ baptizan-

dum

G.

accedunt] c.v. {conveniunt

col.

S om. titulum.

Hanc

praefa-

tiunculam habesin Breviario

legitur post genuinas

903 sq

sed psalmi expositio in multis difiert ab edit. Tota vero

1965).

S. Augustini

Enarraiiones in psalmos (Migne 37,

quario

decimus]
dicii.

m.

quartus decimus edd. AS,

sup.

lin.

20

ijiierrog-ai']

21 ante Vos
aiuiitc

add. 2 m. intcndite.
diciiitr,

22 Domini] 3 inser.

Aug. S add. et auditc quae dicit

Dominus; Aug.

quid

sed

lin. seq.

om.

videtc

quid

dicitur.

10. Oportii7ie quartodeci/fins t\.c\

Ver-

mae
sui

ba haec, ut
tractatus in

exlrema sunt ultimi Marcum, qiii Quadragesidixi,

initio ad catechumenos monasterii ab Hieronymo habitus est.

i?i

15.

Exodo'^ 12,

6.

28

S.

HIERONYMl PRESBVTRRI
rraco-.xLa,

transmigrante migrat. Propterea dicitur

quis Jiahitabit in tahcmaailo tno?
T.y.yjv/J.v.

non habitatio. Doiuiue

Quoniam tabernaculum
est

dicitur.

Videamus ergo quod

est, propterea tabernaculum, qui est mons.

'

Diximus quia tabernaculum non habeat fundamentum, sed domus incerta sit domus autem firma habet fundamenta. Tabernaculum mihi videtur istius mundi ecclesia. Nunc ecclesias quas videtis, tabernacula sunt non enim hic permanemus habitantes, sed ah'o migraturi sumus. Si enim et dicitur in ah'o loco, quia caelum et terra transit schema mundi istius
: : '

'

caelum et terra pertransibunt, quanto magis nunc et pertransibunt ccclesiarum lapides, quos videmus ? Nunc ergo ecclesiae tabernacula
' :

si

lo

dicuntur,

Quis Tyri

est iste
'
:

quoniam migraturi sumus de istis ad montem sanctum Dei. mons Domini sanctus? Dicitur in lezechiel contra principem Vulneratus es, inquit, a monte Domini Et quis requiescet in
'.

luonte sancto tuo ?

Quoniam ergo de
discere qui sunt

tabernaculis ad

montem

migraturi sumus, debemus

15

isti

qui migraturi sunt in

montem sanctum

Dei.

Hoc
nunc
20

quod
sancto

dixit,
tuo,

Quis

Jiahitahit in taheruacuJo tuo,

aut quis requiescet in monte

interrogantis est.

Quod

ergo interrogavit propheta,

respondet Spiritus sanctus. Et quid ei dicit ? Vis scire, o propheta, quis habitabit in tabernaculo meo, aut quis requiescet in monte sancto meo?

Audi quae sequuntur si haec feceris quae sequuntur, habitabis in monte sancto meo. Vos ergo qui vultis habitare in tabernaculo, et ascendere in
:

montem sanctum Dci, non necesse est ut mea verba audiatis. Audite Dominus prophetae responderit hoc facite quod Dominus praecepit, et ascendetis in montem sanctum Dei. Qui ingreditur sine uiacuJa,
quid
;

25

et

operatur iustitiain. Proptcrea dicitur et

' :

in

ccntesimo octavo decimo

in

psalmo

Beati inmaculati
via.

in
ibi

via

'.

Statim

principio dicitur, Beati

in via, sic et hic dici-

inmaculati in

Quomodo

dicitur,

inmaculati

Trapoixia] par^echia S.
;

e. VI. Ci

qttid

e.

vt.
;

7 alio\

Aug.

AUSd
Al^^Vi.

2 /lahitahit] codd accolet Aug. qjti est vions] BCS (jitis Aug. 6 ecclcsias] ccclcsiae Aug. 5 vidctu)-\ Aug. S add. csse. ad alia C {ad 2 m.); ad alio L. 12 Qitis\(]ui\.. i6 discere'] Ang.
;

HC
23

dicerc

iS intcrroi^afitis]
nccessc
15
;

LG

inser.

7W.

22

/;/

mo/itc///]

ad

montct/t G.

t/o/t ficccsse] nit/tc

necessc L.

I.

-aoor/.t7,
'

11(^71

Jinhitnti(A^

Ilieron.
-rraoo-.xiav

psahno rursum pro incolatu habilatioDotnine posuit tabcrnacuJo tuo?

: '

ep. 106, n. 3:
i.

Miramini, cur

nem
^.
<).

(juis

Jiahitabit in

incolatum latinus interpres non verterit, sed pro hoc posuerit habitationem, quae graece dicilur Ai-rjK/J.-x.
e.

uiundi

tstius]

/>t'rtra?isibuut]

Cor. 7, t,\. Maiih. 24,35.

i.

Quod quidem
convincitur...

et

in in

alio loco

fecisse

13.

J)o/uini] ?>zech. 28, 16 sec. lxx.

Et

deciino

quarto

27. ini'ia]Vs. 118,

TRACTATUR DE PSAL^fO
tur,

XITIT.

29
Oui

Oui ingreditur

sine macula.

Qui autem

ingreditur, in via cst.

ingredititr sine viaaila. Videte quid praecipitur.

Non

dixit, qui pervenit

ad fincm sine macula

habet.
5

sed qui adhuc in itinere

est, et

maculam non

Dicere aliquis poterat

sufficit

Non habeo maculam, non

Videte quid
;

nobis

malum non

farere, nisi fecerimus et

dicit,

fcci malum. Non bonum. Denifiue sequi-

tur,

Et operatnr

institiani.

Et operatur

iustitiam.

Non
forti-

dixit,

operatur castitatem

non

dixit,

operatur sapientiam, operatur

tudinem. Et haec quidem virtutes optimae sunt. Verbi causa, sapientia

^o

nobis prodcst, fortitudo nobis prodest, ut persecutionibus resistamus

deindc temperantia
nostras. lustitia sola

et

castitas

nobis

prodest,

ne perdamus

animas
:

Ouomodo
*5

iustitia
:

tem delectant
sapientia

magna virtus est, et matcr omnium. Dicat aliquis maior est a ceteris virtutibus ? Ceterae virtutcs habcniustitia non delectat habentem, sed ah*os. Si sapiens sum,
;

me

delectat

castus, castitas

sum fortis, me delectat fortitudo mea mea laetitia mea cst ceterum iustitia non prodest
si
;
:

si

fuero

habenti,

sed ceteris miseris non habentibus. Fac aliquem

pauperem rixam haberc

20

esse, et ah*um, hoc est alienum a me, paupercm et miserum obprimit per potentiam sapientia mea quid prodcst paupcri ? fortitudo mca quid prodcst pauperi ? mea castitas quid prodest paupcri? lustitia prodest, quia non accipio personam

cum

fratre

meo

fac fratrem

meum

potentem

fratris,

sed pro veritate iudico. lustitia non novit fratrem, non

;

novit

patrem, non novit matrem

imitatur. Propterea dixit
25

veritatem novit, personam non accipit,

institiani,

Dcum
vir-

Et operatnr

ne videretur ceteras

tutes exclusisse.

Qui

irascitur pro alterius rcfrig^erio, qui ah'orum miseriis

non delectatur,

iste iustus cst.

jo

quae sequuntur. Qni loqnitnr veritaieni in corde sno. Multi loquuntur veritatem in labiis, sed non in corde qui videntur vcrc dicere, sed cor cum labiis non consonat. Qni non egit dolnni in lingna sna: qui quod mente tractavit, sermone protulit. Nec fecit proxinio sno nialnni.
et cetcra
;

Dicamus

Quidam putant proximum

I

essc fratrem, aut vicinum, aut coj^rnatum, aut

Qtii inq;reiiitnr]
:

om. SG.
(i.

5 po!e)a/] poleril

potesl 3

9 sapientia

;/.

proJest]

Aug.

add

tn persecntionilms ertidia^niir.

13 a\ oni. 3. Aut^.

15 sapientia^ oin.

SO.

24 viderctu?-] videatnr vera 3 Aug.

26 non dclccfatnr]

ASG

oni. nigntioncni.

28 7v/,]

5.
p.

iVon
I-

siijficit

nobis

ctc]

Cf.

siij^ra

(juod qui unr.m iustitiam fecerit, cunctas

dicatur... 'l\ale quid quartus decimus psalmus sonat: Qui amludat inimaculatus, et opcratur iustiet
tia/ti
'.

3>

-o-

virtutes implesse

24. virtutes exclusisse\ Hieron. in Is. 56,

I
'
:

Quamquam

in

nomine

iustitiae

omnis mihi videatur

significari

locus,

30
consanoruineum. Scd
ubi

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
noster docet in evangelio in ea parabula,
in

Dominus

quidam descendit de Hicrusalein

transivit,

Hiericho

sacerdos transivit,
et misertus
est.

levites

non

est misertus

Samarites
:

transivit,

Et interrogat postea Dominus. et dicit Ouis horum proximus fuit ? Ite ct vos similiter Statim dicitur Oui bene fecit. Et infert Dominus ergo nobis homines proximi sunt, et nulii debemus facite. Omnes malc facere. Sin antem proximos intellegimus fratres et cognatos, crgo licet nobis alienis male facere ? Sed absit ita credere. Omnes unum enim habemus patrem. homines hominibus proximi sumus Et obprohriuni uon acccpit adversns proximos snos. Grandis res dicitur. Numquam, inquit, vicinus murmuratus est contra eum; numquam,
: :

lo

inquit, invenit

humanam
spectn
cins

aliquam occasionem detrahendi ei. Haec virtus excedit condicionem, Dei gratia est. Ad nihilnvi deductns est in convialignns.

conspectn eins nialignns.

Videte quid dicat. Ad niJiilnm dcdnctns est in Et si imperator est, et si praefcctus est, et si
(in ecclesia

15

episcopus

est, et si

presbytcr est
est,

enim

istae sunt dignitates),

quicumque malus

in

conspectu sancti pro nihilo conputatur.

Et

statim sequitur, Timentes antcm

Dominnm

glorificat.

Iste sanctus, qui

si

ingreditur sine macula, qui potentes despicit qui mali sunt,

quem

viderit

timere
sno, et

Deum,

licet

pauper

sit,

tamen

illum glorificat.

Qni

inrat proximo 20

non decipit. Et hic proximum similiter debemus accipere ut supra. Qni pecnniam snam non dcdit ad nsnram. Multa sunt quae dicantur, sed
noster dorer infcrdiiit G.
2 uhi\

oiii.

G.

3 Icvitcs^ levitis

SG

lcvita

^W.

Sa-

fuarites]

Aug. S

saviarilanus ^(AXi.
Aup[.

S juak^
\

SG
;

viahini

9j

Aug. C.

Onines hoiuines
11

hominibus\ .AliS

oni. honihiihis

omnes omnihus hominihus C.

ijuia

Numquam^

a'l(l.

enim.

12 i\ ct A.

19 qui mali] S

mali

Aui^. C.

20 famcn] tunc C.

I. /;/ c7'a;iortio\ I.uc. 10, 30 s(\(\. CS. Hieion. in Ezech. 18, 5 sqq. (M. 25, Proximus ergo omnis homo 180): hominis accipiendus, iuxta parabolam Fratrem cvangelii 'etc; in Zach. 7, 8
*
:

generatus
illa

est.

Quod quidcm
de lerusalem
'

et in

significat

parabola lericho

autem

et

proximum,

vel

omne homi-

num genus debemus

domesliri

uno sumus parentcgenerati,

cvangclii,
legi

accipere, quia ex vel eos qui

fulei sunt, iuxta parabolam quae proximum non consanguineum sed omnes homines vult intel'

ibid. 8,

16:

'

Proximum omne
'
:

hominum gcnus
*
:

arcipiamus. quia ex in F.phcs. uno sumus parentegencrati proximum vocat omncm homi4, 25 nem, qui ex eodem nobiscum parente

hominis descendentis etc. 10. Grandis res dicitu?-] Hieron. ad Marcellam ep. 127, n. 3 Difficile est in maledica civitate... non aliquam sinistri rumoris fabulam contrahere.Unde quasi rem difficillimam et paene impossibilem optat propheta potius quam praesumit, dicens Bcati immaculati in via, q. a. i. 1. Domini. Immaculatos in via huius saeculi appellat, quos nulla ob.sceni rumoris aura macularit <//// opprobrium non acceperint adversus proximos suos
:

'

'.

TRACTATUS
hora cxcludimur.

T)E

PSALMO

LXVI.

3I

diximus, et propitio

Ouoniam autcm nudiustcrtius de principio xy-^.y/.^^f.); Deo de Chaldaca cgrcssi estis cum Abraham, ct meministis quae dixcramus quomodo cgressi estis dc Clialdaea, et
:

venistis in
5

tcrram repromissionis,

immo

promittitur vobis terra reprovenit in terram repromissionis,

missionis.

Dcniquc

et

Abraham postquam
crant, hostcs terram

hinc indc advcrsarii

educiteum
dicit
'
:

foras, et ponit in
tibi

Haec omnia

tcrrebant. Venit Dominus, et montcm, et ostcndit ei universam terram, ct dabo et semini tuo Illi promisit, nobis reddi'.

turus

est.

DK PSALMO

LXVI.

15

Deus niiscreatiir nobis et benedicat nos. Non. noster iudex sit, sed misericors. Deus niisereatur nobis. Vox apostolorum est loquentium ad plebem de gentibus congregatam Credidistis quidem ad vocem nostram, eccc ecclesia haec congregata est in nomine Dei propterea nos dicimus, Deus misereatur nobis et benedicat nos, ut maledictionem primam in
:

hominem

sua benedictione dissolvat. Inluniinct vultuni suuni super nos.

nostris, sed

in peccatis

20

gaudentem: non illum tristem videamus gaudentem in virtutibus non eum sentiamus iudicem, sed patrem. Inlujninet vultuni suuni super nos. Dei facies quae est? utique imago cius. Dicit enim et apostolus, imaginem Patris esse Fiiium. Ergo imagine sua nos inluminet, hoc est, imaginem suam FiHum inluminet super nos, ut et ipse nos inluminet. Lux enim Patris, lux FiUi et qui videt Filium, videt et Paest. Qui videt Patrem, videt et FiUum ubi nuUa distantia est inter gloriam et gloriam, uterque est gloria. trem
illum tristem videamus, sed
:

Non

excludiniu)-] excluditur

corr.

A.

xaTTj/^rjjEOj;] cathcchcccoc, cathccheseos

;

codd

cat

hacc eos Aug.

2 ^/] ante
y ponit]

nicmtnistis Aug. S

om. BCG.
i/!is

4 ininio

...

rcproniissionis]

om.

Aiig.

CG.

S add. euni.

////]

BG.

promisit] repromisit

promittit K.

\o

DE rSALMO LXVl]
ii

llic tractatus exstat in Breviario col.

;

1069 sqq. sed

passim interpolatus.

noster]

codd

nostri [1
(iJ.

\^ haec]ij\x\. B.

SG

(ult. littera

postea erasa est in S); in homine

20

eitis]

dei G.

\S in hominen/] 21 imagine] in

imagine C.

22

ct]

BG

om.

[iS.

xaTfi/Tjaswc; diximus] I. de principio Peregrinatio Silviae i edit. p. 105 6: sic inchoans a Genese per illos dies quadraginta percurret omnes scriptiiras,
'

invenire potuijoralionem vero in Marc. u, 15 sqq. quani pridie i. e. dominica

ad competentes
8.

S.

Pater habuit, post

tractatus in psahiios infra reperies.

19. dissolvat\ Cf.

primum exponens

carnaliter, et sic illud

solvens spiritualiter... hoc autem calhecisis appellatur '. Tractatum quidem Hieronymi de piincipio catecheseos

semini iuo^ Gen. 12, 7. supra p.

2,

1.

11.

20. et apostolus'\ 2 ^(dx. ^,

i,

^; Coloss.

15
23. ^//t/Zrt'///] lo. 14, 9.

seu

de

vocatione

Abrahae

nondum

32
l't

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
viai/t tuani. Hoc autem petimus, ut inlumines imaginem tuam super nos, quae apud te semper

cognoscauius in terra
est,

vultum tuum, hoc

abscondita
fuit,

et quasi in secreto et tenebris eiat

mysteriorum tuorum,

sccundum

illud

quod scriptum

est

' :

Posuit tenebras latibulum

suum

'.

Hoc

petimus, ut inlumines super nos, ut mysterium, quod

a generationi-

bus absconditum fuit iuxta aposlolum, reveletur in nobis. Hoc autem totum quare poscimus? quarc desideramus? Nisi inluminaveris imaginem tuam supcr nos, viam tuam et scientiam tuam nosse non possumus.
Propterca sequitur,

Ut cognoscauius
caelis

tem tuam, quac

cognoscainus

in

nota

cst,
'

in terra viani tuam notam habcamus et

ut maiestaterra.

in

Ut
'.

i^>

terra viani tuaui.

Ego sum,
'

inquit, via et vita et veritas

Ut cognoscainus
tas

in terra viain tuain. In tcrra

;

cognoscamus.

'

P^iat

volun-

tua sicut in caelo et in terra

ut

qucm adorant

angeli in caeHs,

homines quoque adorent in terra. Sed dicat ahquis, quia nota erat via Notus enim in ludaea Deus, in Israhel magnum nomen eius Dei. Notus erat Deus, sed Dei via non erat nota in ludaea. Ouoniam ergo via Dci Patris non erat nota in ludaeis, propterea nunc dicit /// oinnibus gentibus salutare tuum. Non in uno populo, sed in cunctis gentibus. /;/ omnibus gentibus salutare tuum. Ubi nos habemus in latino salutare in Et vocabis, hebraeo lesus dicitur. Dcnique et angelus hoc loquitur nomen eius lesum: hic enim salvabit populum suum /;/ omnibiis inquit, gentibus salutare tuiim. Ecce conpletum est, quod apostoH deprecati
*

'.

15

'

',

'

'

20

'.

sunt:

inomnibus gentibus notum

est saUitare eius.

Ouocumque humanus
iudaeorum
?

sermo esse

potest, ibi lesus resonat.

tibi populi.

Confiteantur tibi populi Dciis, confitcantur

populi oinnes.
tibi

Noii

25

Quomodo omnes

gentcs, sic et
?
:

omnes

popuh*. Confitcantur

populi Dcus. Quid confiteantur

esse in te

utique peccata sua, vel certe confiin

teantur imaginem tuam videant, in illo te adorent. Laetentur

vitate

P^iho te confitcantur, in

illo te

et exultcnt gentes.

Ouoniam de

capti30

diaboH Hberatac sunt

idola,

randa

Hgna

et lapides,

quoniam qui ante incurvabantur ad adonunc recto vultu caelos respiciunt. Quoniam
;

iudicas populos in acquitate.

Ubicumque
G
;

aequitas est atque iudicium,

quod
m. sup.

ibi

7
1 1

quarc\ anlc posdniiis

verilas ct vita C.
(y.

j^

qiiacri p. qucrc dcsid.

quae S

lin.

om. AI3.
29 ado-

et

13 quctn] quemadiiiodum S. Tp qui\qiiae

'^j.

in caclis\ in caclo C.

rcnt\plorent

inciirvabantur] curval>untur S.
rcfto\ erecto
[i
;

ad adoranda]
caelos] caeluin S.

adorando C.

31 ido!a\

om. ASCi.

craotu G.

4.
6.

suum\

Ps.

17, 12.
i,

13-

iuterra\ Malth.
l*s.

6,

10.

iuxtaapostolunC] Coloss.

26.

15. eius\

75, 2.
1,

II. et vcritas\ lo. 14, 6.

21.

suum\ Mallh.

21.

TRACTATUS DE PSALAFO
non
lactitia,

LXVI.
dixit,

33
Deus miscrea-

sed formido est peccatorum. Kt

;

quomodo

tur nobis et benedicat nos

et

nunc

dicit,

Laetentur

ct exultent gentes,

quoniani

iudicas populos in aequitatc ? Videtur sibi esse contrarium. Si

10

15

20

enim misericordia indigent, quomodo laetantur et exultant, quoniam iudicas populos in aequitate ? Ubicumquc enim misericordia est, ibi non ubi autem iudicium et aequitas iudicii, ibi procul est miseest iudicium ricordia. Sed iste seiisus est. Laetoitur et exultent gentes : quare lactentur? Quoniani iudicas populos in aequitate : quoniam nequaquam accipis pcrsonam unius gentis, sed omnium Deus es. Non tibi soli ludaei placent, sed omnis mundus tuus est. Dicat aliquis Vim facis scripturae, non hoc sensu dixit. Interpretetur sc ipsa scriptura, quae loquitur, Quoniani iudicas populos in aeqnitate, Ouos populos ? Et gentes iu terra diriges. Gentcs quae ante non recto pede gradiebantur, gentes quac antc non recto itinere gradiebantur, fecisti eas ut ambularent in via tua ut cognosceremus in terra viam tuam, ut ambularemus in via, non in viis, ut per unam viam veniremus ad te, de quo nascitur via. Non enim imus ad Patrem, nisi per Filium. Dicat aliquis Arrianorum dogma est. Ergo per Filium venitur ad Patrem ? Ego hoc dico, quoniam per imaginem imus ad faciem, et in lumine videmus lumen, in Filio videmus Patrem. Mysterium et dispensatio est quae loquitur. Ceterum si quis putat esse blasphemum, quoniam viam diximus Filium, et per viam imus quasi ad Deum, videamus haec ipsa via quid dicat. Nemo venit ad me, nisi Pater meus adduxerit eum
:

'

ad me.
Fih'um.
25

'

Quomodo

ergo

P^ilius

ducit ad

Patrem,

sic

et Pater

ducit ad

Haec humana verba sunt. Ceterum et Fihus ducit ad Patrem, et Pater ducit ad Fihum ct una natura, una substantia est. Ccnfiteantur tibi populi Deus iam supra dixerat, et in istoparvulo psal:

mo
tibi

hos duos versiculos iterum

repetit.
tibi

popuH, Deus, confiteantur

'

Dixerat enim supra Confiteantur popuh omnes. Laetentur et exultent

'

gentes
30

et cetera

et

nunc rursus

repetit hos ipsos versiculos.

*

stoH praecinunt cunctis gentibus.

Quasi apoSaepe expugnaverunt me a iuventute

om. G.
10 hoc sensit\ in hoc sensu G.
;

3 contrariuni\
1 1

codd

conlrarius
,3.

|3.

5 eniin'\

lnterpretetur\ interpretatur

12 diriges] codd.
^iS
;

(lxx 6or,Yna'^)
ita
]

dirigis
:

|j.

13 gentes

q. a. n. r.

itinere gradiebantur\

om.

duo membra
in via tua

permiscet

gentes quac ante rciio

^^.

itenere pede gradiebantur.

ut]

14 eas\ eos G.

in viani tuani

15

non in
ipso
;

viis

non in
;

inviis et ^.

16 nascitu?-] nasceretur G.
duos\ dmis G.

26 in\ om. C.

isto\

B.

27 hos\ S
ipsos\

hoc ^
[3.

om. BCG.

versiculos\

om.

S.

29 hos\

os

hoc C.

om,

14. fecisti eas tU ambularent]

Nota
Cva

fecisti eas anibulare.

graecanicam

dictionem
et

7T0'.w

...

i^.
22.

videmus

lutiien] Ps. 2^^,

10.

cum

accusativo

coniunclivo,
III,
.

pro
'

ad

/ue] lo. 6^ 44.

g

Anecdota Maredsolana

34

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
me a omnium gentium
'

mea, dicat nunc Israhel: saepe expugnavcrunt

Videte

iuventute

mca

'.

quomodo

illi

praecinunt, ct
illis

turba respondet.
populi

Sic et nunc dicentibus

in principio

Confitcantur
*

tibi

omnes

',

et praecipientibus populis et

dicentibus
'

Confiteantar
illos

tibi

populi Deus,
5

confiteantur

tibi

populi

omnes

quoniam

vident reticescere, pro-

pterea idipsum increpant, et dicunt, Conjiieantur tibi popiili Deus.confiteantur tibi popult ouines. Semel diximus, non audistis iterum dicamus, ut
;

canatis. lloc

autem totum quare diximus et semel et sccundo, ut confiteantur populi Deo? Quare hoc dicimus ? quare hoc praecipimus ? Terra
iMaria,

dedit fructuni suuni. Terra, sancta

de nostra
'

terra,

de nostro
ibis.
'

10

semine, de hoc luto, de hoc Hmo, de

Adam.

Terra
in

es, et in

terram

Terra

ista dedit

fructum suum
flos

quod perdidit

paradiso, invenit in

FiHo. Terra dedit fructum suuni.

Primum

dedit florem. Dicit in Cantico

'.

canticorum
ctus factus

'

Ego

est,

campi et Hhum convalHum Iste igitur flos fruut nos illum comederemus, ut nos manducaremus carnes
quid
sit iste

15

Virgo de virginc, Dominus de anciila, Deus ex homine, fihus ex matre, fructus ex terra. Videte quid dicat ipse fructus. Nisi granum tritici ceciderit in terram et mortuum
ipsius. Vultis

scire

fructus

'

non potest facere fructus multos. Terra dedit fructum suuinjdQdii granum frumenti quod granum frumenti cecidit in terram et mortuum est, et ideo multos fructus adfert. MuitipHcatum est in spica quod unum
fuerit,
' :
:

20

ceciderat,

cum

multis resurrexit. Cecidit enim

granum
:

tritici

in terram,

et seges copiosa surrexit.

Terra dedit fructuni suuni. Propterea Confiteantibi

tur

tibi populi^

DeuSy confiteantur

populi omnes

terra dedit Jructuni

25

suiim.

Deus iioster^ benedicat nes Deus. Deus, Pater Deus noster, P^iHus. Ipse enim Deus noster.' Et vocabis, inquit, nomen ejus Emmanuhel id est, nobiscum Deus. Deus noster. Benedicat nos Deus^ Spiritus sanctus. Videte mysterium Trinitatis in uno versiculo conprehensum, Terra dedit fructum suum cum multis in isto fructu Trinitatis mysterium continetur. Benedicat nos Deus^ Deus Jioster.
yuis
est iste fructus
;

Benedicat nos

Deus^

'

^q

4 pracdpicnliintSi ^AliCS. Cf.

concrc/ant A.
7 (iicamits]

infra
;

1.

praccinentibus

Ci.

6 incrcpani] iterant

[i ;

ABCG

liicimus j3S.

8 canatis] canamus G.

10 suum] S

tepeLJruitum suum. jlorem] C repet. dcditjlorcm, quae quideni verborum ilerationes senem graudacvum, qualis lunc eral llieronymus, niinime dedecenl. 16 quid sit] CSG quis sit ^; qui sit li, dc atuilla] ex ant iila Cj. 18 lritici]fruincnti jj. 17 ex terra]terrae C.
;

22 cum multis\ in muUis

|j.

30 cum multis om. A.

I.

ma\

W.

128, 1-2.
3,

iS.

Nisi granufn

etc.] lo.
Is. 7,

12,

24

sq.
i,

II. idis\ 14.

Gen.

19.
2,
i.

28.

Emnianuhel\

14; Matlh.

convallium\ Cant.

23.

rRAcrArus de psat.mo
Qui Deiis
est

lxvi.

35

omnium

dicat nos Deus.

:

per naturam, noster proprie factus est Deus. BeneExpellat veterem maledictionem. Maledictio nos eiecit
noster, bencdi-

de paradiso reducat benedictio. Benedicat nos Deus^ Deus

cat nos Deus.
5

Et inetuant eum
fines terrac
:'

onines fines terrae.

Non

dixit, Diligant
'

eum omnes
Timere
incl-

perfecta quippe dilectio foras mittit timorem.

pientium

est, dilit^ere

pcrfectorum. Qui adhuc timet,

;

in

initio positus est,

ei

10

non habet perfectam et plenam fidem qui autem dih'2^it Deum, omnia proveniunt in bonum. Videtur brevis et simplex esse sententiola sed ventilcmus eam, et in istis simph'cibus verbis ingentia mysteria reperiemus. Inveniemus intrinsecus quod forinsecus latebat. Dih'gentibus autem Deum omnia cooperantur in bonum. lob vir sanctus temptatus est, per:

'

'

15

23

omnia repente enim ilh* remansit in corpore sanum, nisi sola hngua per quam blasphemare possit. Videte temptatorem diabolum.* A planta, inquit, pedis usque ad verticem percussit eum hoc est, elefantia. Inde toto corpore vermes fluebant, vulnere pessimo et sanies, et putredo. Solam h'nguam ei integram reservavit, ut possit Deum suum blasphemare. In omnibus his non peccavit lob labiis suis Videte magnitudinem temptationis, videte magnitudinem virtutis. Videte et considerate sententiam apostoli esse conpletam Dih'gentibus autem
didit fih'os et fih'as,domus ipsius conruit, universa perdidit,

perdidit

nec pater, nec dominus

nihil

',

'.

25

bonum. Eo tempore, quo perdebat res suas, quo fihos amittebat, videbantur quidem ei esse contraria, quae accidissent sed quoniam dihgebat Dominum, illa mala, quae ei infert, cooperantur ilh' bona. IHi vermes corporis praeparabant ei caeh coronam. Antequam temptaretur, Deus ei numquam locutus fuerat postquam autem temptacooperantur
in
:

Deum omnia

tus est, venit ad

cum Deus,
plagae,

et

famihariter loquitur, quasi amicus

cum
/

ainico suo. Veniant

omnia genera poenarum, dum post plagas

Xpistus adveniat.
30

Egressi sumus de psalmo, sed non inutihter

tuant

eum omnes

rum

est,

quia dixeramus Et inedixeramus quoniam metuere parvuloceterum dih'gere perfectorum est et dixeramus ad hoc conpro;

fines terrae, et

8 DetwiX om. G. C. C.
15.

(^

provenuint\provenient
;

[3

post. corr,

14 nec do7ninjts\ nec

domus

18 possifX codd.

posset 3.

18 reservavit] servabat G.

2% post pla^as^per plagas

30 inetnant\ timeant G.

6.

timoreni\
12. in

lo. 4, 18.

9.

bonurn^

Rom.

8,

28.

recentiorum sententia. Cf Michaelis Isagoge in V. T. ^ 10, p. 56 sq.

'
'

16.

A pJnnta

etc.] lob. 2, 7.

19. suis\

lofeq^^^^^yj^
^

17. hoc est elefantid\

Congriiit

cum

ytryJ

-^

fy" ^^

36
bandum de
in

S.

HIERONVMI PRESBVrRRI

apostolo, Diligentibus autem Dominum omnia cooperantur bonum. Et tiuieiDit eum omncs Jines terrae. Nequaquam sola ludaea, sed omnes fines terrae. Secundum Too-oAov-iav autcm, omnes fines terrae, non omnes medietatcs terrae, non illi qui in tcrra sunt media, sed qui in fine terrae sunt, qui relinquunt terram, et ad caelum ire festinant. Hoc ifjitur, quod apostoli dixerunt in principio, nos dicamus in fine. Deus

misereatur nostri
viisereatur nostri.

ct

henedicat nos

inluniinet vultuni suuni super nos.et

DE PSALMO
Exsu7'gat Deus,
ct

LXVII.
'o

Et speciab*ter intellefritur iste psalmus, et generab*ter. Speciab*ter in ipsum Dominum, ut resurfrat a mortuis, et disperi^at inimicos suos, hoc cst diabobim ct exercitum eius, aut ludaeos. Gcneraliter autem, quando in tribulatione sumus et angustia,
dissipentur ininiici etus.
et

dicimus
et

'

Exsurfre, ut quid dormitas

\x\

Domine

et

adiuva nos

' ;

quo:

modo
*

apostoH

navicula excitant
*.

Dominum dormientcm,
in

dicentes

15

Magister, salva nos, perimus

Et fugiant qui oderunt

:

euni a facie eius.

Non

dixit, percant, sed, fuj^iant

quia peccatores
:

conspectu Dei stare

non possunt. Sicut

solvitur, et

deficit funnis.deficiant

non

ut ad nihibim redigantur,

scd ut quiescant a peccatis suis. Sicut fluit cera a facie ignis. Sicut cera

non perdit naturam suam, sed moHescit sic et isti non perdeponant duritiam suam, et sic convertantur ad paenitentiam, ct salventur. Sic percant peccato7'es a facie Dei : quia peccatores non sunt digni vidcre Deum. E,t iusti epidentur. Qui permanent in sua iustitia, qui vitia non Iiabcnt, dclcctentur in Domino. Exultent in conspectu Dei, et delectcntur in laetitia. Grandis fiducia cst, cxuUarc in conspectu Domini. Sicut dispensator creditam sibi adomino substantiam male tractavcrit ct pcrdiderit, timet domini praesentiam ita et qui bene dispensavcrit,
:

20

cant, sed

25

tit)ica)it\

metuaut

S.

3 TooTToAovtav]
\\
;

tropologiam [jAS; irophologiam C.

fii.

4 non omnes

me<tietates\
ttir nohis

vou omties mediantes

no7i medietas

in

/inc']

infines S

in finis G.

6 miserea-

hic retinent

SG, sed

lin.

seq. cuin reliquis misereatiir nostri.

ibi vel

DE PSALMO LAi'/l]
;

Insertus est Breviario col.

1073 sqq. sed multa

supersunt vel omnino desiderantur. Conf.

;

S. Ililar. in ps. ed. Vindol). p. 878.

ii in ipsiim

Dominum] codd

de ipso domino 3

if>sum

Pominum
Ililar.

cod. Tlilnrii Paris. 1692

14 /W////<']
fi

editor Vindol). add. hortatur.

r/]

12 disperi^at} disperdat ^ \T

repet. ^xr;/;;;v.

ante ar/;//tw om. Milar. S.

Ililar.

quia^qui

^A\.
fi.

18

ad nihilum jcdigantur^
et
j;

in nihilum rcducantur ^

21 duritiam] malifiam

24

dctectentur in /aetitia] om.

;

SG.
lin.

26 dispcnsator]

et

2 m. inser. t/ui; S

si.

anfe
(ijjct

ma/e, ^ inserit

item

I>,

scd sup.
et

Fortasse cjracce loquens

Ilieronymus coniunclione

vel (ijaavct usus est,

pcrd.]aut pcrd. S.

14.

adiuva vos\

Ps. 43, 23. 26.

id.

perimus\ Matlh,

8, 25.

TRACTATUS

1)1':

PSAI.MO LXVII.

37

exultat in domini praesentia. Cantate Deo, psaluiuui dicite noniini eins.

Cantate, in theoria semper

steria et

sif^nificat

scriptura

hoc

est,

considerate

my-

sensum divinae
:

scripturac. Psallcrc

cat scriptura
5

verbi gratia, ut
et

autem in bono opere sifrnifiauditus suum opus praestet, slmiliter ct os,

et ita

ct oculi, et

manus,
Si

omnia membra quast consentiant,

sol

pcrcutiant
:

psalterium
nonien est

in virtutibus. Iterfacite ei

qni ascendit snper occasnni

iniquitatis,

Dominns
oriri

illi.

non nobis occidat

non potest nobis

habitat

sol iustitiae, cuius sanitas in alis est.

Dens
'

in loco sancto sno.

est, ibi

Semper Deus

in sanctis suis
est.

que sanctitas
moris in domo

habitaculum Dei

Dens

inJiahitare facit

ubicumnnins

'5

sunt, et non mutantur. Siquidem iustus : qui unius moris non mutatur, quia semel iudicavit in iustitia permanere. Peccator autem In hebreaeo autem mutatur insipiens enim sicut luna mutabitur id est, in quibus habet Dominus inhabitare facit monachos in domo non cohabitat peccatum. Qni edncit vinctos in fortitndine. Ipse Deus sua
:

'

'.

'

'

virtute educit eos qui ligati sunt a diabolo in peccatis

sicut illa mulier in

cvangelio, quae ligata fuerat

decem

et octo

annis a diabolo. Similiter eos

:

qui exasperant, qni hahitant in sepnlcris. Deus natura dulcis est

20

qui

25

autem ad amaritudinem eum adducunt, peccatores sunt, et faciunt sibi nmarum Deum. Non naturam suam mutat, sed ipsi sibi peccatores faciunt Deum amarum. Qui Jiahitant in sepuJcris. Vae vobis, scribae et farisaei, quoniam similes estis sepulcris dealbatis Sicut sanctus templum Dei est, sic sepulcrum sibi efficitur peccator. Dens cnm egredereris in conspectu popuii tui. Hoc secundum historiam, quando Dcus antecedebat populum suum cgredientem de Acgypto. Cnm pertransires in deserto. Deus non inmoratur in deserto, sed pertransit. Terra luota est, etenim caeii distiiJavenint a facie Dei Sinai. CaeJi distiJJavernnt : hoc est, manna. Sinai interpretatur temptatio. Ergo Deus in
^

'.

2 Cantate] cantare

AS.

in tlnoria]

A
;

in fine

erasa S

in theoriam

BGL
L
;

in theoricain
;

///

tlieorica 3.

considerate]

CG

considerarc ,3ABLS.
.S
;

5 qnasi consentiant] B

qitasi
^i.

consentiunt

post. corr.

AG
B
i

qjtae sibi consenciunt

quia si consentiitnt

si consentiunt
[j
;

pcrcjitiant] percutiunt [BAB,

post.

emend.
;

7 est]

om.

S.

8 in alis] in coeJis

in

celis

GL.
17
decejfi']

13 inittaHtjtr']
decitn

m.

CS

Tutttafur {3G,

hi expuncto.
Jtititat] jnjttattt
[j.

15 cohahitat] habitat9>.

BC.

annis] c\ annos C.

20

23 pcccator] om.

[i.

24 egredereris]
28 hoc
cst]

es^j-edieris

BSG.
Sinai]

26 pertrattsires] pcrtrajjsicris

corr.

pciiraJtsierit (i.

om. G.

Syna C.

8. in alis fst\

Malach.

4, 2.

in Psalt.

iuxtahebr. 'solitarios in
e7'a7?getio\ Liic.

domo

'.

13. inniahitur\ Eccli. 27, 12. 14. monacJios

16.

/;;

13, 11.

in dovio\ Ita
;

Symma-

22. dealbatis\
28.

chus

et

Theodotion

Hieronymus vero

Mntth. 23, 27. Sinai interpretatur temptatio\ Ori-

38
eis habitat,

S.

HIKRONVMI PRKSHVIERI

qui temptantur et superant; in eis autem, qui in deliciis sunt, non inhabitat. Pluviam voluntariain segregabis Deus hereditati ttiae. De lege dicit, quae data est per Moysen. Et infirniata est, tu vero perfecisti

eam. Infirmata cst lex, quia

qui dixit
'
:

nemo

potuit adimplere eam, nisi

'.

Non
'

veni solverc legem, sed adimplere

Dominus, Et secundum apo-

stolum

' :

Inpossibih*tatem enim legis, in quo infirmabatur,

Deus Fih*um

suum
tate.

et cetera. Animalia tua habitant in ea ; hoc est, in herediAnimah*a autem dixit cos qui in Deum vivunt, hoc est sanctos,

misit

Parasii dulcedinc tua pauperi Deus. Parasti Reati pauperes spiritu pUiviam, hoc est le^em. Dominus dabit verbum evangelizantibus virtutem
'

'.

lo

quae evangelizantur hoc est, muh*eribus quae evangeh'zatae sunt apostolis, ubi dicit Euntes dicite fratribus "icis et cetera. Aut animas significat, quae crediderunt in Xpisto. Secunaum Septuaginta autem interpretes ad apostolos dicit, quia Dominus
' ' ;

muliain. In hebraeo habet

eis,

cis

dedit virtutem praedicare evangeh*um.

; ;

dilecti. Rex, Pater virtutum, hoc est sanctorum dilecti, Ecce Fih*us meus dilectus, ipsum audite Dilecti. Si quis aliquem diligit, semper in ore eum habet ergo Spiritus sanctus propter amorem
Fih*i.
*

Rex virtutum

'.

quem habet

in

Filium, frequenter eius meminit.

Et

speciei

domus dividere
idolis. 20

spolia. Ipsi apo^toli

dividunt

in ecclesiis spolia,

quae acceperunt ab

Si dormiatis inter mcdios cleros : lioc est, si quiescatis inter novum et vetus testamentum. Cleri dicuntur et singuli libri hoc est, Genesis, Exodus, ludicum, Evanirelia, Apostolus. Pennae columbae deargentatae.
:

Invenietis in duobus testamentis gratiam Spiritus sancti. Deargcntatae clarum vcrbuin sic^nificat divinae scripturae. E,t posteriora dorsi cius in pallore auri :\\CiC est, in interioribus spiritaliter mystcria intcllcguntur.

25

Dum
suis

disccrnit caelestis reges supeream.

Isti

Reges dixit sanctos, qui rcirnant

in ecclesiis
:

passionibus.
in

ergo sancti dividuntur

in

verbi gratia,

Paulus

gentibus, Petrus

circumcisione. Nive dealbabuntur in Selmon.

7 hahitaut\

\\

(i.xx

/aTOtxoOjO

hahitahunt 'iC post. corr.; inhalntahuut .SG.

?;/]

ante

hcredHate om. SC.

cauiti 3.

12 af>osto!is]

3CS

apostolos \M\.

i^ pracdicarc] codd.; praedi-

19 (]ueiu\ quaui

post. corr.

20 ab idoHs]
3.

BC;

de idolis 8

ah aliis SG.

23 apostolus\ apostulorum G.

27 re,s;uant\ rcpui^nant

28 suis\ super G.

hom. 1 1 in Exod. Sin cnim temptatio interprctatur Ipse tamen Ilicrotiymusep. 78 ad l\ahiolam,
gcn.-Ruffin.
'

9.

'.

\\.

spiritu\ Mattli. 5, 3. hi hebraeo h. qtiae evangelizatitm-^

psalt. iuxta hebr. (ed.
'
:

Hieron.
p.

Lagarde

mans. 8
5.

et 12, Sin

rubu/ti sivo Oilium,

intellci^i.
5,

70)
'.

dahis

sermonem

adnimtiatrici-

Sinai vero /-///wmavult

^///;;//'/<7r|

l>iis

Matth.

17.

13. wcis\
8, 3.

Malth. 28,

10.

6.

Inpossibilitatem etc.]

Rom.

17. audtte] Ibid. 17, 5.

TRACTAIUS DE FSALMO
IIoc est quod dicit
:

LXVII.

39

sed tamen in isto sacculo sic sunt Selmon enim umbra inteipretatur. iMons Dci, inoiis piiignis. Iste mons est, qui in lezecliiel vulnerat principem Tyri. Montem autem dicunt ipsum Dominum. Ut qiiid snspicauiini uiontcs coagulatos? IIoc ad ludaeos dicit, qui existimant Moysen et prophetas similesesse Salvatori. J/^^/^j inquo bcneplacitnm est Deo habitare in eo. Carnalem praesentiam significat Salvatoris, quod inhabitavit deitas in corpore in nuUo enim alio inhabitavit jugiter Spiritus sanctus, nisi in
licct sancti
sint,

quasi unibra ex partc cognoscentes.

Salvatore, lohanne dicente

lo

In

quem

videris Spiritum

descendentem

et

manentem

in eo, ipse est

'.

Etcniin Doininus luibitabitin fincin: in corpore

J5

20

quod accepit de sancta Maria. Currus Dei deceiii inilibus multiplex. Hyperbolice dicit administratorias potestates et spiritus, quod innumerabiles sunt, sicut dixit in Daniel:^^^ OM^ /A Et in lezechiel describit cherubim quattuor Mille milia ministrabant pennarum in quattuor angulis habere quattuor personas, cuius auriga Deus est. Cherubim autem interpretatur scientiae multitudo. Significat autem personam leonis, regalem, hoc est, regnare passionibus personam personam vituh", in opere personam aquilae in hominis, rationabilem contemplatione, hoc est, in theoria, quae nos exaltat in virtutibus. Simul autem ut dicamus thronus Dei in sanctis est. Doininus iii eis in Sina in sancto: hoc est, in sanctis Deus quando temptantur, et post temptationem sequitur sanctitas. Inpossibile est enim aliquem, licet sanctus sit, sine temptatione transire in hoc saeculo, secundum lob Temptatio est vita
'

'.

'

hominis super terram

tamen\ nunc C.
5

'.

2 ianbra\

ACSG
C
;

umhrae B; viemhra
exeslimant G.
et

?j.

4 dicunt\

ABCG
sup.

dicit [io.

existimaut\ exacstiinant
qiiem S.

7 qiiod\
<////

per qiiod
lin.)

liii.

II

qHod\ in

quoG;

13 et spiritns quod\

{sanctos

add. sup.

C.

innucentena mi-

merahiies\ innumtrahitibus
lia adsistehant ei.
lin.).
ifi\

corr. B,

14 ministrabant\ ^3SG add. iUi,

et decies

ante lezechiel oni. G.

cherubim\ cerubim

{h post. add. sup.

\^

pennarum\personarum hfZ; pcrsonasV.

[i.

angulis\ angulosQ.
jiJS

\6 multi1.

tiuio\plenitudo

17-18 personam\

ABCG
Cf.
;

persona

constanler. Cf. supra p. y],

i,

2-4.
'

18 rationabilem\
(XoYixdv).

[iABC

rationale

SG.

Hieron. in Ezech.

6 sq

'

rationale
;

animae

in contemplatione\ [iiBC 19 intheoria\

[i;

in contemplationem S

{m

posl. erasa)

in contem-

placionem G.

in theoriam
,3

BSG;

in theorica C.

20/ Sina\ in sinai

G;

in synay C.

21 in sanctis\

inser. est.

3. iti

Iezechiel\2^^ 16.

inaurigae
16.
7,

modum Deus
ep. 53,
n. 8
' :

regit'.

10. ipse esi] lo. i, 33.

scientiae

muttitudo] Hieron. ad

14. initdstrabant]

Dan.

10.

Paulinum
tudo
'.

verum Cheru-

in lezec/dei']
15. cuius

i,

6 sqq.
est]

bim, quod inlerpretatur scientiae multi-

uuriga Deus
: '

Hieron. in

Ezech.

I,

Hanc

igitur

quadrigam

24. super terrain] 7, i.

40

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

Ascendisti in altuni, cepisti captivitatem. Ascendisti in caclos

capti-

vasti nos, qui captivi tencbamur a diabolo. Accepisti dcna in hontinibus.

Benc quod

dixit, accepisti.

Patre accepit

accepit ut

homo, dat

ut

Deus

et

accepit, hominibus accepit, ut det. Ipse enim plenus est, et nihil

5

indif^ct.

Etenini non credentes inliabitare Doniinuni. Et hos salvasti, qui non credebant quod possibile cst Deum habitare in homine, hoc est, Salvatorem accipere carncm. Doininiis Deits benedictns. Isti qui antea non credcbant quod possibile sit Deum habitare in homine, ipsi cre:

dentcs aiunt

Dominus Deus
eiiim

beiiedictus.

Benedictus Doniinus

die cotidie.

Oui

proficit, cotidie

potest benedicere

10

Deum. Quid
Sccurus
:

miiii prodest, si heri

itcr faciet

bcnedixi, et hodie non possum

bcnediccrc? Prospcruni
csto,

nobis

Dcus salutariuni
possis

nostroruni.

pcccator,

noli

dubitare quod cotidie

benedicere

Deum ecce enim dicit, Prosperum iter faciet nobis Deus. Ergo Deus adiuvat nos, et cooperatur nobis. Salutariuin nostrorutn. Bene dixit pluquod quanta peccata commisimus, tot et salutes raliter, salutarium
:

15

habcmus. Diapsalnia. In hebraeo habet sela, hoc est, semper et iugiter ergo Deus semper nos adiuvat. Deus noster, Deus salvos faciendi, et Doniini cxitus mortis: quoniam ipse
estmortis:

resurrexit a mortuis, et nos simul fecit resurgere. Aliter, diabolus introitus 20

Dominus vero
:
'.

educit. Verunitanioi

Deus confringet
'

capita ini-

niicoruui suoruni

diaboii, et

omnes

virtules ejus.

Tu

confregisti capita

draconis in aqua

Quot peccata

sunt, tot capita habet d\^ho\\\^. Verticejn

capilli perauibulantiuni in delictis suis. In

tantum cnim confringilur

ergo hoc
dicit,

eius

caput, ut non remancat in eo aliqua virtus, qua stimulet peccantes.

Sum-

25

mum

capitis

capillus est, et capilli vertex

in diabolo,

quod nec

minimum remaneat
Dixit Doniinus,

quod non confringatur.

:

hoc est, per passionem meam et saeculi convertam crucem, quam isti putant stultitiam et confusionem, convertam populum meum. Siquidem Basan confusio interpretatur. Convertani in profundis

Ex Basan humanum

convertani

hoc

est,

de confusione huius

genus

30

maris:

id est,

et fluctibus

de profundis vitiis et peccatis saeculi istius, dc commotione convcrtam populum meum. Ut intinguatur pes tuus in sanSG.
16 (juoU] ut G.
[i ;

in caelos\ in ceiis
repet. doniini,

17

haOcmus] Iiabeainus G.

19 Domini]
et

^B

25 qua stimulct]

quac

stiinuict

S; quac stimulat G; qua

in

simul

ct

B; quiact siintil ct \C. Legendunine qua exstiinulctf loquain] qucm JJ. 31 in profumiis] (lxx bi [i-jOo"-;)

z^ confringatur] conjringetur
;

13.

profundum

[1

2}^.

in aqiia\ Ps. 73, 13. 31. confusio interpretiitur']

nientariol.

in

Ps.

p.

56,
'.

1.

liasan

Cf.

com-

confusio interprelatur

TRACTATUS
guine.

DIC

PSALMO

LXVII.

4I
'

Torcular calcavi de gentibus vir non fuit mccum Quis cst iste, qui Et iterum ascendit ex Edom ? fulvida vestimenta ejus ex Bosor Edom interpretatur sanguis, Bosor caro ipsum significat Dominum nostrum crucifipes ipsius intinctus est in sanguinc suo.
'.
:

Quonlam

solus, et

'

'.

xum. Ltngua ccDium tuoncin ex

qui clamaverunt
'.
' :

Canes dicit ipsos ludaeos, nos non habemus regem, Ex iniviicis autem submissi a daemonibus ncgare Salnisi Caesarem vatorem, et blasphemare eum. Aliter quoniam ipse tua voluntate venisti
ininiicis

ab

ipso.
:

Crucifige, crucifigc talem

:

et
10

passus

es, et

tua voluntate crucifixus es a ludaeis.

:

Viderunt ingressus tui Deus

omnibus

apostolis etcherubim et

quoniam videntibus quingentis viris et omnium angelorum ascendisti in caelis.

Ingressus Dci

Deus
15

et

sicut et

nici, regis niei qui est in sancto. Ouoniam qui omnium es Dominus dominantium et Rex regum, spcciaHter meus es Deus, Deus Abraham et Deus Isaac et Deus lacob et Deus Hebraeorum.

Praeveneru)it principes coniuncti psallentibus. Ipsi apostoli praevenerunt, et secuti

sunt qui per eos crediderunt

aut certe ecclesias.

Ideo

autem tynipanistriaruni^ quoniam mortuum est corpus ipsorum peccato. Et Maria soror Moysi et Aaron tenens tympanum in Exodo antecedebat Cantemus Domino, gloriose enim honorificatus est'. psallentes, et dicebat
:

'

20

In

ecclesiis benedicite

Deuni.

vos qui in abstinentia gloriamini, in

ecciesiis

hoc

facite,

et

nolite vobismetipsis defendere haeresim.

Haec

possunt dici ad Tatianum, qui princeps est Encratitarum. Doniinuni de

fontibus Israhel. Manichaeus non potest benedicere Dominum, quia non de fontibus Israhel benedicit hoc est, quoniam non recipit vetus testa:

cst\ oni.

C.

II angeloruni\

Cod.

unus add. sup.

lin. choris.

Cenetivi absoluli imperfecta

translaiio.
p. 40,
1.

Exemplum habes
: '

duplicis huius constructionis in versione latina eiiistulae Ciementis

'

14

zelo incidenti de sacerdolali, et contendentium tribuum...

est.

In cod.

genetivus in

ablalivum 2 m. mutatus
add. sup.
riim..
.

in caeiis]

BLSG;

in

cadosC
;

16 ccclesias]

C unus

iterum hic

lin. dicit;

potius vero

tympanuni\ tymph. G.

subaudiendum vexhmw praevenerunt 20 Deum\ scripsi; Deo C dnm ABSG.

17-18 tynipanistria-

22 Encratitarum\ S
C.

ingratitai

um C

post corr,; ingracitarum

BG.

Dominum\ Domino

2.

3. 7.

mecuni\\s. 63, ex Bosor\\h\(\.

3.
i.

Deuset rexest,suusspecialilerDeusfiat'. 18. in Exodo^ 15, 21.

6. 15.

Caesareni] lo. 19,

*

Hieron. ep. 106, scriptoris vitium relinquendum, n. 41 qui nominativumposuit pro accusativo: hcet elin Septuaginta et in 'E;a-Ao"c; ita repererim eOotopTjaav a'.~op"tat Toj o 050;'.
lo. ingressus tui]
:

HieTatiani principis Encratitarum errore decepti '; ibid.

22. princeps esl Encratitaruni']

ron. ep.
n. 9:

48,

n. 2

'

Tatianum Encratitarum princiin Amos 2, 12 De hoc loco haeresim suam Tatianus Encratitarum
'

pem

'

'

meus es Deus] Ibid. secundo enim ponitur et Dei mei et regis

13. specialiter
'

princeps struere nilitur in loel. r, 14 Encratitae, quorum princeps Tatianus

;
:

'

'

mei blandieniis affectu

Anecdota Maredsolana
III,

ut qui
2.

omnium

est

'

etc.
6

42

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
IsraJiel,

mentum. De fontibus
interpretatur, et

non lacob
;

siquidem lacob subplantator

adhuc

in

lucta est

Israhel

autem perfectus

est,

sensu

videns

Deum.
tJi

Ibi Benianiin adulesceniulus

ibi,

incntis excessu.

Sanctum Faulum

dicit

in ecclesia

adulescentulum, novissimum

omnium

apostolorum, de
luda, hoc
est
'.

tribu Beniamin.

Principes luda duccs coruni. Apostoli sunL principes

Domini,
Principes
noctis,

quemadmodum
:

dicit

lacob

'

luda, te laudent fratres tui

Zabulon, principes Neptnlim.

Zabulon interpretatur fluxus

libidinis, 10

Neptalim latitudo

quando Hberati fuerimus de passione

es in nobis.

quod donasti nobis per tuam passionem, confirma, et da auxilium quoniam homines sumus, et non possumus incedere in virtutibus, si non adepti fuerimus auxilium tuum. T^/Z'/ ^^^^^^/r^^^.y ;;//^;/^/'^. Reges dicit, qui regnant sibi^. y Cor regis in manu Dei Ipsi <^##/^S^nietipsis, secundum quod scriptum est adferent Deo munera. Virtutes sanctorum, munera sunt Deo. \
salutare,
;

hoc Confirma hoc Deus quod operatus

est illius

fluxus, tunc incipimus iatitudines virtutum.

Hoc

'

15

'

'.

Licrepa fcras haru7idinis, hoc est haereticis, qui tractant et scribunt

contra

te,

ut decipiant nos.

'

Oportet enim

et haereses

esse in nobis

'.

Ferae enim dicuntur ab eo quod capiunt animas et interficiunt. Potest autem intcUegi et in diabolum et in angelos eius. Congregatio taurorum
in

20

vaccis popidorum. Ipsos haereticos significat, quia

neminem possunt
:

decipere, nisi simpliciores et parvos, hoc est vaccas minores

tauros enim

non possunt decipere, hoc est magnos. Ut cxcludant eos qui probati sunt argcnto. Et propterea simpliciores decipiunt, hoc est multitudincm, ut veniant usque ad sanctos,
8 laudcnt]
cod.
Bibl.
V>

25

et

excludant eos de regno caelorum.

laudabunt
[1

n suppl. sup.

lin.; latidant

CSG
11
[iiS;

9-10 Neptalim] omnes mss

S.
;

Sinailicus N90aAi;j..

incipinius]

om.

latituJines\

(j

post.

erasacst, et \o\ potiri 2 m. add. sup. lin.)

latitudinis I3C

latidunis G.

virtutwn]

'iAS
est

virtutem

BCG. S

add. consequimur^

consequi.

12 Hoc]

(deleto verbo est)

hoc

3G.

17 sunt Dco\

ABC;

sunt Dci [iSG.

18 hereticis\ B,

AC

post. mut. in hereticos.

;

In graeco nempe Ilieronymus usus erat dativo, ob verbum

interprelis in tali casu confer adnot. crit. ad pag. praeced.
1.

7riTi[j.f,J0v

de inconstantia vero

ii.

20 enitn] posi/erae om. G.

2. sensu vidcns Deum] I)e huius nominis etymologia audiendus est S. Hieronyiiius in Quaest. hebr. ad Genes. c. 32, ubi fatetur sentenliain eortiiii, qui Israhel viruni sive mentem videntem

9, i.

'^.fratres tui] (ien. 49, 8.

tur

fluxus noctis\ Hic quoque sequiHieronymus vulgarem sententiam, Hcet eam minus probet in libro Quaest.
9.

Deum
mone
4.

transtuierunt,

omnium paene serCf.

detritam esse.

hebr. ad Genes. c. 30. 16. Dei^ Prov. 21,

19.

i.

Paulum

dicit]

Hieron.

in Is.

Oportet

kt\.c\

Cor. 11, 19.

TRACTATUS DE PSALMO
Dissipa gentes quae hella vohint
brae
:

LXXIIII.

43

hoc

est,

haereticos dissipa, qui inpu-

g^nant ecclesiam. Voiient lcQ^ati ex Aef^ypto.

:

Aegyptus interpretatur tene-

de tenebris
nigri
et

istius

mundi. Aethiopia praeveniet maniis eius Dro.

Quoniam nos
5

Lsraheh'ticum,

eramus peccatis et passionibus, praevenimus populum credimus in Salvatorem quemadmodum illa quae
:

fluebat sanguine, praevenit filiam archisynas^ogi, et sanatur.

Qui

ascendit super caetum caeli

;

ad

orientem.

Quoniam

superius dixit,

lo

Qui ascendit super occasum hic dicit, ad orientem. Ouando enim occidunt nobis passiones et sol iniquitatis, oritur nobis sol iustitiae hoc est, ascendit super nos Dominus,et habitat in nobis. Ecce dabitvoci suae vocem
:

virtutis.

Lazare, veni foras.

eius.

'

Ecce dabit voci suae vocem virtutis

super

Israhel magnificentia Magnificentia Dei in Lsrahel, qui videt Deum. Et virtus eius in nubibus, hoc est, in prophetis et apostoh's. Mandavi nubibus meis, ne pluant super Israhel imbrem Mirabilis Deus in sanctis
'

'.

15 suis.

In hoc mirabilis est Deus,

quoniam
istis

ita dilexit

humanum
est

genus, ut

signa faciat per sanctos suos. In

ceteris creaturis.

magis mirabilis

Deus,

quam

in

DE PSALMO LXXIIIL
20
'

In finem ne corrumpas, psalmus Asaph cantici. In hebraeo non habet sed habet victori Et Septuaginta interpretes non valde in finem siquidem victoria perfecta est. Benc dixit, In finem ne corerraverunt rumpas. Hoc verbum multis modis interpretatur. Dicit et David ad
',
'

'.

aliquem de amicis suis

dicat.
25

30

hoc est SauL Videte quid quoniam benedixit David Dominum, quia custoditae sunt manus eius, id est, ne interficiat Saul. Et nos ergo quando non inlerficimus ah*quem, custodiuntur manus nostrae. Alii dicunt, quoniam iste psalmus a David conpositus est, et ab Asaph cantatus est alii autem, quoniam ipse Asaph et conposuit et cantavit. Ergo secundum O Domine, qui me custodisti, ut non mittam Septuaginta hoc dicit manum meam super xpistum tuum Saul, usque ad finem custodi me.
' :

Ne corrumpas eum

',

Et

in alio loco legimus,

3 de tenebris]
13

C
;

ex de tenebrae.

8 occidunt^ accedunt RC.

16 pej^

9 nohis\ in nobis S.
18

Mandavi^

ABC
;

mandabo SG.

CS

super

in

\S.

DE PSALMO LXXII/I]

Exstat in Breviario ap. Mijj;ne, col. 1097.

(~(o 'Ao-acp 'jj^rj;)

19 Asaph cantici] Ita mss. etcod. bibl. Sinait.

iniiltis

cantici

Asaph
9,

[j.

22

inodis\in inultis

modisG.
loco^^

6. ei

sanaiur^ Matth.

20

etc.

24.
11.

ifi

alio

ii.foras'] lo. II, 43. 14. imbreni\ Is. 5, 6.

23. euin\
I

spicere simul ad

Videtur confuse reReg. 25,32-34 et 24,

Reg. 26,9.

44

S.

HIERONVMI PRKSBVTERI
*

Confitebiviur tibi Deiis. Hic

confitebimur
tiinin.
*
:

sed gloriam. Et invocabimns noinen

non paenitentiam significat, Nomen Dei Pater est antea

'

Pater, revelavi nomen tuum cnim ignorabatur. Dicit enim Dominus hominibus Omnis enim filius nomen est patris. Narrabimus viirabiha tua. Hoc dicit ecclesia, hoc dicit multitudo credentium. Narrabimus mirahilia tua. Iste versus cum prioribus iungisic enim intertur, iste autem qui sequitur ex persona Domini dicitur
'.
:

pretati sunt veteres.

Cum accepero tempus, ego

erit
:

iustitias iudicabo.

Nunc enim non

est iudex, sed

10

nunc iudex, peccatorcs non erigebantur et in saeculo obtinebant divitias. IIoc vos scandalizat, quoniam iusti fugiunt, et peccatores persequuntur ? Hoc vos scandalizat, quoniam iniquitas regnat in mundo Audite Dominum dicentem Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Tcmpus enim iudicii reservatum est. In praesenti non est iudicium, sed certamen. Nec enim iudicat Pater quemquaiTi, sed omne iudicium dedit Fih'o. Audiens autem lioc, ne scandah"zeris et dicas, quia minor est iste qui accipit ab eo qui dat sed vide quid dicat in evangeho Neque enim iudicat Pater quemquam, sed omne iudicium dedit Fiho quoniam h^ihus hominis est Reddit causas quare accepit iudicium quoniam Fihus hominis est. Audis l^lhum hominis, et dubitas quare
si

enim

esset

.'*

'

15

'

'

'.

20

accepit

DE PSALMO LXXV.
Antequam
terra,

inluminaret crux

mundum, antequam
in Israliel

videretur

Dominus

in

Notus

crat in

ludaca Deus^

autem magnum 7iomcn

eius

10

^;-tO(f/w;///;-]
;

Nota cnunliationeni condicionalem cuni indicativo (Iraecorum more construet

ctam

er-igerentnr [iJAC.

in saecnlo obtinchant^ Sic

nempe
\\

in

graeco particula negativa in

cst
;

uno orationis niembro posita ad alterum quoque

oblinerent

memhrum
13 in\
;-.

saepe referenda
inser. )ioc.

nec in saecnlo

C rese)-i>atutn C

et in saectilo
i

non obtincrent

[i.

14 reservatnni est\
\

m. omissa

est ; in jiostea

mutaia

est in

22

DE rSALMO LXXl'

In Ikeviario

col.

1097 sqq.

2. Nojnefi Dei Paier est\ Hieron. in Hierem. 32, 16 sqq Ceterum proprie nomen Dei Patcr est, quod in evangelio per Dominum revelaturdiccntem: Patcr
*
:

revelavi notne?i tuuni hominibus.

4.

'

hominibus]

lo.

17, 6.

nomen
24, est
est

est patris'\
*

Hieron.
pater

in
fiUi

Matih.

36
'

Omnis enim
:

mafiifesiavi nottien
3.

tuum

/iominit>us.

'

Ibid. 26, 29
'.

'omnis pater

nomen nomen

Ahacucc. 3 (M. Cum venerit tempus adven25 ^373) tus domini lesu Christi, tunc, o Deus Pater, cognoscetur nomen tmmi, (juod ante occultum fuit hominibus, de quo dicit Dominus in evangeho Paier^
i^noralmti(r\ Id. in
'

filii

'

7.

interpr^eiaii
ps.

in
t.

liunc

ap.
sq.

sunt veicres\ Cf. Origen. Pilra, Analect. sacr.

HI,

p.

103

19. /lominis est^ lo. 5, 22. 27.

Reddii causas quare

accepii\

Hier.

TRACTATUS DE PSALMO
qiiando aiitem venit Salvator,
fines orbis terrae
in

l.XXV.

45
eius, et in

omncm
:

terram exivit sonus

dicitur hebraice
est

verba

eius.

Et factus
5

est in

pace locus eius

quod

'

Videtur ergo secundum litteram dicere Hierusalem, hoc

Ista est
in

Salem Salem, quae

in

'.

ante vocabatur Salem, et postea lebus, et deinde dicta est Hierusalem.

Salem,

in

qua

fuit

rex Melchisedech.
'.

Legimus

'

Tu

es sacerdos

10

aeternum secundum ordinem Melchisedech Non dixit, secundum ordinem Aaron, sed Melchisedech. Quid voluit dicere, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech ? Manifestum est, quod in illo loco de Xpisto dicitur. Sed quid ait, secundum ordinem Melchisedech ? Aaron victimas obtulit, Aaron hostiarum sanguinem fudit Melchisedech
:

ergo Melchisedech

15

tantummodo panem et vinum obtulit. Hoc fecit propterea dicitur, secundum ordinem Melchisedech. In hebraico habet Et factum est in Salem umbraculum eius Videte quid dicat secundum trophologiam non est umbraculum Domini,
nihil

horum

fecit,

sed
:

et

'

'.

20

Ubi h'tes atque discordia, ibi non est protector Deus. secundum Septuaginta. Locus Dei non est, nisi in anima Dicamus et quae pacem habet quae ergo anima non habet pacem, sciat se non esse locum Dei. Pacem meam do vobis, pacem meam reh'nquo vobis Haec est Salvatoris hereditas. Et Jiahitatio eius in Sion. Secundum litteram possumus dicere de Hierusalem et Sion, quoniam ibi fuit templum secundum trophologiam vero et anagogen dicimus, quia in Sion habitatio Dei sit. Sion interpretatur specula in quacumque ergo anima notitia
nisi

ubi

pax

est.

'

'.

scripturarum est atque doctrina,

25

ibi

habitat Deus.

Ibi confregit fortitudines arcuum. Ibi.

Ubi

In Hierusalem

et

Sion.

3 quod\ qtiando

ABC.

4 dicere\ om. C.

hoc est Salem]

16
2^^

CSG

[Salini

G)

om. [3AB.
se-

10 azV]

a^V

V>.

15 trophologiam'\ Ita codd.

lites\ litis

BC

20 Sectindum\ Et
2<^

cundiim Q.
confringit

22 anagogen\ anagogin
;

\..

spccnId\speciiluinV>QQ.

confregit^

confringet S.

et

Sion]

et

in Sion C.

in Eccles.

M.

23,

iiii

'
:

Reddit
;

caiii,

at

sas
'

quare Dei
'

donum

sit

'

in Is.

7.

quare proiecerit Causas reddit superioris formidinis, quare angustia possederit eum'; ibid. 26, 10 'Redditque causas, quare eum velit elc.
l^eus
;

Redditque causas

ibid. 21, 6 sqq.

'

decennio ante in librmn Hehr. quaestionum in Genesim 14, 18 absque Porro Salem, scrupulo ipse retulerat. inquit, rex lerusalem dicitur, quae prius Salem appellabatur'. Et ad c. 33, v. 18 cum lerusalem, in qua regnavit Mel'
:

'

'

chisedech, Salem ante

7.

sit

dicia

'.

verba eiiis\ Ps. 18, 5. 4. Bieri/salem^ Jioc est Salenf\ Hanc opinionem de lerusalem nomine Hcet S. Pater in ep. 72 ad Evangelum n. 7 absurdam esse aperte pronuntiaverit,
2.

MelcJiisedecJi\ Ps. 109,4.

Hieronymi cuhun eius

\\.uml^raculnm eius\Vs,7\\\..\wyX2i\\^hx. Et erit in Salem laberna'

:

'.

10. vobis\ lo.

14, 27.

46

S.

HTRRONVN[T PRESRVTRRT
:

et

Hierusalem interpretatur pax, Sion specula videamusergo quae sit pax, quae sit specula. Dupliciter interpretemur aut anima humana, in qua Dei et contemplatio aut certe ccclesia, aut certe scriptura sit pax
:

sancta.

Ibi

enim pax
:

est, et

ibi

habitatio et specula Dei. Ibi confregit

5

fortitndines arcnuni
tiim et
'

illas

sa^ittas ardentes, quas mittebat diabolus. Scu:

Et bcHum illud de quo dicitur in ah*o loco Dissipa i^entes quae bella volunt Kt quid sequitur ? Sela, quod interpretantur Septuaginta diapsalma ethebraice dicitur semper Videte ergo quia semper confringit Dominus scutum et gladium et bellum. Inluminas tn mirabiliter a inontibus aeiernis. Duph'citer interpretamur montes in veteri testamento prophetas, in novo testamento apostolos. De istis montibus dicit Levavi oculos meos ad montes, unde veniet auxihum meum In istis montibus et civitas Dei posita est, Non potest

gladinm

et bellnni.

'.

'

',

'

'.

lo

'

'.

'

civitas

abscondi supra

montem
;

posita

'.

bris et in

umbra mortis

ct inluxit

nobis

Nos omnes sedebamus in teneDominus de montibus aeternis,

corde.

15

hoc

de prophetis et apostoHs. Conturbati snnt omnes insipientes Hunc versum de infideh'bus possumus dicere.
est,

Dorniierunt
est,

somnum suum,
:

et nihil

invenerunt. Vere haec vita

somnus

et

divitiae

quando enim videmur eas

in

tenere, statim amittimus.

Sicut ilhid quod scriptum est

si

propheta

'
:

Sicut ah'quis dormit sitiens 20

',

cum evigilaverit ipsa sitis manet ita sunt et divitiae in hoc mundo dum tcnemus, amittimus. Dorniitaverunt qui ascenderunt equos. Secundum trophologiam dicamus.
invenerit
bibit,

aquam

postea
:

Denique Pharao ascendit equos, et dormitavit, et periit. Et Aegyptii habebant equos, sed perierunt. Inde et praeceptum est in lege, ut non Ilebracus habcat equum. Dcnique et Salomon non habebat equum de Hierusalcm aut dc ludaca, scd cmebat sibi de Acgypto. Semper equi in Acgypto venduntur. Hi in curribus, et hi in equis: nos autem in nomine
'

25

2 inierpjetemiir] inierpraetemns

m. B

interpreiattir G.
aecclesiae
S.

auiiiia

humana']

humanam
ii.

animaiii

15.

ecclesia']

ecclesiam

scriptura sancia] scripturain

sanctam

]>

scripturas sancias

scribturae sanctae'^.

^ hahiialio] habiiaculum Dei

spccula} speculum
7 </ui(/]
9j ;

HCG. (juoii W>SCj

G.

4 Dei^ ipsius G.
;

ronfrej^ii] confrini^^ii

SG.
;

6 illud] ex iiluin C.
lO 7nlu12 ve-

(juia C.
;

minas]

BS

(gr. 'iWXtwSK;)

inluminans |^ACG.
t,

9 confrim^it] confrinqei 1? corr confres^i C. inierprctamur inierpreiemur S.

ftoTjOsia
;j.o'j
;

niet\ er<eniat

13 ineum] gr.

mihi

SC;.

15 et in

umbra]
lin.

C om.

in.

22 dum] 21 posiea] SG add. 7'ero. 2oante aliquis [5 inserit cum. 26 Salomon] Sahtmon G. 25 ei] a.\\\.e praecepium '^A\ om. CSG.
;

add. sup.

enimeas.

27 luiiaea] luda C.

7. volufit\

l's.

13.
1

meuni
posita

Ps.

67, 31. 120, I.

5,

1. matiet'^ Is. 29, 8. 25. in lege\ Deut. 17,

16.

4.

Mauh.

14.

27.

deAegypto] 3 Reg.

10, 28.

rRACTATUS
Domini Dei
mitaverunt
lucidos
:

I)E

PSAI.MO LXXV.

47

nostri

invocabimus

'.

Illi

ergo qui ascenderunt equos, dornoster equos,habet et montes

et perierunt.

Habct

et

Dominus

econtrario et diabolus habet montes tenebrosos. Sicut ergo sunt

montes lucidi ct montes tenebrosi, ita sunt et equi boni et iterum equi maU. Diximus de equis mah*s, et dicamus de equis bonis. Illo tempore quando ad Ilehsaeuin venerunt, ut eum conprehendcrent, exiit puer, et
vidit

exercitum

in circuitu

Assyriorum,

et dixit

Ilehsaeus
'.

'
:

Noh

timere,
:

quoniam plures nobiscum sunt, quam cum ilhs Et ibi scriptum est Domine, adaperi oculos pueri tui, et videat Et apertis ocuhs puer
'

'.

lo vidit

currus et equos. Hii erant auxih*atores. Videte ergo quid dicat, curequos.

rus et
equi.

Nemo hominum
quod
equi
' :
:

crat super ipsos, sed

:

erant

soh*

currus et
et currus
in

Hoc

est
et

vult dicere

multitudinem angelorum. Ipsi

salus'.

erant, ipsi

ascensor autem erat Dominus. Propterea dicit

cantico
15

Abbacuc

Et equitatio tua

Hoc ad Deum

dicitur.

si

et

nos essemus equi Dei, et super nos dignabatur Deus ascendere. Ihi ergo
contrarii equi dormitaverunt, etascensores eorum.

tempore ira Dei ? Quando populus clamabat Fac nobis deos, quos sequamur hic enim ad Aaron in heremo dicens Moyses, qui eduxit nos de terra Aegypti, nescimus quid ei acciderit
tunc ira tua.
'

Ex

Ex quo

'.

20

Eduxisti eos de terra Aegypti, et continuo te negaverunt.

De

caelo audiet

tum

fecisti iudicium.
:

Locutus

es

de caelo, audivit omnis populus

con-

et tamen in te non crediderunt. Terra autem nec timuit nec quievit. Quoniam cogitatio Jiominis conjitebitur tibi. Hoc

tremuit

tiinuit et quievit. I.^rahel

est

quod

dicitur in

aho
'.

25

ab ahenis parce servo tuo Si mei non Aheius a te, quas submittit diabolus. Et quid sequitur ? dominati, tunc inmaculatus ero Si me non vicerint malae cogifuennt
loco
'

Ab

occuhis meis

munda me,

et

'

'.

tationes, tunc ero

'

30

mundus in conspectu tuo. Et quid statim sequitur ? Videte quid dicat. Si me cogitatio Et mundabor a dehcto maximo non vicerit et ad opus non perduxerit, a magno peccato hberatus sum.
'.

et

dicaius\ diainiis

et

(jA.

in circuitu

Assynoruni\ asirioru/n in lircuitu

;

scribendum erat Syroruin

diciturG)
1.

et

videat] 13C (gr. y.al toixoj)

ut videat [i5SG.

13 dicif]

dicit et S.

14 Abhactic'\

BS

Abacuc CG.

15 dignabatur']

(cf.

supra

p. 44,
;

10);

dignaretur

^ABCS.

x^heiemo] ex herimo B.

29 Et mundabor]

CSG

et

emundabor pB.

invocabimus] Ps. 19, 8. ad Heiisaeuni] 4 Reg. c. 6. 14. Abbacuc] 3, 8. Quae autem ad iUa prophetae verba in suis commentariis scribit Hieronymus, tam simiha sunt iis
I.

quae de psalmo heic dicuntur quam

6.

ovum

ovo.

19. accidcrit]

Exod. 32,
18, 13.
14.

i.

25. iuo] Ps.

48
Qiiouiam cogitatio
sunt

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'

lioniinis confitebitur tibi.

si

Nullus est enim mundus

'.
'

in

conspectu Dei, nec

unius quidem diei fuerit vita eius

',
*

munda
et
si

in

conspectu Dei
'.

et

Astra non adversum angelos suos perversum

dico
?

quid excogitavit

Hoc totum quare

illi

Quoniam
a

si

astra

non sunt
5
'

munda,

in

angelis perversum invenitur, quanto magis in cogitatione

hominum? Ubi

sunt

qui dicunt

'
:

Recede

me

quia

mundus sum

Cotidie quae patimur, quid sit in cogitationibus nostris, novimus, et erubescimus dicere. Multi sunt qui opera mala non fecerunt, alii sunt qui

nec locuti sunt

ceterum qui

in cogitatione

non peccaverint, nullus homicogitatio liominis confite10

num
bitur

repcritur. Propterea
tibi.

nunc

dicit:

Quoniam

Terribili.

Cui

Deo.

Et

ei qui

auf^rt spirituui principuui.

Ouando
in

viderimus aliquos potcntes, verbi causa, imperatores, praefectos, et

saeculo isto

nimium

potentes, dicamus et nos ad

Deum: Qui aufert spiri15

tuni prtncipuui. Spiritum

possumus

et

superbia dicere.

Intellegamus et

aliter.

de anima dicere, possumus et dc Qui aufert spirituni principuui.

fuit

Principes hic intellegamus sanctos. Verbi causa, princeps

Salomon,
ergo

principes fuerunt et ceteri sancti, princeps fuit etiam et apostolus ludas

et

quoniam peccaverunt, Deus

:

tulit

ab

eis

spiritum suum.

Nemo

dicat

Ego

episcopus sum, ego presbyter

sum

aut diaconus aut mona- 20

chus, ego princeps

sum

in

isto saeculo

potens est Deus tollere spiritum

principum. Denique ut sciatis quia toUit Deus spiritum, recessit spiritus

Dci a Saul bonus,

suffocabat

et suffocabat

eum
'

spiritus malignus. Sequitur

est,

eum
?

spiritus

malus Dei
:

hoc

a Deo.

Et Ergo malum habet

'

spiritum
carct

Deus

Nequaquam

sed ideo recesserat Deus, ut postea suffo-

25

spiritus

malus.

Proptcrea spiritus

Dei dicitur malus. Denique

sanctus David, sciens quia spiritum tolleret principum, rogat

Deum

et

Et spiritum sanctum tuum ne auferas a me Terribili apud reges terrae. Et secundum litteram praestet Dcus et nobis, ut reges terrae simus reges
dicit
' :
:

'.

intellegitur.

terrae^ ut

Ceterum imperemus
in

30

carni nostrae.

Unde
'.

dicit et apostolus:

'

Non
:

regnet peccatum
'

mortali
'.

vestro corpore

Et

in alio ioco

scriptum est

Cor

regis in

manu Dei

z nec si\ nisi Hcorr.

repperitur BC.
nobis\ in nobis
i>.

C om.

nec.

4 </m'J

LG
^L.

liixiS',

om. ^IJC.

10 reperitin-\

17 inlcllegamns\ intellegimtis

2\ potcns est\ potest C.

30

et

2.

vila

ciHs'\

lob

14, 4. 5.

^
'

24.
i

Dei\

Reg. 16,^4^ 15^

3. /;/

conspectu Dei\ ibid.

t^y^if^.J
LXX.

28. a tne\ Ps. 5o,'i37 32. corpore\

4. excogitavit\\\^\y\. 4J 18. 6. niundns suni\ I s. ^"65^-5- sec.

Rom.
21,

6,
i.

12.
r

Dei\ Prov.

TRACTATUS DE PSALMO

LXXVI.

49

10

luliani persecutoris cor in manu Dei fuit ? Saul cor ijUQanu^ei fuit ? Manasse cor in manuTjci.fuit? Achab cor in manu Dei fuit? Et omnium impiorum^^egum luda corda in manu Dei fuerunt ? Videtis quoniam secundum litteram stare non potest. Reges ergo sancti sunt, et istorum cpr in manu Domini est Kt nos ergo petamus Deum, ut reges simus, et imperemus carni nostrae, ut subiecta sit nobis. Unde dicit et apostolus f) ^/^ '*TBeo castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte aliis praedi^ cans ipse reprobus efficiar Imperet anima nostra, serviat corpus et statim venict Xpistus, et habitabit in nobis. Denique quid dicit ipse in evangelio ? Veniam, inquit, et stabo ante ostium, et pulsabo et si quis mihi aperuerit, intrabo, inquit, et cenabo cum eo Cotidie stat ante ostium
:

'.

'

'.

pectoris nostri Xpistus, intrarc desidcrat. Aperiamus, ingrcditur in nobis,

et

hospes noster est et conviva

hoc

est, et in

nobis habitat et nobiscum

comedit.
15

DE PSALMO LXXVI.
Voce inea

ad Douiininn

claniavi: voce

mea ad Deuni^

et intendit mihi.

In die tribulationis nieae

est, et

Deum exquisivi. Videte quomodo in tribulatione Deum, Deum, Deum deprecatur, et tamen unus est Deus. Vocc
ille

mea ad Doniinum
20

longe est
peccata

Clamor eo tempore necessarius est, quando qui clamat. Ergo iste quod dicit hoc est quoniam propter
claniavi.
:

mea longe sum

et

te,

propterea clamo, ut
est

me
et
'.

exaudias. Voce
in

mea
*

ad Deuni,

intendit

nie.

Ipsum

quod

dicit

aho loco

Ad

Dominum cum
25

tribularer clamavi, et exaudivit

me

In die tribulationis meae Deuni exquisivi. Difficilem rem dicit. Nos in terram deicimur, nihil aliud nisi de tribulatione cogitamus iste vero in tribulatione commonetur, ut Deum deprecetur. Verbi causa, fih'um perdidi, incensa est damus mea, ad mendicitatem

quando tribulamur,
:

veni
I

non quaero

illud

quod

perdidi, sed

Dominum
\

quaero. Si enim
V,

Saul\ Sauli (omisso cor) G.

3 Iuda\ ludae S.

fotest] potetest

coxx.

poterat C.

sancti] scripti

BC

m;

9 quid\ et Q. ingredietur pC e add. sup.

BC.

10 mihi aperuerit] aperiet mihi G.

lin
;

12 ingreditur]

ingrediatur

LSG.
15

13 nobiscum comedit] nobiscum

aedet S; nobis

{cum add. sup.

18 Deuvi,

lin.)

commcdit G.

DE PSALMO LXXVl\
***
et
[3,

In Breviario col.
et

Iioi sqq.

Deum, Deum^ BS,

deum
;

deum G; Dominum

Deum

pA

m; Deum semel

C.

22 intendit me] codd.

i.

mihi

mutat. in me.

26 com-

monetur]

BCG

commo7)etur BS.

8. efficiar] i 9.

Cor.

9,

'Zf2^^t^>^/^rM(i ^i^rf^^^^^ / U3. ef MvMa]

:

tn

palet et
legi

evangeiio^^YQxbMm hic latius novum lestamentum, quatenus

locus
3,

Cf. Hieron. in Os. proph. cap. 11, v. 3 sq. dedi eis esum corporis mei, ipse et cibus et conviva
'

'.

veteri opponitur, significat

23.;;/^] Ps. 119,

i.

enim exApocal.

20 sumptus
III, 2.

est.
7

Anecdota Maredsolana

50
istum invenero,
et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
invenio omnia.
'.
*

in isto

Ouaerite

primum regnum

Dei,

haec omnia adponentur vobis

Maiiibus
habet
:

nieis nocte contra eitin

ct

non suni dcceptus. In hebraico

'.

aliter
vieis
5

'

Manus mea

nocte extenditur, et non quiescit

Manihus
:

nocte contni euni. Subauditur, clamavi. Videte ergo quod et opera nostra

nobis tacentibus clamat ad

Dominum. Propterea
'.
'

dicitur

'

P^actum

est

Non ei fit in oie, hoc est, verbum Domini in manu Aggaei prophctac sed in manu, hoc cst, in opcre. Regnum enim Dei non cst in sermone in sermone sed in manu, hoc est, in opere. Manibus nieis nocte : hoc est, Quid clamas clamavi, manibus clamavi. Propterea dicituret ad Moysen ? Et certe non est scriptum ibi, quia clamaret Moyses ad Deum ad me Abba Pater et cor eius clamavit, sed quoniam cor ipsius clamabat propterea dicit, Quid clamas ad me ? Inde est, quod dicitur in Hieremia: Non siluit pupilla oculi mei Videte ergo quod et pupilia oculi nostri non tacet sed quotienscumque lacrimas proferimus, totiens clamamus In ad Deum manibus nostris. iV^tY^.' contra euni. Inde est quod dicitur In noctibus extoUite manus vestras in sancta, et benedicite Dominum
;
' ' : ' : ' ' '

10

'.

13

'

'.

nocte istius

saecuH et
te

in

tenebris,

cum

aHi ad vitia properarent, ego

opera

solum levabam. Et non suni deceptus. Quoniam sic clamavi, et opere clamavi, non sum deceptus. Dupliciter intellegitur aut consecutus sum quod volebam, aut certe non sum deceptus ab insidiis

mea ad

20

diaboli,
'

quae

me

circuire

cupiebant. In hebraico autem scriptum est

'.

Semper extenditur Manus mca nocte extendilur, et non quiescit non umquam peccatis contrahitur. manus virtutibus, Renuit consolari anuna mca. Quantum in peccatis meis est, spem me
nuilam habere non
I

25

me poteram

consolari.

Menior fui Dei^

S
;

ct delectatus

Di\

inser. et iiistitia/n cius,

2 adponentiir\ Oiiponunliir

adiciantur G.
15 totiens
c.

3-5 contra

eum, coram
inser. et.

co

rsalt.

Rom.

6 clamat] SCi

clamant

^.

a.

Deurn] tocius
anle nocte]

pupilla oculi nostri clamat ad

contra

dominum G.

16 nostris]

ABCS;
coram

meis

'iG.

cum] contra

Deum

[iB ex contra

cdm

eo

G.

Inde

est]

id est

AB.

18 alii cui vitia propcrarent s alie diviliae properarcnt C, inulat. in alii divitias prepararent.

20 opere, opera S.
circumvenire'^.

22 quae mcj S; quem me

cupiebant, S,
(cf.

qui

me
;

[jB.

circuire]

CSG

circumire

post. addita
1.

CG,

post.

expuncta B; cupiebat

j3.

23 nocte]
25 Rcntiit
,3.

Psalt. hebr. Ilieronyini

supra

4); /w nocte jiSG

;

in noctes
[iB
;

virtutthts G.

non ufnqttam\
1

scripsi

nonnumquam
;

B (f ex /). numquam ceteri.

24 virtutibus] in

tennuit B,

m.

spem me...consolari] codd.

spe

me nulla poteram
sermone]
?]

consolati

2. vobis\

Matth.
:

6, 33.

9. in

Cor.

4, 20.

4. t

non

qiiicscit\
'

Pball. iuxla iiebr.

11.
14.
1 7.

ad me

Hieronymi ditur et non

manus mea nocte

'.

exlen-

Exod. 14, 15. mei\ Tliren. 2^j^*iV

2.

quiescit

Dominum] PC133,

j.prophetae^A^^d,.

1,

1.

: ;

TRACTATUS
suin.

1)E

PSAT.MO LXXVI.

51

Quantum

in peccatis

meis
et
in

fuit,

nullam invenire potui consolationem

rursum

coc^itavi

de Deo,
'

misericordia ipsius delectatus sum. In

fui

hebraico aliter habet:

Mcmor

Dei, et conturbatus

sum

'.

Consideravi
:

mansuetudinem ipsius, consideravi pietatem, consideravi munditiam et videns meipsum inmundum, vehementer conturbabar. Et exercitatus sum, Loquebar in memetet defecit spiritus mcus. In hebraeo melius habet
'
:

meus sive desperatione, sive desiderio Dei. Prohibebam Anticipaverunt vigilias oculi mei. In hebraeo aliter habet et non loquebar '. Quod suspectum oculorum meorum, constupebam
ipso, et defecit spiritus
'

'

^ dicit,

hoc
'

est

considerans peccata mea, oculos ad caelum eri^^ere non

'
:

audebam. Peccatori enim dixit Deus Utquid tu enarras justitias meas ? Propterea stupebam, timebam, loqui non poteram. Hoc iuxta hebraicum. Anticipaverunt vigilias oculi mei. Antequam ah*quis vigiiaret, ego vi^ila^5

Et ecce, inquit, ir id est, vigil. Non bam. Legimus et in Daniele Ergo monachus qui dormitabit neque obdormiet, qui custodit Israhel non vigilat, hunc versum non potest dicere. Turbatus sum, et non sum loquutus. Hoc est, quod dicit apostolus Sol non occidat super iracundiam vestram Turbatus sum, quasi homo non sum loquutus, quasi christianus. Iracundia coepit in corde meo, sed iracundiam in verba non protuh'. Cogitavi dies arittquos, ct annos aeternos in mente habui. Quantum pro peccatis meis est, desperabam, et renuerat consolari anima mea. Coepi cogitare ab initio mundi, quando hominem fecit Deus, usque ad annum meum, ab Adam usque ad tempus meum.
*
'

'

'.

'

'.

Meditatus sum nocte cum cordc meo,

25

cogitabam de iracundia,
cogitatio de

Deo

erat.

scobebam spiritum meum. Non de inimico meo sed tota mea non cogitabam Nox, quae solet esse vel ad quietem vel ad h*bidiet
;

nem, mihi erat cogitatio de

9 cottstHpeba?n^ stiibeham G.

virtutibus.

Meditatus sum cum corde meo,

lin.

et

14 ?r] vir
9,
;

[3,
;

add. v sup.

21 renuerat] rennuerat B.
esse^

24

scobebafji]

ABCG

scopebavi

scubehatn S

scrutabatn L.

26

om. BC.

3.

conturhatus sum] Psalt. hebr. Hie-

tabit neque dorjjiiei^ qui custodit Israel

epist. 75,

ronymi
7.

recordans Dei conturbabar loquebar in spifiius vieus'] Ibid.

'

'.

'

quo

' servator et custos, de n. 5 in psalrno scribitur Non dorviiiahii

:

memetipso, et deficiebat spiritus meus prohibebam 9. non loquehar] Ibid.

'.
'

suspectumoculorum meorum,stupebam et non loquebar

'.

ut neque dormiet, qui cusiodii Israel hir, qui interpretatur vigil, qui descendit ad Daniel, ad te quoque veniat;
;

ep.

ji. meas^i] Ps. 49, 16. \^.in Daniele\ ^, 10 xa\ loou sVp i.xx.

Nos dicamus cum 109, n. 3 David Non dormiiahii n. d. q. c. Israel\ ut veniat ad nos sanctus et air, qui
:

'

Hieron.
HIR... et

in

hunc

loc.

'

Pro

vigili ^\:\\^o-

interpretatur vigil
18. 7'esira?n]

'

etc.

dotio ipsum Chaldaicum

verbum

posuit

15. Israhel] Ps. 120, 4.

de l^ommo (Wcxim

Non

dormi-

Rphes.

4, 26.

52

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

scobehain spiritum menin

hoc

est,

fodiebam quasi agrum, ut

ibi

mitterem

semen doctrinarum Domini.

aeternnm proiciet Deus ? Haec erat tota cogitatio mea. fecit de terra, et repromisitei vitam aeternam quomodo or^o de paradiso eiectus est, de regno Dei ? Et non adiciet nt ei placeat adJinc? Ant in finem misericordiam suam abscidet a generatione et genera-

Nnmquid

in

Deus hominem

utramque jrcnerationcm proiciet, et prioris populi, et sequentis ? Esto proiecerat ludaeorum populum numquid et gentium proiciet ? Aut continebit in ira misercordias suas? Non potuit pulchrius dicere. Ouam diu se teneat ut non misereatur, tamen vincit illum misetione?
est,
:

Hoc

lo

ricordia sua.

Et
hoc

dixi,

7171710

coepi.

In hebraeo aliter habet

'

Et

dixi, inbeciUitas

mea

'

de crudelitatc Dei, sed de peccatis meis. Haec mntatio dextei^ae Excelsi. Ut Dominus misereatur, ut det gratiam suam universo mundo, ut non retineat in ira sua misericordias suas, haec mutatio dexterae Excelsi. Nisi dextera eius, hoc est, Fih*us ejus mutatus fuerit, et hominis corpus acceperit, nos misericordiam accipere non posest,

quod

patior,

non

est

15

sumus. Et

Oui cum in dixi, nunc coepi : haec mntatio dexterae Excelsi. forma Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se acqualem Deo, sed exinanivit semetipsum, formam servi accipiens Memor fjii opernm Doniini : quae fecerat Moysi, quae fecerat sanctis.
*

'.

20

Quia

vie7nor

e7'o

ab
i7i

i^iitio mi7'abili7i77i

tnoru77i

et

77ieditabor in 077i7iibns

operibjis tuis, ct

adi7ive7itio7iibus tuis exercebor.

virtutibus tuis est Considero

quomodo

iUis

Tota mea cogitatio de misertus es, et dc me non

25

despero.

Dens
non
est.

i7i

saiicto

via

t7ia.

Via Dei quae est dicit. Via ergo Dei fih*us est. Via autem Dei non mus ut Xpistus habitet in nobis, simus sancti
'

Quicumque ergo sanctus non est, via Dei in eo Ego sum via, et vita, et veritas. Hoc Salvator ?
'

est nisi in sancto. Si volu:

Dei enim via

lin.

in

sancto

^eiectits] deiectus

C.

ante de regtjo S inser.

'L.Qgtx\i\\\\r[X\e

ei,

item

sed sup.
ira'^

8 proicccrat'\

l^iAT?

proieceraet

proicerat S.

proiecerit}

9 in

ACS

add. smi.

pn/c/irius}

pu/c/ierius L.

28

.Si\

SG

oin. ,3A.

I. hoc est, fodiebatn quasi agrum\ Hieron. ep. 106, n. 49 pro eo (juod nos diximus scopehaiti, illi (Septuaginta) posuerunt iV/.otXXov... Pro))rie autem
'
:

tionum suarum
demonstravit
'.

ixsxacpooixwc

a sarculo

12. inheciliitas viea'^ Psalt. iuxta hebr.

Hieronymi
est

'

et dixi

inbecillitas

mea

c;y.aXiT;j.o'c

in agficultura dicitur in
est sarciilando
;

sar-

haec

'.

riendo, id
ibi

et

quomodo
quae

20. accipieus'] Philipp. 2, 6.

27. et veritas\ lo.

7.

quaeruntur

herbae sarculo,

14, 6.

secentur, sic et iste retractatum cogita-

TRACTATUS DE PSAl.MO LXXVI

est. Qitis

53
sunt
dii nnulti, et
'.

Deus viagnus
'

siatt Deits noster ? Sicut

'

enlm

domini multi (hoc loquitur apostolus. Deus

stetit in
'.

synagO[^a dcorum
'

Ego deum
'

dixi

dii

estis, et
:

filii

Excclsi

Faraonis)
es.

sancti dii dicuntur.

omnes Et ad Moysen Dedi tc Illi secundum ^ratiam dii, tu enim

;

natura Deus

sed, qui facis. Cotidie

ritus

nus
'

Deus qui facis mirabiha. Non dixit, qui fecisti Deus facit mirabilia, et operatur, et Filius, et Spisanctus. Tu es Deus qni facis inirabilia. Heri latro, hodie Xpistiaheri rapiebas ah*ena, nunc tua heri fornicator, hodie continens

Tu

es

porri^is.

Notam
sapientia
'

fecisti
:

popuhs virtutem tuant. Xpistus Dei virtus \mysterium quod a saecuh*s fuerat absconditum
in
'
'

et
;

Dei nunc
cui

notam
tuum.
15
'

fecisti in

popuh's virtutem tuam. Redemisti in brachio tuo poprilum

quis credidit auditui nostro? et brachium

Domine
?
'

Domini

revelatum est

Redemisti

in brachio tuo

populum tuum
et

id est, in

Xpisto.

Filios lacob et loseph.

rum
et

lacob, in

ludaeorum, et Xpistianopopulo Iudaeorum,et loseph, in populo frentium. Denique

Illi

Utrumque populum,

loseph interpretatur h*nf^ua hebraea au^mentum.

erg^o praecesserunt,

nos adiuncti sumus

propterea dicitur
te

fih*os

lacob

et

loseph

'.

Viderunt
20 nius

te

aquae Deus, viderunt

litteram
;

aquae, et timuerunt. Interim dica-

secundum

populus transivit per mare

intellexerunt aquae, et
'

haereamus terrae propter simph*ciores. Ouando Rubrum et per lordanem, crcatorem suum populus non intellexit. Et turbatae sunt abyssi.
'.
'

25

lordanis conversus est retrorsum Multitudo sonividit, et fugit aquarum. Discusserunt nubes aquas habet in hebraeo. Vocem dederunt nubes. Et hoc interpretantur, quando Deus visus est in Sina monte. Etenim sagittae tuae perambulant : vox tonitrui tui in rota. Et hoc intcrpretantur de fulgoribus et dicunt Quando tonitruat Deus, similem vocem facit rotae. Videtis quomodo adhuc in terra haeream et loquar secun:

Mare

tus

'

dum

litteram occidentem.

4 Fa7-aonis\ pharaoni CS.

populo'\
2(i

12 noiaiii\ notnin

^3,

B mox

mutat. in notatn.

16 in

populian B.

23-25

Haec

sic

depravata

in Breviario leguntur, ut vix possint intellegi.

9j
;

peramhulant^ perajnludabunt

peranihulabant
!

transeunt

corr. in

marg.

28 adhuc

in terra haerea?n']

adhuc uini in terra hebrea S

2.

7Jiulti']

Cor.

8,

5.
t.

17. au^77ie7it7i77i\ Lib.

de nomin. hehr.

deorui}{\ Ps. 8t,

M.
i.

3. oni7ies\ ihid. v. 6.

4.

Farao7iif\ Exod.
t

7,

loseph, augmentuni '. 23. retrorsu77i\ Ps. T13, 3. 24. i7i hebraeo] Psalt. iuxta hebr.
23,

825

'

II. sapie7itia\

Cor. absconditu77{\ C0I.

t,
i,

24.
26.
i.

Hieronymi Excusserunt aquas vocem dcderunt nuhes

:

niibila,

'.

14. revelatu7n est?] Is. 53,

54

HTERONV^ri PRESBVTERI
terrae.

Adhixenint coruscationes tuae orbi

Hic quid

facis,

ludaee

Li

mari via tua

et

semitae tuae in aquis multis. Et hoc fac aut de mari dici

aut de lordane.

Et

vestio;ia

quomodo

intellef^is ?

tua non cognoscentur. Hoc secundum litteram Propter simpliciores sccundum litteram diximus

revertamiir eroro ad

intellecrentiam spiritalem.
'

Viderunt

te

aquae Deus.

multae popuh* multi lohannis. Aquae, aquae Deus. Quae aquae ? Et aquae, quae super Viderunt te aquae Dcus. Ouae caelos sunt, laudent nomen Domini aquae ? Mentes ct animae purae. Viderunt te aquae, ct timuerunt. Timor non fuit de odio, sed de fide. Et turbatae sunt abyssi. Dicamus ah'quid
inquit,
'

Loquamur de Revelatione
'.

sunt

Viderunt

te

'.

lo

secundum intellegentiam
' '

spiritalem. In

principio Geneseos scriptum est

'.

Et super aquas, inquit, ferebatur Spiritus Et deindc scriptum est Super abyssos, inquit, ferebantur tenebrae Videte ergo quid dicitur in principio Geneseos. Hoc sccundum intellegentiam spiritalem. Super aquas, inquit, ferebatur Spiritus. lam eo tempore baptismum significabatur. Non enim poterat esse baptismum sine Spiritu. Super abyssos vero
'.

15

tenebrae Ista est abyssus,

in

qua daemones postulant, ne mitterentur

Super abyssos ergo tenebrae. In aquis erat munditia, in abyssis tenebrae. Ouae sunt abyssi, me tacente intellegitis quoniam daemones formidant ire in abyssum. Vocem dederuntnubes. Nubes, prophetae quae ludaeis tacuerunt, nobis loquuti sunt. Vocem dederunt nubes. Eteniin sagittae tuae transierunt. Praedicatio sermonis Xpisti in universum orbem cucurrit. Voxtonitrui tui in rota. Tonitrus proprie grandis vox est. Deni-

ab

lesu.

20

que eo tempore, quando Deus loquutus est Hic est Fih'us meus dilectus, in hoc mihi conplacui facta est vox tonitrui rotae simih"s. Denique
'

',

25

10 lurhatac'^ turbali
in rnsura

SG.
fi
;

15 Hi^tnficahatur^

^SG
:

scifuahatur AF^C.

iS }nunditia\ a

nninditiac

fortassc lej:;en(lum viundities.

19 ahyssi] tenebrae ahyssi G.

20 quac^
^iUS

(]ui

C. Ilic locus in

A
C
;

sic

corruptus lcgitur

22 transicrunt\ ex transcunt
;

transeunt 2 m.

in ras.

quae ludaei tacuernnt, nuhci locute sunt. A pcrtransierunt G. 23 Tonitrus^

;

tonitruus

AG

tonitruuin C.

25 conplacui] conp/acuit C.

C).

?n?(Iti sjtnf']

Apor.

17,
4.
2.

15.
5.

ista
'

8.

Doniini^ Ps. 148, ir sqq. Geneieos] i,

16. esse

haptismum
69, n. 6
;

sine Spiritu'\ Cf.

vox de caelo, qiia audita turba dicebat tonitruuni esse factum (lo. 12, 28. 29). Idem peccat Hieronymus ad r^ahiolam scrihcns ep. 78, ubi de
'

Hieron. ep.
n.

contra Lucifer.
'

prima Mansione

*
:

Quod autem

verlia

6 jq.

24. qiia7u1o Dcus loquutus csf Hic esf /?//;/5etc.]Immo nequc hnptismi(Mattb.

divina ct elo^iuia scripturanmiin istius saeculi el mundi rota tonitruus api)el]entnr, j^salmista

declarat dicciis

Vox

toni-

lempore (ibid. 17, 5), sed iiostfjuam Hierusalem Christus triumphans ingressus est, venit
,^,

17)

neque

transfigurationis

tnii fui iu

Dci patris vocem in haptismo Salvatoris audientes tonitruum putaverunt

rota.

Kt
'.

TRACTATUS DE PSALMO
propterea scribitur
'
:

LXXVl.

55

10

Abyssus abyssum invocat in voce caractarum tuaduo testamcnta, novum et vetus. Voxtoiiitrui tui in rota : vox praedicationis tuae in rota. Propterca grandis vox dicitur, quia grandis est praedicatio. Vox tonitrui tui in rota : in toto orbc per circuitum. Non solum auditur in ludaea sed tu loqueris, et auditur in sacculum. Hoc diximus gencraliter dicamus autcm et specialiter de interiore homine. Rota modico quodam vestigio stat in terra, et non solum stat, sed quasi percurrit non stat, sed tangit et praeterit denique cum volvitur, semper ad altiora conscendit. Ita ctsanctus vir, quoniam in corpore est, necessitatem habet ahqua de terrenis cogitare et quando venerit ad
'

rum

hoc

est,

huiusmodi, habens victum et vestitum, his contentus est tangens terram, et ad altiora feslinat. Ille qui currit et ad

victum

et vestitum et cetera

altiora festinat, in illo est

sermo
'.

tuus.

Legunus

et in
:

propheta

'

Sancti

lapides volvuntur super terram

i^

Videte quid dixit

Sancti lapides vol-

vuntur super terram. Quoniam enim rotae sunt, propterea volvuntur super terram et ad altiora festinant. Vultis scire rotas plures ? Legimus Et
'

20

legimus in lezechiel Invicem sibi haerent rotae Duae novum et vetus testamentum. Ista rota in illa haeret, et illa in ista. Tamen videte quid dicitur in lezechiel Et quocumque, inquit, ducebat spiritus, illuc sequebantur et rotae Hoc et in Ecclesiaste dicirota in rota
'
*

'.

rotae sunt

'

'.

tur, in

Et involvetur, inquit, rota super lacum consummatione mundi Multa sunt quae dicantur de rotis sed ad reUqua festinat oratio.
'

'.

Inluxerunt coruscationes tuae orbi terrae

apostohca praedicatio. Com-

mota
2^

est et contreinuit terra,

Nisi terra nostra

commota

esset et contur-

non essemus. Comniota est et contremuit terra. Super nuUum enim requiescit Spiritus Domini, nisi super humilem et quietum et trementem verba eius.
bata, nos Xpistiani
I

cataraciaruin\ calarectarunL C.
5 in saeculuni\

3 Proptcrea grandii\
[i.

pSG

um. ^VUC.

dicitur]

oritur C.

in saeculo
;

7
ct

lioniine\

aniniae C.

9 senipcr]

SG

om.

,3A.

conscendit\ transcendit ^

festinat

conscendit L.

quoniani] quaiuio
et

10 aliqua] aliquani B,
,iS

mutat. in aliquid.
contcntus
est reiciunt,

12 contentus est tangcns terrani

ad a./.]

AC. CL,

coniunctionem

et pos,t

AiJG

poai tangens.

I.

tuarum]
I

Ps. 41, 8.

11-12. Cf.
14.

Tim.
I,

6, 8.

terram] Zach.

9,

16.

si confracla fuerit vel, ut Sepluaginta mterpretes voluerunt, in suo funiculo conwtuta, aquae usus intercipitur etc.
'

16 sqq. 21. Et involvetur] Eccles. 12, 6 Vulgaia nostra legit confringatur.

17-20. Ezech.

22.

(juae dicatiiur de rotis]

Et multa

ubi

Sed

audiendus Hieron.
23, 1168):
'

hunc locum (M.

comquae fere ad verbum cum hocce tractatu couveniunt (M. 25,

scripserat S. Paier in
uient. EzechieUs,
28;.
27. verl?a eius] Is. 66, 2.

quidem lam

quam de

enim... rota, per lacu et puteis levantur aquae,

Quomodo

56
1)1

S.

HIERONYIMI PRESBYTERI

ubi amara aqua, ubi draco habitat, ubi 7/mn via Uia. Qui eras in caelo, descendisti Eo tempore, quo eduxit in tcrram. Secundum litteram possumus dicere Moyses, tu eras qui educebas. In niari via Uia. Deinde possumus et secunduni historiam aliter dicere Maria tibi fuerunt via. Sed illud semel Tace, obmutesce Dominus te ceterum cotidie loquitur ad mare fecit mitigat, ut nos per istud saeculum transire possimus. In niari via tua. Ille venit fons vitae, ut indulcoraret mare, mareamarum, mare Mortuum. Propterea iuxta lezechiel egreditur de templo Domini fons aquae vivae, et vadit ad mare Mortuum, quod nihil habebat vivens. NulH enim pisci-

inari via tua

iibi fluctus,

pisciculi minuti haerent. /;/

'

'

10

culi esse poterant

in

mari Mortuo,

nihil

vivebat in mari Mortuo.

De

templo Domini,
vit

Iioc est, et

mare Mortuum

de sinu cjus egressus est Salvator, et indulcoraamaras aquas. In mari via tua. Et seniitae tuae in

aquis multis. Propterea in mari via tua, ut tu faceres viam, et sequerentur te apostoli tui. Et semitae tuae in aquis niultis.

15

Et vestigia tua non cognosccntur : dcduxisti sicut oves populum tuum. Bonus pastor deduxit sicut oves populum suum. In manu Moysiet Aaron. Hoc fecit secundum Htteram ceterum cotidie facit in nobis. In manu Moysi^ id est, in lege (scimus autem quoniam lex spiritaHs est) in lege spirituaH'. Et Aaron : hoc est, in sacerdotio. In lege tua spiritah*, et in sacerdotio tuo spiritaH nos deduxisti populum tuum. Hoc secundum Htteram inteHegamus de Moyseet Aaron. Eductus quidem estet Moyses
:

20

et

'

Aaron, sed non introductus in terram repromissionis. Successit ei lesus. Videte quod scriptum est. Moyses mortuus in deserto est, Aaron mortuus est, Maria mortua est et hoc est quod scriptum cst in propheta IHi mortui sunt Et percutiam, inquit, trcs pastores in mense uno
;

25

'.

neque enim potuerunt intrare in terram repromissionis. Viderunt tantummodo contra terram repromissionis, et intrare non potuerunt. ludaei viderunt terram repromissionis, et intrare non potuerunt. Mortui enim
in

deserto sunt, et cadavera corum sunt in soHtudine, eorum qui mortui 30

4 Moyses\ [iC

Moysen

ABSG

Cf.

infra

1.

22.

istud\ istwii C.
[i.

8 ut indulco-

rarct\\},(Z;
II

qui indu/corarit G'y ut induharet S; nt duUorarct

lo habcbat\ habet C.
lin.

Mortuo\ mortuae

m.

23 t/. [iA

m.

CSG;

eis 11,

sup.

27 tantuinmodo\

tanien C.

6. 9.

obniutesce]

iuxta

4, 39. /ezcc/iiet] 47, 8 sqq.

Marc

sacerdoUum
in

'.

26. in /iicnse uno] Zach. 11,8.

Hieron.
'

spin/a/is es/] Rom. 7, 14. 20. in saccrdo/io] Hieron. ep. 78,11. 2:

\i).
'

hunc locum (M.

25,

1576):

Nobis

tres pastores,

qui in uno mense succisi

videtur, et Aaron, et

Quod autem

in

manu Moysi

egressus scribitur, inteliege

ei Aaron legem et

sunt,
ria
'

Moyses

Ma-

eic.

rRACTATUS DK PSAI.MO
sunt
in deserto.

T^XXVIT.

57

Nos

filii

mus
cisi

in

terram repromissionis,

sub lesu ducc venimus ad lordanem, et intraviet vcnimus ad Galgala, et sccundo circum-

sumus spiritali circumcisione, et ablatum cst a nobis obprobrium Aegypti. Tunc ipsc lesus dux nostcr gladium tcnct, et semper nos

lo

praccedit, et pugnat pro nobis, et vincit advcrsarios, et scptcm diebus circumimus Iliericho, hoc cst, istum mundum. Canimus sacerdotaHbus tubis, et circumimus Iliericho, hoc est, istum mundum, et cadunt muri eius, et nos ingredimur, et victores existimus. Deinde vincimus civitatem Gai venimus postea ad lebus, venimus ad Azor, venimus ad ah*as civivincimus adversarios, quos sub Moyse vincere non potuimus. tates Gratias ergo agamus duci nostro lesu illo enim duce, illo pugnantc nos vincimus. Illc imperavit soH ut staret, et stetit, et istius typo iUe magnus
: ; :

erat

iUe impcrabat, scd

Dominus

efficiebat.

frequenter dixi, in spelunca quinque rcges intcrfecit

15 in
;

IHe victor extitit iUe, quod iHe nos induxit

:
:

terram repromissionis. IHi agamus gratias iHe est fiHus Nun, quod iHe est qui dicebatur Osee, quod nos Ause legimus. nos legimus Nave Non enim dicitur sccundum hebraicam veritatem Ause, sed Osce, hoc
:

est salvator.

Vere salvator

salvavit

enim

nos, et eduxit de deserto,

et

induxit

in

terram repromissionis.

DE PSALMO
Praecipit scriptura divina,

LXXVII.
divitis

quando ad

prandium

invitati fucri-

mus,

cum

inteHegentia mittamus

nobis divitis

nostram ad epulas. Igitur et pracpositum scripturarum est. Venimus in pratum, prandium

5 diehtis] dies

manum
G.

4 sempcrnos\ super nos G.

1

cadunt\
hebr. et

|3Ij

sup. lin.; cadent

situ et

CSG, B

m.

9 Gai\

m.

SG

(lxx
15

Tac. Cf. Ilieron.

lin.
;

De nom.
i

De

nom.

loc. hebr. ap.

Migne

23, 843. 947);

Hai pC

sup.

Jiai B.

Azor\ Segor S.

ii illo\

non

repet. C.

14 spe/unca\ spellunca G.

Nun^ om. C; Non B

^^/

m.

16 Ause^ Ausce B.

20

DE

PSALMO LXXVII\
codicibus.

In Breviario col. 1107 sqq. quod tamen initio tantum quadrat

cum

nostris

2i/^r//////^j
S,

inser.

sup.

lin.

^l divitis\ dives ^Vu

praepositum]

propositum

2 m. sup.

lin.

16. quod nos Ause legimus'] Quam temere Breviarii in psalmos ItaH editores verum Hieronymum heic cum nostro

'

male

in graecis codicibus et latinis

Ause

hebraeo autem Osee, vatorem rectius haberi ?

legi, in

id est, sal-

pugnarecontenderint,etiam metacente, enim aUud, lector, intelleges. Quid

22.

ad

epulas^^^xov. 23,

i.

23sqq.Hieron.in Zach.
tus et paradisus, in

14, 20:

'Hordelectio

amabo te, his verbis S. Pater significat, nisi quod adversus lovinianum Hb. I,
n.

quem sponsus

scendit ad sponsam, sanctarum

21

et

initio
:

commentariorum
prius

in

scripturarum est

Oseam

edocuit

nomen losue

las et rosas et varia

de quibus HUa et viodecerpit aromata

'.

Anecdota Maredsolana 111,2.

58
habet
sunt.
florcs

S.

HIERONVMI PRESBVTERI
:

plurimos

hinc rosa rubet, indc candent

lilia,

divcrsi flores

Anima

nostra huc illucque trahitur, unde florcs pulchriores capiat.

;

rosam coUigimus, Hlium reHnquimus si lilium tulerimus, violae nobis supersunt. Ita et in septuagesimo septimo psalmo, qui mysticus est et
Si

sacramentis plurimis involutus,

sunt, flores diversi, et

quamcumque
et cetera

aspexeris Htteram, flores

non possumus totos eHgere. EHgamus autcm omne

florum dignitas contemplari.
titulo praenotatur. Ipse
fuit

quod possumus
Intellectus

ex paucis potest

Asaph. Hoc

nos titulus ad inteHc-

gentiam provocat. Asaph unus

de chorodidascaHs, sicut fuerunt et fiUi Chore, et Idithun, et ceteri. Ergo de cetcris chorodidascaHs et istc unus est propheta. Quia ergo intcHectus est simplex, et in psahno narra:

10

tur historia

necessitate

conpeHimur omne, quod scriptum

eduxit eos
et tota
:

est,

secundum
utrem
:

inteHegentiam inteHegere. Scriptum est In terra Aegypti, in campo Ta7ieos

:

interrjipit inare, et
dtei,

statuit

aquas quasi
sic

in

et
15

eduxit eos in nube

nocte in inluminatione

ignis et cetera.

Vidcmus quia simplex

scriptum
in Httera
est,

narratur historia. Si ergo

'

intcHexcrimus ut

sine causa titulus praenotatus est

InteHectus

Asaph

'.

Sin

autem inteHexerimus ut titulus praenotatur, necessitateconpeHimur aHud

habere, aHud in spiritu reperire.
20

Adtendite populus meus legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Aperiam zn parabolis os meum, eloquar propositiones ab initio.
Videtis quia bene supra scriptum est
ipsa prophetia sic incipit
:

Denique et InteHectus Asaph non Adtendite populus meus legem meam Moysi legem, sed legem meam. Inclinate aurem vestram in verba oris Oui habet aures audiendi, audiat viei. Hoc est, quod dicit in evangcHo Aperiam in parabolis os meum : vobis aperiam quod ludacis clausum cst,
'

'.

'

'.

25

vobis aperiam in paraboHs os

meum.

'

Et

sine parabola, inquit,

non

loquebatur

eis

';

discipuHs autem suis secreto solvebat parabolas. Aperiam

:

in parabolis os

mejim
'

quod

iHis in

secus apcriam. Eloqjiar propositiones ab

paraboHs loquor foris, vobis intrininitio. Pro propositionibus in

dicitur,

30

hebraico habet

aenigmata
SG.
A15C

'.

Ergo omne, quod

acnigma

cst.

3 coUigimus\ tollimus

6 omnc\ totum G.
l.

8 hoc\ huic A.
rcperire\

9 chorodidascalis\
est

choro viagistrorutn S.
itUellegentiam intellegere
bolis] [>A.S
;

18 sq. aliud in

h. a.

i. s.

omne quod scriptum

secundum
21 para-

repet. ex lin. 12 supra.

C'
;

20 populus^ populae G.

parahulis

Ci

',

parabola

parabolam

\\.

Graeca

psalterii exeniplaria similiter variant

;

Ev TcapotjiJoXa!*; Vatic. sv 7raf.a^oXr, Sin*.

eloquar\

BCS

et

loquar

[i;

loquar G.

23 ipsd\

fJSG

in ipsa 13C

ipse

A.

prophetia\ prophetiam A.

Adtendite\

add.

ad me.

meus lcgem\ mciisin legem G.

2^. audiat\ Iaic. 8, 8.
28.

26 clausuni\ clusum G.

3i.//t7/Wa<?;/4'-;//^/^z'] Psalt.

iuxtahebr.
'.

m]

Maic.

4, 34.

Hieron.

lo(]uar

aenigmata anliqua

'iRA(:'i\\'ius

i)i<:

rsAi-Mo lxxvii.

59

Aenigma non
'

est

hoc qiiod
: '

cHciliir,

scd aliud qiiod significatiir acnigmatc.

;

Dicat mihi aliquis

Intellcctus
Si
5

Vim

facis scripturac

cum enim
qui

titulus

liabet

Asaph tu mihi cx pcrsona Xpisti Xpistiani sumus (sumus autem Xpistiani,

et

interprctaiis hoc dictum.

Xpisti

accepimus, et non solum confitcmur, sed

Xpistiani,

profitcmur) quia

baptismum sumus

debemus crcderc cvangclistis. Scriptum est in evangeh'o secundum Matthaeum Cum, inquit, locutus fuisset Dominus nostcr atque
*

10

illi non intellegerent et cetera quae scripta sunt Et postca cvangelista quid intuHt } Haec omnia, inquit, Aperiam in parabolis facta sunt, ut impleretur illud quod scriptum cst eloquar propositiones ab initio Vides ergo quod evangelista os meum, Matthaeus hoc cx pcrsona Xpisti intellegit Cum enim induxisset Dominum dicentem in parabohs, et ilH non intcllegercnt IIoc, inquit, factum est, ut impleretur quod scriptum est, Aperiam in parabohs os meum,

Salvator

in paraboh's, et

'

in evangelio.

'.

15

eloquar propositiones ab

initio.
:

Videtur nobis
studii

nihil

remansisse quaestionis, sed diligenter adtenditc

20

enim mei est, non declamare more rhetorico, sed scripturarum sensum capere. Denique et Dominus atque Salvator quid dixit ? Scrutamini scripturas, et ibi invenietis quomodo de me scriptum est Et Erratis nescientes scripturas neque virtutem Dei aliud dixit ludaeis Videte quid dicat. Erratis. Quare? Nescientes scripturas. Quoniam autem nescitis scripturas, proptcrea nescitis Xpistum, qui est Dei virtus et Dei Haec, inquit, facta sunt, ut implcresapientia. Dicitur crgo in Matthaeo Sic invenitur in omnibus tur quod scriptum est in Asaph propheta
'

'.

'

'.

'

'.

acnig)7iate\

in aenigmaie S

oni.

(3.

3 interpretaris] interpretantis G.

dicttim]

^ repct. ex fersona Xpisti interpretemur hoc cHcUun.

sunt]facta
est

4
in

qui']

j3AB

qiiia

CSG.

lofacta

G.

12 intellegit]

BCG;

intellexit (jS.
est

18 sensum capere]

CSG
'

sensus

aperire JjAB.
Breviario
pellat,
;

23 nt impleretur quod scriptum

Asaph propheta\ Verba haec accepi ex

iis,

in nostris

codd. desunt, hinc quociue fortasse ab

quos

'

ignorantes

noster ap-

hominibus expuncta.

I.

sigtnficaiur aenigmate\
et

dubium, aenigma
proferre in
6.

Nullienim parabolam aliud

'

Scrjitami^ii scripturas et Quaeritc et in-

verbis, aliud

tenere in seni

sibus'. (Hieron. in Ezech. 17,

sqq.)
%i\.

ne illud audiam cum ludaeis Erraiis nescientes scripturas 7ieque viriuiem Dei. Si enim iuxta apostolum Pauvenietis,

secundum Afaithaeum'] 13, 34 17. non deciamare'] Cf supra p.

lum Christus Dei

pientia, et

virtus est

Deique

sa-

18,

1.

27.
19. scrifturas'] lo. 5, 39. 20. Z>t.7] Matth. 22,29.

qui nescit scripturas nescit Dei virtutem eiusque sapientiam, ignoratio scripturarum ignoratio Christi est'. 24. in AsapJi frof/ieta'] Hieron. in

22.

Prolog.
'

Dei sapientia\ i Cor. i, comment. in Is. (M.

24. Hier.

Malth.

13,

35

'
:

Legi in nonnullis codi-

24, 17):
ait

cibus, el studiosus lector forte reperiet

oboediens Christi praeceptis, qui

idipsum, in eo loco ubi nos posuimus et

6o

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
Denique multa
propositio-

vctcribus codicibus, sed homines ignorantes lulcrunt illud.

evangelia usque hodie

ita

habent
in

'

Ut

impleretur quod scriptum est per

Esaiam prophctam
nes ab initio
ille
'.

Aperiam

parabola os

meum, eloquar
et dicit
' :

Hoc

Esaias non loquitur, sed Asaph. Denique et inpius

Porphyrius proponit adversum nos hoc ipsum,

Evangelista

tam inperitus fuit, ut dicerct, quod scriptum est in Esaia propheta, Aperiam in parabola os meum, eloquar propositioncs ab initio Ergo simpliciter dicamus quomodo illud in evangelio scriptum cst, scriptum cst in Matthaeo et lohanne quod Dominus noster hora sexta crucifixus sit, rursum scriptum est in Marco quia hora tertia crucifixus sit. Hoc videtur csse diversum, scd non est divcrsum. Error scriptorum fuit et in Marco hora sexta scriptum fuit, sed multi pro i7:!.Trj|jLw graeco putaverunt esse gamma. Sicut cnim ibi crror fuit scriptorum, sic et hic error fuit scriptorum, ut pro Asaph Esaiam scriberent. Nescientes enim (quia prima ecclesia de inperitis congregata fuit gentibus) ergocum legerent in evangeh'o Ut impleretur quod scriptum cst in Asaph provcster Matthaeus
'.
:
:

10

15

'

Asaph propheta

Quis est iste Et quid fecit ? ut dum errorem emendaret, fecit errorem. Dicamus aUquid simile, et in aHo loco in evangelio secundum Matthaeum, quando ludas retuht triginta argenteos,
pheta
'

illc

qui primus scribebat evangelium coepit dicere

?

Xon

erat notus in populo.

20

et noluerunt accipere sacerdotcs

nec mittere

in

corbanan, quoniam erat

et emerunt inde agrum figuH in sepulturam peregrinorum. Pretium Xpisti sepultura nostra est ct vocatur ager iHe Acheldemach, quod est ager sanguinis. Sanguinis ager ludaeorum, sed

pretium sanguinis

5 ipsiint] ipsiid C.

7 ab iuilio\ SCJ add. saecu/i

8 in evangelio scriptum
;

est\

j3

inser. sic.

12 pro

7:177, ;jLfo]/>;-t? episcino

pro episovio

ABCG

episemum

p.

13 sic ct hic error fuit

;

scriplorum
1

Ifacc verl>a cod. S unus servavit.

14 Nescicntes]

SG

nrscimus

scimus pBC.

prima\ plurima

BC plurimum
;

A.

^cntibus] gcntilibus A.

IJ primus]

primum

S.

24 ludacorum] non ludaeorum

[iS.

dictufu

vulgata habet edilio ut inipleretur quod est per propJutani dicenteiii^ ibi scripluni per Isaiain propJictain dicenteni. Quod (juia niinime inveniebatur in Isaia, arbilror postea a i^rudentibus virisessc sul)latum. Scd mihi videtur in principio ila editum Quod scriptuin est
:

runi in mullis hodie codicibus

Isaiae

nonien Asaph.
9.

legitur,

ne

in

uno

quidem

in Mattliaeo\ 27, 45.

et

Johanne]

19, 14.

10. in Afarco] 15, 25.

13. pntaverunt esse ganuna\ Invcrso ordine ad Marcum transfert Hieronymus, quae de lo 19, 14 Eusebius in Quaestionibus ad Marinum prius tra'
'

per Asaph prop/ietani dicentein... Ql primum scriplorem non intellcxisse Asaph, et i)utasse scripioris vitium, atciueemendasse nomen Isaiae, cuius vocabulum Cf. Euseb. connnent. luanifesims erat in huncpsalm. Patr. Gr. 23, 901. Cete'.

diderat.

Cf

Patr. (ir. 22, 1009.

20. secunduni

Matthaeuni\ 27, 6 sqq.

TRACTATUS DK PSALMO
noslra sepultura
cst.

I^XXVII.

6l

Nos

cniin percgrini fuimus et advcnae, non liabcba-

mus

ubi rcquiescere. Ille crucifixus cst et mortuus, et nos

cum

illo

con-

sepulti sumus.

Ut

conplcrctur, inquit, quod scriptum est in

lliercmia
est,

propheta. Retulit, inquit, triginta argenteos, pretium quod scriptum

5

ct

cctera.

Sicut scriptum

est,

inquit,
in

in

Iliercmia propheta.

Hoc

in

Matthaeo scriptum cst. Rcquisivimus non potuimus sed invenimus illud in

:

Ilicrcmia, hoc penitus invenire

Zacliaria. Videtis ergo, quia et hic

crror

fuit, sicut ibi.

Qiianta aiidivinius et cognoviniiis

lo

ea.

Hos

vcrsiculos
'

'

Adtcnditc popukis

Eloquar propositiones ex per.sona Xpisti dicuntur, ipse Salvator loquitur. lam ceteros versiculos usque ad finem psalmi cx persona apostolorum debcmus accipere. Dicente crgo Domino' Inch'nate aurcm vestram ad verba oris mci
'

meus legem meam

initio
'

usque

in

istum versiculum

ab

':

15

o apostoH, quod, inquit, audistis in secreto, praedicate super tccta quid dicunt apostoH ? Quanta audivinius et cognovimus ea, et patres nostrijiar:

raverunt nobis. Haec domine, quae tu nobis loqueris, et patres nostri

patriarchae et prophetae locuti sunt nobis.
nobis.
ilh*

Et

patrcs nostri narraverunt

Non

sunt occultata afiliis eoruni in generationeni alteram. Propterea

sunt, ut nos
filii

locuti

eorum sciremus. Et legem posuit

nostris. Ille

in Israhcl.
est,

20

Quanta inandavit patribus

Propterea

carnaHter haec locutus

:

sed nos

ea spiritaHter inteUegimus. Ut nota facerent ea filiis suis

ilHs locutus est, ut

hoc
'

est nobis.

nobis proderent.

Filii qui nascentur et exsurgent^ et narrabunt eafiliis suis.

Pro

patri-

bus, inquit, tuis nati

25

sunt

tibi fiHi

'.

Nos

fiHi
:

narraverunt, et nos narravimus

fiHis nostris

sumus iilorum. lUi nobis filii eorum nos sumus.

Ut ponant

in

Deum
7ton

Deum

cYQddini.

Et

spem suam. Ut iam non credant in idola, sed in obliviscantur operum Dci. Ut videant ordinem crca-

turae, et

ex creatura inteUegant Creatorem. Et mandata eius exquirant. Non contemnant sicut ludaei, sed exquirant sicut Xpistiani.
9 Hos versicu/os]

Hi

vcrsiculi

j3.

12 ad\ in

SG.

14

apostoli, quod^ inquif\ apostoli

quid
t\c,
[j.

inquid

inquid aposloli quod S.

;

16 quae] om. G.

18 in generationem altera/n]

C
;

(gr.
illis

yv/zhj Ixipav)
hae<-]

ingeneratione altcra

BSG.
S
(gr.

19 sciremus] csscrcnius G.
;

20

lllc']

codd

CGS

0111.

^AB.
S.

locutus cst] codd

ea]

/ocuti sunt
;

,3.

22 prodcrent] prodessent SG.

25 narravinius] narrabimus
27 opcrum]opcra [5AS; operam G.

23 nascentur\ nascuntur SG.

{tf

aOta)

om. |3AG.

ex u7)

narramus

filiieorum^filii filiorum S.

I.

Nos

enini peregrini^
:

Hieron.

in

7.

in

Zacharia] Hieron. in
'

Zach. iT, 12 sq

'

Nos enim omnes, qui

in

27,

9:

Hoc testimonium
Zacharia Matlh. 10, 27.
i

in

Matth. leremia
'

peregrini et advenae legis fuimus, red-

nun

inveniiiir, in

vero...

ctc.

empti

pretiosissimo eius sanguine,

figuli

14. /fr/<7]

domo
mur
et

crealorisqueomnium
'.

sepeli-

24.7?///] Ps. 44,

7.

requiescimus

62
Ne fiiDit sicut dam in deserto,
in deserto.

S.

HIERONYMI rRESBYTERI
Ne murmurent,
ne
sic

patrcs eorjim.
et perierunt
;

sicut

miirmuraverunt quiloquor

murmurent

sicut ludaei, et pereant

:

Gcncratio prava
te.

et

exaspcrans.

Non ego hoc

*

prophcta

tuus hoc loquitur de

et

Generatio prava
et

et exasperans.

Generatioadultera
'.

Ouare

pcssima signum quaerit, dixit, prava? Ouia

extenditur
in

facti

signum non dabitur ei, nisi signum lonae sunt in arcum perversum. Arcus enim

numquam

eum

qui se mittit, scd contra adversarios. Ista

recta a

autem generatio cum

versus,

esset

Deo

condita, et haberetur in

manu
10

Dei quasi arcus, ut mitteret per

cam

sagittas, versa est quasi arcus pcr-

blasphemantes
7ion

in

Creatorem suum.

Usque hodie perversus est Israhel. Et non cst dircctus cuin Deo spiritus cius. Ouoniam non recei^it Filium, propterea non recepit Spirilum sanctum. Denique Spiritus sanctus, quando descendit in specie columbae, non descendit super
Generatio quae
direxit cor suuin.

turbas ludaeorum, sed super

accipere, crede in lesu
Filii
flores.
:

unum

lesum. Si

vis ergo, ludaee,

Spiritum

15

quoniam

Spiritus sanctus sedet in lesu.

Efraim

intendcntes et mittentcs

arcum.O quanta mysteria, o quanti

Non

dico dies, sed totus mensis ad intellegentiam istius psalmi

sufficere. In
fictilibus.
est,

non potest
in vasis

singuHs verbis sensus sunt.

Habemus

et

thesaurum
20

istis

Multi hoc interpretantur de corpore et Spiritu

in

sancto

hoc

habemus thesaurum
Sed
ista

vasis fictihbus. Est

multo meh'or est, hoc est in verbis rusticis scripturarum. Eilii Efraiin intendcntcs ct mittcntes arcum, conversi sunt in die bclli. Non custodierunt tcstamcntum Dei, ct in lcge eius nolucrujit ambulare. Et obliti sunt bcncfactorum eius, ct mirabilia cius quae ostcndit eis. Legimus in Regnorum Hbris, quoniam sub Roboam fiHo Salomonis Hieroboam fiHus
ista intellegcntia.

quidem et quoniam habemus thesaurum

pretiosissimum

in vasis fictiHbus,

25

Nabat
ct

scidit

populum a reHquo populo,

et

decem

tribus duxit in

Sama:

riam. ludae vero tribus et l^eniamin remanserunt sub imperio

Roboam

multi de tribu Levi, qui habitabant in Plicrusalem sacerdotes et levitac, 30

sicut scriptum est in

est in

Hierusalem. Tres ergo tribus fucrunt, hoc est

S
;

ParaH'pomenon, reversi sunt ad tcmplum Dci, hoc in ludaca luda ipsa

:

3 loquor] locor
rtr/j]

loquar e.xaspcrans G.
^.

^facti sunt\faclus sunt

\facta

cst

vS.

12

<//-

codd

creditus
;

15

Iudaee\ ludaea

17 Efraini\ scripsi
,/uanti] quantac D.

Ephraim p; Effrem
19
ct\

ABCG
'

Spiritu/n] C adtl. sanclum. AC. Ephrcm S: nullus codcx sibi constat.

15C.

ante
^jH.

ihesaurum

om.

2^ fiIio]filium 13C.

32 in

ludaca]
2. tt

in luda

SG
1

luda

pcricrunt^

Cor. 10, 10.

16, 4.

20. fictitibus'] 2 Cor.

/\^

7.

5.
(y.

/(^nac\

Mallh.

perversu)n\ Ps. 77, 57.

26. in J^Ci^noru/n libris\ 3 Reg. c. 12. 31 ''' raraliponienon^ 2 Par. 11, 13.

TRACTATUS
rcgalis
tribus, ct

\)K

PSALMC) LXXVII.

63

J^cniamin, ct postea lcvitae, ubi

in

vencrant de diversis

tribubus ad lcmplum. Oui crgo erant

Samaria, dc tribu Efraim habc-

in ludaca, habebant rcgcm de tribu luda ct de gcncre David sic et qui regnabant in Samaria, habcbant rcgcm dc tribu Efraim, ct rcges eorum vocabantur lCfraim. Lcgamus Osce prophctam, ct omnem prophetiam ejus contra Efraim

bant rcgcm.

Ouomodo cnim

qui

regnabant
:

repcrimus
piens
'.

ct

dicitur

ibi

'

Efraim, inquit, factus est quasi columba

insi-

Vidc quid dicat, cohimba insipiens. Rch'quit templum, et habitat

in silvis.
10

Columha enim sempcr

mea

reh'quit

in domibus habitat. Efraim vero cohnnba tcmplum, rehquit domum, et habitat in silvis, habitat in

desertis.

15

Hoc interim secundum h'ttcram debemus enim ct historlam ponerc. Nunc vero post Htteram quasi per quosdam gradus debemus ad maiora conscendere. Dicamus cip^o fihos Efraim omnes essc haereticos. Et isti enim recesserunt de domo Dei,et isti dimiserunt David et regnum David,et
;

habitant in desertis. Et dicuntur quidem columbae, quia legunt et

pturas, sed insipientcr intellegunt.

ipsi scri-

intendentes ct

Multa sunt quae dicantur. Filii Efraim mittentes arcnm. Vide omnes haereticos qui dereh'querunt
:

Hierusalem, qui dcreh*qucrunt tcmplum Dei,qui habitant

20 fecerunt vitulos

in

Samaria, ubi
:

aureos

In Bethel et in Dan. Et vide quid dicat

fccerunt

vitulos aurcos in Bethel, in

domo

Dei. In

domo Dei

idolatrae facti sunt.

Et feccrunt illud in Dan, hoc est, in iudicium suum ct in condcmnationcm. Derehquerunt domum Domini, et nihil ahud nisi de auro cogitant. Dicat
aliquis
:

Quare fecerunt

vitulos aureos

25 in vasis fictihbus. Ecclesiastici

enim

rustici

Nostcr thesaurus repositus est sunt et simpHces omnes vero

:

30

quoniam omnis eloquentia saecularis aurum dicitur, hoc est, quoniam hngua eorum quasi propter splcndorem aurum dlcitur CaHx aureus Babylon in manu Domini. Videte quid dicat, Babyion confusioais. Ergo mundus iste cah'x aureus est. De hoc cah'ce aureo omnes gentes propinantur. Filii Efraim intendcntcs et mittentes arcnm. Quemcumque videris haehaeretici Aristotehci ct Blatonici sunt.
ut sciatis
:

Denique

'

'

3 in lndcxea] in

luda

(i. 22>

21 idolatrae\

AS

idololalrae
cloquii.

'i

idolalriae

facti\ 9A\\faclae

CGS.

splendorem^ S

^M.

aurum]

CG CSG

idolatria
;

\\.

aur/

'^jAD.

29 confusionis] confusio interpretatur S,

7.

insipicns\ Os.
i7i

7,

11.

tis

ac decore vcrborum, tolos se sim-

20. et

Dan\

3 Reg. 12, 29.

Iieron.
'

plicitati et rusticitati tradere...

Unde

et

2^. fictilibus\ 2 Cor. 4, 7.

29. Do/nini\ lerem. 51, 7. Cf.

\\\

de Babylone \\\ leremia dicitur Calix aureusBabylon inebrians onuieni terrani.

lon.

3,

sqq. (M. 25,

1198):

de-

Quem non
laris ?
'

inebriavit eloquentia saecu-

posilo fulgore

eloquentiae et ornamen-

ctc.

64
reticorum,
sciunt

S.

HIERONVMI PRESPATERI
habent.

omnes

superstitiones
'

Conversi snnt in die

vobis,

hclli.

Ne-

cum

qui dixit

l^acem

meam do

pacem meam relinquo

;

vobis', sed ad

vcrba sunt praeparati. Habent verba

est
' :

sed audiant illud

'.

quod scriptum

Dissipa gentes quae bella volunt

Dicat aliquis,
5

nostram esse sententiam. Videamus consequentia.

Non

custodiernnt testamentnni Dci, et in lege eius noluenint anibulare,

et obliti su7it benefactoruni cius.

Consurrexerunt contra

eum
:

qui eos rege-

neravit in baptismate.

Et

mirabilia eius quae ostendit eis

coram patribus
'

eorum quae fecit mirabilia. Videte sensum scripturarum, quomodode filiis Efraim venit ad historias j^raeteritas ut ilUid quod scriptum est Ape;

lo

riam

in

parabola os

meum, eloquar

propositiones ab initio' parabolice

dictum ostendit.

Coram patribus
Taneos
:

eoruni quae fecit mirabilia in terra Aegypti, in

campo
15

ijiterrupit

mare^

et

perduxit eos
:

statuit aquas quasi in utrem, ct

:

deduxit cos in nube

enim
et

diei. Dicat aliquis Vim facis scripturae simph'citer populo Israhel, quando eductus est de terra Aegypti, propterea secundum historiam dicitur et legimus decem tribus quo_

dicitur de

niam reh*querunt Deum,

vitulos aurcos.
illo

et

idolatrae eftecti sunt, et quia secuti sunt

Videamus Asaph prophcta quo tempore fuerit. Utique fuit David. Sub David autem necdum decem tribus separatae erant. Regnavit David quadraginta annis rursum Salomon
tempore, quando
:

20

ah'is

quadraginta annis

post octogintaannos sub

dicitur,

Roboam

postea scissae
tribus, sed

sunt

decem

tribus.

Vidcs ergo, quod

non

dicitur

decem

de
sui,

liaereticis prophetatur.

Coram patribus eorum quae

quae
fecit

fccit mirabilia.

Obhti ergo haeretici patris

25

mirabih*a in

terra Aegypti, in tenebris istius sacculi, quosunt, et postca ubi nati sunt, dis:

modo
phcet

illos

Uberavit, in ecclesia rcnati

eis ecclesia. /;/ terra

Aegypti, in campo Tancos

ct

ubi idolatria, ubi rex

Mambres adversarii Moysi,ubi idolatria. Nos omnes eramus in /Xegypto, et a Domino Hberati sumus. Interrupit marc, et perduxit eos. Ambulavit Dominus super marc, et
Aegypti,ubi cquites Acgypti,ubi lannes
5 cortSqnntici\ [iG
; ;

30

sequentia S

cousequeiitiani

BC.
;

7 henefactoium

,3.S

/h'tiefi{Q\ a)cio-

rum G benefuiis BC benefuii A. PBSG, AC I m ostendat AC 2 m. /atrae] ido/atri B mutat. in ido/atres

; ;

8 mirahilia
14 in
;

ABCS utrem] CSG

CSG.
;

mirahilinm 3G.

12 ostendit^

B om
S.

in

in ut/e SA.
1,

18 ido-

idolatriac

Cf. supra p. 63,

21.

quia] S;

qtiasi

^ACG
;

om. C.
'(A\

22

scissae] scise

SGB
C
;

de decem trihuhus

25 Oh/iti]
;

C corr. G abscisae AS add. sunt.

;

ei'So]

9j

add. sunt.

23 dicitur decem trilms] 26 quac]

qui

pABSG.

28 /anncs] S

lamues ^C

lamuis G.

31 perduxit]

(gr. dir]yoL'ff^)

eduxit ,3AS.

3. vobis\ lo.

14,'

27.

4-

volurJ\ Ps. 67, 31.

TRACTATUS DE PSALMO
fluctus maris mitigavit, et

LXXVII.
ct

65
perdnxit
eos.

nos perduxit. Inten-npit mare,

fidclis,

Usque

hodic, o

monachc

quando educcris dc Aegypto, intcrrumnon

pitur mare, et sic educeris. Statnit aqnas quasi in utrem. In hcbraico

habet utrem, sed acervum.

5

Et deduxit
levi
'.

eos in

nube

diei.

'

Ecce Dominus venit

in

Aegyptum

in

nube

Nubem

levem, aut proprie Salvatoris

corpus dcbemus accipere,

:

quia leve

fuit ct nullo

peccato praegravatum est

aut certe

nubem levem

debemus sanctam Mariam acciperc, nullo seminc humano pracgravatam. Eccc Dominus venit in Aegyptum saeculi istius super nubcm levem,
o

Virginem.

Et deduxit
'

eos in nube diei. Pulchre dixit, diei

nubes enim

illa

non

fuit in tenebris,

sed semper in luce.

Et
te
:

tota nocte in

inluminatione ignis.

Et tenebrae non sunt absconsae a

'

sicut

lux

tibi, ita ct

nox

tibi

'.

Et
'.

tota noctc in inluminatione ignis.

^5

Dominus

noster ignis consumens est

:

Ignis
hquit.

consumens. Non

dixit, quid

consumens

nobis intellegentiam dere-

Qui
et

super

stipulam,

Dominus
lucet,

fundamentum Xpisti aedificaverunt lignum, faenum, illis ignis consumens est. Ignisduph*ccm habet natuurit.

ram
20

et

Si

peccatores sumus, incendit

si

iusti,

lucet

nobis.

Interrupit petram in deserto. Interrupta nobis est petra in heremo. Per-

cussa est petra, et fluxerunt aquae

et bibat
; '

illa

petra,

quae

dicit

Qui

sitit,

veniat

de cuius ventrc fluxerunt flumina. Et adaqnavit eos velnt in abysso mnlta. In deserto, ubi aqua non erat, abundantia nobis aquarum
facta est.
^5

Multa sunt quae dicantur,

3
//.

et infinitus

est

psalmus, et tempore excluSG.

15 qiiid

Htrem\

CSO

in utre

^A ntrem
;

(om. in) B.

13 ahsconsae^ ahsconditae

consiimens\ qiiid consiimat S.

sjtnt qiiae

22 in ahysso midtd\ ahysns miilta

SG

Psalt.

Rom.

25 Mnlta

dicantur etc] llaec conclusio tractatus nusquaiii,

nisi fallor, edita est.

4.

'et stare fecit

sed acemiim'] Psalt. hebr. Hieron. aquas quasi acervuni.

'

15.

7iobis

intellegentiam
:

dereliquit^

6. levi] Is. 19, I.

praegravatam'] Hieron. in Is. 19, Ascendit Dominus super nubem I levem, corpus sanctae virginis Mariae, quod nuUo humani seminis pondere vel certe corpus praegravatum est suum, quod de Spiritu sancto conce^.
* :
:

Hieron. ep. 48, n. 19 nobis intellegentiam derelinqui Adversus lovin. i, 16: nobis intellegentiam derelin'
'

quens

'

etc.
i

17. stipulam']

Cor.

3,

12.

22. bibat'\ lo. 7, 37. 38. 2^. Multa sunt quae dica7itur\\^Q>x\g^
aliter pergit

Breviarium, in quo et de
'

ptum
14.

est.

'

Pauli apostoli
est, et

13. tibil Ps. 138, 12.

decem Chami nomen

*

epistulis
calliditas

'

sermo
'

latine

consumens

est\

Deut.

4,

24; Hebr.

exponitur.

12, 29.
Anecdota Maredsolana
III,
2.

'

'

66
dimur.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
ut
et

Oiemus autem Dominum,

nobis interrumpat mare, ut et

nobis petra fluat aquas, ne et nostra cadavera pereant, et iaceant

cum

populo in deserto. Scitis enim quoniam cadavera patrum nostrorum usque hodie iacent in deserto. Credite mihi quotienscumque video synagogas, semper illud habeo in mente, quod dicitur ab apostolo, quo:

niam non debemus exultarc super olivam cuius fracti sunt rami, sed timere quoniam si rami naturales praecisi sunt, quanto magis nos, qui inscrti sumus de oleastro, timeamus ne fiamus sicut patres nostri generatio prava et cxaspcrans, generatio quae non direxit cor suum, et non estcreditus cum Deo spiritus eius Quoniam non habent spiritum Dei,
; '

'.

propterca mortui sunt, et iacent cadavera eoruin

in descrto.

Ego

syna-

gogas corum

aHud intellego, nisi sepulcra in deserto. Lege hbros veteres. Oremus autem Dominum, ut et ista sepulcra resurgant. Si enim filii Abrahae facti sunt lapides, filii Adam, qui mortui sunt, possunt resurgere, si volucrit lesus. Licet enim mortui sunt ct iacent in sepulcra, etiamsi
nihil

15

quatriduani sunt, etiam

foras.

si

foetent, potest eis dicere lesus

' :

Lazare, veni

DE PSALMO
Quciiiain paupcres facii sunius.

LXXVIII.
tu

Quoniam
'

paupcr pro nobis factuses,

'.

propterea et nos pauperes

fuerit, et effuderit

facti

sumus. Oratio pauperis

orationem suam coram

Domino

cum anxiatus Quoniam tu pauper

'

20

factus es,

cum

esses dives, et nos paupercs facti sumus.

Adiuva nos, Deus salutaris noster. In hebraico habct Adiuva nos, Deus lesus noster Ubicumque enim salvator est, ibi in hebraico lesus habet. Denique Gabriel quando venit ad Mariam Et vocabis eum, inquit, lesum iste enim salvum faciet populum suum Adiuva nos, Deus
'.
'
: :

25

'.

lesus noster. Videte quid dicat

rari

conatur

adiuva Qui dicit adiuva et ipse Hbeneque enim dormientes nos Deus adiuvat, sed laborantes.
'

'.

'

',

8 oleaslro] oleastro
la^facti sunt\faili

A.
(}.

/lamus] efjiciamiir S.
15 sepukra]

12 hbros\

BS
;

ct lihros

et libris (J.

sumus
ikc,

sepulchra 15LS

sepulchris C.

Verba

quietis

cum
2,
I

praeposilione
;

Luc.

II, 7

coniuncta interdum in novo testamento leguntur, ut Malth. 2, 23 ; Marc. 18 DE PSALMO LXXVHI\ Edit. ad calcem Breviarii. Act. 8, 40 etc.
\c)

Migne

26, 1365.

sumus\ S add. nimis.

20 anxiatus\ anxius

(i.

21 pauper]i\

add. nobis.

24 Dcus]

CS om.
;

[J.15G.

5.

ab apostol6\

Rom.

11, 17. 18.

Hieron.
43,
noster.

Auxiliare nobis,
v. a.
'

Deus lesus

1.

11. foras\ lo. II, 43. Cf. II.

supra

p.

25. Gabricl q.
'

21. Domi?io] Ps. loi,

I.

22.dives]2 Cor.
24.

8, 9.

Doinini loseph, Malth. i,

iuxta hebr.
i,

Angelus
31.

Mariam\ Immo quando venit ad 21. Cf tamen Luc.

lesus

noster]

Psalt.

TRACTATUS DK KSALMO
Proptcr gioriam noniuns tui Doniinc libcra

LXXVIII.

67

//^>j'

qiioniam vocatum est

\\\

uomen tuum novum super

tiiis csto

nos,

quod bcnedicitur

t^cntibus. lit propi-

pcccatis nostris proptcr nonicn tuuni.

:

nos Xpistiani
S

Tntrocat in

Tu salvator, tu Xpistus, et misercre nobis proptcr nomcn tuum. conspcctu tuo gcniitus coupcditoruni, Hoc solent diccre qui
:

10

Gemitus conpcditorum, hoc est angelorum, Ouo modo enim si mittantur conpedes in pedibus, degravant corpus, et currere non sinunt sic et corpora nostra includunt animas, hoc est angelos, et degravant in terra. Et hoc quibus verbis adprobant ? Infelix ego homo, quis me libcrabit de corpore mortis huius ? Et illud quod dicit Cupio dissolvi et esse cum
qui conpcditi sunt, inquiunt, in corporibus.
; ' ' '

secuntur Origenis dogmata

Xpisto
stolus.

',

revcrti

et

esse

cum
Cupio

Xpisto. Videte, inquit, quid dicat aporeverti, utique illuc dicit, ubi

Ouicumque

dicit,

ante fuerat.

Introcat in conspcctu
15

tuo gcniitus conpeditoriun.

Ego

vero simpliciter rus:

ticana simplicitate et ecclesiastica ita tibi respondeo

ita

enim apostoli
'
:

responderunt,sic sunt locuti, non verbis rhetoricis et diabolicis

est
'

Melius
pater

enim

reverti et esse
'

cum Xpisto
;

'.

Quia
ille

sic

habet

in

graeco

non habet
fuit

dissolvi 'sed
ibi et

reverti

'.

Reverti, et esse

cum

Xpisto.

Ubi

Adam

meus,
20

ego esse desidero

unde

eiectus est, ego reverti cupio.

1

eiecti sumus. Introeat in conspectu tuo gemitus conpcditoruni. Ouare enim hoc non simpliter intellegam dictum esse de martyribus, qui inclusi sunt in carceribus ? Ouanti enim et in

In

Adam omnes

nos de paradiso

metallis missi sunt?

Ego

vero dico, quia illorum

conpcditorum vcre

exaudiat vocem Deus.

25

Secunduni )nagnitudincni brachii tui possidc

omnes,

si

tamen mcrcmur,

filii
:

carccre erat, conpeditus erat

filios mortificatoruin. Nos martyrum sumus. Apostohis quando in apostoli omnes quando in carceribus erant,

conpediti erant

omnes martyres qui

nunc

interfecti

sunt

in

carceribus, con-

pediti erant. 1'ropterea

30

dicitur, Posside filios mortificatorum.

Redde
1 1

vicinis nostris septuplum in sinu cornm. IMihi videtur

vo\
in

quod non
12 rcvcrti\

dissolvi] Ilacc

erasa est, el pro ea

verbum

reverti sup. lin. scriptum.

sive reverti S.

6.

Ori^::enis\

'

In

libris

enim

rrspl

'Apyfov,

teste
n.

Hieronymo (Contra

lo.

Hierosol.

17), et angelos... dicit ani-

ron. in Ephes. i, 3 Et in alio ioco Miser ego homo.quis nie lityerabit de corpore mortis huiust Et Melius est reverti
'
:

LlU
'*

mas

esse

eorum corporum, quae

vel
'

et esse cuni
'

desiderio vel minislerio susceperint.

w. htdusf\^ovL\. 7, 24. cum Xpisto] Philipp.

17.

Christo' \iZowixd.V^w{. 1,25: dicimus propterea Paulum corporis nexibus coerceri, nec reverti ct esse

i,

23.

cum

Christo, ut perfecta

'

etc.

non habet d^ssoWi^sed

xtwQr\A\}:{'\t-

68
contra
illos

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
illis
:

rogat, sed pro

hoc

est,

da

illis

sabbatiim tuum. Sabba:

tum autem
in

interpretatur rcquies.

Quod

dicit,

hoc est

fac eos requiescere

maUtia

sua.

Aut

certe ahter

hic eis redde, et

iVos auteni popidus tuus et oves pascuae tuae.

non eis reddas in futuro. Ubi oves dicit, innocen5

tiam
luui.

significat.

Oves non habent

:

nisi

pastorem. Confitebimur tibi insaeciicerte,

in

Confitebimur
///

vel

paenitentiam agimus, vel

;

glorificamus.

generationeni et generationeni

quod meHus est, primo populo, et in

secundo populo. Licet secundum historiam

ah*ter

dicatur in lezechiel,

tamen secundum intellegentiam spiritalem hoc dicimus, quoniam duae istae gentes, hoc est, duae virgae iunguntur in lezechiel, et fit unum regnuin. In generatioiieni ct gencrationeni adnuntiabinius laudem tuani. Apostolurum vox est Petrus in populo circumcisionis, et Paulus et Bar:

10

nabas

in gentibus.

DE PSALMO LXXX.
In fineni, pro torcularibus, AsapJi. In lege scriptum est tres esse sollemnitates Pascha, Pentecosten, et Scenopegia. Ante Scenopegia antedies decem ieiunium crat,et iciunium crat usque ad vesperam.P^o tempore tubis
:

15

cancbant,hoc cst,iciunabant, et

in ieiunio tubis

canebant,et post dies

decem
20

Scenopegia crant. Diligentcr adtendite. Tres sunt sollemnitates in lege deprimum Pasclia, deinde Pcntecosten, deinde Scenopegia. Ante scriptae Sccnopcgia iciunium in ieiunio autem tubis canebant. Animadvertite scri:

pturam.quid significat.TolHte velamen quod positum est ante oculos Moysi; et videte quoniam tabernacula non possumus fieri, nisi ante ieiunemus.
nisi habuerit signum victoriae, quod nostros advernon vincitur Amalec. Quoniam ergo tres sunt soHemnitates, Pascha, Pentecosten et Scenopegia, ideo et tres psalmi habent titulum pro torcularibus' octavus psalmus, et octogesimus, et octogesimus ter-

Ipsum autem ieiunium

sarios detcrreat,

25

'

tius.

Videtis ergo

quomodo

trcs

psahni scripti sunt

dicat
:

in psalterio, qui

pro

torcularibus pracnotantur. Videtc quid

octavus psalmus, et octo30

gesimus, et octogesimus

tertius,

Et antcquam de numcro disputcmus, dicamus quid sibi significare veHnt torcularia. Pro torcularibus. Torcularia non sunt aHbi, nisi ubi
I

ro^i^at^ u.S

roganl
21

WQW
G.

/;/

maiitia]
///
;

(1 0111. in.

14

DE PS.ILMO LXXX]

Brev.

col. 1121.

in ieiunio]

SG

om.

iciuniuni G,

27 octogesimus] Jioiiuagesimus G.

30

oitoi^csi/nus] octoai^csimus

o. duae vir^ae iuuguntur in lezechiel] Ezech. 37, 16 sqq. Hieron. ep. 74,11. 3 Hae (synagoga et ecclesia) sunt duae
1
:

virgae,

quae iunguntur in Ezechiel comment. in Ezech. 37, 15 in Is.

;

'.

Cf.

54,

'

4 sq.

TRACTATUS DE PSALMO LXXX.

69

vinea ct infinita vindcmia est. Pro torailaribiis. Propterea dicit Dominus Torcular calcavi solus, et de gcntibus vir non erat atque Salvator mccum Propterea vineam de Aegypto transtulit et plantavit. Kt dicit Ego te plantavi vincam veram totam clcctam quomodo in Hieremia
'
:

'.

'

conversa es mihi
inebriatus
et
cst.

in

amaritudinem,

vitis

aliena?

'

Et Noe vinum
'
:

bibit, et

Dicitur ct a Salomone, dicitur in mysterio

'.

l^ibite amici,

inebriamini

Legimus
sui, ct

ct in alio loco,

quoniam loseph

ille vir

sanctus,

qui in typo praecessit Salvatoris, qui venditus est a fratribus suis,

vendiderunt fratres
10

regnavit in Acgypto, sicut ct

in

Salvator noster venditus est a ludaeis, et regnavit

cuh*. Ille

quem Dominus atque Aegypto istius saepasceret et fra-

ergo loseph
;

vir sanctus, ille praecipuus, qui

crudelitatem pietate

superavit

qui ideo venditus est in Aegypto, ut

Aegyptum

tres suos qui

eum vendiderant
est
in

ille

igitur

loseph invitavit fratres suos. Sed

videte
15

'

Et inebriatus

meridie'.

Et hoc verum
?

est, et

secundum

litteram stare potest, ut vir sanctus inebriatus fuerit

Inebriatus est et

Noe, sed vere fuerat inebriatus. Erat inebriatus loseph, inebriatus est et Noe, et inebriatus est in domo sua. Videte mysterium. Videamus ante quid significet in mysterio, et postea disputemus quid significet in sensu.
Post diluvium mundi
20
istius bibit

Noe,

et inebriatus

est

in

domo

sua, et

denudata sunt femora

maior, et
tore,
inrisit
:

eius, et eius

apparuit turpitudo. Et venit frater

texit.
*

frater
in

autem minor

Hoc totum
si

dicitur de Salva-

quoniambiberat

cruce passionem.

Pater,

possibile est, transeat

:

calix iste a

me

'.

Bibit, et

inebriatus est, et denudata sunt femora eius

hoc

est,
:

25 inrisit

et minor,

ignominia crucis. Venit frater maior, populus ludaeorum, et populus de gentibus, texit ignominiam. Propterea ma'

ledictus

Chanaan, servus

erit fratrissui

'.

Ecce maledictio
est, sic

illa

usque hodie
ardore

perseverat. Nos, minor populus, inperamus maiori populo ludaeorum.

Sicut ergo

Dominus

in

passione inebriatus

et sancti in

fidei cotidie inebriantur, et

inebriantur Spiritu sancto.

:

Tu

qui die hesterna

vidcris
6 a]

30

aurum
I

colligebas, hodie proicis

nonne apud ignotos

insanus?
;

vinea]

CPSG
non

vineae [iAB.

5 aliena]

CG

a/ienae ,3HS.
:

[iABPS

in

CG.
fi.

12 vendiins] vinditus G.
litterani stare
potest.

14 in meridie]
21 minor]

pA

ita

prosequuntur

dicitur.

Hoc
^.

vero et sccunduin

P add.
lin.

gafei.

22 biberat] biberaet
est]

dicebat

23 eius]

pSG

inser. et apparuit. Cf.

supra

20.

24 hoc

codd

om.

26 Chanaan]

mutat in Cham.

fratris sui] fratribus suis G.

30

colligebas] collegebas

corr.

G.

ignotos] ignaros S.

3.

inecum'] Is. 63, 3. plantavif] Ps. 79, 9. 5. alierta?'] lerem. 2, 21.

7.

loseph quoque, qui in typo praecessit domini Salvatoris.

ep. 109, n. 2
'
:

'

14- ^fteridie]
i.

Gen. 43,
9,

25. 34.

inebriainini](Z2iX\i. 5,

23.

;;/<?]

Matth. 26, 39.

25.

8.

in typo praecessit Salvatoris] Hier.

26. sui]

Gen.

yo
Deniquc
pleni.
et apostoli,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Spiritus sanctus dcscenderat sujxt eos et

quoniam

inpleverat cos, et loquebantur linguis variis, propterea ilicebantur muslo

Multa sunt quac dicantur de

tertius.

vini

m)\sterio et de ebrietate. Infineui

et

pro tofcularibus^ Asaph. Octavus psalmus,

octogesimus, et octogesimus
nisi

Nullus alius poterat habere torcularia numerus,

octavus, et
in

octogesimus, et octogesimus tertius. Octavus dies resurrectionis est

singulari

numero. Rursum

in octo decadibus octogesimus alius maior

nisi
10

numerus. Vidctis ergo quoniam haec torcularia non praescribuntur,

in die rcsurrectionis,

octava, et octogesima. Dicat ah*quis

tcrtio

Ouare postea

dicitur

in

octogcsimo

torcularia

Ilaec torcularia ad Trinitatis

dicitur,

mysterium pcrtinent. Propterea et tres sunt chorodidascali. In octavo Psalmus David in octogesimo, Asaph in octogesimo tertio, fihorum Chore. Octavus cst David, qui interpretatur fortis manu, Prima cnim nostra victoria pugnam habet atque hictam propterea dicitiir fortis manu David. Secunda vera, hoc est in octogesimo, Asaph. Asaph autem intcrpretatur synagoga. In octavo ergo vincimus, et in octogesimo cum Domino congregamur. In octogesimo vero tcrtio, fihorum Chore. Chore
: :

15

interpretatur Calvaria.

'

Ascende

calve,

ascende calve
in

'.

Hoc

dicebant
sunt 20

etiam pueri IIeh*saco, quoniam passus fuerat

loco calvariae.
inrisus sit a

MuUa
'
:

quac dicantur, quomodo IIeh'saeus in Bethel Facite duobus pueris. Ista sunt torcularia, de quibus dicit et Salvator vobis amicos de iniquo mamona, ut vos recipiant in aeterna tabernaquadraginta
cula.
'

Quia pracccptuui
Dei
?

Isralit! est,
:

ct iudtciuui

Dco

lacob.

Ouod pracccptum

25

In vicloria

Deo cancre

non suam

putare, sed Domini.

Cuui cxirct dc tcrra Acgyptijinguaui qua))i no)i )iovcrat audivit. Et nos quando egressi sumus de Aegypto, audivimus hnguam quam nesciebamus. Quis nostrum scicbat cvangehum
tas
?

Kgressi

sumus de Aegyto,

et

quis prophe? quis apostohmn ? audivimus Hnguam quam ncscicbamus,

30

didicimus

Hnguam quam nescicbamus.

o)ieribus dorsuuL
eiiis.

Et statim sequitur, Devcrtit ab

Ouando

in

Aegy-

pto eramus, extruebamus civitates Faraonis, Uitum et laterem portabamus,

4 dc
cl>rictatc\ (1 atUI.

scd hoc dixhsc sufficiat

;

.S

sed iain rcdcamus ad psalinum.

23 inii/uo]

[iS (ila Ilieron. cp.

108, n. 16

cp. 121,

c.

6)

inimico
;

BC

inimicus G.
[^

mamona] mamnuillum
difleri

mona
coild.

,'jC.

25 Israhci]

AHCS
\

(gr. T(p 'ijoaTjA)

///

Israhcl ^G. Exinde

ins^i.

zd stiam\ W

suttm A(.'S(i,
23. tabr)HUida\ Luc. 16, 9.

2i-

pi^ui] Act.

2, 13. 2, 23.

19. calve\ ^

Reg.

TRACTATUS
et tota

I)E

PSALMO LXXX.

7I

anima nostra qiiaerebat paleas. Non habebamus frumcntum, non habcbamus caelcstcm panem, qui de caelo vcnit nccdum accipicbamus manna dc caelo, nccdum nobis serpens fuerat in licremo suspensus necdum petra aquam nobis miserat necdum extendebamus manus, ct cadebat Amalec. Sedebamus in luto, et faciebamus opera Aegyptia, civitates
: :

Faraonis extrucbamus. Dcvertit ab onerihus dorsinn

eius.
*
:

Quam
Manus

grandia

ante liabcbamus onera. Propterea Moyses noster dicit

Venite ad

me
co-

omnes, qui oncrati

copJiino servierunt.
10 pliini

estis

peccatis, et

ego reficiam vos

suos, et

'.

eius in
alii

Cuius?
et

Lsralielis. Alii

sunt co[)hini Aegypti, et

lesu.

Habet

lesus cophinos

fragmcntis inplevit Salvator noster.

sigiiificantem.
et

duodecim cophinos de rem miram, et ingcntia mysteria

Ouinque
:

mih'a populi versabantur in heremo, sine parvuh's

15

20

in loco deserto non inveniuntur nisi tantum quinque enim desertus erat. Requiro a te, qui tantum h'tteram sequeris in deserto loco non inveniuntur nisi quinque panes, et duodecim cophini quomodo inveniuntur ? Si desertus erat locus, utique duodecim cophinos habere non poterat. Sed hoc totum significatur, quod populum suum Dominus in deserto istius saeculi eduxit de Aegypto pavit panibussuis, et quodcumque supererat, in duodecim cophinis condidit,hoc est in duodecim apostoh's ut quod perierat in duodecim tribubus, salvarctur in duodecim apostoHs.

muHeribus
;

panes
:

locus

/;/

tribnlatione invocasti me, et liberavi

te.

Prophetae

et

psahni ideo

obscuri sunt,

quoniam

subito,
:

cum

nescis,

persona mutatur. Denique usque

25

huc locutus est propheta nunc subito inducitur persona Dei loquens ad populum. In tribulatione invocasti nie, et liberavi te. Quicumque in tribuinvoca, et exaudieris. Exaudivi te in abscondito Tempestas illa quae te premebat, et quasi fluctibus huc iHucque trahebat ego eram in media tempestate. Probavi te in aqua contradictionis. Secundum h'tteram de Moyse dicitur et Aaron, quod in aqua contradictionis offenderint Deum. Denique ideo non sunt ingressi terram repromi^sionis. Nobis autem dicit Deus Probavi te apud aquam contradictionis. Simon probatus est ad aquam contradictionis, quia in hypolatione es, securus esto
tempestatis.
:

30

5 sedehamus\ sed ern?mis C.

Aegypiia\ Aegypti
Qt
i

ct S.

\\

fragjnentis^fracmentis CP.
18 pa7iibus\ de panibus G.

12 versabantur^

S; versabdtur

vescebantur

[j

2 m.

^Atloquens^ loqueniis p

(//'

add. sup. lin.)

(gr. ItzI 'joaxo;)

28 in aqua] scripsi
;

Veron. ap. Migne 29, 286 not. 6

sup. lin.

in aqtiam

BCP

m SG

cum Augustino et psall. apttd aquam P

;

[j

8. vos]

20.
in ps.

i?i

Matth. 11, 28. dnodecimtyibubus\ Cf. Origen. 80 ap. Pitra Anal. sacr. III,
'
'

i37-^> et Hieron. cp. 108, n. 13. 23. ferso?ia ^tiutatui-] Cf supra p. 22,
1.

11.

72
ciisi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Quicumque ergo
contradictionis.
te.

accepit baptisma.

in

liypocrisi accipit baptisma,

iste

probatur ad
dixit,
?

aquam

Audi populus
populo

vieus, et tcstificahor

Nobis loquitur Deus. Quodcumque

5

audiam

etiam nobis loquitur. Israhel, si audias nie. Quid quaeris ut Videamus quid praecipiat. Non erit in te deus recejis. Cui deus
ei

habemus, quotcumque ventcr est, dcus deos. Iratus sum: ira mihi deus est. Vidi peccata, tot recentes habemus muherem, et concupivi Hbido mihi deus est. Unusquisque enim quod cupit et veneratiir, hoc illi ct deus est. Avarus aurum deum habet. Nec adorahis Dcuni alicmnn. Noster Deus virtus est aHorum, vitia atque peccata.
recens
est.

Quotcumque

vitia

lo

Ei^o eniui suniDoniinus

Deus

tiius,

qui eduxi
:

tc

de terra Aegypti.

Nos

sumus qui educti sumus de terra Aegypti si tamen exivimus, si in hcremo sumus, si terram repromissionis cupimus videre. Si reliquimus Sodomam, non respiciatnus ad Sodomam salvati sumus in monte. Non dcsidercmus Aegyptias carncs, non dicamus: Quam bene nobis erat in Aegypto, quando manducabamus carnes in oHis, et ah'a, et cucumeres. Vis accipere Domini cibos? vis comedere ipsum Dominum tuum et Salvatorem ? Audi quid dicat. Dilata os tuum, et inpleho illud. Dilatate ora vestra ipse est et Dominus et panis. Ipse hortatur nos ut comedamus, et
:
:

15

ipse noster cibus est.

est igitur in
si

Ouantumcumque

dilataveris,

mea

potestate, sed in tua est. Si

tantum accipies non volueris, totum meaccipies

:

20

nolueris, accipies saltim partem.

Et non audivit populus

pulso.

nieus voceni mcani.

Ego

sto

ante ostium, ego

Volo

ut aperias, et

ingrediar

et

non

vis aperire. E.t Tsrahel

non
25

intendit me.

Et dimisi
iste

ventionihus suis.
percutitur,

secundum dcsidcria cordis eorum: ihunt in adinInfeh*x est qui a Dco non corripitur. Si quis peccans non
eos

miser

est.

Ideo

dicit

Dimisi eos secundum desideria

cordis eorum. Ideo eosdimisi,quoniam saepe percussi, et disciph'nam

receperunt. Rogavi, non audierunt

percussi,

mitto eos in vokmtatibus

suis, ut saturati

non non senserunt dolorem. Divitiis suis, vel sic agant paeni-

30

tentiam suam.

Si populus nieus audisset mc.

3
te\

clcmcntissimus patcr, o misericors

HS
;

CS

ile te (i

tihi fB.

4 atuiias

nic\

audies
14
/;/

me C
P

vte audieris

GL
G.

audieris

ffie [i.

12 exivifuus]

r^dd. de terra Aeoy/i/i.

ffionte] a,i ftiontetn

16 in
I'
i

ollis] ftiol/es

S
;

inser. et loepas.

23 ante ostium]

[iS

sup. lin

ante eutn liCL

m.

25

fiie]

DCG Ll'

///////

3S.

ibunt^ et ibunt

SG.

29 senserunt] sentierunt G.

Diitiitto] dittiit-

tawS,

TfZpopulus

itieus]

fjHCS \plebs inea

GLP.

clementissiiiius] clementissime

pB Lsup. lin.

16. cucumerc5\ Nuni. 11, 5. 24 pulso\ A|)i)c. 3, 20. T^2. clenientissimus pater\ Hicron.

Is. i, 24: * Plangit autem clementissinuis pater piincipes deHnqucntes etc.

'

in

TRACTATUS
Deus. Rogavit,
ineus aiidisset
iniuiicos eoruui
5

1)E PSALiNIO

LXXX.

73

et

non

est auditus

quasi iratus dimittit filium lascivienl^t

tem. Iterum videt perire, et dolet quia pcrcat.

iiie,

quid dicit

Si populus
tc

Israliel si iu viis

iiieis

auibulasset, pro ui/iilo Jorsitau

huuiiliasseui.

Numquid grande

mihi erat liberarc

de

tribulatione
te

numquid non potcram maiestatem meam mlttcrc, ct crucre de periculo ? Sed quoniam dimisi te libero arbitrio, et stadium tibi
?

proposui, et non corono nisi qui pugnaverit, propterea

arbitrio derelinquo,
Ininiici
10

victoriam tuo

Dounni

uientiti sunt
'

ei.

In hebraico melius habet

'

inimici

Do?

mini negabunt
isti

eum hoc

est,

ludaei inimici ipsius negabunt eum. Sed

?

inimici qui negaturi sunt eum, ergo perient

iurasti

ergo reh'quiae non erunt

quoniam scmcn ipsorum sit quasi stellae caeH et sicut arena maris ? Quare promisisti patribus, et non reddis filiis ? Ininiici Doniini negabunt euni. Sed quid dicit ? Et erit 15 tenipus eorum in saeculum.' Cum introierit plenitudogentium, tuncomnis Israhel salvus fiet In futuro credent, modo non crediderunt. Nunc dicam ad ludaeos. Solent enim sibi adplaudere etdicere Et erit tempus corum Verum est, credituri enim sunt de ludaeis. in aeternum. Nos dicamus Denique legimus et in Apocalypsi lohannis, duodecim milia de singulis et hoc 20 tribubus, hoc est, centum quadraginta quattuor milia creditura dicitur virginum esse. Ubi autem virginum tantus numerus erit, non virginum quantus erit ? Ergo et nos dicamus ludaeis Erit tempus vestrum in aeternum, hoc est, in futuro saeculo. Sed ad te, qui hodie non credis, quid pertinet ? Et erit tempus eorum in saeculum, Inimicorum Dei quale 25 est, tempus erit. Et cibavit eos de adipe frunienti. Induxit eos in terram repromissionis cibavit non manna, ut in deserto, sed frumento quod cecidit, quod resurrexit. Et cibavit illos ex adipe frumenti. Videte mysterium scripturarum. Ex adipe frumenti. Frumentum adipes habet ? numquid et intestina 3ohabet?Sed voluit largitatem et pinguedinem gratiae spiritalis ostendere, et ideo adipes nominavit. Et de petra melle saturavit eos. Ipse frumentum est ipse et petra est, qui populum Israhel satiavit aqua in deserto. Spiritaliter, melle et non aqua saturavit eum ut quicumque
Abrahae, Isaac,
et lacob,
'.
: :
: :
:

Et quomodo

crediderint et acceperint cibum, mel sentiant in ore suo.

2 percat\ perierat

Quam

dulcia

perit

r:5A.

10 iniini<:i\ ,3G add. enim.

negabunt^ negaveriint (3G.

16 credent^ credit

BSG.

non crcdiderunt] non credunt

non

credit B.

25

est']

om.

[3

et ceteri.

29 habct] non hahct SG.

10. negabunt euui^ Psalt. iuxta hebr. Hieron. qui oderunt Dominum nega'

i6.>>/]

Rom.

11, 25-26.

bunt

eum

'.

19. in Apocalypsi'] 7, 4-8. esse] \^oc. 14, 4. 21. virginu

Anecdota Maredsolana

III,

2.

74

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'.

faucibus meis eloquia tua, supcr mel ori

meo Denique et Dominus favum comedit, et de petra melle noster post resurrectionem propterea saturatus est. Ego rem diconovam. Ipse petra ipse mel comedit, ut nobis mel tribueret et dulcedinem ut qui in lege biberant myrrham, hoc est amaritudinem, postea in evangelio comedant mel evangelii.
:

DE PSALMO LXXXI.
synagoga deoniin. Multa sunt schemata. Frequenter enim interdum stamus, interdum iacemus, intcrdum currimus, intersedemus, dum ambulamus. Itaet Deus describitur pro varictate hominum, et status

Deus

stetit in

sumus similes Moysi, diciTu vero hic sta mecum Hoc enim dicit Deus ad Moysen. tur ad nos Stabat enim Moyses super petram propterea et Deus stabat ilH. Si vero
ipsius

diversus inducitur. Si sancti sumus, et

'

lo

'.

sancti prius fuerimus, et postea peccatores,

iam non nobis

stat

Deus, sed

ambulat

hoc

est,

moveturde loco

suo, qui nobis ante steterat.

nos moti fuerimus, et ipse nobiscum pariter

fuit, et

Postquam commovetur. Denique et

15

legem servabat, stabat ei Deus. PostAdam quamdiu in paradiso quam vero trangressus est, audivit vocem Dei ambulantis in paradiso. Vis scire quia ambulabat ei Deus ? Ouid ei dixit ? Adam, ubi es t Qui
' '

ante stantem

non fugerat, postea ambulantem fugit. Diximus de stante, diximus de ambulante dicamus de sedente.
:

Deum

20

Quandocumque sedens

inducitur Deus, dupHciter inducitur: aut quasi

rex, videt

rex, aut quasi iudex. Si quasi

eum

sicut Esaias
'.

' :

Vidi Domi-

num sedentem

super tlironum excelsum et cievatum

*
:

Ibi quasi rex re-

gnans inducitur. Quando vero quasi iudex inducilur Throni positi sunt, In Danihele scriptum c.-^t. Quid dicitur ? Throni et libri aperti sunt positi sunt, et Hbri aperti sunt hoc est, Dominus quasi iudex sediturus,
'.
:

25

et

omnium opera
3 //^J^]
''Af<^

relecturus. Libri qui

modo

conpHcati sunt, tunc ape6

[i^-

^P*^ '"'^^^

AHGP

[iCS non repet. ipse.

\()

PK PSALMO LXXXI]
22 videt cnni\ S
25 Quid\ Sadd.
;

Krev. col. 1125.

7 sihcmaia] scemata Ll'.

;

fu^oat^fitgurat L.
Vidi\ vidit S.
;

viditetim

HCGL

viiietur
;

[i.

sicul\ oni.

G.

ibi.

26 sediturus\
rus ^S
;

BSG

sedeturus L,

mulat. in sediturus, sessurus

sessurus [iA.

27 relectu-

lecturus

BCGLP.

aperientur\ apcriuntur SG.

I.

II.

mco\ Ps. 118, 103. nucuui^ Deut. 5, 31.

solium exceisum

et

elevatum, ut habi'

tum
ad locum
Is.

regnantis ostenderet.

18. idn cs ?J (}en. 3, 9. 23. elvatuni\ Is. 6, i. (^uem

^S-^'^
3,

Danikcle]
:

7, 9.

13

'

Nec

scdcl

Cf lieron, in Dominus in hao.

I
:

Hicronymus
iiKluit, Isaias

noster

\\\

sedenlem

commcnt. 'Vidit, )ominum super

I

bilu iudicanlis, ut in Danieie legimus TJirotii posiii sunt^ et libri apcrti sunt.

'

TRACTATUS
rientur.

1)E

PSALMO LXXXI.

75

Omne

otioso verbo reddituri

quod facimus, quod loquimur, quod coc^itamus, etiam dc sumus rationcm scriptum est in libris Dei. Putat
:

aliquis libros essc in caelo, ubi scribuntur peccata nostra.

Ego puto

libros

esse conscientias nostras, quac tunc aperientur, et videbit unusquisque

5

quod
fratri

fecit.

'

Nihil

occultum, quod
aperti sunt.

positi sunt, et h"bri

non revelabitur Ouanta scripta sunt

confiteri.
scit

'.

Propterea throni

in

Hbro meo,

et

ne

quidem meo neque amico meo audeo

seraphim
:

Sciunt angeli quid

fecerim, sciunt throni, sciunt

Pater et Fih*us et Spiritus

sanctus.
jo

Diximus de Deo quod

quasi rex aut quasi iudex
:

ah*is ah*is

stet, ah*is

ambulet, aHis vero sedeat aut

vero dormit. Si quando nos dereh*nquit

temptationibus
:

simus sancti, tamen reh*nquimur temptationibus, tempore nobis dormit Dominus. Denique quid dicit et ut probemur eo psalmista ? Exsurge, utquid dormitas Domine ? Et apostoli quando
:

h'cet

'

'

^5

erant in

navi, et navis

fluctibus tundebatur,

dormiebat

eis

Dominus

propterea enim navis fluctibus tundebatur. Denique excitant eum, et

evigilat, et statim

tempestas quiescit.
ah*is stat,
aliis

Diximus de quattor schematibus Dei, quia

ah*is sedet,

ambulat,
stetit

ahis quasi dormit, ahis vero evigilat et consurgit.

dii erant,

Deus

2o in

synagoga deornm. Quia

aliis

propterea stabat
:

eis

Deus. In qua ipsa

ahis sedet,
ah'is

synagoga nostra diversa Deus habet schemata

ambulat,
tatur.

aliis stat,

25

muVide hominis dignitatem. Deus stetit in synagoga deorum. Largitur nobis nomen, ut largiatur et meritum. In medio autem deos diiudicat. Quasi imperator in medioexercitusdiiudicat deos. Deos ditudicat.^^sioY'
dormit.
ipse
sit

Cum

inmutabih*s, pro nostra varietate

midabih*s, res terroris plena. Si deos diiudicat, de peccatore quid facit?

Duos

istos versiculos
iiidicatis

quasi propheta dixit.

Hoc

vero quod sequitur,

est,

Usquequo
30

iniquitatem ? ipse

Deus
:

loquitur ad iudices, hoc

ad principes popuH. SpeciaHter isti versicuh*, qui secuntur, ad iudices dicuntur. Si saecuh* iudices, manifestum est si vero ecclesiae iudices, de
episcopis inteUegamus atque presbyteris. Usquequo iudicatis iniquitatem?
3 scribunitir'] scribanhir

CL.

revelabiinr] rcveleiur

CGLP.
ihroni^

6 ne^ ,3SG

nec C,

B
15

add. sup.

lin.,

post eras.
et

% fecerim'] fecerimus C.

inser. sciunt do-,

minationis.
txflectabaitir.

scraphim] cherubin
16 enim] oni S.

seraphin S.

15 iumiebaiur]

pASG

fleciebatur

CP,

iundebaiiir]fleciebatur

iaciabaiur G.

30 saecuH

iudices]

inser. iniellegitmis.

2.

ratio7ieni\

l.

lihros csse
7,

Matth. 12, 36. conscieiitias'\ Hieron. in

'

gulorum... revelantur. 5. revelabUur'\ Matth, 10,

12, 2 etc.

'

26; Luc.

Dan.

To

ludiciiun

sedity

et libri

aperti sunt.

Conscientiae et opera

sin-

14.

Domine

?]

Ps. 43, 23.

76

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
iniquitatis est. Ille est

Oui iudicat iniquitatem, iudex

de quo dicitur
vcrebatur.
in

iudex

iniquitatis,

evangelio, quia Deiim non timebat, et

hominem non

Vsqucqiio iudicatis iniquiiateni ? Dedi

:

vobis potestatem in

gregem meum et in populum Dei debetis iudices esse, non lupi. Et facient peccatorum suniitis : iudicate egcno et pupillo, huniileni
pereni iustificate
:

et

pau-

eripite

paupereni

et egenuni, et cetera.

Quando

venerit

ad vos iudicium, non consideratis causam, non consideratis iudicium, sed

pcrsonas eorum qui habcnt causas. Verbi causa,
si

venerit pauper habens

:

iustum negotium,
aspicitis,

et venerit dives habens malum negotium vos personas non negotium. Hoc interim secundum nnam interpretationem.
in theatris

10

C^eterum est et ah"a interpretatio sacratior. Solet

frequenter diversas habere personas.
in

unus
in

homo

Nunc

ingreditur in muh*erem, nunc

virum, nunc

procedit. Dixi

in regem ct qui exemplum, ut de

;

in

regem processerat, rursum

possimus ad
irascor,

carnali venire

spiritale.

servum Et
15

personam leonis adsumo quando res aHenas rapio, Uipi personam adsumo quando vero crudelis sum et interficio, adsumo personam crudelis. Sed quomodo qui sunt peccatores, in peccatis habent diversas personas sic econtrario qui sancti sunt, habent et ipsi diversas personas, sed in bono. Quando elemos}'nam facio, Iiabeo personam quasi clementis quando vero bene iudico, habeo personam boni iudicis quando vero iniuriam patior et humih*s sum, habeo personam humih*s. InfeHx est, qui plures in malo
nos diversas personas accipimus.
: :
:

Quando enim

20

habet personas

feh'x, qui

diversas personas habet in bono.

?

Ncscierunt neque intcUexcrunt.in tenebris anibulant. Qui

maH

iudiccs.

Quos cgo deos vocabam,

inc,

vitio

suo

maH
:

iudices appehati sunt. Nescierunt 25

in tencbris anibulant.

ncquc intcllexerunt iudicium

meum

Quia derclux

Hcjuerunt Uiccm, propterea in tenebris ambulant.

Kgo

dixi, vos estis

huius mundi

et vos decHnastis a luce, et

facti estis

tenebrae. Quia crgo

hoc fecerunt, videamus quid sequitur. Movcbu)itur oninia fundanieuta terrac. Videtc principes mah* qualem liabent rctributionem propter malos iudices terrae fundamenta quatiun:

30

tur.

IIoc interim diximus

primum secundum
venit.

orbis concussio propter malos iudices

^ ppptilum Dci\ ^opulo mco S. spiritakm lJC(iP. 20
;

h*tteram, quoniam Dicamus autem et

(i
;

totius
ah'ter.

14 de caniali\ dc carualihus
(]uasi\

a canialc
:

.S.

spiritalc\

AS

3S

om.

ccteri.

28 huius\ 1>CS

oiu. ''iGr.

2.
I

inevani^^elio] Luc.
I.

18, 2.

(noUis in

Venerem
Cybclem:
'

frangitiir,
ita et

nunc

ire-

Solet in
:

t/ieatris
'

etc.]

Hieron

mulus

in

nos... tot ha-

epist. 43, n. 2

lialibus scenis

El quomodo in theaunus atcjue idem liistrio

bemus ])ersonarum
peccala.
28. ;//7/;/^/]

simiiitudines quot
14.

nunc Heiculem robnstus ostendit, nunc

Matlh.

5,

TRACTATUS DK PSALMO LXXXT.

Movehuntur oinnia fujuiauieuta
posuerunt
in terra, et

77
(|ui

icrrae.

Ego malos
:

iudices,

non

in caclo,

subvertam

qui debuerunt

fundamenta fundamen-

tum habere Xpistum, qucm posuit architcctus Paulus, noluerunt, sed in terra posucrunt fundamcnta sua. Ego dixi: dii estis, et filii Rxcelsi onines. Audiat Runomius, audiat
Arrius, qui dicunt Filium Dei similiter esse filium, ut nos sumus.
dii

Quod

sumus, non sumus natura, scd gratia.' Quotquot enim eum reccperunt, Propterea feci hominem, ut de homifilios Dei fieri nibus dii fiant. Ego dixi : dii estis, et filii Excelsi omnes. Videte quanta
dedit eis potestatem
'.

10 sit

dignitas

et dii
:

vocamur,
ut

et

filii.

Ego

feci

vos deos, sicut

feci

Moyscn
fihi

Pharaonis

deum

postquam

dii

fueritis, digni efficiamini esse

'

Dei.

Considerate scripturam divinam.

Deum
'5

'.

Non
et
:

dixit

Ego

dixi

dii

Non est personarum acceptio apud estis, reges et principes, sed omnes

quibus aequah*ter corpus dedi et

et et

deitatem

animam et spiritum, aequah'ter donavi adoptionem. Aequah'ter omnes nascimur, et imperatores,

pauperes

aequahter et morimur. Aequah*s enim conditio est, Vos auteni sicut homines moriemini. Videtis ergo quoniain qui

homo

est moritur.

Dcus enim non

fuit,

moritur. Et

Adam quamdiu
*
:

servavit prae-

ceptum

20 inlicita,

non mortuus est. Postquam vero gustavit de arbore In quacumque die est. Denique dicit ei Deus Vos autem sicut hebraico MeHus habet in gustaveris, morte morieris Adam moriemini Sicut ille eiectus est de paradiso, sic et nos eiecti sumus. Et sicut unus de principibus cadetis. Quoniam dixerat fih*i Exnon potest fih*us esse Excelsi, nisi et ipse Excelsus fuerit. celsi omnes
et

deus

statim mortuus

'

'.

'.

'

'

25

Ego

dixi, ut

omnes vos

excelsi

sitis,

ut

ego excelsus sum. Vos vero

sicut

tmus de principibus cadetis.

dicimur.

Quoniam

excelsi eramus, propterea cecidisse

30

Ubi sunt qui dicunt diabolum diabolum esse factum ? Ubi sunt qui dicunt malam naturam a Deo creatam? Secundum hebraicum hic duo dicuntur. Vos autem sicut Adam moriemini sicut pater vester noluit audire praeceptum Domini.et cedidit, ita et vos moriemini. Ergo ilhid de
:

Adam
cadetis

dictum
:

est.

Hoc

quis est iste

vero quod sequitur, Et sicut unus de principibus unus de principibus, qui cecidit ? Si volueris dicere

2 in terra et rton in caeld\

in terrain

e.

n.

i.

caelum [3BSG.
CCi

enim\

antem AC. codd mei^^j.

;

% feci\ fecit C.
i;^

10 voca7nui\ vocantur G.
18
se7-va7'it]
;

ii esse'^
se7-7>ahit

omnes] omni/>us G.

BS om. G Dei} om. (3. S; servahat SBP.

;
;

27 diabolum]

non
i

repet.

ACP.
3,

3,

Paulus]

Cor.
I,

jo.

21. fiiorieris]

Gen.

2, 17.

^.fieri^ lo.
1 1.

12.
7,
1.
'

in hebraico] Psalt.

Hebr. Hieron.

deuvi\ Exod.

Ergo quasi

Adam

moriemini.

12.

apud Denm] Rom.

2, 11.

78
Adam, iam
moriemini.
in

S.

HIERONVMI PRESBYTRRI
est,

superioribus versiculis dictum

moriemini. Simulque videte significantiam verbi.

Vos autem Vos autem

sicut
sicut

Adam Adam

qui princeps

cst, et nos morimur. Diabolus vero, non mortuus est. Neque enim potest angelica dignitas mortem recipere, sed tantum ruinam. Idcirco dixit, sicut unus de principibus cadetis. Quomodo cecidit Lucifcr, qui mane oriebatur? Ecce ct hic cecidit, ct ibi cecidit. Propterea cecidit, quia semper
fuit, et cccidit,
'
'

Quoniam Adam mortuus

in caelestibus versabatur. Iste est, cui dicitur in lezcchiel

'

culum
dixit,

similitudinis

'.

Videte quid
similem

dicat,
:

resignaculum similitudinis.
sed,
:

Tu es resignaNon
10

Tu

es

signaculum similitudinis
et

resignaculum similitudinis.
tu vero postea resignasti.
es.

Signaverat te Deus,
prophetia
bunculi
In

sibi fecerat

Ad

similitudinem ct imaginem Dei et tu conditus

' :

Denique

dicitur in ipsa

medio cherubim

nutritus es, inter lapides iaspidis et car-

fuisti

in
'.

vulneratus es

paradiso Dei. Et cecidisti, inquit, et a monte Domini nunc princeps Tyri ex co tempore Iste princeps Tyri
:

15

siquidem Tyrus lingua hebraica dicitur SOR, hoc est tribulatio. Ergo et isle princeps, qui primo erat in caelo, nunc factus cst princeps Tyri, hoc est tribulationis istius saecuh'. Sicutumis depnncipibus

quo

cecidit

cadetis.

Quando

dicit
:

'

sicut

unus

',

ostendit esse et alios. Legite Apocacecidit, tertiam

lypsin lohannis

draco quandode caelo

partem stellarum
loquitur.

20

sccum duxit. Hucusque Deus iocutus

est

ad homines,

et

rursum propheta

Surge Deus, iudica terrani. Surgc, quia navis nostra fluctibus tunditur. Surge Deus, iudica terram : quoniam mali iudiccs non iudicant, scd cvertunt legem tuam, ct pecora tua lacerant. Tu surge, qui vcrus iudex es, Ouia crgo mali iudices mortui sunt sicut Adam, et ccciderunt sicut unus
I

25

Adatn\

dc-

Adain C
ct.

{de add. su[). lin.)-

tA "m.

C
Vj'ri]

rcsii^nasti^

^ add.
[3
;

/<?.

14 iuijnif]

C om.

15 /ste\

[i

inser. est.

nnnc princcps

ACSG

om.

nnncu-

fatns C, expunctis

litteris

nnnc vero p.
12.

6.

orietfatur?]

Is.

14,

perdiderit, ut pro signaculo fecerit resi-

Ezech. 28, 12. Hieron. in 10. sed resigtiaculu)u\ Et quia in latinis l'>.ech. 28, II sqq codicibus pro signaculo resignaculuui legitur, dum xaxo^//(oq verbum e verbo
9. iimilitiiditiis]
'
:

gnaculum,nequaquamliabensimaginem
et

simililudinem Dei, iuxta

est
'

quam

et pri-

mus homo conditus

12.
i?i

etc.

ipsa prop/ietia] lb\6. v.i;^ et 14.

16. so/e /loc est tribu/aiio]

'
:

Hieron. in

exprimens, (jui interpretatus est iuxta Septuaginta translationema-o'^sa*''.7!jLa rcsignaculum posuil;unde (juidam i. e. sic intellegunt, quod signaculum Dei et
figuram, quae velut in cera moUissima expressa sit, rcx Tyri resignaverit atque

Tyrus, quae appelEzech. 26, i sqq latur hebraeo syro(jue sermone sor...
sof^

nomen hebraicum
'.

vertitur in ani^u12.

stiaui

k). Apocalypsiti] 8,

TRACTATUS DE PSALMO LXXXI.

:

79

de principibiis propterea tu surge, tu iudica, tu salva creaturam tuam. Mercenarius autem cum lupum viderit, fugit, et relinquit oves non potest
:

ita

dolerc alieno,

quomodo

dolet patri et matri.

:

Dicamus

etaliter. Surge,

qui pro nobis passus

5

10

es, pro nobis mortuus es surge, et salva nos. DicaQui venisti humilis et contemptus, veni quasi iudex, ct mus et vindica nos. Surge Deus, iudica terrain. Videte significantiam proprietatesque sermonum. Non dixit, ludica caelum, sed terram. Ergo terraiudicatur, non caelum. Si ergo terra iudicatur, et non caelum, ergo in caelo peccata non fiunt. Si autem fierent in caelo peccata, diceret Surge Deus, iudica terram et caelum. Videte clemcntiam prophetae. Non dixit,

alitcr.

Interficeterram:sed iudica,iudica et salva.

iudica per ministros tuos.
Illi

Non
vero

dixit, ludica per angelos,

enim

si

iudicaverint,

non possunt

misercri,

quia exsecutores sunt sententiae tuae.

misereri.
15

Tu

si

iudicaveris, potes ipse

Surge Deus, iudica terram. Imperator potest suam mutare senet angeli
es.

tentiam, praefectus non potest. Propterea te iudicem deprecamur, non

contemnentes, sed precantes. Homines enim

tui crudeles

ad conparationem

sunt

tu

Deusclemens
inimicus
20

est, et

quoniam omnis homo crudelis est? Dormiente patrefamih'as

solus

mitissimus iudex

Vultis scire

homo
'

zizania superseminavit. Servi

vohmt

eveUi, et dicit pater-

famiUas

Dimittite, sinite crescant, ne

'

cum

zizania evelHtis, eradicetis

simul et triticum.

Quoniarn tu Jiereditabis in omiiibus gentibus. Propterea

precamur, quia omnibus gentibus misertus
debis
25 ibi
es.

te

iudicem de-

Ouare non

dixit,

Tu

possi-

omnes

gentes, sed,

Tu
nobis

hereditabis?

Ubicumque
;

hereditas ponitur,

mors ante

praecessit. Propterea heredes et coheredes dicimur.

Heredes

dixit

Xpisti, quia
est.

pro

mortuus

est

coheredes,

quia nobiscum

regnaturus
apostolos)
miseras,
30

Tu
in

hereditabis. Misisti

enim servos tuos (revertamur ad

in

aUum

circumcisionem,

aHum

gentes.

Quamdiu Moysen

notus erat

quamdiu Esaiam, quamdiu Hieremiam, quamdiu ahos prophetas, in ludaea Deus, in Israhel magnum nomen eius. In modica terra nominis Dei notitia ferebatur. Misisti Petrum, Petrum piscatorem, qui dimiserat et retem, qui ab opere caUosam habebat manum. Non
3 et matri\

om. S

atit niatri

G.

19 evelli\ evellere

^C

m. sup.

lin.

20 zizania]

PP

sup.

lin.

add. dc fruniento.
S.

27 revertamur ad] expunct. in C.

28 Moysen miseras]

Mosen miserat

31

Petrum] semel pAG.

stolis

2. oves'] lo.

10, 12.

in
:

priori
et

parte

tractatus
infra

disse-

21. iriticum]lsl?ii{\\. 13, 29. 27. revertamnr ad apostoios] Videtur

Hieronymus ante, quam ad psahiium Lxxxi explanandum accederet, de apo-

persaepe meminit cum alibi, tum maxime in homiliis de Marci evangeHo.

ruisse

sane de

illis

30.

eius']

Ps. 75,

2.

8o
misisti oratorem,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
misisli

non

philosophum

misisti

hominem rusticanum,

hominem
rexit

piscatorem. Iste piscator, iste rusticanus de Hierosolyma per:

Romam

et rusticanus cepit
ivit

Romam, quam

eloquentes capere non

potuerunt.

Rursum

Paulus apostolus, de Hierosolymis praedicavit

5

usque Illyricum, et praedicavit ubi non erat praedicatum evangeh'um, ne super ah'cnum fundamentum poneret aedificium. Deinde dicit quod de urbe Roma ierit ad Hispaniam. Videte PauUim persecutorem, qui in

Ubi sunt Alexandrum magnum Macedonem imperatorem, quod

ludaea fuerat persecutor, praedicat
gentes
in gentibus.

qui praedicant
in brevi

spatio
:

vicerit tantas

non

tale

Habuit exercitum, habuit aHquid potuit, sed modicum quiddam.

?
'

et

ingentes turbas

et 10

Iste vero Paulus,

quonscien-

dam
tia
',

persecutor, qui dicebat

lOtsi

inpcritus sermone,

non tamen

qui soloecismos facit in

capit.

loquendo, crucem Xpisti portat, et quasi

subegit ab oceano usque mare
15

triumphans omnes

Totum orbem

Rubrum.
Dicat aUquis
rius
:
:

IIoc totum lucri causa fecerunt. IIoc enim dicit Porphyet

Homines
operati

rusticani

pauperes, quoniam nihil habebant, magicis

signa.
in

artibus

sunt

quaedam
fecit

Non
:

facerc signa.

Nam

fecerunt signa et
et

est autem autem grande Aegypto magi contra Moysen.

et

Fecit et

Apollonius,
tibi,

Apuleius

infinita

signa
ut

fecerunt. 20
divitias
dicis.

Concedo

Porphyri, magicis artibus signa

fecerunt,
:

acciperent a divitibus muHerculis, quas induxerant

hoc enim tu

mamortuo non sunt mortui, pro homine crucifixo. Sciunt isti hominem esse mortuum, et moriuntur sine causa. F^elix ergo nostra victoria, quae in sanguine apostolorum dedicata est. 1'ides nostra non probalur, nisi per iUorum sanguinem. Bcnedicamusergo
Ouare mortui sunt
artibus
:

quare crucifixi sunt

P^ecerunt et aHi signa

gicis

sed

pro hominc

25

Deum,
7

cui est gloria in saecula saeculorum.

Amen.

itn/]
:

AS

irel

'^

iturus

sit

(jT

/uiserit C.

S addil

et si

non
II

(orporc^ doitrina pervenit.

9 J/acedonem]

Hispaniam Spaniani (), qui insuper cum CPS Machedonem AG Mace;

;

donum [i. SP sup. lin.

quondam^qtioniam CG.

\2 persecutor] [iJCG add./w//.

;

inperitus]

usque] usque in {jP 14 subegit] subicit AC. add. sum. et infinita] j^S om. et in/initi {j. 20 ApuUius] Apulleius S Apolle eius G. 28 cui est gloria] om. GP. ^P 2 m. add. non sunt crucijixi.
;
;

usque ad S.
25 crua/Ao]

6. iudijicium']
7.

Rom.

15, 20.

Hispaniam]

Ibid. 24. 28.

12. scientia] 2 14.

Cor. 11,

6.

ab oceano us>jue marc Rubrum] Paulus Hieron. in Amos 5, 8 sq. apostolus... effusus est super faciem universae terrae, ut praedicaret evange*

HumdeHierosoiymisusqueadlllyricum, et aedificaret non super alterius fundamentum, ubi iam fuerat praedicatum, sed usque ad Hispanias tenderet, et a mari Rubro, imiiio ab oceano usque ad

oceanum

curreret

'

etc.

TRACTATUS DE PSALMO

LXXXII.

8l

DE PSALMO LXXXII.
Deus qiiis siiiiilis crit tibi? 0\\\?i nullus cst similis tibi, nullum alium auctorem nisi te quaerimus. Ne taceas neqiie conpescaris Deus. Nos taccmus, tu pro nobis loquere. lusti vox est qui dicitj^ Neque conpescaris Deus, de iustitia sua securus est.
:

sccundum tropoloq^iam Possumus autem secundum litteram interpretari de populo ludaeorum et de cctcris gentibus, quae in circuitu cxpugnabant ludaeam. Quoniani ecce ininiici tui sonaverunt. Vocem et
ccce inimici tui

Quoniam

sonaverunt. Possuinus

de ecclesia interprctari

et haeresibus.

10

detractionem adversariorum, sonitum

inimici tui sonavcrunt. Videte quid dicat

voluit appellare.
:

Quoniani

ecce

sonaverunt, hoc est quasi cym:

15

Sonus proprie dicitur audiErgo quod dicit, hoc est. IIH quidem loquebantur, quasi volcbant mc arguere cetcrum ego non quasi vocem, sed quasi sonum audiebam. Et qui oderunt te extulerunl Superbis caput. Videte quid dicat. Ergo qui elevat caput odit Deum. enim Deus resistit, humilibus autem dat gratiam Et qui odcrunt te extulerunt caput. Si quando habes contra aliquem, si tibi detiahit frater
tinniens, sic sonaverunt auribus meis.

balum

tur

tantuummodo

sonus, et

vox non

intellegitur.

'

'.

tuus, et tu
ro imitaris
Ille

es humih's

pro Xpisto, et
'
:

ille

superbus propter diabolum, tu

eum

qui dicit

Discite a

me

quia mitis
' :

sum

et liunn'lis

corde

'.

autem qui
te

erigitur, illum imitatur quidicit

In caclum conscendam,
'.

super sidera cacli

oderiint

ponam thronum mcum,

ero similis Altissimo

Et qui

extulerunt caput.
Sufficit alicui,
si

25

Super populum tuum malignaverunt consilium. Dci sit. Et cogitaverunt adversus sanctos tuos.
indiget
gente.
:

populus

Hoc

interpretatione non

legisse, intellexisse est.

sit

Dixerunt
est.

Venite et disperdamus eos de

Is-

Non

gens, quia populus Dei

is,

raJiel idtra.

Non mcmoretur
in

Et non memoretur nomen qui sensu vidcat Deum.

Quoniam
30

cogitaveriint tinanimiter simul. Infelices nos, infelix populus

Dei
bent

non potest
in

bono tantam habere concordiam, quantam mali hate

msXo. Adversum

testamentum disposuerunt tahernacula Idumaeo-

rum
I

et

Ismahclitae.V\dQ\.c

nominum sacramenta. Tabernacula Idumaeorum

2 erit]

DE PSALMO LXXXII]
4
qtii]

Exstat in Ijrev. col. 1131.

9j
;

om. C.
^3.

3 iacemus]
I5-

taceamus P.
exttUlerunt Q.

quae

quid

S.

12 aiuiitur] ciiin auditur

I7 extulerunt]

16 e/evat\ /evai

C
5.

ig unani>niier\uniani/niierC.

31 disposucruni]

staiuerunt V.
17. gratiaiii^ lac. 4, 6

Petr.

5.

22. Altissiiiio] Is. 14, 13

scj.

20. corde^

Matlh. 11, 29.

2.

Anecdota Maredsolana lU,

11

82
ct Isinaheiitae,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
et

Moab

et Aggareiii, Gebai,

Ainon,

et

Amaiech,

et alieJii'

Assur vc7iit cuni iilis.facti siint in adiutoriuni filiis Loth. Undecim sunt qui pugnant adversus sanctos. Ouoniam ergo pugnaverunt adversus sanctos, ad perfectum numerum, id est duodecimum, venire non potuerunt. Tabernacnia Iduniaeorum.^ow habent domi fundamentum, sed tabernacula quae cito pertranseunt. Iduo-enae

cmn

habitantibus

Tyrunt

eteiiini

maea

dupliciter interpretatur

aut sanguinca, aut terrena. Videte ergo

:

qui pugnant

adversus sanctos

tabernacula Idumaeorum, terreni.

:

Et
10

IsniaJielitae. Ismalielitae

interpretantur oboedientes sibi

hoc

est,

quod-

cumque

cor habuerit et mala cogitatio, statim faciunt. Propterea dicitur

'
:

in lezechiel

P^ili

hominis, loquere adversum prophetas qui secuntur

inpeHit cogitatio faciunt'.

cor suum, et

quodcumque

Nos autem non

de-

bemus

sequi cogitationem nostram, nec dici Ismahelitae, hoc est oboedien-

tes sibi, sed

Ismahel, hoc est oboedientes Deo. Moab, ex patre, hoc est

recedentes a
torcs

Deo

Dei, proselyti

dicitur vaHis,

Qui deberent esse habitaGE vallis vana BAL vero interpretatur vana. Isti ergo qui contra populum
Patre. Aggareni, proselyti.
facti

15

sunt.

Gebal interpretatur

Dei sunt, non sunt de monte, sed de valle vana. Et

populus turbidus
:

Amon

intcrpretatur

hoc

est,

qui confidunt in multitudine, et non in sim-

pHcitate. Aniaiech interpretatur lingens tcrram.

Quicumque enim pugnat

20

sicut scrpcns. Aiienigenae.

advcrsus populum Dei, non comcdit caelestem panem, sed lingit terram Ubi dicitur, ah'enigcnae, in hebraico habet
Phihstiim. Phih*stiim vero interpretantur cadentes potione
:

hoc

est,

qui

inebriati sunt

de cah*ce diaboli,
in

et inebriati ceciderunt.

Cum

Jiabitantibus
25

Tyrum. Tyrus

h*ngua hebraica dicitur SOR, quod interpretatur angu-

stia et tribulatio.

Qui debuerant esse peregrini

Gehal^ZelnilG.

in isto saeculo, facti

sunt

Aggareni\Agarreni\.

2 Assiir^^GxnsQX. siniii/{Gx. aufj.7rapYVc,-:o).

i:^.

^ adversits sa;ic/os] adv. safic-fum 15 dcbcreu/] dcl>crin/

GVS.

lo cor] in cor

cogi/a/io]

SG

Tidd. veneri/.

debuerun/ S.

20 enim] ergo G.

7.

aut ter)ena\
'
:

Hieron.

Comm.

in

nom. hebr. M.
vel conversa.
'

23,

819

'

Agar, advena
'

aut terrena interpretatur aut sanguinaria'.

ps.

107

Idumaea autem

20.

iingens

terrani\

Ibid.

Amalec,

i2.fiuiu?ii\ Conf. Ezech. 13, 2 sq.

14. obocditnies
(luaest.
in Cienes.
J)t'o'\

16, 11

Hieron. Hebr. Ismael in'

: '

populus iambens vel lingens. 22. /labtt Philisiiim] Hieron.in Is. 2, Pro Philisliim semper lxx alienige7
'

'

lerj)retatur exauditio Dei.

nas inierprelati sunt.

23.

'

Moab, x patre] Id. in Is. 15, i 'Moab... interprctalur de patre sive aqua paterna Quaest. liebr. in Genes.
'

cadcntes potione]
*

Lib.

de nom.
'

19,

36

'

Moab

interprelatur ex patre.

'

15.

Aggareni, prosclyii] Hieron.

De

Felestim, cadentes, sive ruina poculi, aut cadentes potione ; Philistiim, qui interpreepist. 65, n. 4 tantur poculo corruentes.
hebr. Genes.
'
'

TRACTATUS DR
habitatores.Isti ergo qui
in

l\SA].MO LXXXII.
hoc

83
in Sor,
cst,

expugnant populum Dei, habitant

angustia et tribulatione animae suae. Istac ergo tantac gentcs quac

pugnant adversum sanctos, videamus quem habcnt principem, Salvatorcm ? Etenim Assur vcnit cuni illis. Assur, Naboadversarius Dei, qui populum Dei duxit in captivitatem. chodonosor Licet videantur gentes habere pkirimas pro se dimicantes, tamen prinan diabolum. Quid sequitur

cipem habent Assur, hoc

postea
10 est in

est

diabolum,
facti

(\\x\facti

sunt in adiutorium filiis

ante fuerunt angeli, et

Loth. Loth interpretatur declinans.

Daemones

cum

diabolo ceciderunt,et

sunt satellites eius, sicut scriptum

cecidit, et traxit

Apocalypsi lohannis, quia draco

dicit
?

secum tertiam
tantis gentibus,

partem stellarum. Ergo quid

et

Isti

qui venerunt

cum

expugnaverunt populum tuum, et venit cum eis Assur, et principem habent diabolum, facti sunt in adiutorium filiis Loth, hoc est daemonibus, qui a te dech*naverunt hoc operantur quod et daemohes.
:

15

Videtis quia difficillima loca sunt, videtis quia obscura sunt, et in

singulis

sermonibus magna sunt sacramenta,

id

et necessitate

conpcllimur

in verbis hebraicis et plenis

mysteriis diutius inmorari.

Neque enim nunc

est,

rhetoricum locum eventilamus: sed

interpretari nitimur. Nisi
20 ecclesiis Xpisti legere

quod ab Spiritu sancto dictum

enim

sic

interpretemur ut diximus,quid prodest

tabernacula Idumaeorum, et Ismahelitae, et cetera nomina? Quoniam ergo venerunt contra populum tuum, videamus quid eis imprecetur psalmista. Fac eis sicut Madian et 5/j^m. Legistis ludicum librum iste est Madian, quem expugnavit Gedeon. Et Sisara, et labin.
:

25

labin et Sisara

isti

Ctson, disperierunt in Endor.T>Qhorra et

cipem militiae. habent superbiam, quoniam cum tanto veniunt exercitu, quoniam Nabo3 sajic^os] samtnfn (jSG.
;

quos expugnavit Deborra et Barach. In torrente Barach intcrfecerunt Sisara prinErgo quod dicit, videte quid sit. Domine, quia tantam
sunt,

8 anle fucrunt\ qtci antea fiierant G. 7 qiii'] CGP om. pS. SG. 13 diabolum] S repet. et expugnaverunt popu/urn tuum; A et expugnaquia obscura] quam obscuta S. bant p. t. ',Cet expugnant p. t. 15 difficillima'] dificilifna C. Sysarae C. Barach] Debbora (3. 25. 26 Deborra] Debora G 23 Sisara] Sisarae Barac P. 26 Endor] Hendor P (gr. 'Asvowp). 27 quia tantam] S qui tantam G
II dicit\ dicunt
[iJ

quantam
2.
*

^.

et tribulatione]

Epist.

65,

n.

18

n.

ir

'

Lot,
;

Verbum hebraicum
'

sor... interpretari
'

nans...

'

potest etTyrus et tribulatio

I

in Is. 23,

Ammon)
enim Lot
11.
24.

qui interpretatur decliIsti (filii Ezech. 25, i de inclinatione orti sunt hoc
in
'
:

et

Tyrus lingua hebraea SOR dicitur, in nostrum sermonem transfertur

'

linguam nostram stellarum] Apoc. 8, 12.

in

vertitur.

'

angustia.
8.

Gedeo?i\ ludic.

c.

7 et 8.
c.

ifiterpretaiur dedinans]

Ep.

66,

25. et Barac/i] Ibid.

4.

84

S.

HIERONVMI PRESBYTRRI
facti

cliodonosor habent principem Assyrioruin, quoniam

sunt in adiuto-

rium

filiis

Loth, quoniam hoc agunt quod agunt daemones, quoniam

:

supcrbia ipsorum usque ad te elevala est

propterea te precor, ut ad

ignominiam suam non a viro vincantur, sed a mulicre. Facti suut sicut stercus terrae. Oui ? Madian, et Sisara, et labin isti tres facti sunt sicut stercus terrae. Madian interpretatur reUnquens iudicium. Quicumque pugnat contra popuhun tuum, non cogitat futurum esse iudicium. Sisara interpretatur equi visio. Isti qui pugnant contra populum tuum,non sunt
:

de grege tuo
Isii

ct

de pecoribus
sibi in

tuis,

sed de equis qui insaniunt in feminas.

lo

ergo equi semper parati

in

proelium. Sicut labin, labin interpretatur

in gloria Dei, facti

intcllectus.

Oui
ct

sua sapientia confidunt, et non

In caehim

sunt ut stercus terrae. IUi qui gloriabantur in exercitu, qui habebant prin-

cipem Assur,

dicebant

'

ascendam

',

non sohnn

in

terram

ceciderunt, sed in terra stercus facti sunt.

? qui pugnant contra populum tuum. Salmana, omnes principes eorum. Legisse vos puto historiam in ludicum Hbro, quoniam Gedeon, qui vocatur alio nomine Hierobaal, pro populo Dei pugnans hos quattuor reges vicerit, et interfecerit eos. Et videte qualcs sunt principes Madianitarum, qui rehquerunt iudicium Dei. Oreb et Zeb et Zebee et 5c?/w^z;/(^. Quis putat in istis verbis csse mystcria Salvatoris? Legunt hoc philosophi, et inridunt legunt rhetores, et nunc putant csse dcleramenta. Non sohun autem rhcnon habent clavem scientiae, quoniam velamen tores, sed et ludaei positum est ante oculos eorum. Orcb interprctatur foramen, in quo coZeb interpretatur lupus. Videte nomina principum luber ingreditur Xpisti. Zebee, hostia, hoc est, quos lupus suffocaverit adversariorum ct Sahnana, perfecti in mah'tia. Videte ergo nominum sacramenta. Qui dixerunt : Ilereditate possidcamus sanctuarium Dci. Dixcrunt, sed non perfecerunt quia Dominus pugnabat pro populo suo. Deus mcus, pone illos ut rotam. V^idcte clementiam prophetae non pre-

Pone principcs
et

eoruni.
ct

Quorum
ei

15

Sicut Oreb

Zeb,

Zebee

20

25

33

habciit principcvi Assyrioriaii\ |55CS

rex ipse

est

Assyrioriim princeps

rex

i.

e.

princeps

Assyriorum P.

te preco?']

C meum
;

[iTSG.

12 ////]

C oin. C add.
i8
;

te.

5 tres^

om.

S.

7 pugnat]

ergo.

13 ct iiiccbant]

^S

16 Salmana] Psalniana C.

Hicrobaal\ Gcroboal G.
!j.

tunm^ om. SG. qui dicebat C. et dicebat G 20 Sahnana'] Psalmana P.

;

Quis] Qui \.

21 z//;7(///;//]codd
(i
;

irridcnt

22

;///;/<]

om. 3 non AS.

;

csse]

A inser.
[i

nisi.

26

i]uos\

quod

quac S.

27 Salmana] Psalmana C.

30 prophetae] prophetiac

add.

sup. lin.) C.

9.

in /e/ni;ujs]

Sic

nempe
'

Hieronynms
in feminas
'

lerein. 5, 8

legebat equi amatores

13. ascendanP] Is.

14, 13.

24. eoruni] Cf. 2 Cor. 3, 15.

M.

24, 742.

TRACTATUS DE PSALMO
catur contra eos, sed pro
eis.

LXXXIII.

85
qui

Videte quid
:

dicat.

Deus meus,

Deus

es

oinnium, meus proprie Deus

fundamentum habent
et
5

in

Dcus meus, pone illos ut rotam. Oui quasi malitia,non habeant fundamcntum, sed vacillcnt,
:

non stcnt
hoc
est

in

maUtia. Siciit stipiilaui antc facieni venti^ sicut ignis qui

conburit silvain. Sicut stipulani

dicit,
:

non

sicut

frumentum, sed stipulam.Ouod quae non habet

si

si

quis est in cis stipula et palea, pereat. Sicut ignis qui

dixit arbores frugiferas, sed silvam,

conburit silvani.

Non

fruges. Si quis ergo stipula est, et

et

non

liabet

frumentum

quis silvaest,
:

non habet
pereat.

fruges,

hoc pereat. Sicut flaninia conburens niontes

superbia

10 in eis

Ita persequeris eos in tenipestate tua^ et in ira tua...

Quid

occides eos?
uX.

Non

-.tnrbabis

illos^

ut salvcntur. Iniple facies eoruni ignoniinia,

?

conhmergo

dantur. Quare

hoc

Et quaerent nomen tuuni

Doniine.

Videtis

15

quoniam non contra eos, sed pro sakite ipsorum deprecatur. Denique et in sequentibus videte quid dicat. Erubescant et conturbentur in saeculuni
saeculi, ct
et et pei'ea?it.?Qr:Qdi\\\. secundum hoc quod maH sunt, quod bonum est. Denique videte quoniam perditio hic non abohtionem sonat, sed salutem. Quid sequitur? Et cognoscaftt qiiia nonien

confundantur

salvetur

tibi

Doniinus
:

tu solus altissinius in

onmeni

terrani. Erigat se qui vult, et

20 erigatur

nos dicamus,

Tu

solus altissimus in

omnem

terram.

Quantumvis

aliquis exaUetur, nos

habemus Dcum,

cui excelsior

nemo

est.

DE PSALMO LXXXIII.T-'
torcularibus praescribuntur
25

'4'^'*'^

"^ ^^^

('/

In fincni pro torcularibus filiis Ckore psalnius. Tres sunt psalmi qui pro octavus, octogesimus,et octogesimus tertius.
:

Octavus praescribitur David, octogesimus vero praescribitur Asaph, octogesimus tertius praescribitur filiorum Chore. Do vobis aliquam regulam, ut sciatis in scripturis quid observarc debeatis. Quicumque psalmus
praescribitur fih"orum Chore,nihil triste habet, sed
3 vacillent\ vadllint
6.

semper
G
; ;

laeta significat.
non tcneant
|3.

P
|j.

cotivacillent C.

et

non

ste?t/]

ct istint

et

S.

qiiis] Ita

codd.

et

% fruincntiini^fnutnm G.
ira tna]

9 hoc] codd
eos.

hic

montes]

G
2

inser. sic.

11 in

add. deducis eos

S contiirbabis

12

Non]
;

\i

m. add.

sed.

ut] et P.

19.

20 in omne?n tcrram]
22

SG

(gr.

-1 Trajav tyjv vr^v)

in

et P omni

terra pA.
excclsior

nemo] codd

Quantumvis] C add. enim. excelsius nomcn

;

21 aliquis] aliqui
3.

CG.

exaltetur] exaltcntur C.
Ijrev. col. 1134.

DE PSALMO LXXXIII]

24 octogesimus] octuagisimus G.

2.

ineus proprie
13.

Deus\

Cf. supra p.

23. Tres sunt psalnil^ Cf.

riol. p.

Commenta-

41,

1.

20,

1.

8.

86

S.

HIERONYMI PRRSBYTERI

Ouonlam enim Chore et Dathan et Abiron fecerunt contra Moysen, et a Domino puniti sunt, filii Chore, qui non sunt secuti patrem suum, aeterno gaudio benedicti sunt. Ouoniam autem Chore interpretatur calvaresurrectionis, ria, et manifeslum est quod calvaria significatur locus quicumque fih*us Chore est, filius est resurrectionis. Quicumque autem est filius resurrectionis, nihil potest h^bere quod triste est. Quani dilcctn tabernacnla tua Doinine virtutuni : concupiscit et deficit anitna inea in atria Doniini. Deinde dicitur' Beati qui habitant in domo
tua'.
5

Videte

tria

esse

tabernacula, et atria, ct ad

Quam
cula
?

dilecta tabernacula tua

extremum domum. Domine virtutum. Quae sunt ista tabernasignificantiam praebeat.

10

Videamus evangelium, an nobis ah*quam

et dicit
' :

Loquitur Dominus,

Facite vobis amicos de iniquo

'.

mamona,
?

ut

cum
est,

defecerit, recipiant vos in aeterna tabernacula

Quid

defecerit

hoc

iniquus

mamona. Recipiant vos

illi

in

aeterna tabernacula. Videtis

15

ergo quod iniquus mamona in isto saeculo deficit Tamen considerate quod iste iniquus iustitiam praeparat. Mamona in Hngua hebraea divitiae nuncupantur non aurum, ut quidam putant. De iniquo mammona. Vera
:

est et philosophi

quaedam
dicit

sententia

heres est

'.

Propterea

Omnis dives aut iniquus,aut iniqui Dominus atque Salvator quod divites difficile
'
:

ingrediantur in regnocaelorum. Dicat ahquis

Quomodo Zachaeus ingres-

20

sus est in regno caelorum, qui dives fuit ? Sed dedit divitias, et statim conmutavit divitias regni caelorum. Non dixit,Quicumque divites fuerint, non intrabunt in regno caelorum sed dixit, quod difificile divites intra:

bunt
\

in

regno caelorum.
cf. gr.

fcccrunt contra\
est

Evav-iOTrf/ayEtij

stctcriint contra

C.

4 nianifestum

est]

manife-

statum
12. 14

cranion S.

cjuod]

quid G.

siqnificatur] significetur

',

interpretatur G.

mamona\ mammona pACP.

16 hehraea'] heiraica

:2 iniquo^ inico
;

m.

14 iniquus] inicus
20. 21 regno]

inicos P.

syriaca S.

cf.

adnot. infra.
aXAaaas-.v)
;

regnutn

regna CPS.
;

22 regni\ codd.
C.

(cf. gr. xt xivo:;

regno p.

23 regno\ regna

^GS regnum
3.

quod\ quatn

S.

interpretatitr calvaria\ Hieron. ep.

'

Qui sint 65, n. 4 est calvariae...

'

autem

fiHi

Core, id

hebraea nonnunquam pro syrochaldaica accipitur, utin Vulgata nostra

gua

i^. taber7iacula~\
i6.

Luc. 16,

9.

////^'//^/ //d'/'/'^^/^^]

Cubare

in

mendo
est

locum
luit

ceteris

dociior

suspicatus

scriptor codicis S, ideoque scriberema-

lingua syriaca^ ut cum Hieronymo congruerct, qui mamona non Hebraeorum sed Syrorum Hngua divitias nuncupari

identidem monet,
;

v. gr.

ep. 121, c.

cst] Hieron. ej). Pulchre dixit de iniquo... Unde et iHa vulgata sentenlia mihi videtur esse verissima Dives autem iniquus, aut iniqui heres 20. caeloruiu\ Matth. 19, 23. 23. scddixit quod difflcile etc] Hieron. in Matth. 19, 23 ... non dixit, Imjjos-

Act. 21, 40 et aHbi. 18. aut iniqui /leres

120,
c.
i
'

'.

'

ep. 22, n. 31

Comm.

24.

At vero

latiori

Matth. 6, interpretatione Hnin

sibile

est

divites

intrare
'.

in

regnum

caelorum, sed

difficile

TRACTAIUS
Qiiam
siones,
dilecta tabernacula tua

1)E

PSALMO

LXXXIII.

87

Doniine virtutuin. Alii desiderant possesparcre in istius saeculi ccclesiis, et

:

alii

saeculi

istius

divitias, alii

gloriam aliquam habere apud homines

congregratio virtutum
in

mihi hoc sohun desiderium

est,

videre aeterna tabernacula tua. Illa mihi dilccta sunt tabcrnacula, ubi
5

est,

atria Doniini.
atria tua.

Hoc

est

non vitiorum. Concupiscit ct deficit anima inea solum desiderium, hic solus amor meus, ut

videam

Videtc ordinem.

Primum

desiderat tabernacula, taber-

10

nacula quae non habent fundamentum, tabernacula quae cito mutantur. Tabernaculum enim scmper mutatur,et huc illucque transfertur. Ceterum atria non sunt quidem domus, sed tamen habent aliqua fundamenta, ct

de atrio intramus
tunc dicit
' :

in

domum.

Iste ergo

postea deficit et amore tabescit ut videat atria

Beati qui habitant in
et

primum tabernacula desiderat, et et cum fuerit in atrio,

:

domo

tua

'.

Cor nieuni
15 et

caro

mea

extdtavit in

Deum

vivum.

Difificile est,

ut et cor

caro aHcuius in coininune consentiant. Si enim

secundum apostolum

20

pugnat contra carnem et caro contra spiritum, quomodo hic Cor meum et caro mea exultavit } Hoc non potest dicere, nisi ille qui in amore Dei tota mente fixus estTCor meum et caro mea. Illud est Sitivit in te anima mea, quam multipliciter quod dicit et in alio loco Et caro mea. Ista est caro quae desiderat Dominum, de tibi caro mea qua in aUo loco dicitur: Et videbit omnis caro salutare Dei Illa autem non desiderat Dominum. Cor caro, de qua dicitur Omnis caro faenum
spiritus
:

dicit

'

'.

'.

'

',

meum
25

et

caro mea. Vide mihi aliquem

abstinentem, qui

mortem

carnis

30

suae lucrum putat animae suae. Hoc autem carnissunt ieiunia et iniuriae. Denique et apostolus quid dicit ? Quem tradidi satanae in interitum Nisi caro mortua fuerit, spiritus vivificari carnis, ut spiritus salvus fiat Quando infirmor, tunc fortior non potest. Propterea dicit et apostolus sum Consideret se unusquisque, quando ieiunio lassus est et defectus, quomodo anima vigeat, quomodo nihil aliud mens nisi de Deo consideret, quomodo semper dicat Quam dilecta tabernacula tua Domine vjrtutum.
'

'.

'

'.

6 desideriufn']
14 exultavit]
defixus S.
et caro

hic\ SG add. meum. SG exultaverunt ACP,3.

;

hoc C.
17 exultavit^

l\ de atrid\ ^
;

de atria II

de atriis C.

mca.

Deo]

[jP sup.

ASGP,3 exultaverunt C. \^fixHs\ et caro mea\ SG om. pP C repet. cor meum 20 caro mea\ post tibi om. SG. de 29 7/iens\ G add. eitcs. 24 Hoc^ haec ^i. 2^ fortior^fortis AC. Beum CG, P i m dominum A. lin. S
:

14. Difficileesi\
1.

Commentariol.p. 64,

21.

Dei^ Luc.
i

3, 6.

II

'

Difficile esl, ut caro

Deum

pari-

fae?iufn'\ Is. 40, 6.

ter

cum

corde desideret

'.

26. fiai]

Cor.

5, 5.

16. co7iira spiritum] Gal. 5, 17.

28. sutn] 2 Cor. 12, 10.

20. meci\ Ps. 62, 2.

88

S.

HIERONYMI PRRSBYTERI
tibi

Etennti passer invenit sihi dojnuni, et turiur niduni sibi

suos.

ponatpullos
Desidero,

Interim simpliciter interpretemur. Videte

:

quiB

dicat.

Domine, aeterna tabernacula tua concupiscit et deficit anima mea in sedem aliquam et nidulum animae meae et corporl meo atria Domini haberc desidero. Aves quae libere huc atque iliuc vagantur, tamen post- 5 quam volaverint, habent locum ct nidulos ubi rcquicscant quanto magis anima et caro mea dcbet sibi locum praeparare, ubi possit requiescere ? Nunc ahquid altius ascendamus. In Domino confido quomodo dicitis animae meae, Transmigra in montes sicut passer ? Videte ergo, quia nemo transmigrat in montes, nisi qui passer est. Et turtur niduni ^jM^io
:

'

'

Ista est turtur, de

cst in

terra nostra

Vox turturis audita qua dicitin Cantico canticorum Turtur niduni sJbi/Y\\x\.wx animal castitatis, turtur
' :

'.

non habitatin humihbus.sed semper

facit

nidos sibi in excelsis arboribus.

Sicut ergo passer et turtur avcs castissimae nidd^ sibi in subh'mioribus

faciunt, sic ergo tabernacula ct atria et
terra, sed in excelso,

domus non sunt

in

humiH

ista

15

Denique videte quid dicat. Beati qui Jiabitant in donio tua. In tabernaculo non habitamus, sed peregrinamur. Et in atrio quamdiu sumus, non habitamus, sed peregrinamur de atriis cnim transimus in domum. Cum autcm venerimus in domum, quid dicitur? Beati qui Jiabitant in donio tua. Domus, quae habet fundamentum quoniam de domo nobis exire non licet, de atriis Hcet. Beatus vir cuius est auxiliuni abs te. Nos quidem desideramus tabernacula et atria et domum tuam: sed hoc ipsum ut capere possimus, non est virtutis nostrae, sed auxiHi tui. Ascensiones in corde suo disposuit. Qui
hoc
est
in

regnis caelorum.

20

disposuit

ascensioncs
:

in

corde suo

Beatus

vir cuius

Domino
tur et in

iUe disposuit ascensiones in corde suo.

est auxiHum a Ouicumque sanctus est,

25

cotidie in priora extenditur.et praeteritorum obh"viscitur. Proptcrea dicun-

Psalterio psalmi

graduum quindecim,
'.

et
'

primus dicitur
Laetatus
S
;

Ad

Dominum cum
sHn\ om. G.

tribularer clamavi

Et
'.

in

secundo
in tertio

Levavi oculos meos

ad montes, unde veniet auxiHum mihi

I

Et

sum
G.
;

in his 30
9 in
canticis

poiiat]

reponat [jP2 m.
^/7'/]

Ci.

4 nidiilu>n\
conlocat.
1 1

niJitlos

nidtilits
;

niontes\ in tnonte

SG.
1.

10
ii).

om.

S add.

cantico\
1.

frlP

canlica II

(cf.

supra

p. 87,

16 cxcelso\ excclsa S.

22-pag. seq.
...

7 In

omnihus codd. haec

perturhato videlicet

verha post expositam alteram versiculi partem {in valle

ordine scidarum in archetypo.
ausilii C.

posiiit) reiciuntur,

23
25
[jS.

///] (jiiod

G.

possimiis\possiinius Cj.

24 auxilii]

Qi^i]

'l^tis ,3.

cttitts\

cui

AC.

28

ct

printus\ et in

primo

2 m. corr.

ex

et

primis C.

30 ad\ in
Ps. 10,
2.

vcnict\ vcniat G.

9. /^yjtv-]

pudicissima, semper habitans in

12.

subli-

12. nostra\

Cant.
1.

2,

mibus
A6.'

'.

Turiur animal castitaiis e\.c.\

vers.

29. claniavi^ Ps. 119,

i.

lovin.

i,

n.

30

Turtur avis

30. nnlii\ Ps. 120,

i.

TRACTATUS

1)E

PSALMO

LXXXIII.

89

quac dicta sunt mihi'. Kt semper

miora.

proccciit, ct proficit,ct ascciulit in subli-

Quod

dicit, lioc

cst.

Ascensioues ui corde suo disposuit. Felix est

qui cotidie proficit, qui non considerat quid heri fecerit, sed quid hodic
faciat et proficiat.
5

Sanctus ascensiones

in

corde suo ponit, peccator de-

scensiones.

Ouomodo

qui sanctus est cotidic proficit, sic qui peccator cst

cotidie decrescit. Beatus vir qui disponit ascensiones in corde.

Vide con-

sequentiam scripturarum.
In valle lacriniaruni, in
loco qucni posuit.

est ut econtrariointellegamus et
10

Ubi dicitur in valle', necesse montem.Ergo quicumquedisponit ascen*

siones in corde suo, ubi positus est

In valle

lacrimarum. Consideremus
in

quod

in valle

sumus
;

non sumus

in

monte, non sumus

est,

paradiso, in

paradisi

altitudine

sed in humilitate terrae, terrae maledictae, quae

nobis tribulos et spinas generat, quae cibus serpentis

de qua dicitur

ad
15

Adam

'

Terra

es, et

in

terram

ibis

lacrimarum, non debemus ridere, sed

'

Quamdiu ergo sumus in valle flere. Propterea dicit et Dominus

'.
:

20

Interdum ergo sumus in valle lacrimarum, et saeculum hoc lacrimarum est, non gaudii. Non debemus ridere, quoniam hoc saeculum et hoc tempus lacrimarum est, illud gaudii. /;/ valle lacriniaruni, in loco queni posuit. Quid est quod dicit, In loco quem Deus posuit ? In loco, hoc est, in valle lacrimarum. In loco queni posuit nobis posuit ad certamen, ut semper in hoc pugnemus. Locus ergo iste, hoc est vallis lacrimarum, non est pacis, non est securitatis, sed certamiBeati flentes, quia ipsi ridebunt
'.
:

nisatque bellorum.
Etenini benedictiones dabit qui legeni dedit. Dicat aliquis
25
:

In valle lacri-

marum,
posuit

quem posuit ad agonem, hoc est ad certamen. Quare ad agonem ? Quare pugnare nos voluit ? Respondit sibi ipse psalin

loco

mista,et dicit

Propterea

in loco isto

pugnare nos

voluit,ut possit tribuerc

coronas. Etenini benedictiones dabit legislator. Istc legislator, hoc est ago-

notheta noster, propterea nos pugnare voluit, ut nos possit benedicere.

30

Videte consequentiam. Quae

tis ?

sunt^

autem benedictiones
ibi

istius

agonothe-

Ibunt de virtute in virtutem. Hic vincunt, ut

coronentur. Si hic vir

S.
;

T^fecerit\ fecerat

-^fecit S.

et

profciat]

tit

proficiat

|3

om. om.

ii in paradiso]

om. PvSG.
qtii

12 terrae] non repet.

PSG.

2^ benedictiones]
26 ad agonem
;

(gr. e-jXoy-a;)

OenedictionemG^.
28 agonotheta]

legem dedil]
;

ACGP

le^islator jjS. / ?

?]
;

ACGP

ad.
;

^S
lin

agoniteta

AC.

30 agonothetis] S
32 sqq, de

agonoletis

agonctetis

GP

agonilctis A,

sup.

agonothetae ^.

viriiite]

de virttctibus C.

I.

7nihi\ Ps. 12

1,

I.

'

Non

est invidus
1,

agonolheta noster

'

14. ibis\

Gen.

3,

19.
6,

advers. lovin.
21.

12' Proponit

iv^^J''^^-"^*^

16. ridebtmi']

Luc.

praeinium
n.

'.

28. agonotheta noster]

Anecdota Maredsolana 111,2.

Ep. 71,

12

90
fortis apparuerit, ibi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
flt.

robustior

Ibunt de viriute in virtutem. Ergo

nisi

hic

habuerimus virtutem, ibi virtutem maiorem habere non possumus. Neque enim dixit, ibunt de inbecillitate in virtutem sed, ibunt de virtute
:

in

virtutem. Vis

ibi

esse fortis
i?i

ante hic esto

fortis.

Vis

ibi

coronari
*

hic
5

pugna. Ibiuit de virtute

virtuton.
'.

Possumus

et aliter dicere.
et

Xpistus
habebit

Dei virtus

et

Dei sapientia

Qui

hic

habuerit virtutem,

ibi

ipsam virtutem. Jbunt de virtute in virtuteni. Quid habebunt lucri, cum ierint de virtute in virtutem ? quid habebunt praemii ? Videbitur Deus deoruni in Sion. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt Sufficit victoribus, sufhcit eis qui pugnaverint facies Xpisti Deum videre,
'

'.

lo

infinita

corona

est.

Vidtbitur Deus deortini in Sion. Quanta laetitia

est,

quanta

feh'citas, ire

de virtute

in

virtutem, et lioc ipsum habere prae!

mium, ut Xpistum videre mercamur

Et respice
in

Protector noster aspice Deus, et respice in facieni Xpistitui. Videte quid

dicat,

faciem Xpisti

tui.

Et deprecatur homo,

ut Pater aspi*

15

ciat in faciem Fihi. Sed vide quid dicat.

Quoniam
',

dixit apostolus
?
'

An
:

experimentum
Salvator dixit

quaeritis eius qui in

'

Qui vos
in

recipit,

me loquitur Xpistus me recipit ergo hoc

Fihum tuum,
:

et

est

rursum ipse quod dicit

20

Respice
/y
*

in

nos

nobis enim respicis

qui liabitat in nobis.

Quia

inelior est dies

'.

una

in
sic

atriis tuis super niilia.

Videte quid dicat,

in

dies una

Putat aHquis

intellegendum
hic

Melius mihi est

in

regno
Est
fieri

caelorum parvum habere,

quam

totum, hoc est

isto saeculo.
:

quidem
diceret
dies
',
:

et ista

intellegentia non mala. Sed nos dicamus

in

Si possit

ut ahquis

una die esset

est dies
dicit

regno caelorum,
in
atriis
tuis.

et

postea praccipitetur, recte

vero quod dicit
;

MeHus

una
:

Nunc

hoc est quod

ibi est.

Regna caelorum, una

est.

dies
in

una non habet noctem

'

25

et tenebras, sed
rit,

semper lux

Qui ergo una die

niei,

regno caelorum fue-

semper

Elegi abiectus esse in dotno Dei

quain habitare in tabernacidis pec' :

Amen dico catorum. Hoc est quod dicit etiam Salvator de lohanne maior lohanne Baptista vobis, quoniam in natis muHerum non est
'.

30

Deinde

dicit

quia ipse cst angelus. Et deinde dicit:

\o piignaverint^ piignaverunt p.

'

Qui autem minor

C

est

\fit\ fiet S.

16 An'] A. non

mutat. in annon.
,3

18

iiixit\ dicit

SG.

2^ possit\ codd

posset

j3.

2^ praecipitetur] praecipitaretur
est]

el

codd.

CP

m. Qx praecipitetur.

25 melius] melior (or in rasura) P.

;

add. enim
et]

26 Kegua]

APSG
;

regnum C

///

regno
31

29 ijuam] codd
6.

magis

quam
i,

[3.

^P 2 m. quoniam] om. G.

dies]

S add.

cst.

27

nec G.

sapientia\

Cor.

24.

18. recipit]

9.

videbunt\ Mallh.

5, 8. 3.

30.

Malth. 10, 40. Ainendico etc.] Matth.

11,

11.

17.

Xpistus

/] 2

Cor. 13,

TRACTATUS DE rSALiMO
in

LXXXIII.
iste est

9I
lohannes inter
;

regno caelorum, maior

est,

est

illo

'.

Sensus

ibi

omnes homines maior

et, si

vultis scire, ipse est

angehis

iste

autem

qui in terra angelus est, in regno caelorum novissimus cst, hoc est, ab angcHs minor est qui autem minor est in regno caelorum,hoc est angehis, maior est ab isto qui in terra omnibus maior est. Hoc est ergo nuncquod dicit propheta Elegi abiectus esse in domo Dei niei, hoc est, minimus esse volui in regno caelorum, quam in isto saeculo primus. Elegi abiectus esse
;
:

i?i

doino Dei mei,

quam

Jiabitare in

tabernaculis peccatorum. Conslderate

quid dicat,
10

Quam

habitare in tabernacuh's peccatorum. Tabernacula non

:

habent fundamentum, sed pertranseunt

tamen qui peccator

est,

num-

quam

accoHt terram, sed inhabitat et possidet.

et

Quia misericordtam
provocaret
15 tiae.
:

veritatem diligit Deus.

Duo

dih*git

Deus, mise-

ricordiam et veritatem. Si tantum misericors esset, omnes nos ad peccata

tantum veritatem diUgeret, nemo spem haberet paenitenPropterea duo quaerit, et cx altero alterum temperat. Si peccatores, audi misericordem Deum, et noli desperare, et age paenitentiam. Si vero quoniam Deus et iustus es, noli neglegens esse, quia Deus clemens est
si
:

iustus est, et veritatem dih'git.

Gratiam
20

et

gloriam dabit Dominus.

?

Non

dixit,

Gloriam

et

gratiam

dabit

sed quid dixit

Gratiam

et

gloriam dabit Dominus, Primum donat

peccata, et postea coronat.

;

Non

privabit bonis eos qui ambulant in innocentia. Meh'us habet

'
:

inf

hebraico

in

perfectione

'.

Innocentia enim non

est

perfecla

virtus

25

30

quoniam qui innocens est, nisi habuerit et prudentiam, non est perfectae, consummataeque virtutis. Propterea dicit etiam in evangelio Estote Domifie virtutum. prudentes ut serpentes, et simph'ces ut cohimbae Videte quid dicat, Domine virtutum. Ergo quando peccata aHqua habemus in nobis, Deus, qui Dominus virtutum est, non est Dominus noster quia Dominus non est peccatorum, sed iustorum. Beatus vir qui sperat in non habet peccatorum, qui te. IHe sperat in Domino, qui conscientiam oculos Hberos ad caelum levat. Iste sperat, qui se scit non offendisse
'
:

'.

Dominum suum.
2 scire\ recipere
et

GP.
t,o

17 clemcns est\

Codex S

ita

prosequilur

quia Detis misericors

est

iustus est

e.

v. d.

peccatonini] peccalrice/n

SG.

4.

hoc

esi,

angelus] Hieron. in
'
:

hunc

Matthaei locum

angelum in tem meliorem volunt accipere quolibet primo homine qui versetur in terris
'.

Quidam novissimum caelis Uomino ministran-

23. iti perfectione'] Psalt. hebr. Hieron. nec prohibebit bonum ab his qui ambulant in perfectione 26. coliiinbac\ Matth. 10, 16.
'

'.

92

S.

HIERONVMI PRESBYTERI

DE PSALMO
/// finei)i

LXXXIIII.

filionini

Chore psaluuis. Octogesimus quartus psalmus hoc

:

titulo

praenotatur. Frequenter dixi

',

ubicumque

titulus

est

'

Filiorum

Chore nihil triste est, secl sempcr lactum. Tristitia enim patris fiHorum gaudio consolatur. Denique psahiios diligenter relegite, et ubicumque Filiorum Chore nihil triste rcperietis. Frequenter invenietis titukim dixi Chore, qui interpretatur Calvariae locus, necesse est ut laetum aliquid significct. Denique quis est iste Ciiorc ? qui de Hiericho ascendebat
'

',

in Bethel.

Bethel,

domus
ad

Dei. Diligenter animadvertite.

Hiericho

cst, et vult ire

domum

Dei, necesse est ut ascendat.

in

Ouicumque in Ergo de
;

lo

Hiericho Chore noster,hoc est Heh*saeus,ascendit

et

domum
et

egrediuntur de Bcthel, hoc est de

domo

Dei, hoc est

Dei Bethel dc synagoga, ubi

Ille

prius fucrat

domus
ct

Dei, egrcdiuntur pueri

'

XLII,

inludunt Heh'saeo
'.

Chore nostro, domum suam,

dicunt

Ascende

calve,

ascende calve

venit ad

et inridetur a parvulis

Bethel.Verum Heiisaeus

ille

patien-

15

lissimus, qui propterea venerat in Bethel ut salvaret, respexit se

aHquan-

do

respexit, et iussit de saltu exire duos ursos, et interlecerunt quadra-

ginta duos pueros. Sic et

Dominus

nostcr,

hoc est noster Chore,

cum
20

venisset in Bcthel, et veUet ascendere, inrisus a parvuHs, iubet exire duos

est Vespasianum et Titum, et interfecerunt quadraginta duos Qui sunt isti quadraginta duo pueri ? Ab ascensu Xpisti usque ad ipueros. subversionem Hierusalem quadraginta duo anni sunt. Dih*genter aspicite, et sic invcnietis. Dedit itaque iUis locum paenitentiae quadraginta et

ursos,

hoc

duobus annis et post resurrectionem suam, cum ad Betliel ascenderet. Sed quoniam ilH inridebant Ascende calve, ascende calve egressi sunt duo ursi, et interfeccrunt iUos. Benedixisti Douiine terrani tuani. De adventu dicitur Salvatoris. Hoc proprie secundum historiam cctcrum secundum trophologiam, cum dixe'

',

25

DE PSALMO

LXX.\'I[[I\'\x\ Brev. col.

UjQ.

2 oclogesiniiis^ ocluai;isi;nus\^.
rcpcrietis^ rcppcrictis

ittve-

ttieiis] iiivcttcritis |iJS, codil.

CI' 2

ni.
1 1

ex

itiveiiictis.

PS

reperitis G.

7 qiti\

GP

qitid

qtiod [iS.
;

doiniiiii\ tnonteni

G.

Bcthcl]

iti

Bcthel ^S.

15 inri-

detur\ itiridebattir
ittssit S.

itiridtott

G.

16 qiii] qitia C.
?jV.

17 ittssit\ iitbct

G.

19 iubet\

24 dtwbus aniiis] duos annos

ad Bcthcl\ a

bethel

ha bcthel C.

14. ascende calve^

4 Reg.

2,

23.

iirsi

de

silvis

gentium Romanarum, Ve:

26. interficerutii il!os\

120,

c. 8, n.

'
:

Hieron. epist. usciuc ad (]uadiagesi-

mum

sccundum
iliis

annum

datum

cst

et blasphemantes spasianus et Tilus pueros ascendente vero EHsaeo in domum I^ei (hoc cnim interpretatur

tempus pcnitciUiac. Post

rantibus
in

cpios, i^crscvc-

mahlia, cgressi sunt

duo

liethel) voce consona ilkidenlcs inteifecerunt atque laceraverunt

'.

TRACTATUS
rimus de
latriis

I)K

PSALMO

LXXXIIII.

93
ierrain inain.

historia,

postea disseremus.

Benedixisii

Domine

Hoc diximus de adventu

Salvatoris. Terra

quae

te offenderat,

quae ido-

fuerat inquinata,te veniente salvata est. Ben^dixisii Doivine ierram

ct

tuam. Loquatur peccator,

5

postea veniam consecutus

Benedixisti

Domine terram tuam.

tua
est,

Licet tribulos adtulerit et spinas, tamen creatura

est.

et

ideo salvata

Averiisti capiiviiaiem lacob

yi^^xsio cred\dQvu\-\\..
est,

Averiisii capiiviiaiem lacoh.

: eorum qui in Quicumque in peccatis

10

Non propter opera eorum, sed propter misericordiam tuam salvasti populum tuum. Operuisii omnia peccaia eorum^ et usque ad finem de adventu Salvatoris psalmus
captus tenetur. Remisisii iniqiiiiaiem plebis iuae.
est, sicut dixi.

Misericordia etveriias. Verumtamen prope iimeniibus

eum

saluiare ipsius^ ui inhabiiet gloria in terra nostra.

habitavit in

Vere enim

gloria Dei

terra nostra, et deinde iusiitia de caelo prospexit.

Eienim

15

? Terra nostra dabii frucium suum. Maria, terra nostra, caro nostra, dedit fructum suum. lustitia aytte eum ambulabit. lustum fructum dedit terra virgo.

Dominus

dabit benignitaiem.

Quam

benignitatem

Hoc

interim diximus

secundum hostoriam

trophologiam. Remisisti iniqiiiiaiem plebis iuae.

20

Nemo

nunc dicamus secundum dimittit, nisi quod

iustitia, inpudici-

debetur. Operuisti omnia peccaia eorum. Virtutibus operuisti, et propterea

peccata non parent. Verbi causa, iniquitatem operuisti

tiam operuisti castitate, nigredinem operuisti candore. Mitigasii

omnem

25

30

iram iuam^ averiisti ab ira indignationis iuae. Converte nos, Deus salutum nostrarum. Videte quid dicat. Tu, quod in te fuit,aversus es ab ira propter clementiam tuam. Cojiverie nos, Deus. Tu aversus es ab ira, nos avertisti a peccatis. Converte nos, Deus saluium nosirarum. Quare non dixit,salutis nostrae, sed, salutum nostrarum ? Si semel peccaremus, una indigeremus salute. Multa peccavimus, propterea multis indigemus salutibus. Deus, tu conversus vivificabis nos. Quamdiu ergo ad nos Dominus convertatur, mortui sumus. Osieftde nobis Domine misericordiam iuam.ei salutare tuum da nobis. Quod Salvator descendit, misericordiae Dei est non venisset
:

medicus,

nisi

aegrotarent plurimi.
:

Quoniam aegrotabant

plurimi,

pro-

pterea venit medicus

Salvator.
I

quoniam indigebamus

misericordia, propterea venit

disseremus] diceintis

[3.

4 conseaiius] P add. dicat.

11 dixi]

de adventu\
et inde S.

u qx

C.

dixit f3CS,

sup. lin

14 Qiiani] S inser. d.ddt.

i-j

16 iusiutn] mutat. in 18
^//.3./]

et] om. [3 diximus G. isium 2 m. C

10

expunct. in P.
13 et deinde]

istum Breviarii
27 Mulia] 311

cod.

Namurc.

diximus] om. C.

cuiG.

2\ nigredinem] nigridinevi

negridinem P.

24 avertisii] avertesti

m
;

averte

sup. lin.
3.

viuUuni
5. et

PSG

mnliis ACj.
18.

28 convcriaiu}'] codd

non converiitur

spinas\ Gen.

3,

94

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
in ine

Ajidiam quidloqnetur
tur

Doniinus Deus. Multi putant,quando loqui-

Moyses et dicit, Haec dicit Dominus, et Esaias, et ceteri, et dicitur, Factum est verbum Domini ad Esaiam sive ad lezechiel prophetam, quoniam forinsecus sermo fiat, et per istas aures audiat propheta quod loquitur aDomino. Non est ita. Denique et Dominus noster quid loquitur ad Pharisaeos et ludaeos ? Oul habet aures audiendi, audiat Et Esaias ait Dominus addidit mihi auriculam Videtc quid dicat, Dominus addidit mihi auriculam. Quoniam non habebam illam auriculam quae in corde est, addidit mihi, ut Dei possim audire sermones. Et nunc ergo propheta quodcumque audit, audit in corde. Quo modo enim clamamus
'

'.

'

'.

10

in

cordibus nostris
:

'

Abba

pater

',

et

clamor

ille

silentii est, et

silentium

auditur a

Domino sic ct Dominus loquitur ad cor nostrum.quod clamat, Abba pater. Ideo ergo nuncdicit propheta Audiam quid loquetur in me Dominus Deus. Tale quid et Abbacuc propheta dicit Stabo in contem:

plationem, ct videam quid respondeat mihi Dominus,

et

quid respondeam
et

15

eum et audiam quid loquatur in me Dominus Deus.Ergo ait, Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, loquitur in
ad
'

hoc quod

corde, loqui-

tur in sensu. Vultis scire quah"s sit

clamor cordis

vultis scire

quoniam
20

non est vocis, sed lacrimarum ? Dicitnr in Lamentationibus Hieremiae:' Non tacuit pupilla oculi mei Quoniani loquetur pacem^tn pleVemsnani. Proprie dicitur hoc de populo ludaeorum, qui in Xpistum credituri sunt hoc est, de adventu Xpisti dicitur et de fide populi ludaici, hoc est de apostolis, et quicumque apostolis crediderunt. Quoniani loquctur paceni iii plcbeni suani. Pax non dicitur, nisi quando
'.
:

clamor apud

Deum

bellum

cst.

25

Et

in sanctos suos.et in eos

quiconvertuntur ad cor : hoc

est,

qui

primum

sequebantur carnem,
I

et postea

convertuntur ad cor. Ut sciatis quia porro

T^

loquetio-]

Jiebat

S (gr. S \fuit G.

XaXi^Ti'.)

loqiialur reliqui.

prophetam] S
modo'\
;

inser. dicit aliquis.

^yi^at]

audiat] audiebat S.

lO

Quo

SG quando
?

^A.
xou
|3.

14 contemiSslv.

plationem] contemplatione 3C.

ventu] aventu S.

15 ct vide.zvi] codd. pro ut vidcam

gr. est
lin

22 ad-

Xpisti] oni. SG.

25

^j/J

super sanctos fiAS.

27 porro de ludaeis]

oni.

omnes codd non porro^ P add. su]).

;

26 in sanctos]

pro ludaeis J3H.

6.
7.

audiat^ Matlh. 11, 15 Luc. 8, auriculam'] Is. 50, 5 quem in

;

8.

lo-

cum
:

Hieron.

'

graliam,

quam

j^er

Cui addita est auris per naturam non habe:

bat ut intelleganuis nequaquam aures corporis accipi debere, sed meniis de

quibus
16.

evangelio Dominus loque batur: Qni hal)et aures audictidi.andiat.

et in

'

ad eum] Habacuc

2,

i.

Ad

haec

verba item Hieron. in Comment. Sed hoc notandum ex eo quod dixerat ut videam quid loquatur in ;;/<?, propheticam visionem et eloquium I)ei non extrinsecus ad prophetas fieri, sed intrinsccus, el interiori homini respondere. Unde. ... et in psalmis Audiam quid loquatur in mc Dominus 20. mei] Thren. 2, i8.>^
'

et

'.

TRACTATUS
de ludaeis dicitur

1)E

PSALMO
est,

LXXXIIII.

95

iste versiculus,

hoc

dc

liis

qui crediderunt in Sal-

vatorem, videte exempia quae diximus. Fac mihi ludaeum legere Levitiet quomodo leprosus quomodo gallina tollitur, et obtorquetur ilii collum deinde dicitur de sanguine quomodo aspargatur, dicitur de aqua, dicitur et de hysopo, dicitur etiam quomodo scindantur ilH vestimenta, et

cum,

et

omnia

illa

sacramenta quae scripta sunt,

ingreditur in synagogam,
;

sic

ingrediturin

synagogam

ille

qui leprosus fuerat.

?

Sisecundum

litteram

legamus, quid nobis prodest quod legimus

cor, si spiritaliter intelle^cerimus,
10

Si vero conversi fuerimus ad

videbimus quoniam leprosus non potest

intrare ad

populum

Dei,nisi scindantur vestimenta eius, nisi

quodcumque

15

20

clausum fuerat reveletur. Deinde videte quoniam iste leprosus nisi per sanguinem et aquam et hysopum non ingreditur in synagogam. Ergo et tu, qui usque hodie leprosus fuisti, non apparebat lepra tua antequam venisses ad sacerdotem. Sed quoniam venisti ad sacerdotem, dissuit sacerdos vestimenta tua, et id quod tectum videbatur et sanum esse, ostendit in leprosum. Omnia peccata tua et lepram tuam posuit ante oculos tuos, et ideo te reducit in synagogam Dei per sanguinem et per aquam. Per sanguinem, per passionem Xpisti et per aquam, per baptismum. Ergo post lepram sanari non poteris, nisi per sanguinem Xpisti et per baptismum. Et cum hoc feceris, dicitur et illud Asparges me hysopo, et mundabor lavabis me, et super nivem dealbabor Usque hodie in Aegypto es quamdiu non veneris ad sanguinem et ad aquam, salvari non poteris. Vis ut exterminator, qui interfecit Aegyptum, non te inter;

'

'.

ficiat?
25

Tolle hysopum, intingue

in

sanguinc, asparge postes tuos

et

exterminator

sanguinem in fronte tua, accedere non poterit. Hoc totum quare dixi ? Quia scriptum est, /n eos qiii converUinticr adcor. Ergo non poterit loqui Deus pacem plebi suae, nisi eis qui convertuntur
viderit
cor.

cum

ad

30

Verumtamen prope timentes enm salutare ipsius. Ostendi viam salutis, do misericordiam. Licet necdum conversus es ad cor, tamen expecto, do
2 diximus\ dicinms G. 6 hysopo] hysopho
p.

isopho C.

1 1

fuerai\ fuerit ,3SG,

;

postea emend.
particula legitur in

14 ve7iisses\ venires

16 in leprosimi\ ita codd

(3

om. m, quae tamen

accusativo, ut indi-

H. Fortasse usus

est

Ilieronymus praepositione
1.

cum

caret institutae a sacerdote disquisiiionis exitum. Cf. supra p. 76,

psahiiistae.

12-13.

20 illud\ S add.

2$ poterit] potest G.
i

27
lin.

eis\

in eis

his C.

29 Ostendi]

PS

ostende

ostendit

ostendo j3A,

sup.

2.

exenipla

quae

dixitniis\

Inter
'

quam
est.

tanti

Doctoris non esse palam

opuscula
diversis

Hieronymo falso mscripta (Migne 30, 253) quaedam exstat De

generibus

Leviiicuni^ cap. 14.

21. dealbabor\ Ps. 50, 9.

leprarum

'

oratio,

96

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
iit

locum paenitentiae. Et hoc totum quidem,

-'/<^i-//7?.

inJiabitet gloria

in

terra

Proptcrea te ad paenitentiam vocat,ut

veritas obviaverunt sibi
!

ille

qui leprosus eras,habeas

hospitem Xpistum.
Misericordia
et
:

institia et

pax

osculatae sunt.
sibi,

quam
?

praeclara amicitia

Misericordia
nec

et veritas

obviaverunt
?

Pec-

cator es
veritas.
aliter.

audi quid dicat, Misericordia. Sanctus es

si

audi quid dicat, Et

Nec

peccatores, desperes
:

si

iustus es, superbias.

Dicamus
de
10

Duo

sunt credentes populi

unus de gentium populo,

et alius

ludaeorum.Iudacis repromissum
qui extranei
est in

est

quod veniret Salvator

nobis autem,

eramus a lege Dei, non est repromissum. Misericordia igitur populo gentilium, veritas in populo ludaeorum quia quod repromissum est venit, hoc est, quod repromissum est patribus, hoc conpletur in fiHis. lustitia ei pax osculatae sunt. Videte quid dicat, lustitia et pax
:

osculatae sunt. Ipsum est quod supra dixit, Misericordia et veritas. Misericordia
Si quid

ipsum est quod et pax, veritas autem ipsum est quod et iustitia. enim ad pacem pertinet, hoc et ad misericordiam et si quid ad veritatem, hoc et ad iustitiam. Videte ergo quid dicat. lustitia et pax
:

15

deosculatae sunt

hoc

est,

misericordia et veritas amicitiam fecerunt, hoc

est, gentium populus et ludaeorumsub uno pastore Xpisto est. Veritas de terra orta est. Ego sum via et veritas et vita Ille qui dixit, Ego sum veritas, de terra ortus est. Quae est ista veritas, quae de
'

'.

20

terra orta est

'

Exiet virga de radicc

loco
'

lesse, et flos

de radice eius ascen-

det

terrae

salutem in medio Manichaee, qui negas carnem habuisse Salvatorem ? Ecce veritas Salvator de terra, hoc est, de Maria ortus est. Et iustitia de
'.

Et
'

in

alio

Ouoniam Deus operatus

est

Quid

dicis,

25

caelo prospexit.

lustum enim

erat,

ut Salvator misercretur populo suo.

!

Videte quid dicat.

de terra orta
est,

iusta iudicia Dei,et investigabiles viae eius

Veritas

hoc est Salvator. Et rursum Et

Salvator
est.

iustitia de caelo pro-

spexit. lustitia ipse

Quomodo

de terra orta

est

quomodo de
:

caelo prospcxit prospexit,

De

terra orta est,

quoniam homo natus

est

de caeio

30

quoniam Deus semper

ille

in caelis est.
est,

Hoc

est,

natus quidem est

de terra

sed

qui de terra natus

apparuit in
I

terris, ut

semper in caelo est. Hoc est, sic caelos non relinqueret. Deus enim ubique est. Pro2
ille\

ijuidem\ qitid csl JjS

quod est G.

om.

p.

eras hal>eas] erat habiat G.

prae-

(lara\ pulcra C.

^ veniret] veniet G.
si

\2 conpletur]

iupletur'^; conpletuni estiW.

se

16 si quid enim] S inser. quod

22 ascendet] exiet
reliquerit G.

,3.

27

et\

oG?.

quidem autem G. \Z deosculatae] 30 homo natus est] hutnanatus est P.

osculatae S.

33 relinqueret]

20. (t viia\ lo. 14, 6. 22. ascendet] Is. 11, i.

24. terrae^ Ps. 73, 12.

TRACTATUS
spexit
:

I)E

PSALMO

LXXXIIII.

97

dicit,

quoniam donec peccabamus, avertebat oculos suos a nobis. Quod est. lustum est, ut figulus miscreatur operibus suis, ut pastor misereatur gregi suo. Nos populus eius sumus, nos creatura eius sumus.
hoc
Propterea ergo de terra ortus
est, et

de caelo prospexit, ut impleat

sciatis

iusti-

tiam suam, et misereatur operi suo. Denique ut

quoniam

iustitia

non crudelitatem sonat, sed misericordiam, videte quid dicat. Etenim Dojninics dabit benignitatem. Propterea prospexit de caelo, ut misereatur
operibus
suis.
:

Et

terra nostra dabit

terra orta est

10

hoc de praeterito.

fmctum siium. Veritas quidem de Nunc de futuro dicitur, Et terra nostra

quod semel natus
est

dabit fructum suum. Noh'te desperare,

cotidie et in nobis nascitur.

Et

terra ?iostra dabit fructum suum.

ex Maria Et nos
:

15

possumus parere Xpistum, si volumus. Et terra nostra dabit fructum suum de quo fiat caelestis panis, de quo dicit Ego sum caelestis panis Haec quidem omnia diximus de misericordia Domini, quoniam propterea venit, ut salvaret humanum genus. Verumtamen scire debemus quoniam ipse est iudicaturus vivos et mortuos,ipse veniet ad iudicandum. lustitia ante eum ambulabit, NoHte neglegentes esse lustitia ante eum
:

'.

ambulabit.
20 ubi

Et ponet in via gressus suos. Videte quid dicat, Gressus suos

potest, ubi

ubi non sunt lapides, ubi non sunt spinae et tribuh*, ubi aequah's via est,

corde nostro viam

in

non potest inpingere. Et nos ergo faciamus in de qua via laborabat lohannes, et clamabat heremo, ut faceremus viam Domino. Ergo et nunc haec dicitur. Et

ambulare

Domino

ponet in via gressus suos. Ubi invenit viam, ambulabit. Licet ante habe-

bamus
25

spinas et tribulos, Hcetlapides, dicitur nobis in Esaia

'.

Hoc autem propterea dicit,ne cum voluerit pedem suum. Lapides qui in via sunt, et proici iubentur, peccata nostra sunt. Non ambulat in corde nostro Xpistus, si peccatum ah*quod fuerit statim inpingit in lapides. Et ponet in via gresde via proicite
in via nostra,

Et lapides deambulare
*

inpingat

sus suos. Faciamus viam, et ponet in via gressus suos lesus.

4
iustitia7)i\

misericordiam G.

10 natus\

natum

!3.

18 Videte\ audite P.

21 labo-

rabaf] laborat G.

ciamabat] clamat G.
;

22 haecl om.
;

pA

hoc

PSG.
add. mea.

23 invenit^

inveniet C.

ambu/abit]C

ambulavit

GV

ambulat

'^'$>.

habcbamus\ habeamus
25 de via]

habe-

MusS.
via S
;

24 lapides, dicitur]
in via G, et add. corda

labidis^ ta?nen

diciturC

29 viam]

munda.

13. /j/ji] Cf. lo. 6, 4r.

monente Hieronymo (Migne

sq.),

24,

631

22. Doinino\ Matth.

3, 3.

ubi in hebr, legitur

'.

'

eligiie la[)i-

2^. proicite\ Is. 62, 10. Ita

lxx, ipso

des

Anecdota Maredsolana

III,

98

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

DE PSALiMO LXXXVI.
psalnms cantici. Inter psalmum et canticum quid interest,. frequcnter dixi. Psalmus ex psalterio dicitur, canticum vero ex voce profertur. Psalmus referturad manus, hoc est ad opera canticum ad theoriam.
Filiis CJiore
:

Fundavienta eius

in

viontibus sanctis.

Non

praedixit cuius, et dixit,

:

P^undamenta eius in montibus sanctis. Qui loquitur, propheta est filii sunt Chore. Chore quid interpretatur, frequenter dixi calvaria, hoc est sive Dei, sive certe ecclesiae. Quae fihi resurrectionis. Fundanienta eius nisi Pater et Filius et Spiritus sanctus ? Haec sunt autem fundamenta, ergo fundamenta non sunt in vallibus, sed sunt in montibus et non in Quasi montibus quibuscumque,sed in montibus sanctis. Loquitur Paulus sapiens architectus fundamentum posui hoc est, fidem Trinitatis. DeniP^xpectabat enim civitatem habentem fundaque dicit et in alio loco
:

10

'

'

menta, cuius artifex et conditor

dixit,

Deus
'
:

'.

Fu/ida/nenta eius

i)i

niontibus
15

montes non sanctis. Ideo Super montem tenebrosum levate sancti. Denique dicitur ct in Esaia :' Quis es tu, mons corrupte ?' Dicitur et signum Et in alio loco dicitur Date Domino Deo vestro gloriam, antequam offendant in Hieremia Videtis ergo quoniam sunt et montes pedes vestri ad montes tenebrosos tenebrosi et dicitur nobis ab Hieremia, ut demusgloriam Deo,antequam offcndant pedes nostri ad montes tenebrosos. Si enim pedes nostri inpegerint ad illos montes, gloriam Domino dare non possumus. Fundamenta cius in niontibus sanctis. Quos nos possumus dicerc fundamenta ? Apoubi primum posita cst fides ecclesiae, et stolos. In ilHs erant fundamenta
In

monlibus

sanctis, quia sunt et alii

'.

'.

20

ibi

fundamenta sunt posita. Et quia unusquisque superaedificat fundamento,

pve\.iosos, Di/i^-it

25

argentum, alius lapides

I

aurum, ah'us Doniinus portas Sion super oninia

alius
^ iheoriam\ thcoricam^dj.
in G.

DJ:

PSALMO LXXXri\lx\

l>icviario col. 1144.

izfun26 funda-

damcntuw\ftindamenia CH.
2T,

13 Expcciahat] expeciabunt S.

16 levatc\ ekvaie G.
;

fundamcnfa\ post
[:i

dicere expunct. in C.

24 uhi] C, P u ex

i; ibi |5S

menio\

fundamcntum CSII \fundamcnta GP.

17. signuin^ Is.
r^'r/'Ar/'/d'.?]

4. canticum ad theoriani\ Hieron. in Qiiid autem intersit Ephes. 5, 19: inter psahiumi el hymnum et canticum, in Psalterio plcnissimediscimus... Psalmus ad corpus, caiiticum refeitur ad
'

13,

2.

mentem.
14.

'

12./^^^///]

Cor.

3,

ic.

Zach. 4. 7 et lerem. Hieron. in Matth. 21, gracc. 28, 25. diabolum ... qui a propheta mons 22 conu{)iUs appellalur 19. ie7iebrosos\ lerem. 13, 16. 27. pretiosos'] i Cor. 3, 12.

Ex

'.

Veus Hebr.

11, 10.

'

TRACTATUS DE PSALMO LXXXVI.

tabernacula lacob. Istas portas
tas diligit, et istam
dicat, Diligit
:

99

diligit,

Sion

diligit,

quas videmiis corruisse ? istas porquae arata est sicut ager ? Et videte quid

Dominus portas Sion super omnia tabernacula lacob. Videte quid dicat super omnes civitates lacob, hoc est ludaeae, istam tantum diligit civitatem. Et quomodo videmus alias ex parte stare,et istam penitus corruisse? Legamus Apocalypsin lohannis, legamus et Esaiam, ubi
duodccim portae
ipsius dicuntur esse

aedificaturcivitas Hierusalem, et

de
^

lapidibus pretiosis

constructae, et ipsa civitas de caelo descendit, et

dicuntur muri
10

eius esse aurei, et dicuntur plateae eius stratae esse

zma-

ragdo, et dicuntur singulae portae singulis lapidibus pretiosis esse con-

quomodo

totae Domini divitiae, et has dih'git Dominus homines? Prohibet nos ab avaritia,et ipse de avaritia extruit civitatem ? Ergo dih'git Dominus portas Sion, illas portas Sion duodecim manifestum est quod de apostohs scripsit. Snpev omnia tabernacula
structae.
et
:

Haec sunt

15

lacob

super omnes veteres sanctos.

interim diximus

Hoc

secundum unum tropum.Dicamus autem

et ahter.

Diligit Dorninus portas Sion. Mihi videntur portae Sion

esse virtutes.

Sicut enim portae mortis sunt vitia atque peccata, ita portae Sion videntur

20

Qui exaltas me de portis Si autem portae mortis peccata sunt, ergo portae Hierusalem virtutes sunt. Super omnia tabernacula lacob. Videte quoniam lacob, hoc est vetus populus, non habet fundamentum, nec domum fundamentis positam, sed tabernacula quae cito pertranseunt. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Ergo hoc quod dictum est, Funmihi esse virtutes. Denique
mortis
'.

dicit in

aho loco

'

4 tantuni\ tantojiiodo G. hae ^P. has^ hoc ^.

7 esse\

om.

ACH.
;

8 constructae^^

om.
;

GH.

ii naec'^

12 quoinodo et homines] scripsi ex coniectura

cuvi hodic homines

cwn

hodiae homines

cum

hodie omnes

ouod et homines

[3.

16

unum

tropum\ tropho-

logiam C,

m.

22 fundamentis^fundamenti CP,

erasa.

\.

quas videmus corruisse

'

?]

Hieron.

ep. 108, n. 9

Diligit

Dominus portas

Sion super om?iia tabernacula lacob.

Non

detur in ultimam partemEzechielis consideralionem intendisse. 1 8. Sicut eni/ii portae mortis etc.] Hie-

eas porias, quas hodie cernimus in favillam et cinerem dissohitas sed por:

quibus non praevalet infernus, et per quas credentium ad Christum ingreditur muUitudo ; ep. 129, n. 2 Ditas
' '

Et quomodo Is. 26, 2 sqq. portas mortis reor esse peccata... sic portas iustitiae omnia opera virtutum in Amos 5, lo Duphces portas, mortis
ron. in
'
'
'

et vitae,

vitiorum atque virtutum, saepe

illud
in

ligit

p. S. s. 0. i. lacob. Numquid istas portas diligit Deus, quas videmus

D.

in scripturis legimus, ut

psal-

mis Qui exaltas me de portis mortis...

in cineres et favillas esse

2.

sicut

6.

conversas ? ager?] lerem. 26, 18. Apocalypsin lohannis] c. 21. Esaiatti] c. 62 sqq ; at simul

Ego portas civitatis, hoc est animae credentis in Christum, puto esse virtutes
vi'

etc.

20. mortis] Ps. 9, 15.

lOO

HIERONYMI PRESBYTERI

damenta eius in montibus sanctis, possumus et de Deo dicere. Possumus autem et hoc dicere. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Quae est ista civitas ? ubi dicta sunt gloriosa ? In omnibus prophetis dictum est de hac
civitate.

Esaias dicit
'.

* :

P2xsurge, exsurge, Hierusalem, induere fortitudi-

nem
Et
in

brachii tui

Iterum ipse Esaias

obpugnatur'. Dicit

aho loco

' :

David Domine, in
et
'.

'

Fluminis impetus

civitate

quae Dei tua imagines eorum dissipabis Et

:

'

Ego

civitas firma,

civitas

laetificat civitatem

'.

'.

Salvator gloriosa locutus est de hac civitate

'Non potest abscondi

civitas

super

Monor

montem posita ero Raab et

Babylonis scientibus

ine.

Quoniam

dixit,

Gloriosa
intelle-

lo

dicta sunt de

tamen ipsam civitatem ecclesiam gimus de gentibus congregatam propterea nunc de vocatione gentium
te, civitas Dei, et
:

dicitur,

Memor

ero
:

tor est, securus sit

Raab et Babylonis scientibus me. Quicumque peccaDominus memorfuit Raab. Securum dixi, si revertaceterum securitas sine lacrimis non habet remedium,
15

tur ad

Dominum Memor ero Raab

quae suscepit exploratores in Hiericho, quo venerat lesus, et misit duos exploratolesu, quae erat res. Hiericho, mundus iste, qui in septem diebus subvertitur, vult interfi:

Raab

illius

meretricis,

cere

exploratores.

meretrix

Raab
in

suscepit.

Et cum ille cupiat interficere cxploratores, sola Et suscepit eos, non in inferiori loco, sed in
est in sublimitatc fidci

20

caenaculo,
in lino,

domate, hoc
stuppa

suae, et abscondit eos

hoc

est in

lini.

Hoc

interim diximus

secundum historiam,
:

et videtis

quomodo de

ipsa

historia paulatim ad mystica ascendimus sacramenta. lesus dux, qui populum eductus fuerat de Aegypto lesus, qui interprctatur Salvator,
3 ubi^ de

25

qua C.
;

^ fortitudine ni^fortitudine S.
Ci
;

6 obpugnatur^ P

oppugnatur QW.

pugnatur S
securus C.

obfirmatur

non oppugnatur
[3

^.

7 iiiiagincs]

iniaginem PS.

14 Securum\

22 stuppa] stupa

corr

stopa G.
?)
;

24 asccndimus^ ascendamus G,

corr.

qui populum
mui.1t. in i]ui

educttis fiiciat] (6 xov

Xaov ;T)YT,aaavo;
',

qui popu/uin educturus fuerat S,

j3.

CP

cum populo
'

eductus fuerat
'

qui populum eduxerat

sq.

Forma deponens pro

activa.

Cf.

Roensch
3.

Itala u. \'ulgata

2 ed. p.

302

65,

1.

de hac civitate\ Coiiimenlariol. p. 21 Omnis prophetarum chorus

'

oppugnalur etc. 6. Dei\ Ps. 45,

'
'

5.

de hac adnuntiai
5. ////] Is.

civitale
I.

'.

7.
().

dissipabis\ Ps. 72, 20.

52,

posita] Matth.

5,

14.

quae obpugriatur^ Id. 29, i? Cf Hieron. in Ezech. 40, i sqq. M. 25, civitatis similitudo monstratur, 389 de qua scriptum cst Gloriosa dicta sunt dete, civitas Dei... quae loquitur in Isaia Ego cii'itas firuia, civitas quae oppugnaiur. Non dixit, quae expugnatur, sed.
*
:

\o. scientibus

7ne\^x.io\.:,'{\.^i!M(5Y.ri\i^[]i.t,

16.

Raab

illius

?nereiricis^ los. c. 2.

Cf.

Hieron. Commentariol. in hunc ps. 18. subvertitur^ Hieron. Advers. lovin. 1,21' Sub typo lericho mundus
'.

subvertitur

TRACTATUS DE PSALMO LXXXVI.

Moyse mortuo
mortua,
in

lOI

Moab, in terra Arabiae, hoc est lege evangelium cupit inducere populum suum, et mittit duos
et

sepulto

in

terra

10

duos exploratores,unum in circumcisionem, alium Pauhim. liiericho eos quaerit occidere illa eos suscipit meretrix, ecclesia de gentibus congregata. Credit in lesu, et quos volebat Hiericho interficere, ipsa salvat in domate suo. Et ponit eos in domate, in excelsa fide sua, et abscondit eos in h'nocalami. Licet meretrix sit, tamen ponit eos in lino. Linum multo labore et diligentia in candorem venit. Scitis ipsi quoniam linum de terra nascitur, et cum in terra natum fuerit, nigrum est, nullam speciem habet, nuUum usum. Primum ergo tollitur de terra, frangitur, deinde torquetur, postea lavatur, deinde
exploratores Hiericho
in gentibus,
:

Petrum

et

tunditur, deinde pectitur, et

dicitur,
ista

multa cura

et labore vix venit

ad candorem.

15

quidem meretrix suscepit exploratores in lino Ergo hoc quod suo, ut illi exploratores linum ipsius verterent in candorem. Quid igitur ? Expectate hic tribus diebus Non erat una Dat illis consilium, et dicit dies, non duo, nisi tres dies. Videte quid dicat, Expectate tribus diebus. Non nominat tres noctes, sed tres dies, quiainluminatum habebat cor. Et deinde dicit, et post tres dies et quid dicit ? Nolite, inquit, ire per campestria, sed in montana conscendite'. Ecclesiae enim fides non est in
'
:

'.

20 vallibus,

sed in montibus constituta. Hiericho ergo postea subvertitur ab

lesu, et ista sola meretrix reservatur incolomis.

Ergo hoc
et

dicitur.

Mevior

ero

Raab

hoc

est,

quae suscepit exploratores meos,

quid interpretatur
?

ego

in die iudicii

memor ero eius. Memor ero Raah. Raab

25

Dixirnus secundum histoet iuxta

riam

dicamus

et

secundum nominis interpietationem

:

anagogen.

Raab

dupliciter interpretatur

aut interpretatur latitudo, aut certe interdicat. Illa

30

quae condam ambulabat quae superba erat et habebat impetum ad ruinam, postea conversa est in humilitatem. Menior ero Raab et Babylonis, Babylon interpretatur confusio. Videte quid dicat.
pretatur superbia.

Ergo videte quid

in lata et spatiosa via

quae ducit ad mortem,

illa

2 et inittit\ et emittit P.

3 diios exploratoi-es\

non

repet. C.

in cimtmcisionefn'] in
5
/;/

cinumcissionem

in circumcisione AS.

4 in gentibus] in gentes C.
7
;

lesu^ in

lesum (3AG
sup.
et
...

Ihesu (om. in) CP.

6 interficere^ occidere C.
IfJoc,)

/;/

linocalami"]

CPSG
P
2

(iv xf| XivoxaAa;xT|

lin.

lxx

invenitur etiam forma XivoxaXatjLt'(;,

in lini calamo (3A,

m.

meretrix] merectrix C.
16

\2 pectitur'] plectitur
ly /iade/>at] /ladet G.

^G.

14 ut

...

verterent]

verterint G.

dtw]duae

S.

21 reservatur] sa/vator G.

inco/omis] incoiumis p,

CP

( ex ^ 2 m.)

27 condam] c/uondam jSCS,

sup. lin.

15. diehus\ los. 2,

16.

19. conscendite\\\)\A.

tariol p. 65 sq. 28. ad morteni^ 'Matlh.

7,

13.

26.

Raah

dupiiciterQXc.] Cf.

Commen-

102

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
ero, sed
est.

Non solum Raab memor

vitiis

etiam

et

Babylonis,

quaecumque anima

peccatisque confusa

Et Babylonis

scientilms vie, Videte quid

:

dicat. Licet aliquis

quicumque me
esse securi, et

tamen memor ero, fuerit, licet Babylon fuerit Ergo si fuerimus Raab et Babylon, etiam debemus Deus dixit, Memor cro Raab et Babylonis. Sed dicere

Raab
:

scierit.

videte quid sequitur. Scientibus

vie.

Fuerunt Raab

et

Babylon, sed postea

vie.

conversi sunt ad me. Meinor ero

Raab

et

Babylonis scientibus

Illa

quae condam erat

riam Dei.

in

latitudine peccatorum, ascendit postea in

memo10

tur

Hucusquc quasi per aenigmata locutus cst nunc vero apertius loquiadvocationem gentium. Videte enim quid dicat. Ecce alienigenae et
:

Tynis

et

populus AetJiiopuviJiii ftierunt

:

illic.

Alienigenas vocat ad distin-

ctionem Israhel nosenim sumus alienigenae.5"/ 7)//7<'j, Tyrus interpretatur tribulatio, hoc est SOR. Et popuhis AeiJiiopuvi : niger, et in peccatorum Aethiosordibus involutus. Et populus AetJiiopuvi. Hoc est quod dicitur Eccc aiienigenae et Tyrus et populus pia praeveniet manus eius Deo
'
:

15

'.

AetJiiopuvi.

Ouod

dicitur,

hoc est

lili

qui ante alieni erant,

illi

qui ante

erant in tribulatione, qui erant positi in corde maris (dicitur enim de

Tyro

'

Tyrus posita

in

corde maris

')

illi

igitur qui prius erant in mari,

in

et fluctibus

tundebantur, postea inventi sunt

ecclesia.

Et populus

20

AetJiiopuvi.
calis.
'

Nos quondam Aethiopes fuimus, Aethiopes vitiis atque pecquoniam peccata nos nigros fecerant. Sed postea audivimus Lavabis me, et super nivem et diximus Lavamini, mundi estote dealbabor Nos ergo Aethiopes versi sumus in candorem. Ecce alieniOui
?
',
*

'.

genae

et

Tyrus

et

populus AetJiiopurn,
te,

Jiii

fucrunt

ilJic.
:

Ubi fuerunt

Glo-

25

riosa dicta sunt

de

civitas Dei. Hii fuerunt

itlic

id est, in civitate Dei.

Nuviquid Sion
multi, nec

dicet Jiovio, et Jiovio

:

natus est in ea ? Septuaginta interdicet Juivio ?

:

pretes ita transtulerunt

Nuviquid Sion
\rr\Z\ -'.ojv

Speraverunt ergo
p,

intellexerunt

quid est

et

addiderunt
8 cotidam']
^.
1 1

et

legunt
[iS,

2 vitiis] a vitiis ^.

ifuerii] post Babylon non rcpet. S.

quondam

^qu in

c).

\o pcr aenigmatd\ per enigmate

in

C per acnigma
;

advocationem] litierae

a</expunctae sunt
add. sup.
lin.)

ad vocationem

[i

dc vocatione P.

20 Jluctihus] injltictibus
23
estote]
;

{/

22 Qui\
Sion]
2.

SG

om.

|j.

quoniam] quam G.

stote

SG.

28

Numquid

^C

mater Sion SG.

29 hgunt
...

Sp^raverunt] sperant P corr.

spreverunt ^.

Cf. pag. sq. lin.

avOf/WTio:;] lcgerunt

me

te

sion legi aniropus S.

14. Jioc esi SOR^^W. siipra p. 82,

1.

25.

bcnt

'

quae habilat
i,

in introitu

maris

'.

16.
19.

Dco]

Ps. 67, 32. posita in corde maris]

23. estote] Is.

16.

Ita sane

24. dealbabor] Ps. 50, 9.

29. r/^^/^tv//;//'
p. 66.
r^]

Hicronynius Ezcch.
niaris
sita
',

in corde 3 ubi Vulg. Lat. et Cir. ha-

27,

'

(^f.

Conimentariol.

TRACTATUS DE PSALMO LXXXVI.

[jL-/]TT,p

IO3

H-.wv spsr avOoto-o;.

homo

natus est

in

ea

sperant etiam

Et hoc propterea dicunt, quoniam sequitur, I^t ita debere dici, Mater Sion dicet
in

homo. Ouoniam
5

fih'us

natus dicitur, propterea errant

matris vocabulo.

Dicamus ergo primum secundum quod vulgo dicitur (neque enim debemus et illam interpretationem dimittere) dicamus ergo et nos Mater Sion dicet homo, et homo natus est in ea. Isti sunt qui nati fuerant in isti sunt qui naecclesia, ahenigenae, Tyrus, et populus Aethiopum scuntur in ecclesia. Credunt in ecclesia, et nascuntur in ecclesia. Nisi enim
: :

baptizati fuerint,
10 ecclesia,

fiHi

ecclesiae

non

erunt. Isti vero qui baptizati sunt in

matrem appellant ecclesiam. Dicamus et secundum hebraicam veritatem. Numqiiid Sion dicethomo^
natus est in ea ?
poterit

et Jiovio

Quod

dicit,

hoc

est.

Quis poterit nuntiare Sion,

in ea, et ipse

quis

ei

nuntiare

hominum, quoniam homo nascetur

eam ? Hoc est, nuUus hominum potest ei nuntiare quia Sion salvehomine qui in ea nascetur. Et Jiomo natus est in ea. Quis est iste homo? Qui ipse fundavit eam y^//2>j-/;?/i-.Respondeant Arriani quoniam dicunt AUissimum solum Patrem esse. Ecce hic de FiUo dicitur, Et ipse fundavit eam Altissimus. Non dixit, FiUus Dei qui erat in principio apud Patrem. Sed quid dixit ? Homo natus est in ea, et ipse fundavit eam 20 Altissimus. Si autem AUissimus dicitur, quanto magis Verbum Dei ? Dominus narrabit in scriptura populorum et principuui Jwrum qui fuerunt in ea.^^on dixit, qui sunt in ea sed, qui fuerunt in ea. Dominus narrabit. Et quomodo narrabit? non verbo, sed scriptura. In cuius scriptura? in populorum. Non sufficit, sed etiam principum dicit. Et quorum
salvet
tur in
15
:

25

principum
ergo

qui sunt in ea

Non

dixit

hoc

sed, qui fuerunt in ea.

Videte

quomodo scriptura sancta sacramentis plena est. Legimus apostolum Paulum, legimus Petrum,et legimus iUum dicentem' An experimentum quaeritis eius qui in me loquitur Xpistus ? Et quod Paulus loquitur, Xpistus loquitur. Qui enim vos recipit, me recipit Dominus ergo noster
' '

'.

30 atque Salvator narrat nobis et loquitur in scripturis principum suorum. Dominus narrabit in scriptura popidorum, in scripturis sanctis quae scri:

ptura popuUs omnibus legitur, hoc

est,

ut

hoc

est.

Sic scripserunt apostoU, sic et

6 sunl^ om. ,3ASG.

omnes inteUegant. Quod dicit, ipse Dominus in evangeUa sua

7 sunt\

2 sperant\ speraveriint ^.
ipse

om. SG.
;

13 et
qtiia ipse
;

ipse'\ tct

AC, P

m.

14 salvet\ salvabit ^SG.

16

Qui

ipse] et ipse [^S

{a add.

2 m. sup. lin.)

Arriani] Ariani
per evangelia sua

,3G.

21 z scriptura\ (gr. v Ypac^f,)

^t^

in scripturis P.

31 qiiae est scriptura populis omnihus

AC

(omisso legiiur).

in evangelia sua\ in evangelio

suo C,

sup. lin

,311.

20. Altissimus dicitur^ Ibid. lin. 14.

29. recipil\ Mattli. 10, 40.

28. Xpistus?] 2 Cor. 13,

3.

I04
locutus
est,
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
ut omnes. Plato scripsit in

non
Isti

ut pauci intellegerent, sed

scriptura
tres

sed non scripsit in populis, sed paucis.

vero,

Vix enim intellegunt

est,

homines.

hoc

est

principes ecclesiae et principes Xpisti,

non scripserunt paucis, sed universo populo. Et pnncipian, hoc

stolorum
fuerunt,

apo5

et evangeh'orum.//^/7^;;^ qui fiierunt inea. Videte quid dicat,Oui

non qui sunt

dicitur,abscidatur,non
sit

quodcumque ahud postea habeat postea auctoritatem. Quamvis ergo sanctUs

:

ut exceptis apostoh's

ahquis post apostolos, quamvis disertus

in

quoniam Dominus narrat

qui fuerunt in ea.

scriptura

sit, non habet auctoritatem populorum et principum, horum

lo

Sicut laetantiuDi oviniuin Jiabitatio in /^.Propheta loquitur ad ecclesiam,

et dicit ei
:

Sicut laetantium

omnium

habitatio in

te.

Ouare non

dixit,

Laetantium omnium habitatio in te, sed dixit, aHopsalmo: In convertendo Dominus captivitatem Sion, facti sumus sicut consolati et non dixit, consolati. Sic et in isto loco dicit, Sicut laetantium omnium habitatio in te. Hoc totum quare dixit? Quoniam in praesenti saeculo quamvis ahqufs sanctus sit, quamvis renuntiet saeculo, Beati qui non habet perfectam victoriam. Denique dicitur in evangeho lugiunt, quoniam ipsi consolabuntur Si autem dictum est Beati qui flent, quoniam ipsi ridebunt': manifestum est, quoniam in praesenti saeculo non est ccrta laetitia. Ergo laetitia nostra quasi laetitia est. Habitatio in tc. Vide quid dicat ut ahquis numquam recedatde ecclesia. Scire debemus quoniam quae interpretati sumus de ecclesia, potest intellegi et in anima nostra. Si enim Sion interpretatur specula, anima autem nostra non ah*ter nisi semper subHmiora considerat vera ecclesia,
Sicut laetantium? Dicitur
in
'

'

15

'

'.

20

25

2 in populis\

SG(7Ti?); reliqui om.

[j.

in.

5 evangeliorum] codd. {pro evanoe/orum ?)

evangelistarum
narrabit
(<\.

(iise?'/us]

dissertus

desertus G.
11

habet\ habeat
te]
;

SG.
autem]
in

9 narrat\

in siriptura]

SG

om.
Vulg.

in.
p.

in

om. AC.
lugent
p.

16 dixit] dixi CS.

.SV

19 lugiunt,

(cf.

Roensch,

Ital. u.

284)
p.

lugunt S

sic

autem

CII.

23 quae]

ACS

qui G, P corr

quod

In graeco neutrum pluralis numeri

cum verbo
anima] de

singularis numeri constructum agnosce.

aniiiia p.

24 intcllegi] intellegere A.

4.

universo populo\ Hieroii. in Galat.

3
initio
:

hb.

'

Quotus quihque nunc

?

Aristotelem legit Hbros novere vel

quanti Platonis vel

?

Vix in angulo otiosi eos senes recolunt. Rusticanos

vero et piscatores nostros totus orbis loquitur, universus niundus sonat '.
15. sicut consolati^ Ps. 125, i. 18. non Jiabet perfectani victonani\ Hieron. ep. 22, n. 4 Quamdiu hoc
*

nomen

corpore detinemur... nuUa est Contra Pelag. 2, 5 Quamdiu enim vivimus, in certamine sumus ; et quamdiu in certamine, nulla est certa victoria lerem. 31, 38 ; in ne ulla vera iustitia, ne certa victoria in hoc saeculo demonstretur Cf infra
fragili

certa
'

victoria ';

'

'

'.

p. seq.,

1.

29.

19. consolabuntur]

Malth.

5, 5.

20. ridebunt'] Luc. 6. 21.

TRACTATUS DE PSALMO

I.XXXVI.

J05

est alia, nisi

verum templum Xpisti non cst nisi anima humana. Ecclesia Xpisti non animae credentium in Xpisto. Vos inquit, estis tcmplum
'

Dei, et spiritus
sanctis
5
:

Dei

liabilat

in

vobis

'.

Ftindanienta eius in
nisi in

montibus
sanctis, in

hoc

est,

Dei fundamenta non sunt

montibus

dogmatibus animae credentis. Dili,i^it Dominns portas Sion. Habet Sion nostra plurimas portas quas si aperuerimus, ingreditur ad nos sponsus, et dormit nobiscum. Denique ipse dicit Ecce ego ante ostium pulso si quis mihi aperuerit, intrabo et cenabo cum ipso Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Civitas non est unum aedificium, sed in multis aedificiis
:

'

'.

to

consistit

ecclesia sic et Sion nostra, nisi plures virtutes habuerit, civitas

Dei non

erit.

Menior

ero

Raab et Babylonis

scientibus me. Illa

quae quon-

dam erat in latitudine peccatorum, ascendit Numquid Sion dicet homo, et homo natus est
loquor, sed veram. Sion nostra, in
15
:

postea in
in ea f

memoriam Dei. Rem vobis miram

qua ah'quotiens aHenigenae sunt, et Tyrus, et Aethiopus illa specula, illa meretrix, illa Raab, illa Babylon, illa quae devaricavit pedes suos omni transeunti, secundum lezechiel illa meretrix si voluerit,virgo repente efficitur. Virgo fit,et concipit Filium Dei, et generat. A timore tuo, Domine, concepimus et parturivimus spiritum salutis tuae fecimus super terram. Videte ergo quoniam illa
'
'

20

meretrix a

Deo

concipit et parit, et parturit Salvatorem. Spiritum salutis

tuae fecimus super terram.

Ergo anima
:

nostra,

illa

Raab,

illa

meretrix,
Si volu-

potest concipere et parere Salvatorem.

Et

honio

natus

est in ea.

mus, cotidie nascitur Xpistus

per singulas virtutes nascitur Xpistus. Si

',

25

30

enim'Xpistus Dei virtus et Dei sapientia quicumque virtutem facit, virtutem generat. Et ipse fundavit eam Altissimus. Ipse qui nascitur in te, ipse fundamentum dat Sion tuae. Dominus narrabit in scriptura populorum. Manifestum est, quoniam quod Dominus loquitur in scriptura, nulli ita loquitur quomodo Sion. Et tamen cum ista omnia fuerint, cum natus fuerit in ea Xpistus, non est certa et secura victoria, sed semper in periculo sumus. Sicut laetantium oninium habitatio in te. Qui laetus est, ex ipsa hilaritate securus est qui autem securus est, cito decipitur. Qui
:

nisi anifna ^SH.

humana\

nisi in

anima xpistiana G,

el

om. Ecclesia Xpisti.

7.

animae\
i
: '

anima
*

5 dogmalibus']

domaiibus A, ut supra loi,

Sed

conf. Ilieron. ep. 75, n.

in

Sion, id est in specula, in subliniitate

;

dogmatum atque
sic aecclesia et

virtutum, in anima credentis.

ii llld\
;

10 ecclesid] aecclesie S

om,

[3,

eras. in

Sion nostra C.
;

add.

Raab.

15 Aethiopus\ Aethiopes ^, II et

2 m. sup. lin

acthyo{ps in rasura) S

aethiop^^* P.

16 devaricavit]

SG
i

divaricavit

j3.

27 scriptura^

add, populorum.

3. in vobis\
8.

Cor.

3,

16.

19. terrani^ Is, 26, 18.

cum

ipso\

Apoc.

3, 20.

24. sapientu{\

Cor.

i,

24.

16, transeu7iti\ Eicech. 16, 25Anecdota Maredsolana

III,

31. q ui auteni securus est Qic.\ Hieron.

I06
aulem
insidias

S.

HIRRONYMI PRESBYTERI
potest evadere
:

reformidat, cito

Domino

praestante, cui

gloria in saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
tantur
et
:

LXXXVIIII.
cum
sequitur, et octogesimus nonus,
'
:

Oratio Moysi Jwiuinis Dei. Quattuor sunt psalmi qui oratione praeno-

scxtus decimus, et qui post

centesimus primus. In centesimo primo dicitur

fuerit, et in

Oratio pauperis
'.

cum

acediatus

conspectu Dei fuderit orationem suam

Iste,

Oratio

Moysi Jio))iinis Dei. Legimus canticum Moysi in Exodo, eo temporc quando populus mare transivit Rubrum; et dimerso Pharaone et omni eius exercitu Maria cecinit et Moyses. Deinde legimus et in Deuteronomio, quoniam canticum illud scripserat in Deuteronomio. Si igiturpsalmi isti et cantica ista Moysi sunt, quare in propriis voluminibus non habentur ? Diximus ergo quomodo centesimus primus psalmus inscribitur,
Oratio pauperis
propter nos
:

et alius

est qui scripsit

est
et
'

de

ipso, et ille

pauper qui pro

nobis deprecatur,
'

Dominus
ipse

qui

cum

dives esset, pauper factus est

et cetera. Sic

hic Moyses,
:

quoniam
scripsit

principio generis
et

humani historiam
terra facta sint,

scripsit
et

ipse

enim

quomodo caelum
;

quomodo

homo

factus

sit,

de conditione hominis
add. pericula.
3

et

insidias reformidat\ insidiari formidat C.

I157.
j\

evadere\

DE PSALMO
omnes codd
anxius
;

LXXXVIIII\ In IJreviario col. BSG. 5 sextus decimus]

et

ora/ione] oratio S.
et

praenolatitur] praenotenttir
iia

sexto decimus G.

qui post eufn sequitur]

ancxiatus

octogesimus quintus
(gr.

j^.
;

\'ide adnot. infra.

octogesimus] octuagisimus G.
;

7 acediatus\

oTav axTjOixTT,)

accediatus

anxiatus pA, P ex ansiatus

;

ex

ansius.

Jste] in isto

A,
in ^

C
;

ex in

iste

ista
;

ista est

ex

isle.

8 Afoysi] ^ inser. quod.

9 dimerso]

m CH
;

demerso ^S

inmerso G.

in Is. 26,

15

Securitas

liam, neglegenlia
T^.

enim negiegencontemplum parit

'.

12.

non Jiahcnturf\ Etsi revera Moy-

sis e.sse

DE rsALMO Lxxxviiii\ Hunc

tra-

psalmum post Origenem sensit Hieronymus ep. 140, n. 2-4, tamen hoc

ctaium confcrre proderit cum ei)istula 140 ad Cyi)iianum circ. an. 418 scripta,
in (jua S. i^ater

eumdem psalmum
sitnt fsa/nii eic]

octo-

loco ad sententiam Augustini propius accedere videtur, qui Mosaicum esse j^rorsus negat his verbis, Enarr. in ps.

gesimum nonum
.\.

fuse est interpretatus.

Quatttwr
'

Hieron.

Non credendum est, ab ipso 89, n. 2 omnino Moyse istum psahiium fuisse
'
:

(Juattuor autem psahiii 140, n. 3 sunt qui habentorationis litulum '. Quos quidcm ibi accommodate ad veritatem
ep.

conscriptum, qui
tus

ullis

eius htteris indi-

cnumerat

quod vero heic seplimum

decimum octogesimo quinto praetermisso in numerum refert, id equidem

memoriae
labentis vitium est.
loi,
I.

quibus eius cantica scripta sunt; sed ahcuius significationis gratia ac magni meriti servi Dei nomen adhibitum est, ex quo dirigeretur legenest,

non

in

lis

vel audientis intentio

16.

'.

frofter nos] 2 Cor. 8, 9.

7. sitani] r.s.

TRACTATUS
iste

I)K

PSALMO

LXXXVIIII.

I07

psalmus de conditione hominis loquitur, quid sit homo, et quare sit. Oui ergo in Genesi scripsit dc hominum conditione, ipse et nunc inducitur ab Spiritu sancto disputare quid sit homo.
natus
5

Doviine, refugiiun faclus es nobis in generatione ei gcneratione Qui refugium quaerit, aut ab aestu nimio quaerit et calorc, aut bestia illum persequitur, aut hostes illum persequuntur, ut interficiant. Et nos igitur
in aestu
'

sumus

istius

saeculi

et

Ne
;

tradas bestiis

animam confitentem

nos bestia pcrsequitur, de qua dicimus tibi et nos hostes persequun' ; :

tur

propterea subter alas tuas refugimus. In generatione et generatione

praeterito, et in praesenti, et in futuro. AViter
:

10 et in

In generatione

et

gene-

ratione

et in vetere

populo ludaeorum,

et in nostro

Xpistianorum.
Subrepit
in

Priusquani montes fiercnt^

loco haeresis
:

et formaretur terra et orbis.

hoc

15

antequam montes fierent et formaretur terra et orbis, ergo erant animae antequam fieret orbis. Quid enim dicit scriptura? Domine, refugium factus es nobis in generatione,
Si refugium factus est nobis
:

inquit, et generatione
ilH

a principio mundi, ante principium mundi.

inquit, dicere.

Hoc

dicunt.

Et ne putes me,
fuit

Priusquam montes

fierent, et

formaretur terra et orbis,

refugium nostrum
20

quam mundus
Spiritui sancto

fieret.
?

tu, inquit, refugium factus es nobis. Si autem antequam orbis fieret, ergo ante animae fuerunt, Male distinguis, haeresis. Quare calumniam facis

Sic loquere,
:

quomodo

Spiritus sanctus locutus est. Sic

ergo legendum est

generatione
:

Domi/ie, refugium factus es nobis in generatione et

:

et

montes fierent,
25 tu es Deiis.

et formaretur terra et orbis,

Tu

hucusque distinctio.Rursum aliud principium Priusquam a saeculo et usque in saeculum es Deus antequam montes fierent, tu es Deus antequam
in

formaretur terra et orbis, a saeculo et usque

es semper, tu es aeternus.

saeculum tu

es Deus, tu

Ne
niim.
30

avertas

O
in

hominem in humilitatem. Et dixisti: Convertiminifilii homiDomine, ut hoc audeamus petere, ut dicamus, Ne avertas homi' :

nem
me,

humilitatem, tu nobis dedisti fiduciam dicens

revertentes, et ego sanabo contritiones vestras

Revertimini ad

filii,

'.

Et

dixisti

Con-

vertimini^filii Jiominum.
I

Qnoniam
4
ct

milie anni ante oculos tuos

tamquam

qiiid\

qui S

qua G.

gcncratione^

CHS

(gr. /.al y^'''-?)

et

generationem ,3BGP.
hostes pcrsej3G.

hostes~\

hostis

iJt,

coxx.

% aniniain confitenteni^ aniinas confitentcs Q.

11 vetere] veteri |jS.
nostro'\

quuntur^ singul. num. G.

7naretur\firniaretur

ABCPSII
CS, P

novq

12 for-

PSG

non constanter.
31 dixisti\ dixi

-Subrepit] subripit

m.

iT^factus cst]
ine.

factus es

BCS, P

corr.

SG.

Convertiinini]

add. ad

//W] Ps. 73, 19. hoc loco elc.] Omnino paria habet Hieronymus in modo lau8.

data ep. 140,

n. 6.

12. Siibrepit in

31. vestras'^ lerem. 3, 22.

I08
dies

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

una quae praeteriit

ne avertas

hominem

in

humilitatem. Et custodia
.'

in nccte,

Hoc

quid voluit dicere,Et custodia

scire,
' :

in

nocte

Debemus

et secunet in

dum
sunt
:

historiam

Nox

in

quattuor vigilias dividitur. Denique

'.

evangelio dicitur

In quarta autem vigih'a

Dna

ergo vigih'a tres horae

5

nox ergo

dividitur in quattuor vigih'as.

Denique mihtes quattuor

has stationes habent, quando vigilantet se viciant. Videte ergo quid dicat.

Omnis

nostra aetcrnitas
:

Adam

ille

propater noster, qui vixit nongentis

triginta annis etiam ille Matusalam, qui vixit nongentis sexaginta quinque annis fac quia vixerit mille ad conparationem aeternitatis tuae, quod grandc fuerit, breve est. Quid enim potest grande esse, quod finem habet ? Mille nostri anni, ante quam offerenderemus, una dies apud te erat. Quid dico, una dies ? una vigih'a noctis. Ne averias Jwniinein in Dignatus es pro nostra salute descendere, Jiuniilitateni, Videte quid dicat
: : :

10

fudisti

pronobis sanguinem
' :

ne patiaris perire nos,

et

mori
'.

in

humihtate.
es, 15

Ipse dixisti

Cum
:

exaltatus fuero,

omnes traham ad me
:

ExaUatus

et exaltasti nos

noh derehnquere, ut contrahamur.

transcat, inane floreat et transeat

Mane
induret

sicut Jierba

vespere decidat,

et arescat.

mysteria scripturarum

Mane

sicut Jierba transeat.

Loquitur
in

et

Dominus
fios

noster atque Salvator in evangeh*o de feno, quod

arescit.

una die

oritur et in

una die

mane
quasi

quasi videtur

esse et virens

Quomodo herba quae viret et floret, ceterum sol cum vcnerit et texerit
;

20

iUud, ad vesperam quasi demarcescit et decidit

flos

sic et

omnis nostra

vita

videtur esse

cum

viret, et

arescit. Vidistis

ante decim annos

tiua" aestcrna P.

praetcriit^
et

I>

add. noctis

noctes \\

et noctis

G membrana
;

in

P eiasa

est.

Fortasse prima
'

tanlummodo
'.

uliima vocula indicatam voluit antiquarius posteriorem partem

2 Hoc\

versiculi

et

custodia in nocle
lin.

m.

GP

huc S
;

hic

sup. lin

3H

deficiunt.
se viciant]

3 scire\ P sup.
scripsi
;

add.

qiiia.

6 vigilant] vigilent

CPS
'

,3

inserit excuhant.
o brevis
9j.

se veciant
I

se vitiant

ABG

sei-viant ['iCP.

Omnis]

propater\

C, BII
sup.

m.

(gr.

7rpo7ta-(oo
')
;

? cf.

Tertull. Praescr.

49

Christum autem,
{to

inquit,
;

missum ab

illo

propatore, qui est Bylhos

lin. Cf.

pro patre

protopater II
'

add. sup.

lin.)

propagator jSPSG,

B
C'

Hieron. Conlra Pelag.

tr.

3,

18

antiqui propagatoris

annis] nongentos
I

annos BG.
[3G.

8 Matusa/ani]

BS

Adam Matusala C (a
sexaginta

'.

7 nongcntis tr,
;

in etn)

Matusaletn

m. P
;

Mathusaletn

tiongentis] ntingentis S.

quitiqtie']

pHBS, P
[3,

////

eraso

Lxrif tf CG.

9 anttis ex qui.

aiittos

BG.

iiiille] ille

BCP,

corr.
;

10 quod grande]
otnnia

^C

quiil

HBSG, P
corr.

fuerit] fuit C.

15 otnnes]

codd

16

et]

om. CSG.
titen escit

17 transeat pertranseat 9A\Q.

22 illud] illum SG.

detnarcescit] de-

I.

ima\

Conf

Petr. 3, 8.

in
'

4. 7'igi/ia]

10. b?-e7'e

Matlh. 14, 25. est] Hieron. in ep. ad Phi-

Ezech. 30, i sqq. (Migne 25, 304) aeternitati comparatum, omne tempus
'

hreve est
15.

etc.

lem.

n.

16

'

aeternitatis,

Ad comparationem enim omne lemi^us breve est

'

ad
/;/

/ne] lo.

12, 32.
6,

19.

evangelio] Matth.

30.

TRACTATUS DE PSALMO
adulescentulum
:

LXXXVIIII.

IO9
eum nunc
:

niliil illo

pulchrius, huc illucque currebat. Si

aspexeris,videtur in senectute quasi mortuus. Licet vivat senectute,tamen

adulescentia perit.

Maue

siciit lierba traiiscaf,

hoc

est,

iuventus nostra

ipsum remus
tis

cst
in

enim mane.

Siciit Jierba transeat, inanc Jloreat et transeat.

Flo-

adulescentia, arescimus in senectute. Vespere decidat, indnret et

arescat.Quia defcciuins in ira tua, et in furore tno tnrbati su?nus.

triginta annis

Nongen:

ante vivebamus, usque ad

est.

mille

veneramus
celat,

ecce in

breve vita nostra contracta

tuo. Nihil te cclat
10
:

Posuisti iniqnitates nostras in conspectn

hoc

est,

peccata nostra nec nox

Vitia nostra

nec involvunt

tenebrae

omnia apud

te lucent.

Saeculuni nostruni in iiduniinatione vul' :

tus tui. Meh'us habet in hebraico

tui
'.

\\\

inluminatione vultus

Quicquid agimus, quicquid in secreto nos facere putamu?, patet in ocuhs tuis. Quoniani onines dies nostri defecerunt. Cucurrit aetas et dum
:

ignoramus,elabitur, perimus
1$

et

hoc ipsum, quod loquimur, de morte est, ncn intellegimus. Anni nostri sicnt aranea rneditabuntur. Videte quid
;

et

dicat.

Quomodo

aranea quasi mittit

fila,

et

huc illucque

discurrit, et texit
:

tota die, et labor

quidem grandis

est,

sed effectus nullus est

sic et vita

hominum huc
20 et

illucque discurrit. Possessiones quaerimus, divitias appara:

filios, laboramus, in regna sustollimur, et omnia facimus non intellegimus,quia araneae telam teximus.Z^/Vj- annorunt nostroruni in ipsis septuaginta a?i)ii. Ubi sunt mille anni ? In septuaginta annis contracti sumus si autem multum, octoginta. Si autem plus vixerimus, iam non est vita, sed mors. Si auteni in potcntatibus, octoginta ariui. Quem enim invenies octogenarium esse et sanum esse ? Dicit et graeca senten-

mus, procreamus

2 vivat senectttte\ in breve^ li

II
;

C
;

interser. in sup. lln.

;

t,

perit] pej-iit C.

7 mille]

,8

adcl.y^r^.

in breveni S

in brevi

in brevein vitam |jA.

;

te ce/at^

te

celant
12.

HP.

Vitia nostra^ scripsi

iji

vita nostj-a

|3ABPSG
;

vitain nostrani C. Cf. adnot. infra.

patei\

patent SG.
est
;

ocidis]

om.

in.

13 Cuctirrit]
eli.^abitur
;

[3HBG, P

prinia syllaba postea deleta

ciirrit

CS.

14 elabitnr]

CPS

elabimur

graviter

[311.

loquimur]

loquiftcr G.

18 apparamus'] codd

appetiinus

lil.

19 susfolliinur] subtollimur

corr

subtuUimur G.
octuaginarium G.

22

octos^inta]

ocfuaginta G.

23 octoaginta S.

24 octogenariuni]

graeca] gregn SG.

II. /labet in /lebraico: Vitia

Psalt.

iuxta

hebr.

Hieronymi

nostra eic] negle'

nos iuxta hebraicum

et

Symmachum

posuimus

gentias nostras in

luce vullus tui

ut lectionem

'.

Ex

quo mihi sumpsi,

viia inea in vitia niea

codicum emendarem. Ceterum passim confundiduo ista vocabula

pro quo Septuaginta saeculuDi jiostruni transtulerunt... Aliena enim nobis sunt vitia... Miror autem cur Septuaginta voluerint pro adolescentia, neglegentiis, et erroneglegefitias nostras,

iam olim notarunt lexicographi,

et

ipse

Hieronymus in epist. 140, n. 11, ubi hunc versum edisserit, semel et Ubi iterum verbum viiia interponit
'
:

libus, sive ignorationibus, saeculum dicere nisi forte quod in saeculo et in vitae huius tempore vitia committan:

tur.

'

IIO
tia
'
:

S.

HIERONYIMI PRESBYTERI
'.

Senectus ipsa morbus est

Et

ainplius

eormn labor ct

</<?/<?;'.

Quicquid

plus fuerit,

non

est vita, sed dolor.

Hoc

interim diximus

anagogen. Et omnis quidem psalmus

secundum historiam: ceterum dicamus secundum recipit tropologiam et poteram

;

nunc per singulos versiculos

singulis dicere
:

currere,

et

spiritalem intellegentiam in

sed hora excludimur. Licet uno versiculo quasi gustum

vobis do spiritalis intellegentiae, ut quicquid hic tacuero, putetis hic dictum esse. Dies aftnonini nostrornui in ipsis septuaginta <7//;2/.Septuaginta anniseptem decades sunt, et octoginta anniocto decades sunt. Vide ergo quomodo septimus et octavus numerus praedicatur. Et quomodo diximus,

I
10

Tu refugium
in

factus es nobis in generatione et generatione, et in vetere et

:

novo testamento
I

propterea nunc et septimum et octavum

Ecclesiaste
: '

numerum
'.
:

ponit.

loc dicit et
et

in

Da partem

septem,et da partem octo

quindecim sunt graduum psalmi, hoc est septem et octo qui quindecim pariter nos ducunt ad regna caelorum. Denique postquam septimus graduum psalmus expletus est, quid dicitur in scriptura ipse psalmus? Psalmus, inquit, Salomonis' qui extruxerat veterem domum. Et quid dicit } Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboravePropterea
'

15

'

runt qui aedificaverunt

bitur in ipso titulo
aedificaverit, in
?

eam Ouid ergo dicit ipse Salomon,qui praescriEgo aedificavi templum sed nisi octavus numerus vanum est domus aedificata. Legimus ct in evangelio
'.
:
:

20

secundum Matthaeum
sitientes,et cetera,et

Beati pauperes, beati mites, beati esurientes et

sunt octo beatitudines.Ergo

Dominus

noster octonario

Deniquc nusquam invenimus octo pariter beatitudines nisi in evangeHo. Octonario numero, hoc est, in die resurrectionis. Z?/>j annoruni nostroruni in ipsis septuaginta <?//;//. Vultis ostendam vobis interim, septimus et octavus numerus continent pkirima sacramenconclusit evangeh*um.
4 poteraui^ poteramns G.
tainen versiculo ^.
\^ quindecini\ (juindicetn G.
ipse

numero

25

6 Licel uuo versicuh]

CPS

licct

ununi

versictiluui

BG

7 hic tacuero]

S om. ^;

hic.

13 in Ecclesiastc\ in ecclesiasten

Uno BG.

^5 '/"^]
lin.

oni.

psalmus\ ipsius psalmi [iC sup.

17 inqiiil\

3AG. \6 in scripiurd\ inscribitur S. Saloinonis\ sal (a C add. XXXmus.

19 aedificaverunt\ aedificant JjH
;

ex o)monis C.

18 lahoraverunt\ laborant G.

edifi-

ca^^^mt BP.
;

23 octonario numero\

[jS

octogenario tiumero
;

conclusit\ jiPSG numerum octuaginarium numerum G. ^C evangelia A evangelii BII in evange/ium S in evangelio GP. nario P in octonario S octogenario B, C ge add. sup. lin octuaginarium quia intcrim S intcrim quod |j, C add. quod sup. lin.
;
; ;

ABC, P mutat. exclusit ABC.

G.

in

octogenarium

evangelium\
27 interim\

25 Octonario\ ato-

8.

Septuaginta anni scptcnt

'

decadcs
'

13. octo^ Eccl.

11, 2.

SuiU (iiii x///etc| Cf. e|\ 140, 11. 13 istum locuiii allegoricc intcri^rctantes
eic.

17. Saio?nonis^ Ps.

126,

i.

22. sccundiiin Matt/iacui/i\ 5, 3 sqq.

'IRACTATUS BK PSALMO LXXXVIIII.

ta
?

III
inquit,

Legamus
'

lezechiel, et in
in

una porta

dlcitur

'
:

Et ingrediatur,
In

per portam orientis

rna parte.

templum quod

acdificatur

'.

lezechiel, in extre-

Et ascendet,

dus
5

'.

Et

fieri

poterat, ut in ea porta et

vide quid dicat.

Salvator.

primus per septem et octo graseptem essent gradus, et octo ? Sed Orientah's porta, unde kimen venit. Dominus noster atque
inquit, sacerdos

Una quidem

porta

est, et

nemo

ingreditur in ea, nisi sacerdos

'.

magnus. Etquid dicituribi?' Porta haec semper clausa erit Non autem aperitur nisi sacerdoti. Sic igitur et novum et vetus testamentum sempcr cUusum fuit non est apertum nisi Salvatori. Iste est enim qui habet
'
:

lo

clavem, qui aperit

porta habet et septem et octo gradus. Et

15

20

nemoaperit Una ergo quidem testamento sacramenta sunt evangeh'ca, et in novo testamento sacramenta suntlegis. Audite maiora mysteria. Eo tempore quando Salomon, hoc est pacificus noster qui dicit Pacem meam do vobis, pacem meam reHnquo vobis ipse est enim pax nostra', et pax quae superat omnem sensum ipse aedificavit templum Deo. Et vide ibi scriptura quid dicat. Et erant, ^ inquit, latomorum septuaginta mih"a, et eorum qui portabant octoginta ^Ui/i^^/' C^^ miHa Videte numerum. Latomi qui lapides caedunt, qui quasi fundawICaj ' ^ menta aedificiorum praeparant, qui lapides ad aedificandum in templum Dei de terra toHunt, in septimo numero ponuntur, in prophetis, in patriarchis. .IHi enim humanum genus quasi de terra eicientes, in templum
et

nemo

claudit, qui claudit et

in

'.

veteri

'

'

'

'

',

'

'.

^h^

Domini praeparaverunt.

Isti

vero, hoc

est

octoginta mih'a, apostoHca

praedicatio et evangeHca,isti qui

cum Domino

Salvatore et ipso Salomone

finitum esse mysteinquit, istis operibus et

gravia gentium peccata portabant.

25

Hucusque videtur

rium

audite maiora mysteria.

tria

'

Et qui praeerant,

templo,

miHa erant

'.

Non

possunt esse maiores, et qui praesunt ope-

ribus, nisi iUi qui praedicant Trinitatem.

Dies annonun nostroruni in

ipsis

septuaginta anni. Multa sunt quae dicantur, sed hora excludimur.

Dexterani
I

tiiani

notani fac, et conpeditos corde in sapientia. In quibuslezechicl] in ezichihel

Legamus\ legimus G.

et

in hiezechicle S.

et

in\

quod de

S.

inquii]

add. sacerdus.

13 hoc

est']

om. G.

8 aperitur\ aperietur C, G ^ add. sup. lin. 4 in ed\ in una S. pacificus noster^ S add. ascendit ad caelos. \\ qui dicit^ om. G.

15 superat] exsuperat |3H,

2/^

ex sup.

lin.
;

19 in tcmplum]

HBP

in templo

J5>,

CSG

om.

in.

gentium]
2.

2 m. mutat in et ingenlia

ingentium H.

qnod

aedificaiur\

Ezech. 44,

7.

46,

8.

10. aperit]

clausa erit] Ibid. 44, Apoc_^3, 7.

2.

40?

septem et octo gradiis] Ezech. c. Et in in Mich. 5, 6 templo Ezechiel, quod mterpretatur ecclesia et caeleslis lerusalem, septem
3.

Hieron.

14. vobis] lo. 14, 27.

15. fwstra]

'

Ephes.

2,

14.

sefisum] Philipp. 4, 7. 18. milia] Cf. 3 Reg. 5, 15.

26. eratii] IbidL 16^.-

et octo gradibus ascenditur.

'

'^

112

S.

HIEROXVMI PRESBYTERI
in
aliis

dam

codicibus dicitur 'eruditos',

dicitur

conpeditos

'.

Aliud

conpeditos significat. Ouid ergo dicit Dexteram tuam Quid tamdiu dexteram tuam contrahis, Deus ? Ouare avertis manum tuam in sinu tuo?' in alio psalmo dicitur. Quod dicitur, hoc mitte dexteram est In aegritudine positi sumus, in peccatis iacemus tuam, et eleva nos. Quare tamdiu dcxteram tuam habes in sinu tuo ? Eructuet cor tuum verbum tuum bonum mitte dexteram tuam,etHbera nos. Notum nobis fac mysterium,quod absconditum fuit a generationibus. Dexteram tuam notajji fac. 0\}\^ subripis, Arri?Non dixit, dexteram tuam fac Deus enim sine dextera sua numquam fuit. Sed quid dixit ? Dexteram tuam,quae semper fuit, et in sinu tuo fuit, notam fac. Quoniam illum permanentem in deitate sua nosse non possumus, adsumat hominem, et sic intellegamus eum. Dexteram tuam sic notam fac, et conpeditos
eruditos, aliud

notam
:

fac

10

corde in sapientia

eos qui sapientiae habent conpedes, lioc

est,

qui con15

pediti sunt in corde per sapientiam tuam.

Non

vobis

sit
:

molestum, quia

obscurus est locus. Prophetae habebant sapientiam sed ipsa sapientia quasi conpediebat eos non poterant volare sine Xpisto. Videte ergo quid
;

dicat: Mitte dexteram tuam, hoc est Filium tuum, et

fac
;

notum iUum nobis

et

prophetae, qui quasi prophetaverunt umbram,incipiant

Dominum
20

manifestius praedicarc.
Convertere Domine, nsqueqtioM.\i\\MVCi peccavimus, avertis faciem tuam,

non sunt digna pcccata nostra tuis videri ocuh's, propterea deprecamur Convertere Domine.usquequo. Ecce iam tanta fluxerunt saecula semper te prophetae venturum praedicaverunt gentibus, et adhuc non venisti. ^/ dirige filios Jiominum, Qui pravi sumus, a \.q ^'\x\gd.mwx. Et dirige filios
:
:

2^^

Jiominum. Bene dixit, dirige fiHos hominum. Propterea eos dirige, quia
fiUi
'

hominum sunt. Si enim essent fih'i tui, directi essent. Tu enim dixisti Ego dixi dii estis, et fiHi Excelsi omnes. Vos autem ut homines morie:

mini, et quasi unus de principibus cadetis

?
'

FiHi homiaHo loco Et in aHo loco Non permanebit spiritus num, usquequo graves corde mcus in hominibus istis, quia caro sunt Quoniam homines sunt, pro'.

Et

in
'

'

30

'.

Aliud\

add.

est.

2 cniJifos'^ eruditus

compeditus 3A,

corr.

/;/

sinu tuo] in sinum

^AG. Cf. supra tuum ,3.

\>.

39,

1.

16-18.

coupeditos\
;

vcrbum tuum\ ^S
Arri\ arianae G.

ABCGII
14 sa-

om. tuum.

bonum\ om.

^.

9 subripis\ subrepis 3G.

pientiae\ sapientiam C.

17 conpcdiebat\ conpedibat

corr.

19 et prophetae\ ut prophetae

ut

et

proph. S.

22 videri\ videre .SG, y> ravcs corde\ scripsi

(;;r.

sup.

lin.
;

25 sumus\fuimus S.

a
c.

tc\

ad te
4.
7.

CGW.

j3af.'Jxapotoi)

^ravis corde

gravi

reliqui.

tuo?^ Ps. 73, II. bofium^ Ps. 44, 2.

30. corde ?^ V^. 4, 3.

31. caro
su?it']

Gen.

6, 3.

29. cdi/etts] Ps. 81, 6. 7.

TRACTATUS DE TSALMO
pterea caro sunt. Krgo quia
Dei, et pravi facti
filii.

XC.
et

I 1

filii

hominum sumus,

perdidimus essc

fiHi

sumus

propterea dirige nos, ut rursum tui efficiamur

Et sit splendor DoDiini Dei nosiri snper nos. Dicit et apostolus ad Hebraeos, quoniam Dominus atque Salvator splendor sit gloriae Patris. Et
sit

splcndor Doniini Dei nostri snper nos.

'
:

Hoc

est

quod

dicitur et in
'.

alio loco

Signatum est super nos lumen crucis vexillum nostrum est. Haec interim de psaltcrio diximus, et aestimo

vultus tui

Domine

Signum
debuera-

diutius

quam

lo

15

mus inmorati sumus. Intellegimus nos multo plura dixisse quam debuimus dicere sed non possumus Domini nostri verba reticere, non possumus inchoatum psalmum reHnquere. Non est multum, quodcumque nihil satis est, quod bonum est, si tamen bonum est. prodest animae Rogemus igitur Domiiium nostrum Salvatorem, ut splendor eius eluceat in cordibus nostris, ut eiciat omnes terrebras nostras, ut cogitationes tenebrosas et omnium peccatorum propellat de cordibus nostris, ut inluminet
;
;

nostras tenebras, ut fugiant tenebrae, et habitet splendor in cordibus nostris.

20

et tabernaculum et sancta sanctorum semper habebant ardentem, semper lucebat lucerna in templo Domini. lucernam Si enim extincta fuerit lucerna, Dominus in tenebris non habitat. DicaLucerna pedibus nostris verbum tuum Domine mus igitur et nos
'

Templum Domini

'.

DE PSALMO

XC.

25

Qui hahitat in adintorio Altissiiui. Adiutorium interpretatur Ezras. Denique [jot,06c; Ezras propheta dicitur. Iste est qui reduxit populum de captivitate Babyloniae, et induxit in terram repromissionis. Qui ergo habitat in Ezra, qui habitat in lesu (interim secundum tropologiam) qui
I

qtiial^

quasi C.
p.

siimus\ om.

^AB,
[jB.

add. sup.

lin.

et aestimo] et
...

existitno

et

ut aestimo

10 debuimus'] debueramus G.

15 sq. ut cogitationes

peaatorum']
pro18 ante
^,

et sordidas cogitationes et

omnia peccata

\(>

peccatorum']

add. sorde pollutas,

|3B

pellatl repellat

BG.

i^ fugianf] fulgeant II.

splendor']

add. lucis.

Templum
habebat G.

inserit efficiemur.

19 scmper] zdn semper G.

habebant] habeant

lucebat] luceat p,
col.

B
2T,

corr.

21 nostris] meis ,3C.

22

DE PSALMO

S corr ; XC]

In Breviar.

1162 sqq.

Ezras] Ezdras

25 Bahyloniae] babillonia

babylonia

corr.

2 m. 24 [3oriOo'i;] bonum tocius C. 26 qui] ante habitat om. [^AB ; ipse G.

4.
7.

ad Hebraeos] i, tid Domine] Ps.

Ezras p.

3.

n.

'

veniat
;

Ezras,

qui
'

interpretatur

4, 7.

adiiitor'

21. iunni Dojnine] Ps. 118, 105.

Ezras et Neheep. 53, n. 7 niias, adiutor videlicet et consolator a

23.

dicitur']
III,

Hieron. ep. 45,

2.

Doniino

\
IS

Anecdota Maredsolana

'

114
sibi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
sine

aedificavit

domum

manibus iuxta apostolum, illam

obtetricibus in

domum
in prote-

quam
ctione

aedificaverat

Dominus ctiam

Aegypto
Deus

Dei

cacli conunorabitur.
:

Dicet Doniino

Susceptor nieus es
:

et

refugiuni nieuni,

nieus.

Multi
5

enim me .consequuntur hostes

spero
;

propterca tu es refuf^ium
nie de laqueo

raho in euni, quoniani ipse liberabit

sed, sperabo.

meum. 5/^venantiuni. Non dixit,

:

Quamdiu enim peccamus, non speramus

in isto

si

peccare

desierimus, speramus. Quoniain ipse liberabit nie de laqueo venantiuni.

mundo, qui animam nostram venari conangigasmagnus in conspectu Domini venator et penitus non infuit et Esau venator erat, quoniam peccator erat scripturis sanctis sanctum aHquem venatorem. Piscatores invenimus in venimus sanctos. Quoniani ipse libcrabit nie de laqueo venantiuni. *Anima nostra sicut
Multi sunt venatores
et

tur.Denique
:

Nembroth

ille

lo

passer erepta est de laqueo venaiitium

Hberati

laqueus contritus
}
*

cst, et

nos

15

sumus

'.

Quis

est iste laqueus qui contritus est

*.

Dominus,

inquit,
'

conteret Satanan sub pedibus nostris velociter

'.

liberemini a laqueo diaboH animas nostras venare cupit ad perditionem.Multos habet diabolus laqueos, et diversos habet laqueos. Avaritia diaboH laqueus est, detractio dia-

Ut Et apostolus dicit est, qui Vides ergo quoniam iste venator

:

20

Et a verbo aspero. Quamdiu in sanctitate sumus, anima nostra tranquiUa est quando vero de peccatis cogitare coeperimus, anima nostra turbatur, et quasi quibusdam
boli laqueus est, fornicatio diaboii laqueus est.
;

fluctibus coiicutitur,
/;/

scapulis suis obunibrabit

tibi.

Sed haec secundum iUud Deuterono-

25

mii
lur

Dominus

quasi puHos suos aHs suis protegit nos quasi aquila. Dici-

enim ibi quasi aquila protegere puHos suos. Licet ergo possumus hoc quod Deus quasi pater nos protegit, et quasi gaHina protegit pullos suos, ne rapiantur ab accipitre tamen et ah*ud possumus dicere. /// scapulis suis obunibrabit tibi exaltabitur in cruce, extendet manus, et
dicere,
:

30

5 ionsequuniiir^

consecuntur

pcrsequunlur

'i

persecuntur BII

secuntur S.

meum]
NsSpcuo)

,3HA1j

inser.
|ill.

Dcus meus.

6 in eum] in Domino [illAB.

lo Ncmbroth]

BC (lxx
25.

Ncmrod
17
scabulis

^igas] gigans
|j
;

AC

corr.

14 liberabit] ita plerumque codd. iuxta gr. puaExai.

Satanan .Satanam

satan S.

23 coeperimus]

CS
30

coepcrit

CG.

29 rapiantur] rapiamur SG.

tibi] te

^BG. SG.

30 scapulis]

1.

iuxtaapostolunf\
///

Cor.
i,

5,

torem
16.

in

bonam partem
Ps. 123,

legi.

2.

Ae^^^ypto^

Exod.

21.

sii))ius\

7.

in

sanctuin a. venatoreni] Hieron. Mich. 5, 6 Quantum ergo possum mcaiccoleie meuioria, numquam vcna\2.
'

17.

vetociter^Kom. 16, 20.

18. dialwti] Cf. 2

Tim.

2, 26.

25.

Deuterononiii^ ^z^ 11.

TRACTATUS DR PSALMO XC
proteget nos.
crucifixas, et
si

I5

Et sub pennis
te
:

eius sperahis. Aspicies, inquit,

manus
in
si

eius

serpens momorderit, sanaberis. Licet

si

ambules
si

de-

serto istius saeculi

te percusserit scorpio,

si

regulus,
:

aspis,

cetera

venenata animalia, securus esto de sanitate

5

serpens in eremo sus-

pensus
est,

est.

10

te veritas eius. Scutum nostrum rotundum est, hoc ex omni parte nos saepit. Non solum scutum est, sed et murus est. Domine ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Aliquis de scuto coronat ? Videte quid dicat Domine ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Quid dicit? Proteges nos, et facies vincere, et post victo-

Scuto ciranndabit

'

'

riam coronabis. Scuto cijruntdabit

te

veritas eius.

Quoniam dixcrat

'

verbo aspero
et

',

et

verbum asperum possumus

et

intellegereet haereticorum,
est

philosophorum,

ludaeorum,
est. est,

et

hoc quasi verbum asperum, non

et

verum, sed mendax

15

Propterea enim

turbidum
*

est,

quia

mendax
veritas
',

est

propterea turbidum

quia conturbat animas nostras per mendaveritas est, et dicit

cium suum. Domlnus ergo, qui

tiamur.

Ego sum

scuto circumdat nos veritas eius, ne ardentibus sagittis diaboli percu-

Propterea Xpistus, qui est veritas, obponit scutum suum, ut

scuto veritatis superet mendacium.

20

Non

timebis a timore nocturno. Dia-

bolus semper in tenebris est

*
:

ut percutiat, inquit, in occultis innocenest et

tem
in

'.Vides

percutitur.

terrore

semper in occultis Non timebis a timore nocturno. Quod dicit, hoc est Licet fueris, quae nox est, tamen non timebis, quia habes scutum

ergoquod qui simplex

innocens

est,

veritatis.
25

sagitta volante in die.

die.

Huic sensui quasi videtur esse contrarium,

isti

sagitta volante in

Sagitta volans diaboH videtur mihi sermo esse

haereticorum et philosophorum. Et
;

enim lucem scientiae promittunt, et non possunt decipere, nisi lucem promiseet dicunt se habere diem rint. Verum lux ista, quam promittunt, de ardentibus sagittis est. Et propterea dicitur,

30

A sagitta

volante
in

in die. y^ ncgotio

perambulante intenebris.

Sagitta quidem
I

volat quasi

die,

sed negotium est perambulans in

SG.
10
ciicit]

Aspicies\ aspiciens [31113.

i']

3 scorpio] scurpio

dicis

IIBSG.

13 gttasi]

quaresiG.
supponit
p.
j3

circiimdat] circuindahit

SG.

\% ohponit] opponit

CS

suhponit

HB

tU

sczito]

nt scutum
qtiae]

CG, B

corr.

19 Diaholus']

pHB add.

enim.

23 ten-o^e]

SG

errore

et ceteri.

mutat. in quo

sup.

lin.

31 vo/at] volahat S.

8.

7ios\

Ps. 5, 13.

16.

veritas] lo. 14, 6.

21. innocentein'\ Ps. 63, 5. 27. haereiicorum ct philosophoruiii]

per diem volitat, per haereticos sanctarumintellegentia scripturarum; negotium in tenebris et nocte perambulat, per philosophos etc.
gitta in
'

Hieron. contra Pelag.

1.

2, n.

20

'

Sa-

Il6
tenebris.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

daemonio ineridiano. Melius dicitur graece a-6 (yjuL-TwaaTo;. Symptosis dicitur aut eventus, hoc est, quando non sperai^icursic

Ad

et

mus,

et aliquid novi evenit.

Aut symptoma

dicitur,

cadunt. Videte ergo quid dicat.Licet plures inducti sanctus es, non inducaris. Do exemplum, ut simpliciores possint intelle-

quando simul multi fuerint, tamen tu, qui

gere quod dicitur. Si

bulare.ct audieris

ieris in

civitatem

monachus
licet,

solus, et coeperis
:

deam-

clamorem
ei

in circo,et aliquis tibi dixerit

circus est

et coeperis

tu dicere,

Non

ostenderit infinita liominum

ibi

mih'a, et dixerit

Veni et specta, non possum ire si ille tibi tibi, Ducenta hominum mih*a
:

omnes perituri sunt, et tu solus salvus eris ? tu debes inteUegere,quia symptoma diaboh est hoc est,scire debes quia plures cadunt. Et daemonio meridiano. Dicunt quidem muUi, quia sunt daemones et meridiani, et hoc vulgo dicitur. Ceterum ego dico simph'citer, quoniam daemon eo tempore potestatem habet in nos, quando peccamus. Sive mane peccaverimus, daemon ingreditur in nobis sive vespere, sive nocte, quacumque peccaverimus hora, daemon ingreditur in nobis. Si autem non peccaverimus meridie, non ingreditur in nobis. Videtis ergo, quod frivolum est quod vulgo dicitur. Quid ergo dicit, A daemonio meridiano?
sunt
:

ergo

ilh

lo

15

Ouoniam Abrabam angelos

susceperat

in

meridie, et loseph fratres suos

20

ad prandium invitaverat in meridie. Sancti enim erant et Abraham et loseph, et propterea convivium eorum in clara luce erat et sole perfecto, propterea pascunt in meridie. Et ego si plenam habuero scientiam scripturarum, hcet hora tertia sit, tamen pasco vos in meridie. Denique sponsa in Cantico canticorum dicit:'Ubi pascis, inquit, ubi cubas
meridie.!*'
et
in

quoniam sponsus non pascit, non recumbit in hora tertia, sed in meridie. Ubi pascis, ubi cubas, ubi te invenio, ubi dehciis frueris, ubi te possum invenire, o sponse meus ? Vis me invenire? In meridie, in scientia perfecta, in bonis operibus, in claro lumine. Ouoniam ergo habcmus nos meridiem, propterea etiam diabolus transformatur in angclum lucis, et ipse simulat habere se lucem,habere se meridiem.
Videtis
\

25

30

diiiliir\
'^.

est dicerc ^^A\.

2 Symplosis] symtosis C,
[j
;

B
1>
:

zoxx', siimptuosis

II; auu.TTTtoaa
5 indttcaris\

autem

3 fiovi evenit] novi evcnerit

;

non vcnejit

novi

et vetiis

G.

dticaris

indiceris S.

ieris\

fueris G.

7 specta\ expecta

IJCG.

12 Dicuni\
;

dicuntur C.

ij noJi peccaverinius\

non peccarcmus Q.
2\ perfecto\aperto\\.

\Z frivolum\ jriholum liC

frilmlumO.
27
sponse\

\^ Ioseph\ loscpWQ.

2^ pascit] pascitur^SG.

sponsus S.

29 etiam\ om. SG.

20. et
translat.
'

Abraham

et losep/i]

Hieron.

Apud

homil. Origen. in Cant. i, 7 loscph meridie fratres prandium

cipiuntur hospitio, et cetera istiusmodi. 25. i?i meridie] Cant. i, 6. 30. lucis] Cf 2 Cor. 11, 14.

'

celebrant. Angeli rneridie

Abrahae

sus-

TRACTATUS DE PSALMO
Quando

XC.

Hj

quando regna caeloquando sanctitatem, quando renuntiationem saeculi,promittunt mcridiem. Sed quoniam non est Xpisti lumen,non est meridies, sed daemonium meridianum.
rum, quando continentiam, quando
ieiunia,
5

haeretici quasi mysteria aliqua promittunt,

Cadcnt a latere iiio mille, et dccem milia a dextris tuis. Singula verba scripturarum singula sacramenta sunt Ista rustica verba quae putantur saeculi hominibus, plena sunt sacramentis. Habemus enim thesaurum
'

10

15

20

25

thesaurum sensum divinum habemus in verbis vilissimis. Cadent a latere tuo mille, et decem milia a dextris tuis. Ex latere cuius ? Ab eius, cui dictum fuerat, Scuto circumdabit te veritas eius, non timebis a timore nocturno. Qui est iste ? De quo supra dictum est, Qui habitat in adiutorio Altissimi, in protectione Dei caeli commorabitur. Ab eo ergo qui habitat in adiutorio Domini, cadent a latere eius mille, et decem milia a dextris eius. Dextera sancti dicitur sinistra non dicitur, sed latus. Videte enim quid dicitur Et decem milia a dextris tuis. Et quomodo dixeras ? Cadent a latere tuo mille. Quando enim dextera dicitur et sinistra non nominatur, pro sinistra latus nominatur. Non enim poterat iustum esse, ut iustus haberet sinistram. Qui te, inquit, percusserit in dexteram maxillam, praebe ei et alteram Non dixit, et sinistram non enim est sinistra quae praebetur, sed dextera altera. Ergo simpliciter dico, quoniam iustus duas dexteras habet. Denique et ille Aod, qui scribitur in ludicum libro, propterea duas dexteras habere dicitur, quia iustus erat, et interfecit illum pinguissimum regem. Cadent a latere tuo viille, et decem milia a dextris tuis. Plures sunt qui insidiantur dexterae nostrae, non sunt plures qui insidiantur sinistrae propterea a
istum
in vasis fictilibus
'
:

'

'.

latere

mille cadent, et a dextris

a,

decem
quae
(i
;

milia.

Ubi enim maior pugna,

8 sensuni divinuT?i\ ps
sup.
;

d ptUantui-^ [jBCG inser. praepositionem

in

HS
;

omittitur.

scnsum divini B
visibilibus C.
eiusl ab eo

sensurn divina eloquia

latere\

sensus divini C,

lin.

vilissii)iis\

Ex

3HB

(gr.

sx xoO xXtxou^)

ex aUare
S.

SG

a latcre C.
22 Aod] ahod S
;

10
a^/

Ab

SG.
Aioth p.

16 dixeras^ dixerat C.

20 Ergo^ ego

aoth

HC;

Z. fictilibus\

Ibid. 4,

7.

Matth. 5, 39. 20. dextera attera'] Hieron. in hunc Matthaei locum Percussa dextera nostra non iubemur sinistram praebere, sed alteram, hoc est, alteram dextram in iustus enim sinistram non habet Ezech. 41, 23 sqq. non posuit dexte19. et alterani\
'
:

'

'

ram

et sinistram... iuxta

illud

quod

in

evangelio scriptum est Qui te percusserii iu dexterani maxillani^ praebe ei et alte-

ram. Numquid dicere non potuit, et sinistram? Sed quando percutitur dextra, praebetur altera dextra quia in sancto viro utrumque dexlrum, utrumque perfectum est in Eccles. c. 10 (M. 23, 1146 B) Et quando percutimur in maxillam dexteram, non iubemur sinistram genam percutienti praebere, sed alteram dexteram. lustus enim sinistram in se non habet, sed totum in eo
: '

'

dextrum

'

est.

Il8
maior
victoria.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
insidiantur
lateri,

Pauci

plures

insidiantur

dexterae.

Quoniam

angelis

siiis

viandavit de

te, iit

custodiajit te in oninibus viis

tuis. Istum locum diabulus super Domino interpretatus est. Eo enim tempore quo temptavit Dominum Si, inquit, Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim de te, quod angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. In manibus portabunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Diabulus nihil amplius dixit, nisi hoc Quoniam angelis suis mandavit de te, ut in manibus portent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Mediam partem dimisit. Hic enim dicitur, Quoniam angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omni'
' :

lo

bus

viis tuis.

Hoc non
in

dixit,

Ut

custodiant te in omnibus
ei

viis
:

tuis

scie-

bat enim contra se esse. Poterat enim

Dominus respondere
erat.

Si custodit

me Dominus
sciebat contra

omnibus

viis,

ergo

et a te custodior.

quod pro se diabulus, interpretatur de Salvatore quod non

se esse, et posuit

est

Tacuit ergo quod Vere diabulus, quasi de Salvatore. Si enim

nieuni.

15

de Saivatore
est

est totus
:

psalmus, sicut interpretaris, o diabule, et de ipso

quod

dicitur

Protegam eum, quia cognovit nomen

P^ilium
si

Pater protegam
intellegis.

meum.
stet

Sic interpretor, diabule,

Hoc est, ego quomodo tu

et

Videamus
est,

sensu'?.

Protegain euni, quia cognovit nomen

i}icum

hoc

ego Paler Fih'um meum. Clamabit ad me^

hoc
est,

exaudiam

20

eum

lioc est, in die crucis.

glorijicabo

eum

eum

Ctim ipso sum in tribulatione, eripiam eum et faciam resurgere. Longitudinem dierum

inplebo cum.

Dei,

Hoc est, in aeternum vivet. Et lioc intellegamus de Filio Longitudinem dierum inplebo eum. Hoc quod sequitur, quomodo
Et ostendam
Fih'o
illi

stat in Salvatore,

salutare

meum

Saiutare Dei, FiHus

?

25

Dci

est.

Si ergo de
est.

dicitur,

quomodo

potest stare

quia salutare
es,

Dei, Fihus Dei

Vides ergo quoniam male interpretatus

o diabulc.

Sed fac ut sic interpretetur, ut tu dicis. Dixisti, Quoniam angehs suis mandavit de te, ut in manibus portent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Dic et quod sequitur. Ouid taces ? Super aspidem et basiS qtwd\ (/uoniam riSG.

30

i6

esl'\
;

ante totus
si sic

essit

esset S.
'^j.

18 Sic interpretor\ C,
i<)

sic
;

interpraetatur SG,
^i isti

corr

intcrpretatur
inser.

si stet sensns'^ si iste est

sensus S

sensus G.
;

20 Pater]

pA

protegam.

25 Filius Dci\

SG

om. Dei.

30 Dic

ct\

3 om. r/

dicat

diito C.

tuu}n\ Matth. 4, 6 ubi 7. noster Hoc in nonagesimo,

'

iterum
inquit,

scriptum noverat, debuerat

ceie,

et illud

di-

psalmo legimus Christo, sed de

est.

verum

ibi

non de

viro

sancto prophetia

psah-no contra se sequitnr, Super aspidem et basiliscum andudabis^ et coftcuicabis leonem et dracoin

quod

eodem

Male ergo
Ccrte

interpretatur scripturas
si

?iem

'

etc.

diabolus.

vere

de Salvatore

TRACTATUS DE PSALMO

XCI.
Xpistus

I9

liscuDi auLhulabis, et couculcabis lconcin ct draconcui

Dominus

noster, qui vivit et regnat in saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
i)i

XCI.
:

Nonagesimus primus psalmus hoc titulo praenotatur Psalnius cantici die sabbati. Non potest diem sabbati agere, nisi qui sex dies transierit. 5 Sex diebus iaboramus,in die septima requiescimus. Ergo Dominocantare non possumus, nisi in die sabbati. Ouamdiu opera mundi istius facimus, hoc est, sex diebus, Domino cantare non possumus. Denique dicitur in Levitico Non facietis in die sabbati omne opus servile. Ouicumque 10 ergo in sabbato est et in requie Domini, opus servile facere non debet, hoc est, quod ad mundum istum pertinet sed illud debet opus facere, quod ad sabbatum pertinet. Vultis scire quoniam in sabbato operantur sacerdotes in templo Domini ? Non Hcet in sabbato cuicumque h*gnacaedere. Denique unus qui inventus est in heremo, lapidatus est et occisus 15 est. Denique non Hcet ignem succendere, non hcet etiam aliquid operis facere. Videtis autem, quoniam omnia haec, quae in mundo aUcui facere non Hcet in sabbato, sacerdotibus soHs H'cet nam et Hgna caedunt, et ignem subponunt, et aHa faciunt ministeria, et hostias inmolant. Hoc totum quare dixi ? Ut ostendam scriptum esse in lege, debere nos cessare 20 etiam in die sabbati ab operibus mundi, et ea facere quae ad Deum pertinent. Psalmus igitur cantici est in die sabbati, quando non operamur mundo, et operamur Deo. Videamus ergo quid nobis sit cantandum in sabbato, quando a mundi cessamus operibus. BonuvL est confiteri Domino^ et psallere nouLini tuo Altissinie, Non sed vide ordinem Bonum 25 dixit, bonum est psaHere, et postea confiteri
* ' :
: :

Piimum age paenitentiam et lacrimis dele peccata, et postea canta Domino. Bonum est confiteri DonLino non hominibus, sed Deo iHi confitere peccata, qui sanare potest. Et psallere
est confiteri, et

bonum
:

est psaHere.

7iomini tuo Altissime.

30

adnuntiandum niane misericordiam tuam, et veritatem tuam per noctem. DiHgenter inteHegite quod dicitur, Ad adnuntiandum mane miI

Ad

ambidabis

et conaclcabis\

codd

ainbulabit et conculcabit
15 succetidere]

,3.

DE PSAL.MO

XC/] In

Breviar. col. 1166.

8 diebus'] dies G.

inser. deinde.

16 quoniam^
18 7ninisteria'\

inser. sacerdotis,

sacej-dotes.

17 sacerdotibus solis\ sacerdotis soli G.

viysteria

CSG

inisteria

B
28

corr.

19 ostendam] ostetuierem

[3.

20 etiam] om.
S.

(}.

27 canta] cantare SG.

genter] dilegenter G.
9. servile\

conjitere] confitcri

BC.

29

Ad oiinuntiandam]
Nuni.

30 Dili-

Lev. 23,

3.

14. occisus est^

15,

32 sqq.

I20

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

sericordiam tiiam et veritatem tuam per noctem. Singuli versiculi ad singulos referuntur.

Bonum

est confiteri Dojni?io,

ad adnnntiandinn

vtane

Domino, adnuntias mane misericordias Domini Et psallere nomini tuo Altissime. Istum versiculum refer ad hunc qui sequitur, Et veritatem tuam per noctem. Ouando enim confitemur Domino, speramus misericordiam quando vero psallimus, operamur virtutes. Ad adnuntiandum manc misericordiam. Ubi sunt, qui secundum litteram scripturas intellegunt ? Media die misericordiam Dei adnuntiare non possumus ? Et certe Xpistianorum et monachorum est maxime in noctibus peccata sua confiteri. Et quomodo nunc dicit, Ad adnuntiandum mane misericordiam tuam Ouod dicit, hoc est. Non possumus confiteri
viisericordiavi tuani. Si confiteris
:

10

.^

Domino et misericordiam eius consequi, nisi coeperit in corde nostrb clarum lumen kicere. Nisi praecesserint tenebrae, et mane factum fuerit, misericordiam Domini consequi non possumus. Tunc autem adnuntias mane misericordiam Domini, cum sol iustitiae ortus in corde tuo fuerit. Et veritatem tuam per noctem. Veritas Domini non adnuntiatur, nisi ad noctem in die non potest adnuntiari. Non enim possunt inbecilli ferre quae magna sunt, neque possunt ea sustinere quae pretiosa sunt. Unde
:

15

dicitur et in alio loco de

Deo

'
:

Posuit tenebras latibulum

suum. Et veritas quibusdam verborum tenebris obvolvitur. In aenigmate dicitur et in paraboh's ut videntes non videant, et audientes non audiant. Legimus in Osee, et dicitur ad prophetam Tu vade, et accipe tibi uxorem, uxorem fornicariam ludaei audiunt et gentiles, et rident. Quare rident ? Ouoniam veritas in nocte posita est, non in die. Vuhis scire, quoniam veritas Dei in nocte est, et quasi in tenebris, et in parabuHs posita est ? Moyses ascendit in montem Sina et ingressus est,
posuit
in

Dominus

tenebras
:

latibulum

suum hoc est, ergo Domini

'

20

adnuntiatur

nocte

quasi

'.

25

inquit, in

turbine et in cah*gine et in tenebris, et

ibi

locutus est

cum
30

Domino. Neque enim poterat Israhel populus videre mysteria Dei, quia in cah'gine Dei non intraverat.
In decachordo psalterio, cum cantico in cithara. SimpHciter dico
4 refer\ G refert I^AS. Cf. Commentariol. ludaea diximus, refer ad haereticos, qui etc.
; ' :

quo-

p?. p.

13,

1.

24

et

Hieron. in Ose.

2, 12

'

Quae de

Et

certe] ccrte et

G.

13 praecesserint]

et

codd. pro rcccsserinfi

14

(uiiiiintias]

adnoncias B.

16
IJ
;

ad noctem]

in nocte

ex
[i.

inocte,

2 m.

17 inbecilli]

S;

inbecili

G;
;

inhecillis

inbicilles

C;

imbecilles

23 audiant] intelUf^ant S.

24 attdiunt] om. [3B

non audient G.

25

et

rident] ^

om.

et

mutat

in haec rident

aerident G.

29 Tsrahel] israheliticus G.

19. suuni^ Ps.

17, 12.
elc.
sq.

27.

c't

ingressus est etc]. Exod. 24, 15

non audian/] Marc. 4, 12 24. /otnicariam] Ose. i, 2.

23.

TRACTATUS DE PSALMO

XCI.

121

tienscumque levamus manus sine cogitationibus et disceptationibus, in decachordo psallimus Domino. /;/ decacJto7'do psalterio, cuui cantico in citJiara.

Cithara nostra, et corpus et anima et spiritus

delectasti ine

omnibus chordis
nianuuni

conposita sunt.
5

Quia

Doniine in factura tua,

et

in operibus

quodcumque viderit, semper aedificatur. Monachum nihil destruit, nisi peccatum. Quodcumque aspexeris, aedificium tuum est. Vides caelum, vides solem, vides stellas, vides lunam
tuaruju exuJtabo. Xpistianus

hoc aedificat
lo et stellae

te.

Debes enim

cogitare, et dicere

Si sol ct luna et

caelum

15

20

25

Deo serviunt, quare ego non serviam ? Vides terram, videsaniomnia quae in terris sunt et hoc confer ad animum tuum, et aedifica te, et dic animo tuo Omnia in suo tempore currunt siquidem ver et aestas, autumnus et hiemps, numquid mutant haec tempora ? sed secundum dispositionem Dei omnia serviunt. Caelum servit, et terra servit et infehx ego homo non servio. Veniamus ad minuta animalia dimitto nunc de elefantis, dimitto de leonibus, dimitto de diversis animaUbus, venio ad minuta animalia. Respice apem, respice formicam vide corpus, et inquire sapientiam. Maior sapientia, quam corporis magnitudo. Apes et formicae cogitant hiemem esse venturam et monachus et Xpistianus non cogitant iudicium esse venturum. Illae cogitant quoniam fame periclitari possunt, si non laboraverint in aestate, unde vivant in hieme nos non cogitamus quia sine opere torquebimur in gehenna. Hoc totum quare dixi ? Quoniam nunc scriptum est, Quia delectasti me Domine in factura tua. Quodcumque aspexero, delectat me intellego enim factorem, et benedico Deum. Et in operibus manuum tuarum exuJtabo. Video arborem, et considero quomodo cortix est arboris, quasi tunica vestiatur, quasi germen vireat. Deinde video quomodo quasi flos sit, quomalia
et
: : ;
:

3 Cithara tiostra]
et spiritti.

S in
;

c.

n. 3 et ceteri

codd. Codex

G ita prosequitur
;

et

in corptis et in
ii hoc^
[3
;

anima
om.
S.

Omnibus

virtutibus cordis conposita sunt.

; ;

10 ego] ergo ego S.

in ammo ad animum tttum] BC ad animam tuam S et animum tuum G cum anivio tuo animo tuo\ ad animo 12 aedijica te] H, C i m aedijicat te [3BSG, C sup. lin. tuo H. numquid] nunquam p. hyemps G. in animo tuo S. tuo G 13 hiemps\ hyems C 21 periclitari] pereclitari 16 elefantis] elifantis B aelephantes C l m, aelephantibus sup. lin. in aestate unde vivant in hieme\ [3B om. CSG. 23 Quontam] C corr, B ^yi pereclitare. 26 cortix\ cortex ?j quod ita prosequitur arboris est quasitunica, qua vestitur : quomodo C. tunica\ tonica BCG. es(\ om. S. et quasi germen viret. 27 quasi\ ante flos om. pG.
;

I.

et

disceptationibiis\

Cf.

Tim.

2, 8.
7.

aedificiiini\

aedificatio.

Verbum
ep.

gr. oixoooij.Tj

15.

utrumque significat. ad minuta a?iiniatia'\ Hieron.

111,
2.

Ut enim creatorem non in 60, n. 12 caelo tanlum miramur et terra, sole, oceano,elephantis,camelis,equis,bobiis, pardis, ursis, leonibus ; sed in minutis
'

quoqueanimalibus, formica, culice'

etc.

Anecdota Maredsolaiia

122

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
pomum. Video paulatim
meos
per

modo

flos

cadat, et ipse flos vertatur in

singulos dies in singula tempora mihi naturam operari et in

crescere.
:

cibos

Video quomodo Deus

in

omnibus mihi

laborat, ut mihi nihil

et propterea exulto in te Domine. desit Quam magnificata snnt opera tua Domine. In hoc loco Marcion et

omnia Deus fecit, et in utilitatem hominum fecit, quid necesse fuit cimicem facere et puh'cem ? Ego tibi breviter respondeo ut ostenderetur, o homo, fragilitas tua. Oui enim cogitationem tuam in caelum ponis, respice, morderis a cimice et contremescis. Quid erigeris in caelum, et cogitatio tua transcendit in caelum? Ecce a cimice vulneraris. Quam inagnificata sunt opera tua Domine. Parva quidem corpora, sed magna ratio. Singula habent utilitates
?

Manichaeus erumpunt. Quid enim dicunt

Si

lo

suas.

Ego

sic

miror

Dominum

in elefanto,

quomodo

et in

formica

sic

Vide culicem, quomodo quasi punctum cuiusdam corpusculi est, et tamen vide in ipso puncto corpusculi omnia esse membra divisa. Habet sex pedes, habet duos ocuillum praedico in camelo,
et in

quomodo

cuh*ce.

los,

habet os et ventrem, habet

et

tubam
;

vocis,

habet

et alas. Si

considera-

veris membra, corpus non invenis

et

tamen magnificatur Deus, quia

sine corpore

membra

sunt omnia.
sufit cogitationes tuae.

Nimis profundae factae

invenire non possum.
'

Quodcumque

cogitavero, 20

Abyssus
'.

iudicia tua
et

'.

'

profundum divitiarum
:

sapientiae et scientiae Dei

Dicam
?
'

ego cum Ecclesiaste

Dixi,
erat
est
y ci:

sapiens efficiar
et
\

et

ipsa longe facta est a me, longius multo

quam
hoc

profunda, quis invenire potest

ipse Jlos\ ipsa Jlos

Ecclesiastes
^

quod
atnice B.
\i
;

dicit,

2 in singida\per singtila'^.
li

Mvrion] marfion
-,

BG

miceni\formicain
contremiscis G,

scinifem

2
iti

m.

9 a cimicc] aformicc

10 contremescis']

sup. lin.

caelum] ad caelum

caelo

G.

a cimice] aformice

a cinite

IJ

mutat. in a scinife.

13 ekfinto] elifanto G,
culicem'\

corr.

elepanto

m.
S.

14 in

culice] in piilicem

in ptdlicem G.

pulicem CG.
2/^

21 Abyssus] advcrsus

in

marg. corr. ex abysus.

5.

23 longe]

CS

longius ,3BG.

profunda] repet.

In hoc

tra
et

Pelag.

omnes

Marcioi{\ Hieron. conDicat haec Marcion haeretici qui creatorisoperibus

loco
i.

20

'

illudunt.

'

15 sqq. punctuni c. corpusculi... Habet sex pedes] Hieron. contra Ruffin. 3, 28 quare formica, parvum animal, et punctum ut ita dicam corporis, sex pedes
'

i\. vulneraris'] Hieron. in loel. 2, 22 sqq. Unde et illud solemus Marcioni et ceteris respondere haereticis qui vetus laniant testamentum, quod et pulices et cuhces et cimices et huiusmodi
'

habeat 19. niembra sunt omnici\ Hieron.

'.

in

Ose.

13,

'

verbi

gratia,

omnia membra

animantia idcirco fecerit Deus, ut fragihtatem et imbecillitatem nostrae carnis ostenderet, quae in tantum nihil est, ut ab his quae parva sunt vulneretur.
'

habet, pedes, ventrem, et cetera 21. Uia] Fs. 35, 7.

22.

puHci, qui caput, oculos,

'.

Dei\ Rom. 11, 33. 24. potest 1\ Eccie. 7, 24 sq.

TRACTATUS DE PSALMO
Antequam cogitationem meam
centiam Dei. Dixi, sapiens
singularum causarum
erat,
5
;

XCI.

I23

opere ponerem, non videbam magnifihoc est, dixi, debeo quaerere rationes et ipsa longe facta est a me, longius multo quam
in
efficiar,

hoc

est,

sapientiam

quam

ante non

inquirens ignorabam, postea

quaerere coepi, invenire non poteram.

Vir insipiens

7ion cognoscit^ et stultus

non

intellegit Jiaec.

Quicumque non

est Xpistianus, et in operibus

non

intellegit creatorem, iste insipiens est.

Ctivi exorti fuerint peccatores sicut faenum. Vidisti

imperatores, vidisti

praefectos, vidisti exercitus, vidisti victorias et triumphos. Heri fuit, et hodie non ^stEt apparuerint onines qui operantur iniquitatem.ut intereant
in saeculum saeculi. Heri apparuit quasi flos, hodie flos ipse

non conparet.
?

Heri virebat herba, hodie siccata

:

est.

Ubi

est

illa

pulchritudo

Nihil

bonum est,nisi quod aeternum est nihil bonum est,nisi quod perpetuum est. Ouodcumque finem habet, nec inter bona numerandum est. Quid
15

enim mihi prodest,

mihi prodest,
venit ad
si

si

heri refectus
fui,

fui,

et hodie

fame morior
morior
?

.?

Quid enim

ante dies rex

et

hodie

in carcere

Omne quod

20

25

Unusquisque nostrum de saeculo filios, alius uxorem, ahus parentes. Recordemur infantiae nostrae, recordemur adulesccntiae recordemur quod aliquando habuerimus divitias, et unusquisque pro viribus suis habuit quod potuit. Ecce transivimus ad hanc vitam. Ubi sunt illa omnia ? Cogitata magis dolorem faciunt quam voluptatem. Nihil est itaque bonum, nisi quod perpetuum est. Tji autem Altissimus in aeternum Domine. Quoniam ecce inimici tui Domine.quoniam ecce inimici tuiperibunt^ et dispargentur omnes qui operantur iniquitatem. Si peribunt, quomodo dispargentur ? Qui enim semel perierit, dispargi non potest. Debuit dicere Ecce dispargentur, et peribunt.
est.

praeteritum et finem habet, nihil

hanc vitam. Alius matrem

reliquit, alius

Quod
30

ergo

dicit,

hoc est

Inimici tui

Domine

peribunt

cum omnia
efficitur
fuit,

tibi

subiecta fuerint, omnis qui inimicus tuus fuerit, postea

amicus,

hoc

est,

non peribit homo, sed

peribit

peribit inimicus.

Qui inimicus

amicus

erit, et sic

inimicus.

Quoniam

ecce inimici tui peribunt, et dispar-

gentur omnes qui operantur iniquitatem. Quomodo si sancti simul sunt, gratiosum est sic si peccatores simul fuerint, quasi pessima congregatio
;

est.
35

Quanto enim plures simul fuerint, tanto peiores sunt. Denique eo tempore quo turris aedificabatur contra Deum,dispargebantur in utilita5 coepi\ p inser.

quam,
!3.

et sup. lin.

15 refectus\

ABCSG
C
codd

prae/ectus
;

^H.
est
;

16 ante
praeterit S.

dies]

anteriori die

17 praeteritum] praeteritom

corr
;

^G

add.

22 Cogitata]

pHCS
et.

cogita

cogitare

G.

29

cfficitur}

efficietur

,3.

n quasi]

inser.

odiosum

35. cojitra Deu7fi\

Gen.

11,

sqq.

124

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
fuit
:

tem suam. Consensus eorum malus

ipsis qui disparsi sunt.

disparsio vero profuit etiam ilHs

Et
tur.
*

exaltabitur siait loiicornis cornu jneum.Semper cornu in regno poni'.

in

In te inimicos nostros ventilabimus cornu Denique nullum animal templo inmolatur Domino, nisi quod cornu habet. Tria inmolantur Domino in tcmplo inmolatur taurus, inmolatur arics, inmolatur hircus.
:

Tria inmolantur, et universa cornuta sunt. Nisi enim aUquis habuerit

cornu
et

in

quo inimicos

ventilaret,

non

est

dignus inmolari Deo. Propterea

Dominus cornu

dicitur his qui credunt in

eum

et in

cornibus crucis
eius exercitum. lo
ibi

suae ventilavit inimicos. Ibi confudit diabulum,et

omnem

Xpistus quidem crucifixus erat

in corpore,
fuit,

sed vere crucifigebat

sed vexillum
tolleret.
fuit.

dae-

mones.

Non

fuit

crux

sed triumphus

Propterea

conscendit

in

crucem, ut nos de terra

in

altum

Ego puto crucem

5

Salvatoris istam esse scalam,

descendebant angeh*, et conscendebant in ista scala, hoc est cruce, descendunt ludaei, et conscendunt gentiles. Et e.xa/taditur sicut unicornis cornu vieuvi. AHi habcant plura cornua ego unum solum cornu habeo. Mihi
vidit lacob. In ista scala
;

quam

'

autem

absit gloriari nisi

in
'.

cruce Domini

per

quem

rnihi

mundus

cru-

cifixus est, et

ego

mundo

Et

seyiectus inea in misericordia uberi.

Senectus nostra oleo Dei

indis^et. 20

Quomodo enim corpora nostra quando laborant (loquor simpHcius propter simpHciores fratres, qui non possunt inteUegere subh*mius) quomodo corpora nostra quando laborant, non reficiuntur nisi unctione olei quo;

5. 7

Tria\ irea G.

5.

6 ininoiafur] iynmolabalur ^B.

6 hircus\ hyrcus

CSG.
sup. lin
;

8 venventilet

tilarei\
3,

CII

ni

ventilarit G,
erasis.

sup. lin

ventelarit

ventilaverit S,

IIA
corr.

litteris

ar

10 inimicos]

add. suos.

12 ve.xillum'] vixillum B,

corr

JixillumQ.

\i Ego'] Et 9j. 20 senectus] setiect as

loquor] locor

ii hal>eant'\ habebant

'RC

plura cornud] pluricornua

laboramus 3IIBSG
;

coxx.

21 laborant]

C;

add.

fatigate sunt.

corr.

23 laborant] laboramus S.

unctione] uncione

mutat. in unccione C.

4. corjui^ Ps. 43, 6.

^.
'

aniinal inter
Is.

immunda
In
'.

poni

in

Leviti-

coniu habct\

Hieron. in

5,

qo,... ^\.\\\m<\

te i7iimicos

fwstros ven-

Cornu auteni regnum

significare

et

iilabinius

cornu

In

potcntiam, saepe legimus, te inimicos nostros cornu ventilahiEt rectissime vius'\\x\ Zach. I, 17 pro regnis cornua posuit, hanc habente scriptura sancta consuetudinem, ut regnum semper interpretetur in cornibus '; in Hnhacuc 3,4 moris est scripturarum, ut semper cornua pro regnis ponant...
ut est illud...
*
'

9. cortiu dicitur] Ps. 17, 3.

\2.

vexillum fuit]
3,

Hieron. iterum in
in
'.

Habacuc
14. esse

cornua

manibus

eius,

vexilla et tropaea crucis

scalam] Id. ep. 58, n. 2 nusequens, expeditior et levior scandis scalam lacob
*

dam crucem nudus

19.

'.

mundo\ Gal.

6,

14.

Ob

banc putocausam nuUum cornutum

TRACTATUS DE PSALMO

XCI.

125
:

ro

modo lumen quod in lucerna est, nisi oleum miseris, extinguitur sic et lumen senectutis meae oleo et misericordia Dei indiget ut crescat. Denique et apostoli ascendunt in montem Oliveti, ut quoniam lassi erant, et indigebant lucernae ipsorum oleo Domini, de oleo Domini inluminentur. Unde dicit et iustus Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei. Et Eilii tui sicut novella olivarum in circuitu mensae in alio loco dicitur tuae. Nullus alius mons erat, de quo ascenderct Dominus regna caelorum, nisi mons Oliveti ? Numquid non erat mons sublimior in Galilaea, ThaborP.Quid necesse fuit ut Dominus de monte Oliveti conscenderet in regna caelorum ? Sed vide quid te scriptura doceat. Nisi tibi et lampadibus tuis oleum miseris, non poteris ascendere in regna caelorum.Debes esse in monte Oliveti non in valle Olivarum, sed in monte Oliveti. Dicat aliquis Ouae est ista vallis Olivarum ? Habet et diabolus olivas
'
:

'

'

suas
15

habet philosophos, habet haereticos

scientiae promittunt.
illa

habent
'

et ipsi

oleum,
' :

et

ipsi

20

25

lumen Sed autem peccatoris non inpinguet caput meum minum, ut senectus nostra et omnis labor et omnes tenebrae nostrae. oleo Domini inluminentur. Diligenter adtendo in scripturis, ubi primum legerim senectutem. Adam nongentis XXX annis vixit, et tamen senex non dicitur. Mathusalam nongentis LXVIIII annis vixit, et senex non dicitur. Venio usque ad diluvium, et post diluvium per annos ferme tria milia et nullum invenio qui dictus est senex. Primus Abraham senex dicitur, et certe multo minoris aetatis fuit quam Mathusalam sed propterea dicitur senex, quoniam senectus ipsius inuncta fuerat oleo uberi. Denique scriptum est ibi Et mortuus est, inquit, Abraham, nutritus plenus, inquit, dierum in scnectute bona Propterea in senectute bona,
oliveta in vallem
.

deducunt Oleum Nos ergo rogemus Do-

'

'.

4 oko] (post ipsoruni) oleuni

codd.
II sup. lin.
in.
^

SG

olei

C.

iniuniinentur] illuniinentur

[3

inluniitiantur
',

Dei\ Do7nini

'^Q.

T ascenderet] ascendit '^]iG.

/<?]

regna\in regnaO,
ii in

lo /] oni. G.
1>

om.

vSG.

doceat] dicat G.

regnd\

ad r. om.

18 adtendo] adtende
Vi.

corr.

19 legerim] legere

mutat. in legeris.

20. 22 senex]
',fuit'^.

senectus

2\fernie]fere

C
et

22 dictus
nutritus C.

est]

dictus sit C.

2^fueraf]fueriti\

oleo] in oleo S.

25 nutritus]
7nisericordia\

2. oleo

et

Alludit Hie-

ronymus ad lectionem genuinam h sXatw pro qua iam ab antiquis temporibus

v zkiio
5.

qui multo paucioribus convincitur

'.

annis

vixisse

legebatur.
Ps. 51, 10.
3.

Dei\

7.

tuae^ Ps. 127,

16. nieunP] Ps.

140, 5.^^
etc.]

Hier. in Is. 3, 2 'nullus alius prius appellatus est presbyter, id est senex, nisi Abraham,

22. Prinius

Abrahani

Hieron. Comante Abraham nullus appellatus est senex, de quo scriptum legimus Deficiens Abrahani mortuus est, ?iutritus in senectute bona^ senex et flenus dieruni '.

Gen. 25, 8. 26. nutritus\ Ita legit

25. ibi^
in

ment

Zach.

8,

4 sq.

'

126

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

quoniam plenus dierum omne enim tempus vitae ipsius dies fuerunt, et non nox. Hoc ipsum quod dictum est de Abraham, dictum est et de Isaac, dictum est et de lacob. Qui enim simul servierant Domino, recte simul senes Domini nuncupantur. UtcedrusLibani imiltiplicabitur lignum bene olens, lignum unde templi tecta contecta sunt. 67 cedrus Libani niultiplicabitur lignum inputribile. Platitati in donio Doniini, in atriis Dei nostri floreb^uit. AHbi plan:
:

\
lo

tamur,

alibi

floremus

hic plantamur, in regno caelorum florebimus.

rigavit, sed

'

Ego,
Plan-

inquit, plantavi,

Apollo

Dominus incrementum
'
:

dedit.

'

tatus in

tibus
fuerit

domo Domini, hoc est in ecclesia, non in muris, sed in dogmaRegnum enim Dei, inquit, intra vos est quicumque plantatus in domo Domini, qui hic radices miserit, ibi flores adfert. Plantati
'

domo Doniini, in atriis Dei nostri florebunt. Ista sunt aeterna tabernaOuae sunt ista atria ? Diversae in caelo mansiones. Simulque videte quid dicat Plafitati in donto Doniini, in atriis Dei nostri florebunt. Hic domus est, ibi atrium est. Debuit utique primum dicere secundum ordinem atrium, et sic domum. Sed vide quid dicat. Hic licet videamur in
in
cula.
:

15

domo
mus
:

esse

cum migraverimus ad regna

et

caelorum, ad conparationem
in

angelorum
in

virtutum ceterarum, non sumus

domo, sed
si

in atrio su-

initio

sumus, non
tibi

in

perfectione.

Non enim erimus

homo,
ille

angeli, sed 20

quasi angeli.

Non

quasi

parum

vidcatur,

sicut angelus fueris.

Adhuc

inultiplicabuntur in senecta uberi. Feh"x

qui crescit cotidie,

qui senescit aetate, senescit et virtutibus.

Haec interim de psalterio diximus locuti sumus et de evangeh*o pauca, diximus quoque et de apostolo. Oremus Dominum, ut omne quod diximus, et quod nos diximus et quod vos audistis, opere conpleamus, et verba vertamus in opera ut qui hic plantati sumus in domo Domini, in atrio Xpisti floreamus. Cui sit gloria in saecula saeculorum. Amen.
:
:

25

ornne

e>ii/n]

omnia enim

Ci
13
;

(om. tempiis).

3 servierant] servierunt
c^

B
;

serviant C.

4 nuncupantur] noncupantur
\odoo/,iatil>us]

nunccupantur C.

plantatus] plantaturVt
1.

plantamur C.
non.

21 /ueris]fuerit
vos]

3IIBS SG.
;

(/omati/ms

ACG.

Cf. adnot. crit. supra p. 105,

^3S
;

5.

12 ad/ert] afferet C.
7tos in

26

et
;

quod nos diximus] om.

pil om. vos.

sup.

lin.

mutat

quod

C om. quod
SG.
I

quae

^AB

et verba] ut v. S.

27 in opera] in operea

in

opere

28

om. doxologiam.
3, 6.

9. dedit'^

Cor.

similes angeloru>/i, similitiido

tur,

promitti-

II. est] Luc.

17, 21.

non natura mutatur'. Hocvidelicet

'

20. sed quasi atigeli^ Hier. ep. 75, n. Neque enim scriptum est crutit ansicut

argumentum etiam atque etiam premit

S.

Pater adversus commenticias senten27. 2>er/>a

geli sed

angeli

ubi

similitudo
'

tias

promittitur, veritas

denegatur

epist.

loS,

n.

22

'

Quando enim

dicilur eritis

Origenistarum et Pelagianorum. vertamus in opera'] Hieron. ep. 58, n. 2 verba vertis in opera '.
'

TRACTATUS DE PSALMO

XCIII.

127

DE PSALMO

XCIII.

lo

15

Semper de titulo disputamus, ut ex titulo intellegatur et psalmus. Psalmus David qiiarta sabbati. Quarta sabbati in medio sabbati est quasi in corde sabbati, hoc est, in medio hebdomadis. Dies enim quarta est, et quarta dies ex utroque latere aequales dies habet. Habet enim ex uno latere diem primum, secundum, tertium: et ex alio latere habet diem quintum, sextum, septimum. Videtis igitur quoniam dies quarta, hoc est quarta sabbati, ex utroque latere duplici trinitate firmatur. Simulque considerandum, quia quartus numerus virtute decimus est. Quomodo 1 si enim conputes et ordinem facias, unum, duo, tres, quattuor, decimus numerus efficitur. Videtis igitur, quoniam quartus numerus efficit decimum. Et considerate ex hoc, quia quattuor evangeHa in dccalogo conpu-[ tantur ut quodcumque dicebatur in decalogo, hoc conpleatur in quattuor evangeh"a, ut non dissentiat lex vetus ab evangehca dignitate. Hoc inte-' rim diximus de titulo, nunc veniamus ad psalmum. Detis ultionuin Doniinus, Deus ultionum libere egit. Qui a tanto tempore latuit, et non parebat in populo, postea Hbere egit. Qui ante ignorabatur, postea triumphavit in cruce. Deus ultionum Dominus. Si Deus ultionum
/ :

20

ego retribuam, dicit Dominus '), quid te cupis vindicare, homo ? Habes ultorem Dominum. Dicit hoc et apostolus Si esurierit inimicus tuus, ciba illum si sitit, da ilH potum haec enim faciens carbones ignis congregabis super caput eius. Hoc non vide-

Dominus
'

est

('

Mihi vindictam,

et

'

tur pietatis esse, sed crudeHtatis. Si

enim bene

ilH facio,

ut iUi malefaciat

25

de crudeHtate mentis. Quid enim dicit apostolus ? Si esurierit inimicus tuus, ciba iUum. Pia vox. Si sitit, da iHi potum. Hucusque videtur misericordia. Hoc vero quod infert, haec

Deus

non venit hoc de

pietate, sed

enim
et

faciens carbones ignis congregabis super

caput

eius,

non videtur
dare,
dicit aposto-

misericordiae esse, sed crudeHtatis. Videris enim propterea

panem

aquam dare

bibere, ut iUe in saecuh*s torqueatur.

Et hoc
?

30 lus, et misericordiae

praedicator crudeHtatem docet

Non

igitur sic est

ei

accipiendum, sed aHo sensu. Si te percutit inimicus tuus, tu

I

praebe et
m. sabbato S.

DE PSALMO XCni\
;

In Brev.
sic et ord. f.

col.

1172 sqq.
;

3 in medio sabbaii]
si conputes S.

i.

9 quomodo enim coitputis

quomodo enim
19 z/zW/V/aw]

14 evangelid\ omnes

codd

evangeliis ^.

evangelicd\ evangelii C.

15 veniavnis
[3

adpsalmuf?i\ dicamus de
2iy

psalmo G.

ly laiuit\patuit

PB

corr.

25 Pia vox]

SG

W. om. ,3

et

codd.

Dominum\ Deum

et ceteri

codd.

29 torqueaiur]

a.d&:-vternis.

19. dicii

Dominu5\ Rom.
;

12, 19. Cf.

22. eius\

Rom.

12, 20.

Ddut. 32, 35

Hebr.

10, 30.

31. sed alio sensu]

Hieron. ep. 120,

128
alteram maxillam
feceris,
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
tibi
ille

si

malefacit, tu

illi

fac

bene

si

enim hoc
hoc
est

carbones ignis congregabis super caput

a pcccato
;

eius.

Quod
illius

dicit,

mundabis eum
gitur, sed resilit f

vincetur enim crudeHtas

patientia tua.
infi5

Si sagittam dirigas in lapidem, et lapis durus fuerit,

:

non solum non

sic

inimicus tuus

si

te

percusserit, et

repercussus non

/^

f{

fuerit, patientia
^'^

tua superatus ad meliora revertetur.

fi

/^

.h

Isquequo peccaiores Dontine,7isqitequo pcccatores gloriabuntur ? Inpahumana non vult Deum habere patientiam. Miseri, qui nobis volumus Deum esse patientem, et inimicis inpatienlem. Si quando peccamus, patientem cupimus si quando aliquis in nos deh'querit, in ipsum non volumus esse patientem Deum. Usquequo peccato7'es gloriabuntur ?
tientia
:

10

Non

tas est pcccare

Prima infeHciimmo novissima, non agere paenitentiam. Isti ergo peccatores non solum non flectunt cervicem, sed Hbere post peccatum suum gloriantur.
eis sufficit
:

peccare, sed etiam in peccatis gloriantur.

secunda infeHcitas,

15

Effabtiittur et loquetttur iniqtiitatem. Proprie hoc

Loquentur ontnes qni operantur

quitur, necesse est ut
tur.
'

iniquitatein.
*

de haereticis loquitur. Videte signum qui male lo:

male

faciat.

Ex

abundantia enim cordis os loquiest, ibi in

Ubicumque

conscientia vulnerata

ore facile peccatur.

20

Semper Dei populushumih'atur, Dei populus obprimitur. Popiduin tutitn Doinine htnniliaverutit. Populus Dei humih'atur, et imitatur Deum qui humih'atus fuit et mitis corde. Vtduatn et advenam interfccerutit, et ptipillos occidertmt : et dixerunt, Non vidcbit Dotttitius. Licet hoc manifestum sit secundum historiam semper enim quicumque praesidio indiget, facile obprimitur, et quanto
:

Poptiluni tutini Doinine JiuDiiliaverunt.

25

aliquis

humih'or
et

fuerit,

tanto iUe magis, qui obprimit, offendit

Deum
:

tamen

haereticis hoc dici,

secundum trophoiogiam interpretemur. Dixeram enim de Viduam et advenam et advenam interfecerunt vifiHAG
;

ivituetHr] S; viucitur
II corr.

vintitiir

E;

vittdicatur

(?/

in

Dcus AG.
26.

Afiseri] ^SS add. nos.

10 ctipirnus]

in ipso C.
Cf. infra
prittiit]
1.

22 imitatur] immitatur
humiliatus] hutnilis
Deutii]
|i,

inmitatur S.
28

^ Deum\ Dei C. in ipsutu] 3G add. Deum. Deum] et codd. pro eum ?

<?)

,3

,3

II litteris

atu expunciis.

tnitis]

miti G.

26

ob-

oppremit G.

eum G.
dicitur

sq.

viduatn illam] vidua

illa [1

cap.

'

Neque vero hoc quod

tiam
'

flectimus
etiiiii

'

Contra Pelag.
c.
i.

i,
:

Hoc

30

enitn faciens carhones

ignis congre-

Hoc

faciens
et

gabis super caput eius

\\\ nialam partem accipiendum est, sed in bonam. Quando enim inimicis nostris praebemus bene-

in

maledictum

non condemnationem, ut
c.

s.

c.

eius

ficia, malitiam eorum nostra bonitate superamus,et moUimus duritiam,iralumque animum ad molliliem et benevolen-

correctionem paenitudinem,ut superatus beneficiis, excoctus fervore caritatis, inimicus esse

l)lerique existimant, sed in
et

desistat

'.

18. loqidtur^

Luc.

6, 45.

TRACTATUS DE PSALMO
duam
illam,
est,

XCIII.

I29

hoc

Advena

quae Deum virum habcre desivit anima peccatoris. non est habitator, hoc est, qui non habitat. IUe qui qui
est,

nuper crediderat, repente scandah*zatus y^t.x\\.. Et piipillos occiderunt ; et dixenmt, Non videbtt Doiiiinus. Miramur, si pupilH dicuntur, ubi vidua est ? Sicut enim vidua anima peccatoris est, sic pupillos illos dicii, qui

patrem amiserunt habere Y)t\xm. Et dixerunt. Quid dixerunt? A^^/^ videbit Dominus.nec intelleget Deus lacob. Hoc dicit omnis qui obprimit sanctos.
Illis

dicentibus videte Spiritus sanctus quid respondeat.

Intellegite qui insipientes estis in populo, et stulti aliquando sapite.

^o

p/antavit aureni, non audiet? Qui

figulus est, ignorat vas

?

suum

Qui Qui

15

Qui mihi dedit oculos, ergo meae, ipse non intelleget ? adversus eos maxime facit, qui Anthropomorphitae sunt, Iste locus qui dicunt Deum habere membra quae etiam nos habemus. Verbi oculi Domini respiciunt omnia causa, dicitur Deus habere oculos manus Dei facit omnia. Et audivit, inquit, Adam sonum pedum Domini
alium
facit

audire,
?

ergo ipse non audiet

ipse

non videt

Qui auctor

est intellegentiae

deambulantis
cilHtates

in

paradiso

'.

Haec

simph*citer audiunt, et

humanas

inbe-

ad Dei magnificentiam referunt. Ego autem dico quod Deus totus oculus est, totus manus est, totus pes est. Totus oculus est, quia
20

manus est, quia omnia operatur totus pes est, Ergo videte quid dicat Qui plantavit aurem, non audiet ? Non dixit, Qui plantavit aurem, ergo ipse aurem non habet? Non dixit, Ergo ipse oculos non habet? Sed quid dixit? Qui plantavit aurem, non audiet ? qui finxit oculos, non considerat ? Membra tuHt, efficientias 4^>^^
omnia
videt
;

totus

quia ubique

est.

25 dedit.

//

Qui corripit gentes^ non arguet ? Qui aHos docet, ergo ipse non novit ? Qui docet hoinineni scientiain. Subauditur, ergo ipse non habet scientiam
I

hoc esf\

SG

om. pHB.

anima]

(3

add.

est.

4 dicimtur\ dicantur S.
1.

Illis']

inser. hoc.

13 Iste locus usque ad verba efficientias dedit infra

Anth7'opotiiorphitae

25 recitat Augustinus

ep. 148, n. 14.

Aug.

[3

antropo {pormite in litura)

antrophomorphi
;

antrophomorfi

antropomorji G.
oculi\

14 memhrd\ menbra C.

15 dicitnr] dicatur ^

ac si dicatur

H.
d.

quia oculi Aug.

?]

omnid\ ad omnia S.

16 Dei\

Domini Aug.
22

facit]faciunt G.
dixit]

21 non audiet

Aug. add. aut quifnxit oculos non considerati

Non

Et non

Aug.

2i\fnxit]fingit

HBC.
6,

5. pupillos illos dicit etc.] Hieron. in Pupillus autem vocaOse. 14, 2 sqq. tur, qui Deum perdidit patrem '. 17. in paradiso^ Cf Gen. 3, 8. 24. efficientias dedit\ Hieron.in Amos
'

7 sqq.

'

In

Deo autem

Patre, caput

et

pedes

et cetera

quae dicuntur, non

sunt membra, sed per eorum vocabula erficienliarum diversitas indicatur '.

Anecdota Maredsolana

III,

2,

17

130
Dominus

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
JLominum, quoniam vanae sunt. Legimus in

scit cogitationes
:

poeta saeculari

O
Et gentiles
dicunt
?

curas hominum, o

quantum

est in rebus inane.

et

philosophi istum versiculum ad caelum levant. Et quid

Nihil potuit prudentius dici. Ecce rusticanus noster

?

Hebraeus

ante tanta saecula hoc locutus est.Et quid dixit

hominion, quoniam vanae sunt. Vultis scire

Dominus scit cogitationes quoniam cogitationes homi:

num vanae

sunt

Pater et mater nutriunt filium

promittunt

sibi

de

illo

feUcitatem, mittunt ad studia, erudiunt, venit usque ad adulescentiam,

disponunt ut etiam

militet.

Cum

una febricula
iudicii est
illi

venit, et tollit
;

omnia cogitaverint per annos triginta, omnes cogitationes. Inimicum habeo, et dies

10

ad triginta dies diebus et noctibus nihil ahud cogito, nisi quid respondeam. In lectulo meo sum, et cogitatio mea absenti respondet inimico. Non est ibi inimicus, et verba respondent inimico diebus et noctibus in cogitatione sum, Cum autem dies iudicii venerit, omnia illa quae cogitaveram pereunt, et quodcumque Deus dixerit hoc loquor.
:

iS

Propterea

et

Dominus
'

in

evangeHo
:

cogitetis quid respondeatis

quia

respondeatis.

Dominus

scit

Quando statis ante iudices, non Dominus dabit vobis in illa hora quid cogitationes hominum^quoniam vanac sunt.
ait
'

Una

cogitatio felix est, cogitare de

ei'udieris

Domino.
Domine. FeHx
:

20

Beatus Jiomo quem tu

utitur.

est qui

Deo magistro

Et de
:

lege tua docueris

enm

ut mitiges ei a diebus malis. Videte

quid dicat. Beatus

ris

homo quem
ei

tu crudieris

Domine,

et

de lege tua docue-

eum hoc
et

est, scripturis
?

tuis.

Hoc autem

quid prodest, ut doceatur

25

iHe de lege tua

scientia

Ut mitiges

a diebus

maHs. Videtis igitur quoniam

exercitatio et opera de scripturis mitigat nobis dies malos,

Donec fodiatur peccatori fovea. Ouando tu erudieris de lege Domini, unum tibi in duplex dividitur tibi enim dies mitigat malos, et pecca:

tori fodit

foveam.
7niJii

Qiiis resurget

semper personas mutant

tis est scire in

adversus malignantes ? Obscuri sunt psalmi, et et propterea obscuri sunt, et nimiae difficulta;

30

singuHs versicuHs quis loquatur. Quis restirgetmiJd adver^

;

curas] p 3 contentione G.
in scripturis S.

atrasse II (om. 0)

curae

ciirc

CSG.

6 hocl om. SG.

17 staiis\ steteritis B.

15 cogitatione\

16 dixerit] dixit

inspiraverit S.

24

scriptttris\

26 mitigat] mitigant C.

28 in duplex\ in dupplo S.

3.

inane\ Pers.

sat.

1,1.

3 \.personas mutani] Cunf.

p. 71,
1.

\).

2 2,

1.

1 1

18. respondeatis] Luc. 12, 11 sq.

23

etc.

'

TRACTATUS DE PSALMO
siis

XCIII.

I^I

maligJiantes ? ant quis stabit mihi adversus eos qui opera^itur ini-

qtiitatem ?

Hos versiculos Salvator loquitur. Ego sanctus sum, in cruce sublevatus sum, mortuus sum, resurrexi, et ad caelos vlctor ascendi.Quis
de sanctis, qui
alii

est, putas,
5

Propterea resurrexi, ut et

mecum resurget ? Ergo quod mecum resurgerent. Quis

ad populum istum,

dicit,

hoc est

resurget rnihi?

Quando
legimus

dicit,

Quis, ceteros provocat ad surgendum.

*

Quomodo enim
nobis
?

in

Esaia

Quem mittam
offert, sic et

et quis ibit

10

Dominusprovocat nos dicens,Quis resurget mihi adversus malignantes ? Quicumque resurrexerit, mihi resurget, de meo exercitu est. Adversus malignantes adversus diabolum et exercitum eius. Aut quis stahit mecuin? Videte ordinem non dixit primum,
sicutEsaias ipse se
:

quis stabit, et quis resurget; sed, quis resurget, et quis stabit.

Primum

1$

enim surgimus, deinde stamus. Aut quis stabit mecum advcrsus operantes iniquitatem quasi imperator stet et dicat, Quis venit in exercitu meo? Nisi quia Dominus adiuvavit me, paulo minus habitavit in inferno
:

anima mea. Propterea Domine resurgo, quia tu fuisti ad inferos et resurrexisti. Detenta fuisset anima mea apud inferos, si non tua anima de
inferis resurrexisset.
est pes w^^/i-.Considerans fragih*tatem meam, et inbehumanam, non putabam pedem meum firmo stare gradu ubicumque ponebam pedem, lapsum timebam. Rursum cogitabam nomen
''}<Si

dicebam.motus

20

cihitatem

tuum,

et

firmo stabam pede.

'^'tSecundum multitudinem

dolorum meoriim in corde meo consolationes

et

niae laetificaverunt
25

animam meam. Hoc ipsum

apostolus loquitur,

30

quoniam secundum labores et miserias quas in isto saeculo patimur, habemus mercedem apud Deum in caelis. Magnitudo tribulationum, magnitudo praemiorum est. Quot patimur vulnera, tot meremur et coroQuanto magis egi paenitentiam, totiens me nas. Hoc est quod dicit consolatus es. Unam fudi lacrimam, unam merui consolationem decem fudi lacrimas, decem merui consolationes. Quantumcumque fuit pondus
:

paenitentiae, tantus fuit et consolationum numerus.

Qui fingit laborem

in praecepto.

curus possidet regna caelorum,

I

dormiens coronatur, nemo senemo referto ventre potest digne de

15 aditivavii]
me'^

Ncmo

mihi\

BC

(1J.0'.
;

LXX)

mecum pSG.

piitabam

20 non gradu^ non potebafu. pedes jueus /irmus habere gradu G. 23 in corde meo] om. SG. 26 tribulationum] retributiomim BC, 11 corr. 28 Quanto magis] Quotiens [jS. 32 in praeceptum H. 33 referto] p ; refecto codd.
...

expunctae sunt)

adiuvit ^B,

ex adiuvet.

mihi

SG adiuvabit H (litterae G ([3oT^0T,a ij.ot Lxx).

;

ab postea

7.

nobis
/;/

.?]

Is. 6, 8.
1

33
3,

sq.

26.

caelis]

Cor.

8 etc.

ep. 52, n. 7

de ieitmiis disputare] Hieron. Delicatus magister est, qui

*

132

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
ergo quid
dicat,

ieiuniis disputare. Vides

Oui
:

fingit

laborem
?
'

in

praecepto.

Omnia

praecepta Domini laborem habent

sine labore
ita est

non possumus
et

possidere regna caelorum. Vultis scire quia

fectus esse, vade,

Si vis, inquit, perveni,

5

vende omnia quae possides,

vult, inquit, consequi

et

da pauperibus,

sequere me.

'

Oui

regna caelorum, diebus

et nocti-

non in plumacio, non in serico. Paenitentia non amat delicias. Quia cinerem, inquit, tamquam panem manducavi, et potum meum cum fletu miscebam. Qiii fingit laborem in praecepto : captabunt animam itisti. Videte quomodo videtur esse non consonans. Quae enim est consequentia, Qui fingit laborem in praecepto captabunt animam iusti ? Sed quod auris carnea non intellegit, auris spiritalis intellegit. Quid ergo dicit ? Quifingit laborem in praecepto propterea, inquit, laboramus in praeceptis Domini diebus ac noctibus,
bus
oret, vigilet, ieiunet, iaceat in psiathio,
'

'

lo

vigilamus, oramus, ieiunamus,

quoniam multos liabemus

:

adversarios, qui
^5

captant
iniusti.

animam

iusti.

Videte quid dicat

iusti

captant animam, non

Non enim

volunt eos decipere qui decepti sunt, sed iustos.

*
:

Unde
con-

dicitur in

Abbacuc

Escae eius electae

:

'.

Et sanguinem innocentem

Ille qui occisus est, non occideretur, peccatum habuisset ruina illum non occupasset, nisi fuisset peccator naufragium illum non obprcssiset, nisi peccator fuisset. Videte ergo quid dicat sancta scriptura Et sanguinem innocentem condemnabunt. Quamdiu in isto saeculo sumus, omnia in commune patimur. lustus et peccator acqualiter naufragant, aequalem habent carnem, et aequales conditiones carnis. lustus et peccator aequasimiHs exitus, sed diversa praemia iustus ct peccator h'ter pereunt habent. AHus ducitur ad gchennam, ah*us ducitur ad regna caelorum. Et sanguinem i?inocentem condcninabunt. Sufficit tibi, o iuste, conscientia tua et si condemnatus fueris, sit sanguis tuus innocens, et clamabit ad

demnabunt. Solent ah"qui dicere

nisi

fornicator esset, aut ah'quod

;

20

25

Dominum.
6 psiaihio] BC psyathyo G psiacyo A siathio 4 vende\ vinde SG. seric6\ sirico pliimmacio S ; pluma |3 et ceteri codd.
; ;

H
;

sacco [3S.

////-

macio] scripsi
7

siricho

G
^.

syrico S.

tamquam^
in

sictit

G
;

quasi S.

8 manducavi] matuiucabam S.

f^f^c^il^fi^^S^s

9 ani-

mam]

HS

animam [3B. lo. \2fingit]fingis C. ii animam] in animam 3. i^ fornicator]fornicat{ur add. sup. lin.) B Ambacuc B Abacuc ^CG.

17 Abbacui]

\fornicatus C.

23 naufragant] naufraganfur ^ ; naufragium H. 24 aequa/iter] naufragio S. pcriunt G. 26 gehennam] iehennavi B, C corr. similis] similes A.

2^percunt]

58. n. 2

pleno ventre de ieiuniis disj^utat ep. Plenus venter facile de ieiuniis

'

17. elcctac\

Habacuc
*

i,

16.

Hie-

'

ron. ep. 22, n. 4

Non

disputat '. ^. sequere

homines
vie^ls^^XX^ri.

infideles,

quaerit diabolus non eos qui foris

19,21.
10.

sunt...

Escae eius secundum Abacuc

8. viiscebani\ Ps.

10 1,

e/ectae su?it \

TRACTATUS DE PSALMO XCV.

Et factus
facit.

33

est

inihi

Doininus in

reftigitnn. Lociis iste

contra Arrianos

Quoniam enim contradicunt Dominum Salvatorem, quod factus dicitur, qq.q.q^ nos dicimus, Factus est mihi Dominus in refugium. Nulli
5

dubium, quin de Patre hoc intcrpretetur. Si autem de Patre dicitur, Dominus factus est mihi in refugium, hoc sensu intellegendum est Dominus qui semper erat, mihi factus est in refugium. Sic et Salvator qui semper erat, mihi Salvator factus est.
:

DE PSALMO
Nonagesimus quintus psalmus hoc
lo

XCV.
praenotatur
:

titulo

Quando domus
in

aedificabatur post captivitateni, caniictini David.

titulo

Totum myslerium
ludaei

est

tota vitae nostrae sacramenta et salus in titulo est.

Quando

15

locum istum sic intellegunt Quando post Babyloniam captivitatem sub Ezra et Zorobabel et lesu filio losedech rursum aedificatum est templum, canticum David. David, inquit, in spiritu ante quingentos annos sciebat rursum aedificandum esse templum. Hoc illi dicunt. Si hoc ita est, o

domus aedificabatur post

:

captivitatem,

canticuni David.

ludaee, ut interpretaris, quid sibi vult quod sequitur, Cantate

Domino

20

et deinde, Adnuntiate inter gentes gloriam eius ? Quod est istud canticum novum ? quae sunt istae gentes ? Videtis ergo quoniam secundum litteram interficientem penitus stare non potest. Ergo

canticum novum

mystice interpretandum
tatem.

Utinam

et

est, Quando domus aedificabatur post captivimea domus aedificetur post captivitatem MuUi de
!

nobis capti sunt, multi ducti sunt

2 contradictint

in

Babyloniam, multi iugum Nabucho;

Dominum
Salvatori
8

Salvatorem]
(3.

HBCG

dictint contra

Domimim

Salvatorem S

con;

tradicnnt

Domino

4 inferprctetur\ (sensu passivo) Pars prior

ii tota]
salus'^ solus
;

interprctefnur ^SBCS

interpretamur H.
sqq.
;

DEPSALMO XCV\
est.

et longior legitur in Breviario col.

;

1178

clausula vero
;

sacramenta] codd

nusquam edita sacramentum [3.

Ezra\ Esdra
15 canticum

CSG

tote

B,

totius

!3,

H2m
G
B

BC,

corr.

13 Bahyloniavil codd

Babyloniae

^.

Zorobabal S.

H Hesdra B David] oni. p.

Hestra G.
itujuit]

14 Zorobabel^ Zorobabil

om.

[3.

19 istud] istot

22 Utinam

e.

m.

d. ae. p. captivitatem']

om. |3G propter homoeoteleuton.

23 Nabuchodo

nosor] Nahochodonosor S,

corr.

7.

viihi Salvaior factus est]

Cf Hiesalu-

ron. in Is. 12, 2 factus esi

:

mihi in

tem Audiat sceleratissima haeresis, factum Dominum his qui salvantur, et

'

erant, sed interdum gratiam in eos qui meruerint sibi Deum fieri, intellegamus '. 8. D FSALA/0 XCV] Tractatus ha-

rum quae non

quorum

prius

Dominus non

erat

ut

bitus in

festo

Encaeniorum

ecclesiae

creationem in scripturis sanctis atque facturam, non semper conditionem eo-

Hierosolymitanae, de quibus infra in clausula hactenus inedita.

134

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
;

donosor suis portavere cervicibus

arserunt, multi

versa

est.

multi missi sunt in caminum eius, et templum Domini perdiderunt, et in illis domus Dei subInfelix ludas quando apostolus erat, domus Dei erat. Venit
illum, et do5

diabolus, et accepit buccellam, et statim intravit satanas in

museius subversaest.et non est instaurata,quia non egit paenitentiam. Si quis vero post peccatum agit paenitentiam, istius domus post captivitatem reaedificatur. Oremus ergo et nos Dominum, primum quidem ut non
subvertatur
Xpisti
in

domus

nostra

ne veniat Chaldaeus

et Assyrius, et

templum
naufragio
10

nobis subvertat. Si autem subversum

fuerit,

quasi in

secundum solacium, per tabulam possumus

ficabatur post captivitatem. Cotidie
instruitur.

Denique non

dixit,

salvari. Quando dovius acdidomus ista Xpisti in paenitentibus Quando domus aedificata est, ne tantum
;

viderctur fuisse, esse praeteritum

sed aedificabatur, ut cotidie hoc

fieri

demonstret.

Hoc
:

interim diximus de

anima

nostra.

Ceterum possumus
15

ct aliter dicere

quando

ecclesia Xpisti instruebatur post ruinam. Videa-

mus ergo
si

post istum titulum quid sequatur.

:

Cantate Doniino canticuni novuni. Feh'x paenitentia

egeris paenitentiam,

h'cet rueris,

tamen

nova domus Xpisti dicitur. Cantate Donmio canticuni novum. Nova domus, novum meretur canticum. Cantate Doniino canticum noviim. Qui cantate ? Cantate Doniiito omnis terra. Si de templo Hicrusolymae dicitur, o ludaee, quomodo omnis terra provocatur ad laudem ? Cantate Domino omnis terra. Iste locus et ludaeum vincit, et Novatianum. Cantate Domino omnis terra non Hierusolyma, sed omnis mundus. Hic ludaeus occiditur. Cantate Domino omnis tcrra. Novatianus
:

20

occiditur.

Quomodo } Dicit enim Novatianus Sunt ah*qua peccata, pro quibus debemus agere paenitentiam, verbi causa, de mendacio, de periu:

25

ceterum qui fornicatus fiierit, qui homicidium fecerit, iste non potest paenitentiam. Audi quid dicat Cantate Domino omnis terra. Omnis autem terra, et aduUer est, et homicida, et omnia peccata terrena sunt. Si autem universa peccata terrena sunt, quario,
;

de furto

agere

30

eiu5\

codd

ii^nis 3.

Domiui]
accepi

CSG

om. J3AH.
ceteri.

9
^p.

/;/

naiifragio]

[3

om. in

in

nattfragiuni

IISO.

lo secunduni solacium] secundo solatio

12 instuiiur\ instau-

ratur S.

13 esse^ ex cod.

16 se^jualur^ seijuitur G.

18 Xpisti^

om. ^ et Dei .3.

14 demonstret] demonstraret S.

dicitur]

20 Qni\ cui ^
terra S.

quid

S.

23 o//mis\ universus CS.

;

IIAC dititur B diceris [iSG. 29 Omnis autem terra] in onmi autem

;
:

adulter^

CS

adultcra 3A,

II corr.

15

corr

adullra

(i.

homicida\ humicida estS.

10. per ta/fu/ani] Hieron. ep. 122, n. 4 inter captiviialis mala, et feroces hostium vultus, et provinciae tuae infinita naufragia, leneto tabulam paeni*

cjuasi

tenuae';ep. 130, n. 9 Illa(paenitentia) secunda post naufragium miseris

'

tabula

sit

'.

TRACTATUS

I)E

PSALMO XCV.
et in

I35
omnia salvus
Salvator
eris.

lecumque peccatum habueris, age paenltentiam,

Cantatc Doiniiw, bejtedicite nonien
eius.

Nomen Domini

est,

ex eo quod

in nobis factus est.

Cantate Doniino. Admintiate dieni de die

:

salutare eius.
5

Ouid

vult diccrc
:

Qui simplex
est, dies

est, sic intellegit

:

Adnuntiate diem de die salutare eius ? Diebus omnibus laudate Dominum hoc
:

succedat diei

hoc

est,

laudasti hodie, lauda et crastinum. Vi:

detur quidem sensus esse simplex

latere.
nisi

sed mihi videtur ah*ud sacramenti

eius.

Adnuntiate dieni de die salutare

dic.
:

Non

potest laudari Salvator

Debuerat enim dicere Laudate Dominum die et nocte, si 10 de ista die diceretur. Debemus enim dicere hoc, si secundum h'ttcram intellegimus. Si ergo in die laudamus Dominum, iterum in noctelaudare non possumus? Videte ergo quid dicat Quandocumque laudatis Dominum, semper illum in hice laudate non in tenebris peccatorum, sed in luce virtutum. Semper in anima tua sol Xpisti oriatur, ut semper in te 15 nascatur lumen novum. Adnuntiate dieni de die salutare eius. Dicamus et ahter. Duo sunt dies, non tres, non quattuor, non quinque duo sunt dies, vetus testamentum et novum. Et in iUo Xpistus hicet, et in isto Xpistus lucet. Noh"te eum tantum laudare in veteri testamento, ne sitis ludaei noh*te eum tantum laudare in novo testamento, ne sitis Mani20 chaei. Laudate illum diem de die, hoc est, in veteri et in novo testamento quae duo dies unam hiccm faciunt. Propterea scribitur et in LeviOmne autem animal quod findit ungulam et ruminat, mundum tico Hoc est; si duas ungulas habet et ruminat, mundum est. Si ergo est unam habet ungulam, non est mundum. ludaeus habet unam ungulam, 25 et propterea inmundus est. Manichaeus unam habet ungulam,et propterea inmundus est.Et quia unam habet ungulam,non ruminat cibos suos, et id quod semel in ventrem miserit, rursum reducit ad guttur, et ruminat illud, et tenue facit, ut quod grossum fuerat, rursum tenue mittatur in ventrem: hoc quidem pertinet ad sacramenta divina dicere.Omne animal quod findit 30 ungulam et ruminat,mundum est. ludaeus unam ungulam habet in unum enim tantum credit testamentum, et non ruminat.Legit enim tantummodo
in
:

'.

in oinia] ex cod.

(gr.

sU

TcavTa).
jiJG
[j.
;

Domino\ pS

inser. et.

nomen\ nomini
4 diem de
;

[3,.

}ffactus\factn})i S.
rjfxspav ; fjijiipa;;)
;

Cantate^
de die in diem

cantamiis

CS

cantemns

HB.

die] (gr.

6 crastinum]

SG

(Gr. a-jpiov)

crastino

|3.

7 sacra-

menti] sa:ramentum C,

H um
y^x.o

in i sup. lin.
;

14 sol] Inx G.

20 die?n de
diem]

die]

de die in
;

diem G.
(om. diem).

21 quae duo] quae dtiae S

que diius G.
et id] scripsi
;

unam

unam

tucem S

una

26 t quia] Ethon C.

nec id

3B

sed id ceteri corld.

(H

2 ni. inutat. in si).

Sed

et

facile

scribitur, ubi

unius particulae negativae ad singula orationis

1.

membra

verbum anlecedens in littera s desinit. Porro referendae exemplum habes supra p. 44,

10

quo loco
esl.

pariter vocula et in nec a scriptore codicis

et

a Breviarii compositore perperam

nmlaia

27 reducil] educit 3

inducit G.

136
litteram, et nihil

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

considerat, nihil quaerit intrinsecus. Ecclesiasticus vero

ungulas

findit et

ruminat, hoc

est, in
;

utroque credit testamento,

et in utro-

que testamento saepe requirit et quodcumque latet in littera, in spiritu profcrt. Hoc totum quare dixi ? Quia scriptum est Admuitiate dieni de die salutare eiiis. Propterea et apostoli bini mittuntur, propterea non
:

habemus unum oculum sed duos, propterea duas habemus aures, propterea duas nares, propterea duo labia, propterea duas manus,duos pedes. Nihil in nobis habemus unum nisi quod turpe est et corporis nostri membra duorum testamentorum sacramenta testantur.
:

Si de templo

Adferte Doniino patriae gentiuui, adferte Doniino gloriani et Jionoreni. Hierosolymae dicitur, quid sibi nunc vult, Adferte Domino

10

patriae gentium, adferte

Domino gloriam

et

honorem
est.

Gentium

multi-

tudo, vocatio gentium, ecclesiae congregatio

riani et Jionoreni,

Adferte Domino glo'

Quando honoramus Dominum in corpore nostro, gloriatur Dominus in nobis. Adferte Domino gloriam Jiomini eius. Gloria servi, gloria domini cst. Qui vos recipit, me recipit. FeHx servus, propter quem dominus gloriatur.
' '

15

Toilite Jiostias, et

introite

in atria

eius.

'

placentem Deo.

'

ToJltte Jiostias.

Vos
in

ipsi adferte hostias.

Hostiam sanctam, vivam, Quas hostias ?

est
:

Vos

ipsi

estote hostiae. Virginitas holocaustum Xpisti

universa 20

castitas, sive in virginitate sive

viduitate sive in continentia, hostia

Xpisti

est.

Rem novam
introite
atria,

loquor

hostia castitatis ipsa se portat. ToJJite

:

Jiostias^ et

in

atria eius

adoratc

Dominuni

in atrio sancto eius.

in

Video plura
atria eius
:

video

unum

atrium. ToUite hostias, et introite

ecce piura atria. Rursum, Adorate

Dominum

in

atrio sancto 25

eius

ecce

unum

atrium. Videte ergo

:

quoniam non potest de uno

atriis
?

atrio

veniri

ad plura atria

sed de plurimis

venitur ad

unum
ille,

atrium.

f^iiMh

Vultis scire hoc ipsum mysterium et in alio

Negotiator

qui habe-

bat plures margaritas, vendidit plures, ut emeret unam. Et

2

in

Michaea
sed duo SG.
est).

utroque

c.

testamenio\ in titrumque

c.

testamentum
,3,

[3B.

6 sed

dttos^

9 testantur] demonstrant S.
14 honoramus'] oramus C.

13 ecclesiae] et ecclesiae

C
S
;

(coniunctio postea deleta

20

estote hostiae] hostiae stote

om.

hostiae.

27 veniri]
;

p ; venire codd. 28 et in alio\ BC, P

2<)

de plurimis']
i
;

om. de

de pluribus S.
;

venitur\
loco ^.

pP

venit

IIBCSG.

m H add. loco^ item

p
;

sup. lin

Ecce in alio

habebat\ habet

HG.

plures] pluras
16. recipii\

B plurimas
\

duas S.

Malth. 10, 40.

12,
I.
est'\

19.

Dco\ Roin.
I,

21. Jwstia Xpisti

Hieron. advers.
virginitas hoslia

lovin.

13

'

Sed
'

illa

Christi est, cuius

etc.

in MicJiacci\ Immo in lerem. 6, 16 de ciuo versiculo Hieron. in Comment. Evangelica parabola, inquit, si fuerii intellecta, huius loci praebebit intellegentiam, in qiia negotiator bonus
'

29, unai/i\ Matlh. 13, 46.

omnes vendere

dicitur

margaritas,

ut

'

TRACTATUS DE PSAT.MO XCV.

dicitur
'
:

I37

viam Domini. non possumus. Quae sunt istac margaritae plures, quae sunt viae plures, quae sunt ista atria plura ut inveniamus" unam margaritam et unam viam et Sunumatrium? Abraham, Isaac, et lacob, Moyses, Icsus Nave, Esaias, Hieremias, lezechiel, duodecim prophetac, David, Salomon fuerunt
State, inquit, in viis
in viis

Domini,

ct inquiritc, inquit,

Nisi

stetcrimus

plurimis,

unam viam

invenire

atria.

Haec

atria nostra sunt:

primum

in illos

intramus

et

de

ilHs atriis

postea venimus ad atrium evangcHi, ubi invenitur Xpistus.

10

Commoveatiir a facie eiiis universa terra. Videte quid dicat. Caelum non movetur a facie Dei sed quicumque terrenus est, ille respicit Dominum, et commovetur, et tremescit. Dicite in gentibus quoniam Domi:

nus regnavit. Nisi terra commota

fuerit et a sua terrena

opera recesscrit,

Dominus non
Etenim
15 gitur, nisi

regnabit

in

gentibus.
terrae, qui
fuit, et

correxit

orbem

non commovebitur.
postea depravatum

Numquam
est.

corri-

quod ante rectum

Sic igitur et

nos, et

omne humanum genus

:

naturaHter inteUegit

Deum. NuHae enim

esse
est,

gentes sunt, quae naturahter non inteHegant Creatorem suum. Licet enim
lapides et

Hgna venerentur tamen inteHegunt aHquid maius

in errore

quam
nuHa

ipsi sunt, et
20

suo indicant se habere sapientiam, hoc

gens est quae naturah'ter non inteHegat Deum. Denique gentiles idola colunt, hoc est, lapides et Hgna venerantur et si forte rixam fecerint, et
;

Haec\

GP

hoc est jBHBS.

in

illos\

HPSG
[3.

in ilas

in illa [^B.
;

inlramus] intra-

vimus GP.
verit B.

8 venimus'] vmienitis C.
;

ii tremescit']

HBPS

trcmiscit

3G

contremescit C.

12 sua terrena opera^ codd

suo terretio opere

7'ecesseril']

re sup. lin. supplet

cessa-

13 regnabit] b in v

HP

regnat C.

16 intelkgit'\ intellegunt C.

17 intellegant\

in

u CP.

18 venerentur~\ vencrantur

HC.
pretiosam reperit,
garitis
est,

de pretio earum unam emat pretiosissimam margaritam 4. miain 7nargaritani et nnani viam] Hieron. in Is. 26, 2-4 Et quomodo per plures margaritas ad unum pergitur margaritum, sic per multas vias et portas pervenimus ad eum qui dicit esse se viam et portam epist. 54, n. ii Multis margaritis unam redime margaritam sta, iuxta leremiam, in viis pluribus, ut ad illam viam, quae ad
'.
' '

quam de multis marsolam emit. Perfcctorum quippe unam margaritam et unum thesaumargaritis et totius

rum omnibus
stantiae suae

sub-

emere commercio
1074 C)
'

'

etc.

15. depravatuniest^
i

Hieron.in Eccles.

(Migne
nisi

23,

est,

ante

corrigatur,

Qui perversus non poterit

recipiunt, cur-

adornari. Recta

ornatum

Patrem ducit, pervenias ep. 107, n. 5 Habeat alias margaritas, quibus postea venditis emptura est pretiosissimum margaritura '; in ep. ad Tit. i, 2 sqq. Mercator ille de evangeho qui plures habuit margaritas, ad extremum unam
'

va correctionem. Perversus non dicitur nisi qui depravatus a recto est Quibus ex verbis praeferenda videtur lectio
'.

'

codicis
28,
1.

in

Commentariolo
*

ps.

Corriginiur ergo 14 sq.) prius curvi eramus

'.

17 (p. qui

'

16. intellegit Deuni']

riol.

Cf Commentai3

psalm.

p. 29,

1.

7.

Anecdota Martdsolana

III, 2,

138
si

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

iuramentum aliquod inter illos venerit, non diciint, Lapides isti vident, sed, Deus videt, et Deus audit. Videte ergo quid dicat. Etenim correxit orbem terrae qiii non commovebitur. Ideo venit Xpistus, et correxit genus humanum, quod ante fuerat depravatum, ut in aeternum non moveatur. Crux enim ipsius columna est generis humani in ipsa columna aedificata est domus eius. Ego crucem dico, non h"gnum, sed passionem. Ceterum crux ista et in Britannia est, et in India est, et in universo orbe terrarum. Denique quid dicit ct in evangcHo? Videte quid Nisi tuleritis crucem meam, et cotidie secuti fueritis mc Nisi anima vestra ita ad cruccm fuerit praeparata, sicut mea dicat fuit pro vobis, mei discipuH csse non potcstis. Feiix qui crucein, ct resurrectionem, et locum nativitatis Xpisti, et locum ascensionis portat in pectore suo. FeH'x est qui Bethleem habst in corde suo, in cuius corde Xpistus cotidie nascitur. Denique quid dicitur Bethleem ? Domus panis.
ligna vident
;
:

'.

10

Simus
figitur.

et

nos

domus
:

panis, eius qui

de caelo desccndit. Cotidie nobis

in nobis cruci:

15

Xpistus crucifigitur

nos

mundo

crucifigimur, et Xpistus

FeHx

est, in

cuius corde cotidie Xpistus resurgit

si

cotidie pro

peccatis suis etiam levibus agit paenitentiam.

FeHx

est,

qui cotidie de

monte OHveti ascendit ad regna caelorum, ubi sunt oHvae Domini ubercs, Ego enim quasi ubi lumen Xpisti nascitur, ubi sunt oHveta Domini. oHva uberis in domo Domini. Acccndamus ergo et nos lucernam nostram de ista oHva, et statim cum Xpisto iemus ad regna caelorum. Etenim correxit orbem qtii non commovebitur. 0'.'xojulvYjV, in qua ipse habitat
' '

20

oecumene enim meHus graece dicitur quam corrigatur oecumene, in qua habitet l^ater
y passioneni^
lin
;

latine.

Oremus
et

ut et nostra

et

FiHus
i

Spiritus san- 25
II P,
[3.

SG

add.
;

ciiis.

in Britannia\ in Britania 8 et in ev.]

m
et

/ Brittania
et

sup.

in Brintania

in occidente parte A.

SG

om.
;

Dominus
dicilur.

in

evan-

gelio']

S add. Dominus.
17

13 Beth/eem'] Bcthlem
;

BGP,

corr

Betlem C.

corde] pcctore S.

14 Denique quid dicitur, om. S

om.
II

qtiid.

Bethleem]

add. interpretatur.
21 uiferis] ubera G.

resurgit\ resurrcxeril C.
1

G repet. si\ qum.

in

panis] S

18 cotidie]
)

om.

p.

22 iemus]

gcmus C mutat.

pergemus

eamus

AB

ibimus

(jPSG,

sup.
;

lin.

23 orbem] ^ add. terrae.

()'./.o"J|j.vt,vJ

occuminen

oecumene

oecumine AV)

^ deficit usque ad finem tractatus.

oecumine B.

cnim] etenim B.

2^ oecumene] oecumenen S constanter oecumem] occumine 25 corrigaiur ^ corregatur BG.

ABP
9.

occumini G.

habitet] habitat

ABG.
finern

;//<?]

x^^.cotidie

Cf. Luc. 9, 23. Xpistus resurgii\ Hieron.in

Ephes.

I,

18-20
'.

Cotidie Christus
:

re-

tractalus veluti a suo proposilo locisque conimunibus longius aberrans Breviarii consarcuiator resecandum curavit.

surgit ex mortuis

cotidie in paenitenti-

bus suscitatur

21. Do})iini\ Ps. 51, 10. 23 sqq. Quod superest

usque

ad

24. oecumene e. vieliiis graece etc.] Hieron. ep. 140, n. 6 et orbis terranmi, qui hebraice diciiur thebel^ graece
'

TRACTATUS DE PSALMO
ctiis.

XCVI.

I39

Nisi enim habitata fiierit nostra oecumene, corrigi non potest. Multa sunt quae dicantur. Ceterum quia nunc cncaeniorum dies est, et semper encaenia in tempestate sunt, in pluviis sunt, in hieme sunt. Denique

scriptum est
5

in

evangeh'o

'
:

Et ambulabat,

inquit,

Dominus

in

encaeniis

Hierusolymae sub portico Salomonis, quia hiemps erat et pluviae. Videte quid dicat. In cncaeniis ambulabat sub portico, quia tempestas
erat et pluviae.

Quando ahquis
si
;

vult innovare se Xpisto,

quando domus
suam,
et

aedificatur post captivitatem,

quis innovare voluerit

domum
et se

innovare
10

eam Xpisto

si

quis voluerit deserere

mundum,

Xpisto iun-

gere

statim tempestas, statim hiemps, statim pluvia consurgit. Ceterum

Xpistus,

immo

in

Xpisto pauperculi videntes encaenia, videntes tempestaest,

tem, videntes flumina, videntes hiemem, dimittunt flumina, et fugiunt sub

15

Salomon enim paciPacem meam de vobis, pacem meam relinquo vobis. Et nos ergo ambulemus in portico Salomonis, protegamur a maiestate eius, ipsius habeamus auxilium, et dicamus illud de Cantico
portico Salomonis, hoc
ficus

Xpisti pace proteguntur.

'

mterpretatur, qui
'

dixit

canticorum, quoniam

'

hiems

pertransiit, et pluvia

abiit,

abiit

sibi

'

in

Xpisto lesu.

DE PSALMO
20

XCVI.
Legimus
in

David quando
Paralipomenon
I

terra eius constihita

est.

Regnorum
fuit,

et in

libris,

quoniam David

bellicosus vir

et

universas

hahitatd\

inhahitata C.
(>

corrioi] ex corregi

corrigere B.

5 Hierusolymae] in

Hieritsolyjiiis S.

andmlahat] anihttlat GV.

coniungere P.
18

portico]

BS

ixdd.

Salomonis.

S innova?'e]
17 ahiit]

tnvocare C.
repet.

i^tng-ere]

16 viaiestate'] magestatc P.
lesu'^

non

PSG.

sihi]

om. GP.

add. domino nostro

BCS

doxologiam. 20 David\

K)

DE PSALMO XCVf]
David
|3.

Exstat in Breviario col. 1182 sqq. sed in fine interpolatus.

constituta esf] restituta est ei
,3.

Psalinus ipsi

significantius

dicitur

olxou!j.vrj,

quam

nos habitatam transferre possumus... Habitata estautem anima, non deserta, cjuae liospitem meretur habere Deum ';
in
Is.

13,11

'

0'.xou;j.'vT,
'

enim lingua
;

nostra habitatam
'

ibid. 26, 18 sonat licet inter orbeni^ qui hebraice thebel et graece dicitur o'./.o'j;j.vt,, ac terram^

die tertia decimaseptembris amplissimo apparatu quotannis agebatur, et per septem continuos dies Crux Domini peregrinisostendebaturexomni fere terrarum orbe illucoccurrentibus. Quam equidem causam Hieronymo fuisse crediderim tantis praeconiis ipsam Crucem et loca sancta extollendi p. 138, 1. 5 sqq.
4.

multa diversitas sit.. et non cadentqui sedent in orbe terrarum et requiescunt in ecclesia, quae habitaculum Patris et
Filii et Spiritus sancti est
2.
'

Et ambulabai

etc.] lo.

10,

22 sq.

15. vobis\ lo.

14, 27.

17. abiit sibi^ Cant.' 2, 11. Gr. obiTrja-TjXO^v, ekoocuOtj gT^-i^.

etc.

Cf
c.

Hieron. ep.

encaeniorum
in

dies est]

Festum En-

caeniorum

ecclesia Hierosolymitana

mans. i; ep. lovin. 1, 30 etc.

78,

121,

4; Advers.

140
gentes

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
suam
redegerit potestatem.

in circuitu subiecerit, et in

Hoc

interim

secundum cecinit Domino, quando

litteram, ut
est

intellegamus hoc
victis

modo

Psalmus David quem

terrae

adversariis

reddidit

suae,
si

hoc

David autem manu nemo est, nisi ille qui Ouid vicit omnes gentes, noster David, ad quem clamabant daemones ? iste psalmus ab eo venisti torquere nos ante tempus, fiH David conpositus est, quando constituta est eius terra, Et egregie dixit sanctus presbyter, quoniam terra ista quae constituitur, corpora nostra sunt. Vere enim eo tempore debemus cantare Deo, quando terra nostra conposita non enim nocet, si eandem rem duobus est. Dicamus autem nos et aliter Adsuet tribus modis intellegamus. Scriptum est enim in Salomone
ludaeae

pacem.

Hoc secundum
fortis

historiam. Ceterum

interpretatur fortis

manu,

'

'

10

'

mes, inquit, ea

in

tabula cordis tui tripHciter.

spiritu dicitur.

'

Non

nocct diversum
eiiis

aliest.
15

quid dicere,

cum uno

Qiiando terra
vinceret,

constituta

non habebat pacem, erat discordia^ Alia gens colebat lovem, alia Mercurium, aha sed ubique lunonem, et omnes gcntes diversa idola habebaiit. VexiUum crucis elevatum est, et omnis terra constituta est. Dominus regnavit, exultet terra. Universa terra, et omnis orbis, qui
Terra
ista

antequam David noster omnes

daemonibus

et

idoHs fuerat ante subiectus,

Domino regnante

laetetur. 20

Doininus regnavit. Dominus Creator qui vos fecit, ipse regnavit. O vos qui ante subiecti eratis sub domino diabulo, nunc subiecti estis sub Domino Crcatore. Laetentur insulae niultae bene dixit de animabus nostris
sanctus presbyter, quae variis cogitationibus quasi variis hinc inde tun-

duntur
et in

fluctibus.
*

Nos autem dicamus

Dictum

et insulas ecclesias.

aHo loco

Convertentur ad

me insulac
est in

insulae dicantur ecclesiae?

*

Denique dicitur quoniam propheta ex persona Domini

multae.
'

25

Vultis scire

Loquere, inquit, habitatoribus insulae huius.

8 samliis presbyter^

'

Laetentur insulae niultae.

Pinrasura; qiunda

AlKi

sanclus prophcta

qtiidam

3,
;

niutat. in

quando

13 ed\ carn G. 9 quac constituitur^ qiiae restituitur ?j constituta G. qiiinus W. 21 qui vos] qui nos |j 22 sub doniino diabuh'] 15 onines'^ BC add. i;entcs. tunduntur] 24 sanclus presbyter] quidam scs pbr S ; om. [ill. sul> dominio diaboH ?A\.
;

om.

S.

tonduntur

corr.

5.

intcrprciatur fortis
'

ma?iJt']

Hieron.

Iste puer qui inter17 iiiit. pretatiir/W/>;//^;/7/, in die quaUberavit eum Dominus de manu Saul...'; in
in Is. hb.

Praecipitur nobis aiitcni de.^cribc ca triplicitcr... Triplex in corde nostro descripiio et regula scripturaium est
ron. ep. 120,
c.

12

'

Salomone dicente

Tu

'.

Ose. 3, 4
7.

sq.

'

et

David regem suum,

nianu
'

26. nndtae']
28. liuius\

qui... interpretalur/r^';'/;.f

etc.

Cf.

Is.

20,

'

Kt

dicet
in-

David^\ Matih.

8, 29.

habitator

(gr. sooja-.v ol -/.aTor/.oOvTo;)

'.

13. tripticitcr']

Prov..2 2,^ 20.

Hie-

sulae hiiius

TRACTATUS
Quomodo cnim
in

1)E

PSALMO XCVI.

I4I

insulae in

medio mari positac

sunt, sic et ecclcsiae quasi

medio mari

saeculi istius posilae sunt, et ita

fluctibus.

persecutionibus (luasi

diversis tunduntur

Verum

istae insulae

tunduntur

cotidic, scd

non subruuntur. In mari quidem sunt, sed habent fundamentum Xpistum, qui moveri non potest. Nubes et caligo in ciraiiln eins. Duo sunt in circuitu Domini, nubes et
caligo.

Ego puto nubem

et

istam esse, de qua dicitur

' :

in

evangelio

'

Et

operuit, inquit, eos

nubs lucida

eo tempore quando transformatus cst

10 istas

nubs lucida. Ego puto mandavit Dcminus ne pluant super Israhel imbrem. Ego puto istas esse nubes, de quibus in alio loco dicitur Veritas veritas Domini illa, quae dicit in evangelio tua usque ad nubes Ego sum via et veritas et vita. Veritas Dei Xpistus est. Veritas Domini usque
apostoli ceciderunt, et operuit eos
esse nubes, quibus
:

Dominus,

'

'

'

'

ad nubes. Nubes apostoli sunt

15

et

prophetae
illud

istis

mandatum
historiam,
est,

est

ne

pluant super Israhel imbrem.

Ex quo enim secundum

siccatum

quod

scriptum est
super

in

libro

ludicum, vellus
dicitur,

pluvia in uni-

verso orbe discurrit.

Quod

hoc

est

Israhel siccatus est, et pluvia

omnem orbem

discurrit.

Nubes

et caligo in circuitu eins.

'

'Dominus
:

20

Aegyptum super nubem levem. Videte quid dicat. Dominus venit, Dominus atque Salvator, in Aegyptum istam, in qua nos sumus in locum tenebrarum, ubi Farao est, Dominus venit. Non venit nisi in nube levi. Nubs ista levis quae est ? Videtur mihi sancta Maria nuUo humano semine praegravata. Ista nubs levis venit in mundum, et secum
venit in
6-7

Duo

siint
IT,

...

et caligo]

om. pHB.

fiiibs]

constanter

mches

[3

et ceteri.
;

11

loco'\

om. C.
ceteri.

ei veritas et vita\ et vita et veritas S.

14 Nubes^ ante apostoli ^S

non

repet.

16 vellus ilhid siccatujfi] vellus ilk siccatus

CG

velles ille siccaius

corr.

19 in
21 in nube

Aegyptum] in Aegypto SG. i)i nubctn levi\ in nube leve S

;

20
levcni

istani] istuin BC".

in qud\ in quo B.
csse.

G.
in

22 Maria\ S inser.

3.

tiifidwiiur fliictibiis\
I

Hieron.
est,

Is.

41,

sqq.

'

Gentes,

id

insulae
saeculi

11. imbren{\ Is. 5, 6. 12. 7nibes\ Ps. 35, 6.

13. viia\ lo.
14, 6.

quae

salsis

aiiiarisque

huius

tunduntur

fluctibus... sive ecclesiae

de

j6. Iudicuin\ 6, 37-40.

gentibus congregatae, quae mundi huius sustinent tempestates' ; in Is. 42, i sqq. in scripturis appellantur insulae, quia ex omni parte persecutorum incursionibus patent ': ibid. 51, 5 Quod autem
'
'

n. 3

u?nverso orbe\ Hieron. ep. 58, siccaio ludaeae vellere universus orbis caelesti rore perfusus
'

///

'

Postquam

est...

'

19. levein\ Is. 19,

i.

insulae, vel

animae sanctorum quae

in

persecutionibus mundi istius firma in Deum solidatae sunt fide, vel ecclesiarum ex gentibus multitudo dicatur, crebro expusuinms eic. 8. liicida\ Matth. 17, 5.
'

23. praegravata\ Cf. supra p. 65,1. 8, et Hieron. in Ezech. 32, i sqq. ' nube

autem, vel ipso Domino Salvatore, qui descendit in Aegyptum super nubem levem, nullo peccatorum pondere praegravatam ; vel prophetis et apostolis, de

:'

142
portat
in

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'

mundi Creatorem. Et quid dicitur ibi in Esaia ? Dominus venit Aegyptum super nubem levem et confringentur idola Aegypti. Venit Dominus, et idola Aegypti commota sunt et concussa atque destructa. Nubs ista destruxit Sarapium in Alexandria non imperator homq mor:

'

talis,
i

sed nubs ista quae venit in

:

eius.

Dixlmus de nube Dominus aut in lumine est,

Aegyptum. Niihes et caligo in circuitu dicamus de caligine. Dominus in caligine est.

aut in caligine
;

est. In

lumine incipientibus

est

incipientibus

enim simplicius loquitur qui vero perfecti sunt, illis mystice loquitur. Denique apostolis non loquebatur quasi turbis, sed intrinsecus loquebatur. Et quid dicit ? Qui habet aures audiendi audiat. Ergo hoc est quod dicit, et caligo in circuitu eius hoc est, et mysteria in circuitu
'
'

10

eius. Propterea dicitur et in Exodo Et omnis, inquit, populus stabat deorsum Moyses autem solus ingressus est in montem Sina in caliginem. Non enim poterat omnis populus Dei scire mysteria quae solus poterat nosse Moyses. Dicitur de Deo Posuit tenebras latibulum suum. Institiaet iudicium correctio sedis eius. Ouid vult dicere, correctio sedis
'
:

'

15

eius? debuit dicere, stabih"tas sedis eius.

sedis eius, ostenditur

Quando

ergo dicitur, correctio

quodcumque corrigitur, pravum fuisse antequam corrigeretur. ludicium ergo Dei, antequam veniat ad iudicandum, quasi pravum videtur nunc videtur iniustum et pravum esse iudicium. Quando
:

20

enim iniqui homines ditantur et sancti pauperes sunt, nonne videtur iudicium Dei esse pravum ? Quando autem venerit ad iudicandum, ut reddat
unicuique secundum opera sua, eo tempore quasi corrigetur sedes
eius.

Denique

vultis scire quia

de iudice dicitur?

Ignis ante ipsum praecedet. Ignis antc ipsum praecedct.

Ignem istum
facit

qui sanctus cst non timeat,

25

qui peccator est timeat. Ignis iste sanctos purgat, peccatores consumit.
'

Qui

angelos suos spiritus, et ministros

ignes,

suos ignem ardentem.

Isti

'

Ego puto
eius,

istos esse

hoc

est,

angelos eius.
angeli quos

ergo angeli, hoc est ignis

i
;

praecedent ante eum.

;

Isti

</ria]

AkxanII m. RCG Saraphion S ; Serapium II sup. lin. A Serapim [5. Alaxandria C. 8 simplicius] simpliciter (3H. 7 aul in lumine] autem in lumine IjCP. 18 corrigitur] corregitur 13 in monlem] in monte SG. in calii^^incm] in ca/ioine (iillP. G S corr. 28 ardentcm] urentem S. 29 /sti] S 24 dc iiidicc] dc dic iudicii ?j.
4 Sayapiutii\
repet. ergo.

qnibus legimns Mandabo nubibiis ne plinint supcr eani inibreni, et in psalmis Veritas tua usipuc ad nubes \
4.

celeberrinium iussu Theodosii imperatoris a

aliudque
12. in
15.

Theophilo episcoj^o subversum, ibi vero I)eo dicalum est.

8, 8.

destruxif Sarapiuni] I)e

in ep.

quo Hie'.

10 audiat] Luc.

107, n. 2 ' lam Aegyptius Serapis faclus est christianus

ronymus

Exodo]

c.

19.

/^i15

^ Annoj:irc. 389

tempUnn

illud toto

orbe

suuni\ Ps. 17, 12. 28. ardcnteni\ Ps. 103,

4.

TRACTATUS

\)K

PSALMO

XCVI.

I43

consumunt ? qulcumque est lignum, fcnum, stipula. Qui autcm aurum, argentum est, et lapides prctiosi, mittetur quidem in igncm, scd mundior
invenietur.

Adluxcnint fiilgora cius orbi

5

tcrrae.

Dicunt philosophi, quod fulgora ex

quia nisi

nubium conlisione gcncientur.

conh*si fuerint,

Nisi enim prius sonitus auditus fuerit,

:

fulgora non prospiciuntur. IIoc dicitur et de lapide ignario

10

15

medius ignis non egreditur. Hoc diximus secundum historiam, et parvuHs adhuc loquimur. Diximus ergo naturam rcrum, ut ex natura rerum spiritale ahquid proferamus. Lapis qui vulgo vocatur ignarius, si solus est, ignem non potest mittere sin autem cum aho lapide conh*sus fuerit, medius ignis excutitur. Fac mihi esse nubcm Hieremiam, Esaiam, Heh*am nubem autem et Paulum,et Petrum, et ceteros apostolos. Istae ergo nubes quando conh*sae fuerint inter se, emittunt medium ignem, et lucet orbi terrae. Adluxenint fulgora eius orbi terrae ; vidit et conimota est terra. Apostolorum fulgora luxerunt in toto orbe, et terra
:

commota

est. IHi

loquebantur, et tonitruum vocis eorum universus

pariter
:

mun-

dus audiebat.
bant.
20

Duo habebant

et

grandem vocem,

et

splendorem

fulgorum. Hdtc fulgora credentes inluminabant, non credentes conbure-

montes esse daemonum pot-estates. Sive certe montes, superbi quique homines. Ignis iste non consumit humiles, sed quicumque montuosi sunt. Denique quandocumque fulgur emittitur, difficile iHos percutit qui in vaHe sunt, sed semper iHos qui in monte sunt.

Montes

sicut cera fiuxericnt.

Mihi videntur

isti

quiai7nque\ quiscunique B.
quia\
|iJ

6 p}-ospiciuntuj-\ [jIIP
lin
;

prospiciunt
7 conlisi]

CS

perospiciutii
;

B;

prosctunt G.
sup. lin
;

HC

a add. sup.

qui ^

et ceteri.

HBPSG

conlisus

C
;

collisus

conlisor

i
[3,

m.

fuerinf^ fuerit ^C. add.

s

egreditur\ egredietur ^
;

ingreditur G.
II

8 parvulis]

sup. lin

parvolis S

parvuli

HC

parvoli

BG.

mibem\ nubes C.
et terra]

13 con/isae] conlisi B.

mediuni\ in mediutn G.

15 orbe\

P add.

tcrrarum.
S,

CS terrarum
;

[iG

terrae
;

HB

terra P.

16 tonitruum] tonitrum
\Z fulgorum]

C
I

altera

u expuncta.

17 splendorem] codd

splendida [1

BCS
i

fulgora
fulgora

pGP,

mutat. in fulguris,

fulgora\ fulgorem G.
emittitur] [iS,

2ifulgu7^
;

|3

II

sup. lin

H m
I.

-fulgor ceteri.

H
'

add. sup. lin

mittitur

BCGP,
:

m.

stipula]

Hieron. in

Is.

66, 24

Et

omnium sanctorum ocuHs eorum

sup-

causarum

pHcia monstrabuntur, qui pro auro et argentoet lapide pretioso aedificaverunt super fundamentum Domini fenum, hgna, stipulam, ignis pabulum sempiterni
4.
'.

naturalium fulgura ex morem nubium coHisione generentur siHcum duriorum, quos cum complose'. ris sibi, medius ex his elabitur ignis Moyses nubes erat, Et paulo post

(M. 25,

658 C)

'

x\iunt

scrutatores, quia

'

Dicuni

philosopJii etc.]

Hieron.

Translat. Origenis in

lerem. homil. 5

lesus Nave nubes erat isti si secum loquantur, ex sermonibus eorum fulgura micant. leremias et Baruch nubes
:

144

s.

HiERONYMi presbytf:ri
eius. Isti
siint
caeli,

Adnuntiaveiiint caeli iustitiani

de quibus
'.

et in

octavo dccimo psalmo dicitur

nuntiant iustitiam eius
: :

Caeli adCaeli enarrant gloriam Dei non adnuntiat. Quicumque caelum est, non timet iustum Deum quicumque de caelis est, non timet eius adnuntiarc iustitiam quicumque sanctus est et caelum est, iste iustum Dcum non timet. Peccator autem misericordem quaerit Deum.
'

terra

DE PS.ALMO
crucifixus,

XCYII.
novum est Dei Filius res novum habeat can10

Cantate Dojnino canticuni novum. Canticum

quod numquam auditum

fuerat.

Nova

quidem est, qui passus est sed vos cantate Domino. Passus est quidem quasi homo, sed salvavit quasi Deus. Cantate Domino canticum novum. Canticum novum meretur Et vocabitur, inquit, tibi nomen novum. Propterea dicitur et alibi nomcn novum Novum nomen novum meretur canticum, Et in Apocalypsi dicitur Oui viceiit, inquit, dabo ei calculum, ct nomen novum
ticum. Cantate Doniino canticuni noviim.
:
:

Homo

'

'.

'

15

scribam super

eum

'.

Nomen novum Xpistianorum

quare enim
:

est.

Cantate Domino.
?

Quare? quid enim

gavit,

fecit?

novum meretur canticum

Quoniam

mirabiliafecit. Signa fccit in ludaeis

paralyticos sanavit, leprosos purfecerunt proplietac. Vertit panes

20

mortuos
in

suscitavit.

Hoc

et alii

pavit infinitum populum. Hoc fecit et Helisaeus. novum, ut mereatur novum canticum ? Vultis scire quid novum fecerit? Deus quasi homo mortuus est, ut homines viverent Pllius Dei crucifixus est, ut nos levaret ad caelum. Quoniam mirabilia fecit. Vultis scire quoniam fecit mirabilia ? Filius viduae iacebat in cenavenit Heh*saeus et contraxit se, et os ad os posuit, et manus ad culo manus, et pedes ad pcdcs. Si enim expandisset se, non reversus esset

paucos

plures, et
fecit

Quid ergo

25

iitstitia)ii\ iustitias S.

6 Dcuvi\ PS add.

///

saecula.

Ajiuu

qiii

oninihus miscretur
psalirii

Xps dns

nr.

qui vivit

et regnat in saecula seculortim

Atnen

Breviarium vero reliquos

versus adnotaliunculis aliunde petitis absolvit.

legitur col. Ii86 sqq.

DE PSALMO
(}
;

A'Cr//] In Breviario integer

8 canticum novum] seniel

ter

S.

/ladeat] hahet

^HS.
17 mesi

12 mcrelur] mcreatur ,3G. rctur]

CG, S

in rasura
;

CS om. mereatur pHBP.

13
///'/]
;

,3IIBGP.

16 scribam] scrihit SG.

,3.

21 /ccit novum]/. novi

26 Si enim]

non enim]
erant...

GP

si

enim

sc

non

S.

Ut aiitem ad novum testamentum veniamus, Paulus et Silvanus duae

nubes totum
2.

14. novuni^ Is. 62, 2.

in

unum
'.

mundum

convenerunt, et ecce epistulaeeorum fulgore

2.

illuminant

Dei\

Ps. 18,

Apocalypsi^ 2, 17 et 3, 12. Xpistianoruni esi^ Hieron. in L<?. Et populus ilUus nequa62,1 sfjq. quam veteri nomine appelletur, sed novo, id est, Christianus '.
///

16.

'

TRACTATUS DE PSALMO
filius

XCVII.

145
forma Dei,

viduae

ideo se contraxit, ut vivificaret.

Cum
:

essct in

ideo accepit

formam hominis, ideo

;

se contraxit, ut nos faceret altiores.

alienum, sed
5

eius. Quod dicit hoc est Salvavit homines, non suum opus hoc est, quod fecerat sibi, sibi ipse salvavit. Fecerat hominem in salutem, qui vitio suo perierat iste mortuus est, ut salvaret sibi hominem dextera sua. Dcxtera hic pro virtute ponitur, ct brachium pro robore. Et bracJiiuui sanctuiii cius. Licet et brachium et

Salvavit sibi dextera

15

Dextera Domiiii fecit virtutem'. Et brachium tamen quoniam hic de Xpisto dicitur, est ? dextera et brachium Domini virtus eius est. Notiiui fecit Doniinus salutare suum. Non dixit, ostendit, sed, notum fecit. Quod dicit hoc est quod ante noverant Deum, et suo vitio obliti sunt. Ergo Deus veniens sua gratia hoc quod perdiderant manifestavit eis. Ergo hoc dicit Illum quem noverat Adam, quem noverat Seth, quem noverat Enoch qui invocavit Dominum et speravit in eum, et
dextera Xpistus dicatur
'
*

Domini

cui revelatum

'

noverat Noe, et postea oblitum fuerat

humanum

genus, venit iterum in

20

mundum, ut homines qui postea obliti fuerant iterum cognoscerent. Notum fecit Doininus salutare sutcin. In hebraico legitur Notum fecit Dominus lesum suum. Ubicumque enim salutare dicitur, in hebraico lesus ponitur. In coiispectu gentium revelavit iustitiam suani. Nequaquam
:

in sola

ludaea, sed in conspectu gentium. lustum enim erat, ut Salvator

salvaret creaturam

suam. Revelavit iustitiam suam

suae.

quae incredulitate

hominum
25

fuerat obscurata.
est misericordiae
'.
'

Recordatus
recordatur
in

Conclusit omnia sub peccato, ut

Israhel. Misericordiae
:

omnibus misereatur
:

Et veritatem suam domui

veritatem implet. Recordatus est misericordiae suae

patriarchis promiserat.
nostri.

hoc

est,

gentium populum. Et veritatem suam domui Israhel: hoc opere con-

plens,

quod

Viderunt omnes fines terrae salutare Dei

30 et luda, sed

Non

solus Israhel vidit

omnes
in

fines

simulque, secundum mysticos intellectus, fines

terrae

terrae.

Quamdiu

medio

sumus,

Deum

videre non
"

possumus.
non
repet. G.
;

2 aUiores] latiores S.

4 aliemim] alienos S.
lo dexlera
e.

fecerat\fecerit (3B.

sibi^

9 quoniani\ om.
TlluntX Ille p.

,3.

b.

D.

v. e. est\

om.

'^AWi.

14

lioi^

quod

qiiid S.
iteruni\

15 Doniinuni\

deum

oninipotcntem G.
lin.

16 oblituni\ oblitus 3.
[j.

igitur G.
niisereretur S,

17 qtii\ queni

m. sup.

19 salutare\ Salvator

25 niisereatur]
2"]

sup.

lin.

veritateni suani\

codd

veritatis suae

[i.

populum\ codd

populo

3.

8. virtuteni\ Ps.

117, 16.
p.

1.

24.

9.

revelatum est T\ Is. 53, i. 20. lesus ponitur\ Cf. supra

Anecdota Maredsolana 111,2.

25. inisereatur^ Roni.

11, 32.

66,
19

146
Quando ergo

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

quasi relinquimus terram et in summitate sumus, tunc meremurvidere Deum. Vultis scire quomodo fines terrae videant Deum? Et rotae, inquit, illae quae volvuntur, dicebatur Legimus in lezechiel quod dicitur revelatio revelatio GEL enim revelatio, GELGEL eis gelgel quorevelatio revelatio. Rotae ergo illae audiunt revelatio revelatio niam rota quasi parvo quodam spatio terram tangit, et tota festinat ad
'
:

'

'

'.

'

caelum. Ideo dicitur

et

in

alio loco
}

'

Sancti lapides volvuntur super

inquit, ibat spiritus,

terram
illuc

'.

Et quid

dicitur in lezechiel
et rotae
'.

'

Ouocumque,

Et nos sequamur Spiritum sanctum, et dicamur rotae. Et quid dicitur ibi ? Et non, inquit, ibant retrorsum, sed Simulque considerate quid dicat. Non, inquit, semper ibant ante se revertebantur, sed semper ante se ibant. Praeteritorum enim oblivisceA plena erant, inquit, ocuHs bantur, ad priora vero se extendebant. enim rotarum istarum plena erant lumine Dei. Non est istius Omnia temporis, ut de rotis ct de cherubim et de animalibus in lezechiel dispusequebantur
'

'.

'.

temus.
lubilate Deo oDinis terra. Non sola ludaea, sed omnis terra, Domino. Signa mittite victoris exercitus. Cantate et cxultate et
1

iubilate
psallite.
4 revc-

cygo\ vcro S.

in summitale\ in
;

summitatem

terrac S.

2 videani\ vident

G.

latio revelalid\

BSG

revelatio semel
j3.

CP

revolutio p.

GEL cnim
codd
scd
;

revelatio]

codd

interpretatur

Gel enim volutio

5 revelatio revclatio]
a. revelatio

revolutio ^.
;

S add. audiunt
;

rcvelatio rcvclatio']

CSG, P
13

semel

13,

post rasuram
;

a.

revolutio p. Confer

adnot. infra.

ad priora

vero] et cui priora (om. vero) p

animabus. Hic de ezechihel disponimus G.

chiel] Ezechiel{is add. sup. lin.)

in] C, post. eras.

ad priora vero S. in P om. 8 et ceteri.

;

15

^/t'

leze-

H.

17 Deo]

Domino C.

sola\

codd

solum

p.

18 victoris]

victores B,

corr.

3.

in lezechiel] 10, 13 iuxta

revelaiio revetatio]

5.

tionem
1,

servandam esse Hieronymus persuadel, Advers.

21 ubi

Lxx Codicum lecipse quoque

lovin.

Hieron. in Ezech.
rota...

i,

evangeUa

sibi

Rota in 15 sqq. coliaerentia, quo'

rum

nomen

loci

Galgala revelatio-

cursus et statura tendii ad caelum, paululumque quid attingit in terra, et semper properans ad excelsa festinat.

miii

non dubitanter interpretatur. Quae quidem expositio ex hebraico ^\ revelavit ahquatenus deduci potest. Alteram etymologiam eamque veritati magis consentaneam refertnosterinComment. Rotae quoque ipsae, Ezech. 10, 8 sqq. inciuit, appellalae sunt hngua hebraica GELGEL, quod Symmachus volubiles^ At Aquila totain interprelatus est vero non id satis est, cur ea explanatio huc loci nullis suffragantibus mss. intru'

De

quibus

et

aHbi dicitur Lapides sancti

'.

volvuntur super terrani 9. et rotae\ Ezech. i,

11.

11. 20.

ante
.J^

se\ ibid. v.

12.

17.
3,

13.
13.

extendcbafit']

Conf. Philipp.
i,

oculis\
14.

Ezech.
istius
'

18.

Noji

est

'.

ron. ep. 21, 3

temporis etc.] HieEt de ove quidem ac

istius
n.

drachma... non est

putatio
'

temporis
'

dis-

ep.

59,

3 3

De Enoch
temporis
cunctis

datur.
7.

super terrain]

Zacli.

9,

16.

autem

et Eha... disputatio ; ep.

'

non
65,

est istius
n.
'

De

TRACTATUS DE PSALMO
Cantate, cogitatione
Psallat
:

XCVIT.

147
vestris.

psallite vero,

hoc

est,

omnibus membris

elemosyna, psallat pes vadens in opere bono. Psallite Domi)io i?i cithara. Omnes cordae vestrae vocales
in
si

manus

sint.

Non

potest esse cithara,

5

una corda
prodest,

defuerit.
si sis

Quid

tibi

prodest

si sis

castus,

et sis

avarus

Quid

tibi

et castus,

si sis

et largus in

elemo-

10

Quid tibi prodest, si sex cordas integras habueris, et unam ruptam ? Si una corda non fuerit, perfectus citharae sonus esse non poterit. In tubis ditctilibus et voce tubae corneae. Legimus in Numerorum hbroduo gencra esse tubarum unum genus esse tubarum ductile ex argento, et aliud esse genus tubarum cornearum. Ergo hic utrumque
et invidus sis?
:

synam,

15

Quod dicitur, hoc est. Eloquia Domini eloquia casta argentum igne examinatum, purgatum septuplum Rursum in voce tubae corneae, hic regnans inducitur vir Dei. In scripturis proprie cornu pro regno dicitur et pro potentia, sicut ibi scriptum est Erexit cornu
dicitur
:

In tubis ductihbus et voce tubae corneae.

Tuba

ductih's

ex argento sermo Dei

est.

'

'.

'

salutis nobis.

'

Et

in
'.

ah*o

loco scriptum est

'
:

In te inimicos nostros

ventilabimus cornu

20

Ergo videte hic quid dicat. Duas habetote tubas, et argenteam et corneam argenteam, ut habeatis sermonem corneam, ut habeatis virtutem. Vultis scire quoniam cornu semper in bonam partem ponitur ? Legimus in Levitico Nullum animal offeratur nisi quodcumque cornutum est. Tria genera animahum offeruntur bos qui
: :

'

'

cornua habet,

et aries qui

causa, putas, dicitur ut

cornua habet, et hircus qui cornua habet. Sine nullum offeratur animal, nisi quod cornutum est ?

25

Et nos ergo quamdiu habemus cornu, meremur victima esse Dei. Si autem cornu nostrum fuerit excussum, quasi debiles sumus, et in sacerdotes Dei venire non possumus. Moveatur inare et plenitudo eius. Moveatur mare, et amarae aquae muI

vero] verbo

[3,

membris] menbris B.
12
esi^

2 Psallat\ psaltajit C.
et.

nonfuerii\ codd

defucrit ^, 11 in rasura.

|3G inser.
e.

14 regnans] rogans G.
et corneas,

i^ pro potentid\

S non
vitico']

repet. pro.

18 argentearn

c.

argenteam] argenteas

argenteas S.
;

20 Le-

inser.

7it.

offeratur\ offerebatiir
;

Deo
[5
;

S.

22 cornua]
s.

BC

cornu |3HGP, S ex

cornum.

25 in sacerdotes'] codd.

inter

s.

ad

H
*

m. sup.

lin.

dicere
n.

huius temporis ; ep. 84, huius temporis, contra dogma perversum... '; ep. 133, n. 13 De ceteris non est huius temporis scribere '; Advers. lovin. i, 31 Non est huius temporis, in morem commentarii...'; Quaest. hebr. in Genes. 10, 6 non huius loci nec temporis est etc. 4. corda defuerit\ Hier. in Is. 16, 11
est
'

non

sqq.

'

Non

est

Quomodo enim cithara non vocalem sonum atque compositum,si saltem una chorda rupta fuerit...'
emittit
8.

'

in

Numerorum

libro'] c.
7.

10.

'

13.

septuplum] Ps. 11, i6. nobis^ Luc. 1, 69.

17. cor?iu] Ps.

43,

6.

Conf. supra

p.

'

'

124,

1.

4.
i?i

20.

Levitico^ ubi

148

S.

HIERONYMT PRESBYTERI
est,

tentur in dulces. Denique et Mirra mutata

et facta est

in

saporem.
crucis,

Aquam

illam

amaram non

fecit

aliud

dulcem,

nisi

dulcem lignum

quod missum erat in ea. Mihi videtur amarum mare lex esse Moysi. Hoc est quod dicitur Mirra, hoc est, amara. Haec amara aqua legis veteris accepit lignum crucis, et effecta est dulcis. Fhimina platident inanu simul. Interrogemus ludaeos, qui secundum h"tteram intellegunt. Fiumina manus habent? flumina voces habent? flumina pedes habent ? flumina ventrem habent ? Dicat ah'quis Non est scriptum de ventre, de pedibus. Sed ego tibi dico ex uno membro intellegimus et cetera non enim possumus intellegere manus sine pedibus, sine ventre, sine membris cq\.qx\s. F/umina plaudejit majtu simuL Flumina, quae biberunt de fonte lesu. Me, inquit, dereUquerunt fontem aquae Flumina ipsa de fonte Xpisti currunt. Ille fons est, nos flumina vivae sumus si tamen meremur esse flumina. Xpistus fons est, et sancti flumina sunt qui autem inferiores sunt, rivuli sunt. AHi vero torrentes sunt. Qui sunt torrentes? qui ad horam habent aquas, et temptatione veniente siccantur. Flumina plaudent viami siniul. Xon est unum flumen, phira sunt flumina quot sancti sunt, tot et flumina sunt. Sed ista flumina non habent inter se dissensionem quoniam sunt flumina Xpisti, propterea habent inter se concordiam. Flumina plaudent manu simul. Manu plaudent opera sanctorum laus Dei est. Xpistus non voce laudatur, sed opere non audit vocem, sed opera. Flumina plaudent manu simul. ProOui sitit, veniat et bibat et fluent, pterea dicit et ipse in cvangelio Montes exultabunt in conspectu Domiiii. inquit, flumina de ventre eius Quid simile, flumina et montes? Sed quoniam de perfectis sanctis dicit, non dixit, rivuH plaudent manu simul, sed, Fhimina plaudent manu simul. Videte ordinem. Moveatur mare, et totus orbis flumina plaudent manu simul.sancti eius montes nihilominus, qui ad summam iustitiam pervenerunt. Dicamus et aHter. Moveatur mare, quod ante fuerat inmotum, moveatur in adventu Xpisti. Moveatur mare iam diximus, hoc est lex
:
: ; *

10

'.

15

20

'

'.

25

30

I. 4 Mirra\ Mara menbro Ccoxr.

[3.

9 de vcntre]

CS

(P sup.

lin.)

add.

et.

egd\

om. ^HB.
constant.

7neinl>ro\

i\ jnenbrisQ.
oni.

11 sqq. p/azi(ieni]/>/anc/ant

2$ dicit]

dicitiir

C.

28 sitmil]

PSG.

sancti

eiiis\

PSG

sanctis eins

C; om. 3HAB.

viontes

om. C.

5. effecta est duicis]

Exod.
6
'

15, 25.

Hieron. ep. 69,

n.

Mara mutatur

sacramento crucis, et septuaginta palmae apostolorum dulcoratis legis gurgitibus irrigantur ep. 78, mans. 5 pervenerunt ad Mara, quae examaritudine nomen accepit... Mara intellege aquns
' '

occidentis Htterae, quibus si immittatur confessio crucis, et passionis Dominicae sacramenta iungantur, omne quod impotabile et triste videbatur ac rigidum
vertitur in

dulcedinem
2,

'.

13. vivae] lerem.

13.

24. eius] lo. 7, 37. 38.

TRACTATUS DE PSALMO
Moysi. Flumina plaudent
terrain.

XCVITT.

I49
Montes exulin

manu
:

simul

hoc

est prophetae.

tabunt a conspectu Domini

hoc

est apostoh'.

Qiioniain venit iudicare

Nequaquam

venit

humiHs tantum

in carne,

sed gloriosus venit

maiestate sua. Quoniani

5

veiiit iiidicare terrarn.

Non

dixit perdcre, sed

:

iudicare.
los

Venit iudicare, ut zizania separet a frumento

venit, ut piscicu-

malos separet a bonis.

lustitia

Iudicabit orbeni terrariim in iustitia, et populos in aequitate.

ponitur et aequitas. Si iustitia ponitur, et postea aequitas,

dicitur,
To

zii^-zr^c,

proprie

quae pravum rectum facit. Venit ergo iudicare in sua iustitia, ut quod pravum est, in illo rectum fiat. Cui sitgloria in saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO

XCVIII.

15

20

Dorninus regnavit, irascantur populi. Tres psalmi idem habent principium: nonagesimus secundus, et nonagesimus sextus, et nonagesimus octavus. Sed cum idem habeant principium in versiculo, in fine diversi sunt. Ouomodo enim dicit in nonagesimo secundo? Dominus regnavit, decorem indutus est'. In nonagesimo vero sexto Dominus regnavit, exultet terra '; in nonagesimo autem octavo Dominus regnavit, irascantur popuH Videtur quasi ordo sibi esse contrarius. Debuit enim primum dicere Dominus regnavit, irascantur popuH et postea dicere Dominus regnavit,
'

'

'.

'

'

exultetterra' et in ultimo

'

Dominus
'.

regnavit,

decorem indutus
'

est

'.

Ve-

rum

diversus ordo dat nobis ah'quam inteHegentiae suspicionem.

Dominus

25

decorem indutus est Dominus regnavit, et indutus est patriarchis et prophetis et populo credente. Decorem indutus est patriarchae et prophetae quasi Xpisti vestimentum fuerunt. IHud est perizoma, quod in Hieremia scribitur iUud est perizoma, quod habuit circa lumbos suos Hieremias. Vultis scire quoniam sancti, quasi perizoma, vestimentum
regnavit,
:

2 a conspectu\

c.

SG.
8

3 g.

vemt]g: veniet

S.

4 maiestate] magestate

C corr.

5 sq.

separet'] separaret B.

.SV iustitia\

Priinum

iustitia ^,

S om.

si.
;

'j6ut7jc1 eutites S.

12

DE PSALMO

XCVIII] Exordium convenit cum Breviario

sunt eaque, ut puto, inedita,

post praepositionem

col. 1189 i^sqq. nonagesimj(s'\ nonagessimus B.

reliqua vero longe alia

15 in versiculo]
lin.

sup. lin. inser. primo.

dicit\ dicitur 3.

infine] om.

G P
;

add. sup.

16

om. S Quomodo^

codd

quando

|3.

decorem] decore

BCP.
2^]

2\credente\ credenti
perizoma]perizoi)iata
cst'^

BG.

Decorem] decore C.
8.
Is.
'jO'jxt,<;

26 Hiere??tid\ Geremia
dicitiir']

corr.

AG.

proprie
'

Hieron. in

17.

indutns

Ps. 92,
i.

i.

26, 7 sqq.

recta est, sive,

Huius ergo iusti semita ut verbum novum fin:

terrci\ Ps. 96,

i^.

populi^ Ps. 98,

*

i.

gam,

rectitudines
et

quas Graeci vocant

E-je-jTTjTat;,

nos aequitates latinius pos'.

sumus appellare

Hieron, in lerem. 13, i sqq. Omnis quoque vir sancius lumbare Dei est
27. sancti quasi perizomci\
'.

'

'

150

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'
:

Sicut tu, inquit, Dei sunt? Postea ipse Deus loquitur ad Hieremiam posuisti lumbare istud ad lumbos tuos, ita et ego adplicavi populum meum ad me Quomodo ergo vestimentum circa hominem, sic populus circa Deum. Verum quia hoc perizoma, verum quia hic decor quo Domi'.

nus fuerat indutus, trans Eufraten expositus est in foramine petrae, et ibl conputruit, et ab Assyriis ductus est in captivitatem, Dominus quid
facit
?
:

Non

est

veste

priori
?

nudus, non potest esse sine hjmbari, non potest esse sine populo perdito, facit sibi vestem de populo gentiHum. Et

quid dicitur
terra,

Dominus

regnavit, exultet terra. Exultet terra, universa

10

omnis credentium populus. Denique vuhis scire quoniam secundum lumbare de gentium populo dicitur ? Dominus, inquit, regnavit, exultet terra laetentur insalae muhae. Non una insula ludaea, sed insulae multae, hoc est, totus mundus, Dicat mihi aliquis Da mihi exemplum de scripturis, ubi ludaca sola una insuladicta sit. Omne quod loquimur, debemus adfirmare de scripturis sanctis. In ore enim duorum Non habet tantum auctoritatem et trium testium stabit omne verbum sermo dicentis, quantum Domini praeceptum. Legimus in propheta lezechiel Et tu, inquit, fiH hominis, loquere ad habitatores insulae huius hoc est, ludaeae. Ouoniam ergo una insula dimissa est, nunc dicitur Laetentur insulae multae. Ergo de lumbari dicitur in priori populo Dominus regnavit, decorem indutus est. In secundo populo de gentibus congregato Dominus regnavit, exultet terra, laetentur insulae multae.
hoc
est,
: :

'

15

'.

20

Nunc

in

tertio

dicitur

Dominus

regnavit, irascantur popuh*.

Sive de
*

ludaeis sunt,sive de gentibus, quicumque non credunt, irascantur.

Quare
25

frcmuerunt gentes,

et

popuH meditati sunt inania

Domimis

reg7iavit, irascafitur populi.

crucifixus est,

Dominus mortuus est, caelum victor ascendit. Doviinus regnavit, irascantur populi. Qui sunt isli populi ? Dlcamus exemplum de evangeHo. Ouidam, inquit, pater*

Dominus passus est, Dominus Dominus resurrexit, Dominus ad

Poslea] proptcrca

|j.

Asariis B.

7 sine

4 hoc perizoma'] hic peridzoma \\ hic perizomata G. 8 gentilium] gentium G. lumbari] s. lumbare S(i.
;

6 Assyriis\
14 und\

om.

p.

16

tantum

....

quantum] tantam
;

....

quautum

[3;

tantavi

quantam

m.

20 de lumbari^ de lumbare

lumbarc p omisso de. Regnavit Doviinus^ irascantur populi. 29 inquit] om.

AHPSG

26 irascantur populi]
|jA.

repet.

3.

ad

nie]

lerem. 13, 11.

16.

ve7buui\ Deut. 19, 15. 18. insulae /luius'] Is. 20,

2 sq, et

det^

prelibus non habetur hisulis vicein redurbes ludaeae significat, quas Ro-

6?

Cf.

Exech. 27,
19.

16 sq.

supra p. 140, 1. 28. /loc est ludaeae] Hieron, in Is. 59, Quodciue in Septuaginta inter'

manus vastavit exercilus. Nam et supra habitatoribus insulae, id est lerusalem, Dominus loquitur per prophelam 25, inania\ Ps. 2, i.
'.

'

TRACTATUS

I)E

PSALMO

XCVIII.

I5I

Quid longius quam familias ivit ut acciperet sibi rcgnum de longe. caelum a terra? Dereliquit terram, ivit ad caelos, ut acciperet sibi regnum. Et cives, inquit, illi qui oderant eum, miserunt legationem, dicentes Nolumus eum regem super nos. Verum ille acccpit regnum, et venit ad cives pessimos. Venit ad illos, qui regem eum nolebant habere. Et nunc Velitis, nolitis, Dominus regnavit, dicit Spiritus sanctus ad cives malos irascantur populi. O clementia Spiritus sancti non dixit, pereant, sed,
'
' :

'

irascantur.Vitium voluit significare,non poenas.IlH irascuntur, et

deprecatur. Et quid dicit?
10
*

Dominus
estis.

Venite ad

me, omnes qui onerati

suscepi.

Regnum

accepi a Patre,

immo homo quem

Do

quasi Deus, accipio

quasi homo.
Qtii sedet super chenibim^ nioveatur terra.

Quamdiu

terra inmobilis est,

sanari

15

non potest. Non de terrae motu loquitur, quo videmus terras concuti, et omne mortalium timere genus sed de nostra terra loquitur, quae quamdiu inmota fuerit, sanari non potest quando vero mota fuerit et intremuerit, tunc recipiet sanitatem. Super quem, inquit, requiescam, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos ?' Quoniam terra trementis commota est, propterea ille qui sedet super cherubim
;
: '

incipit sedere
20 in

in terra

tementis. Felix est qui

solium Dei
:

est, felix est

quo semper Deus

enim cum

sedet. Diversa

sunt schemata

aut enim sedemus,

aut stamus, aut ambulamus, aut iacemus

iacet

InfeHx

est ille cui iacet

Deus

25

Quomodo plangit cum plangente et ridet cum ridente, ita iacet cum iacente. Quomodo sitit cum sitiente, et esurit cum esuriente, et nudus est cum nudo, sic et iacet cum iacente. Qui ergo vulneratus est et iacet, et ipse quodammodo iacere dicitur cum eo. Qui autem ambulat, et ille ambulat cum eo. Qui ambulat, videtur quidem
iacente.

melior esse ab eo qui iacet

stat.

30

tamen necdum venit ad eius felicitatem qui Denique et Adain quando se abscondit a facie Dei, ambulabat ei Deus post meridiem. Dicat aliquis Si Adam offenderat, et de paradiso fuerat eiectus, ergo in perfecta infelicitate est cuicumque ambulat Deus. Et ego dico Si Adam penitus occisus fuisset, et non ei datus fuisset locus
;

paenitentiae, iacuissetei Deus.

Nunc

vero quia daturei locus paenitentiae,

propterea ambulat
I

ei

Deus.
3
[iJ

ut acciperet\ accipere

|5i.

Et

cives] ecives
et.

C.

4 regeni] regnare ^A.

12

8 irasctintur]
;

irascantur SCi.

ipci]

inser. laboratis

Qui

sedet] gr. 6 /.aOT,;j.vo<;

(jui scdes

tremuerit S. 16 intremuerii] contremuerit 14 omne] omnium BC. ^ ; ijui sedis SG. 20 schemala] scemala G. 30 in 19 trementis] tremente ^. 18 trementis] tremens pA.
;

per/ecta infelicitate] inperfecta infelicilas

imperfecta felicitate

[i.

I.

dc longe] Liir. 19, 12

sq^j.

17. f/teos ?\ Is, 66. 2.

9. eslii\

MaLih. 11, 28.

152

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
' :

Tu vero hic sta mecum. Et Stephanus martyr Moyses audit a Deo vidit lesum stantem a dextris Patris. Sedens autem quando pugnabat, Deus dupliciter inducitur. Si in nobis scdet, felices sumus si autem
'
;

nobis ambulantibus
'

in

aliis

sedet,

infelices
'

sumus.
ille

Ouomodo

inquit
5

Libri aperti sunt, et throni positi sunt

in

Danihel. Et throni positi sunt.

sit

Ibi

quasi iudex ponitur. Licet ergo infelix

ille

qui iudicatur,

tamen

fehx est

cui scdetur. Sic ergo et hic

bim. Cherubim interpretatur scientiae multitudo

tiae mullitudinem,
ille

thronus Dei
:

est.

Deus sedere dicitur super cheruquicumque habetscienScientiae multitudo, non solum

:

scientia est, sed et opera

illa

enim vera

scientia est,

quae opera

confir- 10

matur. Ceterum frustra ah'quis sermone scientiam repromittit,

cum opere

eam destruit. Et honor regis uidicium

timet
:

diligit.

Quicumque peccator
corpore suo,

est,

Dei iudicium
iudicem non

non enim vult

est, et

scire iudicem, sed misericordem.

et glorificat in
si

Quicumque autem
iste
15

sanctus

audit

Deum,

timet, sed dih'git. Verbi causa,

iudex ah*quis veniat severissimus,et dicitur

si

esse crudeh's et quasi

sanguinem bibens,

quis homicida est, hunc talem

timet iudicem. Qui autem nihil

mah

fecit, et

sohim non timet iudicem, sed

est, ut

et dih'git.

odit quae mala sunt, non Quid enim dicit ? Bene factum

tahs iudex veniret

:

tanta latrocinia erant, tanta vitia exercentur, 20

est, ut

tanti

homicidae sunt

bene factum

tahs iudex veniret.

dih'git.

Quicumque
conpletur,

enim sanctus est, non timet iudicem, sed Et honor regis iudicium dih'git.

Eo tempore

Tu parasti directiones. Quod

suo vitio depravati sunt.
dixit, directiones
:

dicit, hoc est Tu omnes rectos Tu hominem rectum creasti. Et

:

fecisti,sed

vide quid
fecisti,

25

non unam, sed multas.

eius,

Omne

enim quod
est.

rec-

tum

est.

Et adorate scabillum pedum

I

quoniam sanctum

Quod

est

hoc

Moyses audit a Deo\

'i

deficit

usque ad finem tractatus.

C^r^Ci,

3 indiidtur\ intelligitur B.

y sedeiur] sedet C.
oni. est
;

Sic ergo] si ergo

corr.

10 scientia cst sed

et

opcrd\

CSG
vS.

CG

om.

et,
;

P add.

sup. lin

opere S.
;

ijnae opera] q. opere

CS.

ii ser/none] ser-

monem SG, P
1

corr
;

serniones
;

A
17

scrmonis

eam\

ABPS

^a

G eum

C.

14 i)nsericordem\

scientiam] B sermo C. B add. Dcum.

scientiae
1

AG

scienciae

5 glorificat\ glorificavit B.

16 ali(juis\ aliqui
siint\

SG.

qui mali sunt B.

19

hunc talem\ hic talis S. non timet] CG non

;

18 mali\ male B.
repel. net^ationem.

qttae

mala

20

sq. veniret\

venerit

BG, P

corr.

28 sqq. scahillum\ S
est\

scapiilum

scabellum celeri.

quoniam\

quia GP.

Quod

quid

cst

CG.
5.

I. Moyses audit ki\.c?^ Qiiae sequuntur usque ad finem trartatus adhuc inedita

positi sunt]

Dan.
p.

7,

10. 9.

Cf

tract.

de

j^s.

lxxxi, supra

74.
1.

erant.

9. /nii/titudo^

Cf. p. 39,

16.

mcuni\ Deut.

5,

31.

TRACTATUS DR
scabillum

PSAr.Mf) XCVHI.

153
' :

pedum Iesu,quod sanctum

est, terra

mihi thronus

Legimus \n alio loco Caelum autem scabillum pedum meorum. Et nunc dicitur,
cst
?
'
; :

Adoratescabilhim pedum eius. Si terrascabellum pedum lesu est dicitur autem, Adorate scabillum pedum eius ergo terra adoranda est ? Ouomodo legimus in apostolo, quia excepto Creatore creaturam adorare non

debeamus
quasi
in

Adorare

in scripturis duph*citer dicitur

dicitur

enim adoratio

Deum, et dicitur adorare adorare in Deum, proprie adoratio

in

quasi
in

Quando dicimus Deum ponitur. Quando autem

honorare.

10

15

dicitur, verbi causa, adoravit Sarra Abraham, et adoravit Achab impiissimum regem non dicitur quod Hehas sic adoraverit Achab quasi Deum, sed hic adoratio quasi salutatio ponitur. Ergo nunc videamus, hoc quod dicit, Et adorate scabillum pedum eius, secundum quem modum dicit. Sicut Deum adoramus scabillum pedum Dei, aut adoramus et salutamus quasi hominem ? Legimus in Lamentationibus Hieremiae, legimus et in alio propheta Quomodo, inquit, sanctificavit Dominus scabillum pedum suorum. Et ibi scabillum pedum eius Hierusolyma dicitur, sive templum igitur secundum historiam. Legimus et in alio, Et adorate scabillum pedum eius. Si pedes non stant nisi in scabillo, ergo hoc quod dicitur

homine

Helias

'

20

*Et adorate ubi steterunt pedes eius et de scabillo dicitur. Ergo secundum litteram possumus dicere, verbi causa, ubi natus est, ubi crucifixus est, ubi resurrexit. Hocincipientibus loquimur. Ceterum scabillum pedum
',

25

anima credentis est. Felix est ille, in cuius pectore pedes cotidie lesu. Utinam et in meo pectore ponantur pedes eius, utinam vestigia eius semper haereant in corde meo, utinam et ego dicam cum Tenebo eum, et non dimittam eum sponsa Sponsus cito offenditur, semper munditias amat ubicumque sordes viderit, cito recedit. El
lesu

ponuntur
*

'.

adorate scabilluin pediun

eiiis,

quoiiiain sa?ictuin
est
:

est.

Non omne

scabillum

pedum
I

eius, sel

quo^cumque sanctum
ceteri. 7

quotquot

in sanctitate perse-

quod\

qiioniam

duinms] dicitur C.

^ proprie adoratio in Deu//i] om. B. 10

//iodu//i

9 Sarra] sar a P.
13 secundu//i\ sup.
lin.

10 sq. Achah^ ahah

suppl. A.

aJiah C.

i//ipiissiinu//i\

pssi//iu//i

AB.

quc/n modu?/i]

quem ad
et\

ABSG.

14 aut adora//ius\

aut ho/iora/nus S.
ado/'atis

18 igitur^ interi//i S.

in a/io] in alia

B
;

ABSG

add.

loco.

adorate\

G.

20

ado/-ate]

ado/-atis

BG.

om.

ABSG

cuius particulae loco S inser.

credentis est] credenti sunt G.

scabiUu//i

pedum

eius. S.

23 ani/nci] a/iimae

ani/ne. B.

2^pedes eius] pedes ihu

25 hacreant] inhez-eant G.

29 quotquot^ qtiodqtiod

CGV

quod B.

persei/erant] perseverat B.

2.

ineoruni\

Is.

66,

i.

20. eius^ Ps. 131, 7.

i,

5. i7i

apostolo]

Rom.

25.
i

26. ^//w]
V-v

Cant

3, 4.

16. suoruni]

Thren.

2,

Anecdota Maredsolana

III, 2.

154
verant. Verbi causa,
et ceteros

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
:

apostolos adorate, hoc

Illos adorate, qui in

Adorate scabillum pedum eius Petrum et Paulum est, honorate. Qiioniam sanctujn est. sanctitate perseverant ceterum qui scabillum fuerunt,
;

et

non sunt
fuit
:

sancti, illos neadoretis.

Vcrbi causa, ludas proditor scabilhim

5

Dei

sed
* :

dam

libro

quoniam non est sanctus, non eum adoretis. Legi in cuiusAdsumptio, inquit, humani corporis hoc est, hominem quem
;

Deus de Maria

cst

dignatus adsumere, ipsum, inquit, dicit scabilhim

pedum

Dei omnis creatura scabillum pedum eius sociatum est Deo et sedenti suo. Videte

homo, et ad conparationem tamen hoc ipsum scabillum quam rem audeam loqui. Ego Et si enim noveita adoro scabillum quod quondam fuit, sicut thronum. novimus cum secundum ramus Xpistum secundum carnem, sed iam non carnem Habuerit forsitan scabiUum ante mortem, ante resurrectionem, quando manducabat, quando bibebat, quando nostros patiebatur affectus. Postquam vero resurrexit et ad caelos victor ascendit, ego non intellego alium sedentem et alium scabillum, sed totum in Xpisto thronus est. Ouaeris et dicis Ouare vel quare ? Quomodo sit, nescio, et tamen credo quod sit. Miraris si ignorem de divinitatis mysterio, cum meipsum neeius
'.

Licet

quidem adsumptus

sit

est,

10

'.

15

sciam ? Interrogas me quomodo et divinitas et incarnatio unum sit, cum ego nesciam quomodo vivam ? Deum intellexisse, credidisse est Deum
:

20

nosse, honorare est. Sufficit mihi scire

scire

quod scriptum

est, sufficit

mihi

quod credo

plus

vohiero, et hoc incipio perdere

autem nec volo nec cupio. Si enim plus scire quod credo. Fideles dicimur, non rationaG
;

3 qtiiiti^ qtiia
est^

ijt

G.
hoc.

5 Le^^i^ lege

kgittius C.

6 Acistimptio] assumptionem C.
8 ad\ om.
(i.

hoc

CPS ABG
; ;

0111.
;

hot/iinem] hotninis G.

10

et sedenti stio^

ct sedeitte stio

AB

f/

de

setiti

suo

scdcuti

ad dcxtcram patris GP.

audeam'] adeam

atidcant S

audiatn G.

13 Ilabuerit] hahuerat S.

16 alitim scahillum'] alitid scahellum S.

17 Quacris et dicis] qtiaerit et dicit

ABSG.

23 rationales] racionabiles S.

^. i?i

cuiusdain iibro] Commentariol.

sanctum est\
1

P-

73

Quidam

Xpisti

putant scabillum pedum carnem eius debere intellegi,

quae et ipsa quoque sit adoranda cum Verbo Ita, verbi gratia, Origenes in Is. hom. 5, n. i Ambrosius de Spir. sancto Hb. 3, c. 11 etc. Quibus illud per me licet addas ex allegoriarum far'.
;

secundu/n carneni\ 2 Cor. 5, 16. in lerem. 17, 5 sq. respondebimus illud apostolicum Et si Christum secutidum cartiem aliquando cognovimus, sed nunc iam jion fiovimus... Si enim mors absorpta est in victoria,
2.

Hieron.

'

ragine quam Melitonis esse vir cl. lo. Bapt. Pitra acriter contendit (Analect.
sacr.
t.

quare non carnis humilitas, quae propter humanam sahitem assumpta est, in diviiiitatis transierit maiestatem, ut fecerit

II, p. 9)

'
:

Scabellum Domini
a

ulrumque unum
'

et

non adoremus

homo assumptus
eius a

Verbo

vel

sancti

quibusdam putantur. In
scabellutn

})sahiio:

creaturam, sed Creatorem qni est benedictus in saecula ?

Adoratc

pcdum

cius

quoniam

TRACTATUS
les.

I)K

PSALMO

XCVIII.

I55

Denlque

dicitur et a

Domino:
sit.

'Credis quod e^o

fecit'

citurad mulierem: 'Fides tuatesalvam

non

ratio,

possum facere? Et dinon inquisitio,non

'

quare vel quare factum

Credidit quia

fieret, et

factum est quia credidit.

10

15

Moyses et Aaron in sacerdotibus eius, et Sauiuhel inter eos qui invocant nomen eiiis. Multi errant, beatum Samuhel putant esse sacerdotem. Non fuit sacerdos, levita fuit. Denique et vestimentum illi non fiebat quasi sacerdoti, sed quasi levitae. Nam scriptum est Et faciebat, inquit, ei matersua vestimentum.ephod bad. EPHOD dicitur vestimentum,BAD vero dicitur lineum. Lineum autem vestimentum non habebant nisi levitae. Sacerdotes autem Dei habebant de quinquc speciebus, hoc est, de auro, de hyacintho, de bysso, de purpura, de cocco. Quicumque igitur de sacerdotali genere erant, haec habebant vestimenta. Levitae vero habebant ephod bad, hoc est vestimentum h*neum. Hoc igitur ipsum et nunc dicitur. Moyses et Aaron in sacerdotibus eius, et Saniuhel inter eos qui invocant nomeyi eius. Illi sacerdotes sunt, iste levita est. Tamen non quaeritur dignitas apud Deum, sed opera. Denique quae fecit Moyses, fecit et Samuhel. Quomodo Moyses restitit Deo ut non percuteret populum, quando dixit illi Dimitte me, ut percutiam populum istum. Videte
'
:
' :

'

'

2 inquisitio\ quesitio
5 erran(\

corr.

T,factum sif^factuni

est

CG.

quia credidit] quod

c.

C.

inser. qui,

dar

/>at ceteri.

A et. Legendumne errantes ? 10 Dei] oni. GP in S particula

;

dad] B ; efod cetcri. non hoc loco deleta esl. de quinque] nec
2>ep/iod^

efodS

quinque^.

speciebus'] spitiebus Q..

16 quaefecit Moyses]quifecit
'

Moysen

I].

i8/7/z]om. G.

\.facere?^ Mattli.
2.fecit'\ Ibid. 22.
5.

9,

28.

Samuel, qui levitafuit,scribitur Regnoaetatis

rum primo Ubro habuisse

adhuc

Noti fuit sacerdos\ Hieron. advers.

'

Simulque noscendum lovin. I, 23 fjuod Samuel levita, non sacerdos, non pontifex fuerit. Unde et faciebat illi mater sua ephod bad, superhumerale videlicet Hneum, qui habitus proprie
levitarum et minoris est ordinis. Unde et in psalmis non nominatur inter sacerdotes, sed inter eos qui invocant nomen Domini Moyses et Aaroti i. s. e.
:

parvulae ephod bad., \. e. superhumerale lineum... Aliud est enim ex quatuor supradictis coloribus, i. e. hyacintho, bysso, cocco, purpura et exauro habere contextum, aUud in similitudinem sacerdotum simplex et lineum '. Idem paulo ante, n. 14 His quatuor vestimentis, i. e. feminalibus, tunica linea, cingulo quod purpura cocco bysso hya:

'

cinthoque contexitur,
pontifices utuntur
18.
'.

et

pileo

et

Samuel
8,

i.

e.

q.

i.
i

n. eius

'.

nunc diximus, tam sacerdotes

de quo (juam

ephod bad]

Reg.

2,

18 sec. lxx.

autem codicis G e^od bar legendus Hieronymus epist. 29. n. 5 Audiens bar^ risum tenere non possum. Nam cum apud Hebraeos dicatur bad^ ipsos quoque Septuaginta interpretes sic transtulisse manifestum sit, ut pro bad bar scriberetur error obtinuit

De

lectione

'

isium etc.] Exod. 32, 10. Hieron. ep. 128, n. 4 Moysi loquitur Deus: Dimitte ;//^, et delebo populiim istum.
'

Quando
teneri
:

'.

Diinitte me, ostendit se ne faciat quod minatus est Dei enim potentiam servi preces impediebant
dicit,

posse,

'.

II. de

cocco]

Hieron. ep. 64,

n.

15

156

S.

HIKRONYMI PRESBVTERI
ei

potestatem Moysi. Quid

mitto
sagittam, mitto

dicit

Deus

Dimitte

me

vim mihi

facis,

preces tuae quasi tenent me,

manum meam
:

retinent orationes tuae.

Ego

iacula

et

orationes tuae protegunt populum.

Dimitte mc, ut percutiam populum istum. Simulque considerate miseri-

cordiam Dci. Ouando dicit, Dimitte me, ostendit quia si non dimiserit Moyses, Deus non percutit. Si ergo tu non dimiseris, ego non percutiam
:

dimitte me, et percutiam. Alio ergo genere quid dicit? Noli dimittere, et

non percutiam. Videamus

si

hoc ipsud
fecerit
'

fecerit

et

Samuhel. Legimus

in

Regnorum
quoniam
et

libris,

quia iram Dei prohibuerit venientem super populum,

et in

tcmpore messis
scrlptum est
.''

pluviam

et tonitrua et fulmina.

Et

10

quid, inquit,

Et venerunt, inquit ibi, lapides grandinis, Vide quam sapiens ignis, quam sapiens grando. Ubi Samuhel erat, fulmina non audent venire vident enim prophetam Dei, vident levitam. Manus SamuheHs minabantur fulminibus. Illeorabat.et fuhriina venire non poterant. Hoc autem totum quare dixi ? Quoniam et Moyses ct Aaron et Samuhel diversis nominibus easdem fecere virtutes Et bencdicamus Dominum cui sit gloria in saecula saecuibi

percusserunf Allophylos.

'

15

lorum.

Amen.

DE PSALMO

C.

Misericordiain et iudiciuni cantabo tibi Doniine. Misericordiam audiant 20

peccatores qui desperant de sua salute, qui sunt in paenitentia

iudicium

audiant contemptores, qui dicunt

indulget nobis.

Misericors est Dominus, peccemus,

Ut intellegat quis quod psallit, psalmum, ut non vagetur mens foras, et et sensus ipsius contempletur corpore quidem videatur psallere, mens autem sine fructu sit. /// via inviaculata ut ambulans in hoc mundo iuste agam, et maculam non habcam. Quaiido venies ad ine ? Quando autem intellectum recepero, ct
Psallani et intei/egain in via ininaculata.
:

25

iuste egero, tunc

cum

fidentia dico ad

Dominum: Quando
est.

venies ad

me

Venies autem, de secundo eius adventu accipiendum

l pyotegunt\ p}'Otcgent
\\.

30

8 ipsud]

m.

ipsurn

ABS, C
19

2 ni

ipse V.

lofu/mina]
16 noC] in Rreviario

Jluniina Ali,

CPS

i^ostea eniendati.

12 ignis] imbcr S.

14 levitam] levitcm S.

minii>us] S inser. et si<^nis.

col.
1

17 cui sit o/on'a]

om. GP.
mens]

DE PSAL^fO
;

193-4.

22 Dominus] om. C.
;

23 in.iulget] itidulgit

in.iuJgebit

psallet

corr

psallat, C.

25 non]
confidentia

nun
;

W.

|3

add. etus.
;

|i. 2^ piallit] 28 recepero] recipero BC.

29 cum fidentia]
dico]

Scripsi

CP

confi /entiam P)G

cum

confidencia

cumfiducia 3A.

dicam G.
Ri's:noru>n
tibris]
i

8. in

Reg.

12,

12. AllopJiytos'] ibid.

c.

7, v.

10. Cf.

17 sqcj.

los.

10,

1.

TRACTATUS DE PSAT.MO
PeranibuIabanL
volatilibus
iii

C.

57

iiiuoccritia cordis uici iu

uiedw douius

uieae.

Nihil sic

Dcnique Spiritus sanctus in aliis non conplacuit nisi in columba propter simplicitatem, et in quadrupedibus in ove propter mansuetudinem. Non propouebaui aute oculos uieos reui iuiiistaui. Non anteponebam aliquid Domino, neque consentiebam iniquitati; sed totus ad Deum eram.
placet Dco, ut simplicitas et innocentia.

Facieutes praevaricatioues odivi. Sive pater

frater,

meus

erat, sive mater, sive

aut soror, sive amicus: tamen,

si

declinasset a timore Domini, hunc

odio habebam, et omnino ad

10

eum non accedebam. Non anteponcbam Non

erat in

propinquitatem aut amicitiam pietati Dei.

Nou
versum

adJiaesit viihi cor pravuui.

me

aliquid difficilc aut per-

aliquid,
:

sed

aequitas et

coguoscebaui

hoc

est, si

DecHnante a me maligno nou mihi amicus aut proximus, sive episcopus erat
iustitia.

aut presbyter, sive in

15

quacumque

dignitate constitutus

tamen,

si

perver-

tebat vias suas, sic

eum fugiebam,ut

penitus eius

memoriam non
in

facerem.

Detrahenteui secreto proximo

siio,

hiinc persequebar.

In tantum
est,

oportet consentire detrahenti, ut etiam,

quantum

nobis

non persequamur

talem, providentes in utroque utilitatem: ut nec libenter audiamus, ncc

illum permittamus peccare. Tanta enim distantia est inter fornicantem et

20

detrahentem: ut
Superbo octdo

ille

qui fornicatur

se

tantum

occidat,

ille

autem qui

detrahit et se et illum qui audit demergit.

et

insatiabili corde^ cuui hoc

non edebaui. Si quis erat

superbus aut avarus,

cum hoc

penitus non edebam.

7it

Oculi mei super fideles terrae,

25

sederent mecuui.

Non

dixit divites, aut

:

imperatores, aut episcopos, aut presbyteros, aut diaconos, sed fideles

cum

istis

sedebam. Potest hoc dicere

et

episcopus sanctus vir: quoniam

30

non ordinabam presbyterum illum qui mihi obsequebatur, aut propinquum meum, sed eum quem sciebam fidelem. Et iterum idem potest dicere quoniam omnes clericos meos et laicos fideles habebam. Potest et ex persona Domini dici \^\.Q.yQx?Az\x\ws>, Anibidans in via inmacidatajiic mihi ministrabat. Ouoniam non ordinabam eos qui mihi propinqui erant, sed
:

iustos et fideles.
3 conplaaiit] placiiit C.
7 praevaricatio7ies\
(gr.
...

CP

(gr. 7rapa|3aJt;)

praevaricationem
;

[jB.

12 Declinante a

me maligno^ SG

EXxXivovxoi;

aTi' |j.oO

to5

TrovTjpo-j)
:

declinantem a

me

malignum
versus,

p.

14 sq. tamen si

non facerem] Pro hoc

(3.

in

S legitur

et

malioniis sive per21 demergit]

;

hunc non agnoscebatn.

mergit

16 secreto] om.
;

20 occidut]
|3.

occidit C.

BCP

dimergit in infernum S

demergat

24 sederent] codd

sedeant ^.

29 ex persona] sub persona B.

1.

Nihil

sic placet

Deo

ut]

Ab

iisdem

oboedientia

(v.

infra):

'

Nihi/

sic

Deo

verbis iiicipit tractatus S.

Hieronymi de

placet quouiodo oboedientia\

158

HIERONYMI PRESBYTERI

Qut loquitur iniqua, non direxit in conspectu ocnloru?n nieoriun. In tantum enim decHnabam ab eo qui detrahebat proximo suo, ut nec illi crederem, nec audirem talem. In viatutinis interjiciebani omnes peccatoi'es terrae. Bene dixit, peccatores terrae: peccatores enim terreni sunt. Hoc vult dicere, quod submissiones diaboli, quae mihi suggerebat, eiciebam de corde meo, et non suscipiebam. Cogitationibus enim malis eiectis. daemones occiduntur. ludaei hunc versum audientes, et sequentes litteram occidentem, et desiderantes sanguinem fundere, si quis praevaricatus fuerit de lege, interficiunt eum. Siquidem non sunt contenti occisione prophetarum sed et ipsum Dominum crucifixerunt. Ut disperdercm de civitate Domini omnes qui operantur i^iiquitatem. Utinam et nos disperdamus de civitate Domini operantes iniquitatem. Civitas Domini est ecclesia sanctorum, congregatio iustorum. Disperderem-. hoc est, arguam et increpem eum qui peccat, ut paenitentiam agat, et disperdat iniquitatem de corde suo. Non enim dixit,
:

10

15

ut abiciatur.

DE PSALMO
Oratio pauperis,

CI.

cum anxiatus fuerit,

'

suam. Pauperem
'

dicit,

coram Domino effuderit precem non huius mundi, sed eum de quo scriptum est:
et

quando memoratus fuerit peccata sua praeterita et praesentia. Effuderit\ toto corde, non labiis. Ouis autem potest effundere precem suam coram Domino? quis potest non
Beati pauperes spiritu.

Cujn anxiatus fuerit

20

morderi a sua conscientia?

Non

avertas faciem

tuam a me.

Si quis in corde

mundo

orat, et

non

ar25

guitur a sua conscientia, hoc potest dicere. Peccator enim non audet dicere,

ne avertas faciem tuam a me: sed magis dicit

peccatis meis.'
4
///

'Averte faciem tuam a

matutinis\
;

siones

S
;

G (gr. iU zk^ Trpioia;) in mafutino ,3 et ceteri. 5 submissiones] summis6 quae mi/ii] ASG, summissionem C immissiones ^ suggestioJies A sugestione B. eiciebam] eieciebam SG. qiiamihi C; qui mihi B; quas mihi [3, P sup. lin. 12^/
; ; ; ;

operantur] operantes S.

14 Disperderem]

ABCP

disperdere

SG

(gr. -:ov5 5oXo0f.uaat)

disperdam

3.
;

i6 ut ahiciatu}-]
j3

GP

om.

ut, et

add. sed benedictus dominus in saecula saecu-

lorum amen
immixta.
19 huius

add.

sed.,

ut salvetur.
col.

17

DE FSALMO
ibi

CI]

Quae

hic de ps. CI

habenlur,

pleraque etiam inserta sunt Breviario

18 anxiatus] anxius B,

1194 sqq., sed

quidem
;

alienis, ut adsolet,

mercibus
1.

corr. Hieron. ep. 140, n. 3

acediatus supra p. 106,

7.

20 Cum] om. ACS. mumii] huic mundo S. de quo] unde G. 22 precem suam] anxius ABS, C corr. P ex ansius. 21 toto] ex toto S. quis] qui B. 24 mundo] suo SG. 25 a sua] ^ om. praepositionem.

anxtatus]
preces suas B.

20. spiriiu] Matth. 5, 3.

27. vieis] Ps. 50, 11.

TRACTATUS
Quia
defeceriint sicut

I)E

PSALMO

CI.

59
et

fumus

dies mei, Verbi gratia, infantulus

fui,

dum dum
5

nescio, veni in iuvenilem aetatem, et iterum in pcrfectam aetatem,et

nescio,senui: etdcfecerunt sicut

fumus dies mei. Quidam autem putant

se esse sempiternos, et perseverant in suo peccato.

Et

ossa

mea

sicut cre-

miuvi aruerunt. Ossa

forte,

hoc aruit
?

et

ipsam fortitudinem Si ergo quod cst in me infirmum factum est quanto magis quae per naturam
dicit
:

infirma caro

'Homo
lo

ut fenuni, et aruit cor meum. Sicut et alibi scriptum est fenum dies eius.' Sic enim est vita hominum viret, et cito arescit. Quia oblittis sum manducare panem meum. Non dixit, non desideravi manducare, aut contempsi manducare. In tantum mihi venit memoria peccatorum meorum, et talem paenitentiam egi, ut etiam obHviscar manducare, desiderium Dei habens, et ipsum solum considerans.

Percussus

sum

sicut

A
15

voce gemitus

mei adhaesit

os

niemn carni meae. Discant qui agunt

paenitentiam,

quomodo debeant

agere paenitentiam. Ita enim exsiccavi

memetipsum,

ut sine carne essem, et peUis

mea

haereret ossibus meis.

Carnem pro
volatiHum.
20

pelle dixit.

Similis factus

sum pellicano
in

solitudinis.

Duo

genera dicuntur esse horum

est,

Unum

aquis

est, et

esca eius venenata animaha, hoc

serpentes et corcodrilli et lacertae. Dicuntur autem ista volatiHa latine

onocrotaH. IHi ergo simiHs factus sum, qui est in soHtudine, qui comedit venenata animaH*a: hoc est, esca mea quasi venenum mihi erat. Factus

sum
25

sicut nycticorax in domicilio.

in se

habet

Scimus quia corvus niger est, et nihil album. HyberboHce voluit dicere, quod factus sum sicut nycti-

corax. Si ergo in die niger

propter peccata

est, quanto magis in nocte? Sic ergo factus sum mea memetipsum considerans. Quia cinerem tamquam panem manducavi. In cinere intingebam panem meum, et sic comedebam. Si ergo propheta hoc dicit, nos quid

Verhi gratid\ codd

ac si dicat
;

3.

3 et defecertiut]

G om.
lin.)

et.

4 cremium'] greniium SG.

9
est]
;

7 inJirmcC] injirma est II venit\

jiJ

est

infirma

{est

add. sup.

SG

om.

[i

et

ceteri.

convejiit C,
;

14 Discant] [jP
reret] hererent

P con add. dicant BCSG.

;

sup.

lin.

12 obliviscar] codd
;

oblivisrerer

(3,

m.

16 pellis mea] S
17

pe//es

mea
inser.
i

G
;

pelles

mcae 3ABC.
i?>
,3.

nae-

ABC

cohaererent

^.

Carnem\
;

SG

autcm.
crocodi/i

pe/lisano] peli-

cano S.

20 corcodri//i]
litteris erasis

CSG, P

sup. lin

corcodii/i B,

In codice S altera

duabus

superscripta est, litterae ri item in lilura.

[i.

23 nycticorax] nocticorax

BSG.

24 quod] quia

jiycticorax] neclicorax

SG.

26 mea]

SG

inser.

et.

27 inan-

ducavi] manducabam S.

intingebam] intinguebam S.

28 dicit] docuit G.

9. eius'] Ps.

102, 15.
'

duo genera: ahud

dinis
'.

aqualile, aliud solitu-

18.

in

duo genera dicimtur etc.] Hieroii. onocrotalorum Sophon. 2, 12 sqq.

l6o

S.

HIEROxNYMI PRESBYTERI
fletii

faciamus? Et poaihun ineuvi ann

id est

niiscebam. Nihil mihi erat suave,

neque panis, neque poculum: sed tantum caelestem

Xpistum.
irae ct iiidigiiationis tuae.
et

panem desiderabam,

A facie

Et haec omnia faciebam, considerans

adlisisti nie.

adventum tuum

futurum iudicium. Quia elevans

:

Hoc

dicant,

qui ah*quando fuerunt sancti, et ccciderunt

exaltati

enim

in virtutibus,

postea ceciderunt. Siquidem sancti dicunt: quia elevans tenuisti me.

Dies
est, si

niei sicut

unibra declinaverunt. Si dies, quanto magis noctes? hoc

lumen, quanto magis tenebrae? Et ego sicutfenuni arui. Ouoniam

sicut fenum, sic pertransit

homo,

et siccatur.

'o

Tu exurgens misereberis Sion. Ex hoc versiculo manifestum est quod ex persona Sion dictus est iste psalmus, et non ex persona prophetae. Sion autem est quae in specula posita est, et ea quae veniunt de longe prospiciens. Haec ergo Sion, quae in alto posita est et in sublime, cecidit. Ergo 'qui stat videat ne cadat.' Quia tenipus niiserendi eius, quia venit tempus. Aut propter paenitentiam tempus est miserendi, aut secundum adventum
Salvatoris significat. Confidat ergo qui agit paenitentiam,

15

tempus salvandi: misericors

autem, hoc
est,

quoniam venit enim Dominus. Quoniani placuerunt servis tuis lapides eius. Lapides sancti sunt: terra
est

peccatores misericordiam Domini indigent.

20

DE PSALMO
Benedic aninia niea Domino,
eius. Dicitur et in alio loco:
'

CIL
nie

et oninia

quae intra

sunt nomini sancto

ipse est Deus.
eius.
'

Scitote

quoniam Dominus

Et
25

nunc

dicitur,

Kt omnia quae intra

Si

me

sunt nomini sancto

Si dixeri-

mus, Benedic anima mea Domino,

hic quaerit

Domini

quae

intra

me

sunt

et Dominus Dominus est, quod nomen Dominus Dominus appellatur, quid dicit, Et omnia nomini sancto eius? Adventus Filii, nomen Patris est.

Ante adventum

Xpisti sciebatur

Deus, Pater ignorabatur. Denique ipse

ifaciamus] PSG, fatiamits V>\faciemus

5 aiilisisti\ 4 irae et\ ^ om. et. vans tenuisti] elevas elevasti S. ciens]

KZ

-,

facimus
;

,3.

misceham] temperalhim C.
;

allisisti ,3B,

C2m

alisisli

alesisti

elisisti P.

7 ele-

13 spccula] speculo
;

BCP.
;

quae veniunt de longe prospi-

quac deorsum a longe prospicit S.

;

BPSG

misericordia pC.

indigent]
;

psalmus multum minus dogmatum habet

usque proscquitur.
reliciua

20 misericordiam] 14 ct] S om. |3 et reliqui. S addit doxologiam G Haec centissimus primus riieiunis quibusdam adnotatiunculis psalmum ad finem
CIl] Initio fere congruit
scitotc jiBS.

21

DE PSALMO

cum

Breviario col. 1197,

vcro
3.

multum

discrepant.

23 Scitotc\ Et

26 Domini] Domino

Dominus
15.

cadat\

Cor. 10,

12.

23.

Deus^

Ps, 99, 2.

TRACTATUS DE PSAL^rO
dicit in evangelio: 'Pater, rcvelavi
in singulis versiculis inmorari,

CII.

l6l

sententiolas
tes
5

debemus

singulis

nomen tuum hominibus.' Non possumus quoniam longus est psalmus; scd breves versiculis coaptare, magis sensum exponen-

quam verba

texentes.

Bencdic anivia niea Domino, et noli oblivisci onines retributiones eins. Multas retributiones nobis praestititDominus,grandia nobis beneficia praestitit:

quia caelum, quia terram, quia elementa omnia pro nobis

fecit.

Sol

ipseet luna etstellae et

:

lo

omnia elementa propter nos currunt et recurrunt. O nos infelices elementa nobis serviunt, et nos non servimus Domino. Grande est ergo, quod pro nobis Deus fecit omnia quae videmus. Domus enim semper propter habitatorem fit Si nos habitores mundi sumus, mundus autem domus est hominum, domus autem propter liabitatorem facta est grande est igitur, quod pro nobis fecit omnia quae videmus, quod fecit nos nasci, quod vivere, quod moveri, quod intellcgere creatorem
:

15

nostrum,quod distinxit nosa iumentis,quod illa prona in terram respiciunt, sed in caelum fecit aspicere. Et haec quidem grandia sunt maius est quod pro nobis natus est. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est se esse aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, factus oboediens usque ad mortem, mortem autem
nos rectos
:

'

20 crucis.

'

Quoniam nos mortales eramus

est,

propter peccatum nostrum, ipse

ut nos vivos faceret.

pro nobis mortalibus mori dignatus

Q2ii sanat

omnes infirmitates tiias. Multas infirmitates habet anima Quot peccata, tot infirmitates. Denique et illa muHer in evangeHo, quae decem et octo annis habebat spiritum ihfirmitatis, et caput sursum
nostra.
25

erigere

non

poterat... Videte quid dicat.

est,

Quando

ah*quis

habet spiritum

infirmitatis, contractus

deorsum

conspicit, terram

intuetur,

caelum

videre non potest.

Qui redimit de
fieri

interitu vitani tuam.

est
?

servi

hominum.' Quod
te

Pretio, inquit, empti estis: noh'te maius pretium, quam creatorem pro creatura
'

30

sanguinem suum fundere

Qui

coronat
sic

in misericordia ct miserationibus.

Qui coronat

te.

Cum

redemerit,

coronat. Coronat autem, non propter merita tua, sed propter

'

suam misericordiam.
3 sensum]

Domine
C
sup.

ut scuto
BG.

bonae voluntatis tuae coronasti

16 yectos\

om. C.

15 disdnxit] distincxit

CS

erectos

BP

creatnr G.
et

17

7>iaius'\

magis G.

24 quae]

lin. inser.

pcr.

annis] annus

antios C.

caput\ coniunctio in

C expuncta

est.

2$ poterat] potehat

29 maius] magis G.
i.

creatura] 3 add. sua,

P corr. 28 30 suum] om. BP.

inquit]

quidem GP.

hojfiinibus] lo. 17, 6. Cf.

2

supra

p.

23

in evangelio] Luc. 13, 11.

i

44,

1.

sqq.

29. ho/itinuui]

Cor.

7,

23.

20. crucis] PhiUp. 2, 6-8.

Anecdota Maredsolana
III,
2.

21

'

l62
nos.'

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Domine
?

Vide quid

dicat,

nos. Aliquis scuto coronat

ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti Utique qui coronat, coronat floribus, coronat

auro, coronat ceteris coronis.

Numquid aliquis scuto coronat ? Sed Domini scutum corona est: protegit enim et defendit, et sic coronat. Et hic ergo, quod ibi significatur scuto, hic significatur misericordia; et scutum, dum
protegit, misericordia est.

DE PSALMO
Iste

CIII.

psalmus continet ipsam creaturam laudantem et benedicentem creatori suo per prophetam quem ad modum et in octavo decimo psalmo dicit: 'Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius adnuntiat firmamentum.' Bejiedic aniina inea Domino. Provocat semetipsum propheta in benedicendo Deo. Benedicere autem Domino, hoc est, qui laudat Dominum, seipsum benedicit. Doniine Deus nieus, niagnificaUis es veJienienter. Oui omnium es Deus, meus speciaHter es Deus: quia non sum servus peccati, quia merui vocari servus tuus. Magnificatus es veJienienter. Cum video caelum, terram, volatilia, quadrupedia, serpentes, et universam creaturam tuam, miror, et magnifico creatorem.

Domino

10

15

Confessionem
in gloria

et

decorem induisti. Confessio dupliciter intellegitur. Aut

est,

Dei

hoc
:

gloriam induisti,
tibi

quemadmodum
est, glorifico te.

in

evangeh*o ipse 20

Salvator dicit 'Confiteor

mur peccata

nostra

nostra, glorificamus

Aut quia confiteDomino: in eo enim quod confitemur Deo peccata eum. Et decoreni induisti. Videte ordinem: primum
Pater hoc
'

ah*quis confitetur, et sic accipit pulchritudinem et

decorem,

et

postea lumen.
specia- 25
Utique^

IIoc enim sequitur: Amictus lumine sicut vestimento.

2 Aliqiiis\aliqtiid Q.
et uliqiie P.

Hoc autem

coronat\ coronas

Q.
',

coronainr V

{iir a.dd. sup. lin.)

;

3 auro^ lauro

(/a

add. sup.
7
;

lin.)

5 scuto'\ scripsi

scutum codd.
in

6 mise-

ricordia

<?.f/]

P add. Et
in

iste

viinus habet.

DE PSALMO CIII]
G
;

Multa

hoc tractatu invenies,

ipsam\

quae desunt

Breviario col. 1199 sqq

e conlrario multa subditicia

codicum ope subtraxi.

8 Iste] Centesimus tcrcius S.

continet] contenct

contcnit Pcorr.
S,

omnem

S.

9 Domino\ dominum PSG.

octaho B.

crcatori sud\ crealorem

suum

Psup.

lin

c.

nostro G.

octavo\

Domino\ dominum Ci (gr. tov /.jpiov) in bcnedicendo Deo\ in benediccndum intellegitur] JiJGP quidcm ^. ig duj)/iciter\ du/>/>/iciter S. quemadfuodum inser. aut in paenitentia 20 in gloria] in gloriatn BC. S aut pro peccatis. 21 Confitcor^ confitebor pG. Pater'] om. G. C corr. 23 ordinem primum] ordinem vestimenla psalmi^^Vj. vestimento\ vestimentum B, C corr 25 iumine luminis GP. G, 1' corr.
12

Dcum^S.

1} autcm]
;

1.

nos\ Ps. 5,
\.

13.
1.

Cf.

supra

p.

16,

1.

15.
1.

meus

specialiter] Cf.

supra

p.

41,

31 sqq.; p. 115,

8.

firfnatiientuvi\ P5. 18, 2

13; p. 85, 1. 2 elc. 21. Pater] Matth. 11, 25.

TRAC^TATUS DR PSALMO
liter

CIIT.

163
in

ad

Dominum

dicitur,

quod universa

ipsius in

lumine sunt, sicut

lezechielscriptum estCherubin 'plenum ocuh's.' Verbi gratia.videocaelum,

terram, et intellego creatorem. Vidco arbores in suo tempore foh*a proferre,
flores
5

mittere, fructificare, et
et intellego

intellego creatorem.

Video formicam,

et

minuta quaeque,

creatorem. Ergo universa creatura Dei oculos

est.

habet, et intellegentia plena

Extendens caelnni sicnt pellem.

Hoc

vult dicere,

quod ex
sicut

initio

extendit

Deus caelum, quemadmodum si sicut et ahbi scriptum est: Et

'

aperiat quis volumen, et iterum rcph*cer,

reph'cabitur
in

10 tegis in

aquis superiora eius. Sicut et

volumen.' Qni Genesi scriptum est, super firma-

caelum

mentum

esse aquas, et subter simih'ter.

Qni anibnlas super pennasventorum.

in

Ubique praesentem Qui facis angelos

versiculosignificavit.
15

Deum

significat.

tuos spiritus.

Quod

Genesi praetermisit,

in

hoc

Cum enimomnia

creaverit Deus,

deangehs nusquam

commemoravit. Ideo autem dixit, Qui facis angelos tuos spiritus, quia angeh non habent corpus, sed toti lumen sunt. Et ministros tuos ignem nrentem. Munditiam ipsorum significat, et quod non sunt subiecti peccatis. Ahter verbi gratia, aliquis sanctus est, mittitur ad eum angelus bonus, angelus lucis. Si autem peccator est, mittitur ad eum angehis irae,
:

20 qui

eum

incendat et torqueat.
stabilitateni suani.

Qni fundasti terram super

Et revera mirabile

est,

quanta gravitas terrae pendcat virtute Dei. Non inclinabitur in saeculum saeculi. Stat enim inmobih's, Dei providentia.
25

30

Et Domini abyssus multa.' DispensationemDei inenarrabilem 5ignificat,et quod non possumus intellegere sapientiam Dei. Quomodo enim non possumus istis oculis considerare in abyssum, ita nec in magnitudinem nec in sapientiam Dei. Secundum hebraicum autem sic debemus inteUegere amictus eius, ut subaudiatur, terrae; ut sit sensus, quod ipsa abyssus circumdet universam
sicut
eius..

Abyssus

vestimentum amictus

Sicut ahbi scriptum est:

'

posuit tenebras latibulum

suum

'

et

iterum:

ludicia

terram,

quem

dicunt oceanum. In circuitu enim universae terrae aquae

sunt: et quasi insula, sic est terra.

2 plenunil pleni
est in

C
',

sup.

lin.

10 tegis) tegit G.

in aqiiis] gr. v joaji

praepositio expuncta
\^

A, deest

in C.

11 amhulas'^

ambulat G.

pennas] pinnas 'QSG

commemoravit\
^ficircum-

commef?ioraverit S
det]

covimemoratur C.
circumeat S.
i,

17 sunt] sint C.

22 terrae] terra G.
;

circumdedit
oculis^

31 ipiem dicuni]

ABGP

quam

dicit

quae dicitur S.

2.

Ezech.
Is.
i,

18.

9.

volumen']

34, 4.
7.

26. fnulta] Ps. 35, 7. 29. Secunduni hebraicuni etc.J Psalt.

10. in Ge?iest']

hebr. Hier.
operuisti

'

abysso quasi vestimento

'.

25

suuni] Ps. 17, 12.

eam

164

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

stare aquas super montes: sed

Super inontes stabunt aquae. Non sicut aliqui putant de hieme et pluviis montes operti erant ab aquis, et terra non trophologiam autem, aquas pro doctrina, montes pro parebat. Secundum
accipiendum
est.

sanctis

Ab
aquas

increpatione tua fugient.

in

apparuit terra, sicut et

Genesi scriptum est

Et revera imperio Dei recessit aqua, et Et congregavit Deus

'

in congregationem unam.' A voce tonitrui tui forinidabunt. Tonitruum est enim vox Domini. Praecepit enim, et segregatae sunt aquae. Ascendunt viontes, et descendunt cainpi. Impetum aquarum significat, quia in more montium in sublime ascendunt aquae, et iterum humi-

10

liantur.

Teruiinuui posuisti

queni

7wn transgredientur.
et

Mirabile

est

enim

audire rugitum maris, et impetum, et fluctus usque ad caelum elcvari, et

venire ut tegant universam terram
et
;

usque ad

litus

deponunt impetum,
15

ad se redcunt, et non transeunt Dei praeceptum; et homines non custodiunt Dei praeceptum. Neque convertcntur operire terrani, sicut factum est
sub

Noe

inundatio.

Qui

eniittitfonies in convallibus. Forte ah'quis dicit: Si

omnia ad miniEt hoc

ut quadrupedia 20

sterium hominis facta sunt, quid prodest aquas currere

propter nostram salutem et providentiam factum

in deserto.''

est,

habeant alimenta ad nostrum ministerium. Aliter: quod Deus omnia dispensatorie fecit, et universa ipsius sunt, et pascit etiam bruta animah*a.
Inter niediuin inontiuni pertransibunt aquae.

Quoniam

ea quae erant

in

aquas.
ficat.

montibus opus habebant virescere de pluviis Domni, ideo Deus misit Secundum tropologiam autem, sancta opera iustorum stgni-

25

tih'a

Super ea volucres caeli habitabunt. Memento parabolae sinapis, et volaquae in eo habitant. De medio petrarum dabunt vocevi. Unumquodque

sua lingua laudat

Dominum.

In hebraico habet 'arborum.'

Defructu opcruui tuorum satiabitur tcrra. Aliter: de

3 (uinas\

omnibus
ABCS.

beneficiis 30

ABSG
corr.

aqiiae C.

4 accipienduin
more^
in

est\

GP
;

accipiendi stint

6 apparuit\

abparuit

10

/;/

BPS
Csup.

in
lin
;

morem C

in morte G.

montium^ vox dubiae

auctoritatis, legitur

solummodo

\Jluctuttm
levari G,

ABPS, C
i

m
P

^fluctum tum G.
in rasura.

13 et

fluctus]
est]

P om.
;

et.

elevari] elevare

AB

levare

16 factum

BGP

facta est
;

AC

S
;

deficit.

18 emittit] emittet

emittis C.
volati/ia]

27 paraholae]

parabiilae S

parabuli

parabola B.
I.

sinapis] siniphis B.
1.

ABPSG

vola-

tilium C. CT. supra

p. 41,

ii

p. 42,

18.

7.

26.
etc.

itnam] Gen. i, 9 sq. parabolac sinapis\ Matth.

29.
1

'

arborutn

']

Psalt.

hebr.

Hier.
'.

3,

'

de niedio nemorum dabunt vocem

TRACTATUS DE PSALMO
tuis satiabitur terra. Alitcr:

CIII.

165

dc operibus

tuis,

hoc

cst apostolis tuis, satiati

sunt multi.
ProduceJts fenum iuinentis. Diligenter animadvertite,

quoniam iumenta
creavit

fenum comedunt. Et in suam gloriam.

*

Jierbaiii servituii Jioininuvi.

Quoniam omnia

De Domino dicit, qui homo dignatus est fieri, sicut scriptum est Ego sum panis vivus, qui de caelo descendi. Et vifiuni laetificat cor Jioniinis. Hoc est vinum quod promisit Dominus bibere
Ut educat paneni de
:

terra.

'

post anastasim.
10

Ut exJiilaret faciem in oleo. Facies Dei autem non inpinguet caput. Et panis cor
' '

iustos exhilarat;

peccatorum
qui

Jtoniinis confirniat. Panis,

de caelo descendit.

Saturabuntur Jigna campi. Quoniam

fructum nobis dent.
15

et

arbores inrigat Dominus, ut

lUicpasseres nidificabunt. Passeres,omnia volatih'a intellegamus, ex parte

totum.

Erodii domus dux

dicitur
ah'a volatih"a,

est
et

autem vincere

eorum. Erodion volatile est nimiae magnitudinis: aquilam, et ipsam habere escam. Et non est sicut

20

quae habent constitutos nidos, et ad vesperam vadunt ad sua loca; sed hoc ubicumque conprehenderint illum tenebrae, ibi dormit. Secundum trophologiam autem, monachus non habetcellam, sed ubicumque invenerit, ibi et manet; et pugna illi est cum diabolo qui regnat in hoc mundo, sicut et erodion vincit aquilam, regem volatilium, quemadest: Si exaltatus fueris ut aquila, inde te detraham, dicit Aquila est enim diabolus, secundum lezechiel. Montes exceJsi cervis. Hoc animal serpentes occidit, et ipsos comedit. Ergo bene in montibus habitat, qui interficit intellegibilem serpentem qui sapientior erat
'

modum

scriptum
'

25

Dominus.

in

paradiso prae omnibus

I

bestiis,

qui

decepit
erba B.

Evam. Petra refugium

6 educat]

apostolis\ de apostoHs P.

4 herbain\ erbain
11

C corr

BPS

deducat

educas C.
peccatoruni]

7 vivus^

om. BG.

8 /aetificat] gr. Eucppaivst.

10 exhilaret] exilaret

BC.

AGP ',peccator BCS.

conJirmat]gx.
...

non inpinguet]
20 hoc] eras. in 26

BP

tion inpinguit

non inpiw^uat
ij Erodii

AC;
...

inpinguat?i.

(sx^rj'.'C,v..

i^ passeres]paseres C;pasceres\i.

Erodion] Herodii
sup.
lin).

Herodion C.

huc G.

ilhiin] illud

{d ex

22 invenerit] nox invenerit S.

ipsos]

ipsum BP.

7.
c).

descendi'] lo. 6, 41.

16.

'

aquila quae regina est avium

'

etc.

post anastasini\ Math. 26, 29.

25. Doniiiius^P^di.

4;Ierem. 49, 16.

II. caput^ Ps. 140, 5.

23.
7, 4.
'

reoem

volatiliuiii\

Hieron. in Dan.

Ut

leo

inter bestias, ita

inter aves

regnum

aquila tenet'; in Mich. i,

secunduin lezechiel] cap. 17. Cf Hieron. ap. Migne 25, 172 B. C. 26 sqq. Cf. Hieron. ep. 130, n. 8.

l66
erinaciis.

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
est,

Oui timidus

refugium habet

petram

petra

autem

est

Xpistus.

hinam in tcuipora. Aiunt, quando crescit luna, crescere et fructus omnes, et quando minuitur, iterum fructus minui. Ergo bene dixit, Fecit lunam in tempora. Aut aliter intellegamus lunam ecclesiam in proficiendo enim ecclesiam, proficlmus cum ipsa; et cum persecutionem patitur et minuitur, et nos cum illa minuimur ct persecutionem patimur. Sol cognovit occasum suum. Si sol occidit, nos putamus nosmetipsos sempiternos esse? In hoc autem mirandum est, quomodo tantum lumen et tanta
Fecit
:

claritas,

quae operit universum mundum lumine suo, in momento occidit. Oremus autem, ut non nobis occidat sol iustitiae. Posuisti tcnebras, et facta est nox : i7i ipsa pertransibunt omnes bestiae
ut

ic>

silvae.

Et secundum litteram ordinem habet: quoniam ideo facta est nox, homines requiescerent ab operibus suis, et bestiae egrederentur ad pastionem. Secundum tropologiam autem, quando nobis occubuerit sol
iustitiae, omnia nobis tencbrosa sunt, et tunc in nos pertranseunt bestiae,

15

et leo rugiens,

volens rapere et devorare nos.

dixit, a

sibi. Bene Deo: siquidem sanctos cupit dccipere, verbi gratia, ludam, David. Salomonem, Petrum, sicut scriptum est: Escae eius electae.'
'

Catuli leonum rugientes, ut rapiant, et quaerant a Deo escam

20

Ortus

est sol, et
:

congregaii sunt.
illi

Ne

tristetur ille qui cecidit, sed paeniet

tentiam agat
sol iustitiae.

oritur

sol iustitiae,

fugiunt ab eo
fuit.

omnes

bestiae et
cst

peccata eius, et efficitur talis, qualis et ante

Iterum enim ortus

Exibit Jiomo ad opus suum, et ad operationem suam usqne ad vesperum. Postquam autem ortus fuerit sol iustitiae, iterum eximus ad operationem nostram usque ad vesperum, hoc est, usque ad consummationem. Oportet

25

ergo nos omni tempore operari iustitiam.

Quam
propheta.

magnificata sunt opera tua Domine.

\\\

excessum mentis venit

dixit
:

Non

inveniens

quomodo

laudaret

Dominum,
;

Ouam
3 in

30

crinaciis] erinacis

corr

a^e add. sup. X\xv.)rnaciis

erenatiis

BP

etinacis S.

tempora\ in tempore AP.

crescere et] crescerit

il

crescit

A.

5 in

tempora\ in tempore P,
ipsa
...

corr.

et] est

BCP.

non

nolns]
;

non nos B.

12 sq.

/;/

silvae]
;

om. SG.

16 in nos] S om. in.

19 siquidem] codd

quoniam
ita

,3.

verbi gratia] codd

:

ac si dicat 3.

22 agat] S inser.
laudaret deum.

et iteruin.

^o propheta] S

prosequitur

et

non invcnit quomodo merito

I.

est

Xpistus]

Cor. 10,

4.

Abacuc i, 16, ad quem lorum Nosler in comment. Unde et ut secundum cibi eius clecti suiu
20. dcctae\
'

psahrjistam quaerat a Deo escam sibi, prophelas subvertere volens et apostolos

'.

TRACTATUS DE PSALMO
magnificatasunt opera tua Domine. Excedit

CIII.

167
tua opera.

humanum scnsum

Omnia

in sapientia fccisti. In

Domino

nostro lesu Xpisto (ipse enim est

10

secundum apostolum dicentem, quod in ipso creata sunt est terra possessione tna. Et revera omnia opera Domini plena sunt sapientia. Quando enim videmus formicam scire quando hiemps venit, et reponit sibi cscam, et iterum culiccm tam minutum habere oculos, ventrem, et universa membra, sicut et nos habemus, et pulicem, et ah*a vidcmus autem elefantum, tam magnam bestiam, habere oculos, nares, pedcs, ventrem, sicut et nos in ipsa loca: similiter autem et apem, quomodo faciat mel et ceram non sunt haec miratione digna et sapientia plena ? Hoc mare magnnm et spatiosnm manibns. Nonne cst hoc mirae sapientiae, quomodo in mare sunt reptih*a, quorum non est numerus,et pisces tam maiores quam minores: et quomodo sunt in profundo, et inde
sapientia Dei),

omnia. Inpleta

resumunt vitam, ubi si homo ceciderit, moritur, et ipsi si venerint in terra, moriuntur? ////^ naves pertransibnnt. Quis ex nobis est navis fortis, qui possit istum saeculum fugere, et non submergatur, aut offendat in petram sed habeat sensum qui eum gubernet, ut possit salvus fieri ? ^c^ Draco iste qnem formasti ad inlndendnm ei. ludaei dicunt: Draconem magnum fecit Deus, qui dicitur Leviathan, et est in mare et quando,
15
;

20 aiunt, recedit

oceanus, draco vertitur.

est,

qui de paradiso eiectus

qui

Nos autem dicamus: decepit Evam, et datus est

Iste est draco,

in

hoc

mundo

ad inludendum nobis. Quantos enim monachos et clericos praecipitavit. Omnia a te expectant tit des illis escam in tempore. Quia omnia Dei nutu
vivunt.
25

cat,
'

Auferes spiritnm ipsornm^ et deficient. Consummationem mundi signifiquando praecepto Domini omnia exterminantur, sicut scriptum est
es, et in

Terra

terram

ibis

'.

Emittes spiritiLm tnum, et creabnntur. In die consummationis. Si spiritus creat, ergo Deus est: ita enim creat, quomodo et Patcr
I

Excedit\ B,
5

excidit)^^,

exceaunt

3,

CP

sup.

lin.

3 in ipso\ in ipsa
7

corr.

hiemps\ temptis S.
;

6 minutum^ minuta aninialia S.

elefantum]

BC, mcmbra] menbra C.

^,

8 videmns] ^S

videamus

BCGP.
;

APS, elifantum G
10
cera??i\ cera

elephantem

elifantem B.
inser. ergo.

9 iji ipsa locd\ omnes codd non\ BSG nonne '^.

;

in ipsis locis ^.
1 1

caera G.
est

Codex S

manibus\

!3

add.

illic

reptilia

quorum non

numerus, animalia
16 istum\

pusilla

cum magnis.
zV/m^/
(3.

13 sunt\

sint

CPSG.

14 in terra\ in terram CS.

ra.sura.)

BSG

fi(ge7-e\e\fugireCV.
;

ig Leviathan\ /evia{dam in

G.

20 versicut\

titur] vertit
et sicut

convcrtitur G.

25 mundi] eorum S.

26 quando^ quomodo SG.

BCP.

28 Emittes] emitte

et jnittes S.

4. oninia']

Culoss.
3,

i,

16.

hebr. in Genes.

i,

'

Ex quo

intellegi-

27. ibis^
29.

Gen.

19.

ergo

Deus

est]

Hieron. Qiiaest.

mus, non de spiritu mundi dici, ut nonnuUi arbitrantur, sed de Spiritu

l68

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Domini
in

Sit gloria Doniini in saecuhini. Si gloria

saeculum, ergo et
in operibus

nos, qui glorificamus, sempiterni erimus. Laetabitur

suis. Laetitia est

Doniinus

enim Domini, quando

nos, creatura ipsius,

benedicimus
in
et

cum
die

in die resurrectionis.

Qui

respicit terrani, et facit eani treniere.

iudicii.

Significat

Tremet enim terra nostra autem peccatores terrenos. Qui tangit montes,
}

funiigant. Si montes fumigant, quanto magis terra

Sancli fumigant,
ignis

quoniam omnes per ignem salvabimur. Non enim habebat fumum,nisi

esset.

Cantabo Doniino

in vita
*

mea

psallani

Deo

nieo

quamdiu

suni.

Ouemadet

10

modum

et

alibi

dixit:
'.

Dimitte
in

me

ut refrigerer

priusquam abeam,

amplius non ero

sua.

Dimitte

me paululum

temporiSj ut

agam paenitentiam

pro peccatis meis: quoniam

inferno non est qui possit confiteri peccata

locundum
laudare
et

sit ei

eloquium

benedicere

vieuni. locundum sit ei, ut meritoaliquis possit Deum. Optativo modo dixit, non inperativo. Ego

15

vero delectabor in Doniino. Beati qui post iudicium hoc dicunt.

Deficiant pcccatores a ten-a.

Non

dixit ut peccatores pereant, sed

ipsum

peccatum, ut non appareat. Peccato autem non apparente, utique iam non
sunt peccatores, sed

omnes

iusti

invenientur.

Et

iniqui ita ut non sint.

Ut

20

non

sint iniqui, sed iusti.

DE PSALMO
Cojifitcmini

CIIII.
eius.

Donmio

et invocate

nomcn

Confitemini

et dicite:

quo-

niam peccatores sumus, tu autem misericors, et misereris nobis. Et invocate Ut non fingamus idola in cordibus nostris: sed Dominum nostrum invocabimus, et ipse erit redemptio nostra. Adnuntiate inter ge7it.es opera eius. Erubescant ludaei, qui dicunt in Israhel tantum facta
nonien eius.
esse mirabih*a et opera eius.

25

Cantate
1

ei et psallite ei.

Qui
P add.

intellegit

sanctas scripturas, et in lege

Sii;.

D.

i.

saciiilum'\

om.
S.

%\\

cst.

8 habcbat\

BPSG
non

haberet

AC

haberent

^.

\0 (juamdiii sum] quatidiu ero G.

12 patilulu7u\ ex pauloluvi
15.

QV.
repet.

15

locundum]
21 iusti]

io;;undum

iucundum

20 non] nun
22

Ut non

sint]

3BP.

HS

add. doxolngiam.

DE PSALMO
C
sup.

C////]

Omnia

fere in

Breviario habenlur col. 1203

sqq. multis in fine ndditis quae

Hieronymi non
lin.

sunt.

26 invocabimus] GP,

ni

invoca-

vimus S
sancio,

invocamus B

invocemus

qiii et

ipse vivificalor
et

omnium
si

ditor, et

priticipio

dicitur.

Si aiitem vivificator,
;

ium tuum
12.

consequenter

conditor

quod

con-

Deus. Eniitte tmm et creabuntur\ non ero\ Ps. 38, 14.

ait,

Spiri-

TRACTATUS
Domini meditatur iugiler, Deo. Qui autem habet in
operis, hic quasi
ct

I)E

PSALMO

CIIII.

69

mcns cius contemplatur caelestia, hic canit omnes virtutes, hoc cst, operarius est boni citharam conponens virtutum, psaUit Domino. Narrate
se
'

omnia Diirabilia eius. In centesimo sexto psalmo dicit: Oui descendunt mare in navibus, facientes operationem in aquis multis: ipsi viderunt opera Domini, et mirabilia eius in profundo Si in navi nostra corporah*
'.

transierimus inlaesi, et

offenderimus
Dei.
10

et

nusquam nos tempestas obprimat, nec in petram frangamus navem nostram, possumus narrare mirabiHa
est,

Et revera grande miraculum

in

transire

mundum

istum

sine

macula.

Laudamini
hoc
est, ut

nomine sancto
et

eiiis.

Prophetia est de populo gentilium:

simus

Xpisti. Laetetur cor

vocemur Xpistiani ex nomine Domini nostri lesu quaerentium Dominum. Gaudeant monachi, quoniam
laetantur corda. Si quaerentium, quanto magis
?

quaerentium
15

Dominum
et

20

Qui enim eum inveniunt, inmobiles sunt. confirmamini. Antequam quaereremus Dominum, infirmi eramus; nunc autem quaerentes, firmi et fortes smus. Si autem et invenerimus, quanto magis perfecti erimus ? Quaerite faciem eius semper. Hebraeis quidem scriptum est, ut ter in anno appareant Domino. Et quae iustitia haec erat ? quid autem grande ahquis faciebat, ter in anno apparere in conspectu Dei ? Ibi ad parvulos loquebatur: hic autem propheta dicit credentibus in Deum, semper eum quaerere, quemadmoQuaerite

eorum qui inveniunt eum

Dominum

dum
25 in

et in

evangelio scriptum

est,

sine intermissione nos orare.

et in

Mementote mirabilium eius quae fecit. In Aegypto,

deserto.

mari Rubro,

et

iam
si

Semen Abrahaut^ servi eius et filius, secundum quod

opera patris vestri

: filii

lacob, electi eius. Si quis est

'

semen, non

in

evangelio scriptum est:

Si

filii

Abrahae

essetis,

faccretis'.

Ergo quod

semen

sunt, servi sunt sub timore constituti,

non sunt; et non habentes perfectam

gloriantur,
eius qui sub7 et

30

caritatem quae foras mittit timorem.

I

Nos
om. C.

fih"i

sumus lacob,

inedilaiti}-]

nieditabittir

G.

2 hoc est]

6 corj^ora/i] carnali S.
'^

misquam] ut
II

n. C.
est]

in petravi] in peira
;

SG.

Prophetia

codd

prophetat enim

[3.

frangafntis] ut f. C, P sup. lin. gentilium'] geniili A. 16 confirniainini]

ei

confortainini S.

18 ^/ invencrimiis]

jB

CPSG
et]

om.
[i.

ei.

19

Domino] codd
;

coram
(iJ.

Domino

8.

20 aliquis faciebat] aliquid facicbant

elecii eius]

23 nos orare] codd

et)
j3
;

orate

26 filii lacob

om. SG.

non iam

AB

non iam (om.

non iam

esi

PSG

non etiam C.

if!

profundo]

Ps.

106, 23 sq.
23, 17.

19. Doniino']

Exod.

accipienduin est, ut supra Cf tamen Luc. 18, r.

30. tinwrein'\
2^. faceretis] lo. 8, 39. i lo. 4, 18.

p.

49,

1.

10.

23. oraie\ i Thess. 5, 17 Igiturevangelium hoc loco pro novo testamento

Anecdota Maredsolana
III,
2.

22

lyO

S.

HIEROxNVMI PRESBYTERI
'

plantavit fratrem suum, et tulit primitiva eius.

Multi autem vocati, pauci

autem elccti Et pertransieiH7it de genie

'.

in gejitein. Multi

putant quod de captivitate

dicit.

dicat ludaeorum.

Non

est ita.

De Abraham enim

Exiit de lerra
5

Chaldaeorum,

Mesopotamiam, et de Mesopotamia in terram in Aegyptum. Et de regno ad popnluvi altertnn. repromissionis, iterum

et venit in

Multa regna transimus, ut perveniamus ad terram repromissionis. Non permisit Jiominem jiocere eos. Faraonem, ut noceret Abraham in Sarram, nec Abimelech Isaac in Rebeccam. Et corripuit pro eis reges.
Idipsum
dicit,

Faraonem

et

Abimelech.

10

Nolite tangere xpistos meos.et in propJietis meis nolite malignari.

patriarchis dicit. Erubescant ergo ludaei, qui dicunt,
regali

De ipsis
non
ah*-

quoniam

si

unguento, non potest xpistus vocari. Hoc enim quis unguatur dicunt, quoniam Dominus noster non est Xpistus, quia non est unctus unguento regali. Ecce ante legem patriarchae, non uncti regali unguento,
xpisti dicuntur. Xpisti

15

autem

sunt, qui Spiritu sancto unguntur.

Ergo

et

Dominus
scripturas.

noster iuste vocatur Xpistus.

Quod

illi

negant, euntes contra

Et

vocavit famem super terram. Saepius evenit, ut quae putantur con-

traria esse,

fieri. Nisi enim fratres loseph eum, et vendidissent eum, quomodo descendebat in zelati fuissent Aegyptum ? Si non fames facta fuisset, quomodo patriarchae descendebant in Aegyplum, et cognoscebantur a fratre suo? quomodo Farao percutiebatur decem plagis.^ quomodo exiebant de Aegypto t quomodo in heremo de petra exiebant aquae ? quomodo mysteria quae in deserto facta sunt in figura ? Nos enim ea spirilaliter intellegimus. Si non ludas Dominum

haec providentia Dei pro utihtate

20

25

pauci

autcf/i]

BCP

p. vero ^.
et

3 quod']
[j.

quia SG.
auxoj;)

Mesopotamiavi\ mesophota8 permisit]

in Sarram] codd
;

viiam SG.
reliquid S.
/;/

6 iierum]
nocere eos]

iterum

7 transimus]
;

transivimus SG.
13 un^uatur]

BCPSG
;

(gr. doixfjcjai

noccre eis pA.

Sara

ji.
'(jV>

9 in Kebeccam]
\

CS

in Kebecca ceteri.
i^
l
xt\.

CP,
p. 43,

G
1.

sup. lin

ungatur

tingueatur ^

unguitur

unguento] ungento B.

15

unguento]
5
;

ungento liC.
1.

20 Jicri] codd

',fiant

j3.

Cf.

versionem latinam
;

epist.

Clem.

p. 45,

4.
(iJA
;

2\ et vcndidissent] ct vindcdisscnt

SG

si
1.

non
seq.

vendidisscjit ^.

desccndebat] descen(iJA.

deret

desccndissent

discendcrant S, item
[i

22 descendebant] descenderent
|j

23 cognoscebantur] coi;noscerentur
exicbant]

A.

perculiebatur] percuteretur
(;iA.

A.
'(jK.

24 dccem] decim BC. 26 eriim] om.

^.

BCSG

exieruni
;

exirent

2S exiebant] exircnt

intcllegimus] codd

intelligeremus? ^.

2. electi']

Matlh. 20,

16.

scriptum est

Hieron. in Abac. Chrisli iii veteri testamento 13 3, dicebanlur et patriarchae, de quibus

16. xpisti dicuntm-]
'

pro
iti

eis:

in psalmis Corripuit reges Nolite ta?igere c/iristos nieos^ et

proplietis nieis noliie }ualig7iari\

'I^RACTATUS DK ?SAI,MO CV.

prodidisset,

lyi

increduli fuissent,

quomodo nos salvabamur ? Si non ludaei crucifixissent, et quomodo nos credebamus? loseph ergo ivit in Aegyest

ptum, praeparare hospitium et ah*menta fratribus suis. Misit ante eos viriiJn. Ipsum dicit loseph. In servum veniindatns
5

loseph.

Bene natus

et

sanctus vir venditur.

eius.

Huniiliaverunt in conpedibus pedes

iustitiam humiliare.

Quia

noUn't consentire

dominae
est a
est,

Aegyptiae. Huniiliaverunt in conpedibus pedes eius: sed non potuerunt

Sedecim enim annorum cum

esset,

adamatus

domina,
lo

et in

tali

aetate constitutus, quae magis voluptati dedita

noluit consentire iniquitati, sed magis timuit periculum animae.

Ferrum

pertransivit

15

20

anima eius. Ferrum ipsum dicit peccatum, quod occidit animam. Ah'ter: quia in periculo erat, accusatus a domina in taH crimine. Ardebat enim domina in eum, sicut scriptum est: Omnes aduUerantes sicut clibanus corda ipsorum'. Donec veniret verbum eius. Verbum ipsius Domini dfcit, qui eum h*beravit. Eloquium Domini inflammavit eum. Nisi enim inflammatus esset Spiritu sancto, non poterat Hbidinem vincere. Spiritus enim Domini inflammavit eum, et extinxit ignem Hbidinis. Misit rex, et solvit eum. Secundum Htteram, Pharao misit, et solvit eum. AHter si aHquis temptatur a Hbidine, nisi Dominus apparuerit et solverit eum, non potest effugire
' :

peccatum.

Et
terra,

lacob accola fuit in terra CJiam.

Numquam

enim

iustus habitat in

sed accola est terrae.

25

Et auxit popidum suum vehementer. Quoniam in septuaginta et quinque animabus descenderunt in Aegyptum, et sexcenta mih'a exierunt de Aegypto.

DE PSALMO CV.^
Alleluia alleluia,
I

^
;

^^^ /
duo

Hanc regulam debemus

C

tenere,

ubicumque
,3,

prodidisset\ perdedisset B.

salvabamur\ salvabimur P
loseph] losep
corr.

salvaremur

sup. lin.

2 credbamus\ credereiiius p.

venditur] venditus

C
22

vinditor B.

eitis]

animam

p.

17 poterat] potuerat
accola'^ acola

corr.

Bene natus] Venundaius C. S zAA, ferro. 11 anima] codd. (gr. fj 'b'r/i{) 18 extinxit] extincxit BP. 20 effugire]
5
; ;

effugere [3BP.
terrae] in terra B.

accula

BS

incola

GP.
;

23 accola] acola S

incola

GP.

25 de Aegypto] Hucusque Hieronymus

habeto.
et

quae autem

in

Breviario super-

sunt, inter suppositicia

27

DE PSALMO

CV]

Initio

cum

Breviario concordat, sed

clausula

omnino differt, Hieronymus excrevit

14. ipsoruni]

ab interpolamentis immunis

est,

quibus praeter

modum

Pseudo-

28 ubicumque] ut ubicumque P.

Ose

7, 4.

mentariol.

p.

77,

I.

11 sqq.

28.

Hanc

regulafu etc.] Conf.

Com-

172
alleluia

S.

HIERONVMI PRESBVTERI
in

praescribuntur

psalmo:

unum de

fine

sciamus esse

prioris

psalmi, et alterum eius qui sequitur.

Confitemini Domino, qiioniam bonus.

speratis

vos qui graviter peccatis, et de-

de vestra salute,

et

putatis

quoniam propter magnitudinem

5

peccatorum non potestis veniam adipisci: ego vobis praecipio, hoc est propheta,confiteminiDomino,quoniam bonus. Grandiasunt peccata vestra:
sed

magnus

est

Dominus, qui miseretur

vestri.

Confitemini ergo Domino.

vestra:

Paenitentiam agite, nolite desperare de

salute

benignus

est

Dominus. Confitemini Domino, qui habetis grandia peccata. Nolite confidere in vestra virtute, sed in misericordia Domini. Quoniam in saeculum misericordia eius. Videte quid dicat, in saeculum. In inferno autem quis confitebitur Domino?' Nemo est enim qui possit in inferno agere paeni*

10

tentiam.

Dum

estis

in

hoc saeculo, hortor vos agere paenitentiam.

'5

Confitemini ergo Domino, quoniam

:

in isto tantum saeculo misericors est. Hic misereri potest paenitenti quia ibi iudex est, non est misericors. Hic misericors est, ibi iudex. Hic porrigit manum cadenti: ibi sedet iudex. Hoc autem totum dixi ad eos qui dicunt, quoniam et in inferno est

paenitentia.

Quis loquetur potentias Domini? Nemo dignus est praedicare potcntias Patris, nisi Filius. Nemo potest potentiam Patris loqui, nisi ille qui et ipse potens est: potentias potentis ipse qui est in sinu Patris, ipse qui potens
est,

20

potest praedicare et loqui. Auditas faciet omnes laudes eius ?

Antequam

Dominus
in
I

noster in evangch'o praedicarct laudes Patris, non erat auditum

mundo.

Omne quod

in veteri lege scribitur,

si

spiritaliter intellegatur,
25

hoc potest de Patre

intellegi.

Beati qui custodiunt iudicium, etfaciunt iustitiam in omni tempore. Recte

David
fecit in

dicit.

Fecerat et ipse iudicium, fecerat iustitiam: sed quoniam non

cecidit.
in

omni tempore, propterea

diunt iudicium, et faciunt iustitiam

faciunt in

Ouid enim dicit? Beati qui custoomni tempore. Sed beati sunt qui
viginti annis esse in 30

omni tempore. Ouid cnim prodest aliquem

itnutn] ut
;

in psalmd\ in psalmus G.

unum
p.

3.

de fine\ adjinem S.

vos]

hoc vos^

RSG.
est.

6 propheta'] codd
17 et]

propheto

13 hortor] horto

corr.

16 ihi iudex]

21 ipse qui 20 potentiam] potentias S. om. 8B, P add. sup. lin. non erant non crat auditu S 3BC. 23 non erat aiuiitum] G auditae ,3 et ceteri. 26 iustitiam] iusiitias G. 27 dicit Fccerat] codd id dicere poterat 3. iustitiam] ct iustitiam % 28 cecidit] cecinit SB. 29 Sed beati s. q.f. i. 0. tempore] om. ^.

p add.

est

in sinu Patris] oni.

30 aliqucm'^ alicui

[i.

12.
16.

A^////;/^?] Ps. 6, 6,

convertit

nianum cadenii^ Haec aliaque nonnuUa ex his tractatibus in rein suani

Pseudo-Augustinus ille sermonis xlv ad fratres in eremo consarcinator (Migne 40, 1323).

TRACIATUS
continentia, et postea cadere
?

I)E

PSALMO

CV.

173
est in

.secundum quod scriptum

die aberraverit:

propheta:
liberabit,

'Non proderit

iustitia iusti in

quacumque
'.

non eum

nec salvabit. Et peccatum peccatoris non

eum

nocebit in

quacumquc
et

die

convertatur et agat paenitentiam

5

Neque

iustus debet esse securus,

in

neque
timor

peccator desperare debet de sua salute:

est et spes.

utroque enim eorum

Beatuserjro qui

Qui facit iiistitiam. Domini Dominus noster dicitur

est,

lustitia

Dominus

noster est: iustitia enim

facit iustitiam,

et Salvator.

hoc
10

qui facit Xpistum.

?

Quomodo

ergo facimus Xpistum, hoc est

agamus, concipitur in nobis iustitia, et paritur ex nobis iustitia, et sumus mater iustitiae. Feh'x est et beatus, qui in omni tempore et pater et mater est lustitiae. Meniento nostri Domine in heneplacito populi tiii. Quod dicit beatus
iustitiam
Si iuste

/W A^ ^(Y 7
',

'

7
Jl
^

*^/X4.v^^
y-

^Dayid, hoc est: Scio

in veteri lege, sed in
15

Domine veterem legem, beatitudo

evangeHo;
scio

perfecta non est

te, et

e^ o^^n^
r^""'^

quoniam

prior populus offendit

novus populus creatur, qui serviet tibi: scio quia veniet Fih*us tuus, et salvabit omne genus humanum, et credent in eum qui electi erunt
:

propterea ergo rogo, quoniam ego prius natus

inputes mihi

sum

in

veteri lege, ut

20

mercedem cum novo populo. Videtur nostra esse sententia Legamus ipsos versiculos, et inveniemus ipsum sensum esse quem haec. diximus. Visita nos in salittari iuo. Hoc est, in Fih*o tuo, quando venerit. fAd videndiun in bonitate electoruni tuoruni. Hoc est, da nobis partem cum apostoh*s: quoniam nos quidem antecessimus eos in tempore, iUi vero antecedunt nos in spiritahbus. Hoc est, ut videamus bonitatem tuam, quam facturus es cum electis tuis. Ad laetanduni in laetitia gentis tuae. Gens
Domini nos sumus,
tamen gens ipsius sumus. Populo, inquit, qui nascetur, quem fecit Dominus'. Ut laudeniur cum hereditate tua. Hoc est, ut cum evangeho et nos habeamus partem, qui in veteri lege facti sumus. Abraham enim pater noster vidit diem tuum, et gavisus est. Videamus ergo et nos, et gaudeamus cum hereditate tua. Peccavijnus cum patribus nostris. Filii secuti sumus patres: hoc fecimus quod et patres nostri fecerunt. Omnes enim sub peccato conclusit, ut omnibus misereretur Iniuste eginius, iniquitateni fecimus. Dihgenter
si
'

25

30

'

'

'.

2 iusti^
()

imto C.

3 eutn jiocebit]

codd
om.
;

ei nocebit 3.
i
[3,

4 Neqiie iustus] ne iustus B.

aga>nus\agejmis G.

10 in omni]
serviet]

"i

in.

^ novus]

L nonrepet. popu/us.
;

creatur]
;

recreatur

sup.

lin.

BCS

serviat

P
''^.

sup. lin

ij pjius] prior
S.

ChV

August. enarr. in

h. ps. n. 5.

23 antccedunt] antecedent 28 enim] om. SG.

misererctur] miscj-etur G,

G, P i m servivit L. 26 laudcmur] laudemus CP. Cf.

serviit

29 tua] S add.

et

cum

gente tua.

32 omnibus] otjinium S.

mutat. in misereatur.

\. paenitetiiiaf}{\

Ezech.

-iyi,

12.

28. gavisus esi\ lo. 8, 56.

26.

Dominus]

Ps. 2r, 32.

32. misereretiir\

Rom.

11, 32.

174
animadvertitequid
/
/

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Peccavimus
dixit,
ciiin

dicit:

patribus nostris, iniuste egimus,

?

V
'

/jniquitatem fecimus.
ijsse et

Numquid

impie egimus

Aliud est peccatorem

JMi/^^

^
.

n^
/-'

impium. Peccator frequenter vincitur infirmiJ^ ww^r tate corporis: impius autem negat Deum. Propterea ergo quoniam ego non sum impius, sed peccator, propterea audeo rof^are pro peccatis meis.
iniustum, aliud est

Patres
derunt.

iiostri in

Aegypto non intellexenint inirabilia tua. Viderunt,

et

non viderunt: viderunt carnalibus oculis, et spiritalibus oculis non viNon dixit, non viderunt: seo, non intellexerunt. Sicut enim illi viderunt mirabilia, et non intellexerunt sic et in evangelio, si quis videt quidem et audit carnaliter, spiritaliter autem non intellegens, non videt.
:

^o

sumus nos qui non vidimus et credidimus, quam illi qui viderunt non crediderunt. Illi videbant Rubrum mare, videbant P^araonem submersum, et hoc solum intellegebant quod videbant. Nos vero, qui non eum vidimus, melius intellegimus. In Faraone intellegimus diabolum, in exercitu eius intellegimus daemones, in mare intellegimus baptismum. Illi intellegunt Mirram amaras aquas, et transeunt Mirram nos autem cotidie videmus baptismum haereticornm esse amaras aquas. Illi scrpentem aereum suspendunt in deserto. Audiant anachoritae, audiant qui in heremo habitant. Nos vero quid fecimus? Verum et antiquum serpentem in heremo suspendimus. Licet apostolus hoc in Dominum non ita interpreBeati ergo
et
:

15

20

tatur ut putamus.
et

Sed

quid dicit? In cruce

Domini diabolus suspensus

est

adfixus

est.

Dominus quidem

crucifixus est, sed diabolus mortuus est.

Hic conplevit mysterium,

spiritaUter interfectus est,

et victor apparuit: ille

autem non apparuit, sed

quemadmodum

et apostolus significat.

DE PSALMO
cius.

CV\.f/^,lfJj

fum
bonus
est,

25

Conjiteniini Doinino quoniani bonus, quoniani in saeculuni misericordia

Idco confitemini
quod C sup.
\\
lin.

ei

peccata
'p.

vestra,

quia
om.

et

peccata

ijuid\

dicit\ dicat

3 est\

AG

p et

sup.

lin. inser, esse.

1 1

8 Sictit enim etc] 3

<leficit

usque ad finem tractatus.

V'^
;

10 autem] om. L.

quam

illi]

quam a/ii G. om. C a/ihiG. myrram CSG.

:

In Faraone] in Pharaonem

Pharaonem C
;

(oni. /)

^5 ^^^']

\6 intellegunt] intellexerunt CP Mirram] BP; intellegimus G. autem] om. G. aeneum SG. 18 aereum] haereum A corr hereum BC 19 quid fecimus] quia defecimus Cj. 20 Licet] P add. et. in Dominum] in Domino CS. 23 Hic] hoc G. mysterium] ministeriitm G. 24 signifcat] signifcavit S, et add. doxo; ;

logiam.
col.

25

DE
;

1213-1216

genuina vero conclusio nunc primum ex codd. mss. exhibelur.

peccatorevi
etc.]

rSAL.ifO cy/] Huius quoque tractatus pars prior convenit cum Breviario 27 ei] om. C.

2.

Aliud
p.
7,
I.

esi

Cf

20. Z/V-^/^/^j/^/^/ietc.]

AlluditHieron.
2,

supra

12.

ad verba Pauli Ephes.

16

^ta xoO

TRACTATUS
dimittit. Si

I)E

PSALMO

CVI.

175
;

autem boiius non esset, non vobis diceret, confitemini et, conquoniam in saeculum misericordia eius. Hic est misericordia: ceterum supra iustitia est. Quoniam in saeculum misericordia cius. Quamfitemini
ei

diu estis in saectilum confitemini.

5

Dicant qui redempti sunt a Domino^ quos redemit de inanu inimici.

Proprie de vocatione gentium loquitur: iste enim psalmus hoc habet sa-

cramentum. Qui redempti sunt\

\n

Domini

passione. Dicant qui redempti

sunt: ipse est enim salvator et redemptor et pretium. Dicant qui redenipti sunt: ipse redemit, ipse dat pretium sanguinem suum.
lo

Quare autem dedit pretium sanguinem suum ? Ut redimeret nos de manu inimici. Captivi enim tenebamur in manu diaboh*: propterea autem ille venit et redemit nos, ut Hberaret de diaboli manu. Quos redemit de manu inimici. Ut destruas inimicum et defensorem Quos redemit de manu inimici. Inimicus homo superseminavit zizania Inimicus autem diabolus est Quos redemit de
'

'.

'

'.

15

manu
tenet:

inimici.

Inimicus

est, et

ipse possessor. Propterea

inimici. non quia dih'git, sed quia oderit. Quos redemit de Grandis maiestas et grandis potentia sanguinis Domini, quae solvit manum diaboh*. Quomodo enim sunt ahqua animaha, et stringunt ahquid

manu manu

sua nos

intra se
20 a

inclusum (hoc dicunt et medici

dividitur, nec

et physici), ut nisi

fractum

fuerit,

25

quod intrinsecus clausum tenet; fuerit oleum, statim dissolvitur, et quod strictum fuerat si autem missum dissipatur et dividitur in partes: sic et manum durissimam diaboh solvit sanguis Xpisti. Nolebat nos dimittere: sanguinem suum fudit Dominus quasi oleum misericordiae, et per ipsum nos hberavit. De regionibus congregavit eos. Vide quam grandis sit manus diaboh. Quos redemit de manu inimici. Hos autem quos redemit de manu inimici, m cunctis regionibus
se

non

dimittit ihud

tenebantur

in

manu

inimici.

De

regionibus congregavit eos: in toto orbe

manus

diaboli possidebat nos.

30 dixisse

ab aquilone et mare. Videtur quidem quattuor chmata: orientem, occidentem, meridiem, et boream, hoc est quattuor climata mundi. Sed non ita psalmus continet. Hic enim habet a solis ortu et occasu, ecce duo chmata ab aquilone, hoc est a septentrione, ccce
solis ortu et occasu,
:
:

iti

Siiiulum\ codd
[>.

in sacculo

,3.

hoc'\

codd

eoruin

p.

desiruai

13 defensoretn\ uiiorem S.
;

16 oderit]
;

BSG
codd.

7 7J om. S. odit ^C.

et

12 dcstruas\
17 quae

CG,
;

que P

qui ^S

quos

quo. B.
lioc\

18 ?nanum\ nianit S

de tnanu A.

siringunt\ codd

quae siringiint
23 ditniiiere\
jTa-jpoj
|j

|j.

19

ho

quod

,3.

ui\
|ii

|j

et

21 strictuvifractuni C.
est\

inser. diaboius.

26 Hos\
v

et

codd.

30 hoc

codd

haec sunt

'p.

aTToxTstva^

ttjV

s/Opav
'

a-jTtp

codicibus habetur,
14. zizatiia\

i7i

seinetipso \

ubiipse incommentariolahnelegendum pulat in ea i. e. cruce, non, utin laiinis

13. defensorcin\ Ps. 8, 3.

Matth. 13, 25 sqq.

176
tria climata.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
in

Et mave. Mare utique

bis

occidente

est.

Ergo

videte

quoniam
:

occidentem
'

meridiem nec semel. Quare igitur tria climata nominavit, et unum noluit nuncupare ? Legimus in Abbacuc Deus ab austro veniet, et sanctus de monte umbroso. Deus ab austro
nominavit,
et
'

vcniet.

De

Salvatore dicitur: quoniam Deus natus est

in
:

in

austro.

situ

enim Hierusalem,Bethleem auslro veniet. Si autem Deus ab austro veniet, quomodo nunc dicitur, A solis ortu et occasu, ab aquilone ? Auster et notus tacitus est. A solis ortu
et occasii.
'

austro posita est propterea dicitur,Deus ab

Amen amen

dico vobis, quia multi venient ab oriente et occifilii

dente, et recumbent in sinu Abrahae:

erunt.
'

autem generationis huius longe

10

solis ortu et occasu,

utique alienigenae.

Et ab
' '

aquilone,

'

Aquilo

Ab aquilone, inquit, durissimus ventus, nomine autem dexter vocatur, super terram. Mare legitur in Numeris et in Exodo et exardescent mala
'

ubicumque mare auditis, secundum climata semper intellegitur occidens. A situ enim Hierusalem mare hoc magnum quod dicitur, in occidentc est. Videte igitur mysterium scripturarum: in
in

omni

scriptura sancta; et

15

isto loco bis

occidens nominatur, et nec semel notus.

in

Hoc quare

dicitur.?

Quoniam populus ludaeorum

isto

psalmo non

scribitur vocandus, sed

tantum gcntium. Denique quid dicit } Eiraverunt in solitudine in inaquoso: viani civitatis habitaculi non invenerinit, esurientes et sitientes. Et ut sciatis quia proprie de vocatione gentium scribitur et de pulsione ludaeorum, in sequentibus ipsius psalmi scriptum est Posuit flumina in desertum videlicet ludaeorum. Erraverunt in solitudine in inaquoso. Vultis scire quoniam nos in inaquoso ante fuimus? Erraverunt in solitudine in inaquoso. Diximus quae essent aquae,
*
'

20

25

diximus quae essent flumina. Viavi

esurientes et sitientes.

civitatis habitacuii

non invenerunt,

deserto ubi non erant

3

Exponamus quomodo gentium populus fuerit in aquae, hoc est in inaquoso, et quomodo viam civi4 ufiibroso] S add.
e(

Abbacuc\ ACPvS

Abacuc ^BG.

condeinpso.

7 veniet] venil

G.

8 aquilone

S add.

et tnare.

22 de pulsione] de expulsione (BA.

2^fuifNUs]fucremus G.

4.?/;///^;w<7lHabac. 3, 3.Conf. Hier. in

i^,.
i

terram^lexem.
in

i,

14.

Comment.
istum loco
sita sit

'

Audivi

ego
in

Hebraeum

^. intellc^i^itur

occidens^^WxQXow. Wthr.
13,

Pethleem qua natus est Dominus atque Salvator, et ipsum esse de quo nunc dicalur Z)^;;;/;;//j ^/^ ^w^/;'^ veniet: hoc est, nascetur in Bethleem, et
ila

disserere: (luod

(luaest.

Genes.

14

sq.

'

Quod

ad auslrum,

autem

in

omnibus

scripturis legitur, hic

inde consurget
;o.

'.

longe erunt] Malth. 8, 11 sq. 12. dexter ('ocatur] Prov. 27.' 16 sec.

semel dixisse sufficiat, mare semper in Ezech. pro occidente poni 46, hanc habente scriptura sacra 19 sqq. consuetudinem, ut pro situ terrae ludaeae semper mare occidentem vocet
'

'

etc.

LXX.

TRACTATUS DE PSALMO
tatis

CVI.

177

habitacuH non invenerunt, esurientes

et sitientes.

De

quibus dicitur

710H invoierujit^

manifestum

est

quod quaesierunt. Viani

civitatis hahitaculi

non invenerimt. Ouaesierunt ergo viam, per

civitatem: esurientes quaesierunt et sitientes.
5

quam viam venirent ad Anima ipsornm in ipsis

non invene-

defecit.

'

Defecerunt scrutantes scrutinio.

siti

'

Defecerunt, quaesierunt, et non

civitatis habitaculi

invenerunt, et in esurie sua et

viam

runt, esurientes et sitientes. Multi fuerunt qui repromitterent istam viam,

10

quae duceret ad civitatem. Promisit Socrates, promisit Plato, promisit Aristoteles. Aemorrousa, quae fluebat sanguinem, multos quaesiit medicos, et a nullo sanari potuit. Viam civitatis habitaculi non invenerunt. Doctrina
magis famem faciebat veritatis, quam saturitatem. Aemorrousa totam substantiam suam inpendit in medicos: esuriens et sitiens anima eius in ipsa defecit. Sed quoniam perdiderat suam universam substantiam, hoc est ecclesia de gentibus congregata, quia anima eius in ipsa defecit, clamavit ad Dominum cum tribularetur. Tactus fimbriae Domini, clamor
illorum
credentis
fuit.

15

20

Ad Dominum, inquit, Tunc exaudimur a Domino, cum tribularer clamavi, et exaudivit me. quando non simplex vox sed tribulatio clamat ad Dominum. Et dedtixit eos in viam rectam. Ouia viam civitatis habitaculi non invenerunt, propterea deduxit eos in viam rectam. Ergo ostendit quia ante invenerunt quidem vias, sed pravas et non rectas. Et deduxit eos in viam rectam. Via deduxit eos in viam. Ipse Dominus atque Salvator deduxit
Et clamaverunt ad

Dominum cum

tribularentur.
'

'

eos in viam rectam. Via deduxit eos in viam rectam: fecit eos ut in se
25

ambularent, ipse

et

ductor et

via.

Et deduxit

eos in

viam rectam:

ut per

hanc viam, hoc

tion's, in

est per

Dominum

Salvatorem, irent in civitatem habita-

ecclesiam eius, quae fundata fuerat super ipsum, et petram et viam atque ductorem. Simulque considerandum quia in isto psahno tertio
dicitur
I

Confiteantur Domi?io
.S.

misericordiae eius, et mirabilia eius filiis

3

invenerunt\ invenerint
^/ add. sup. lin.
3,
;

2 qtiaesiertml\ quaesierint BS.

non^ sed non 3

et

non
^.

S,

9 Aristote/es]

m
;

quam Arestoteles B
per
^p.

viatn]
;

pA non
;

repet. viain.
i

ipsotKini] eoru/n

Aristoteiis

CS, P

Arestutelis G.

Aemoj-rousa]

aemorro*usa S

emo{r

%\x^. \\Vi.)rousa

emoreusa B

emureusa

emoreus

aemoreis

mutat. in aemoreusa

haemorroiisa

satiguinem'] sangttine

liJG.

12 inpendit in mediios]
ipsis defecit 3.
p.

expendit in medicis S.
deduxit]

12 sq. esurientes et sitientes a.

eorum in
(cf.

20 Et
fecisti
;

Et eduxit
') ;

,3S.
;

24 ut in
et via]

se

ambularent] ("iBPS
25
^/

supra

H,

1.

14

'

eas ut

ambularent

G
;

om. ut

in se ambulare C.

ductor] et doctor B,

corr
;

est

ductor

deductorS

doctor G.

28 ductorem] doctorem SG.

scrutinio] Ps. 63,

S add. est. tertio] om. G.

27 in ecclesiam] in ecclesia

BC

in aecclcsia P.

5.

7.

\Z. exaudivit jne\ Ps. 119,

9,

i.

9.

sanguinen{\ Malth.
III, 2.

20 sqq.
23

Anecdota Maredsolana

lyS
JioininiDiL

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
et cetera.

Ouia satuyavit aniuiani iuaneni

viisericordiae
eiiis, et

Postea scribitur Con:

fiteantiir

Domino

mirabilia cius filiis Jioniinuni

dicitur

quo-

hoc ipsum: prudens lector inveniat. Licet quidam etiam quarto dicunt scriptum esse: ut quod trinitati defertur, in semel in evangeliis congregetur. Longus est psalmus, et non possumus in singulis versiculis inmorari. Sed hoc tantum significatum est, quoniam de vocatione gentium dicitur et de
niani contrivit portas aereas.

Et postea

repulsione ludaeorum.
priores rami

fracti sunt, et

Deprecemur ergo nos Dominum, ut, quoniam nos de oleastro inserti sumus in radicem
lo

bonae oHvae, faciamus fructus bonos, ne et nos similiter praecidamur. Agricola enim noster fructus quaerit. Si enim priores ramos propterea praecidit, quia fructus non adferebant: et nos si non fecerimus fructus, similia sustinebimus. P^ructus autem sunt non solum in corpore, sed etiam in anima. Et corpus quidcm cum servit Domino, servit et anima, servit et
corpus Deo.
'

'

In terra invia et inaquosa,

tibi,

sic

in

sancto apparui

tibi.

'

15

Vide quid dicat, Quam multipliciter tibi caro mea. Ouomodo multipliciter ? Non legamus tiw; a-Aw^, sed TioTa-Aw;, hoc est multipliciter. Multis generibus tibi servit caro mea: in

Ouam

multipliciter

inquit, caro

mea.

'

ieiuniis, in

chameuniis,

in tribulationc,

in angustia, in

fame, in

siti,

in fri-

gore.

Ouam

multipliciter tibi caro

mea. Quae ergo multipliciter servit

:

20

Domino ?

In terra invia et inaquosa. Videte quid dicat

invia, deserta et in-

aquosa. Videte quoniam caro ista non potest multipUciter servire Domino nisi in terra deserta, in deserta et in inaquosa, quando sicca est caro,

quando

quando omnis umor exsiccatus est et excoctus, quando caro nostra non libidinem quaerit, sed cibum. Caro nostra quando arida est, et inaquosa est, et umores non habet, non quaerit luxuriam, sed quaerit cibos. Quando autem terra nostra, quae prius sicca
efficimur quasi uter in pruina,
I

25

et cetera]

codd.

ACGP

inser.

Ecce quarlo dictuin

cuius ingenium sapiunt, hebeti tractatoris memoriolae

est quae quidem verba allerius nescio utcumque succurrere cupientis. Vix enim
-.

dubium

vicibus in psahno

quin primum existimaverit Hieronymus, versiculum Confitcantur etc. ternis tantum iam vero procedente oratione, et nonnulhs forte ex iis qui io6 inierponi audiebant rehiclaniibus, erraium suum modeste correxit. Breviarii aulcm composilor haec et cetera quae sequuntur omiait, consuemlis ad singulos versiculos adnotaliuncuHs more suo unice
est,
;

4 quarto^ qiiattuor B 3 aercas\ C add. el vectes ferreos confrcgit. 18 in iciuniis] 8 nos] om. IJ. in evangeliis] Ci ; ceteri codd. om. in. 5 vi^iliis ; sed ubi scribendum erat /;/ c/iamcuniis, anliquarius chartam puram rehquit.
intentus.
ergo\ qtii ergo

qtiatcr

A.

inser. in

20 Quae

quae enini S.

23 in dcscrta
et

et in
.S.

inaquosa] in deserto
sicca] siccata C.

et in

inaquoso

BP

in deserto et inaquoso
ejicitur C.

AG
S
;

in deserto

inaquosa

24 efkimur]

u//ior,

hu/nor celeri codd.

27 sicca] S

siccala cet. codd.

sq(i.

Rom. 11,17.
Pt).

16.

mea\

Ibiel.

2.
^6^.

15. iibi\

O2,

3.

24. inpruiiia\ Ps. 118,

TRACTATUS DE PSALMO
fuerat,

CVI.

79

aqua

et pluviis

deliciarum fucrit inrigata, necesse cst ut parluriat

;

et puUulet, et qui

sanctus est fructus bonos faciat

qui autem peccator est,

statim terra ipsius spinas generat.

Hoc totum quare

dicam, prudens

mc
et

auditor intellcgit: quoniam ieiunia

5

multum prosunt animae Xpistianae.

ct

Humiliant corpus: humiliato autem corporc liumiliatur

anima,

humiliato corpore nihilominus anima patitur inccndia sua. Si autem ad ardorem animae iungatur ct ardor corporis, duph'cem ardorem ferre quis
? Animae ardorem oratio frequens extinguit et fidcs ad Dominum. Ceterum carnis ardorem habemus in potestate nostra: quando volumus, restinguimus scintillam ardoris. Quamvis exstinguamus eam, tamen adhuc remanet in anima. Hoc dixi, quoniam scintilla concupiscentiarum semper remanet In anima. Quomodo si scintilla sit in cinere, et fomenta non habeat, est quidem scintilla, sed flammam non facit: sic cogitationis nostrae scintilla, si carnis luxuriam non liabeat, suffocatur. Omnes habemus istam scintillam. Dicat aliquis, non dicat: quicumque negat, mentitur. Deus omnium creator unus est qui mc creavit, et te creavit:

potest

10

15

qui creavit imperatorem, ipse creavit militem: qui creavit nobiHssimum

senatorem, ipse creavit et humilem servum. Diversa conditio, una natura est. Quomodo nudi ingredimur, sic et nudi egredimur. In terra vestes lia20

bemus

diversas cotidie vivimus: ceterum et introeuntibus et exeuntibus una conditio est. Hoc totum quare dico? Ut ostendam omnium hominum unam esse naturam corporis: quomodo facies quidem diversa est, et similitudo ipsa
est.

una
25

facies

hominis

Verbi causa, ut aliquis plus habeat, aliquis minus: tamen est. Neque enim ego habeo faciem hominis, et tu leonis

aut
suae,

alicuius

ferae.

Unusquisque

igitur

quam habere
fomenta
in terra

se novit, sic et cinerem congreget.

illa

secundum qualitatem scintillae Quando comedimus,

nostra,

quando
cinere,

lautiores cibcs accipimus,

accipit.

scintilla

quae latebat

in

semper

Deprecemur autem Dominum, ut ista scintilla deserta sit et invia et inaquosa, non habeat fomenta

30 vitiorum.

Et benedicamus Dominum.
'^
;

2 puUiiki\ pollulet

pulliat Q.

et

qui\ sed qui

cf.

supra

p.

135,

1.

26.

faciat\

facit S.
ardoreviX

3 generat\ gei-minat S.

dicavi\ dico S.

5 humiliato'] umiliato P.

6 ad
;

ad ardori B.

lo restinguimus]

GP

restingimus B,
18 una\ sed

r post

expuncta

restrin-

gimus

S,

m.

17 mi/item] et militem C.
;

una C.

19 nudi] om. CiP.

ingredimur] ingreditur S

egredimur C,

et

add.

est terra.

egredimur^ ingredimur
;

grediamur G.
lauciores

In

terra]

GP

in terram
;

^terra S

&.tcrrae B.

27 lautiores]

C B

in-

lasciviores PS,

corr

lascivioris

G.

2<^fomenta vitiorum] fomentoriim vitia PG.

30 Dojninujn]

BCS

add. doxologiam.

5.

humiliattir et aniina\ Hier.

sq.
'

iii

Is.

humiliationem habet animae

'.

58, 6

ieiunium afflictionem atque

l8o

S.

HIERONYiMI PRESBYTERI

DE PSALMO
Canticiivi

CVII.
in

psahni David. Canticum semper refertur

in

sensum, psalmus
in

vero refertur
in

corporalia.

Ut autem
in
est,

manifestius dicamus, canticum

practicen,

theoriam

refertur,

psalmus autem
praescriptum

hoc est

opere.
5

Canticum psah"ni, recte et consequenter in secundo versiculo ait, Cantabo et psallam in gloria mea. Parafjun cor vieum Deiis^ paratu7n cor vieuni. Paratus sum non solum opere, sed etiam corde et sensu. Paratum cor meum, in sensu: paratum cor meum, in opere, hoc est in practice. Quoniam non sokim corde et sensu sed et in opere paratus sum, propterea et in secundo dico: Cantabo et psallani in gloria niea. Cantabo hoc est, in corde meo. Et psallani. Sicut psalterium ex multis chordis conpositum est, et si una chorda rupta fuein titulo
:

Ouoniam ergo

10

rit,

exterminatur psalterium
psallam
in gloria

ita et in

actibus nostris

si

unum mandatum
Cantabo
15

praetergressi fuerimus, psalterium nostrum rumpitur. Ideo dixit,

et

mea. In

ah'is

codicibus legitur

/;/

gloria iua:sQd meh'us

dicit,

est

secundum hcbraicum
gloria mea.
tibi

legere in gloria niea.

Quod

hoc
dicit

est.

Cantabo
canto,

et psallani in

Hoc Domine quod

In alio
'

tibi psallo,

quod
:

tibi
'

Quoniam bonorum meorum non cges. Quod ergo facio, pro mc facio. Quod enim servio tibi, gloria mea est. Teiunamus numquid ah'quid Dco donamus?
non
gratiam
facio, sed mihi.

enim psalmo

20

pro peccatis nostris hoc facimus. laccmus

in

sacco: quid ex hoc prae:

stamus Domino? Hoc tantum iUi praestamus, ut salvemus animas nostras ipse enim hoc desiderat. Sicut bonus et misericors medicus si aliquem sanaverit, gaudet quidem et ipse, et ille qui sanatus est: ita et Dominus
noster.
25

Exsurge psalteriuni ct cithara. O psalterium, o cithara, facta es et creata es ut psallas Deo: exsurge et psalle, quare iaces ? O monache, qui stas corpore, quare iacet anima tua, et non psalHs Domino ? Maledictus homo qui facit opus Dei neglegenter. Si psalterium es, si cithara es, quare surdus es, et non glorificas Deum ? Exsurgani diluculo. Deus in tenebris benedici et laudari non potest, sed in luce benedicitur. Rem dico miram:
'
'

30

I DE PSALMO cr//] Brev. col. 1219 sqq. 4 in theoriam\ 2 David\ codd ipsi David 3. 3B, in theoriam S; ad thcoricam C, adheoricam (J. in practicen] in practiccni S ; ad
;

prathichen

{j,

in opere] codd

in opera p.

praescriptum\ scripliim

[3.

9/
rumpta G.
27 iaces]

practice] in practicen A.

\Q et in secundo] S oni. et in, ^ om. in.

,

12 rupta]

19 enim] ergo
taces

3.

22 tanttim] totum G.

2\ gaiidet] gaudit gaudit quidem S.

G.

29 opus] opera S.

31 dico] dicani C.

19. nonegcs^ Ps. 15, 2.

29. 7ieglegenicr\ lerem. 48, 10.

TRACTATUS DE PSALMO
et si in

CVII.

l8l
Xpistiano

nocte exsurgimus, Deuin

in lucc

bcnedicimus.

Numquam

semper Xpistiano sol iustitiae oritur. Et liaec quidem secundum ludaeos dicimus. Ceterum secundum altiorem sensum, Dominus est qui haec canit. Paratum cor meum Deus, paratum cor meum. Paratus sum hic, paratus sum in futuro: salvo et in terris, salvo et in caelis: hoc est, et angelos salvo, et homines. Exsurge
est:

nox

psalterium

et citJiara. in

Loquitur Dominus suocorpori: Psalterium

et iacuisti,

et cithara,

quae descendisti
vides quid dicit.
lo

infernum

exsurge

et

lauda

Dominum. Et
sed
est, et

Non

ipse, qui

movet cithara

et psalterium, laudat;

ipsa cithara et psalterium, ipsa benedicunt Patrem. Ille

enim Deus

ab

aliis

benedicitur et laudatur; corpus autem eius, et

homo quem

sus-

cepit, ipse laudat

Dominum. Ut autem
et

sciatis

quoniam propheta ex
se-

persona Domini loquitur,

quitur.
15

non ex memetipso hoc loquor, videte quid

Coufitebor tibi in populis Domine. Populos

autem

intellege ludaeos.
illos dicit,

Et
qui

psallam

tibi in

nationibus.

De

nobis

dicit.

ludaeos enim

primi ex ludaeis crediderunt. Et videte ordinem:

populis, et postea laudat

Deum

in

nationlbus.

primum laudat Deum in Primum enim ex ludaeis

est creatura,

crediderunt, et postea crediderunt ex gentibus.

20

Quia magna super

caelos misericordia tua.

Non

quae non

indigeat misericordia Dei. Universi misericordia Dei indigemus. Gabrihel,

Michahel, Seraphim, Cherubim, Potestates, Dominationes, sunt quidem

sanctae, sed indigent misericordia creatoris
sui.

Non

detraho angelis, sed

creatorem praedico; siquidem

25

ipsi

angeli libenter habent praedicari

eorum

creatorem. Et aliter possumus dicere:

levat ad caelos.

Quoniam

misericordia tua de terra

similes ludaeorum, qui

Et usque ad nubes veritas tua. Ubi sunt ludaei, ubi sunt secundum litteram tantum intellegentes ? Quoest veritas

modo usque ad nubes

vita et veritas
30
' :

Dei

Filius

Dei

dicit

'

Ego sum

via et
est.

et

descendit

in terris, et

cum hominibus

conversatus

Et quomodo usque ad nubes

apostolis

veritas tua? Manifestus est sensus,

quod de

loquitur et de sanctis, ut
nocfe surginius
<)

imbrem suum non pluant super

4 haecl om.
it,

in nocte exsui-gimns]
,3A.
;

3A.

3.

5 sq. salvo^ psallo B.

^quae^ qui

vides']

vide^^

V.

/oquor] locor S.
ijuiigil

18 Deuni]

ABCG

Dominum
cationes G.

|55

oni. S.

21 ituiigea/] indiget

BC

G.
;

22 Dominaiiones] domini3.

dicare
|3
;

BC

23 sanctae] sanc/i C. 24 habent] codd audiunt praedicarae G. 25 dicere] om. BC. 27 intcllegentes]
Zoest] om. C,

praedicari] prae;

BCGS

sunt intelligcntes

intellegunt A.

add. sup.

lin.

31

smim] suam C.

creatura etc.] Hier. Con4 oninisque creatura peccato subiacet, et indiget misericordia
20.
est

Non

Dei

'.

tra

Pelagian.

i,

'

29. et veritas\ lo. 14, 6.

cotiversatus esi\

Baruch

3, 38.

l82

S.

HIERONViMI PRESBYTERI
*

ludaeos, sed supergentes, sicut scriptum est:

Mandabo nubibus meis ne

est.

pluant super Israhel imbrem.

'

In

istis

ergo nubibus veritas Dei

Si

autem

in istis

nubibus veritas Dei

est

est,

quomodo Montanus

dicit et

Cata-

phrygae dicunt, quia qiiod non

Exaltare
supci' caelos

Deus. Deus non exaltatur

revelatum apostolis nobis revelatum est ? nisi super caelos, non

;

sumus, non exaltamus Deum si autem de terrenis facti fuerimus caelestes, tunc exaltamus Deum. Et Dominus noster quando crat in terra, non nos exaltavit. Dicat aliquis
exaltatur super terram.

Ouando

terreni

Temcrarie
fuero,

loqueris,

siquidem ipse
'

dicit in evangelio:

Ouaiido exaltatus
lo

omnia traham ad me. Vide quid dicat: Quando cxaltatus fuero in caeh's, tunc omnia traham ad me. Pius quidem est iste sensus, sed ej^o aHud inteilego. Quando exaUatus fuero, quando crucifixus fuero, tunc omnes traham ad me. Ut liberentur dilecti tui. O mira intellegentia propterea crucifigitur Dominus et exaltatur, ut liberentur dilecti eius. Ut liberentur, inquit, dilecti tui, exaltare super caelos Deus. Factum est quod
!

petivimus:

ille

exaltatus

est, et

nos liberati sumus.

Deus

locutus est in sancto suo: sive in templo, sive in

in

unoquoque sanctoapostolo; et verius

rum, sive in propheta. Auditur

dico, locutus est in Filio suo.

Moyse, auditur

in

Quid ergo locutus

est

Deus

Haec quae

secuntur. Exaltabor et dividani Sicima. Propterea, inquit, crucifigor, ut 20

dividam Sicima. Sicima interpretatur in nostra lingua umeri. Umeri in opera. Sensus ergo iste est: propterea crucifigor, ut opera mea dividam sanctis meis; propterea crucifigor, ut iugum meum suave et onus meum leve inponam super cervices hominum. Fecisti,

autem interpretantur

Domine, quod

pollicitus es: exaltatus es, et divisisti Sicima.

Et
in

convallein 25

tabernaculoruni diuictiar. Verc

Dominus

et

Salvalor noster

hanc conest in

vallem lacrimarum,

in

locum humilitatis nostrae subintravit, hoc

'

quantum quis sanctus est in hoc mundo, necdum cognoscit secundum quod oportet nosse. Ex parte enim cognoscimus, et ex
istum

mundum.

In

parte prophetaiuus.
^quia] om.
S
["Lv/.i^yt

'

[3.

\o in caelis] in caelos
;

corr
et

in coelo

[i.

13 omnes']

omniaG.
Sicivia]

20 secuntur] codd

sequuntur
;

Tl

Exaltabo)] 3
;

codd.
{\.

('j-I/toOTjdoaai

Lxx).
;

umeri] humeri p umerus C humerus B. 22 ;// opera] ,3.\C om. in. 27 in istuin mundum] in isto niundo BSG. in hoc mundo] om. 3 in quo locus 28 In quantuni] quantumlibet A. quis] qui BSG.

LXX)

Syciina

A Sicimam pBC

Syciiuam

21

iste ita legitur

in quo

quantumvis quivis sanctus fuerit.

transfertiir
in

2.

imbrem]

Is.

5, 6.

unierum'

\x\

Ose.
id

6,

9
est

\o.

ad me\\(^.
'

12,

32.

'

Sichem interpretatur

wa-acTt;,

21. umeri\ Hieron.' Hebr. qiinest. in Qenes. 48, 22 Sichem lingua hebraea

umeri\ in umeris opus intellegimus' -^o. prophetamus\ i Cor. 13, 9.

etc.

'

TRACIArUS
Meus
est

I)E

PSALMO

CVII.

83

Galaad, et meus est Manasses. Gaudet Dominus noster atque habens plures divitias. Galaad interpretatur transmigratio: gaudet ergo quando populus cx gentibus migravit et venit ad eum. Manasses interpretatur, ex oblivione. Videte igitur quid dicit. Filius ille qui accepit substantiam et comedit eam, et oblitus mei erat, nunc memoratus est mei; et dicitur Manasses, hoc est, ex obiivione, quia non est
Salvator,
oblitus, sed remeavit ad

suum patrem. Et Efraim

interpretatur fructifer.
:

Efrahn, \n(]u\i, susceptio capttis mei. Susceptionem posuit nuncprocorona quod enim in capite ponitur, corona est, et in scripturis diversis nomini10

bus vocatur corona. In aHo loco habet:

'

Scuto circumdabit

te veritas eius.'

15

psahno:'Qui coronat te in misericordia et miserationibus. Sicut enirn ibi posuit scutum pro corona, ita et hic susceptionem posuit pro corona. Vide ergo quid dicit. Factus es Galaad, factus es Manasses, hoc est, migrasti ad Dominum, et post obhvionem remeasti ad patrem tuum: esto Efraim, esto fiuctifer, habeto bona opera, et postea eris corona
Et
in alio

Domini.
Iiida rex metis. Vidcte in

quanta gloria

est,

qui agit paenitentiam

ludas
in

enim confessio

interpretatur.

paucis verbis agnoscitur.

Moab Rogo vos,

lebes spei meae.

Grande mysterium
interpretatur,
?

dih'genter animadvcrtite: siquidem et

20 milii qui loquor, et vobis qui auditis, prodest.

Moab

ex

patre.

AB

dicitur pater,

MO

ex. Quis est iste

ex patre

qui perdidit patrem

25

suum, qui rehquit suum patrem, qui non remeavit ad patrem proprium, nec est dignus vocari Manasses. Quis est iste Moab ? inimicus Domini, de cuius genere usque ad quartam generationem, et decimam, et usque in saeculum non intrabit in ecclesiam Domini. Quis est iste Moab? qui ex inmunda commixtione nascitur in spelunca tenebrosa. Ex Loth enim et ex nHabus iUius nati sunt duo, Moab et Aman, et Moab maior est fiHus.
Videte ergo

quomodo

in

Httera mysterium absconditur.

In tenebris, in

spelunca: non in sole, non in luce.

30

obHtus

est patris sui.

ergo diabolus interprctatur, qui Denique et Abessalon, qui persecutus est patrem
Iste

Moab

suum,

intcrpretatur
est
?

diabolus.

crgo

Domini

Lebes interpretatur oUa.

7 Efrainil
;

Moab quomodo lebes Quomodo oUa spes Domini

;

spei
est
?

2 plurcs\ pluras C. 13 es
...

es^ est

...

cst

SG.

14

B Ephraini |SJS Effraiin CG. 10 corona\ om. ^. ad Dotninuin\ a Doniino C. 15 bona opera] et opera G.
20 qui ioquor}

19 aonoscitur] cognoscitur

G
?j

abscoiuiitur S.

SG

oni. qui.

21

AB d.

p.

MO

ex]
;

Lxx)

Moab dicitur patcr Aloabitarum C. Ammon AB. animam G Amon

; ;

22 proprium] stuim G.

27

Aman] S ('Aaaav

10. eius\ Ps. 90, 5.

inOenes.
'.

19,

36

'

Moab

interpretatur

11. iniseraiionibus\ Ps. 102, 4.

20. ex patre\

Hieron. Hebr. quaest.

ex patre^ et totum habet

nomen etymologiam

l84
Ergo
credibile est,
iit

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

sit ?

Moab, qui interpretatur diabolus, lebes spei Domiui Domini est ? Dicit apostolus: Ouos tradidi Satanae, ut discant non blasphemare. Diabolus quasi quaestionarius Domini est. Qui non recte ambulant ad Deum, traduntur diabolo. Quare? ut pereant in aeternum? et ubi clementia Dei ? ubi misericors pater? ubi est qui facit solem suum oriri super iustos et peccatores, et pluit super peccatores

quomodo

spes

'

'

et iustos?

Quod

dicit,

hoc

est

Trado, inquit, peccatores diabolo, ut ab

'

ipso cruciati convertantur ad me. Dicitur et in Hieremia:

Quid vides tu, quoniam in ista olla Videte ergo mittuntur carnes. Hoc scriptum est in lezechiel. Et mitto, inquit, carnes in ollam ut moUia fiant, et dura convertantur ad Dominum, et ex corde
Hieremia? Ollam succensam
' '

inquit.

'

10

lapideo

fiat

cor carneum,ut ubi prius non poterat scribi propter duritiam,

*

postea scribatur propter molHtiam.

Succendam,
amittant
'

inquit,

hanc oUam,

et

excoquam carnes
viem.
'

et ossa,

usque

dum

omnem umorem

et inlu15

Et videte postea quid dicatur. Et discant, inquit, quia ego Dominus.' Magna misericordia, magnum sacramentum. Mittuntur carnes in ollam, ut excoquantur et discant quia Dominus est. Multa sunt quae dicantur de Moab et olla, sed nunc longum. est.
/;/

IdjiniaeaDi extejidam calciainentuvi

nieuni.

Idumaea

interpretatur

terrena et sanguinea. Misericors

Deus non solum

caelestia vult possidere, 20

sed et terrestria.

Mihi

alienigenae aniici facti

siint.

De

nobis

dicit,

qui ex

gentibus credidimus.
tu es enim qui non fuit mecum.' 'Omnes enim dech*naverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum.' Quis ergo deducet me in civitatem munitam ? Nemo Domine siquidem et Petrus, qui promiserat pro te mori, postea te negavit. Quae est ista civitas munita? Infernus, ubi includuntur, unde
vie in civitateni niioiitani ?
et

Qnis deducet
'

Nemo Domine,
vir

dicis:

Torcular calcavi solus,

de gentibus

25

Eri!;6\

trgone
;

|i.

2 Dicit^ I3CS
[i.

dicat ,3G.

5 misericors pater\ misericordia patris

;

C.

7 Trado]

codd
et

tradidi
;

9 in ista olld\
1 1

3ABCG
;

in
!3.

iUam ollam
et

S.

10

Et

mitto']

A13SG

mitle ^

emittc C.

fnollia]

codd

molles

dura] ex dura S.

13 mol-

litiam] mollitiem
discant] dicant
;

'^.

l^ inluviem] ingluviem Q.
inquit.

17 excot/uantur]

exquoquantur SG.
27
te

G B inser.
.

20 Misericors]

z^A.est.

possidere] possedere S(^.

negavit] ter negaviti^

28 includunlur] 3Ainser. impii\ quae vox oninino abest a codd.

BCGLS.

blasphemare] i Tim. r, 20. quaestionarius D. e\ Hieron. in loel. 2, 22 sqq. Istiusinodi, ut ita dicani, quaestionariis atque tortoribus tradidit apostolus peccatorem in interi3.
'

ut discereiit
7. ci

non blasphemare

'.

9.

Mallh. 5, 45. siiccensam^ lerem. i, 13.

iustos'^
/;/

10.

lezechiei^ cap. 24.

tum

carnis, ut spiritus salvus fieret;

et

de

24. mecuni^ Is. 63, 3. 26 ad utium^ Ps. 13. 3.

quibus

Satanas

est,

cui tradidit ahos,

'

TRACTATUS DE PSALMO
exire non
licet.

CVII.

185

Et vere ex ista civitate, nisi Dominus, victor non exiit la vere civitas munita cst ista. Moyses de ista civitate cxire non potuit. Et lacob similiter intravit in hanc civitatem, et non est reversus. Vultis scire quoniam non est reversus? Denique dicit ad filios

nemo

alter.

10

15

inferos autem descendit, quia Munita est ista civitas ad egrediendum, aperta est autem ad introeundum. Quis deducet me usque in IdumaeaDi} Ubi locus est poenarum et sanguinis. Idumaea enim interpretatur sanguinea. Locus occisionis animarum, ubi multae interficiuntur animae. Nemo enim victor descendit in infernum, nisi tu solus Domine. Qui reppulisti nos. Nonne iu Deus qui reppulisti nos ? Non dixit, Qui repellis nos, sed, Qui aliquando reppulisti nos. Et non exibis Deus in virtutibus nostris? Haec interrogative legenda sunt: Et non exibis Deus in virtutibus nostris ? Qui passus es pro nobis, quare non adiuvas nos, sed pateris conculcari nos a diabolo crudelissimo ? Et non exibis Deus in virtutibus nostris? Videte quid dicit. Non dixit, non existi, sed, non exibis

suos:' Lugens descendam ad inferos.

'

Ad

necdum

erat paradisus a latrone apertus.

Deus
'

in virtutibus nostris.
'

Hoc

vult dicere:

Quando laboramus, tunc

ad-

20

enim volentis neque currentis, sed miserentis est Dei. Videte quid dicat: Non est iacentis neque dormientis, sed miserentis est Dei ? sed videte quid dicit: Non est volentis neque currentis, sed miserentis Dei. Si non ergo voluerimus et cucurrerimus, Deus nobis nihil
iuvat nos Deus.
est

Non

proderit. Nostrum est velle et currere, enim dormiens perdit victoriam.

et

postea Deus miseretur. Athleta

Da

nobis auxilium de tribulatione.

sed,
'

Non

dixit,

Da

nobis auxilium de

25 deh*ciis,

de tribulatione. Ad Dominum cum tribuiarer clamavi, et exaudivit me. Non dixit, cum essem in dehciis clamavi, aut dormiens
'

clamavi. Vis exaudiri a

Si quis ergo

Domino ?
'

esto in tribulatione clama, et exaudieris.

:

30

auxiHum Domini invocare non potest. Quia vana salus Jiominis. Maledictus homo, qui spem habet in homine. Non est necesse hoc interpretari: haec sententia omnibus patet. AHquis speravit in imperatore, speravit in principe, in patre, aut matre: in aHquo
non
est in tribulatione,

negotio subito subtractus est spirituseius in

I

quem

iUe speravit, et evanuit

2 nemo]

Dominiis\

add. solus.
s.

non] nemo S

noster 0\^.

ACCiLS

om.

,3B.

Mo^^ses] Moses S.

dum S

4 VtiUis ad ingrediendum G.

q. n. e. reversus]

om. 3B.
repulisti

ad introeundum] ad

introien-

ii sq. reppulisti]

pCG.

i8sqq. miserentis] mise;

rantis B.

19 quid dicat\ ^ inser.

non

ait.

cucurrerimus] currerimus S curreremus

GL.

31 in aliquo negotio] codd.

ABC

iungunt cuni verbis praecedentibus.

$.

ad

19.
22.

inferos] Genes. 37, 35. Dei\ Rom. 9, 16. Nostruni est velle etc.] Cf. supra
III, 2.

p.

11,

1.

30.
P.--.

26.

me]

119,

i.

29. in lioniine'\ lereiu. 17, 5.

24

Anecdota Maredsolana

l86
salus eius.

S.

HIEROxNY.MI PRESBYTERI
vana salus homiiiis
illius in

\on

dixit,

quem

sperat, sed salus

eius qui sperat in homine.

/;/

Deo

facienius virtutem.

Non habeamus spem,

persecutio
fiat,

nisi in

Deo tantum.
5

Xon dicamus:
spondeo
de vita
tibi:

Si illud mihi eveniat, aut illud,

est, si

quod maius
est,

unde habeo vivere ? Reunde habes vivere? Semper

est.

Xpistiano persecutio
ista

scmper nuditas proposita

timeat,

Nemo

ergo debet

disponere,
si

nemo

nemo debet

dicere: Si senuero,
?

habeo vivere?

infirmus factus fuero, unde vivo

unde Xpistum habes, et

?

times? Si volatih'a caeh' pascit, dubitas quod possit

pascit suos homines, ct Xpistus

te pascere

Diabolus
lo

non pascet servos suos ? Diabolus facit iudices huius mundi et divilcs, et Xpistus non potest tc facere ut non mendiccs? Diabolus dat aurum et gemmas, et Xpistus panem non potest dare ? Nos omncm soHicitudincm proiciamus de cordibus nostris, et dicamus: Iii Deo facienius virtutein. Ipse erit virtus nostra, ipse panis noster,
ipsc erit rector noster.

Et

ipse

ad

niJiiluui deducet ifiiniicos nostros, Ipse 15

in

nos coronat, ipse pugnat nobiscum: magis autem ipse vincit

nobis.

Quid enim dicimus?

rimus, ipse ad

///

Deo facienius

virtuteni.

nihiium dcducct inimicos

Quando enim fortes fuenostros. Non dixit, pugnabit,

ut, si

aut occidet: sed, ad niliilum deducct. Ideo cos ad nihiium dcducet,

voiuerit, fortes cos faciat, ct glorificet cos.
sit

Benedicamus ergo Deum:

cui 20

gloria in saccula saeculoium.

Amcn.

DE rSALMO
In
fineni,

CVIII.
in fine?n,

David

psalinus.
fiituro.

QuoJ

dicit

intellegamus non de

praesciiti

dici,

scd dc

Si autein

de futuro dicitur, prophetia de

25

Xpisto

est.

Deus laudeni

nieani ne tacueris.

oc

cst,

ludas

me
in

tradidit,

ludaei

persecuti sunt et crucifixerunt, et putaverunt

me

finem perdere.

Tu

autcm Deus laudcm meam nc

dies laudant

tacueris.

Universae ecciesiae per singulos

:

Dominum,
in

et

conpleta est oratio Domini dicentis

Deus

laudcm

mcam

nc tacucris. Vide cuius dignitatis sunt sacerdotes. Sacer- 30

dotcs locuntur: et

saccrdotibus

os peccatoris et os dolosi supcr nie apei tuni est.

proditoris
I

apcrtum

cst in

Deus laudcm FiHi sui non tacet. Quia Vidcamus quomodo os ludae Dominum. Venit ad Dominum ut eum tradat,
;

illius in
;

ijuem spcrai\ acccpi ex cod. S

.S
;

om. 3

ct reliqui.
/e]
tc

iMl^ ["i^fif
non
13
possil S.

^-

7
1 1

dispomre\
et divitcs]

ABCG
3 om.

dispuiare

desperare

,3.

9 quoJ possit

et,

te facerc
;

BCCi
sq.

tibi f.
3.

3 oin.

quod pronomen.

omnem] S add. mundanam.

2^prophetia]
3.

19 sivolucrit] codd

sivolucrint

22

DE PSALMO
...

Cl'lli] Brev. col. 1224.

;

prophetatum

S.

28

Universac ca/esiae

laudant] codd

universa ecclesia laudat

'

TRACTATUS DE PSALMO
et dicit:

CVIII.

87

Rabbi, hoc est magister. Ecce os pcccatoris

volo salvare, et osculum
illi

et os dolosi.

Ego

eum mea clementia

malitiam eius
;

porrigo, et volo vinccre

ut

et ille

permanet ad malefaciendum
',

me

tradat. Speciain

liter intellegitur
5
'

de luda; generaliter autem de ludaeis. In eo tempore

in
diclt,

quo dicebant Crucifige crucifigc talem os pcccatoris apertum est. Ut autem videatis quod de omnibus ludaeis sequentibus cognoscetis. Quid enim dicit?
Loaiti snnt adversnni iue lingna dolosa.
illi

Dominum
ex con-

insultabant

milii.

Viilnera

10 in

derisum. Et sernionibns

Ego pro ipsis crucifigebar, et mea medicina ipsorum erat, et videbar illis odii circnnidedernnt nie. Non ut credant, sed ut

cxpugnent. Et expugnavertint vie gratis. Dupliciter intellegitur gratis.

Hoc

est, sine

causa: nec enim peccaveram, et non mercbar ut debellarent

erat ut

me. Quae autem digna causa

aegrotos eorum
15
?

expugnarent me? Quia sanaveram

?

quia mortuos resuscitaveram

quia alia signa feceram

aliter

?
:

Videte ergo quoniam gratis expugnaverunt eum. Et

iniellegitur

Voluerunt extinguere

et delere

nomen meum,

Quando
Pro

aliquis alicjuem persequitur, et nihil

tamen non potuerunt. proficit, et non implet desiet

derium suum,
20 ficiis

gratis persequitur,

eo nt nie diiigerent, detraJiebant niihi: ego antein orabant. Pro bcnequae in eis contuleram, ipsi contumeh'as mihi faciebant. Ego autem quid faciebam ? orabam. Haec sunt arma Domini haec sunt et nostra arma, oratio. Si quando ergo persequitur nos ah'quis, et odit nos, dicamus: Pro eo ut me dih'gerent, detrahcbant mihi. Ego autem quid faciebam ?
:

25

orabam. Ut eos vincerem ? absit: Dominus enim quem orabat ut vinceret Sed quid dixit, ego autem orabam ? Quiddicebam? Paler ignosce eis quod enim faciunt, nesciunt.
'

?
:

Et posnerunt adversnni
pro crucifigentibus me,
tribus diebus illud
30

nie niala

pro

bonis.
'

Et

in

cruce positus rogabam

et ilH

dicebant:

Vah

qui solvit templum, et in

aedificat.
te.
'

Salvet semetipsum.
ipsis

veniat nunc, et Hberet

Ego pro
[3.

Qui dih'git te Pater ex mortuis resurrexi, et ilH dicunt:

C
i

4 bi quo\ in expunct. in C, om.

5 ialem, os\
2,

in.

SG.

Cf. supia p. 21,

1.

30

et

Hieron. in
!v

Is.

lib.
1 1

17 inilio

Adv. lovin.
et\

25

lale os
eis\

pB,

2
;

m
in eos S
;

9 eraf]
eis 3.
;

ABSG

erant

corr.

Dtipliciter^ dnppliciter S.

20 in

ABCG

contulerani\

contulleravi G.

21 haec sunt

codd
in']

haec sint
et.

et 3.

orabat] non orahat 3.

solvit\ solvis p.

27

Et
!j(i.

om.

24 enini\ auteni A om. [j. 28 Vah\ C h add. sup. iin va BS

;

quevi
;

uua G.
Salvet

teinpluvi\ S add. Dei.

29 aedijicat\ reaedificat
Qiii\ ^i
,^-

reaedificas ^.

semetipsuvi\ salva tcvietipsuvi

I.

Rabbi'^ Matlh. 26, 49.

19, 6.

2%.

Vah qui

solvit tic.] Mattli. 27,

39

5. talen{\ lo.

sqq.

26. nesciunt] Luc. 23, 34.

l88
*

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
'

Discipuli

illius

ctione inea.

venerunt nocte, et involaverunt eum. Et odium pro dileConsidera o Xpistiane, considera o monache si Dominus per:

secutorem suum et proditorem osculo suscepit, et pro crucifigentibus eum orat, nos pro fratribus nostris quid facere debemus?
Constittie super etivi peccatoreni.

Quoniam

rogavi pro ipsis in cruce, et

locum paenitentiae et non agunt paenitentiam, et me nolunt habere regcm, habeant regem diabolum. Nokmt habere regem lesum: habeant regem Barabban, Barabban qui interpretatur filius patris, hoc est diaboli. Barabbas iste, qui fuit ? seditiosus et latro Et vere Barabban habent regem et usque in hodiernum diem, seditiosum
viderunt vulnera mea, dedi
eis

10

et

latroncm,

qui

occidit ipsos

ludaeos. Barabbas latro,

qui sanguine

delectatur,

antequam Dominus crucifigeretur, antequam enm crucifigerent Negaverunt Dominum, et Barabbas dimissus est. Ex eo enim tempore Barabbas coepit habere in eos potestatem et ille daemon, qui eiectus fuerat de homine, et de illa generatione, et perambulabat in deserto, et locum invenire non poterat, adduxit secum aHos septem daemones peiores se, et intravit in synagogam, et facta sunt novissima hominis ikus peiora prioribus. Denique et synagoga ludaeorum antequam crucifigeret Dominum, erat quidem peccatrix, sed unum tantum habebat daemonem. Cruxifixit Dominum, et octo simul ingressi sunt in eam daemones. Inpletum est crgo quod dixit: Constitue super eum peccatorem. Et diabolus stet a dextris eius. Quoniam a dextris eorum stetit, propterea synagoga siccam habebat manum dexteram, sicut scriptum est in evangeh'o. Nos autem oremus, ut Dominus stet a dextris nostris, diabolus Et ostendit mihi lesum autem a sinistris. Scriptum est in Zacliaria sacerdotem magnum stantem coram angelo Domini, et Satan stabat a dextris eius, ut pugnaretcum eo. Si ergo a dextris Domini diabolus stat, quomodo nunc de luda dicit, Et diabolus stet a dextris eius ? Sed videte
ludaei, inckisus erat.
;
' :

15

20

25

'

quid

dicit.

Stabat diabolus a dextris Icsu ut adversaretur

ei

hoc

est,

dex30

terae eius adversari volebat. Hic

autem non
ibi

dicit,

quia pugnare vult, sed

quia iam vicerat ludam. Diabolus

I

contra dexteram desidcrat pugnare;

;

involavertint\

3 eum'^ se A,

sup. lin.

BCSG. Cf. eum

Riinsch,

Itala u. Vul^.

expunclo.

Ccorr.

6 viderunt] videns SG.

;

furavcriint A furati sunt ,3. p. 372 debemus\ debeatnus B(i, 4 orat] oravit A. Barraban BG, 8 Barabban] anle qui non repet. [i
;

corr

Barabas S.
1 1

sediciosus codd.

9 qui] quis p ; qtiid B, C rf' add. sup. sanguine delectatur] sanguinem d. BC. 22 eorum] codd
;

lin

qui. G.

seditiosus]

16 in deserto] in desertum
eius
'p.

Csup. lin. Dominus.

20 ingressi] introgressi C.
27 Dotnini]

25 mihi] ^ inser.
31 vicerat] vicerit C.

CSG

om. pAB.

30 cius] S inser. qui.

I.

eum'] Matth. 28, 13.

23. in evaTigelio\ Luc. 6, 6.

\%.

prioribus] Luc. 11, 26.

27.

cum

eo]

Zach.

3,

i.

TRACTATUS
liic

I)E l^SAT.MO CVIII.

89

aulcm dominatus est dexterae ludae. Sed et hoc cotisiderandum. In tempore stabat a dextris Domini ut adversarctur ci, quando lesus habebat vestimenta sordida. Sic enim et ibi scriptum est: Et lesus haillo
*

bebat vestimenta sordida.

5

'

Quamdiu habet Dominus

dextris eius:
illi

lesus vestimenta
portat peccata

sordida,

tamdiu
'

stat diabolus a

quamdiu

nostra, in peccatis nostris adversatur

in

diabolus.

Zacharia

Tollite vestimenta eius sordida et

'

Quando autem dicitur induite eum mutatoriis,

'

continuo dicit lesus ad diabohim

tibi qui elegit

Increpet in te Dominus, Satan, increpet

ideo diximus quia scriptum
est,

Hierusalem.

'

Hoc totum

Et

10 diabolus stet a dextris eius.

Ctim iudicatur, exeai condemnaUis.

Non

veniat

in

iudicium, sed in con:

15

20

demnationcm. Ubi enim iudicium est, ibi dubitatio est ubi autem condemnatio, iam manifesta sententia. Et oratio eius fiat in peccatum. Paenitentia ludae peius peccatum factum est. Quomodo peius peccatum factum est paenitentia ludae? Ivit, et suspendio periit; et qui proditor Domini factus est, hic et interemptor sui extitit. Pro clementia Domini hoc dico, quod magis ex hoc offendit Dominum, quia se suspendit, quam quod Dominum prodidit. Oportebat orationem ipsius esse in paenitentiam, et versa est in pcccatum. Vides haereticum orantem, vides ludaeum, vides Manichaeum: licet ieiunent, licet orent, tamen oratio ipsorum vertitur in peccatum.

Fiant dies eius pauci. Dies eius pauci

tenebrae
25 in
ei

facti sunt,

noctes vero creverunt

receptus est enim in dimidio dierum suorum. Sol ab ipso recessit, et ecce
multiph'catae sunt.

Et

episcopatuni eius accipiat alter.

Hoc

et

Actibus apostolorum manifestius interpretatum est. Non solum autem in illo tempore de luda dictum est, sed usque hodie dicitur. Si ludas apostolatum perdidit, custodiant se sacerdotes et episcopi, ut non et ipsi

suum sacerdotium
30 narios suos dat

perdant. Si apostolus cecidit, facih'us

monachus

potest

cadere. Virtus non perit, licet

homo

cadat

et pereat.

Tamen Dominus

de-

non dupHcaverit, accipitur pecuniaeius, et datur habenti. Pecunia Domini otiosa esse non potest. Fiant filii eitis orphani, et uxor eius vidua. Videte quia sacramenta sunt quae dicuntur. Fih'os ludae quos putas.? ludaeos. Et ludaei dicuntur, non
sub fenore
:

si ille

2 stabat] stat

SG.
9 tUn\

aiversaretu?-] adversetur S.

8 Sata}i\ Satauas

[3

Satana B

Satanan G.
12 dubitatio est^
accipiet

AIjCG

/^

,S

in

te S.
est).

11 sqq.

condemn.] condewpn.
est.

BC
[j.

constanter.

codd

(ondeiiinatio
et

{3

(om.

13 sententia\ S add.

24 accipiat]
29/^r/V]

SG.

26 dicitur] 3 add.
lin. in litura)

usque in

dieiii ijidicii.
[j.

ludas\ ipse ludas

peri{hit sup.

C.

31 datui-] dabitur

4.
7.

sordida] Ibid.

3.

9.

Hierusalcm'] Ibid.

2.
i,

mutatoriis'] Ibid. 4.

25. in Actibus aposioloruvi\

20.

190

S.

HIEROXVMI

PRi:SHri'KKI

luda sancto, sed ab isto proditore. Ex illo sancto nos sumus ludaei spiritales; ex illo autem proditorc isti sunt ludaei carnales. Denique duo sunt apostoli, qui vocantur ludae vocabulo. Undecimus apostolus est, qui dicitur ludas lacobi. Duodecimus autem cst et novissimus, qui

ab

illo

vocatur ludas Scarioth.

isto

Ex

illo

ergo luda lacobi nos dicimur ludaei; ex

autem Scarioth

illi

dicuntur. Ille ludas pater nobter dicitur lacobi,

hoc

est, ludas fih*us subplantatoris: nos cnim subplantavimns populum ludaeorum, et accepimus primitiva eorum. Illi autem Scarioth dicuntur, quod dubium est aut patrem siCTnificet aut villam eius. Ceterum quo-

modocumque
iste ludas,

interpretatus fusris, merccs interpretatur et pretium. Igitur

10

qui prnditurus erat

Dominum

et

pretium accepturus, de pretio

nomen accepit. Licet reddidit pretium sacerdotibus ludaeorum, sed tamen iUi condemnant eum, quoniam nolunt recipere pretium sanguinis. Videte
et infeh'citatem ludae. Si bene emistis quare non rccepistis pecuniam vestram ? Si autem non vullis recipere quoniam pretium sanguinis est, ostenditis vosmetipsos in-

dissensionem

Pharisaeorum

sanguinem

lesu,

15

iuste et inique effudisse sanguinem. Sed vide quid faciunt. Ipsam, inquit, pccuniam non mittuntin corbanan, sed emunt ex ipsaagrum, et appellant eum Acheldemach, quod interpretatur {^retium sanguini^. Quare illum emunt? in sepulturam peregrinorum. Nos beati, quibusde pretio sanguinis

20

facta est uxor Dei, de qua hbellum repudii, et iterum reccpi eam,et dixi illi, Convertere ad me' illa ergo synagoga repudium accepit a S ilvatore, et facta est uxor ludae proditoris. Denique quid fecit ? Non accepit dotem, sed dotem maritosuo dedit. Iterum autem ille miscrrimus ludas, qui prodidit

Domini ager emitur. Et 21X0)' eius vidiia. Synagoga, quae primo

'

dixit

Et dcdi

ilH
:

25

Dominum, non vult malam dotem, quam

5 Scariotli Scariolhis

accipere

malam dotem
illa.

sed
dicit
}

reddit merctrici uxori

Displicuisti priori tuo

accepit ab
Luariotes
'i.

Et quid

Imiaci] 3

atkl. spirituales,

spiritales.
;

6 ScaIiidaei
3.

rioth] Scariot/ies S

Iscarioth

Iscariote 3.

dutinttir]
;

% add. ludaei carnalcs

;

carnales dicunttir A.

8 Scarioth]
...

BC

cx Carioth

SG

Iscarioth

ex Iscariote

attt

...
!i{,

aut] codd

derit

17 efftidisse]

an 3. 13 no/unl] non cffundisse SG.

;

an

ii iste] oin. 3.

I2 reddidit] reddit G,
S.

corr

reddiS(t.

voltint

noltierunt

16
;

osfenditis]
3.

ostendtstis

18 corhanan] chorlnin

corbonam

I9 Acheldemach]
;

Achcldema
prius CCi.

(i,

iTiutat.

\\\

Acheldetnac.
^.

illum] illud 15C.

rccepi
e. e.

22 primo] AIJ
e. c.

prima 3S

23 dedi] dedit

dixi] recepit

dixit G.

28 accepit]

acceperai G,

corr.

10. ei pretiufn'] Hieron. in Matih. 10,

condemnationeni

sui natus

sit.

Issachar

4 Iudas...vel a vico aut urbe in quo ortus est, vel ex trihu Issachar vocabu lum sumpsit: ut quodam vaticinio in

enini interprelaliir w^/re'^, ut significetur pretium proditoris '.

23.

Et

dcdi

illi\ etc.

Cf. lerem. 3, 8.

TRACTATUS DE PSALMO CVHI.

191

marito, repudiavittc ct proiecit, ctdedittibi libcllum rcpudii: cgo te nolo

habere uxorcm. Dedisti mihi prctium,ct decepisti me: et quac intcrfccisti Dominum tuum, intcrfccisti et me. Non possum enim in scriptura invcnire,

quod ludas habuerit aut uxorem aut

5

filios.

Niitantes transferantur filii

eiiis, et

mendicent.

Dih*^enter considerate

10

tempore ex quo Dominus crucifixus est, ex tunc semper movcntur ludaci, non stant in suo loco. Et exiit, inquit, Cain a facie Dei, et habitaDenique dicitur et de Cain Naid autem interprctatur commotio. Quia egressus vit in terra Naid. fuerat a facie Dei Cain, rccte non stetit, sed habitavit'in terra Naid, hoc
difflcilia
illo
'
:

siquidem

sunt quae secuntur.

Ex

'

est

in

commotione.

Ita

igitur et

isti,

Dominum suum,
in

nutantes transferuntur.

quoniam crucifixerunt Deum et Non enim sunt in suis locis, sed

toto orbe divisi sunt. Mcndicitatem hic dicit divitiarum spiritah'um.

Non enim habcnt

15

prophetas, non habent legem, non habent sacerdotium, non habent sacrificium, sed verc mendici facti sunt.
Scriitetiir

fenerator
illi

omnem

siibstantiam

eius.

Dedisti
fccit
?

ilh*

pecuniam

Domine,
dario, et

dedisti

sicut et

aliis.

Illeautem quid

Non

h*gavit in su-

20

non infodit terrae, et neglegens fuit: sed ubi habuit talentum et pecuniam Domini, accepit pretium ab inimicis Domini, ct vendidit Dominum suum. Propterea tibi dico Domine, exige ab illo faenus pecuniae
\.\xd.^.

Et
et

diripia7it alieni labores eius,

}

titit,

quid factum est

Alieni diripiant labores

Faenerator Dominus manifeste exeius. Sive de omnibus

speciaHter,
25

ludaeis generah*ter intellegimus quia vastati sunt a Romanis: sive vere quod a daemonibus direptus est ludas, et ipse populus.

Non sit illi adintor, nec sit qui misereatur pupillis eius, In illo tempore non habuit populus ludaeorum adiutorem. Respondete mihi, o ludaei.
Fuistis in Babylonia: habui^tis ibi prophetas, Daniel, lezechiel: et revera idolatrae eratis. Septuaginta annis fuistis in captivitate, et postea venistis

30

Ecce nunc quadringcnti anni: quare non est missus ad vos In illo tcmpore idola colebatis, et miserebatur vestri Deus. Nunc autem non coHtis idola: quare dereHquit vos Dominus? Ecce quain propria.

propheta

2 tixoreift] in uxo?eiu
f) %i\.

fii.

Dominwn\
D. m.

'^

add.

Deum.
^.

interfecisti] interficies ^.

Naid\

Nod

"^j.

12 trans/cruntur]

transferentur
extitit]

20 facnus] foenus
[!}.

!3B.

Codices
22
dij-i-

sibi

non conslant.

21 Faenerator
;

Foeneratur D. manifeste exigit

3.

piant] diripiunt
idolatriae

BC

diripient
[il.

3.

23 vere\ om.

24 ludas] luda SG.

28 idolatrae]

CG

idololatrae

29 anni] S add. sunt.

9.

Naid'\ Genes.

4,

16.

Hieronymo
fuisse

ep. 129, n. 7 turn in multis

Eccequadringcntianni su7it\Y\.7x\\Q. chronicam nolationem, a Vallarsio aiiisque temere reprehensam, cum ab ipso
1\.

quarti saecuii

monumentis usurpatam iam ostendi. Vide Praefationem.

192

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Dominum,
et idola colebatis
erit
:

dringenti anni sunt Sed tunc dereliquistis

nunc autem
adiutor.

Dominum
ima

crucifixistis et interfecistis.

Et ideo non

eis

/;/ ge7ieratio7ie

deleatiir nojnen

eiiis.

prophetia, o
eius.

sacramentum
passionem
deletus
est.
5

prophetiae

In generatione

una deleatur nomen

et

Post
ille

Domini quadraginta duo anni transierunt,

populus

Siquidem perfecta aetas quadragesimo anno venit. Post passionem ergo Domini quadragesimo secundo anno deleta est Hierusolyma. Videte ergo quoniam in generatione una deletum est nomen eius. Sed et in hoc clementia est Domini. Crucifixerunt eum, et quadraginta duos annos
dedit eis ad paenitentiam.

10

Ego

simpliciter dico: propterea interfecit eos

ilh"s

post quadraginta duos annos, quia ex

qui crucifixeruiit
in

Dominum,

nemo
tur.
///

remanserat ex
nie7)ioriani

eis.

ludas maledicitur, ut
i^iiqicitas patriini

luda ludaei maledicanco7ispectu

redeat

eius

i/i

Do7ni7ii.

15

quod tunc peccaverunt, quoniam Dominum crucifixerunt. Sive aUter interpretemur. Et reputat ilHs crudeh'tatem homicidiorum eorum, et nihil eis dimittit. Et peccatu77i 77iatris eius 71071 deleatur. Quae est maler ludae? Hierusalem, quae in sanguine gaudet, quae occidit prophetas et ipsum Dominum suum. Pro eo quod 7io7i est recordatus facere 77iisericordia77i. Videte quanta clementia Domini est. Videt eum cum ministris venientem, videt eum venientem cum fustibus, et porrigit ilH osculum. lUe venitad prodendum, ct Dominus osculum dat; ut qui magistrum non timuit, vel clementia
Peccaverunt
in deserto, dimisit eis:

nunc reputat

ilhs

20

vincatur.

25

Et persecutus
quis in
divitiis

est ho77iine77i inope77i et 77iendicu77i.

est.
'

Qui cum

esset dives,
:

propter nos pauper factus

suis

Dominus inopem
}

se dicit et

mendicum
:

et

gloriatur

Habetis consolationem, pauperes

et

quod
'

Dominus vobiscum pauper est. Et C07ipu7ictu77i corde 77iortificare. Quid est dixit, conpunctum corde mortificare? Quod et in evangeho dixit: Tristis est anima mea usque ad mortcm. Et iterum quando dixit Pater,
: '
'

30

si

possibile est, transeat

caHx

iste

a me.

'

AHter: hoc dolebat mihi,

et

con-

tristabar pro persequentibus me, quia nolebant paenitentiam agere.

Ego
C).

2 eis\ vohis ,3A.

7 qiiadragesimo] in
illis

qiiadragcsimo G.

8 deleta

est\

deleta sunt

12 ex

illis

qui] qui ex

G.

13 ex

eis] eras. in

C
timuit]

16 dimisit] dimisistt^S.

nunc]

non A.

repittat] reputas S.

24 ut] om. BC.

inser.

///

sup. lin.

25 vincatur]

vinceretur 3.

30 mortijicare] om. BC.

2-j.facius est^ 2 Cor. 8, 9. 31. ad //wrie//i'\ Matth. 26, 38.

32.

7/ie]

Ibid. 39.

TRACTATUS DE PSALMO
in

CVIII.

93

cruce pendebam, et sanguine

meo lavabam

sordes eorum: et

ipsi nole-

bant agere paenitentiam. Haec crant lacrimae, haec conpunctio, quoniam

persequentes

me non

potui salvare.
et

Libera me^ quia egemis

5

paiiper

siivi.

Dominus

se

pauperem

dicit, ut

pauperes consolaretur.

Cum hominibus

pauper factusest, ut salutcm

nemo

pauperum

desperet.

Et

cor vieuni contuybatum est intra me. Videte quid

est intra me. Ipsum est quod et aUbi dicit: non sum locutus. Quod turbor, hominis est: vincere autem turbationem et iram, hoc magnae virtutis est. Propterei dicit et

dicat,Et cor

meum conturbatum
et

'Turbatus sum,
*

'

loapostolus:

Irascimini, et nolite peccare.

'

Irasceris?

homo

es.

Non

re-

manet

in te ira?

Xpistianus

es.

15

Ego quidem veneram ut protegcrem Hierusalem Hierusalem, quae occidis prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt, quotiens volui congregare filios tuos sicut gallina sub alas suas. Ego veneram ut gallina ad protegendum eos:
locustae.
'

Excussus sum sicut

populum meum,etdixi:

'

illi

illi

autem inimicissima mente susceperunt me. Ego veneram ut mater: et quasi homicidam suum me interfecerunt. Excussus sum. Quid est hoc ?

persecuti sunt me, proiecerunt me. Persecuti sunt

in 20 et

me

de Nazareth, veni
in

Capharnaum:
inde

persecuti sunt

me

de Capharnaum, veni

Bethsaidam,

me

persecuti sunt. Veni in

Hierusalem, nolebam recedere a

populo meo; et inde me persecuti sunt, et sic me habebant quasi locustas. Et quid feci ? iratus sum, defendi memetipsum, maledixi eos, et derehqui

25

Nec unum horum feci. Sed quid feci } Oravi pro ipsis. Genua mea infirmata sunt a ieiunio. Habeto consolationem, o monache, ieiunando: siquidem et Dominus hoc fecit. Ego dico quodquando ieiunat monachus, fortior fit ieiunio; et quando infirmantur genua eius ieiunio, tunc maxime roboratur. Et caromea inmutata est propter oleum. Rem videor difficilem dicere, et secundum litteram interpretor ut aedificem
illos?

audientes: aedificat enim

Haec erant\ ^G

me
;

et

littera.

Bonum
B

est

ieiunare,

bonum
C
;

est

haee erant
?

{h add. sup. lin.) e cerant

hae

ecce

erant

hec erat S.
;

Legendumne
pauperem
propheta
[^G.

haece eranl

sti7ii\

3 add. ego.

ut pauperes consolaretur'] ut p. consoletur S

;

ut pauper consolarctur h.
desperet^

^ saliUerri^

omnes codd
es'^

saUem

[j.

6 pauperum]
9
est,

ABCS
codd
;

despiceret
...

[3ABC, dispccerit G.
Irasci ho/ninuin

et apostolus^

et

^.
est
(i.

10 sq. Irasceris

Xpistianus
[S>B

non remattere in ira

Christiani
abii S.

15 sicut gallind\

add. congregat pullos suos.

19 veni\

ACG

iui [BB
1.

in Bethsaidafu] in Bethsaida SG.

22 eos

el\ eos

scd

BC.

Cf. supia p. 135,

26

etc.

27 videor'] videtur A.

29 aedificat\ aedificahit C,

8, locutus\ Ps. 9. et

76, 5.
'

irasci

hominisest,
'.

et

iniuriam non facere

apostolus\ Ephes. 4, 26. II. Xpistianus es\ Hieron. ep. 12

Anecdota Maredsolana
III, 2.

Christiani
et

15. suas]

Matlh. 23, 37.

25

'

'

194

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

fugere delicias. Anteqiiam veniam ad spiritalem intellegentiam, moror in

se non manducare, longe est a ceteris deliciis. Hoc Et caro mea inmutata est propter oleum. Hoc aliter interpretatus sum. Ceterum quod dicit, hoc est. Oleum imago claritatis cst; oleum quasi esca est luminis. Ita igitur et ludaei acceperunt a me oleum, acceperunt vitam, acceperunt lumen. Ne quis existimet quod olcum dicit pro misericordia: in hebraeo significat intellegibile oleum. Iiunutata cst non in gaudium, sed in tristitiam; non ut pulchrior inveniar,
littera.

Oui dicitoleum

totum

dixi, quia dixit,

sed ut foedior appaream. Propterea dicit:

'

Vidimus eum,

et

non habebat
10

pulchritudinem.

'

Ouare

quia caro ipsius inmutata est propter oleum.

spiritus. P2t

Non

habebatdeHciascorporis, sed
facies nostrae

nos ergo quando ieiunamus,

quando

paUidae sunt, quando foedi videmur, cognoscamus

nosmetipsos tunc pulchriores apparere Xpisto. Tales diHgit miHtes Xpistus, qui ieiuniis vacent.

Annona

nostra et esca ieiunium

est.

Quare

quia
15

in ieiunio victoria est, et in victoria

triumphus. Denique et apostolus non

'

in

saturitate,

sed

in infirmitate gloriatur.

Quando enim

infirmor, tunc

fortior

sum.
factus
'

Vocabant enim me Samaritam, et Nonne dicebant: Iii Beelzcbub principe daemoniorum eicit daemonia. hic est fiHus loseph fabri ? nonne fratres eius et sorores omnes apud nos Qui solvit templum, et in tribus diebus aedificans iUud. sunt? Et iterum Et iterum: Videamus si venit HeHas salvare eum. \\\q, vocabat IleH llch', quod est, Deus meus Deus meus; et iUi HeHam putabant. Videte incruditos ludaeos. FiHus Dei HeHae auxiHum petebat ? Viderunt me,et movcrunt capitasua. Quare movcrunt capita sua? quia et pedes iam moverant. Salvuni nie fac secunduni niisericordiafn tuajn. Dicit et in evangeHo Potestatem habeo ponendi animam meam et iterum resumendi eam. Et
ILt ego

sum

ohprobyiuin

illis.

'

'

20

'

'

'

25

'

'

moro)-] S
;

tniror

[i

ct rcliqui.

tn littcra

in alia tcrra S.
de.liciis]

2 qui dicit] quid dicitG,

corr

quod

dicit 3.

non\
7

CS

oni. |i5ABC).

desidcriis |3B.

6 exisiimet'\

exaestimet

corr.

intellegibHe]

intellegtinlem
[iJS.

BC.

8 Inmutata] inmutatus ^B.

inveniar
sed

...

apparcam\ inveniatur appareat

14 vaccnt\ vacant

11 sed spirilus]

sed ds spiritui
(r postea
j3A.
[3
;

BCG

Dei

spiritus |jA.

12 co^noscamus] cognoscemus

cognoscimur
;

(1

mulata
aedificat

est

in j).

BC.

18 Samaritatn\

SG

Samaritanum

21 sotvit]

so/v&^

so/vis 3.

/;/

tribus]

SG

oni. in.

aedijicans]

BSG

aedificas

rehaedificaltit

A.
;

22 venit: veniat C.
S.

25 moverant] moverunt SG.

27 resumendi]

assumenJi

sumcndi

6.

Ne

quis cxiitimd

eAz?\^

Ita

quippe

19. dae?nonia]

Luc. 11,

15.

velusta (juaedam j^salteria ferunl: caro mea inniutata est propter misericordiam.
10.

21. sunt?] Matth. 13, 55 sq. illud] Marc. 15, 29.

22. eum'\ Matth. 27, 49. 27. eani] lo. 10,' 18.

pHlchritudinem\
2

Is.

53,

2.

i-j.fortiorsum]

Cor. 12, 10.

'

TRACTATUS DE PSALMO
iterum:
*

CVIII.

I95

Nemo

tollit

eam

a me.

'

Et quomodo misericordiam petit? Ipse

misericordiam
F.t sciant
dicit,
5

petit, et ipse tribuit;ipse ut

Jiacc^ ct tu

homo

rogat, et ut

Deus
?

tribuit.

quia nianus tua

Doniine fccisti eam, Ouid est quod

et tu

Et sciant quia manus tua haec,

ipsi
est,
'
:

Domine
in

fecisti

eam

Intellc-

gant ludaei, quoniam non

voluntas facta

quod homo sum

me: sed mea et tua ut patiar. Et ego volui pati; propterea dico secundum Deus meus, ut facerem voluntatem tuam vohn'. Et tua
praevaluerunt
'

voluntas erat et mea, ut patiar.

sed ego et tu voluimus ut patiar.

10

Non illorum Tu enim

ergo insidiae et fortitudo

percussisti
'

fecit:

oves disparsae sunt.

et

dispargentur

Hoc scriptum est in Zacharia: oves. Quod ut patiar, inea voluntas

'

pastorem tuum, et Percutiam pastorem,

fuit et tua.

Quod

tu

voluisti, et

ego
et

volui.
et

Maledicent

illi,

Oportebat venire scandalum, sed vae per quem venit. tu benedices. Usque hodie hoc fit: ilH maledicunt in
benedicit in ecclesia.

15

dantur: servus auteni tuus laetabitur. IUi insurgunt

20

Qui insurgunt in ine, confunin me: ego autem servus tuus laetabor. Quare autem servus tuus? quoniam Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo sed exinanivit semetipsum, formam servi accipiens. Induantur qui detrahunt niiJii pudore. Valde nobis prodest intellegere quod dicimus. Clementia Dei in hoc apparet, in dicendo induantur. Non dicit, pereant; non dicit, deleantur in aeternum: sed quid dicit? confunsynagoga,
'
:

Dominus

dantur, hoc
paenitentia.

est, intellegant errorem suum, et confundantur, et stent in Qui induitur pudore, prope est saluti: si quis enim vere consi

funditur, incipit paeniteri. Considerate, o monachi,

I

aliquando habuerltis

tollit\ iollet

C.

Non

illoru/n]

[3

et cet.

uno S excepto iungunt cum verbis praecedenforiiiudo]

tibus.

ergo] ego

3 et cet. excepto

inser. non.

CSG
8.

inser. hoc.

fecit]

facit S.

14 in synagoga^ synagogani BC.

in ecclesia] ecclesiani C.

20 in hoc] hic S.
in paenitentia]
p.

apparet] apparuit G. in pacniteniia//i

22 stent]
',

BCG

stati/n

S
2<\

;fia/il

defuiant

AG

penitencia/n agunt S.

pae/iiteri] Cf.

Ronsch,

303

poeniiere 3.

monachi] niunichi B.
I.

ine\ Ibid.

7. z^^/z^/l Ps.

39, 9.
13. 7.

synagogis sub nomine Nazarenorum anathematizent vocabulum Christia'; ibid. 49, 7 abominationi est (Christus) genti ludaeorum, cui ter per singulos dies sub nomine Nazarenorum
'

II. oves\

Zach.

num

\2.

per quem

quem locum

venit] iMatth. 18, 7 ad Hieron. in Comment. per

'

generalem sententiam, inquit, percutitur

ludas, qui proditioni
verat'.

animum

praepara-

5,

13 18

sq.

Usque Jiodie Jioc fit\ Hieron. in Is. quod...usque hodie perseve'

maledicunt in synagogis suis '; ibid. 52, 4 sqq. diebus ac noctibus blasphemant Salvatorem, et sub nomine, ut snepe dixi, Nazarenoruui ter in die in Christianos congerunt maledicta etc.
' '

rent in blasphemiis (principes ludaeo-

18. accipiens] Philipp, 2, 6 sq.

rum),et

ter per singulos dies in

omnibus

196

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

semper pro ipso debetis rogare Deum. Dominus crucifigitur, et pro crucifigentibus rogat. Vos autem si audieritis verbum malum, ne teneatis iram. Sol non occidat super iracundiam vestram. Et operiantnr sicut diploide^n confusioneni suani. Diplois genus est pallii denique et in hebraico MAIL dicitur. Diplois ideo, quia duplex est pallium. Propterea egodico tibi Domine: inimici mei sunt ludaei, persecuti sunt me, crucifixerunt me, fecerunt mihi omnia mala, blasphemaverunt me: indulge iUis, quoniam ego, qui passus sum, rogo pro ipsis. Et
aliquid contra fratrem vestrum,
'

'

quid

rogo.!*

erubescant

et

confundantur, et

sic

salventur.
illis

Nudi

sunt,
et 10

tunicam

meam

perdiderunt.

Da

illis

confusionem, da

ignominiam,

habeant duplex pallium:hoc est, ne simph*cem habeant confusionem, sed duplicem, ut magis agant paenitentiam. Non dicit contra ludaeos, sed pro ipsis dicit. Creator enim est et illorum et nostcr: non eosomnino eradicavit. Vultis scire

apostoli ex ipsis erant.

omnes Nos in radicem ipsorum inserti sumus; nos rami sumus, illi radix. Non debemus maledicere radicibus, sed debemus orare pro radicibus nostris. Oui inserti sumus in radicem, deprecemur Dominum, ut sicuti rami salvi sunt, sic et radix salvetur. Forte ah'quis Tu pro ludaeis oras, pro blasphemis? Oro Dominum pro ipsis dicat si cnim ipse persecutorum suorum miseretur, quanto magis mei mise?

Petrus ex ipsis erat, Paulus ex ipsis erat, et

15

20

retur?
Confitcbor Doniino niniis in ore nieo.

Hoc

post resurrectionem dicitur, et

dc iutura ccclesia cantatur.

in

Et

in niedio niultoriini

laudabo eum.
te,

Non enim
25

ludaea solum, sed

in

universo orbe, in ecclesia laudabo

Quia astitit a dextris paupcris. Diabolus ad dexteram ludae stetit: ceterum mihi Dominus stetit ad dexteram. Ut salvani faccret a persequentibus aniniani nieani. Animam, inquit, salvabit. Et ahbi dicit: Tristis est anima mea usque ad mortem. Qui tristis est, sensum habuit. Insensibih's enim anima sensum non habet, insensibihs anima non habet sensum neque
' '

dolorem: ubi enim dolor est et tristitia, ibi sensus est. Si ergo habuit tristitiam, si habuit dolorem, ergo habuit et sensum: nam sensus dolorest.
5 MAI^ tnaid codd. 4 diploidevi confusionem suam\ SG lxx diploide confusione stta |^A. pcrlo tunicam meam\ tunica mea [3. sunt] nudaverunt me ^, G 2 m. sup. lin. 9 14 Paulus ex ipsis erat] diderunt] et suam perd. 3. 13 non] et non S non enim 3.
;

^o

Nudi
|i{.

om.

17 in radicem] in radice C.

18 sicu/i]

sicut

SG

sicut hi ,3AI5.

salvi]

3 inser.yur//.

\^ pro blasphemis]

9j

om. pro

add. oras.

Oro] ora

AG.

20 perseastitit] qttia

cutorum suorum] persccutorem suum A.

adstctit
scripsi
;

mei] meis

BG
;

in eis A.

25 Quia
31

corr

quiadstetit
doloris

non sensus

SG. codd

28 habuit]
;

3AHS

habet

CG.

nam

senstis dolor est]

doloris p (oni. n. scnsus).

4.

vestram] Ephes.

4,

26.

28.

ad mortem] Matlh.

26, ^%.

TRACTATUS DE PSALMO

CVIII.

I97

Si ergo voluerint nobis dicere; Propterea non dicimus eum habuisse sensum, ut non videatur habere peccatum; nos iUis respondeamus: Habuit corpus sicut et nos, aut non habuit? Si dixerint, habuit, respondeamus iUis Ergo habuit et passiones corporis nostri. Intellegit unusquisque quod
:

10

15

20

autem negaverint eum habuisse passiones aut libidines corporis, ergo dicimus iUis, quod neccorpus habuit Et nos dicamus iUis: Sicut corpus habuit verum sicut et nos, et non habuit peccatum corporis ita et animam veram habuit, et peccatum animae non habuit. Nos ergo confiteamur verum corpus eum habuisse ac veram animam. Si enim non suscepit Dominus cuncta quae hominis sunt, non salvavit hominem. Si autem suscepit corpus, animam autem non suscepit: ergo corpus salvavit, animam autem non salvavit. Nos autem volumus magis salvari animam nostram quam corpus. Suscepit ergo Dominus et corpus et animam, ut utrumque salvet, ut perfectum hominem salvet, sicut eum et condidit. Si ergo dicunt illi, quia ideo Dominus non accepit sensum, ut non peccaret, et hoc putant quod quicumque sensum habuerit humanum, vincere eum non potest, dicant nobis: lohannes Baptista habuit sensum, aut non habuit ? Illo tempore, in quo erat in deserto, peccavit ? Utique dicunt quia non peccavit. Denique et Dominus noster dicit Amen dico vobis, non fuit inter natos muh*erum maior lohanne Baptista Petrushabuit sensum, aut non habuit, et ceteri sancti apostoli ? Si ergo apostoli vicerunt sensum humanum, Dominus timuit accipere sensum, ne vinceretur ab illo.^ Et
dico. Si
;

'.

dum volunt
25

glorificare

Dominum, detrahunt

illi.

Quomodo illi

detrahunt

Dominus, quod apostoli non timuerunt. Nos ergo gratias agamus omnipotenti Deo, et dicamus: In sensu tuo non habuisti peccatum. Et: 'Venit princeps mundi huius, et invenit in te nihil. Ita
ut videatur timere
'

ergo praesta nobis, sicut

vince diabolum;
salves nos.
30 qui
ut,

in

tuo sensu

vicisti

diabolum,

et in

sensu nostro

quemadmodum
et

perfectos nos creasti, perfectos et

Tu enim

es creator, tu es magister, tu es

Dominus,

tu es et

pro nobis passus es: qui vivis

illis]

regnas
S
;

in

saecula saeculorum.

Amen.
codd
;

2 nos

om.

p.

non iliis G. 4 Intellegit] 7 non halmit] non habet G.

13 Doviinus] lestis dicant] dicat
|3.

intellegite

intelligat

j3.

5 aiit libidines]

Z peccatuni\ peccata ^A.

et

10. ii. 12 salvavit\

salvabit C.
possit C.

ut utrunique salvei]
17. 21

utrumque
[3.

salvabit C.

7 potest]
in.

SG.

aut non] an non

[3.

18 in quo]

^A om.

25 Deo]

Domino

C.

27 praesta] praestes

I. Si ergo voluerini 7iobis dicere etc.] Apollinarius Laodicenus notatur, cuius

Alex. epistulam paschalem

a.

402,

n.

(Migne

22, 797).
11, 11.

contentiosum super sensu dogma numquam a sesusceptum esse Hieronymus declarat ep. 84, n. 3. Cf. Theophili
*
'

20. Bapiista] Matth.

26. ;7z/7] lo. 14, 3^.
'

198

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

DE PSALIMO

CVIIII.

Dixit Dominus Domi?io meo: Sede a dextris meis. Psalmns David. David est qui loquitur, propheta, vir sanctus, rex.
et

propheta quid

tor in

Rex ergo quid dicit.? rex Dixit Dominns Domi?io meo. Istum locum Salvaevangelio exposuit dicens Si Xpistus est, inquit, filius David,
dicit.?
* :

quomodo

eum Dominum ? Vides ergo quid dicat. Si fih*us est David, quomodo vos dicitis, quomodo in spiritu vocat eum Dominum ? Dicat ah'quis Ergo non est filius David ? Hoc dicebat de Pharisaeis, qui simpHcem fihum David confitebantur Xpistum. Ego ad ludaeum et Photinum hoc ipsum dico: Si fih'us est David, quomodo vocat fihum suum Dominum? Oui autem Dominum Deum confitetur, et
in spiritu

vocat

'

10

illum probo,
et fihus

Dei Fihum, verbi gratia Manichaeus, qui negat illum fihum David: apud quod fihus David est. Nobis ergo qui fihus Dei est, ipse est

David: non ah'us fihus et ahus fihus, non facio duas personas in homine; sed ipse qui fihus Dei est, ipse est et filius David. Dixit Do?ninns Do?ni?to ?neo: Sede a dextris ?neis. In hebraico primum nomen Domini his h*tteris scribitur, quibus de Deo tantum scribitur. Secundum vero nomen Domini his h'tteris scribitur, quibus solent homines dominum vocare: quomodo et a quorundam vocatur dominus a servo, et reges vocantur domini. Vide ergo quid dicat. Dixit Do?ninns Do?nino ??ieo: huic Domino, cui praecipitur ut sedeat. Deus non sedet, adsumptio corporis sedet. Huic ergo praecipitur ut sedeat, qui homo est, qui adsumptus est. Hoc adversus Arrianos dicimus, et adversus eos qui dicunt Maior est Pater, qui iubet ut sedeat, quam ille cui iubetur. Omnia evangeha personant de persona hominis, et nunc non necesse est adprobatio: quia omnia quaecumque vih'a videntur, referuntur ad homincm, referuntur ad carnem. Nunc de psahno dicimus. Virgam virtutis tuae emittet Do?nin?is ex Sion. Vi?'ga?n, In hebraico non tam virgam habet quam sceptrum, hoc est, insigne regiae potestatis.

Deo

et

15

20

25

DE PSALMO
repet.
ita

CVIIH\ In Brev.

col.

1233 sqq.

Psalmus David]
incipit).

CPS om. ^.
;

David]

non

ABG

(cod. Briiann. Keg. 4.

:

A. xiv. qui hoc loco

est
:

3 prophetd]
v. s.
;-.

add.
% de

est, el

verb;i coniungii

Psalmiis
de.

David
()
'^

qtii

loquitur propheta at,

Breviario
:

Pharisaeii\

3ABIP

C om.
et

filium David] retinui ex

Jilium Dei codd.

in
;

l^est et]esset C.

14 uon a. Ji/ius]

wser. Dei.
19 a

et a.

//ius]

^j

&dd. David.

Deo

et

homine] in
;

Dcum

hominem
^.

S.

praepositionem
sunt.

a quilmsdam

21
^.

27 dicimus] dicamus

quorimdam] codd. Cf. Roensch p. 442 B om, Domino] a Domino SG, quae verba postea in S erasa 29 non tam virgam] 3 om. virgnm.

6.

16. pri?nu?n no??un

Do>ninu?Hi] Malth. 22, 43. Dofnini etc.]

Commentariol.
C(".

p.

80,

1.

ic-13.

TRACTATUS DE PSALMO

CVIIII.

199

Virgam virUitis tiiae emittet Dominus ex Sion.' Ex Sion enim egredietur verbum Domini ex Hierusalem. Dominare in medio inimicorum tuorum. Non dixit, interfice inimicos tuos. Sed quid? Dominare in medio
lex, et
'

inimicorum tuorum. Inimicos tuos fac, qui alieni fuerant, tui esse incipiant. Dominare in medio inimicorum iuoinim. Inimici tui, de quibus scriptum est in sexagesimo septimo psalmo: Lingua canum tuorum ex
'

inimicis

ab ipso

*.

Isti

sunt inimici, qui

tuis

in

aliena crant potestate.

Nunc

ergohoc precatur psalmista: inimicis inimicorum tuorum.

10

dominare,dignareesse Dominus

Tectwi principium in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum. Versiculus obscurus

est.

Videamus diem
sit

virtutis

Domini, ut cum scierimus

diem, tunc sciamus quod eo

sit et

principium, et hoc principium

quomodocum

15

quomodo hoc ipsum principium in die virtutis eius in splendoribus sanctorum est. Hoc ergo principium, quod est cum Domino in die virtutis eius, ideo est cum Domino, ut splendeant sancti. Tecum principium in die virtutis tuae.' In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in prineo fuerit;
cipio

cum

20

'

apud Deum Pater principium, sed et Pllius principium. Principium enim non habet principium: si enim habuerit ah*ud principium, iam ipsum desinit esse principium. Quidquid ergo dederimus Patri, hoc damus et Filio. Si enim Pater in Filio, et Filius in Patre, et omnia Patris Fih'i sunt, et omnia Filii Patris sunt, et principium Patris principium Fihi est. Ergo quod dicit, hoc est: Eo tempore quo patiebaris et dicebas Pater in manus tuas commendo spiritum meum et quasi de hominis
'.
'

25

loquebaris adfectu, non quasi inbecilHs rogabas.

Tecum enim

erat prin-

cipium, tecum erat divinitas: sed propterea deprecabaris auxihum, ut accepto auxilio dares sanctis tuis, et iUi splenderent. Hoc quod dicitur,
accipiens dares, nulli scandalum faciat:

secundum hominem
est ut et

loquitur. Si

enim hominis corpus adsumpsit, necesse

30

hominis verba suscipiat.

Homo

est

Xpistus, et vere

dicimus. Si ergo

homo
si

dalizaris: et miraris
I

homo est: secundum adsumptionem carnis sccundum corpus, vides corpus, et non scanhominis verbis loquitur? Si autem te scandaHzat
est
;

egredietur] egrcditiir

tui\ ut tui

sup. lin

codex

pABG. 4 Inimicos tiios] codd C hoc modo verba componit

7

inimici iui p. qui] ut qui p. Inimicos iuos.fac tuos qui alieni

1 1

fturant. tui esse incipiant.

buerit] haberet S.
inbellis

ab ipso\ ab ipsis C.

8 hoc\ om. BC.

et

est^

om.

!3.

19

/^a-

aliud\ alium S.

24

quasi] codd

p om.

et.

2$ inbecillis]
;

SG.

26 tecum] pl repet. enim.

28 hominem]

omnem hominem G hominem

omnia
2.

S.

7.

Bierusalem] Is. 2, 3. ab ipso] Ps. 67, 24.

17.

24.

Deum'] lo. i, i sq. /neum] Luc. 23, 46.

y
200
S.

HIERONYMI PRESBYTERI
omnis crucis non scandalizaris. uteio ante luciferuni genui te. Miraris si
ad principium,
vere
et

vilitas corporis, et crux, et iniuriae, et alapae, et flagella, et

iniuria,

si

te lioc scandalizat, revertere

Dicit

enim Pater ad Filium:

Ex

non adsumpsit hominem, quasi homo, Ex utero ante luciferum genui te? Non habeo uteloquilur rum: sed non possum me ahter indicare Patrem, nisi hominis verbis locutus fuero. Ex utero ante luciferum genui te. Ex utero, de measubslantia. Ex utero. Audi Eunomi, audi Arri: si creatura est Dominus, si factura, numquid artifex generat opus suum? numquid artifex fiHum vocat opus suum.^ Artifex carpentarius fecitscamnum numquid de utero iUiusgenePater, qui
:

Dominus noster atque Salvator, qui secundum hominem, cum ipse Deus

hominem adsumpsit,

loquitur
5

10

ravit?

numquid

dicit

hoc

dicit.

Sed quid
'

De utero meo genui dicit? Ego te feci manu

ei,

te,

scamnum? Non mea. Ouando autem

o
eis

utique
uterus
et
fiHi
15

dicitur, fiHus significatur, et fiHus

non adoptatus. Vocantur enim

adoptati.

Quotquot enim eum receperunt, dedit

'

potestatem fiHos
est,

Dei

fieri.

Ibi

dedit potestatem: hic vero de utero generavit, de sua

natura, de suis visceribus, de sua substantia.

divinitatis suae.

Ex utero, hoc

de meduHis

Totum

quicquid Pater est divinitate, dedit Filio

te.

quem
20

generavit.

Ex

utero ante luciferum genui

graecc dicitur ijyzvZoyr^,

Ante luciferum. Hoc schema grammalici d-6 uleoo-j; t6 Tiav. Quanquod dicunt

do ergo

dicitur, ante luciferum,

unam creaturam

nominat,
sic

et

omnes

indi-

cat creaturas.
dixerit, ante

Quando

dicit,

ante hiciferum, nos

inteUegamus, quasi

lunam, ante solem, ante

est.

omnem

creaturam.

Ex
*

utero ante

luciferum genui'te. A7tte lucifcruin. Ante istum luciferum, qui videtur in

mundo, vera lux genita

tuo videbimus lumen.
'

Unde
est

dicit in ah'o

loco psalmi:
:

In

lumine

25

Sermo

ad Patrem

Pater, in lumine FiHi

te.

videbimus lumen Spiriturn sanctum.

I

Ex

utero ante luciferuvi geniii

2

vi/itas]

utiliias

veritas S.

iniuriae] iniuria liCI.

rcvertere] reverte C.
a.

scamializaris^ scandalizaberis ^.
vere]

4 Dominus noster

a.

Sahator] Domino nostro

Salvatori C.

verum

C.

5 sq.

secundum hominem
dedit] ^ add. eis.

ante luciferum] om.

-,

BC.

ii i/Iius] i//*us

C.

16 /di]

inser.

enim.

18 divinitate] divinitate/n

BG

in divinitate p.

20 aTio
ioco]

21 ergo] om. BC. |ji&0'j; To Trav] a parte totum ^. 25 psa/mi^,psa/mo C, B corr psa/mus (5. om. C, B suppl. in marg.

dicit] dicitur

BCG.

habeo uierutn etc.] Hieron. iuxta alterius psalmi n. 5 vaticinium Ex utero atiie luciferumgenui ie ut quomodo uterus non significat
6.

Non

20.

-ro

rav] Hieron. in

Is. 14, 2

'Nisi

epist.

65,

forte auvcy.oo/r/.to; totuni intellegamus ex

parte

';

in lon. 2,2

'

nos vero

auvsxoo/t/.oi;
'

uterum (neque enim Deus dividitur

tris

in

in Alatlh. totum intellegamus a parte quod synecdochice totum intel12, 40

;
'

membra) sed eamdem substantiam PaFihique demonstrat 16. feri] lo. I, 12.
'

etc.

legatur ex parte etc. 26. /uu/en] Ps. 35, 10. 27. /unien Spirituni sanctum]
'

Com-

TRACrArUS DK PSALMO
luravit Doniiinis,
dicit, iuravit, ct

CVlllI.

20

noji pacnitebit euni. luravit

Dominus. IIoc quod

sed
ei

non

ei

qui ante luciferum genilus

est. 7V/ es

est,

iuravit, qui

post luciferum natus ex virgine

sacerdos in aeter?tuin secunduni

ordineni MelchiscdecJi. Superfluum est nos de isto versiculo velle inter5

pretaii,

cum

sanctus apostolus ad Ilcbraeos plenissime disputavit. Ipse

lo

15

enim iste est Melchisedech, sine patre, sine matre, sine generatione. Et interpretatur ibi dih'gentissime, quare sine patre, sine matrc, sine generatione; et ab omnibus ecclesiasticis dictum est, quoniam slne patre dicitur secundum carnem, sine matre dicitur secundum Deum. Hoc solum ergo interpretemur, Tu es sacerdos in aeternum secundum crdinem Melchisedech. Hoc solum dicamus, quare dixerit secunduni ordineni. Secundum ordinem: nequaquam sacerdos eris secundum victimas iudaicas, sed eris sacerdos secundum ordinem Melchisedech. Quomodo enim Melchisedech, rex Salem, obtuHt panem et vinum, sic et tu ofiferes corpus tuum et sanguinem, verum panem et verum vinum. Iste Melchisedech ista mysteria, quae habemus, dedit nobis. Ipse est qui dixit, Oui manducaverit carnes meas et biberit sanguinem meum ': secundum ordinem Melchisedech tradidit nobis sacramentum suum.
'

20

25

Doniinus a dcxtris tuis. Rem novam video. Dicitur in principio: Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis; et nunc dicitur ad eum Dominus a dextris tuis. Si ipse ad dexteram Patris sedet, quomodo rursum Pater sedet ad dexteram FiHi.^ Ouando enim dlcitur, Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis, manifestissime dicitur quod ad dexteram Patris sedeat FiHus. Quando autem dicitur, Dominus a dextris tuis, hoc dicitur, quod ad dexteram FiHi sedeat Pater. Hoc totum propterea
dicitur, ut aequaH's sit

FiHus

Patii.

tores

autem diabolus

stat a dextris.

Multa sunt quae dlcantur. Ad peccaCeterum iha disputatio aHa est. Quiomnes
ccxUl. et ^.

^ inlerpietari\ inierprclare '^^. 6

eniiii\ |i>A iiiser. ait.
iste]

'^

disputavit^
1 1

Ipse\ iste

GIL.

om. L.
16
|3.

repet. S.

14 Salem\ Salim G.

est\

23 dicitur] om. SG.

24 sedeat\ seJct

secundum ordinem] non om. C. 17 ca> nes meas] carnem meam ^A. 26 Ad peccatores] peccatoribus CI peccatori ^.
dixerit] dixit C.

12

mentariol. p. 42,

1.

21

'

iii

Xpisto Patris

lumine videbimus lumen Spiritum sanc-

torum animaHum exta susceperit, sed pane et vino simplici j^uroque sacrificio
Chiisti

tum

'.

dedicaverit
in
es
s.

sacramentum
14,
s.

';

6. sine

generatione\ Hebr.
lo. 6, 55.

7,

3.

Hebr. quaest.

Gen.
i,

18

'

Quod
mystesignifi-

17.

mewn]

autem
calur
:

ait,

Tu

ae.

0.

M.

18. sacrame7ituni

73, n. 3 ' dech. Ordinem

Hieron. ep. secunduni ordinem Metclnsesuunt\

rium nosirum
libus victimis

in

verbo ordinis

nequaquam per Aaron

irrationa-

autem

eius multis

modis

interpretantur, quod... neque carnis et sanguinis victimas immolaverit, et bruAnecdota Maredboluna

III, 2.

i)ane et

immolandis, std oblatu vino, id est corpore et sanguinc

'.

Domini lesu

^i>

202
cumque peccator

S.

HIERONVMI PRESBYTRRI
diabolus
ei

est,

stat

ad dexteram. Sed

dicit aliquis:
'

Ouomodo

et lesu Filio
'.

losedech

in

Zacharia dicitur stare?

Et diabolus

stabat a dextris eius

Ouomodo

in

Zacharia scriptum est quoniam diaest.

bolus stet a dextris Salvatoris? Videtis quia quaestio

quando stabat diabolus ad dexteram Salvatoris

vestimenta sordida
reges.
'.

'

lesus, inquit,

Sed eo tempore habebat

vitiis

Nostra peccata portabat, nostris erat

tradita sunt mihi
'.

involu-

tus: propterea diabolus stabat a dextris eius. Confring^t in die irae suae
*

Haec omnia
'

slravit ei universa

regna terrae

'.

In momento, inquit, horae monRegna mundi diabolus monstrat. Et

'

quid
nie,

dicit.''

Haec omnia mihi

'.

tradita sunt:
belli, in

si

cadens adoraveris coram

lo

erunt tua omnia

In die ergo

die certaminis confringet reges.

Irae suae.
ludicahit
iii

nationibus. Videte differentias: reges

confringuntur, iudi-

cantur nationes. Iniplebit ruinas.

Dominus
'

noster ascendit in cruce, et

15

Iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum, et in signum cui contradicetur. Implebit ruinas-. non credentium,qui non crediderunt exploratoribus apostolis. Et Moyses enim misit

multae ruinae factae sunt.

'

exploratores

in

mundum
in

et quia

non credidit populus exploratoribus,

propterea ceciderunt

deserto,

Usque hodie corpora non credentium

cadunt
sunt,
terra

in

deserto istius saeculi. Conquassabit capita in terra juultorum. 20

Implebit ruinas non credentium; conquassabit capita eorum qui dubii

eorum qui non habent perfectam fidem. Conquassabit capita in multorum, non omnium:si enim dixisset, omnium, nuUus de nobis spem haberet. Multorum dicitur, ut ahi reUnquantur.

De
est,

torrente in via bibet. Ouis bibet

de torrente

in via? Iste cui

:

dictum
audivit,
iste

25

Dixit
es

Tu

Dominus Domino meo, Sede a dextris meis iste qui sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech:
in terra

qui

confregit in die irae suae reges, qui iudicat nationes, implebit ruinas, con-

quassabit capita
in via bibet.

multorum:

iste

quid faciet aUud?

De

torrente

Videamus ante viam,

3 5tabat\
i.

ut

postea videamus in via torrentem. 30

stet

Et d.'
3.

3. oni. c(.

vox dubiae auctoritatis,

ISG, sted B,
3 A,
3.

stetit

A, H fol.add.,
;

om.

Qiiomodo

Z.

s. c.

(jiioniam\ et 3 (reli(jua

om. )

stet] stetit

fol.add

stabat C.

a dextris] ad dextcravi C.
coiifregit 3.

Salvatoris]

om.

Ci.

6 era(\ om.

7 Cotifringet\

codd

II confringet\ confregit I.
;

13 iudicantur nadones] naciones indican(ur

iudicabi(
bibi(
|i.

nadones 3
Qiiis

iiidicabi( in nationilms

GI.

14
ii;i(

///
i

cruce\ in cruccin ^AI.

25

tnl)e(\

ijui

C.

28 confregi(] confi
oni. ?A\.

confringit 3

confiw^ct BC,
\\

(i

sup.

lin.

qui iudicat nationes]

torrentein.\

29 qnid] oiu. B.

facicl\ facit et

\facit DI.

30 ut\

et I.

inser.

Torrens.

3. eius^^

Zach.

3,

i.

S(|(j.

Luc.

4, 5 sq.

6. sontiJii] ibid. 3.

16. coiiiradicetur]

Luc.

2,

3.1.

TRACrATUS
Via saecuH
evanf^elio:
istius

I)E

PSALMO

CVIIII.

203

dicitur, per quam ambulavit. Denique scriptum est in Esto consenticns adversario tuo, dum es in via hoc est, dum ambulas in isto saeculo, et per viam vadis ad eum, qui vera est via. Undc dicitur et in centesimo octavo decimo psalmo: Beati inmaculati in via
' ' '

'.

Beati sunt qui in istius saeculi via inmaculati sunt, et in isto mundo. Ergo

sacerdos secundum ordinem

et

Melchisedech, quoniam venit

et ipse

in via saecuh',

ambulavit

in via nostra, bibit

Torrens
10 ceUis.

non habet

de torrente qui erat in saeculo. aquas naturales, non habet aquas quae semper

fluunt: scd habet aquas de tempestatibus,

de

pluviis,

de turbine, de proin vallibus, in prae-

Torrens

numquam

est in

montibus, sed semper

et

cipitibus locis. Alienas

torre7ite in via bibet.

aquas concipit,

parturit, et

tumens

vadit.

De

Torrens

numquam

habet

mundam aquam,

sed sem-

15

Hoc dicitur, quoniam saeculi istius aquae semper turbidae semper plenae tempestatc. Vultis scire quomodo de torrente turbido biberit.'' Et ipse dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem Et dicit evangelius:' Et coepit, inquit, contristari et conturbari Bibit ergo etiam Dominus noster de torrente istius saeculi aquas turbidas, aquas tristes, aquas quae non habsnt laetitiam. Tulit calicem, et implevit de torrente mundi; et quoniam turbidae erant aquae, dicit: Pater, si possibile est,
per turbidam.
sunt,
'

'.

'.

'

20

transeat calix iste a

bibit quasi in
in via.

me

'.

Bibit

ergo de torrente mundi

istius:

sed non

domo

sua, sed in via,

ad

ah*a ire festinans.

in via erat.

Bibet de torrente
torrente bibet. Si

Propterea bibit de torrente, quia

bibit

De

de torrente mundi istius, quanto magis sancti? Vultisscire quoniam semper sancti de torrente bibunt.? Dicit et in ah'o loco: Torren'

Dominus

25

Diximus de torrente,dicamus etiam etde testimonio,Torrentem pertransivit anima nostra. VuUis scire et alium torrentem? HeHas sanctus propheta, quando persequebatur eum lezabel, quando accepit cibum, et quadraginta diebus transiens perrexit in heremum: Erat, inquit, in deserto, et bibebat dc
'.

tem pertransivit anima nostra

De

torrente in via bibet.

'

saecitli

u/iui] saeciduin istud

3.

anibulavit']

S add. dominus.

5 islius] ista 3.

8 semperfluunt\ semper peifluunt 3.

i^pletiac]

3 vara] vere S. \0 praecipitilnts] praecipicibus G

precipiciis S.

C
5

add. sunt.
'

15 dicit\ dicitur 3
et

gclius]

cf.

supra
iti

p. 104,

1.

aposlolorum
inquit]

evangeliorum
iiiser.

';

ur add. siip. evangelium CS

I

lin.
;

16 evan-

evangelista

AB
G

in evangelio 31

add. sup.

lin.

ihs

et.

e^'gd\

om. SG.
;

24 se/nper]
;

om.

j3.

2^ pertransivit'] pertransiet B.
I
;

26 de testitnonio] scripsi 28 lezabel] Zezabcl

de teslimonium

de testimonia
deserto] in

iestiinoniitm 3 et ceteri.
S.

SG

zazcbel B.

29 in

hcrimo

2.

in

viii\

15. niortenP]

Matih. 5, 25. Matlh. 26, 38.

16. conturbari'] ibid. 37.

20. a ine\ ibid. 39. 25. 7iostrii\ Ps. 123, 5. 29. E7'at, iiiquit ttic.\ 3 Reg. 17, 5 sq.

204
torrcnte

S.

HIERONVMI PRESBV rKRI

audientes torrentem
istius saeculi nolite

Chobar

'.

Verum

despe-

rare: frequenter hic torrens deficit. Videtur

quidem tumens

esse, videtur

quidem

habere aquas multas: sed cito deficit, si sustineas. in deserto aquam, eo tempore quo erat in

Dc

Heh'a quia bibit

tristitia,

quo

erat in
5

angustia...

Dimiserat

ludaeam: vide quantus timor

fuerat: dimiserat

ludaeam,
et
in

et

perrexcratin

montem
aqua

Sina. Persequebatur

enim eum lezabel,

propterea biberat de torrente Cliobar.

finem, propterea defecit

Verum

torrentis.
*

quia perseveravit usque Et dicitur ad eum a Domino,

quoniam defecerat aqua torrentis: Vade, inquit, ad viduam in Sarepta Sidoniorum et cetera. Ecce bibit et HeHas de torrente. Sed et ipse Dominus atque Salvator bibit cah*cem de torrcnte Cedron. Sic enim scriptura refert, quando vcnerunt et conprehenderunt cum. Venerunt,
'

10

'

inquit, et

conprehenderunt eum
locus torrentis,

in

torrente

'

ct

cetera.

Videtis

quam
15

humihs
tcnebris

sit

quam

confragosus. Cedron h'ngua hebraea

interpretatur tenebrae. Videtis igitur

sunt.

Dominus crgo

traditur:

quoniam torrentes istius non traditur sursum

saeculi in
in

monte
tene-

Ohveti, non traditur in templo: sed traditur in torrente, et torrente tene-

brarum, hoc est Cedron.

bras.

Omnes enim
bihet.

qui odio habent hicem,

erg^o bibit

amant

De

torrentc in

ria

Ouia

Dominus de
ci

torrente et

gustavit mortem, propterea exaltavit

est

eum

Patcr, et dedit

nomen quod
?

20

super

omne nomen. Deinde nunc

\\di,

dicitur,

De
'.

torrente in via bibet;et

quia bibit de torrente in

'

propterea exaltavit caput. Et quid dicit

Ille est

Cum

exaltatus fuero,

omnia traham ad me
:

exaltatus, et nos

exahavit. Istius caput exaltatum est

ceterum draconis capita conquas-

sata sunt, et confracta sunt in mare. Propterea exaltavit caput.

Non

dixit, 25

propterea

exahatum

cst

caput eius, hoc

est,

ab aho exaltatur: sed qui se

1.

I.

Chobar\ mendose pro Chorrath legunt 3 et omnescodi. uno S excepto, qui ad

lin.)^;v/'.

7 exhibet

C{h sup.

iorrcfttcnf\ forreiites 9A

oni.

15.
I

2
;

tmnens essi tiimesccre

Elias
3.

jj.

3 aqu.is
;

multas] inftnitas aqiins S.

5

Dc Helia\ de Aclia
31].

et

vUe

q.

t.

f.

(i.

luJaeam] om.
;

6 Sina] Sinai

1>.

lezabel]

y^^l y^'' S om. ^. Zezabel HSG. 7 biberat]

II calicem] etcalicem ^.

repet.

bibcbat 3

liberat S.

dc forrentc] de torrentem
<'/;;'"^

SG.

13 et cetera] Cedron S.

16

tra.iitur] Sinser. deorsiim

ergo qitum traditur^.

sursum]
jj.

rursu/n 3

et ceteri.

24 conquassata

sttnt] conqttassavit 3.

26 cxaltatttr] exaltatus

10. Sidonioru/u'] 3 Rcg. 17,9. 13. in torreute] Cf. lo. 8, i.

1

Hie'

lon. Hebr. quaesi. in

hilavit

autem

in torrente,

Gen. 26, 17 Hade quo scrip

via bHhU.

ad torrentem traditur Cedron. Et EUas persecutionis tenipore ad torrentem Chorrath latitat, qui et ipse sicnoster
calur
23.
'.

lum

est

De torrcfite in

Dequo

21. nomn'\ Philipi). 2, 9.

ctiam

ICIias temporc famis bibit... Dominus vero noster eliam in torrente tra'

ad

n/e] lo.

12, 32.

25. in n/ore] Cf. ps

73, 13 sq.

ditus est

in

Eccle.

1,7'

Salvator

TRACTATUS
luimiliaverat, ipse cxaltavit.

1)K

PSALMO

CX.

205
'

Ipse enim dicit in evangelio:

Poteslatem
'.

10

habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo resumendi eam Propterea exaltavit eaput. Seipsum exaltavit, qui caput est omnium. Aut certe quod dicit, exaltavit caput, non seipsum e>caltavit. Propterea cxaltavit caput semper enim ille altus fuit. Sed quando dicit, exaltavit caput, nostrum exaltavit caput,qui deorsum iacebamus in terra; nostrum exaltavit caput, qui curvi non poteramus aspicerc ad caelum, sed ad terram. Vultis scire quoniam ipse exaltavit caput? Et illam mulierem, quam ligaverat diabolus, ipse liberavit, et exaltavit caput eius, quae semper incurvata fuit: et adoravit eum. Cui est gloria in saecula saecuiorum. Amen.
:

DE PSALMO

CX.
David
et

Confitebor tibi Doinine in toto eorde nieo. Si non erat simplex

non habebat dolum, non dixisset: Confitebor meo. Non labiis tantum, sed toto cordc.
15
///

tibi

Domine

in toto

corde

eonsilio

rectoruni et eongregatione

magna

opera Doniini.
iusti.

Rectorum

dicit,

eorum

qui

ante peccatores erant, nunc vero

mirari videntes nos elephantum et

camelum,

simih*ter et

Non est enim muscam et culi-

cem eandem mobih'tatem hahere

Escani dedit tinientibus
20
se.

et

spiritum et

membra?
dicitur,

In fame pavit Heliam, in deserto populo

ludaeorum manna
timentibus
se.

pluit: et

conpletum
litteram.

est

quod

Hoc secundum
:

Escam autem

dedit

Escam panem

dedit
qui de

caelo descendit

quo si digni sumus, pascimur. Quanti enim mart)'res fame corrupti sunt, et nunc sunt cum Domino?
Sanctuni

25 Initiuni

eis

Sanctum sanctis, terribile peccatoribus. Qui non timent Dominum, non est in sapientia: aut qui non habent sapientiam, non habent timorem.
et terribile nonien eius.

sapientiae tinior Doniini.

Laudatio eius nianet in saeeuluni

I

saeeuli.

Ouoniam

in

titulo alleluia

exal/avit]

inser. rapiti.

2 ct pot.h.r.eam'] om.

SG.
vS.

resuinendi] itenim sumendi A.

5 a}lus\ exa/iatus
1 1

eam']

animam meam
i.

C.

4 Propierea exaltavit] om.

CG.
13

6 qui
lircv.

deorsum
col.

i. t.

n.e. Ciiput^

om.

,3. !3.

10 eum]

om. doxologiam.
1.

jD

PSALMO CX

1238

sq.
!3

12 erat] esset

Cf. supra p. 44,

10

p. 47,

1.

15 etc.

non hahebat]
17 videntes

habuisset

(om. non).

15 rectorum] iuslorum fiAGI, sed

lin. seq.

rcctorum. ex elifantum.

nos] Videtis 3 (om. nos).

elephanium\elephaniem
21 dedii] dicit
'S.

[iC

elefantem

camelum]
26 aut

camel/um^S^G
ei

coxT.

23 corrupti] consumpti S.

qm]

qui A.

2. ea)ii\

lo, 10, 18.

II sqq.
22. descendii^ lo. 6, 41 sqq.

8.

Et

illam inulierem etc.] Luc. 13,

2o6
praenotatum
interpretatur,

s.

hip:ronvmi prkshvteri
laudationem
finit

est, iiiste in

psalmus:

si

quidem

alleluia

Laudate Dominum.

DE PSALMO CXL
Beatjis vir qui tiinet Doinitiuiu. Frequenter
in

dixi,

persona
et

iusti

interpretantur, referuntur ad Xpistum. Si

quoniam omnia quae enim sancti

causa, Isaac

typus
ergo

figura Salvatoris sunt,

est,

qui vere sanctus est, verbi

typus Domini Salvatoris

et
iste

loscph, David, Salomon, et ceteri sancti:

beatus

vir,

qui nunc describitur, refertur

iste vir iustus

quidem ad virum
typus est veri
iusti.
lo

iustum, et vere de viro iusto dicitur; sed

Beatns vir qui tiiuet Doininuin. Inttvxm divisimus psalmum: nunc dicamus de viro iusto. Beatus vir qui tiinet Doininuin. Psalmus centesimus

Siquidem et centesimus decimus et ipse sub Primus versiculus ex ALEPH scribitur, Beatus vir qui timet Dominum. Secundus ex BKTH, In mandatis eius cupiet nimis. Tertius GIMEL, Potens in terra erit semen eius, et usque ad vicesimam secundam
alfabetites est.

undecimus
alfabeto

est.

15

lilteram

thau. Singulos
tiinet

igitur versiculos vestris orationibus disseramus.

Beatus vir qui

Beatus

Doininuin. Principium

psalmi est:

nondum

dicit,

vir qui diligit

Dominum. Virorum enim

:

incipientium est timere,

perfectorum vero diligere

siquidem

'

perfecta dilectio foras mittit timo20

Ergo de principio dicit, hoc est, incipiente viro sancto. Videamus ergo ordinem psahni. Beatus vir qui timet Doinimim. Qui timet Dominum, quid facit ? audit verba Dei } doctus in lege est ? non hoc dicit.Ouid
'.

rem

dicit

Iii

mandatis eius cupiet

dixit,

niinis.

Qui timet Dominum, qui beatus

est,

mandata
dicat.

ipsius hbcnter facit. In

mandatis eius cupiet nimis. Videte quid

;

mandato eius facit multi enim timore faciunt, ct mercedem non habent. Oui enim gehennam timet, et propterea non fornicatur, non habet tantam mercedcm, quantam illc qui propter dilectionem Dei
I

Non

25

praenotatiDH^ pracnotatus

praenotata S.

Do/nininu^

SG
in

add. do.\olot;iani.

3 Dli

PSALMO
non
sunt.

CXf] Itidem

legilur in Brev. col.

1239 sqq. sed multis

Tj.

fme auctus, quae Ilieronymi

6 y///] sic qui 3S.

AH

%i

quis

9 veri iusti\

viri iusti 3 el ceteri.

;

10 divisi/nus] di/nisiinus
alfabcto /nixlus
celcri.
si//ia/n
I.

12 al/al>etites] alfabctitus

alphai'eticus p
,3,

alphabetes

\\

13 ex

ALKP//] cx
;

alfi S.
{j.

14 cupieC^

infra (gr. OtAT^ffst); cupit

15

CIM/IL] ^c/nel CCi

ex

Gi///el

viccsi/na///] viccnsi/na/n S,

B corr

viciu-

vigesi/na/n
et ti//io/e ,31

C
;

m.

expuncta.
ti/no/-cni D.

16

TI/AV] Tau C.

23 cupiet] cupit BC.

25 ti/norc]

propter

27 p/opter dikctio/icni^ p/v dilectionc G.

19.

iiinoreni\

lo. 4,

18.

faciunt, sed timor

facientis

mercedem

25.

mercedcni
p. 3,
1.

non
'

supra.

22

Hieron. multi enmi timore

Jiabeni\

non habet

'.

TRACTATUS
facit.

I)E

PSALMO
vult,
:

CXI.

207

In

mandatis eius
aliquis,
si

volet,

hoc est

mandata
ita ille

eius facere desiderat.

Quomodo
sed vult
5
:

in

aestibus

sit, sitit

desiderat

mandata Doeius

mini. In mandatis
et vult

Domini

volet nimis. Auxesis:

mandata
eiiis.

non

facit,

non

transitorie, sed nimis.

Tertius versiculus est: Potens in tcrraerit senien

feci

Oui mandafa Dei

voluntate, dignus

sum

ut fiam pater sanctorum. Breviter dicimus, ne

longius trahatur oratio. Generatio rcctonLni bcnedicelnr. Praestet Dominus,

ut et vos qui

me

auditis, generatio

rectorum

sitis.

Gloria
10 divitias

et divitiae in

donio eins. Gloria et divitiae.

facit

saeculi dici? ideo aliquis

voluntatem Dei
in

ut divitias
nisi divitias

mundi istius consequatur? Et certe mundi contempserit. Gloria et divitiae

est, sicut

Putamus gloriam et et mandata eius, non facit mandata Dei,

donio cins. Gloria

credentium
15

dicit

apostolus:

'

Nonne
'

vos gloria

mea

estis?

Et

divitiae. Divitiae,

de quibus

dicit ipse apostolus

quoddivites

facti estis in

omni

scientia

'.

Et

institia eins nianct

in saecnlnni

saecnli.

Non

dixit,

iustitia

manet

in

saeculum,et finem habet: sed, manet

in

saeculum

saeculi.

20

est in tcnebris Inmen rectis corde. Nos quondam eramus in tesedebamus in tenebris et in umbra mortis: sed luxorta est nobis, secundum Esaiam. Misericors et miserator et insfns. Videte duo quae dicat, Misericors et iustus.Si peccator es, noli diffidere veniam misericors est. Si vero superbus es, et confidis tibi de clementia Dei, noh' esse negle-

Exortnin

nebris,

gens: et iustus

est.

Misericors
iustitia

et

prudentia psalmistae:

simplex
et

miserator et instns. Videte quid fecerit est, misericordia duplex est. Misc-

ricors et miserator et instns.

25

locnndns Jiomo qui miseretnr

commodat. Quia misericors

est

Dominus

et miserator, et vir iustus imitetur

Dominum suum

sit et

ipse misericors.

locnndns homo qui miseretur

aliis

et

dicat et de argento et de pecunia? lusti in

commodat. Putat ahquis quod de auro tantum non habuerunt quod

30

commodarent, ut ipsi cibos ab ahis acciperent. Ergo si non habuero quod dem, iam non sum iustus? si non fecero elimosinam, in iustorum
I

volei\
I.

volit

vult

add. nimis.
1.

vtilt]

,3

inser. nimis, hoc est.

mandata]
om.
I.

repel.

3 Auxesis] scripsi ut supra p. 2,

18

auxes in
,3.
[5

ABCG
13
et

anxie

(3 ;

man-

data\ mandatis
divitiae]

GI,

corr.

10 aliquis] quis
(3.

apostolus]

apostulus

corr.

non

repet. G.

14 estis] sitis

15 scientia]

codd. add.

et itistitia,

geminalo
[3.

scilicet versiculi sequentis initio.

17 eramus] errahamics

20 Misericors]
imitatur S.

G inser.

et

miseratur;
;

et

,3. 19 Videte d. q. dicat] om. miserator ct iustus. Misericors. diffidere] desperare

3.

24 iusius] S add. dominus

est.

25 locundus

h. q.

m.

e.

commodat] om.

3.

26 imitetur]

13. estis?]

15. scie?ifia]

Thess. 2, 19. Cor. 1.5.

19.

sccimdum Esaiant]

9,

2.

208
numero
rent.
iion

S.

HIERONVMI rRESBYTERI

ctitate ruerunt. Perfecti

habebor? Ouanti sanctoium fecerunt elimosinam, sed in sannon fecerunt elimosinas: non habebant unde facefacere,

Elimosinas non
dedit, quia

crimen
est.

habentis est

ceterum qui non

voluerit,
5

habet unde faciat eHmosinam, hber

Quantumcumque dare
et

unde faciant eh*mobinas. Dicit et Petrus: Argentum et aurum habeo, quod autem habeo hoc do tibi, in nomine Domini lesu surge et ambula Quid est maius, pecuniam dare, an debilem sanum fcLCQre?/ocu/i(//is Iiodio qiii niisereiur et co))n)iodat. Quaesunt istae elimosinae? quid est hoc quod commodat vir iustus.-* Secundus versicuhis osiewdxt. Disponct serDioues siios in
voto dedit.
'

tantum

Tamen habent

sancti

'.

10

imiicio.

Xon
sed,

dixit,

aurum suum

et

argentum aut pecuniam disponet

in

in
si

iudicio:
vir

sermones suos disponet

ludicio. Ista est misericordia,

sanctus doceat ahos qui non sunt sancti. Disponet sennoties suos in

iudicio.

Intelleximus ergo quae sint pecuniae quae commodentur.

dicit,

Verum
15

hoc quod

quod diciturin evangeh"o, ne mittamus margaritas nostras ante porcos: hoc est, ut sciat
disponet sermones suos
in iudicio,

hoc

est

unicuique quid tribuat, ut sciat unusquisque quid possit accipere, quid non posiit. Unde vir sanctus dicit In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi Non ea dedi quibus hbuit: non sanctum tuum misi canibus, et margaiitas dedi porcis. Grande igitur periculum doctoribus
'
:

'.

20

est,

verba Domini posse effundere.

sunt quae dicantur de psahno. Sed quoniam excludimur hora, benedicamus omnipotentem Dominum et qui habet tales pecunias tribuat non habentibus, qui vero non habet hbenter accipiat. Praestet autem Dominus et mihi, ut et ego istas habeam divitias: ut et non habentibus dem, et habentibus divitias cumulem:ut beatitudinem istam et dicens
:

Muka

25

habeam et audiens. Beatus est enim qui in aures loquitur audientis Quid enim mihi prodest loqui, si alius verba mea non suscipiat? quid
'

'.

enim mihi prodest mittere vinum,

2feienint]fuerunt G.
5 voto]

si

statim quod
S

mittitur effundatur?

elimosinas] 3 inser. (juia

si.

4 elimosina/n]

UCG inser.

et.

votum

.S

totum G.

est] sit-9j.

14 Intelleximus] intellegimwi C.
;

16 mittamus

scripsi
\<)

m. nostras] mittatis m. vestras G, C corr. unusquisqiie ,3. 17 unicuique] SG eui !iiG quoU S. tribuat] tribuit ,3S. quid p.] quod p. G corr
; ;

quid]
;

quis S.

peccem] pecetn
ISCi
;

corr.

tnisi] dedi
;

CG
,3.
\

nisi

I>.

20

canibiis] Brepet. nisi.

I
;

doctoiibus

est]

doctoris est
(\.

A BC

est doctoris
...

2 1 posse]
...

AHCG

post se

S poi cis
;

3.

26 cumu-

lem]

commodem

dicens

atidiens dicentis

audieniis S.

2.

larionis

uude facerent\ Hitroii. in Viia Hi 11. 18 Nemo melius erogat,

'

16.

ante porcos\ Mailli.

ii8, 11.

7,

6.

19. //^/] Ps.

quam
7.

qui sibi nihil reserval

'.

27. audicntis] Kccii. 25, 12.

ainbuta'\ .\ct. 3, 6.

rRACTATUS
Vides quod
et servatur
in
in

I)E

PSALMO

CXIIII.

209
in

evangelio aqua

illa in

hydria mittitur, et

vina vertitur,

ne pereat. Uiligenter igitur audiamus verba Dei: cuiestgloria

saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
5

CXIIII.
orationis nieae.

Dilexi^

quoniam exaudiet Douiinus vocem

Non

dixit,

diligam: sed, dilexi.

Non

promisit se facere, sed testatur se (qc\ssq. Di/exi.

orationis meae. Dilexi,

Quare
dilexi

dilexi?

quoniam exaudiet Dominus vocem

10

15

20

est: in exauditione autem, futuri. Non enim dixit, quoniam exaudivit me Dominus; sed, dilexi quoniam exaudiet me Dominus. Quia indinavit aurem suam jni/ii.Quonlam nos parvi sumuset humiles, et non possumus nos extendere et exaltare: propterea Dominus inclinat aurem suam, et dignatur exaudire nos. Denique quoniam nos homines sumus, et dii non possumus fieri, Deus homo factus est, et inclinavit se, secundum illud quod scriptum est: Inch'navit caelos, et descendit Et in diebus meis invocabo. Hic quaeritur quomodo in diebus invocet, et non invocet in noctibus. Et quomodo dicit in alio loco Media nocte surgebam ad confitendum tibi cum sancti in noctibus magis soleant orare? Et in alio psalmo dicitur: In noctibus extollite manus vestras in Quomodo dicit, Et in diebus meis invosancta,et benedicite Dominum cabo? Non dixit, invocavi; sed, invocabo, in futuro. Dum enim in hoc mundo sumus, in nocte invocamus:in futuro in dieinvocamus Dominum. Propterea dixit, in diebus meis: peccatoribus enim nox est, mihi autem

transacti temporis

'.

'

'

'

'.

dies.
25

Circumdederunt me dolores mortis. Videntur mihi dolores mortis cogitationes esse foedae.

Quando anima

cogitat, et peccare desiderat,

quando

parturit peccata, vicina est morti. Pericula inferni invenerunt me.

infelices et

nos

miseros et lugendos, quia semper nos peccatum quaerit. Si

vinum
[31,

in vina\ in

2 m.

2 Diligenter\ dilegenler

SG.

Dei\

om. doxologiam.
7 exaudiet] exaii-

DE PSALMO CXII/I] Brev. col. 1247. 8 in exauditione] codd divit G audiet S.

4
;

5 exaiidiet\ exaiidivit
;

exaudiet
;

(3.

GL. futuri] GI add.

quod
[3.

est.

9 quoniam]

quod [3BS

quia GI.

quoniam exaudiet] codd

quod e.

^.
te,

12 inclinat] indinavit 3GI.

e codicibus

15 Inclinavit]

Et

inclinavit ^B.
ep. 106, n. 73.

16 invocaho] [3Sadd.

eradendum
^.

esse

Hieronymus docet
soIebantB',solent

18 in noctibus] in nocte
'^S.
[3.

magis]plus

soleant]

CG.

ig psaimo] ioco

26 foedae]/oeditae B.

quando J>art.]

quoniam
I.

p. %.

27 Pericula]

Et pericula

nos]

Omnes nos G.
118, 62.
2.

in evangelio\ lo.

2,

sqq.

18. iibi'] Ps.

15. descendit] Ps. 17, lo.

Anecdota Maredsolana 111,2.

20.

Dominum'] Ps. 133,

27

2IO

S.

HIKRONYMI PRESBYTERI

autem semper nos quaerunt peccata, nos festinemus ut non nos inveniant. Haec autem distantia est inter dolores mortis et pericula inferni: dolores mortis malae cogitationes sunt, pericula inferni opera mala sunt. Ut est autem dicam:aliud in theoria, aliud in opcre, hoc est in practice. Ibi enim dolor et parturitio, hic autem periculum estvicinum morti.
Tribulatiojiein et dolorein inveni.

Rem novam

dicit.

Non

dicit,

requiem
tribula-

inveni:non dicit,saturitatem inveni.Si autem dixisset, invenit

tio,

me

invenit

me

dolor,

non

erat quaestio.

Nunc autem quid

dicit? Tribula-

et dolorem inveni. Ouasi quaerens sic invenit: non enim invenitur, quod quaeritur. Sanctus non quaerit requiem, sed tribulationem: tribulatio patientiam operatur, patientia autem novit enim quoniam Tale quid probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit Tribulationem, inquit, et miseriam invocavi et in Hieremia dicitur hoc est, in hoc saeculo nihil Quoniam, inquit, amaro tuo verbo ridebo aliud volo nisi tribulationem, ut in futuro requiem habeam et felicitatem. Et propterea, inquit, nunc amaritudinem sustineo, ut postea dulciora sustineam. Et populus Domini de Aegypto egrediens venit in Merra, quod interpretatur amara, et de Merra in Sina, quod interpretatur temptatio. Solus sedebam, quoniam amaritudine repletus Et iterum Hieremias eram

tionem
nisi

10

'

'.

'

'.

'

15

'.

20

O Domine

libera aniniavi meani. Proprietatem hebraici graecus et latiin hebraeo habet ANNA. Anna autem Et quod dicit hoc est deprecor Domine, enim mirantis, sed deprecantis afifectus in
: :

nus exprimere non possunt. Pro

interpretatur rogo et deprecor.
libera

animam meam. Non

est

ingenti

enim periculo constitutus

est.

Misericors
:

Dominns

et

iustjts, et 25

Deus

noster miseretur. Erige aures, pcccator

om. SG.

misericors est Dominus. Scd

G.
/> ro

2 inler\

3 est\ in

erasum
JiJ

est.

6 novani
post eras.

dicit'\

n. dico

14 ridebo\

rideo Ccorr.
rion.

nihil\ non

C
;

(jiiid

nisi

15 a/iud]

2 m. sup.lin. inser.
;

in /uturo] in /uturufu

^GI.
;

16 sustineam] susteneam
; ;

GL

me rea r

^^iAB.

17 A/en-a] scripsi iuxla

ritudo

,3.

hcbraicam

18 arnara] amamera B mersum S terra G Mara [iACI. 21 hcbraici] hebraice BGI de A/erra] de mera 1> de mersa S de amara G. 26 mise24 mirantis] vocantis ^ABI. m. sup. lin hebraicae lin^s^uae 3.

LXX
;

retur\ miserehitur

[iJ.

12.

non confundii\ Roni.

16
?

5, 3-5.

latus est Obsccro Doniine libera

13. invocavi\ lereni.

15, 15 }

vieam... in hebraeo scribitur

n. 5 lates
'

animam anna
'.

14. ridebo\ ibid.

24. deprecanlis affec/us^ Hieron. ibid.

19. reple/us eram] ibid. 17. 22. /labtt .LW.-i] Hieron. ep.
'

20,^.3

S>mmachus

igilur... in

ceniesimo de-

Hebraei inlerreliquas proprielinguae suae habent interieciionem, ut quando volunt Dominum deila

cimo

qiiarto psalmo, ubi dicilur

ita

Do-

prerari,

ponant verbum petentis

affeciu,

mine libcra animam meam^

interpre-

et dicant

assa Domine

TRACTATUS DE PSALMO
noli

CXIIII.

211
es,

esse neglegens

sequitur enim, et iustus, Si

multum peccator
:

audi, misericors est

Dominus

si

ncf^legens

es,

audi, et iustus est.

et iustus

Sed

videtur quasi aequale esse, misericors

Dominus

verbi ^ratia,

dccem
5

partes est misericors, et

decem

partes est iustus, et hoc propter

simpliciores ita loquor. Dicat aliquis: Si pensentur peccata mea, non pos-

sum

tanta habere bona, quanta habeo mala: nunc autem dicitur quod
est,

misericors et iustus

misericors in peccatoribus, iustus in bonis

inci-

piunt gravare peccata mea, et vincit in sua misericordia. Propterea semel

iustum posuit,
ro terito dicere.

et

Et Deus,

secundo misericordem. Misericors. Poterat et de praeinquit, noster miscretur ut semper misericordem

\

eum
bus

ostendat.

Custodiens parvulos Do7ninus. Si quis magnusest,et se exaltat, et superest,

hunc non custodit Dominus

:

si

quis se

magnum

putat, huius

non

'5

Ecce ego et pueri quos mihi dedit Dominus Et iterum Humiliatus sum^ et salvavit me. Duph'citer intellegimus, Humih*atus sum et salvavit me sive peccavi, et salvavit me sive, cum essem superbus, humih*avit me et salvavit me.
dicit
'
:

miseretur Dominus sed eum Dominus. Siquidem

'.
:

si

quis se humih*at, huius miseretur, et custodit

20

Quando dicitur, Convertere in requiem tuam, ergo habebat ante requiem quam perdidit. Nemo enim convertitur, nisi qui pergit illuc ubi prius erat. Deus enim nos bonos creavit, et sui arbitrii reliquit, et omnes cum Adam in paradiso posuit.
Converterc a?iima
in requiem tuam.

mea

25

Sed quia nostro arbitrio a beatitudine illa cecidimus, et venimus in vallem lacrimarum propterea iustus animam suam hortatur, ut convertatur illuc unde descendit. Convertere anima mea in requiem tuam. Locus enim iste tribulationis est, locus est terra pugnatorum. Iste locus lacrimarum est, ubi non licet securum ambulare. Ubicumque enim aliquis fuerit, periculum est si in deserto, scorpiones sunt si in civitatibus, oculus meresi in mare, iatrones et piratae. Haec omnia tricis pernicies est hominis
;
: : :

I.

2 iieglegens\ neclegens S.

et iustus.
[3

Si multum^
lin.

et

iustus simul.
5

Cum

C.

^gratia]

causa C.
7

4 partes\ partibus iustus in bonis\ iustus autem {in

8 7nea\ nostra
I.

m. sup.

non^ nonne ^ omnino prave.

incipiunt']

acUl. sup. lin.)

nobis

Ci.

GI

inser. in nobis,
,3.

8 me.

vincit in] ita 3 et

[3
;

omnes codd.

9 iustum] iustus

secundo misericordem] secundo misei-icors

Misericors] om. ^
;

secundtun misericordia

GI

duo tnisericordia B.

add. domittus.

15 pueri]
p,

add. mei.
lin.

18 htimiliavit me]

Com.

me
lin

humiliavi me B.
7iostro
(3.

20 habebat] habtiit

2 m. sup.

22 stu]

fiostri

C
(0

2 m. sup.

arbitrii] arbitrio p et inser. nos.

legit

23 in vallem] in valle SG.

27 sectirum] sectiros

26 pugnaex u) G.

torum] p et codd. uno excepto S qui

15. Domi?it^s] Is. 8, 18.

ptignarum.

unde descendit] Hieron. ad Eustochium ep. 22, n. 19 Tua regio para25.

'

disus est Revertere

serva quod nata es, et dic anima mea in requieni tuam

'.

212

S.

HIERONYMI PRESBYIERI

mystice loquor. Nec enim nunc periculum est sancto viro a latronibus siquidem martyrcs sanguine suo vicerunt. Convcrtere ajiiuia mea interfici
:

in reqiiicui tuani

qitia
:

Doviinus

beiicfccit tibi.
es,

Quod,

inquit,

converteris
est.
5

o anima

in

paradisum
fuit.

non quia digna

sed misericordiae Domini

:

Ut

exires dc

paradiso, tuo vitio factum est

ut

autem
:

redeas, misericor-

Et nos dicamus animae nostrae Convertere in requiem Requies nostra Xpistus est Dcus noster. Si quando fuerimus in tuam. angustia, et coeperit nos cogitatio captivare in peccatum,dicamus Convertere anima r.ostra in requiem tuam. Qziia eripuit aniinaui meain de inorte. Necdum rediit in paradisum, et iam se in securitatem redisse dicit. Dixit, Convertere anima mea in requiem tuam et quasi securus dicit, Ouia eripuit animam meam de morte. Ouando eripuit animam meam de morte ? Pro me passus est Deus meus,
diae

Domini

10

pro

me

crucifixus cst

Deus meus,

et dico

'
:

Ubi

est

mors

victoria tua?

ubi est inferne stimulus tuus?' Oculos mcos a

luxi, ut in

lacriviis. Ploravi, ut

rideam

15

sempilernum gaudeam. Qui in praesenti non plorat, in futuro E conlacrimabitur. Beati enim qui lugent, quia ipse consolabuntur Vae vobis qui ridetis, quoniam lugebitis Pedes trario autem dicimus vicos a lapsu. Quia non steterunt pedes mei super petram, propterea paene moti sunt pedes mei, paene effusi sunt gressus mei Libcrati sunt pedes mei a lapsu. Quare ? quia conversaest anima mea in requiem suam. Placcbo coravi Doviino in rcgione vivoruvi. Videor, inquit, hominibus esse iustus, qui opera bona non habeo videor hominibus esse sanctus, qui verba bona non habeo. Hoc autem David dicit, hoc sancti dicunt, hoc peccator enim hoc non loquitur. Quid loquitur iustus? apostoli locuntur Ouia verba et opera bona non habeo, et sanctus videor, et laudor ab hominibus ego autem novi conscientiam meam, scio quaHbus cogitationi'

'.

'

'.

'

'.

20

25

bus cor meum fluctuat, scio quantae mihi h*bidines veniunt, et video aham legem repugnantem menti meae et captivantem me in lege peccaMiser ego homo, quis me libcrabit de corpore mortis Propterea dico ti
*

'.

30

jwsfrae]

6 animae C corr. 4 wisertcordtae] iniscricordia S. 3 Quod'^ quo p. 8 in peccatu7n'\ G om. in in peccato B. 9 uostra] mea ,31. pS anima uostra BCG. sibi A etiam et securitatcm rcddidisse S. \^ dicimus] dicitur j5;AB. \\ se in] om. GI 22 coram] fJ et omnes codd. licet hoc quoque superfluum esse adserat Ilieronymus in saepe
I

loquor'\ locor
;

laudata epist. 106,

n. 73. v. I
;

23 qui opera]
t/uur v. G.
tneritis S.

B quia
;

0.

CISG
|3

quare

0.

,3.

quia

v.

CS

cur

Hoc] haec

(om. autcm).

24 qui vcrbci] 29 repugnautcm]

repugnanti G.

menti] legem

in Icge] in legem C.

15.

Cor. 15, 55. Malth. 18. /u^ebitis] Luc. 6, 25.

I

tuust

20.
5, 5.

7iiei'\

Ps. 72,

2.

17. consolabu7itur\

2g. peccati]

Rom.

7,

23.

TRACTATUS
huius
?
'

I)E

PSALMO CXV.
meis

213
me,
:

Et propterea dico
'.

'
:

Ab
Non

occultis
cst

munda

et

ab
in

alienis

parce servo tuo

mala,et cogito
:

Ab

alienis.

meum
mea

quod parturio

nolo cogitarc

nolo cogitare malum, et qiiasi invitus et captivus

in

mahun

cogitationem trahor. Sed quoniam

5

potcstate non
:

est,

aut cogitare

aut non cogitare quae sunt mala, propterea dico Aliena quidein sunt, quae veniunt in cor meum sed quoniam quasi necessitas mihi inponitur, propterea dico, Ab occultis meis munda me. Ah'ena quidem sunt pecca:

ta

sed quia suscipio ea, propterea dico, In alienis peccatis parce mihi
tuo.

servo
10

Hoc autem quare

dixit, placeo
;

dixi

quoniam
:

dixit propheta,

riacebo

Domino. Non

sed, placebo

hic

enim quod
'

facio,

non pos-

sum

esse perfectus iustus. Propterea dicit etapostolus:

et
'

Ex

parte cogno-

15

20

ex parte prophetamus et nunc per speculum videmus in aenigmate'. Propterea nunc longo sermone usis umus quoniam in praesenti saeculo perfectus iustus nemo csse potest, nequc David, neque apostoh', neque ah'quis sanctorum. Nemo enim mundus a peccato, nec si unius diei fuerit vita eius Siquidem apostoli et sancti non sunt ausi dicere, sancti sumus nec sunt ausi dicere, placeo, sed placebo. Qui in futurum pollicitus est, de praeterito quod non fecit confitetur. Placcbo Doniino. Ubi placebo ? In regione vivoriim. Haec enim regio mortuorum est aHa est terra vivorum. Siquidem et David in hac terra erat, et vere in terra repromissionis; dicens, Placebo in regione vivorum,confitetur hanc regionem non esse vivorum, sed mortuorum. Vultis scire quae est illa regio vivorum ? Dominus dicit in Evangeh'o Deus Abraham, et Deus Isaac, Deus, inquit, non et Deus lacob et erant mortui. Et quid sequitur?
scimus
'
:

'

'.

'

'

'

25 est
ifi

mortuorum, sed vivorum

regione vivoi'uin
:

'.

Igitur et iustus quid dicit

Placebo Domino
est,

in

regione Abraham, Isaac et lacob.

Hoc

quando

vero fuero in sinu Abrahae, tunc placebo Domino.

DE PSALMO
Credidi, propter
30

CXV.

mus psalmus
% proptercd\ om.
ftUtiruni\
i?i

et

qnod locntus sum. In hebraico centesimus quartusdecicentesimus quintus decimus unus est psalmus. Igitur
9 atUem'\ totiun G.
i2>

,3=

dixV\ dico G.

15 nec\

om. C.

17 in

futuro GL.
;

polltcitus^

codd

sollicitus

'^j.

20 in terra] de terra\. 28

27 vero] vere |3A

Brev. col. 125 1
;

Domino] om. I. verum ibi decem versus

CSG

add. doxologias.

DE PSALMO CAT]

In

in fine legunlur, qui

ab Hieronymo abiudicandi sunt.

1.

huius?'\ ibid. 24.

tuo] Ps. 18, 13 sq.

in aeniof/iate] ibid. 12.

2.

16. eius^
9.

12.

prophetamus]

Corj_i3,

24. lacob]

lob 14, 4'sq. iuxta Matih. 22, 32.

gr.

2 14

S-

HIERONYMI PRESBYTERI

quid dixit, Credidi propter qiiod locutus sum ? Ouid crcdidisti ? quid locutuses? Prior psalmus ita finivit Placebo coram Domino in regione
'
:

vivorum
credidi?

'.

Dicit ergo propheta

Credidi propter quod locutus sum. Oaid

Quoniam placebo coram Domfno

didi, et locutus

in regione vivorum. Hoc cresum. Ouid autem locutus sum?^^^; autem hnmiliatiis

suDininiis.O

magna

intellegentia divini

sermonis

Credidi, inquit, quo:

niam placebo Domino, quoniam ero angelus, quoniam ero in caelis et non fui superbus, non sum elatus, sed humiliatus sum nimis. Ouoniam ero in regione vivorum, misericordiae Domini est. Ego autem novi memetipsum, quia terra sum et cinis propterea dico.Ego autem humiliatus sum nimis. Ouid autem est terra et cinis?
:

10

Ego
habet
:

aiitan dixi in exxessu nieo

'

Oninis
:

Jionio

mendax. In hebraico
'

aliter

quod dicitur ZEfAM. Placebo Domino in regione vivorum sed ego scio memetipsum secundum conditionem corporis nihil esse non est enim veritas in substantia nostra, sed umbra est et quasi mendacium. In substantia corporah* dico, non in anima. Et quod dicit, hoc est. Placebo Domino in rcgione vivorum sed cogitans humanam vitam, et considerans diversos errores, non invenio veritatem in hoc mundo. Siquidem ex parte cognoscimus, ct ex parte prophetamus Propterea dico Omne quod videmus, omne quod intellegimus, mendacium est. Ouomodo igitur mendacium est ? Mendacium hic dixit, quasi umbram, quasi imaginem quemadmo: :
:

Ego

dixi in excessu

meo

Omnis homo mendacium

15

'

'.

20

dum dicitur et in ah*o loco Verumtamen in imagine pertransit homo Eadem intellegentia et nunc dicitur, Omnis homo mendacium hoc est, omnis homo umbra. Hoc autem dicimus secundum hebraicam veritatem.
'
:

'.

25

Loquamur autem
quis
:

et

secundum septuaginta
in

Ouid ad me, quid habet

:

enim alihebraico? ego ecclesiam sequor. Egodixi

interpretes. Dicat

in exeessu vieo

verum
I

est,

Omnis Jiomo niendax. Verum dicit David, an mentitur? Si Omnis homo mendax, et hoc quod dicit, Omnis homo mendax,
BSG
;

(juid dixit] qtiod d.

Tj

om. quid.
12

quid locutus] quod

l.

,3BI.

5 et] ^ et codd.

uno

excepto repet. hoc.

Ego

autevi\
[j

^B

(gr. eyco o)

CSG

om. autem.
liunc
in

13

quod
;

dicifur
zetatn

ZECAM]
1.

Ita fere,

pro
;

'

cazab

',

et

codiccs innumeri quos ad

;

locum adhibui

IG

aliique nonnulli

oeia cod. Gratianop. 218

riolis p. 83,

20. Erit forte qui

sensu ps. 38, 7 legitur (cf. infra riorum inscitiae tribuere.

tn itna<^netn

itiiaginetn ().

27 quid habet]

q.

haheatur

3.

Commentasuspicetur cogitasse tractatorem de vocabulo D/V, quod eodem 1. 23) at praestat cum Vallarsio huiusmodi a'^aAu.aTa nota21 Quomodo^ quoniam BCG. 23 in imagine] BSG om. in pertransit] fertransiet [3. 24 tnendacium] mendax |iJB. 28 \'erum] verc CG. 29 metidax] mendatium C.
zaca S
;

kiuzhb Hieron.

13.
*

mendacium'] Psalt. hebr. Hieron.

dixi in stupore nieo
'.
:

20. propJietavius\
23. Jiomo\ Ps. 38,

Cor. 13,

9.

ego

Omnis homo

7.

mendacium

TRACIWrUS
verum
cst,

1)K

PSALMO CXV.
ipsc

215
Si

crgo

ct

ipse mentitur

ct

homo

cst.

autem
est

et

ipsc

mentitur, ergo hoc

quod

dixit,

Omnis homo mendax, non

verum.

Quomodocumque
est,
5

verteris, in

contrarium venit. Et quoniam ipse

si

homo

mentitur quod omnis homo mendax est, ergo alio genere mentitur. Vidctis ergo quia syllogismi sunt philoso-

ergo

et ipse

mentitur: aut

10

phorum. Deniquc secundum hanc sententiam texitur syllogismus Aristoteh*s. Denique tu dicis loquere ad alterum Si mentiris, et verum dicis quod mcntiris ergo mentiris. Vidcte quomodo in contrarium vertitur sententia. Quid enim dicit ? O tu qui mecum loqucris, si mentiris, et verum dicis hoc ipsum quod mentiris ergo mentiris, et in eodem sermone fit ut verum dicat et mcntiatur. Propterea lectum est in

apostolo:

Videtc ne quis vos decipiat per philosophiam et vanam deccptionem hominum secundum elementa mundi Invenerunt cnim philoso'

'.

15

in eodem sermone et vera Nos autem dicamus David vera dixisse, quod omnis homo mendax. Quamdiu homines sumus, mentimur quando autem fuerimus dii, desinimus mentiri. Ubi enim sunt aemulationes et contentioncs in vos, nonne homines estis, et secundum hominem ambulatis?' Ego dixi dii estis, et filii Excelsi omnes. Vos autem sicut

phi sua deceptione et propria arte,

quis dicat et mentiatur.

quomodo

'

20

homines moriemini,
sanctus
est,

et sicut

unus de principibus cadetis

'

'.

Si quis igitur

25

quando factus fuerit deus, desinitesse homo, et iam non mentitur. Quid enim dicit et apostolus ? Fiat autem omnis homo mendax, Deus autem vcrax Interpretemur et aliter. Credidi, propter quod locutus suin. Magister quando docet discipulum, nisi prior ipse crediderit quod docet, non potest alterum docere. Dicit ergo primum se credidisse,et sic alium docere. Ego auttifL Jiuiniliatus SU111 niuiis. Quando autem adeptus sum graliam Dei,
efficitur; et
'.

deus

et ipseh.] qiiia et ipse h.

!j.

3 Quoiiiodocuinquc\

codd quoquumque
;

3.

4 atU

si nic)Uitur\

om.
sup.

^.
lin.

5 aiio\ altero

I.

6 sententiam\ scientiam GI.

7 loqucrc\ loquens
(cf.
0.

2 m.

8 verum\ vere ISG.

vos pariter
3.

O
;

iu\ ^

hoc tu
;

CSG
I
;

supra

p.

172,

1.

3,

ubi in
S.

codd.

\^ sua\

BSG hoc vos pro suamS; suas

|i.

legitur)

huc vos B

om.

11 lectuni]
'^.

dictum

deceptione\ deceptioncm

SG

deceptiones
;

et

propria\ex
Fiat\

propria
est ^.

18 in vos\ in vobis ^.

22 non menlitur\ codd 26 alterum\ a/itcr G.

,3

om. negaiionem.

2$ prior\ piius G.

menliiur\ Hieron. in Et ahbi Ego dixi in 22 sq. excessu mentis meae, Omnis liomo mendax. Aut enim verum est hoc quod dixit, aut falsum. Si omnis homo mendax est, ergo mendax est et ipse qui
5.

alio geiiere
I,

(}ui

loquitur, ne
est,
'.

hoc quidem (juod

ait

Ephes.

'

verum dacem
13. i8.

omnem hominem
2, 8.

esse ineii-

mundi^ Coloss.
ambulatis
''(\

Cor.
3, 4.

3, 3.

20. cadetis^ Ps. 81, 6 sq.

loquitur. Si

autem mendax

est et ipse

23. verax^

Rom.

2l6

S.

HIKRONVMI PRESBYTERI
:

non siim elatus in superbiam, non me inflavit notitia sed quid feci ? Humiliatus sum nimis. Tamen qui docui sermone, potui et humilitate
docere.

Ego

dixi in excessn nieo^ Oninis Jioino niendax.

Docebam,

inquit,

discipulum

meum

et

considerans contemplationem caelestem, et cogi5

tans diviniora, intellexi

enim

veritatis potest esse in

?
:

terram

Si ergo qui

omne quod homo novit esse mendacia. Ouid hoc mundo, cum umbra sit vita nostra super docet discipulum, confitetur quod omnis homo menet

dax

est

quanto magis discipulus non debet se extollere,

?

exaestimare

se aliquid esse

Qnid
dixi,

reiribnani Donii)io pro oninibns qnae retribnit

;;/z7// .^

Quoniam

lo

Placebo

Domino

in

regione vivorum,

et

hoc ipsum credidi, propter

quod locutus sum, et humih'atus sum nimis, et dixi, Omnis homo mendacium, omnis homo umbra, omnis homo imago pro tantis beneficiis, quod placebo Domino in regione vivorum, quid habeo dignum quod
:

retribuam
illi

P^go terra sum, ego cinis

:

sum

promisit mihi quia placebo

:

15

in

regione vivorum

fecit

me magistrum
illi

credidi, propter

quod

locu?

tus sum.

Quid habeo dignum, quod

illi

pro tantis beneficiis retribuam

ilH

Quodcumque
ah*ud habeo,

dedero, ipsius est, et

ei

magis

reddo

quam

dono. Nihil
nisi

quod

retribuam,

nisi

pro ipso sanguinem fundam,

pro

ipso martyr extitero.Haec est sola retributio digna, pro sanguine sangui- 20

nem

retribuere, ut Hbcrati a Salvatore pro Salvatore libenter

sanguinem

fundamus.
Caliceni salntaris accipiani, et nonicn Donii^ii invocabo. In hebraico ita

Hoc ipsud et angelus interpretatur: Et Cah*cem enim salvabit populum suum vocabis nomen caHx lesu ? Pater, si possibile est, ergo lesu accipiam. Quis est iste Potestis, inquit, caHcem meum bibere?' et transeat caHx iste a mc Ya continuo sequitur: CaHcem quidcm meum bibetis Hoc autem quare
habet
'
:

caHcem lesu accipiam

'.

eius lesum, ipse

'.

25

'

'

'

'.

iu supcrbiam^ in superhia

BC.

uotilia^

.S

add. scriptiiraruvi.

2 qui]
V>.

BC

quid

t/uOii 'jjlS.

docui] (ioccre B.
5
;

humilitatem BC.

sermonem BC. potui] potuisti mendada] mendacium ^ mendatium BI, C sup. lin.
sernione
;
;

humilitate]

8 exaestimare]

BG, exestimarc C
placebo]
jnser.

existimare S
p.

BCS

quid

GL
;

quilms p.
0111.

illi.

19 ei] ipsi 3

22 fundamus] profundamus

3.

14 quod dignum] digne L. quod] quid BGI ^ 20 extitero] S existere GL; exsisterem B existam pi. CiL. 24 ipsud] C I m ipsum celeri.

aestimare
3.

3.

ii

<^//.v/J

dixit

3BSG.

Q).

snpcr terrani\

20.

Haccest sola
ep.
22,

i Par. 29, 15. retributio dii^na etc.]

empti

cruore Christi pro redemptore

libenter
27.

occumbimus

'.

Hieron.

n.

39

'

Quid

igitiir

25. suu?n'\ Matth. 1,21.

retribuani

Domino
sola

p. o.

q. r.

mihit...

a me\ Matth.

26, 39.
it,.

digna retribulio, cum sanguis sanguine compensatur, et red-

Haec

est

bibere\Js\'^\.\\\. 20, 22.

28. bibetis] ibid.

TRACTATUS DE PSALMO CXV.

217

dixi? Ut intellegamus calicem passiones martyrii esse. Grandis res mar-

10

15

Quomodo grandis res ? quoniam retribuit Domino quod accepit Domino. Xpistus pro ipso passus est, et ille pro nomine ipsius patitur. Quoniam diximus quod martyr nihil aliudhabet quod retribuat Domino, et Dominus conputat illi pro aequah'tate, quoniam videt servum suum nihil aliud habere quod retribuat ei. Ouid enim simile est ? Deus pro hominibus passus est, Dominus pro servo, iustus pro peccatore quae aequahtas ? Sed quoniam nihil aliud habet servus quod retribuat Domino, Deus quasi clemens pro aequah' accipit martyrium. Quasi si quis dives paverit ah*quem pauperem, eveniat autem eundem divitem venire cum sua famiha, et veniat casu in domum pauperis, et non habeat pauper quod ilH adponat et famih*ae ipsius et equis, solum autem dicat illi, Intra in domum ch'entis tui, et ostendat voluntatem, quoniam nihil aHud habet quod det et plus faciat pauper: sicut iUa vidua quae duo minuta contuHt. Calicem sahitaris aut lesu accipiam. Et hoc ipsum martyrium, inquit, non est meae virtutis, sed gratiae Dei propterea non possum eum bibere, nisi nomen Domini invocavero. lesus vincit in suo martyre ipse in suo martyrium.
a
:

tyre coronatur.

Pretiosa in conspectu
2D ludaei,

Domini mors sanctorum

apud ludaeos,

eiiis.

Respondeant nunc

quomodo omne corpus humanum

si si

dicunt esse

denique
sanctus,

quis moriatur quis

sive propheta, sive

inmundum. In lege quahscumque

:

eum

tetigerit, et si sacerdos,

dus

est.

mortui corpus
25

Hoc secundum Htteram in inmundum est, quomodo nunc

?

usque ad vesperam inmunlege scriptum est. Dicamus iHis Si

dicitur, Pretiosa
in

con-

spectu Domini mors sanctorum eius

morientis,

Si

pretiosum est corpus sancti

hic de evangeHsta dicitur, de

quomodo inmundum

est

Ergo

martyre praedicatur.
I

passiones\

AC

passioneni S
[jI.
;

passionis
5

^BGI.
corr

niartyrii'\

CS

niartyriae
;

niartiris
,3

niartyriini

niartyrittm

pro aequalitate\ scripsi ex coniectura

I
;

pro

qiialitatc

et

codd.
1 1

10 eveniat]

BC

et

veniat G,

eveniet S
;

evenerit ^.
;

eundeni\ eodem
;
jiJ.

BSG.
S.

et veniat\ et venit
[i
;

C.

12 equis\ S, 13 ostendat\

sup. lin

qui

ABI quid G, C corr om.

15 aui Iesu\ aut ihni
;

auteni\
;

om.

expunct. in A.

GI

inser. tibi.

BGI
^3.

om.

17 ipse in suo martyre\

S oplime
et si]

om.
[3.

[3

et ceteri.

20 quomodo'] codd

quoniam

omne\

omnitim BG.

22

etiam

passiones niartyrii esse\ Hieron. praefatum Matthaei locum CaHcem in scripturis divinis passionem inteUegimus, iuxta iHud Fater^ si possibile ^5/, transeat a me calix iste. Et in psalmo Quid retribuani Doniino p. 0. q. r.
I.

14. co7itulit\

Luc. 21,

sqq.
19, 11 sqq.

in

'

23. scriptuni est^Ci.

in

Num.
1.

26. de ?nartyre praedicatur\

Hieron.
'
:

CommentarioHs
:

p. 84,

Mors

in lege et

'.

viihil Caliceni saluiaris accipiani' tic.

Aiiecdota Maredsolana 111,2.

contaminala est et contaminat igitur de martyribus evangeUi prophetatur

'.

28

'

2l8

S.

HIRRONYMI PRESBYTERI
in

Doniine quia ego servus tnus. Et iam dixi

'

centesimo qiiarto decimo

',

psalmo, ubi habet

Domine

libera

animam meam
'.

quod

in liebraico

habet ANNA, quod interpretatur rogo aut deprecor. Et hic in hcbraico ita Rogo Domine, quia ego servus tuus Ego servus iuus. Videtur habet
'
:

quod dicitur. Grandis dignitatis est et meriti, esseservum Domini, et non servum peccati. Quia non habeo, inquit, dominos homines, quia non habeodominum peccatum nec enim regnat peccatum in mortali meocorpore: propterea servus tuus sum. Grande meritum. Denique
humilitatis esse
:

dicitur de

Moyse

*
:

Sed non
'.

sicut servus

meus Moyses

'.

Et Abraham

et
10

Isaac et lacob dicuntur servi Domini. Propterea et apostolus ita incipit:

'

Paulus servus lesu Xpisti

Disrupisti vincula niea
:

tihi sacrificabo

Jiostiani

laudis. V^ere

magnae

ad Dominum, ut non habeat conscientiam inquinatam. Ouicumque sanctus moritur sua morte, licet sit sanctus qui miserifelicitatis est, ita
ire

dias operatus
:

daemones eiecerit, non vadit ad Dominum securus horrescit eius conscientia, quando videt Dominum. Martyr autem si et post baptisma peccaverit, tamen secundo baptismate martyrioablutus, securus vadit ad Dominum. Disrupisti vincula viea. Catenis autem suorum peccatorum unusquisque constringitur sed in martyrio meo disrupisti vincula peccatorum meorum, et de vinculis pHcasti mihi coronam victoriae. Ubi enim abundavit peccatum, superabundavit gratia Tibi sacrificabo Jiostiani laudis. Post martyrium ubi sacrificat ? in regione vivorum. Sacrificabo, inquit, tibi sacrificium. Ouale sacrificium? numquid
sit,

fecerit signa,

15

'

20

'

'.

hircum, aut vituhim

Illa

iudaica erant, et transierunt. Sacrificabo

tibi

hostiam laudis. Haec est laus martyrum. Sicut enim martyres laudant Dominum pure in regione vivorum, ita et monachi, qui die et nocte
et iavi\ tjiiia S. I qnia\ om. G. 4 0 serviis tuus\ non repet. CG. tneriii] ineritis S ; merito G merituvi I. dii^nitalis^ diguiias (il. graude C. }io>nines\ dominus hominis G dominum homincm j3. 12 hostiam] sacrifuium G.
; ;

25

5 Graudis]

6 dominos
13 ttd\

CS om. ^BGI.
;

17 si et\ j3BS

etsi
I,

CGI.

secundo\ in secundo S.

martyrio] viar-

tyrii 3.

20 plicasti\ multiplicasti

multiplecasti

plectisti (/ add. sup. lin.) S.

2.

meani\ Ps. 114,

4.
'

apostohis
'.

ait

Nec enim

accepistis spiri-

Hicron. Obsecro Domine, quia ego seivus tuus

4. tuus'^

Psalt. hebr.

tuni servitidis... veruin nobilis servitus,

de qua

et

David ad

Deum

\o(\\^\\.mx

Ego

6.

Rom. 6, 12. 9. Moyses Num. 12, 7. I. Xpisti\ Rom. i, i etc.

corpore
I

Cf.
i
:

ron. in

comment.

ep.

ad

Tit. i,

HieIn
'
'

servus tuusetfilius ancillae tuae... Hanc serviiutem habuit et Moyses... Servus Dei ille est, qui non est servus peccati
elc.

epislula ad

Romanos

ita

exorsus est

19. constringiiur'^

Prov.
5, 20.

5,

22.

Paulus servus Icsu CJiristi... Haec aulem scrvilus non est illa de qua ipse

2\. gratia^^

Rom.

23. vivoruni\ Ps. 114, 9.

TRACTATUS
psallunt Domino, debent
et ipsi

1)E

PSALMO

CXVIIII.

219
:

eandem puritatem habere martyrum

faciunt angeli in

siquidem

martyres sunt.

Ouod cnim

caclis, lioc

monachi

faciunt in terris.

tiones
et

Vota uiea Doinino reddani inconspectu oinnis populi eius.OwdiQ, sunt oramartyrum } quae sunt orationes sanctoruni ? Tenebo te, inquit,
'

non dimittam
omnis populi

te

'.

Adorabo,

inquit,

legens inveni crucifixum, in caeh*s video

spectu
eius.

Dominum, quem in evangeHo regnantem cum angeh's. In con-

Legite Daniel.

DE PSALMO
10

CXVIIII.

qui post centesimum octavum decimum psalCentesimus octavus decimus psalmus, ut frequenter diximus, htteratus est, hoc est alfabetites est ab aleph enim incipit usque ad extremam htteram hebraeam quae hebraice dicitur THAU, et singuH

Veniamus ad psalmum
lectusest.

mum

15

versus a singuHs Htteris incipiunt. Viginti duo sunt h'tterae hebraicae, et octoni versus a singuh's litteris incipiunt. Verbi causa, a Httera quae dici-

octo versus incipiunt. Rursum cum iUi finiti fuerint, a secunda quae dicitur BETH ahi octo versus incipiunt. Et in tertio iUis finitis a h'ttera quae vocatur GIMEL ah*i octo versus incipiunt. Ergo centesimus
tur
h"ttera

ALEPH

octavus decimus psalmus alfabetites

20

non possumus

legere, nisi prius

sciamus Htteras

mus scripturam

cognoscere,

nisi

volumus legere epistulam, sic igitur nos non possuprius alfabetum noverimus. Centesimus
est.

Si

ergo octavus decimus psalmus alfabetites morah's

est, et instruit

vitam
tribu-

nostram.Et quia nunc non

25

est

temporis de universo psalmodicere,dicamus

sic incipit:

nuDC de primo graduum psalmo, qui

larer clanmvi, et exaudivit me.

Ad Doniinunicuni

Propterea autem vocantur graduum psalmi, ut frequenter diximus, quoniam gradibus quibusdam ad maiora conscendimus. Nunc non est
I

jjiartynim'] et

martyriwn
eiiis]

L.

Tenebo\ tenco S.

7 inveni'^ ct inveniens

|3.

video]

S statim subiungit doxologiam ciii est honor etc. Legite Daniel] om. I, et reliqua mutuatur ex Breviario ; CG add. conversi ad Doinimun. cui est gloria etc ; AB add. credite et intellegite. 9 DE PSALMO CXVIIII] Decst in Breviario, sed integer ediius est a Martianaeo in append. et legitur ap. Migne P. L. 26, 1345 sqq (a). 12 alfabetites]
videlw S.

alfabeti ordine

I.

14 diio] duae 2 m. sup.

\j..

15 octoni]octeni
octo]
|j.B
;

octoi,*

G.

versus^ versi S.
jj..

GIMEL] gc77iel GI, C prius'^ primum tj.B.

18
.

lin.

om. SG.

21 scripturam'] scripturas

alfabetum] alphab.

alfabetham G.
in

23 temporis] tempus

L
or-

6. 7ion

dimittam

te\
7,

8.

Legite DanieP]

Cf. Cant. 3, 4. 27 ; 12, i ?

Commentariol.
est,

p.

82

'

secundum
'.

dinem
cus

scribitur Htterarum,et ideo ethi-

22.

instruii viiam nostram'] Hieron.

mores nos instruens

220

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
quomodo
per singulos

temporis de omnibus gradibus disputare, etdicere

psalmos gradus fiant, et ad summa veniamus. Interim dicamus nunc de primo graduum, relinquentes mysterium quare quindecim sint gradus eadem enim frequenter dicere, taedium est audientibus. Unde et apostolus, quindecim dies fecisse [legitur] apud Petrum in Hierosolyma, ut
:

conferret

utrumque testamentum, et septenarium et octonarium. Multa sunt quae dicantur. Ad Dominuni cinn tnbularer ciainavi, et exaudivitvie. Quicumque adhuc in imo gradu est, respiciat altissimum gradum decimum quintum. Quicumque in quinto decimo fuerit, iam iuxta templum est. Et istud templum, cuius nunc ruinam videmus offendit enim Dominum suum. Et quid dixit Dominus? Surgite, abeamus hinc Et quid dicit
;
'

lo

'.

in alio

loco

'

Reh'nquetur vobis domus vestra deserta

conruit.

'.

Dominus

egres-

sus

est,

templum

Hoc

igitur
:

templum

in circuitu et

quindecim graut
15

dus habuit. Signa ah'qua videmus

numerate,

videbitis ita esse

dicimus. Levitae igitur et sacerdotes, unusquisque

I

secundum ordinem
;jlB
;

gradUnis\ gradiis S

psalinis

gradunm
:

|J..

per singiilos psa/nios]

2fiant\ ;j.BS
;

singtilos psalmiis

(om. per) S, singuhis psalmiis

et oil]

singuli psalmi C.
de] expunct. in

faciant

faciunt

(i.

ut
I
;

ad

;j.,

2 m. sup.
jj.S,

lin.

BG, C

\gradu

C um
;j..

expuncto.
sint]
I
;

graduum] ^ pri?}io\ primitm BG. quindecim] I, C sup. lin ; quintus decimus BSG,
G.
gradus]
5
[x

corr

decimus quintus
jjlB,

oni. ceteri.
;

inser. dicatur.

4 eadem']
tantum addita
8 respiciat]

eandeyn

corr.
lin.

cnim'\
inser. se.
;

om. GI

;j.

inser. rcm.

quindecim] S inser. quidem.

in
:

dies] ;jlAB,
est

sup.

legitur]

vox

fere
dicit,

nuUius auctoritatis,

antiqua

manu
;

super lineam

item 2 m. add.
esse.

dicitur,

fjL

testaiur

ex quo apparet
istud tcmplum]
[jlS.

verbum
I
;

principale in archetypo
respicit
;x

omissum

6 octonarium] octenarium G.
tj.G.

ad S om. eras. in P enim] om.

respicit
;

et ceteri.

gradum] graduum
templum]

10

Et

I.

istud] istum B.

inser. est.
;j.S.

ruinam] ruinas

;j..

12 egressus] regressus

BGI.

14 halmit] habet

5.

in Hierosolyma] Galat.
in

i,

18 ubi
re ar-

Hieron.
bitror

Comment.

'

non abs
quibus

quindecim

dies,

apud
signi-

bantur, cuius rei ipse testis est in comSolent, inquit, ment. Is. 38, 4 sqq. sanctorum locorum in hac provincia
'

Petrum Paulus
ficare scienliam

habitavit,

plenam

consummalamquedoc-

trinam.

Siquidem quindecim sunt carPsaUerio et quindecim gradus, per quos ad canendum Deo et in atriis eius consistendum iustus ascendit 11. abeafiuts hinc] lo. i^^^U.

mina

in

'.

monstratores intra conseptum tempH ostendere gradus domus Ezechiae vel Achaz, quod sol per eos descenderit. Sed numquam ego credam, non dico Achaz qui rex impius fuit, sed cuiushbet regis iusti donmm fuisse in templo

12. ^^jfr/f?]

ak^
If

(/jjin Ezech.

11,

Matth. 23, 38. 22 sq^ loquitur

'

Hieron.

Dei

'

etc.

Quibus verbis nequaquam

Dominus

^^'^'ad

discipulos

bP^^^ i fytUf^lif ^,gsiradeserta\

14.

hn

abeamus hinc, et ludaeos Relinqiiei,ur vobis domus

6'//'ri,7/d'"

Pater huiuscemodi extare vestigia, sed ea ad templi ipsius aedificium, non ad domum regis pertinuisse negat
S.

contendu.
ita
esse

ut dictmus]

Hieron. ep.
et

Signa aliqua ridemus] Re vera aliqua graduum vestigia propre temph rudera Hieronymi aevo adhuc monstra

36, n. 5

Lege Lucam evangefistam,

invenies ita esse ut dicimus

TRACTATUS DE PSALMO CXYIIU.

221

stabat in gradibus. Verbi causa, qui pontifex erat, stabat in primogradu,

hoc

est in

quinto decimo gradu

sursuifj.'

sacerdotes, et in ipsis sacerdotibus erat

res stabant. In quarlo
5

Tn secundo vero gradu stabant diversitas. In tertio rursum minoEt

inter levitas erat

rursum stabant

levitae.

multa

quicumque erat extremus, ille in novissimogradu erat. Considerate quoniam terrenum hoc templum caelestis templi figura est.* Stella enim ab stella dififert in claritate ita et resurrectio mortuorum Felix qui in quinto decimo gradu in caelesti Hierusalem et in templo esse mcrucdiversitas
:

'.

10

puto esse apostolorum et martyrum sanctorum, nos oremus ut saltem in ultimo gradu templi
rit.

Tamen

quia illud

grande

est,

et

illud

Domini esse mereamur. In diversis quidem stant psalmum in laudes Domini canunt. Diversa loca
Domini. Hoc quod diximus de
gradu
est

gradibus, sed
sunt, sed

unum
in isto

una laus

caelesti

Hierusalem nunc interim

in

saeculo constituti, puto diebus omnibus exerceri. Ah*us nostrum in primo

15

secundo gradu est, non desperet tertium. Feh*ces martyres, quorum multi de novissimo gradu in primum gradum ascendere meruerunt. Qui vivit in isto saeculo, non
:

non desperet secundum. Oui

potest statim de primo ad

summum
;

conscendere.

contenti esse primo gradu, semper

2o in

debemus ad maiora
nec qui
in

Non debemus igitur conari. Nec qui

quod
significat

novissimo
:

est,

desperet
in

primum

primoest, debet esse secuillud esse,

'

rus
et

enim cadere lacob scala, quando

potest
ibi,

ultimum.

Ego puto

fugit

Esau fratrem suum.

Et
'.

venit, inquit, in

Bethel, et dormivit

et posuit

lapidem ad caput suum

Videte asceten

nostrum
25

fugiebat

hominem crudeHssimum,
est
:

fugiebat fratrem,et

auxiHum

invenit in lapide. Lapis iHe Xpistus est, lapis hic his qui persecutionem

patiuntur

auxiHum
'

petra scandaH.

ceterum ludaeis increduh*s lapis offensionis et Et vidit, inquit, ibi lacob scalam erectam e terra usque
caelo, inquit,

ad caelum
30

et

in

Donn*num

7:f,c7Tr,piy[^vov auT-^.
'.

Et

vidit,

inquit, angelos

ascendentes et descendentes
;

Videte quid

dicat. Vidit

angelos conscendentes
siabat] stabant S.

vidit

Paulum conscendentem. Vidit angelos

BCGP
(om. qui
et erat).

de-

qui pontifex erat\ fontijex

2 d. gradu'^

d.

grado VS,graduo G.
[j.

sursum] a; rursum codd. constant.

9
et

vero]
jx
;

sum]
\ViS,tx.

et

codd. pro siirsuinl

martyrum] martyrumque

om. AC. PS om. et

\l^

3sq. rur;

item B, sed
f'git]
;

omniufnque.

12 in laudes] in laude C.

22^/] etiam
[j. ;

eciam S.

fugiit

jJL

inser. lacob.

23 asceten] PS, ascaetem G, aaxrjXT^v

25 hic] om. S.

his]
|jl.

om. G.
28 ad
I

'

27
in
c.

in rasura; de terra

c.]

ABI lacob C. er terra G et erat BPS a tcrra I, ^ terra] scripsi Trt(TTT)piYfj.vov auTf,] om. \}.C GIP om. akf,. P.
ascensum
;
; ;
;

29 descendentes]

add. per eam,

super eam.

30 conscendcntes] ascendentes

I.

7.

23. suuni]

mortuorum] i Cor. 15, 41 Gen. 28, 11.

sq.

27. scandali\

Pelr.

2, 8.

29. descendentes]

Gen.

28, 12 sq.

222
scendentes
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

ludas prodltor conruebat. ViditanCTelos ascendentes: sanctos

:

homines de terra ad caekim pergentcs. Vidit angelos descendentes diabolum et daemones et exercitum suum de caelo praecipitatos. Grandis
cst difficultas,

de terris ad caelestia conscendere. Facile ruimus, quam consccndimus. Facile rufmus in ascendendo grandis labor est, grandis sudor est. Si fuero in primo gradu, quantum mihi restat usque ad cae:

himPsifucro
mihi prodest

in

secundo,

si

in

tertio, si
}

in

quarto,

si

in

decimo, quid

Fac mihi istam scalam quindecim habere gradus veni usque ad quartum decimum nisi quintum decimum tenuero, quid mihi prodest quod ad quartum decimum veni? Si ad quintum decimum venero, et conruero, maior ascensus maior ruina est. Simulque considera sacramentum quia grandis labor est et grandis sudor, de terris ad caelum conscendere. Vultis scire qui sunt illi gradus ? Oui est primus gradus ? Ego puto primum gradum esse ieiunium, adhuc enim iuxta terram est recedimus de terra, conscendimus tamen adhuc de terrenis et de corporalibus cogitamus. Dicat ah*quis: Quid mihi prodest ieiunium ? ego quaero ut anima mea pura sit ad Dominum quanti non ieiunant, et sancti sunt. Ego non hoc dico. Si Paulus apostolus, vas elenisi

ad

summum
:

pervenero

10

15

ctionis, castigabat

corpus
:

suum
si

et servituti subiciebat,

ne

ah*is

praedicans
20

ipse reprobus inveniretur

legi

dicit'

Video autem aliam legem resistentem

captivitatem
'

mentis meae

et

ducentem me
h'berabit

in

etpostea
?
'

dicit

'

Infeh'x
insidias

ego homo, quis

tior

me

de corpore mortis huius

si ille

si ille

corporis timet, nos securi

sumus?

sum

'

infirmitas corporis, sanitas

Ouando infirmor, tunc foranimae est. Hoc totum quaredico?

dicit
'

Ouia abstinentia primus gradus est. Non statim putemus quod, si ieiunaverimus, conscendamus ad regna caelorum ieiunia nos non ducunt ad regna caelorum, sed sine ieiuniis non conscendimus ad regna caelorum. Sola non prosunt cum aliis prosunt. Hoc totum quare dixi ? Quia quasi fundamentum est et j-oa-Tripivuia ascendentibus ad maiora. Secundus vero
:

25

3 ei exercitum suuin\

BI

oni. (t
si u.

cum
ovc\.

excrcitu suo

\}..

4 Faci/e

r.

(j.^facilius u.AI,

m. sup.

lin.

11 Si]

Et

13 yw/ sunt] quid sint B.

15 conscendimus] S add.
flV.

ad aJciora. apud D.
om.

16 de terrenis] 18 non hoc]

SG
Non

dc.

de corp.^ S om.

ly

ad Domimtm]
G.

\s..

om.
25

hoc.
et

vas c/ectionis] om. y.S.

20

si dicit] et dicit

24 sanitas] sanctitas BCP.

\s.

non

y..

29

et 'jTtojTTjptYaa^

ex uno cod.

acccpi

et ceteri.

20. ifiveniretur\
21. raptivitatetn^ 22.
///////y ;]

Cor.

9,
7,

27.
23.

fecta

virtus,

sed

ceterariim

Rom.

fundamentum
pudicitia, sine

est; et sanctificatio

virtutum atque

ibid. 24.
12,

qua nemo videbit Deum,

23. fortior 5uni\ 2 Cor.

10.

28. quasi ftindamentum est etc.] Hieron. ep. 130, n. 1 1 * leiunium non per-

gradus praebet ad nec tamen, si sola rit coronare

',

summa
fuerit,

scandentibus, virginem pote-

TRACTATUS
gradus
est,

I)E

PSALMO

CXVIIII.

2 23

saeculo renuntiare, nihil de saeculo quacrcre, terrcna contc:

Et hoc facere secundum est ? Ego dico, secundum. Nihil est terrena dimittere vitia animae dimittere, grande est. Si enim ieiunavero, hoc est, si fuero in primo gradu si dimisero possessiones meas, hoc est, si fuero in secundo gradu quid mihi prodest, si rixosus sum, si iracundus sum, si detractor sum, si invidiosus sum ? Niliil est grande terrena dimittere maiora sunt vitia, quae dimittenda sunt. Sed
mncre. Aliquis dicat
:
:

dicat aliquis
difficile est.
10 faciat

Difficile est,

grande est,durum

est.

Et ideogrande

est,

quia

Athleta Xpisti non coronatur, nisi legitime certaverit.

:

NuUi
est,

desperationem
te,

arduus ascensus
:

est, difficiHs est,

desperatio nascl-

tur.

Noli desperare,

homo
et

in in

quinto decimo gradu

Dominus supra

intuetur
o!.apr,(i.a

dat auxilium.Si

inter

primum

primo gradu es, et videtur tibi grande esse quintum decimum noli respicere gradus, sed
:

15

20

Et videte quid dicat. Non dixit, Vidi Dominum stantem in quinto decimo gradu nos enim ad stantem eterectum Dominum pervenire non poteramus. Sed vide quid dicat vidit eum innitentem super scalam. Vide quid dicat de eo quod stabat, incurvavit se et humiliavit, ut nos possemus ascendere. Dominus incurvus est, propter te humihavit se securus ascende. Iste igitur, qui nunc in primo gradu est, non est in tribulatione iam enim recessit de tribulatione, iam in primo gradu posuit pedem. Non enim dicit, Nunc tribulor, nunc clamo sed quia in primo gradu est,

Dominum

aspice.

25

Et quid dicit ? Ad Dominum cum tribularer clamavi, et exaudivit ine. Videtur iste versiculus nihil habere intrinsecus, versiculus parvus est sed tres sensus habet in se pariter conglutinatos. Ouid enim dicit ? Cum tribularer, ecce unum clamavi et post clamorem quid? exaudivit me. In uno versu prior tribulatio, clamatio, et exauditio. Non sed, quando dixit, Quando securus eram, quando laetus eram, clamavi
refert

quid passus

sit.

tribulabar, clamavi.
30 petitis
'.

'

Petitis, inquit, et

Ad Dominum
;

non exaudimini, quia neglegenter cum tribularer clamavi, et exaiidivit me. Quid me
est
[j,.

2 seciimUim est\ codd

leta\ atleta

secundus

6 invidiosus\ invidus
1 1

[jlS

ittvid^t^^iUS P.
jx.
;

9 Aihte\

adleta C.

Xpisti\ om. {J.BS.

;

hoino\

ho/no

12
aliis
[jl ;

om.

BC

inser. et.

13 o'.a3f]u.a] scripsi

oiauf)[j.a

AC
I,
;

osajTiOi.Y^jia
;

aliud

vocabulum
gradus\

sub oculis fuisse videtur, N

RtiNOM
[xS.
[j.S

G NRCUNOM
;

NKliNOV P
sed uno B.

spatiuin

om. C.

gradutn

(xS.

sed Dominuni\ sed caelum [xS

15 erecium\ rectum C(j.

16 vidit eum\ vidi

Doniinum

17 de eo quod\
repet.
se.

SG

de eo qui [xB.

incurvavit\ in-

quurvavit G.
propter te\pro
te

iiumiliavit]

18 incurvus\ inquurvus
;

incurvatus BC.

G.

om. BCGIP.

23 quid passus sit\ qitid p. est [xS quod p. sit GI. 27 versu\ verso C corr. 29 7ieglegenter\ neclegenier SG.

26 quid\ ;xS

30. petitis\ lac. 4,

3.

224
exaudivit? Fecit

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
stare in

primo gradu. Veriim ad conparationem in primo gradu? Dimisi terrena, necdum ad alta conscendi. Ergo non debeo esse securus: in ceteris gradibus debeo auxilium Dei postulare. Doinine libeni aniniavi vieam a labiis iniquis et a lingt^a dolosa. Dicit hoc de omnibus haeresibus dicit de ludaeis, dicit de Arrianis, dicit de

mc

quinti decimi gradus, quid est esse

Manichaeis, dicit de ceteris haeresibus. Ouando dicit Arrianus maior, Filius minor quid dicamus nos ? Domine Hbera animam
;

Pater

meam
lo

Hngua dolosa. Ouando dicit Manichaeus, et similes Manichaeorum Dominus non resurrexit in corporis veritate, et ut scias non fuisse verum corpus, clausis ingressus est ostiis nos quid dicamus ?
a labiis iniquis et a
:

animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Maiora vuhiera sunt Hnguae quam gladii. Gladius interficit corpus, animam non Hngua animam interficit. Lingua mala res, malum magnum intcrficit Quanta mala modicum quidem membrum est, sed magna exaltat Hngua, legite epistolam sancti lacobi. Lingua nihil medium habet habeat
Domine
libcra
:

'

'.

15

malum, aut grande bonum. Grande bonum, Xpistum Deum confitetur grande malum, Xpistum Deum negat. Ergo ne putet aHquis et dicat, Interim opere non peccavi si peccavi, H*ngua peccavi. Ouod est maius peccatum, quam blasphemia in Deum ? et tamen h'ngua peccat. Diabolus unde cecidit ? quia furtum fecit? quia homicidium fecit ? quia adulterium fecit ? Et haec quidem mala sunt sed diabolus propter hoc non cecidit, sed propter Hnguam suam cecidit. Quid enim dixit?* In caelum ascendam, super sidera caeH ponam thronum meum, et ero simiHs Altissimo Xon ergo putent monachi se debere csse securos, et dicant, Interim grandia crimina non facimus in monasterio non adultero, non furtum facio, non homicidium facio, non parricidium facio, et cetera grandia vitia. Et in H*ngua grandia vitia sunt. Grande scelus, quando dctraho fratri meo Hngua mea fratrem interficio. Oui enim oditfratrem
aut grande
;

20

'.

25

'

Arriamis\ Arrius

S.

S diianiiis] dicenius
;j.,

;.,

m. sup.

lin.

[1.GI.

II ciicamus] dicciiius
;

2iii.
\i..

14 lin^ua aniniam interjicit\ 16 episiolam

om.

^ similes] similis X^exalS.

i"]

tat\

AC

exultat

BPSG,

corr

exulceral

in epistola C.
;

ho-

iS confitctur\ confiteor C num, A'/>istum\ b. si Xpistum ;j.S. "<-'j;^i] ^?"^ C, P mutat. in negari. inscr. si. ma/um\
;j.

confitcri

m.

su]). lin.
\x.

21 unde\ cur de coelo

21.

23 cecidit\ dccidit

\\.

22 adulterium fecit\
\i.\,

a.

commisit
(i

}J.S.

2^AItissimo\ altissimi
I.

corr.

26 adultero, adulteior
cctera\
et
|x

adulterium

add. sup. lin.)

27 parricidiiim\
',

patriciiiuiii C.

inser. quac.
vitia.

28 Et in lingua\

QV

ct

liugua

',

elin-

gua B ;j.S om. add. mcum.

;

in lingua

grandia

Grande]

et

grande

H.

29 meafratrem\

BC

15. exaltat\ lac. 3, 5.

25. Allissiino] Is. 14, 13 sq.

TRACTATUS
'.

1)E

PSALMO

CXVIIII.

225

In manu linguae mors suum, homicida est Videte quid dicat Salomon Videte quid dicat, in manu linguae. Vidcs quantum malum sit lingua et manum habet. Ouid enim dicit? In manu h*nguae. Grande vitium est detrahere fratribus, tacere non posse, circumire cellas, ahis quid ad te ? Teipsum detrahere. Ego peccator sum, iste peccator est
: '

et vita

'.

.^

considera, ne cadas.
dero, tu stabis
?

Quid

in alterius

ruina exultas?

numquid

si

ego

ceci-

Licet ruina
:

mea

sit,

ruina fratris timor tuus esse debet,non

tristis es
?

exultatio. Ille cecidit

dit
10
:

laetaris,
tristis.

an

responde mihi. Frater

Tristitiam

ceci-

aut laetus
si

es,

aut

Si laetus es, ah'quis in alterius ruina

?

laetus

est?

autem

tristis es,

quid circuis? quid ahis narras

tuam

15

non fratrum aures audiant. Domine libera animain meam a labiis iniqiiis et a lingiia dolosa. Quid detiir tibi aut quid adponatur tibi ad linguam dolosam ? Spiritus sanctus respondet prophetae dicenti, Domine hbera animam meam a labiis iniquis et a h*ngua dolosa Quid detur tibi aut quid adponatur tibi ad h*nguam dolosam ? Respondet ei etdicit Tu qui dicis, Domine libera
videat, et ipse frater sentiat,
: :

Deus

animam meam

tibi vis dari ? Et postquam datum tibi fuerit, quid tibi vis rursum adponi ad h*nguam dolosam ? Videte quid dicat. Non dixit, contra hnguam dolosam sed, ad
:

a labiis iniquis et a lingua dolosa, quid

20

h*nguam dolosam. Si dixisset, contra hnguam dolosam, videbatur de adversario dicere. Videte quid sit sacramentum propheta, immo sanctus dico simplicius propter simphciores in primo gradu constitutus quid
:

dicit?

verbi causa, adversario

25 det, et

Domine hbera animam meam a labiis iniquis et a hngua dolosa meo qui mihi detrahit, Sed Dominus ahud responquid dicit?

Non

dixit,

quid detur

tibi

aut quid adponatur

tibi

contra

h*nguam dolosam ? hoc est, non dixit, quid desideras tibi fieri contra adversarium tuum ? Sed quid dixit ? Quid detur tibi aut quid adponatur sed, ad hnguam. tibi ad hnguam dolosam ? Non dixit, contra hnguam Videte quid dicat,ad hnguam dolosam ad tuam hnguam, non adversarii.
:
:

Salomon] corr. ex Solomon C.

lingua] Hnguae
[jl.

in linguae

2 m. sup.

lin.

lin-

guae']

add. mors
add.

et vita.

4 circumlre^\ circuire
sit.
;

6 Quid^ qui G.
:

mea

sit^

sup.

lin.

BCSG

om.

fratris']
tit

B
\y.

ita

prosequitur
laetus

non exuUatio.
est

9 aliquis] codd

quid

mei esse mortijicatio est?] BS, laetus es |ji.GP

2 1 quid\ qui C.

esse debet
;

laetatus

C,

\^ prophetae\prophaeta G.

diccnti\\y', dicens codd.

ly dart?]

inser.

Sagittas potentes acutas.

20 videhatur']
cf.

SG

videretur a.
1.

sacratnentum\
;

de hoc vocabulo absolute posito

phetiae S
;

supra

p. 222,

12.
;

propheta]

^ in fine deleta

pro-

prophetae
|jl.

[x

et ceteri.

sanctus']

codd

sancti a.

22 constitutus'] constructus
;jlS.

constituti

23
d. B.

dicifX dicat

C.

24 adversario meo] a labiis adversarii mei

mihi detrahit] me

I.

homicida

est]

lo. 3, 15.

2.

et vita\

Prov. 18, 21.

^9

Anecdota MareJsoIana 111,2.

226
Si

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
nocet
:

enim adversarius
Verbi gralia,
si

libi detraliit, nihil

tu te interficis,

si aliis
? si

delra-

his.

detrahat mihi

frater,

mihi quid nocuit

dicat

me

homicidam, si dicat me adulterum, si sceleratum, si mendacem, mihi quid nocuit ? E duobus enim unum est aut vcrum dicit, aut mentitur. Si verum dicit, non mihi illud nocet, quod ille dixit sed quia vere ego feci. Si autem mentitur, mendacium ipsius mihi non nocet, sed interficit animam loquensumus, miseri sumus. Quando aliquem habemus inimicum, tis. Infehces dum putamus quod contra ipsum faciamus, contra nos facimus. Detrahimus iUi, huc illucque circumimus, omnibus dicimus de eo putamus quod illum noceamus? Illum non nocemus,sed nostras interficimus animas, quod mentimur. Os enim quod mentitur, occidit animam Quid detur tibi aut quid adponatur tibi ad linguani </^/^j-^;// .^ Ouasi bonus medicus, qui dicit Ad hanc infirmitatem, ad hoc vulnus quid tibi vis inponi ? quod libi vis inplastrum inponi ? Ouomodo si dicat aliquis ad vuhieratum ahquem Quid detur tibi aut quid adponatur tibi ad vuhius quod doles ?
:

10

'

'.

15

Interrogat Dominus, non quo ignoret,sed quo iste qui rogabat sciat quo-

modo

rogare debeat.

Sagittae potentis aaitae cuin carbonibus desolatoriis. Sagittae potentis.

Iste nunc respondet ad Dominum, quid petat. Quia dixerat Dominus, Quid detur tibi aut quid adponatur tibi ? nunc iste dicit quid petat. Domine hoc peto sagittas potentis acutas cum carbonibus desolatoriis. Vide quid dicat. Venenum hnguae meae et detractionem meam nulla res potest foras proicere, nisi sagittae tuae, quae soHtudinem faciunt hnguae meae. Lingua mca tumet, vcnenum habet intrinsccus: nisi sagittis tuisconpuncta fuerit et percussa, vcnenum non cgreditur. Debemus exemplum dare. Si qiiando in corpore vulnus est, etin ipso vuhiere iam putridae carnessunt, nisi apcrtum fuerit, non egreditur ct cancer est, et fuerit pus intrinsecus pus. Et si cgressum fuerit pus, nisi cauterium fuerit, rursum- renascitur pus. Vide igitur quid dicat. Quia tumet hngua mea, et pus habet, et vene: :

20

25

num

habet,

primum
et

sagittis tuis vulnera, ut

pus possit exire: deindecarfuerit,

30

bones tuos
I

igncm pone,
1*.

ut quidquid
inser.
///'/.

malum

excoquat,

et deser-

tibi dctyahil^ tc d.
;

uihil\

;j.S

aliis\ S, alius

G
\y.

et

corr.

mutal.

in aliuin

alios I>I

alii ;/.
|j
;

dctrahis\ detiaJias

;j.S.

2 noiuit\ uocet

6 non\uihil C.
Dctiahimtis
Illuin
d.

loqucntis\ loqueutcm
i!li\ d. illuin W.

add. iiicndatiuni.

^Jaciamus] facimus

,aS.

n. noc.\

codd

////

10 illum noccamus\ illi |jt.I. 9 ciicumimus\ circuinius tj.BC 1^2 m. iuterficimus] decipimus S. [j., 13 qui dicit\ quid

ISG.
V>
;

ad

haiic iiifiriiiitatcin\ dc hac iufirmitate I.

\y..

14 iiiplastrum\ inpla^strum P; exemplastrum

I
;

emplastruin
ij.HIS
;

15

quod

dolcs\

quod

dolet

quo doles
;a

ix.

16 quo ii^norct\

GP

quod

/.

quod

ii;iiorat

C.

quo

iste\

quod

/.

et cet.

28

autcriuiji\ caiitetiatum ijlAI.

I.

atuma)n\ Sap. 1,11.

TRACTATUS DE PSALMO
tum
faciat.

CXVIIIT.

227

Vide igitiir quid dicat, Sagittae potentis acutae cum carbonibus Utinam detur nobis iste carbo desolatorius. Ulinam et nos dicamus Nonne cor nostrum erat ardens in via, cum aperiret nobis scripturas ? Dicit Esaias ad Babylonem: Habes carbones ignis, sedcbis super eos, hi erunt tibi in adiutorium Et apostoli antequam accipercnt Spiritum sanctum, habebant in lingua sua adhuc ah'quos tumores humadesolatoriis.
'
:

'

'

'.

nos: propterea Spiritus sanctus descendit

ignis
in

in

specie ignis, et sedit quasi

habebant, Spiritus sanctus decoquat. Dicamus et aHud exemplum. Esaias cum vidisset Dominum
10

h'nguis eorum, ut quidquid puris

15

sedenlem super thronum excelsum et elevatum, quid dicit ? Vae mihi misero, quia conpunctus sum, quia cum labia inmunda habeam, et in medio popuh' inmunda labia habentis ego sedeo Vide quid dicat, Vae mihi misero, quia inmunda labia habens. Et postea quid dicit ? Quoniam labia habebat inmunda, propterea mittitur unum de seraphim, et tolHt carbonem ignis de altari, et tangit labia ipsius et h'nguam, et purgat eam. Et quid dicit? Ecce hoc tetigit labia tua, et mundavit h*nguam tuam Et statim quid dicit?' Quem mittam ad popuhim istum, et quis ibit?'0 mysteria scripturarum Quamdiu habebat Hnguam dolosam et labia inmunda, non
'

'.

'.

ei

dicitur,

Quem

mittam,

et quis ibit

Mundantur
^ in

labia ipsius, et statim

2 uodis]

BCP

inser. ths.

4 Jlades] habeto G.

6 in lingua sua] in linguam

8 in linguis] in linguas
|j.B.

suam C
1.

i}t

linguas stias B.

adiutorium] in adiutorio 'QC. 7 et sedit quasi ignis'] om. jx.

'

Hieron. Dialog. contra Pelag.

3, n.

9 decoquat] dequoquat ISG ; decoqueret jj.. 11 cuvi] ita 14 quia cum sim homo et inmunda labia habeam etc
' ;

om.

jj.I,

eras. in

P.
12

habeani] habeo piGI,

sedeo']
;

P
;

sup. lin. 2 m.

ef]

eras. in

C.

tj.ACI,

13 habens] e/tov l.xx

habent G,

P sup. P corr
\j..

lin

habito Hieron. loc.

j..

cit

quoque Hieron. ibid sedeam BSG, P corr.

habeo

14

unum

d. s.]

SG

(ev Ttov

l^Epacptjj,

LXX)

unus

|jl.

16 tetigit] tetigi

mundavit] fnundavi

ij..

4.
5.

scripturas] [.uc. 24, 32. in adiuiorium'] \ir\i, 14 sq. iuxla

ita

Hieronymus ad Damasum ep. 18, n. 14 interpretatur carbo comprehensus

'
:

Lxx. Cf. Hieron. contra Ruffin. 2, 7 Et ad Babylonem scriptum est Habes carbo7ies ignis, sedebis super eos, hi erunt iibi in adiutorium. Et in psalmo paenitens audit Quid detur tibi a. q. a. t. a. Sagittae p. a. c. c. desolatol. dolosam ?
'

mittitur ad prophetam,

quem

in cente-

simodecimo nono psalmo cum propheta

Deum
m.
a.

rogaret dicens
i
e.

Domine

libera a.

a.

l.

gationem
q.

dolosa, et post interroSpirilus sancti Quid detur t.

a.
l.

a.

t.

a.

l.

dolosam

dictum

est

riis

ut

hnguam dolosam

sagittae prae-

fodiant,et peccatorum
faciant
8.
'.

ceptorum Dei... vulnerent atque conineasohtudinem

in linguis eorum] Cf. Act.
Is. 6, 5.
2, 3.

Sagittae p. a. c. c. desolatoriis, scimus prophetae esse concessum. Verequippe desolatorius carbo, qui hnguam puram
facit a

i^eccato,

quo

et in

Isaia

dicitur
eos,

sermo divinus est, de Habes carbofies

hi erunt
tibi in

12. sedeo
16.

ignis, sedebis

super

tuam

ibid. 7.

adiutorium

17. ibit?\ ibid. 8.

Quem

Isaiae

locum

228

S.

HIERONVMl PRESBYTERI
Ergo qui
labia

mittitur ad loqucndnm.

inmunda

habet, non potest pro-

phetare, non potest mitti in obsequium Dei. G/;// carbonibus desolatoriis.

Utinam praestetur nobis

de lingua nostra
:

et ista solitudo, ut

quodcumque malum
fiat
est.

est tollat

ut ubi spinae sunt, ubi vepres sunt, ubi urlicae sunt,

mittatur ignis Domini, et universa exurat, et

sohtudo Xpisti.

Heu

vii/ii,

quia

incclaius i/icus prolongatus

Hoc

sanctus

dicit,

qui

quia incolatus

corpus non desiderat, qui terram non quaerit, qui caelum cupit. Heu mihi, meus prolongatus est. Quando aegrotamus, quando fcbricitamus, quando suspicamur nos mori, quando iactamus brachia,

quando
10

timemus, quando conmeatum petimus, istum versiculum non possumus dicere. Iste sanus erat, non acgrotabat, et quid dicit ? Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est. Ouamdiu enim sumus in tabernaculo corporis huius, peregrinamur a

Domino. Heu

mihi, quia incolatus

longatus
in

est.

Incolatus vieus: non dixit, habitatio mea. Incolatus

meus promeus

habemus habitationem,sed peregrinationem. Advena ego sum Unde et apostolus dicit Ouasi advenae et peregrini quia incolatus meus prolongatus est. Quod Heu mihi, ct peregrinus dicit, hocest. Infeh"x ego,quamdiu sum in isto corpore. Quis nostrum hoc potest dicere? Si octogenarii fuerimus, timemus mori si centenarii sumus et aegrotamus, tamen commeatum et spatium postulamus. Hoc totum quare facimus ? quia peccatorum nos conscientia remordet. Scimus enim, quia si recedamus de corpore, non imus ad Xpistum, sed ad gehennam.
saeculo enim praesenti non
'
:

15

'.

'

'.

20

Apostolus quid
cupio.

dicit

'

Cupio
est,

dissolvi

et esse

cum Xpisto

'.

Da

mihi

securitatem, quia post

mortcm

futurus

sum cum Xpisto, etiam nunc mori

:

Ergo

iste

quia sanctus
cst.

propterca dicit

Heu

mihi, quia incolatus 25

in

meus prolongatus
in

Habitavi cuni Jiabitaniibus Cedar. Cedar

Habitavi
4
tirticae']

lingua

nostra interpretatur tenebrae. Vide ergo quid dicat. In quali loco sumus?
quali

mundo sumus
P

cum

habitantibus Cedar. Diu

P
corr.

fui in

'ifPraestetur] praeslet C.

orticae B,
\x.

9 brachia\ bracia
ijl

coxx.

10

cot7//ieatuf/i]

cotncattim

BCI

corumeatum

II ciicit] diccbat
\j.

dicebam

S.

Heu
S.
l.

mihi']

hemi C corr. mea^ inser. sed. 14 dixit] om. S. 20 commeatum] comeatum BC. 26 Cedar] Cacdar BCP.
l.

19

sumus\fuerimus
loco]

27 quali

qualc

quo

|jlS.

13 Domitio^

Cor.
i

5, 6.

iibus
aniiiia

Cedar.,
iiiea.

imdiutii peregrinata

est

16. ei pere(;rini^

Petr. 2, ji.

Si

Cedar tenebrae
'

sunt, et
;

17. /i';vi,'r/>///i] Ps. 38, 13.

mundus
23.

iste
1
'

23.

cum
'1-

Xpisio^^ Pliilipp.

i,

ic8,

n.

fV7
at

sunt tenebrae etc ep. voce seniper flebili quereba-

27.

inierpretaiur
3
'

ienebrae] Hieron.

^P- 39^
:

111''^

i^'^

"^s cupido tcne-

\.\\x 6\ctns Neu nii/ii, quiaperefirinatio... aninia inea. Ntc mirum si planxerit se

Hei

nii/n qiiia peregrinatio niea pro?ne,

versari in tenebiis,
terprelatur...
'

hoc enim Cedar

in-

iongata est a

/labitavi

cum

/labiian-

TRACTATUS
tenebris,
diii

I)E

PSALMO

CXVIIII.

229

fiii in corpore mortis huius. Multnjn Vide sanctus quid dicit. Et si deccm annis vixi, multum incola fuit anima mea. Ouae cnim beatitudo cst ad conparationem caelestium, esse in terrcnis ? Multa sunt quae dicantur, scd iam ad

vixi in

tcncbris, diu

incola fuit auivia mea.

finem festinat oratio.

Qini
bant

Jiis

qui oderunt paceni erani pacijicus ; cuni loquebar

illis,

inpugna-

me

gratis. Infelices nos,

linguam nostram continere non possumus,

10

non possumus non fratribus detrahere. Si nos ah*quis offcnderit, quasi vultum promittimus pacatum, ceterum cor habet venenum. Monachi dicimur, et h"cet non sumus quales esse debemus, tamcn dicimur. Ilora tertia
oramus, hora sexta oramus, nona, lucernarium facimus, media nocte consurgimus, deinde galHcinio oramus. Videte quibus horis semper ad obse-

15

quium Dei suscitamur. Vide quid dicat liora tertia, sexta, nona, lucermedio noctis, gahicinio, manc primo. Hoc totum facimus, et non consideramus, quia si inimicitias habet anima nostra contra fratrem, sine causa oramus. In evangeh'o enim quid dicitur? Si offeres munus tuum ad altare, etrecordatus fueris ibi quod aliquid fratertuus habct adversum te Vide quid dicat. Non dixit, si habes aHquid contra fratrem tuum
:

nario,

'.

sed,
20

si

aHquid frater tuus habet contra

:

te.

Rem

quasi iniustam videtur

nobis inponere
in

si

enim

dixisset,

si

habes aHquid contra fratrem tuum,

nostra erat potestate quod haberemus.

fueris,

Nunc
frater

vero quid dicit

te.

Si recorei
:

datus

quod ah*quid habet

est

frater tuus
si

adversum

Respondeo

Domine, non
2 annis] annos
ierris B.

hoc

in

mea
S

potestate,

meus habet aHquid contra

est.

;j.I,

3 enim]

inser. erat,

nec tamen om.

2>

esse']

om. C.
ij.S.

terrenis]
<)

6 oderunt] oderant B,
ij.S.

corr
-,

oderat S.

fratribtis]

om.

promit-

timus'] ostendimus

pacatum]
;

fj.

paraiutn codtl.

13 lucernario] lucernarium jxB,

[j.

corr. I (2
;

m.

ixdd.

/acimus)

hicernaruvi P.

14 medio noctis]
S.

C
;

m. sup.

lin

medium
quare.
21 quod\

n. ceteri

2 m. add. surgimus.
;

gallicinio] gallicinium

totiim']

C
;j..

inser.

15 quia si] qttoniam si S

qtiasi

quas G.

16 Si opferes] IS;
;

j? offeris (j
;

sioffers

quid

S.

haberemus] S,

re add. sup. lin

habebamus

;j.

habemus BGI.

14.
'

j?iafie

prinui]

Hieron. ep. 22,

n.

Horam tertiam, sextam, nonam, 37 diluculum quoque et vesperam nemo est qui nesciat... Noctibus bis terque
assuescat ep. 107, n. 9 surgendum exemplo ad orationes et psalmos nocte consurgere, mane hymnos canere,tertia, sexta, nona hora stare in acie quasi
'

psalterium cantabant '. Cf. vitam iunioris, n. 16 (Analect. Bolland. viii, 49). 17. adversum te] Matth. 5, 23. HieS.

nem

Melaniae

ron. in h. loc.

'

Non

dixit, si

tu

habes

bellatricem Christi, accensaque lucernula reddere sacrificium vespertinum ';

ep. 108, n. 19

fratrem tuum, sed si frater tuus habet aliquid adversum te, ut durior reconcihationis libi imponatur necessitas
'.

aliquid adversus

23.

non

est

hoc

i?i

??iea

potestate\ Hie2,

Mane, hora tertia,sexta, nona, vespere, noctis medio per ordi'

ron. Dialog. contra Pelag.

est

11

'

Meae

potestatis, ut

non habeam aHquid

230
me
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Si
ille

ego
?

nihil

habeo contra eum.

vis

habet contra me, ad

et

me

quid

pertinct

et

quare non

suscipere
ibi

munus meum
fueris
et

dicis, Si

offeres

munus tuum ad
ah'quid contra te
tuo, et sic offeres
qiiid pertinet
?

altare, et
:

recordatus

quod

frater tuus iiabet

dimitte, inquit,
?

munus tuum,
nihil

munus tuum
:

Respondet
nihil

tibi

Ecce ego Dominus,

vis

vade reconciliare fratri habeo si ille habet, ad me

:

et

quid

dicit
?

Male
nihil

serve, intel-

lego
ilhim
ilie

animum
?

tuiim

habes contra fratrem tuum

habes ?amas

eum ne contra te habeat, et salvari possit. Sed ostendis quia non dih'gas eum, quia salvari eum non vis. Vade, roga eum, mitte te ei ad pedes, diebus
? si

quare ergo salvari

eum non

amas

illum, vade, roga

10

et

noctibus deprecare

dicito,

Munus meum
Ille

dimisi ad

altare, propter
iste

te

victimas ofterre non possum.

conpungitur, et quid dicit? Si

qui

me

rogat.

non

offert
?

munus suum :egoqui rogatus sum non

Et quid
'.

ignosco,

quid facturus sum

Propterea dicit

et apostolus, ut inimicis nostris

?
'

man15

ducare demus

et biberc.

dicit

Haec, inquit, faciens carbones

ignis congregas super caput eius

Dicat ahquis:

Hoc

inimici faciunt; ideo

eius?

benefacio adversario

meo

ut carbones ignis
ille

congregem super caput

bene
feceris,

Sed ah'ud
malitiam
dixit, qui
et

dicitur. Si tibi

male
:

fecerit, et tu ei

carbones

ignis congregas super caput eius

eius, ut

hoc est, mundas vitia eius, et excoquis ad paenitentiam convertatur. Videte ergo quid dicat
Jiis

20

hic sanctus

propheta. Cnui
:

qui oderunt paceui eram pacificus.

Non

nolebant pacem

sed, qui

oderant pacem.

Ilh'

oderant pacem,
*

amabam eos qui oderant pacem. Ideo dicit et apostolus Ouantum ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes Rogemus fratrem,
ego
:

'.

si

inimicus noster est; rogemus et

2 Si offeres\ BIS, si offeris

bis, et ter, et septies.

'

Domine,

si

pecca-

25

G
B

corr
;

si offers
\)..

y..

4 vade^

\i.

inser. prius.

reconciliare]

ita ij.SG.

5 offeres^ offeris

offeras

7 animiini tinntC aniviani

tuam SG.

contra

fratrcm tuum'] contra fratri

8 salvari~\ salvarc SG.
aliquid.
et]
;

tiio

B.
te]

nihil] si nihil C,

sup.

lin.

amas\ avia C.

9 contra

inser. aliquid.

habeat]
;

item sup.
\y

lin.

add.

tU

jj.,

P u

in e.

diligas] dilegas
ij.1

diligamus S
sup.
lin
;

diligis

etc.

10 ei]
ii et] hoc

om. IGP S pro acl

offerit

eras. in C.

ad pedes]

add. eius, item

CG

P add.

ei.

dicito] et dicito

G.
agnosco

rogatus

CGIP, sum] C sup.

et dicis B.
lin. inser. si,
\}.

12 victimas]
et.

add. meas.

13 offert]
lin.

ignosco'] ;j.B,

C
;

sup.

(/'

in

ras.)

m. PS.

14 tU] quod C.

15 demus]
I.

donemus C

de^^mus P.

Haec]
;/.

U.S

inser.

r;/////.

16 cons^rcgas] congregabis

17 benefacio] codd

bene faciunt

meo^ om.
lin.

;j.S.

congregem] congregent
et.

;j. ;

congrei^as S.

20 ad]

om

C, et post paenitentiam sup.

add. agat
;j.I.

21 hic]

om.

;j..

sanctus propheta] spiritus prophetalis S.

25 Domine]

22 nolebant]

volcbant

22 sqq. odcrant] vel oderunt codd. inconstanter.

Tamen

et ixS.

contra fratrem meum: ut autem illeadver.sus me haheat, aut non habeat, in iUius vohintate consistit. Quid ergo faciam, si ille reconciUari noluerit ?

obsecrem
p.

flectam genua ?' etc.

16. eius]

Rom.
sq.

12,

20.

Confer supra
18.

127,
24.

1.

20

//rt'^^';//'^'^-]

Rom.

2,

TRACTATUS DE PSALMO
vcrit frater

CXVIIII.

23
?

meus

in

me, quotiens dimittam

'

illi ?

septies

Dico

tibi,

non

seplies, sed septuagies seplies

hoc

est,

quadringenties nonagies. Si volue-

rimus conputare, de mane usque ad vesperam tanta pcccata faccre non possumus, quadringcnla nonaginta. Tamen quid dicit Dominus ? Si sep5

tuagies septies peccaverit in die,et conversus rogaverit

dicis
:

te,

dimitte

ei.

Sed

Non ex
:

toto corde convertitur, mentitur.

:

iudicium

rogat me, deprecatur

non
:

dicit

Nos dimittamus Deo hoc verum, Deus novit. Ego

:

vocem
10 suscipis

audio, Xpistus cor intellegit

Xpistus quod novit. Deinde videmercedem tuam

;

ego suscipio quod audio, suscipiat mentitur ille, tu verum

est.

illius interfectio est,

tua salus

Hoc totum quare

mus

locutus

coenobiis solent ista esse

vitia.

sum ? Quoniam in monasteriis et maxime in Non erubescimus, non dolemus: dimisifilios,

dimisimus uxores, dimisimus

15

dimisimus sorores, dimisimus patrias nostras, dimisimus domos, dimisimus cellulas in quibus nati sumus et nutriti, dimisimus servulos cum quibus nutriti sumus, venimus in monasterium: et propterea haec omnia dimisimus, ut propter rem levem, fribolam, rixam cum
fratribus faciamus in

matres, dimisimus parentes, dimisimus fratres,

monasterio. Dimisimus possessionem, dimisimus

:

patriam, dimisimus saeculum

20

et

propter

calamum rixam facimus

in

monasterio. Si verbum

amarum
meo

audiero, ferre non possum, est in corde

tolli

meo, inscribitur

in

medullis diebusdecem aut quindecim, non potest

fratri

de corde meo, loquor

promitto, et corde

qui mihi iniuriam fecerat, et

pacem

labiis

25

aliquem, non possumus eum aspiccre rectis ocuh's vultus ipse et oculi quasi speculum animae nostrae sunt. Quid dicit et scriptura ? Et non poterant loqui ei quicquam pacificum non poterat lingua mentiri, quod cor ahter conii-

indicium sunt.

venenum teneo. Frequenter et oculi mei et Quando cor nostrum vulneratum est contra
:

vultus mentis

'

'

in

vie^j

oni.

ijlS,

inser.

\)OS\.

pe.caveriL

quotiens]

om. C.

sepiies?]

usque sepiies/ C.

quadringeniies] quadragenties P,
/[

corr

quadragencies G.

3 vesperam\ vesperuni
;

CP.

possujnus] S inser. usque ad.

C.
;

7 hoc] oni. C.

verum] codd

vere

|jl.

Deus\ hoc
i
;

Deus
\}.

10 salus

esij,

sa/us esto C.
15
celltilas']

12 coenobiis\ coenubiis
cellulos

C
i

cenubiis
cellas

ni.

13 /<^-

rejites]

codd paires
om. [xABIS.
aesiuai
ui.

\x.

C corr

caellolas

P
;

m;
;

GI

S add. nosfras,
17 levem\
ij..

nosiras,
;

dimisimus

cellas.

16 servulos] servolos G,

C
;

corr

servolus

corr.

CGP
codd
meis.

fribolam]

BCP

fribulam

fribohun S
mei] om.
I.

frivolam

20
;jlB

esi\

2! inscribilur] ei inscribiiur

GI

scribiiur (jlBS.
ij.S.

medullis]

add.

23 corde] in corde

in corde mco

I.

meniis]

et

mentes
\)..

et

mens

I.

2"]

pacificum] pacifice C.

poterat] poterant

aliier]

codd

inius Jion

Matth. 18, 21 sq. nonagmta] Hieron. in hunc Matihaei locum respondit lesus A^on
2. seplies]

id est, quadringentis

nonaginta vicibus
'.

^.

ut tolies peccanti fratridimiiteret in die,

'

quoties
2^].

jisqiie sej>ties^

sedusqiie sepiuagies septies^

ille peccare non possit facijicum] Gen. 37, 4.

232
nebat.

S.

HIKRONVMI PRESBYTERI
mihi
;

Hoc

igitur dico vobis ipsis et

neque enim ad hoc praedico,

ut quasi
dicerc.

me securum
:

faciam. Occasio istius versiculi conpulit

est lingua.

me

ista

Grande malum

Domine
:

libera a7ttniam

meam

a iabiis

ini-

quis et a lingua dolosa

Nihil mihi nocet
libera

non ab

alterius lingua, sed a

mea

lingua

me

libera.
5

lingua alterius

mea

lingua mihi inimica

h'bera a

est.
:

aniinam meam.
est, interficit

Animam meam

hngua mea

lingua

Domine mea

animam meam. Puto quod inimicum meum noceam, quod meipsum occido. Pugnent adversarii quando loquor iUis, et ego pacifica loquar. IIH habeant inimicalem animum, nos vero habeamus pacificalem animum. Siquidem scriptum est in Paralipomenon Et egressi sunt, inquit, filii Israhel ad pugnandum mente pacifica Aliquis vadit ad pugnam, et mentem pacificam habet ? Sed Xpistianorum arma, pax est. Pax Xpisti, quae superat omnem sensum Beati pacifici: non solum qui pacem faciunt inter rixantes, sed qui in seipsis pacem faciunt. Beati pacifici. Si alii rixam faciant, et ego medius intercedam, et faciam inter eos pacem, et ipse non habeam pacem in mente mea quid mihi prodest, quod ilH pacem fecerunt? Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur Beati pacifici, qui loquuntur quidem his qui oderunt pacem pacifica. Bcati pacifici. Xpistus pax est. Si enim Salomon interpretatur in Xpisto, Salomon autem interpretatur pacificus:ergo Xpistus Dominus noster pax est. Vadens ad caelum nobis vexillum dimisit dicens Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis Reservemus quod Xpistus donavit, habeamus pacem, servemus pacem, et illa nos
gladius
et nescio
:

'

10

'.

'

'.

rs

'

'.

20

'.

servat in Xpisto lesu

2

cui est gloria in saecula saeculorum.

4 me\ om.

Amen.
;

me

isla\

nos ila

;j.S.

\i..

7
;

inimicum vieum] codd

S.
lotjuor] locor

inimico meo

ij..

noceam] noccal S.
loijuor
[j.I.

8 Pui^nent \o paci/ualem]

pugnanf
\j.,

\j.

punguant
;

corr.

9 loquar\

pacijicale

pacificum ceteri codd.

13 superat] exuperat

in Paralipo>?ienon\
!J.S.

in paralipomenis

in paralipominonis G.

\^faciant\
;

faciunt VV.

17 Beati

vocahunlur]
[x.

oin.

BCP.
sup. lin
;

\% loquuntitr] locuntur ijV

loquitur
Xpisto]
1>.

corr.
\i..

Christus

quidem om. Dominus]

odei-unt]
;

oderant

\j.

el ceteri.
et

20
corr
;

/;/

SG
jxS.

Dcus

ij.C.

21

vexiUum] vixillum C
C, P 2 m. sup.

auxilium

22 Reservemus] servemus

24 servat\

sci-vet

lin.

cui est gloria\

om. CilP.
I r.

tiicnte pacifica\

Paral.
'

i2,38iuxta

gr.

Hieron. ep. 1 12, n. 2 Ya in Paraliponienon lihro leginuis, cjuod filii Israel ad pugnanduin processerint inente paciinier ipsos quo(}ue gladios el cffufica siones sanguinis et cadavera prostraloruin, non suatn, sed pacis victoriani cogiiantes
:

13. seiisuni^ Philipp. 4, 7. 18. vocahuniur-^ Alatlh. 5,9.

in h.
I.
'

in

Hieron. Beati pacifici... Qui priiiiutii corde suo, deinde et inter fratres
faciunt.

dissidentcs paceni

Quid enim

prodest alios per le pacari, animo sint bella yitiorum ?

22. vobis\ lo. 14, 27.

cum
'

in tuo

'.

'l'RACTATUS

1)E

PSALMO CXXVII.

233

DE PSALMO CXXVII.
Beati omnes qiiitinient Doininum.Qlm timent

praemium
praemium.
5

quam coronam
^^(^/?^j
sit
:

Dominum, quod habent Videamus quam habeant laudem, quod es.etbene tibi erit. lam dixi de beatitudinc, quaerp
?

beatitudinem quae

qui timet

Dominum, quam habet beatitudinem

abundans in lateribus domus tuae: filii tui sicut novella olivarum in circuitu mensae tuae. Ego puto quod propicio Xpisto omnes timeamus Dominum. Ergo hanc beatitudinem non habemus } Scriptum
sicnt vitis
10 vitis

Uxor tua

15

20

25

Dominum, hanc habet beatitudinem Uxor tua sicut abundans in lateribus domus tuae, filii tui sicut novella olivarum in circuitu mensae tuae. Ergo et qui unum habet filium,et qui duos, non est beatus ? Quid enim dicit ? Filii tui sicut novella olivarum in circuitu mensae tuae. Nisi tantos habuerimus filios, ut cingant mensam nostram, beatitudinem timentis Dominum non habebimus ? Isaac hanc beatitudinem non habuit habuit enim duos filios, unum pessimum Esau, cui multo melius fuerat si natus non fuisset. Habuit autem unum fih'um lacob ergo non habuit beatitudinem ? quia unus circuire mensam non poterat. Virgines ergo non timent Dominum. Quid enim dicitur, quod qui timet Dominum intellegat beatitudinem ? Uxor tua sicut vitis abundans in lateribus domus tuae filii tui sicut novella olivarum in circuitu mensae tuae. Hanc beatitudinem lohannesnon habuit, lohannes uterque, tam evangelista quam baptista uterque enim virgo fuit. Hanc beatitudinem Paulus non habuit, qui dicit Volo autem omnes sic esse sicut me. Videtis ergo quoniam uxor et filii spiritaliter intellegendi sunt alioquin nisi spiritaliter intellexerimus, angeli hanc beatitudinem non habent, quia filios non habent. Revertamur ergo ad ordinem lectionis. Beati omnes qui timent Dominum. Quomodo non potest dicere Pars mea Dominus nisi qui aliam partem in saeculo non habet sic non timet Dominum, qui timet aliud aliquid extra Dominum. Denique ipse
est

enim, qui timet

'

',

DE PSALMO CXXVII\
I.

In append. Breviarii
I.

habent\ habet
habet^
et

3 habeant\ habeat

col. 1367 sqq (a)6 sqq. novelld\ novellae \y.

1 1

2 timent] timet

I.

9 timefX timent CP.

duos\

om. GP, item

C
;

sed supplet in marg. cotisequentttr.

et qiii

{j.P

om.

qui-,
I,

qui duo
2

G
m.

aut duos
sup. lin
S.

et
{j.

duo

S.

14 h. beatitudinem] h. benedictionem G.
16 multo]
\x.

15 cui\

quem C

qui

et cet. codd.

multum

C.

autem unum\ enim

\x.

u.
et

C
21

et

alterum
tUerque]

17 circuire] circumire

18 poterat] potuit

quoJ']

;j.

codd. (pro quo}); expunct. in B.

/.

19 timet] timent S.

intellegat]

consequantur S.

I.

utique

ij..

22 fuitl/uerunt G.

29 aliquid] om. CS.

23. sicut nie]

Cor.

7, 7.

28.

Dominus] Thren.
,

3, 24.

;,

Anecdota Maredsolana

III, 2.

30

234
Salvator dicit
'
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
eum

Nolite timere eos qui possunt corpus occidere, sed

gehenna Videtis ergo quod aliud aliquid extra Dominum timet, qui Dominum non timet. Qui timet Dominum, quae signa habet ? Qui ainbulant in viis eius. Multae sunt viae, et multae viae ducunt ad unam viam. Denique dicitur et in Hieremia: State in viis Domini, et interrogate semitas Domini aeternas,
timete qui potest corpus et
occidere
in
'.
'

animam

et invenietis

viam,

et

ambulabitis

in

ea

'.

Videte quid

dicat, Stateinviis,

et interrogate scmitas

Domini

aeternas,et invenietis

late in ea.

Videte

quomodo

per plures vias

unam viam, et ambuvenimus ad unam viam. Hoc

illo 10

?^

dicitur et in evangelio aliis verbis sub

aha significatione parabolae de

hoc
est

negoiiatore, qui habuit plures margaritas, ^ui vendidit eas, et emit

unam
ha-

pretiosissimam margaritam.
betote

Quod

dicit

State in

viis,

hoc

est,

plurimas margaritas. State

in viis, et

interrogate semitas

Domini

aeternas. Pulchre aeternas, ne putaremus adventu Xpisti legem et pro-

phetas esse
State
sed
in viis

finitos.
;

Sed vide quid

et

dicat. State in viis, in lege et prophetis. 15

nolite sic credere in

viis,

unam

viam, ut dimittatis vias plurimas;

state

in

interrogate semitas

Domini

aeternas. Interrogate
lezechiel, quid
Tp{3o'j;
:

semitas

Domini, quid dixerit Hieremias, Esaias,

ceteri

prophetae. Interrogate semitas. Melius dicitur in graeco

semita
20

enim
est
:

dicitur

Interrogate semitas, hoc est

et

ab eo quod calce gradientium trita est. Et quod dicitur, hoc siquiTvi^Soj;, quas trivit pes Domini
:

dem
*

Dominus ambulavit
et

in eis.

Cum

autem

interrogaveritis

semitas

Domini aeternas, Ego sum via et

:

per

illas

semitas inveneritis
',

unam

viam, quae dicit

scri25

vita et veritas

ambulate

in ea.

Videte mysteria

pturarum

videte in verbis simplicibus scripturarum plurima sacramenta,

in viis et semitis, in lege et prophetis.

dimittatis legem nec prophetas.

vias in ista

Non dixit, ambulate, sed, state ne Tamen cum inveneritis illas vias, per istas
:

una via ambulate.

Labores vianuuni tuaruni niauducabis. Multi non intellegentes ahter

I

possunt corpus occidere\ corpus occidunt

;

CG. P
;j..

2 occidere] perdere S.

in gehennd\ in
II vendidit\ vin-

gccnna S
dedit P.

in

gchennam
in

\u

et cet.

<)

per plures] per pluras

sup. lin
;

C
I.

corr.

14 Pulchre]

inser. dixit^ iiem

dicit

adventu] in adventu

I.

16 in

unam viam]

una via PS,

in via

una

24

et vita\

om. GI.

29 Post tuarum

coniunclio^/Vz erasa est in C.

2. 7.

in gehe?nia\ Matlh. 10, 28. in ea\ lerem. 6, 16. Conf.

1.

supra

p.

137,
19.

sqq.

Matlh. 13, 46. Meiius dicUur in graeco -zr/^Spu-jc^ Hieion. in lercm. 6, 16 Siandum tst
10. in evatigeUo\
'

igitur in prophelis... et interrogandum de semitis antiquis sive sempiternis, quae multorum sanctorum sunt tritae vestigiis, quae significantius graece ap-

pellantur xpiSoi

'.

24. veritas\ lo.

i.^,

6.

rRACTATUS DR PSALMO CXXVII.

interpretati sunt istum lociun
' :

235
'.

Labores fructuuin tuoruin manducabis exemplaria ita habent Labores fructuum tuorum manducabis. Sed nos lcgimus in hebraeo ita scriptum Laborcs manuum tuarum manducabis. Ouis enim labores fructuum manducat? Utique e contrario debet intellegi, quia aliquis fructum laborum suorum manducet,

Denique

latina

10

non labores inanuum suarum. E contrario enim intellegitur. Magis enim dici potest quia ah*quis fructum laborum suorum manducet, et non labores fructuum. Ouia igitur in hebraeo ita scriptum est, Labores manuum tuarum manducabis, ego puto quoniam et graece septuaginta interpretes in isto loco bene interpretati sunt. Manus enim hngua hebraca lAD dicitur in isto autem loco non habet lAD, sed CAPH. CAPH autem interpretatur xapTioc;, non xapTio?, sed pars ahqua manus siquidem xap-d; dicitur graece apOpa. Hoc de interpretatione diximus. Labores igitur maet
;
:

nuum tuarum manducabis. Unusquisque quod

'

seminaverit, hoc et metet

'.

15

Ecce homo, ct opera eius. Ergo et nos labores manuum nostrarum manducabimus. In manibus opera intelleguntur. Labores vianiiuni tuaruin
nianducabis. Dicat ahquis
:

Ergo post resurrectionem manducaturi sumus

20

Hoc enim dicitur de beato viro, Labores manuum tuarum manducabis. Ego hoc dico simphciter, quoniam homo ex duabus substantiis conpactus est, hoc est de anima et corpore. Anima inmortah's est, corpus autem mortale. Ouod mortale est, necesse est ut et mortales cibos habeat quod
;

autem inmortale

est,

hoc est anima, quae inmortahs

est, et

inmortales
?

cibos habeat. Vultis scire

quoniam

et

Dominus atque Salvator,

25

cum

esuriret.

anima habet cibos suos Quid dicit ? Meus cibus

'

Dicit
ut

est,

faciam vohmtatem eius qui

me
: '

misit

'.

Vultis scire quos cibos habet

et videte

anima

Dicit nobis et propheta

Gustate
codd.

quoniam suavis
non
9
;

est

3 scyiptuvi\
c.

S add.

esse^

esi.

sq. Ita

BCISG a
;

om.

et

labores inaniiiim

s.

E
S.

e.

i.

M.

e.

d. p.

quia aliquis fructuni laboruni suoruni manducet.

11

et

graece\ et greci et BI.

;

10 bene\ om.

BG.

CAPU\

caaph BGI, cod. Gratianop. 218

in

chaaph ,aCP

chap

12 xapuo^, non xaoTrdi;, sed\

siquideni xapTTOi;]

Haec verba

codice

erasa sunt

KAIIOC non KAPIIOC

;

AIj.
;

om. S. 13 apOpa] APOPA ACIP, cod. Gratianop. 218 APEPA ij.BSG genuinam lectionem deprehendi ex cod. Paris. lat. 12 163 fol. 94, ubi in epist. Hieronymi 54 n. 11 igitur] om. Hoc] add. jnodo. apepa e\. proapepa pro apGpa et -pdaoOpa legitur.
\).

\j..

21 necesse est^om.

\j..

22

et]

om

GI.

23 habeat] habet ixGI.

12.

Hieron.
'

pars aliqua nia?ius\ I)e hoc loco ad Marcellam ep. 34, n. 5

...de eo loco, in quo scriLabores fructuuni tuoruni nianducabis^ varia opinatus asseruit magis

Hilarius
est

ptum
stare

cum in hoc loco non septuaginta interpretes, sed Lalini de graeci verbi ambiguitate decepti xap-ou; fructus magis quam matius interpretati
labores fructuum...

sint:cumxap7:oimanusquoquedicanlur'.
14.
-'5.

sententiam, laboruni aUquem

si

scribatur fructus
ct

nietet^l

Gal. 6,

7.

manducare,

non

niisii\ lo. 4, 34.

236
Dominus
'.

S.

HIERONVMI PRESBYTERI
:

Ouomodo enim corpus nisi acceperit cibos suos, moritur sic anima nisi acceperit cibos spiritales, moritur. Hoc totum quare dico ? Ouia solent aliqui dicere Non habeo necessariam scripturam sanctam, sufficit mihi tantum timere Deum. Et hoc propterea diximus quomodo cibi sunt corporis, sic cibi sunt et animae nostrae scripturae
et
:

sanctae.

Uxor tua
sapientia
te
'.
'
:

sicut vitis

abundans

in laterihus donius tuae.

sibi

Dicit

Salomon
dc

quia voluerit sapientiam duccre

sponsam. Dicit
te
;
:

et in

ah'o loco

Ama

illam, et

amplexabitur

circumda

illam, et servabit
10

Ducamus ergo et nos hanc uxorem habeamus illam in amplexibus nostris, numquam eam dimittamus de sinu nostro, numquam fugiat de
manibus nostris. ex ea fihos non
:

Si

semper
sed

fuerit

fih*as,

filios.

novella olivaruni in circuitu

fih'ae

amplexu nostro ista uxor, faciemus Denique et hic dicitur Filii tui sicut inensae tiiae. Numquid non poterat dicere,
in
:

tuae

aut non poterat dicere Ta Txva

?

o-ou,

ut possint intellegi et

15

Qui sapientiam uxorem habet, non facit de ea fihas, sed fih*os. Nihil molle, nihil deHcatum, nihil tenerum, nihil effeminatum habet in mente sua. Putas quod sancti ah'a causa scribuntur non habuisse fihas, sed fihos? Legamus Genesim ibi enim generationum ordo servatur. Sanctus Abraham habuit uxorem Sarram, habuit Agar concubinam, habuit postea Chetturam. De duabus uxoribus fih'os creat, fih*as non facit. Veniamus ad Isaac. Et Isaac duos fihos facit, fih*as non habet. Sanctus enim erat,et nihil habebat in se moUe et tenerum et effeminatum, sed totum virilc et rigidum. Beatus lacob duodecim patriarchas habet filios et unam habet fiham nomine Dinam, quod interpretatur causa, iurgium, rixa. Denique unam habuit fiham, et propter unam fiham tanta in Sichem bella nascunet duodecim fihos
viri et

feminae

Sed vide quid

dicat,

fihi

tui.

20

25

3 neicssariam] necessario
sive

\).

om. GIP.

scilicct

\y,

ii nostro]

CP
B

repet.

sibi] 5 et] om. SG. 8 quia]qui V quod C. nuniquam eam dimitlamus. \^ possint\possit B
; ;

possent

C
P

\T deticatu?n] delegatum 'SG.

i()

causa]caussa

coxx.

scribuntur]
;

scribantur C.

Genesim] Gcnesi
;

in Genesi C.

21 Chetturam] scripsi (gr. Xsx-ouf/av)

Chcturam
in se] ipsc

jj.B(iIP
corr.

Cct(huram':r)

Cacturam C.

22 duos\ om. G.
26 quod\ quae C.

2^facit] habuifS.

24 virile\ viritale
rixa\

corr.
;

iurgium] iurgiorum

|j.,

corr

iurgii

AC.

rixam

;j.G

vel rixa A.

27 Sichcm\ Sechim

B Sicim
;

G.

I.

Dominus]

Ps. 33, 9.
8, 2.

filiae

pater

est,

et

ob ipsam

periclita-

8. 9.

sponsani\ Sap.
ser-oabit te\ Cf.

tur

'.

Cf comment.
^

in Is. 66, 7.

Prov. 4, 6. 8. scd filios\ Hieron. in Eccles. 2, 8 nullus sanctorum (Migne 23, 1080)
13.
'
:

26.

Gen. 30, 21

rixa\ Hieron. Hebr. quaest. in et vocavit 7iomen eius Dina.

<r^?/jf7;;/,

Haec
enim

transfertur in

quam
'.

signi-

nisiperraro feminas genuisse narratur... lacob interduodecim patriarchas unius

ficanlius

Graeci

^t/-T,v

vocant.
exstitit

lurgii

in Sicimis

causa

TRACTATUS DE PSALMO
tur.

CXXVII.

237
'.

lacob
et

numquam
*
:

dixerat

'
:

Timeo,

fecistis

me

odibilem

Loquitur

ad Levi

causam voluerunt agere mulieris. Hoc totum quare dixi ? Ouoniam sancti filias non habent, sed filios tantum habent. Rem vobis dico novam, novam nescientibus ceterum qui scripturas legunt, et dih'genter legunt, non novam, sed eam quam sciunt. lacob duodecim habuit fiHos patriarchas Ruben, Simeon, ludam, Levi, Isachar,

mea

'.

Simeon Quare ? quia

Levi

et

Simeon,

in consilio

eorum ne veniat anima

viri

Aser, et ceteros usque ad duodecim. Legite

in

generatione, et

num-

10

15

20

duodecim patriarchis ullum fecisse filiam, sed totos fiiios. Dico vobis unum, ne forsitan obliviscamini. Aser fiHam sic inter habuit Sarram. lacob habuit duodecim filios et unam filiam duodecim patriarchas unus patriarcha unam tantum fih'am habuit. Hoc totum quare dixi ? Ut fiHos et filias in scripturis spiritaliter intellegere debeamus. Uxor ttia sicut vitis ahundans in lateribus domus tuae. Sicut vitis abundans. Vitis abundans plurimos botros habet, sic et uxor nostra, hoc est, sapientia uxor nostra, quae sponsa est. Denique scribitur in alio Veni soror mea sponsa Ne in eo quod dixerat, sponsa, turpe loco aliquid intellegeres, iungitur soror, ut omnis turpis amor excludatur. Veni soror mea sanctus enim amor est, et propterea te sororem voco. Et sponsa mea propterea te sponsam voco, ut habeam uxorem, et de
invenietis de tantis
:

quam

'

'.

te fiiios

faciam plures,

filios

habet diversos botros,

atque
iiluc

et

piures quasi de una quidem radix

vite botros.
est,

Quomodo

vitis

sed ionge lateque huc

et in

flageila

diffundit, et ipsa

flagella

habent fructus suos,

est,

ipsis fructibus
25

sunt botri, et alius botrus maior

aiia

aiius minor,

alia

maiora grana sunt,

si

tamen numquam

de sapientia, quae est uxor nostra, eam dimiserimus, piures nascuntur botri,hoc est, vir-

minora

sic et

tutes piurimae, sanctae cogitationes, opera praeclara. Filii tui sicut novella

olivarum in circuitu mensae tuae. Legimus in aiio loco Legimus et in Cantico canticorum ficat cor hominis
'.

'

Et vinum
'

laeti-

Venite
<x.

fratres,

mimquajii] navi qtiid C.

txB.

2 Simeon] Syineon C.

consilio] conci/io

ne veniat\

non veniat
Issachar

causam] causa B.
7

mulieris] mulieres B.

4 tantum] tamen C.
jj.BP.

6 eam quam] ea quae aBP.

]x.
?,

Simeon] Symeon B.

ludam] luda
15
Vitis

7 Isachar]

codd

duodecimum]duodecimS.
;

g tantis]totisC.
19 est] codd

io/orsitan]forteS.
repet.
|j..

ii

Sar-

ram] C, Sa*ram V Saran B Saram ;x et cet. S buiruos B (ex butruus) ; buteros G. 22 botros] butros et sponsam meam (x et cet.
;

abundam] non
;

botros]

hotrus

sit

(x.

20 Et sponsa mea]
24
stint botri]
s.

SG
S

botrus

butruos B.

butri
;

habet botruos S.

botrus]botruus S.

26 nascuntur] nascenturS.
;

botri] botrus

butrtii G.

29 in Cantico]

{co sup. lin. in rasura)

in cantica

BG

in cantic^

in canticis

<j..

I.

odibilem]

3.

mea\

Gen. 34, ibid. 49, 6.

2,0.

17.

sponsa\ Cant.
hojninis] Ps.

5,

i.

29.

103, 15.

238
bibite et inebriamini

S.

IIIKRONYMI PRESBVTERI
Et vinum quod
laetificat cor

'.

hominis.

Hoc vinum
Denique
apostolus,

carneum non
scribitur ut

laetificat cor

hominis, sed obruit, et insanum

facit.

qui potentes sunt,

vinum non

bibant.

Scribit et

quoniam non debemus vinum bibere et carnem manducare. Rursum dicitur nobis Et vinum laetificat cor hominis. Sed vinum dicitur spiritale, quod si quis biberit, statim inebriatur. Vos omnes, ut dimitteretis
:

possessiones

vestras

et

parentes vestros

et

filios

et

adfines, bibistis

vinum,

et inebriati

pro Xpisto insanire coepistis.

Non

vobis videtur esse

ebrietas,

non vobis videtur

spiritalis insania, deh*cias

contemnere, sordes
10

adpetere, fugere civitates, deserta sectari, nescire adfectus, ignorare carnis

Denique apostoli hoc vino Non enim Mustopleni sunt erant, et propterea dicitur de eis inebriati fuerant inebriati de lege vetere, sed de evangeho. Noe ego puto quod ita
?
' :

propinquitatem, et solum nosse Xpistum

'.

inebriatus

sit

hoc vino. Filii

tiii

sicut Jiovella olivarinn.

Nulli

alii

conpa15

rantur

filii

nostri nisi novellae

oHvarum. Non

dixit, olivae veteri, sed

novellae olivae.

Ouomodo

et ibi,

de ebrietate apostolorum, non dicitur

:

de vino
luce.

veteri,

sed de musto, sic et hic dicitur novella olivarum

novella

olivarum, quae tota viret in evangelii iuventute, novella olivarum plena

Oleum hanc naturam

habet, ut cibos condiat, ut lumini fomcnta

praebcat, ut lassato longo itinere corpus

pristino et sanitati.

unctum

restituat quasi labori 20

Denique quicumque

lassus fuerit, et unguitur, quasi

et

recipit pristinum vigorem.

Putas sine causa nunc dicitur vinum

vitae nostrae, vitis et

olcum

Xon

potuit mel dici, non aha aromata, non alia arbor, sed

vitis et

oHva.

Haec sunt remedia

tantummodo oliva, vinum ct

qui de liieru2^

oleum. In vino austeritas,

in oleo misericordia.

Denique

ille

salem

in

Hiericho descendebat, qui vulneratus fuerat, Samarites, hoc est

ei

custos, nihil

infundit nisi
;

ptorum, vinum stypticum

I qttO(f\

ut

vinum et oleum. Vinum, austeritatem praecequodcumque mali humoris est, excoquat et

2 carneum'] 7 Inbistis}

om. C,

supplet sup.

lin.

codd
;

om.
G.

;jl.

6 dimitteretis\ demii8 viniim]

teretis

demitteritis

corr.

MntisS

bibetis

hocvinum
;

S.
dc.

9 contemnere] contempn. BCP. cgo\ codd 13 Noe\ Nohe S.

vellae] sed novella

\o fugerc^fugire
;

BC, P

corr.

12 de eis\ codd
15 veteri\ veteris S.

\i.

om.

crgo

}x.

14 alii\ alio C.

sed no;

G.

17 novella olivarum\

S unus

repet.

20

lassato\

Ali

lasso

\i.

P,

m
...

lasstim
et o/iva\

I,

sup.
;j.

lin.

22 vigorcm\ virorem SG.

nunc\ hoc G.
/;/.

24 Haec
descendebat]

sunt

om.

ob homocteleuton.
Samarites] Samaritis
;j.S
;

26 in Hiericho\ ;xCP om.

disccndcrat S.

Samaritanus B.

27 custos] custus SG. 28 stypticum] scripsi

;

infundit]

fudit
;

C fudit
;

B.
;

praeceptorum] repet. C.

stip-

tycum B
quat P.

stipticum cet. codd

typicum

\).

pessime.

cxcoquat\ cxcocat

corr

cxquv-

I.

3.

inebriainini] Cant. 5, i. no7i bibani^ Prov. 31, 4.

4.

12.

inanducare\ Rum. 14, 21. pleni suni\ Aci. jl. 13.

TRACTATUS UE PSAl.MO

CXXVIl.

239

excomedat. Quoniam autem humana fragilitas non potest veritatem ferre si enim iniquitates adtendas Dominc, Dominc quis sustinebit ? si enim tantum iustus fuerit Dominus, nos vivere non possumus pro-

'

'

pterea iustitiae ipsius, hoc est vino, misericordiae oleum adiunctum est. Ecce sic benedicetur Jioino qui tiviet Doniinuni. lam multa locuti sumus,

festinemus ad finem. Bcnedicat

te

Donii^ius ex Sion.

De
'

ista
?

Sion

Et

quomodo
minus
10
' :

dicit alius

propheta

'

Sion quasi ager arabitur

Dicit et

Do-

qui ad te missi sunt

Hierusalcm Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos Denique cum adpropinquasset Dominus ad Hieru'.

salem, et vidisset eam, ruituram, quasi

flevit.

Quando autem

flevit
'

eam, utique ideoflevit

Surgite,

perituram. Denique quid dicit?

?
'

eamus
.

Et

in ah'o loco

quid dicit

Relinquetur vobis
te

domus vestra

deserta

ErgoJ/

hoc quod
15

dicit,

Benedicat

Dominus ex

Sion, non dicit istam Sion,'

quam videmus

esse desertam. Ipsae portae et ipse ager et ipsae ruinae

iram Dei significant. Etiamsi nos ignoramus, oculi ipsi clamant iram Domini. Benedicat te Doniinus ex Sion. Sion interpretatur specula, Hierusalem interpretatur visio pacis. Si anima nostra speculam habuerit, si in subHme fuerit, si non de terrenis cogitaverit, sed de sublimibus sianima
:

nostra habuerit visionem pacis, hoc

20 taverit in ea, ipse

est, si

Xpistus, qui vera

pax

est,

habi-

nos benedicet. Si habitaverit in nobis Xpistus, et nos

erimus Sion, et nos erimus Hierusalem.

Et

videas filios filioruni tuoruni.

fih'os

Ego

vobis loquor. Si ex

meo sermone

vos instruxero, vidi

meos

si

vos aHos instruxeritis, vidi fiHos fiHo-

25

rum meorum. Oremus ergo Dominum, ut habeamus fiHos, habeamus nepotes, et semper habeamus multam progeniem. Festinemus tales fiHos facere sancta est ista coniunctio. Rem vobis dico novam sine uxoris
: :

conplexu plures nascuntur tales

tatur,

fiHi.

Pax

super Israhel. Israhel interpre-

homo
:

videns

Israhel

super eos qui habent

Deum. Vide ergo quod dicitur. Pax super mentem videntem Deum. Mcns mea si
ve}'itatem]

cxcomedat\ excomodai

corr.
0.

\xAV>G\V ',ferita(em
0. S.

severitatem S.

4 mise;

ricordiae oleum] misei-icordia

viisericordia hoc est

homo\ om.

CGP

omnis

homo
in B.

S.

locuti\ loquiili
\Q>

\i.Q.
e.

6 ista Sion] S add. loquitur.

;j.B.

Et quomodo]

expunct.

flevit

eam]

dejlevit

11

ea?nus] abeamus S.

ij in sublime] in
;

sublimi S,

corr.
\x.

20 benedicet] benedicit (j.BPS.

28 homo\
e.

22 luorum]

SG

oni.

\x.

24 rgo\

codd
Vide

igitur

CPSG

mens aB.

Deum\ SG

add. sive sensus videns

Deum.

e.

quod] videte

quid

S.

2. sjtstinebit ?^
7.

Ps. 129, 3.
p.

1 1.

]iinc\ lo.

arabilui-\ lerem. 26, 18.

12. deserta\

i^_3i. Matth. 23, 38. Cf. supra

9.

missi suni\ Mallh. 23, 37. \o.flevii\ Luc. 19, 41.

220,

1.

1 1

sq.

240

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

habuerit visionem Dei, si semper Xpistum videro, alios non videbo. Quicumque Xpistum habet in se, habet in se pacem. Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis Licet multae sunt persecutiones, licet multi
'

'.

sunt qui persequantur, tamen

in

quo Xpistus habitat,

ille

semper Xpi5

stum habct.

DE PSALMO CXXVIIL
Saepe expiig)iaveyunt
nie

a iuveiitute viea dicat nunc Israhel : saepe exmea.

pugnavenmt
me,
et a

ine a iuventute

Duo

dicuntur

et

saepe expugnaverunt

iuventute

mea me expugnaverunt. Ego

si in

media aetate coe10

pero servire Domino, verbi causa, quadraginta annorum, non possum

dicere,

Expuf^naverunt

me

a iuventute mea.

Sed quid dico? occiderunt

mea, conculcaverunt
et

me me

a iuventute mea, vulncravcrunt

a iuventute

me

a iuventute

mea. Qui autem a pueritia incipit servire Domino,

eius, et

saepe expugnalur a diabolo et angeh's quid dicit

;;/////.
'

tamen non
'

vincitur, iste
15

Sacpe expug?taverunt ine a iuventute tnea : etenini non potueruni

nisi

Athleta

legitime certaverit, non coronatur

nisi

nisi

pugnum

acceperit, nisi

de facie sanguis effusus fuerit. Livor meretur coronam, dolor meretur gaudium. Saepe expugnavcrunt me a iuventute mea. Dicat istum versiculum virgo Domini, dicat monachus,
faciem lividam,

qui coepit a parva aetate servire

aut quinquaginta

annorum coepi

servire

Domino. Ego autem qui quadraginta, Domino, quomodo possum dicere,

20

mea? Dicat ergo hoc virgo, dicat Et quid dicat ? cur saepe expugnaverunt me a iuventute mea ? Dicat aliquis O monache, quomodo te expugnaverunt daemones et diabolus? Videbantur quidem homines qui inpugnabant sed ego in hominibus diabolum intellegebam. Quandoergo nos persecuntur homines, non irascamur persequenti, sed condoleamus et plangamus cos quia aHus est qui persequitur in persecutoribus. Si daeSaepe expugnaverunt
a iuventute
et spiritu.

me

monaclius integer corpore

25

viiiebo] video

C.

GP
col.

add.

amen
(ij.).
;

ij.BCS add. doxologiam.

4 persequanlur] pcrsciuntur 6 DE
;

!>.

;/;

quo] in

co

corr.

5 hahet\

PSALMO CXXVIIl^

In append. Breviarii

1372

9 ^^<?] codd
verbi gratia
ij..

ergo

\j..

in fnedia]^
\y.

om. in; in meai^.

facie\
;

\o verbi

causa] codd.
ijlS
;

15 dicil] dicat

16 Ath/cta] adletha B.

pngnum\

fugnnm BCG.

17 lividam] liquidam
;

inser. Iiabuerit.

21 aut]

ABS

vel

(j.I

qui

om. G.

23 cur]

ABC
C

quur
lin.

qur
in

C add. eius. cum S om. |x.

;

27 condoleamus\ condolamus B.

28 dacmoniarius]

sup.

mutat

daemoniacus.
fiisius in prae-

3. vobis] lo.

M,

27.

re
2, 5.

Domino]

ile

hoc loco

16. corofin/iir] 2
2
I
.

Tim.

fatione.

(/uiiiqinii^in/a

annorum

coepi servi-

TRACTATUS
moniarius qui habet
percusserit,

1)E

PSALMO CXXVIII.
pu^num

24 1

daemonem
irascor ei
:

veneiit, et
?

mihi dederit, et calce

et

numquid

IUe pugno pcrcutit,

ille

ego ploro

et

plango percutientem
qui in se operatur,
5

video enim quoniam peius

a

percutitur ab eo
aliquid

quam ego

manu

eius.

Quotienscumque ergo

patimur, et temptationes ah*quas sustinemus, illum intellegamus esse et

illos,

qui nobis temptationes generant in hominibus. Dicat ah'quis

scripturis adfirma
:

Hoc

ipsum de

scripturis fuerit

non enim debemus aHquid loqui nisi de adornatum atque adprobatum. ludas proditor fuit, sed inin

travit in illum Satanas, et ipse

10

proditore prodidit.

Uxor

Petefrae eo

15

tempore quando tenuit loseph servum suum, domina servum, ditissima pauperculum, civis peregrinum, illa tenebat loseph, sed sanctus vir in manibus muHeris intellegebat se diabolum retinentem. Hoc totum quare dico.'* Ut quando aliquid patimur abhominibus, non irascamur hominibus, sed plangamus eos, et illum videamus insidiatorem, qui in ipsis operatur. Saepe expugnaverunt me a iuventute mca : etenim no?t potuerunt miJii. Expugnaverunt me in cogitationibus turpibus, expugnaverunt me in
iracundia.
si

Ego

adquievi

in cogitationibus

si

adquievi in temptationibus,
si

ah"quid feci

quod me

cogitatio conpellebat,

iracundia

me

superavit, et
:

fratri feci

iniuriam, non

possum

dicQXQ eteni^n non potuerunt mihi

potue-

20

runt enim mihi.

Super dorsum

meum fabricaverunt peccatores.

'.

Dih*genter animadvertite
*

scriptura quid dicat. Vir sanctus athleta est, et

non coronatur

nisi

qui
:

25

legitime certaverit Scitis enim quoniam athletarum multa sunt genera sunt enim alii athletae, alii vero sunt quasi pammacharii, aHi ad discum contendunt, aHi vero sunt cursores, hoc est, qui currunt in stadio.Denique
et apostolus se dicit currere, ut
3
ille\

ad coronam perveniat. Et quid

lin.)

dicit

in

om.
;

jj..

ex

\i.

retinui
in).

4 qtii in ipsum codd.

'

se\

aun

{quo add. sup.

jjlB
;

in proditore']

in proditorem

S (om.
37, 36

Petefrae\ scripsi (gr. lUTiCppTj) etsi

a manu] C om. a. 9 ipse] C; in prodtorem G;proditorem Hieronymus scribit Hebr. qusst. in Gen.
C.
'

vendilum esse loseph

Paetaefrae
sed

Putifare
;

diabulum

G
in.

esse
si

non Petephre, ut in latino scriptum est, sed Phuliphar eunucho B Putiphar \y. 12 se diabolum\ B se diahulum S diabolum \i.; se a diabolo C. in cog.\ BS 17 Ego\ Si ego S.

CS

Putifaris

fxACGI om.

...

si^

codd; sed
;

...

sed

\x.

in tempt.'' S;
r/z] jxS
; ;

ix

et cet.

om.

in.

18 quod\

quomodo GI. pammacarii S 26 se dicit\ S

22 Vir\
;

CS om.

ijlAB.

om.

ABCG.

mammacharii B.
dicit se
ijl

ad discuni^^ SG
se
;

ad

dies ciim

AB

2^ pammacharii\ addiscunt C ; ad dies jj..

currerc\ currunt G.

BG

om.

dicitur

{se

item omisso).

pervmiat\ perveniant G.
23. certaverii\ 2
24.

Tim.

2, 5.

interpretalione
vaticinio

nominis

tui,

quodam
arte

Malebat Vallarsius rescribi paticratiarii sed conf Hieron. in Amos i, i Haec, Pammachi animo meo carissime, qui ex
^?/^j!i/ />^/;/;;/^r//ar/V]
;
'

futurorum,

omni

pu'.

gnandi adversum diabohim et contrarias potestates te bellare demonstras

26. perveniat^
i

Cor.

9, 26.
31

Anecdota Maredsolans 111,2.

242
alio loco?
*

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
me extendo
'.

Praeteritorum obliviscens ad priora

dicat.

Videte ergo

Supra dorsum meum fabricabantur peccatores. Sic semper cucurri, et tantum cucurri, ut adversarius meus numquam me praecedat, sed semper post tergum inveniatur. Numquam venit contra oculos meos, neque enim potuit sustinere lumen oculorum meorum sed semper eam partem persequebatur, quae caeca est. quae oculos non habet. Supra dorsiun meum fabricabantur peccatores. Ouandocumque aliquis fratri detrahit, iste post dorsum fabricatur. Supra dorsum meum fabricabantur peccatores: sed ego non videbam insidias eorum. et ego ocuh*s paradisum conspicieIlli fabricabantur post dorsum meum bam. IIH mihi moHebantur insidias, et ego coronam videre cupiebam. Prolongavenmtiniquitatem suam. Quid dixit, Prolongaverunt iniquitatem suam ? Ego si peccavero, et post peccatum meum egero paenitentiam, brevis est iniquitas mea, non longa. Si autem peccavero, quotienscumque
scriptura

quid

10

peccavero, totiens funiculus peccatorum

et in

meorum

longior

fit.
'.

Unde

dicitur

15

Videte quid Funes peccatorum circumdederunt me dicat, Funes peccatorum circumdederunt me.Et in aHo loco scribitur: FunicuHs peccatorum suorum unusquisque constringitur Videte quid dicat, FunicuHs peccatorum suorum unusquisque constringitur. FunicuH' isti peccatorum, nisi plura peccata habuerim, texi non possunt. Si unum peccatum fecero, non tam funiculus est, quam quasi unum filum est. Si autem filum unum est, cito rumpitur, et tenere et h'gare non potest. Si
alio loco
' :

'.

20

autem plura peccata

IIoc totum quare dixi

fuerint, et prolongaverint iniquitates,

fit,

de pluribus

peccatis quasi de pluribus fiHs funiculus

?

et Hgat, et

non

cito rumpitur.

Quia legimus

in

isto

versiculo, Prolongaverunt 25

iniquitatem suam.

Dominus

iustus concidit cervices peccatorum. Videte quid

dicat.

Non

dixit, concidit

peccatores

si

autem hoc
dicit?

dixisset,

nemo

salvari poterat,

omnes peccatores sumus. Sed quid

2
i>i\<\.

Dominus
4

iustus concidit cervi-

falnuabanliir\fal>yiiavenint S unus constant.

5 ueqiie cniiii\
u.
;

me^, oni.

|x.

praecedat\ ante?>fratri\

cedat G.
fratrilins

iinmqitam enim BC.

;

6 eam partcvi\ ea parte G.

SG

fratrem sunm H
;

oni. C.

lO conspicicham\ conspiebam
die
\i..

G;

considerabam S.
jx.
jjl
;

14 tjnotienscHniqiie\ codd
'stringitur^ constrini^etur

quoqnumque
jx.

15 totiens]

om.
u..

iji.

Jit\fiet

l8sq. con-

\i..

19 Funxculiisti\ funi ulus

20 Jiabueriin\

habuerint
codd.

codd.

possttnt\potest

unum\ om.

\i..

22 tenere
;

et ligare^ teneri et ligari

23 prolongaverint\ jj.BIS [^xo prolongaverim} Cf. supra 1. 20) prolongaverit C(i. liCSG (gr. Tjvsxo^cv) concidet jj.I, C sup. lin. 28 concidit] concidet jjlBCI.
;

27 concidit\
salvari

poterat salvari potuerat S

salvare poterant G.

1.

extendo\ Phil.

3,

13.

18. constringitur\^

Prov.

5.

22.

16.

me\

Ps.

118, 61.

TRACTATUS
ces

1)K

PSALMO CXXXI.
;

243
quoniam
*

peccatorum

qui et peccatores sunt, et superbi sunt

super*

bis resistit Deiis,

humilibus autcm dat gratiam

'.

Idco concidit cerviccs

peccatorum.

DE PSALMO CXXXI.
5

Memeuto Dojnine David et

07nnis mansnetudinis eius. Multi putant

'

ex

eo quod scriptum est in evangelio

Miserere

nostri,

fili

David
isto

'

caeci dicunt qui sedebant in Hiericho

fortis

istum David, qui interpretatur

in

hoc

manu,

referri

ad
illi

Dominum
aestimant,

Salvatorem. Sed

psalmo

si

'o

'^;

multum nocet intellegentiae nostrae. Si enim hoc quod dicitur, Memento Domine David et omnis mansuetudinis eius, referunt ad Xpistum quomodo Xpistus dicit quasi de alio Donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo lacob ecce audivimus eam in Efrata, invenimus eam in campis silvae '? Et quomodo Propter David servum tuum ne avertas faciem Xpisti tui '? dicitur
voluerimus
referre, ut
:

15

Non

stat ordo. Si
:

enim David, ut putant, Xpistus

est, sic

incipimus intel-

legere

Propter Xpistum servum tuum ne avertas faciem Xpisti tui. Hoc adversum eos loquor, qui David in isto locoXpistum interpretantur.Non
:

20

quod negemus Xpistum interpretari David pro locorum qualitate sed in quoniam scripisto loco non recipit sensus. Et quare errent, dico vobis tum est, Memento Domine David et omnis mansuetudinis eius et
:

Dominus
corde
',

dicit

in

evangeh*o

Discite a me, quia mitis

sum

et humilis

25

quidem sensu, sed errantes David hic Xpistum interpretantur, et mansuetudinem eius referunt ad Xpistum. Nos ergo interpretemur istum psalmum in David, ut qui nascitur ex David vere Xpistus intellegatur. Denique videte ordinem. Quoniam enim grandis est psalmus, et iam multa diximus, debemus breviter sensus perstringere, non latius
pio
T^

peccatoruvi^ In codd. doxologiae aliae atque aliae addunlur.

in

DE PSALMO CXXX/]
codd
;

Item

append. Breviarii

col.
]x.
;

1374

(;j.).

9 referre] referri

\j..

aesiitnant]
cavi] ea
...

piitant

ix.

II referunt]
I
;

codd
;

refertur

Xpistus^^
\}..

om.
14

|j..

13

eam

...
;

ea SG.

Efrata\

Effrata
;

C Eufrala BSG Ephrata

|j.I.

?ie avertas']

SG

non

a7.<ertas \l.
;

15 ut putant]
\i..

BCSG
locor
q.

om.
Pro

est^
///

dicitur

jj.I.
/';/

17 adversut)i\

BCGI, adversus S

propter

loquor]
c.

C
;

corr.
q.
\}..

isto loco']

CG

isium Iocujh |xBS.

22 corde. Pio quidem]

De pio
ji..

B
2.

c.

23 iuterpreiemur] inierpretamur S.

24 nascitur] nascetur

gratiam'] Prov.
;

3,

34

sec.

Lxx

Spiritus sanctus in typo

venturi canit
et

lac. 4, 6

Petr. 5, 5, 5. hfulti putant Qic.^^Yixtron. in Gal.

I
'

Meniento Doinine David

suetudinis eius\
6.

omnis man-

22 sq. De David quoque, licet mulde Domino nostro aestiment prophetatum (quod nos etiam non negamus).
5,
ti

David\ Matth.
Matth.

20, 30.
11, 29.

22. corde'^

244
disputare
:

S.

HlERONYMl PRESBYTERI

ut

prudcns auditor ex his quae diximus, etiam ea quae non

loquimur, ipse a se intellegat.

Sicut hiravit Doviino, lotuin vovit Deo lacob. In hebraico non habet
'wq,

hoc
:

est sicut, nec sic sensus est

sed habet

6'(;,

hoc

est qui, et est sen5

sus

Memento Domine David et omnis mansuetudinis eius, qui iuravit Domino, votum vovit Deo lacob. Et hoc puto non tam vitio septuaginta interpretum factum, quam scriptorum errore. Si introiero in tabernaculum donius meae. David hoc dicit nuUam aliam requiem quaero nisi Xpistum, qui de meo semine nasciturus est, hoc est, quem promisisti quia de meis lumbis nasciturus esset. y Sidedej'0 somnutn oculis meis, etpalpebris meis dormitationem, Et requiem
'

i^

temporibus

ineis".,

donec inveniam locum Domino, taber^iaculum Deo lacob.

:

Hoc
dici,

multi putant dici de ecclesia

sed mihi videtur non tam de ecclesia

:

quam

de sancta Maria. Denique dicitur

silvae.

Ecce audivimus eam, in

scripturas sanctas, el
15

Ephrata, invenimus eam in campis

diebus et noctibus

Legamus

singulas syllabas et Htteras ventilemus. Dicat aliquis

de Ephrata

hic

Bethleem

dixit.
'.

Legimus enim

in

Genesi

'
:

Venit

in

quando uxor eius Rachel mortua est, hoc est in Ephrata. Sed videamus Ephrata quare nomen acceperit. Scriptum est enim in Paralipomenon, quoniam Maria, soror Moysi et Aaron, habuerit maritum Or non Ur, sed Or. Et postea Maria, soror Moysi et Aaron, haec est ordo describitur, et dicitur Ephrata Hoc in Parah"pomenon Hbris scribitur quaerite et invenietis. Denique et haec Ephrata ab illa Ephrata nomen accepit. Videtur forsitan alicui verum non esse, quia novum est sed remitto eum ad auctoritatem
Bethleem, haec est Ephrata
dicitur de lacob,
:

Hoc

20

'.

25

ex his quae] retinui ex

\j.

haec quae
sic\

2 loquimur] loquitur B. 10 qucm] om. C.

poribus]
sibi

esset] est i/BI.

mutat

in tifuporibus.
:

CSG, haec qua B. ea] eam B. non] om. BCSG. om. CSG. et- elum G. 9 Xpistum] Xpisti |x, C corr. 1 1 somnu?n] om. Et requiem] aut r. CS. 12 temi/^-i^eam ... eam] ea ea SG. 15 sqq. Ephrata] Codices
fj..
;

non constant B habet cphrata eufrata, C ephrata effrata effhrata eprata (corr.) G eufrata, Bethlctn SG. 18 haec est] BCS 17 sqq. Bethleem] BC S euphrata I effrata efrata. 20 enim] om. S. hoc est [J.I hoc est in G. Paralipomenon] 19 in E.] ;j.B om. in. Paralipomenis C corr. 24 ab illa Ephrata] om. ;xB Dcnique et haec de Euphrata n. a. S.
;

7.

jriol.
i

scriptorum errore] C(. commentahuius ps. p. 90.

'j'.o'

XaX,3

utol

"Qo TrpwToxdxou 'EcppaOa

6, 3 xal ulot

'Aij.[3pa,u.

'Aaptbv xat

M(tua7J<;

18. jE///;v7/j 2^. remitto

Gen. 35,

19.

eum ad aiictoritatem libri\ Nimirum deliramenta sunt ista memoriolae vacillantis. In

sauxqj

primo Paralipomc:

Atqui haud ita multum a nostro dissentit Fl. losephus, Antiqu. lud. 1. 3, c. 2, n. 4 ubi Moysis manus protensas sustinuisse refert 'Aapdiva,
xal Maptaij.. xat
ttjc

non haec tantum leguntur

XaXsS
xt)v

2,19 sAaSsv
ixXv
a-jxqj

aSeX^Tj^

Maptafj.{jLT,<;

xov

avSpa

'E^paB,

xa't

Ojpova.

xov

"Q.^{Vulg.

Hur)

2,

50

o>.o: T-aav

TRACTATUS DK PSALMO
libri.

CXXXII.

245

Eccc midivivius cain in EpJirata, In hebraeo non habet eain, scd

:

eum
5

hoc est, illum qiii nasciturus est de semine David. Audivivius Ephrata quod de Maria sensus sit. Sed et simpliciter intellegere possumus, quoniam Ephrata Bethleem dicitur, et Xpistus in Bethleem natus sit. FeHx igitur locus, qui tanto ante tempore prophetarum voce
habet euni
in
:

cantatus

est.

Omnia quidem

loca sancta venerabih*a sunt, et ubi natus est,

resurrexit, et
est.

et ubi crucifixus est, et ubi

sed

iste locus

proprie venerabihor

ubi ad caelos victor ascendit Videte quanta misericordia Dei.

;
*
:

Hic natus
10

est parvukis, infans in

'.

praesepe ponitur

non enim

erat iHis

locus in diversorio O monache, Dominus nascitur in terra, et cellam propriam non habet non erat illi locus in diversorio. (Jniversum genus humanum habebat locum et Dominus nasciturus in terra non habebat locum. Non invenit locum inter homines, non invenit in Platone, non in
:

Aristotele
15

sed in praesepe, inter iumenta et bruta animalia, et simplices

innocentes.

quosque

et

Unde

dicit

et

Dominus

in

evangelio
:

* :

foveas habent, et volucres caeli

nidos ubi requiescant

'.

Filius

Vulpes autem

hominis non habet ubi caput reclinet

DE PSALMO CXXXII.
Ecce
20 dicit
:

quam bonum et quam iocundum, habitare fratres bonum et iocundum. Bonum est martyrium, sed non
et

in
est

unum. Duo iocundum

:

habet enim supplicia

poenas, et semper in cruciatibus dolor

est, et

utique in dolore non est iocunditas. Ecce

quam bonum

et

quam iocundum.

Rursum
tur
25

voluptas iocunda
:

est. Ver.bi

causa, cibos dulces comedere, vide-

iocundum esse conpellit enim ad libidinem. Hic ergo duo posuit, bonum est et iocundum uno et quod sibi videbatur esse contrarium sermone coniunxit Ecce quam bonum et quam iocundum. locjindujn habitare fratres in unum : fratres mente, non corpore. Esau et lacob fratres fuerunt et quia simul habitabant, fuit eis causa discordiae. Ergo quod

aud. eavi\ aud. ea SG.

;

David]
sii\

oin.
;

|jl.

Audivimus] audiamus

S.

eum]

AIS
S

ea?n ij.BC

ea G.

sensus

CSG

est

sensus

sensus piB

tialus sit I.

6 sanctd\

inser. ^/.

9 Hic] hinc

/luic B.

/>onitur] positus S.
et

10-12 CGjj. nonnulla

...

om. ob duplex honioeoteleuton in tcrra ... in terra 16 ubi requiescani] om. jaI. illis jjL, I corr.

habebat locufn
18

habebat locum.

11 iUi\

DE PSALMO CXXX1J\

Brev. col. 1290.

verbi causa, cibos dulces] ac si dicat : cibum dulcem ^. 25 est\ 23 iocunda] iocundum S. iocundum\ ioctwidumC; ^ et 26 coniunxit] coniuxit G coniugit S. codd ; scilicet ^.
;

ceteri

uno

excepto non repet.

27 corpore]

pC

corporis

SG

corporales

V,.

2.

habei

eum]

Cf. Hieron.

ep. 108,

10. in diversorio'\V.wQ. 2, 7.

n. 10.

17- reclinei^

Luc.

9, 58.

246
dicit hic, frafres,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
fratres dicit
et

non

corporc, sed fratres spiritales

:'

fratres

de quibus loquebatur
fratribus meis
\

Salvator, et dicebat ad mulicres

et

Ite,

nuntiate

Ecce quaifi borium

iste

quavi iocuudum, habitare fratres in

unum. Proprie psalmus

et

coenobiis et monasteriis convenit. Licet enim

de

ecclesiis

intelle^atur, sed ibi propositi diversitate videtur

non esse

tanta concordia.
ire festinat, alius

Quae

est

enim

ibi

fraternitas

Utique alius ad
est.

domum

ad circum, alius

in ecclesia

de usuris cogitat. In monaEcce qiiam bonum

sterio
et

autem

sicut

unum propositum,unus et animus

habitare fratres in unum.

quam iocundum,

Vere bonum, vere iocun-

dum.

Unum

fratrem dimisimus, et ecce quantos invenimus. Frater

meus

10

de rhe loquor, de singulis loquor) non tantum me amat, quantum substantiam meam. Ceterum fratres spiritales, qui sua utique neglegunt, alia non quaerunt. Sic et legimus in Actibus apostolorum,
saecularis (quod

quoniam multitudinis credentium erat cor et anima una. Et erant, inquit, illis omnia communia Recte erant eis omnia communia, quia commune Xpistum possidebant. Multa diximus, sed ad reliqua festinemus. Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron. O
'

'.

15

si

esset tempus, ut de singulis disputaremus, dies nobis sufficere

non po;

Exodo, quomodo conficiatur unguentum sacerdotale aliud unguentum, quo unguebantur reges. Erat et aliud unguentum quo unguebantur prophetae. Et quid plura loquor? Omnia unguenta habcbant diversitates et mysteria sua. Miramur desanctis ? Leprosus postquam purgatus fuerit, postquam hysopo fuerit asparsus et sanguine galh*nae, et dimittitur una gaUina in heremo, et ipse habet unguentum proprium. Non sanctificatur aliquid, nisi per unguentum.
terat.

Legimus

in

deinde legimus

quomodo

20

25

Propterea dicunt

et

adulescentulae in Cantico canticorum

te in

exinanitum nomen tuum. Post

mus
3

'.

Sicut unguentum in capitc,

iocumdum C
lin.

Unguentum odorem unguentorum tuorum currequod desccndit in barbam, barbam Aaron.

*
:

toiitndufH]
et
;

corr.

9 vere
ii de
f/ie]

...

vere] vero
;

...

vero

corr.

ic et ecce]

om.
pS.

supplet ec sup.

ECSGI
et]
;

(fe ftieo
;

3.

12 qtiantutn]
et)
:

BCG

quatn
14 cor

13 alid\ 3 et codd. (pro alienal)

Sic
ij.ta)

BCG

sicj4t
e.

et anittia

una]

CSGI
repet.

(gr. xao^iia

xal

<i''J/7)

c.

unutn

S (om. u. ^B.
3.

sicut et 3.

15 quia cotntnune]

ABC,

q. cottitnutiae

S, q. cotntnone
/;/.

G;

q.

cotnunetn I; qui untitn

\6 possidebant] possed. B.

17 barhatti\

20 quo utiguebantur reges] quotnodo unguaniur vasa sancta S.

21 loquor]
[j.

Erat] Ecce erat G.

24
iti

CSG

loquar

[^B.

23 asfarsus] S
aliquis S.

asperstis ^ et cet.
iti

heremo] in eretntiin

25 aliquid] aliud 28 barbatn]

ly

itt

odorem]

odore BC.

curretnus] currittius B,

corr.

repct. in.

Matth. 28, 10. Frater meus saeculiiris etc.] hoc satis in praefatione diclum.
3. )neis\

15.

10.

De

19. in
2-].

communia\ Act. Exodo\ c. 30.

4, 32.

curremus\ Cant.

i.

2 %(\.

TRACTATUS DE PSALMO CXXXII.

Pulchre dixit,
in capite.

247

Quod
et

dicium est

mulierem enim
*

descendit in barbam. Barba virilitatis invirum natura hoc signo distiiiguit. Barba
divinitas dicitur, hoc est deitas;
'

igitur virilitatis indicium est.

Caput ergo

barba vero virum indicat.

5

Ut, inquit, perveniamus in virum perfectum

dicat, sicut

qui est Xpistus.

Videergo quid
est,

unguenti de capite, hoc

descendit
in

de

divinitatis
est

virum perfectum, qui

unguentum. Sicut benedictio descendit in barbam, Xpistus ex qua illa barba post-

Ermone
;

quam
et ros
10

descendit ipsum unguentumin oram vestimenti eius,

sic

benedictio
hic

montis

Ermon

descendit in
'

montem
inquit,

Sion.

Unguentum ergo

pro benedictione ponitur.

Dilexisti,

iustitiam, et odisti iniquita-

tem

propterea unxit
'.

te

Deus, Deus tuus, oleo exultationis prae particiet odisti iniqui:

pibus tuis
tatem.

Videte quid dicat. Dilexisti, inquit, iustitiam,

sufficit diligere iustitiarri,

Non

sed e contrario videte quid dicat

?

Et
15

odisti iniquitatem.

Pro
es,

his virtutibus quid accepit

Propterea unxit te

Deus, Deus tuus, oleo exultationis prae participibus

dicitur
:

tuis.

Hoc ad Xpistum
es oleo exultatui.

ideo tu unctus

ut ceteros ungueres.

Unctus

tionis prae

participibus tuis, hoc est, plus

illi

quam

apostoli

Tu enim

unguenti habuisti fontem:

Praestet et nobis
est, in

stillas

habuerunt. Sicut ungiientum incapite.

20

Dominus hoc unguentum deitatis, quod venitin barbam, virum perfectum Aaron, in Aaron sacerdotem. Aaron autem interpretatur montanus. Videtis quoniam iste sacerdos non est de vallihoc
bus, sed de
I

montibus
;

est.

Barbam, inquit Aaron. Ouod unguentum de

2

Barba\ barbam B
G.

in

barbam G.
haec
est

natura] om. B.

signo]

suppl. sup.

lin.

3 dicitur] est

6 de divinitatis Ernione] audacter licet at non temere scripsi. Ilieronymi

nisi fallor,
:

enim sentenlia,
divinitas,
tatis

unguento
et

et rore significatur l>enedictio, capite et

Hermone
de diviniilla
[i.

barba Chiistus, ora vestimenli

monte Sion
;

ecclesia

de divinitatis sennone ^
7
i.

sermonis

B
;

de divinitate sermones S
;

de divinitate sermonis cet. codd.

lin.

ex qua
b.)
;

barba\ item ex coniectura

et

quam

illam barbam codd. (C sup.

mutat

in et in
lin.

om.

'posiquaml codd
benediccio C.

posiea p.

8 in oram] in orc

C
;

m
;

in ora B,

sup.

benedictio]

13 e contrario]

^AB

9 montis Ermon\ montesermon G <^ *contrario C aecontrario ;

;

m. Hermoti
I

jjB ;,om. S.

ergo] vero

|iJ.

de contrario G. Breviarium add. odisse

iis sufficiat

iniquitatem, quas voces codices non agnoscunt

describendis, a librario relictum est.
vinitatis
capite]
!j.

in

tamenspatium vacuum, quantum

Vi.

\d^
;

Pro

his v.]propter his v.

\^ deitatis] dijbB.

20 in Aaron] om. S
in capite |^BG.

non

repet.

Aaron.

22 Barbam] barba

de

CS
3.

indiciuin est'^ Hie'decoremqiie barbae, quod virilitatis indiciurn est in Ezech. 5, I sqq. 'in caesarie et barba pulchriludinis ac virilitaiis indicium est '. 3. Caput e. divinitas dicitur'] Ab iisdem verbis incipit Clavis ex cod. ClaroI.

virilitatis

sacr.

t.

II,
',

p.

'

Caput Domini, ipsa

4, 13.

ron. in Is. 7, 20

divinitas

'

4. perfectiini\

Ephes.

12. tuis^ Ps. 44, 8. 20. Aarona. i. niontanus'] Hier. epist.

78,

mans. 11

'

montano

I.

B.

Pitra

edita

Analect.

Aaron et Ur, que sustetitat

id est
'.

utramque manum eius montanus lucidus-

248

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Verbo Deo
venit

capite venit in barbam, a

tus adsumere.

adhominem, quem

est

digna-

Et quid nobis prodest barba ista uncta, et vir iste perfeclus ? Videamus quos profectus habeat. Quod desccjidit in oram vesiimenti eius. Nos si vestimentum Xpisti sumus, nuditatem eius nostra vestimus fide. Ecce nudus pendit in cruce, scandalum ludaeis, gentibus stultitia et tamen nostra fide et sermone et confessione vestitur. Noe in domo sua nudus iacuit, et apparebat ignominia eius maior fihus inrisit, et minor
;
:

Et hoc totum quaredicoPUt ostendam nos vestimentum esse Xpisti. Rem vobis dico novam immo non novam, sed de scripturis. Nos vestimentum Xpisti sumus et cum illum nostra confessione vestierimus, rursum ipsum Xpistum induimur. Dicit enim et apostolus, quod vestimentum nostrum Xpistus sit. Quando enim baptizamur, Xpistum induimur. Et vestimur, et vestimus. Vultis scire quomodo vestiamus Dominum ? Legimus in Hieremia Accipe, inquit, tibi lumbare, et vade, inquit, ad Eufraten, et pone illud in foramine petrae. Et feci, inquit, quod praeceperat mihi Dominus. Et post dies ah'quot reversus sum ad Euphraten, et ecce, inquit, putruerat lumbare, quod nulH usui esset utile. Et locutus est, inquit, Dominus ad me Dih'genter animadvertite. Sicut, inquit, tu lumbare habuisti circa lumbos tuos, ita et ego habui populum istum circa me, dicit Dominus Hoc totum quare dixi ? Ut ostenderem credentes vestimentum esse Xpisti. Quod descendit in oram vestimenti eius : quod descendit in barbam, barbam Aaron. Non est temporis de sacerdotaHbus dicere vestimentis. Siquidem pontifex octo habet species vestimentorum. Longum cst nunc dicere de ephod,de tunica longum est dicere de rationaH, de manifestationibus, de catenuHs, de
texit.
: :

10

15

'.

'

'.

20

25

zona, de femoraHbus, de fimbriis, de roiscis, de tintinnuHs, quibus virtuDeo\ !3G

dei

CS
;

deus B.

3 profeitus" profectos
^

',perfectos C.
'^^.

in oram] in ora

BC.
et

vestimenti] vestivtenta
confessione]

C
8

coxx.
et.

pendit]cod(\
!j
;

',

pependit

dser/fione^sermonemG.
;

om. S
3.

BG

om.

vestitur]

vestimiir
1 1

codd

appaniit

Et

hoc\

S om.

et.

BSG enm vestimus C. induimiir] BCS induemur GI

;

7 apparebat\
;

induimus

^.

\2baptizamu}] batizamur Q.
et

Xpistum] Chrislo

,3.

vestimus C.

13 ^/ vestimus] ex
15 illud] illum

uno cod. S accepi.

16 aliquot] aliquod

induimur. Et vestimur] induimus vestiamus Dominum] vestiamur

Xpm

G.

BC.

CSG

aliquos j^B.

i"]

putrtierai]
in

potriUi,erat

m
e.

putrierat

BG

putri erat S.

nulli usui^

BCSG

om. usui, sed

S pro

nulli legitur nullius.

21 credentes v.

18 locutus] loquutus C.
e.

animadvertite] enim advertitae C.

p.

Xpisti] credentis v.
;

xpm
26

S.

22 temporis] huius temporis

25 ratio;

na/i] rationahili S

rationabilc

rosuis

roscis

AGI

BG. crocis B

roiscis] scripsi (po!axo'j;

LXX Exod.

28, 29)

roicis
j3.

resli ^.

tintinnulis] tintinulis

BG

tintinnabulis

5. stultitia\
1

Cor.

i,

23.

23.

de

sacerdotalibus d.

vestimentis\
ep.

1.

apostotus^ Gal.

3,

27.
i

Quae sequuntur

confer

cum

64 ad

14. in Hiereniia] 13.

sqq.

Fabiolam de vesie sacerdotali.

TRACTATUS
tibus sacerdos debeat ingrcdi

I)E

PSALMO CXXXII.

249

templum Domini et in sancta sanctorum. Et nos ergo si volumus de vestimento isto esse sacerdotali, aut supcrhumerale sumus, quod interpretatur ephod, ut habeamus bona opcra, et aut certe tunica dcbemus in humcris nostris Xpisti mandata portemus esse interior, quae tunica stricta est, et adhaeret corpori, non est laxa, non funditur, sed adhaeret tota ad corpus. Vides ergo quoniam quicumque interior est, et interior tunica, vicinius iungitur corpori. Si quis vero rationale est, quod dicitur Xoyioy, iste non est ahbi nisi in pectorc.
;

Animadvertite scripturae ordinem

10 et

quicumque
est.

rationaie est, et Aoy.ov est,

ratio est, in

pectore constitutus

habeat prudentiam, ut habeat

ergo verus sacerdos
est manifestationes,
et
est,

Aoy(.ov, et

Ceterum fieri potest ut aUquis non habeat sermonem. Quicumque

lioc

debet habere Xoy.ov, debet habere oVvWTci;,

est,

hoc

ut

quodcumque mente

conceperit, proferat,

omnes

doceat. Et haec

omnia
ut

frustra sunt,si castitas cauta et ornata

non

15 fuerit:

ideo zona est,etcingit lumbos, stringit et mortificat. Deinde dici-

tur

quod habeat femorales,

quodcumque

in

nobis ignominiosum est et

20

sordidum, quasi hoc cingulo mundetur et mortificetur. Deinde dicitur quoniam debeamus habere podere, quod ornet quasi pedes nostros. Et in ipso podere diversi flores sunt sunt ibi mala granata, sunt ibi etiam fimbriae. Ego puto quod et illa muHer sanguinem fluens istam fimbriam tetigerit, et sanata est. Deinde et hoc considerate, quoniam ad extremos pedes inter mala granata erant et tintinnulae et non ingrediebatur pontifex in sancta sanctorum, nisi illa tintinnabula personarent. Et illa tintinnabula et illa mala granata diversitates virtutum sunt, quae habent
: ;

25

singulae voces suas

et egressus

ipse sancti

sanctorum vocahs
in

est.

Sive

enim manducamus, Minora promisimus,

sive bibimus,
et

omnia

nomine Domini facimus.

maiora diximus.

Statt ros Erinon^ qui descendit in inonton Sion,

I

Ros Ermon. Legimus

e.

dcbeal\ habel S.

2 de vestimento isto

e.

s.^

de festiiiienta ista

s.V}
lin.

om.

isto

de

vestimentis esse sacerdotalibus C.

superhiimerale\ h in

addita est sup.

;

7 vieinius]
alibi\ oni.
'p.

^C
ctus

vicinus
[iJ

BS
;

vicinis G.

8 rationale\ rationabile
10
sup.
et ratio est]
j3

rationabilis S.
iste totus.

in pectore\
I,

add. constitutus.
constrictiis
et

inser. et,

constitutus\ construet

habeat\

G I m CSG

G
;

lin.

II Xdyiov]

habeat

B
;

ut habeat

^.

12 ergo\
;

Xdyiovj om. j^G.

raies] S, foemoralis

14 cauta\

GI

aucta |3A
[3

S inser. hoc est prudentiam. om. C. verus\ vere |3. sancta S. 15 stringit] om. BC.
18 debeamus] debemus GI.
et

non

debet habere

i6femopodere^
I,
'(j.

G
C
;

femoralia

et

cet.

pondere

podera

poderem

|3.

quoU^ ^

codd.

20 sanguinem\ sanguine

22 tintinnidae\ tintinulae
sus\ ingressus

G 'Hntinnuli

I; tintinebulae B.
s.

BG.

26 manducamus
28 qui\ quod SG.

bibimus]

23 Et illa\ om. 3B. manducemus s. bibamus [i.

25 egres-

facimus\

faciamus S.

21. sanata est]

Matth.
2.

9,

20 sqq.

26. faciinns]

Cor. 10, 31.

32

Auecdota Maredsolana III,

250

S.

HIERONVMI PRESBYTERI

quendam librum apocryphum, eo tempore quo descendebant filii Dei ad filias bominum, dcscendisse illos in montem Ermon, et ibi inisse pactum, quomodo venirent ad filias hominum, et sibi eas sociarent. Manifestissimus Hber est, et inter apocryphos conputatur, et veteres interpretes de
ipso locuti sunt nonnulla
in
:

nos autem dicimus, non

ros

in auctoritatem,

sed

commemorationem. Sicni
in

Eiinon, qui descendit in vioniem Sion.

cuiusdam Hbro de isto libro apocrypho suam haeresim confirmantis. Ouid enim dicit ? Fihi, inquit, Dei, qui de caelis descendebant,
Legi
et

venerunt

in

Ermon,

et

concupierunt fiHas hominum, angeh*, inquit,

:

sunt de caelestibus descendentes,ct animae quae desideraverunt corpora siquidem corpora fiHae hominum sunt.Videtis quomodo nescitis Manichaei

10

doi^ma consurgit

Sicut cnim Manichaei dicunt animas desiderasse cor:

pora humana, et sociatas essc voluptate corporum sic et isti, qui dicunt angelos desiderasse corpora, hoc est filias hominum, nonne vobis videntur

nunc contra iUos dicere sed tantummodo indicare volui, de quo quasi volumine per occasionem istius suum dogma confirmant. Ermon in Hngua nostra interpretatur avaO/,|jLa, hoc est condemnatio. Ros ergo Domini ante fuit in populo ludaeorum, qui postea anathematizatus est et benedictio iHa, quae ante
ipsum
dicere,

quod

et

Manichaei

Longum

est

15

populum anathematizatum, postea descendit descendebat Sion, hoc est in ecclesiam. Nos, si tamen de ecclesia sumus autem dico dogmatum veritatem, Xpisti confessionem. Nos
in

in

ecclesiam
in aedificio
;

montem

20

sumus:
I

et quanti

sancti
;

in

deserto sunt, quanti de nobis non sunt in

[i.

quendam libnim\ codd

13.

in qiiodam libro
sihi\ ibi

apocryphtim\ apocrypho
sociarent] sociaverint S.
corld
;

[ii

apofricum B.
4 apocryphos]
[j.

3 venirent] vencrint SCJ.

apofricos
5

GI.

nonnulla.
i

Nos autem dicimus]

\\ filiac]flii C.

nonnulla autem nos diximus

;

7 haercsim] hercscm

C
3

m.

confirmantis] confirmates

confirmantem IS.
j3
;

9
I.
e.

et

vcne-

runt] om.

B
{te

|iS

om.
;

et.

Vidctis] vidistis

vidcte

nescitis]

BCIS
tates
e.

nescitcs

om

C
;

sup.

lin.

mutat

in

cx

istis.

13 sociatas esse\ sociatos

;

socie;

add. sup.
;

lin.)
[i.

sociassc S.

voluptale]

BS

voluptatem

(mutat. in voluptatum)

voluntatcm

voluptati

sic et] sicut et

SG.

14 videntur] vidctur

BSG.
^.

15 ipsum]

idipsum

^.
(i.

16 quasi voluminc] quasi

17

voluminum

volumine quasi

occasionem]

occansionem

suum] sua GI.

18 condcmnatio] condcmpn. B,
[i

C/add.

sup.

lin.

20 in populum anathematizatum]
in ccclcsia BC.

in populo anathcmatizato
;

et cet.

21 in ecclesiam]

22 in acdifcio]

CSG

in aedificium 3B.
Li-

I.

qiundam libnim apocrypIium\

tacito

nomine
5, n.

bruni
4.

Henoch
vctercs

dicit, c. 6, v. 5 sqq.

sum
6,

1.

sugillat, qui contra Cel55 disserens, verba Genes.

inierpretes']

Irenaeus, Terin

trahere

nititur

el;

tov t.i^\ ^/u/ojv

aco!J.aTi

luUianiis aliiqut;,

quorum testimonia

Xoyov, ev ETcieu.at? Yvo;j.va)v xoO ev

avOp(o7:tov ^iou,

unum

collegit I-abricius,

Cod. pseude-

ar.i^

xoo-oXoycov

scpaa/.c

pigraph. veteris Testamenti. 1723, t. I, p. 160 sqq.

7.

Hamburgi
Originem

AEAs/Oa: OjyaTEpa; avO^^to-wv

(Migne

P.

Gr. 11, 1268 B).

Le^i in cuiusdam libro\

TRACTATUS
ecclesia
;

1)E

PSALMO CXXXIII.

25

et

illi

qui non sunt in ccclesia, versantur in Xpisti ecclesia

si

ergo sumus

in ecclesia, si

habemus fidem
veritates,

ecclesiae, fidem apostolorum,

fidem Xpisti,

dogmatum

montes sumus Sion. Nolumus esse de

est

Sion valles, sed montes Sion. Habet enim Sion valles suas, habet et
5

campos. Quicumque peccator

:

est, vallis

Sion, non est

mons

Sion.

Dicat aliquis De tuo sensu loqueris. Vocemus testem Esaiam, eo tempore quo peccaverat Sion, post multas visiones, ubi dicitur, Visio contra

Idumaeam,
10

visio contra
'
:

Moab,

visio contra
'.

Edom

et

filios

Ammon,

in

ultimo ponitur

Visio valh*s Sion

descenderat, propterea de monte in

Ouoniam enim de fidei sublimitate vallem conruit. Nos ergo primum

fugiamus valles Sion, veniamus ad campos, de campis veniamus ad colles, de coHibus veniamus ad montes, Xpistum sequamur in montibus. Siqui-

dem
5

fratrueh's noster quasi

caprea et hinnulus cervorum transilit

colles,

secundum ascensus veritatem non ascendit in caelos post resurrectionem de valle, sed de monte. Nos nisi in virtutibus montes fuerimus, ad caelum non possumus ascendere. Illic enim, hoc
et salit per

montes.

Unde

et

est in

montibus Sion,
illic

in

virtutibus, in fidei confesstone, in

iisqiie

dogmatum

veritate,

est benedictio et vita

in aetermim.

stus
20

est.

Qui confitetur Xpistum, vitam

accipit in

Vita nostra Xpisaecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
Ecce nunc benedicite
cantici

CXXXIII.

Dominum, omnes servi Domini. Extremus psalmus graduum. Primus graduum psalmus fuerat: Ad Dominum cum tri'

bularer clamavi,et exaudivit me'. In secundo conscenderat

25

meos ad montes
In quarto
I
:

'.

In tertio:

'

Laetatus sum

in

Levavi oculos his quae dicta sunt mihi

:

'

'.

'Ad

te levavi

oculos meos, qui habitas

e.

in

caelo

'.

Videte quomodo
de Sion^X
vallis']

von sunt in

ecclesia] n.

s.

de

3.

3 veritates'] veritatis V>\

5 canipos']
;

veritateni C.

praepositio expuncta est in PjC.

C campus G campuni SBS.

;

vallas
;

corr,

mons Sion] BC non

p.

repet. Sion.

8
11

/dumaeam] ludaeam G.

Ammon] CS
?>?>.

Amon^?>Q. pos] ad campum

hinnulus]
c. e.

\o conruit] cttrrit
de campis]

Q
;

valles Sion]

BCG
;

val/em S.
de campo
3.

ad cam13 caprea et

BC

de campus

G
et

de campos S

hynulus C',c.e. hynolis

;

capra
;

emtilus S.
3.

14 salit] sallit
in virt.]

psallit C.

15 in caelos]

BC

ad
;

caelos

in caelis S

in coelum

C om.

in.

17 in

fidei confessione]
est]
i.

BC

eniin

I.
;

18 illic in fide confessione S ;fideiconfessionem G ; infide in confessione 3. nostra] |3B ; om. cet. 19 accipit] BCI et vita] codd ; Etvitam ^.
;

accipiet

3S

accepii
;

G.
3

21

DE PSALMO CXXXIIl]
Extremus p.
c.

In Brev. col. 1294.

S.

gr. Tov xuptov

Domino

corr.

graduum] om.

25

Dominum] ad montes] SG
22
;

in m.

9i

9. vallis Sio7i\ Is.

22,

iuxta gr.

14.

per mo7ites\ Cant.

2,

8 sq.

252

S.

HIKRONVMI PRESBVTERI
et

paulatim ascendit per gradus,

ad sublimiora pervenit.

Longum
:

est, si

velimus singulorum psalmorum, hoc est graduum, principia dicerc. Venit et post ad tertium decimum psalmum, immo venit ad duodecimum

omnes

enim habemus virtutes, si humilitate Domini coronentur. Ouid enim dixit ? Donon ipsae virtutcs mine non est exaltatum cor meum,neque elati sunt oculi mei Ouoniam er^o humilem se esse monstraverat, Xpisti adventum postulat. Et quid Memento Domine David, et omnis mansuetudinis eius Et rurdicit ?
virtutes humilitatem
posuit. Frustra
*

'.

'

'.

sum
tui'.

in ah*o

loco

'
:

Propter David servum tuum ne avertas faciem Xpisti

0

Ouoniam
'.

acceperat Xpistum,post fidem Xpisti ccclesiam congreorat.

'

Et quid dicit ? Ecce quam bonum et quam iocundum, habitare fratres Ouoniam autem congregati sunt fratres in unum, et ecclesia in unum

Dominl congregata
dicite Do)ninnni,

habitare fratres

est, novissimus psalmus quid dicit ? Ecce nnnc heneomnes servi Doinini. Ouoniam bonum est et iocundum (tcc^ nunc benedicite in unum, et estis pariter congrcf^ati
:

Dominum.Nunc
:

adventum Xpisti, quia congregati estis in ultimo graduum psalmo, quia in summitate nunc benedicite, in co virtutum congrec^ati estis. Ante ergo quam pervcniretis ad quintum decimum qradum, hoc est, ad excelsum,non poteiatis benedicere Dominum. Ergo nunc dico vobis, ccce nunc benedicite Dominum. Ouando dicitur ecce, quodammodo res digito demonstratur. Ecce nunc benedicite Dominum. Oui benedicite Dominum ? Omnes servi Domini qui non estis servi peccati, sed servi Domini. Putamus parum esse quod dicitur, Ego servus Domini sum ? Summa virtus est, hoc mereri. Ouomodo quasi
benedicite, post
:

2^

dignitatem vindicat qui dicit, Ego servus imperatoris sum,et nemo audet accedere ad scrvum imperatoris sic infinita dignitas est, se dicere esse
:

25

servum Domini. Unde

scrlbit in principio

et

apostokis de servitute Domini gloriatur, et

'
:

Paulus servus Xpisti epistularum suarum Et de Et non sicut Moyses famukis meus, cui locutus sum Videte quid dicat. Ceteris locutus sum in visione et in facie ad faciem aenigmate sed non sicut Moysi famulo meo, cui locutus sum facie ad
'.

Moyse

dicitur

'

'.

30

2 velimus^ vdlimiis
vir/utes]

WC
3.

hoc

est^

codd

Jiorum

3.

3 post\
lin.

per

(il

om.

S.

4 ouiiies
tnon-

omuem
i.

virtutem

humilitatem'] h add. sup.

a.

C.

7 esse^ oni. 3.

straverat] munstr. G.
a. c. 5. f.

9 ne avertas] non

unum] S
et cet.

om. 3

et cet.

-{Q) acceperat] accepil 3. 12 Quoniam 3G. propter homoeoteleuton. 14. 16 Doininum'] doinino C.

16 benedicite] 3 repet.

Dominum.
henedicere
23.

18 pe.rveniretis] perveneritis SB.

b.

\g
;

oraduum 3
20 Ergd\

ecce

GI.
?
|5

Dominu?n] 25 E^^o] Ero ^.

add. hoc
dicit.

Domino

oni.

Dominum

confiteri

gradum] C domino I>.

;

Quomodo] Quomodo
facie

24 mercri\ ma{e add. sup. 26 cst^ om. SIU;.

\\\\.)reri

mercre H.

TfO.

ad facieni] Numer.

12, 7

sq. Cf.

supra

p.

218,

1.

9-11.

TRACTATUS
faciem.
iste

I)E

PSAT.MO CXXXIir.
esse aliquem
sibi

253
ditissimum:
tan-

Ponamus exemplum. Dicamus

servi

dominum
:

habet familiam, habet et servos qui

qui
in
villis

ministrant

numquid

tam habent fiduciam

ministrant? IUi
5 ei.

sunt,

quantam

illi

qui cotidie

magna

dignitas cst.qui faciem domini videt, et ministrat

Denique

ceteri servi, qui

faciem non vident domini

sui, si

voluerint

ah'quid impetrare,

conservum petunt. Hoc totum quare dixi? Dominus

ministrant, habet et ah*os in agris.

noster lesus Xpistus habet et ipse

faciem suam qui

gines e^o puto
10 res

sibi

illos esse,

qui
in

multam famih'am, habet quasi ad Monachos et virad faciem ininistrant domino suo saecula;

autem, qui sunt quasi

agro, de famih*a.

Denique

ihi

qui sunt

in

aorris, istos

postulant ut rogent

dominum,

si

quid necessarium habent.

;

Quantam habent ergo di^nitatem, qui cotidie vident faciem domini tantam habent poenam, si neglegant ministerium domini. Solent enim m.ali servi, quando sunt in agro, magis timere dominum,quia non vident
15 si

autem cotidie videre coeperint, contemnunt, et familiaritas superbiam facit. Et nos igitur non debemus de consuetudine contemnere bonitatem Domini nostri. Benedicite ergo Dominum, omnes servi Domini, qui non estis servi peccati, sed servi Domini omnes servi Domini, qui solum
:

Dominum
20

habetis

Deum omnes
:

quibus libido non regnat, quibus

dominantur

vitia.

illi

Domini, quibus ira non imperat, peccata non regnant. Quibus non dominantur a Domino. Ojnnes servi Domini.
servi
alia
:

Videtur hucusque stetisse servum esse Domini, nisi et

qui cadunt,
25
alii
illi

sed videte

ipsi servi stent. Alii

qui sedent,

alii

augmentum. Non sufficit solum enim sunt qui stant, alii qui iacent. Ergo qui cadunt, qui sedent,
:

non possunt laudare Dominum vos laudate, qui statis. Sed dicat aliquis Stant alii, multae sunt ecclesiae, multae sunt congregationes. Oui ergo stant? Arriani stant ? Nominant Xpistum, et Eunoqui iacent,
:

miani, et ceterae

haereses

ergo stant

Ne

videretur ergo

illis

dare

licentiam laudandi
30 mini.
'

Dominum,
ait

videte quid dicat.

Qui
'.

statis in

domo Do-

Ut, secundum quod

apostolus, donec, inquit, veniam, ut scias

quomodo disponas domum

2 ministrant] t?iinistrent ,3BI,

Dei, quae est ecclesia

corr.

Ecclesia non in pa3

;

4 ministrant.

I/li] vi. lllis

ministrant
petujif\

illi I.
;

videt et ministrai\vident et ininistrant ^1.

6 conservum] conservos
ps.

3.

om. B

petant

corr -^petcnt

I,

item S et omissis seqq. transit ad

sibi.

cxxxv.
3.
i.

7 multam'] om. G.
12 habent ergd\ er^o ha-

8 qui sihi] quasi

bent G.

C
.

B om.

lO de familia] 3 add.
;

sua.

13 si negleganl]
.
.

si neclegent

G
;

qui neghgnnt
/.

14 in agro] in a^^ris
noni inantur
I.

3.

20 quibus libido

quilms aiia] in quibus 3 B.

21

dominantur]
statis
I.

23 servu)n ]

BC
in

servos 3.
;

26 Stant

alii]
;

s.

et atii 3

non

27

et

Eunominiani G, C corr Eimominia B. nt]venio ut 3B vcniamus G (om. ut). 31 in

ut
;

30 apostolus] apostulus C.
parietibus] {3B om. in.

Eunomiani] C mutat et vcniam

31. ecclesia\

Tim.

3,

15.

254

S-

HIERONYMI PRESBYTERI
in

rietibus consistit, sed

do^matum

veritate. Ecclesia

ibi

est,

ubi fides

vera

Celerum ante annos quindecim et viginti omnes parietes ecclepossidebant. Ante viginti enim annos omnes has ecclesias haeretici possidebant. Ecclesia autem vera illa erat, ubi vera fides erat. Ergo vos benedicite Dominum, qui estis servi Domini. Non est pulchra laudatio in ore peccatoris Ergo vos laudate, qui estis servi Domini et qui estis servi, et statis. Qni statis. Statuit, inquit, supra petram pedes meos Tu vero hic sta mecum Et ad Moysen Deus stetit in synagoga deorum Et qui statis, non ubicumque, sed in domo Dei. /// atriis doinus Dei Jiostri, in hebraicis voluminibus non habetur sed in sequenti psalmo est. Quomodo enim sequitur in ipso psalmo ? Laudate nomen Domini, laudate servi Dominum qui statis in domo Domini, in atriis domus Dei nostri Quoniam ergo iste psalmus habet, Qui statis in domo Domini, in atriis domus Dei nostri propterea quidam putavit, et in ipso psalmo qui praecessit, Qui statis in domo Domini,debere addere, In atriis domus Dei nostri. Quid autem significet, In atriis domus Dei nostri, et quae sit differentia domus et atriorum, in sequenti psahno cum
est.

siarum

liaeretici

'

'.

'

'.

'.

'

'.

lo

'

'.

15

lectus fuerit disseretur.

///

?wctibus extollite inanus vestras ju sajicta.

'

'

Mundus

iste in

maligno
20
'

non est nobis pugna adversus carnem et sanguinem, sed Nox adversus rectores tenebrarum istarum Unde dicit et apostolus praecessit, dies autem adpropinquavit Ergo hoc saeculum nox est Nox praecessit saeculum vero futurum dies est. Unde dicit apostolus dies autem adpropinquavit. Sicut in die, inquit, honeste ambulemus
positus est
et
*

'.

'.

'

'.

do<i>natniii\

doinalnni

corr.

veritate\ verites B.

2 et viginti'\
;

codd

aiit vig. ^.

o/nnes parietes} parietes omnes hic 3.

3 has ecclesias\ eccl. has 3

animas

eclesias

basilicas

(o.Ti.

has).

4 illd

illic

3.
/;/
;

fuies erat^

f.

est

GI.

10 in seijucnti psalmo] IJC oin. 15 in ipso] in isto C.

pr. d. a. a.^

seqncntis psalmi

sup. lin.

9 deorum] deorom C corr. i^ pntavit] putant ABI. 23

qui\ 3
3.

et

codd. pro quia

16 significet^ sin^nificat G.
inser. et.

Nox

non repct

24 adpropinquavit]

C
Jiic

4. /laere/ici possiJe/fant]

Arianosin\.e\-

sta inecum.

Et

Photinianos, Eunomianos ceterosque haereticos Nicaenae fidei infensos, qui Theodosii Magni imperatoris edicto iv id. lanuar. a 381 dato
lege,

vi\o\.Q.xi\o^^s7i\\wo
(/.

in centesimo tricesiEcce nunc b. D.o.s. D.

nem Domini
9.

indonio Do>niniyd.dhtnt6.\ci\ostantes propheta in domo Domini cohortatur

statis
'.

basilicas

catholicis

restitiiere

coacti

sunt.

deorum\ Ps. 81, i. I o. non habetui^ Conf. Commentariol

p. 91, 1. 16. nos/ri] Ps. 134,
i

C
-^

^fi. peccatoris] Eccli. ^ 1 ^ 8. meos] Ps. 39, 3.

1;,^

q.

^ /(n/9<\^^ h. ps. A<i>3.

sq.

viecum]
21, n. 15
stare est.
*

Hieron. ep. Peccatorum iacere, iustorum

Deut.
5,

"^

31.

'/20.

lo. 5, 19. 21. istarum] Ephes. 6, 12.

i

positus est]

Ad Moysen

dicitur

Tu

vero

24.

ambulemus] Rom.

13, 12 sq.

TRACTATUS
Ouomodo
mus.
/;/

U\L

PSAI.MO CXXXIII.
est in futuro saeculo,

255

victuri

sumus

in die,

hoc

noctibus exiollite nianus vertras in sancta.

:

sic nunc vivaVclimus nolimus, \v\

noctibus sumus

quamdiu

in isto saeculo

sumus,

in

noctibus sumus.

Nox

tenebras habet: noctes autem istarum tenebrarum peccata sunt hominum. Videte ergo quid dicat, In noctibus extollite manus vestras in sancta.

Dum,
stras.

inquit, estis in isto

saeculo et estis in noctibus, lcvate

:

manus

ve-

10

levatecum Moyse. Si levaveritis manus vestras, vincitur Amalech si autem demiseritis, superatur lesus. Simulque considerate mysterium. Si nos levamus manus, vincit lesus. Si levaverimus manus nostras in bonis operibus, per bona opera nostra Xpistus superat diabolum. Manus autem interpretantur in operibus. Unde scribitur Factus est sermo Domini in manu Aggaei, Sermo qui factus est in manu Hiercmiae prophetac. Utique sermo Domini non fit in manu, sed
Nolite demittere,sed levate
:

15 nisi

20

25

Sed videte scripturae mysteria. Deus non venit ad sermonem, et homicida Xpistum confitetur, et non venit ad illum Dominus, quia manus ipsius Domini adventum non merentur. In manu Hnguae mors et vita Unda scriptum est in aho loco Ergo lingua manus habet ? Dicite, quare dicitur, In manu Hnguae mors et vita? Videte quid dicat. Deus non audit linguam, non verba, sed opera ut quicumque ahquid loquitur, et faciat. Praecipitur ergo nobis in novissimo psalmo graduum, In noctibus extollite manus vestras in sancta. Levate, inquit, manus vestras, quia et lesus eas levavit in cruce. In noctibus extollitc manus vcstras in sancta. Quare voluit addere, et dicere, In sancta? Et haeretici videntur levare manus, et gentiles videntur levare manus, et ludaei videntur levare manus. Faciunt enim et ipsi elemosinas si videin ore
fit.

ad opera bona. Ceterum

'

'.

rint

pauperem,
tibi

manum

porrigunt.

nonne

videtur levare

Quando ludaeus dederit elemosinam, manum Levat quidem manum, sed non levat
}

in sancta, quia

Xpistum non

confitetur.

Vos autem qui

estis in
:

domo
volumus
sup.
lin.

Domini, qui
I

statis in
vivamtis]

domo Domini,
B
add. in nocle
in istis
;

in atriis

domus Dei
B

nostri

qui estis

sic\ si

C.

add. in saeculo.

2 Velimus nolimus]
;

noluemus G.
superatur\
s

et estis in\ et

[i.

8 vinciiur\ vinliiur

vincetur

C
-,

upe ra{l>i sup. Vm.)tur

12 qui\ om.
tit

C
[3.

11

diadolum] diabulom

Q.

coxx
;

interpretantur]
0. b.

interpretatur G.

15 nisi

ad opcra bond\

BG

sed ad

sine opere

bono

J3.

19

quicumque^ utcumque

corr.

ad opera bo7id\ Hieron. in Agg. autem verbum Domini... in manu Aggaei prophetae, qui bona hai^.
I
'

gne

23,

1099 A)

'

Manus crebro pro

ibi:

I,

Fit

operibus accipiuntur, sicut

Verbum
Aggaei,

Domini quodfaciumest
opera
gesserit, ut
fieret

in

manu

bebat opera,

el

in

cuius factis poterat

siveiUius vel huius prophetae,quod talia

Dei sermo requiescere. Porro ubi manus sanguine plenae sunt,... ibi non etc in Eccle. 4, 5 (Mifil sermo Dei
'

dignus exsisteret, in

cums opere

sermo Domini

'.

17. et vita] Prov. 18, 21.

256
servi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'

Domini, quibus dixeram

in

Ecce quam bonum

et

quam iocundum
faciatis.

habitare fratres
ut confiteamini

unum

' :

sic

levatc manus, ut in sancto levetis, hoc est,

Xpistum,

et

quidquid facitis,pro Xpisto

facit

Virtutes

elemosinam Xpistianus, facit et gentiHs, facit et ludaeus, facit et ahus Xpistianus vir sanctus. Invenias aliquos dc Xpistianis ideo dare elemosinam, ut laudentur a populo. Si quando pauper rogat, huc illucque circumspiciunt
;

pro quahtate facientis diversae sunt. Verbi causa,

et nisi

testem viderint, pecuniam non dant. Si solus

fuerit,

manus conei
10

tractior est,

non dat

h'benter.

tu Xpistiane, rogat te

pauper ut des

pecuniam
quaeris,

quare non das

in occulto,

sed das in pubHco? Si testem

?

Deum

Elemosina tua apud inperitos videtur esse elemosina, ceterum apud Deum iniuria est iniuriam enim facis fratri tuo, vis enim videntibus ahis mendicum ostendere. Quando ergo damus, non demus quasi de nostro, sed de Xpisti non debemus dare
rcquiris
:

humanos oculos quid

Nos damus carnaHa, iHe dat spiritaHa plus dat pauper, quam accipit. Nos damus panem, qui in ipsa die consumitur iUe pro pane reddet nobis regna caelorum. Ergo hoc dico, ut quidquid facimus, faciamus in sancto ut quod facimus, Xpisti causa
quasi mendico, sed quasi
fratri.
;

15

faciamus. Ceterum multi sunt gentiles, qui faciunt elemosinam,

si

viderint
20

ah*quem praecisam habere manum,

et

si

vidcrint
:

putridum, statim anima iHius dolet

?

vincitur

pcdem habere cancerosum humana anima naturaH

?
?

misericordia. Et quid dicit

Ecce ego
:

si

taHs essem, miser quid facerem

Et ego debeo ergo huic dare ut et mihi det aHquis, si taHs fuero. Iste quidem dat pauperi panem; sed in paupere sui miseretur, non iHius. Ista misericordia non Xpisti misericordia, sed sui misericordia est. Omne ergo quod facimus, Xpisti
fieri
:

Et

potest ut tah's sim

quis mihi dabit

25

causa faciamus, faciamus

in

sancto.
',

Sive manducamus, sive bibimus,

omnia
I

in

nomine Xpisti faciamus

DCG
JiJ.
;

Scripturas legimus, psalmos edisci4 verbi causa]

idco\ iudeo I.

dixerat/i^

dixerat ^.

2 in sanctoj 3 el codd.
]

BC
BC
;

v.

grafia

G
est

ac si dicat

6 Invcnias

invenies p et cct.

7 />opu/o] po-

piilis 3.

rogat^ 3 add. buccellani.

8 manus]

manu

A.

contractior est\

contractor

contracta cst

contractio

G
;

(om.

cst)

contrahit ^.

\o pecuniam] aelimosinam C.
(3.

14 de Xpisti]
rcddit C.

CG
18

de dono Xpisti jiB.

16 consutnitur] consumetur
;

ly reddet]

///

quod] scripsi

aut quod 3

///

quid

BG
;

///

quicquid C.
,3.

19 sunt\ om.
21
in

[ii.

20 praccisam] praeciosam G.

cancerosum] liCG
23

cancrcsum

anima]

CG

animus ^B.
omncs G.
2.

illius] illis

13.

28 nominc Xpisti]

Et Jieri] ct sijieri G. Xpo nomine G.

Et ego\ expunt.

C.

26 Omne]

in

unum\

Ps. 132,

i.

nianus contractior st\ Hier. Diaiog. contra Lucifer. 1. 2, n. 11 Ad largiendum frustum panis et binos nummulos
8.
'

praeco conducilur, et cxtendenles manum hucillucquecircumspicimus,quae,

si

nuUus

viderit, contractior
i

fit

'.

2%, facianius\

Cor. 10, 31.

TRACTATUS DE PSALMO

CXXXIII.

257

mus, evangelia tenemus, prophetas edisserimus

facere, ut

gloriemur apud

fratres,

sed

ut

non debemus hoc ita Xpisto placeamus, ut sermo

:

ipsius in ore nostro resonet. Solent et

viri,

solent et monachi, solent et

;

mulierculae hoc inter se habere certamen, ut plus ediscant scripturas

5 in

et

eo se putant esse meliores,

:

si

plus edidicerint. Ille plus edidicit, qui

:

plus facit

ras retinet,

ceterum quod tu ediscis, ego facio magis mea opera scriptuquam tuus sermo qui vane resonat. /;/ noctibus extollite manus Levate manus, crucis levate vexillum. In noctibus
:

vestras in sancta.

levate
10

manus
sit.

vestras in sancta

et

cum

ievaveritis in sancta, et

feceritis

quae sancta sunt, quasi medicamentum bonorum operum vestrorum

15

Et benedicite Domimun. Unde et apostolus dicit In omni manus inmaculatas Et benedicite Dominum. Quodcumque facitis, referte ad Dominum. Manus leventur, os Xpistum resonet. In noctibus levate manus vestras da pauperi elemosinam. Et benedicite Dominum gratias age Domino, qui tibi dedit, unde dares fratri. Magis tu agito gratias Xpisto, quando dederis, quam frater, qui a te accepit, tibi agit gratias. Grande nobis beneficium praestant pauperes. Peccata
Xpistus
' :

loco levantes

'.

20

nostra quae iam aliter lavare non possumus, elemosina extinguit. Quid enim scriptum est ? Sicut aqua extinguit ignem, sic elemosina extinguit peccata Hoc praestat elemosina, quod et baptisma. Quomodo baptisma nobis peccata dimittit, ita et elemosina nobis peccata dimittit. Sicut aqua extinguit ignem, sic elemosina extinguit peccata. Peccatis enim gehennae ignes praeparati sunt hos autem extinguit elemosina.
'

'.

25

Dominus ex Sion, quifecit caelum et terram. Tu benedicis Dominum, et te Dominus benedicit Ex Sion de specula, de ecclesia, de veris dogmatibus, de fide pia. Bcnedicat te Dominus ex Sion. Istos verBenedicat
te
:

siculos Spiritus sanctus loquitur, sive certe propheta in

Spiritu loquitur.

Et quid
1

dicit?

O
^

tu qui per

quindecim gradus ad ultimum conscendisti,

statini transeunt
'

evangelta

iener/ius'\

Codd. GI om. sqq.

ad

ps.

cxxxvi.
suppl. estlmant.

//.r] B,

ras \plures ^.

putani\ om. C, et post

meliores

'

sup.

lin.

plus]

C in BC
B

plures
si

j3.

edidicerint\ edicerint
ediscis\ e

corr.

edidicit\ e expunct. in

ediscit B.

6 quod\
7 retinet\
;

quod
corr.

3.

item in

C
;

expunct.

scripturas] scribturam C.
;

tenent [jC.

8 crucis\ B,
II sit\

C
in

in cruce Csup. lin

/;/

crucem

3.

vexilhivi\ vixillum B,

C
C

BC

inser. et dicite.

Et
[3B.

henedicite\ benedite

(om.

et).
|3

13 os\ hos B.

Xpistum\ C sup.
sup. lin.
(3.

lin.

mutat

Xpo.

resonet] resonat

corr.

i/^da\
|j.

C
te]

date B,

pauperi]

C; pauperibus
|j
; ;

bemdicite] benedic 16 agito\ ageto B.

15 qtii] quia 3.

dedit\ dederit

dares\ des

tu dares B.

qui a

ex eoquod B.
quac\
;

accepit] accipit B,

corr.

acceperit 3.

17 agit] agat B.

18 nostra] om. 3.

quas

(mutat. in quasi).
|j.

19 enim\

C om.
;

,3B.

26 Jstos versiculos\

ABC

istum vcr-

siculum

12. tnfnaculaias^
Anecdota Maredsolana

Tim.
2.

2, 8.

20. peccata^ Eccli. 3, 33.

III,

258

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

qui fecisti haec et liaec, qui benedicis

Dominum, qui in noctibus extollis manus tuas in sancta et benedicis Dominum, recipe et tu mercedem. Benedicat te Dominus ex Sion. Ouod dedisti recipe. Tu dedisti elemosinam, tu fecisti virtutes a Deo praemium et benedictionem consequeris. Benedicat te Dominus ex Sion. Ex Sion de caelesti Hierusalem, in matre
:
:

primitivorum, ubi sunt futura gaudia, ubi sunt archangeli, ubi virtutes ccterae, ubi apostoh', ubi prophetae, ubi sancti, ubi martyres, ubi secuntur

sanctorum, quocumque Agnus vadit. Denique vidit et loliannes civitatem sanctam de caelo depositam, gemmis extructam, duodecim habere portas. Tota aurea erat muros habebat aureos,

angelorum multitudines

et

10

liabebat et platcas de diversis gemmis. In hac civitate Xpistus regnat, in

hac civitate habitatores

in eis,

ipsi

sunt et habitatores et portae, ipsi et

domus

sunt et habitatores. Vultis scire

quoniam domus sunt

'

Xpistus habitat

eis, et deambuXpistum capit, quem Vide animam sanctam, quam labo caelum non capit. Vide quid dicat. Inhabitabo, inquit. Sed fieri potest, ut ahquis anguste habitet. Inhabitabo, et deambulabo in eis. Ubicumque deambulat, utique lata domus est, ubi deambulatur. Vos estis, inquit, templum Dei, et Spiritus sanctus habitat in vobis Praeparemus templum nostrum, ut Xpistus veniat, et habitet in nobis ut et anima nostra

Xpistus deambulat in

eis.

Inhabitabo, inquit, in

'.

grandis

sit

15

'

'.

20

Sion

sit,

ut

sit

specula, ut
in

sit

in

summitatibus constituta, ut
' :

sit

sursum,

non deorsum. Legimus

Zacharia propheta
'.

Et angelus,

inquit, qui

loquebatur in me, dixit ad me Si angelus loquebatur in propheta, quanto magis qui habitat in nobis, ipse nos habet et domos et confabulatores ? Benedicat te Doniinns ex Sion, qni fecit caeluvi et terram. Si sanctus es, audi quid dicat, Qui fecit caelum si peccator es, Qui fecit terram. Et caelum fecit, et terram. Interim dicamus secundum htteram. Hoc dixit
:

25

ad distinctionem idolorum.
2
/;/

Dii, inquit, qui

om. B.
4
el,

caelum

et

terram non fecerunt,

sam-la\ scripsi

ct ceiera |jC

om. C.

benedictionem] bcnedicciotum
in matre] p et codd. i^ro et vuttre}

(mutai

in benediclionis\.

Ex

Sion^ j3B om. ex.

6 gaudia] om. C.

7 ubi sancti, ubi martyres]

omnes sancii B.
erant C.

9 extructam] structam B.
12 habitatoresWQ
;

lo haberc] habet
3.

ubi sancti martyres ^ ; ubi f/iariyres, ubi erai] C (mutat in habebai).

habitantes

15

animani
bulatur]

(niutat in

animae) escam C.

16 Sed] sed si
^J ;

animam C si B.
;

sanciam]

anima sancia

J3

17 aliquis] aliquid
^.

{d

e,\punci.)

hiibitet]
;

inhabitet

habiient C.

deambu/abo] ambul.
et

i%deam24 qui] 27 dixit] dicii

BC

deambu/ai?
;

3.

23 in prop/ieta

BC inser.

/oquiiur in propheta.

add. sup.

lin

om. 3B.

domos] domus C.

25 ex Sion] exion C.

om. B.
d.

\o. portas\ .Apoc. 21,

14. deainlu(labo\ 2

priniilivoruni^ Cf. Hebr. 12, 23. 10 scjq.

19.

ifi

7'obis\

23.

ad

vie\

1 Cor. Zach. i,

3,

16.

9.

Cor.

6, 16,

TRACTATUS
pereant de terra.
dicit
'

1)E

PSALMO

CXXXIII.

259

Dominus autem caelos fecit Hoc ad distinctionem Hoc interim secundum litteram. Ceterum secundum iutcllegentiam spiritalem quomodo dicitur peccatori Terra es et in terram ibis sic et sancto dicitur, Caelum es et in caelum ibis. Hoc totum quare dixi ? Ut sanctos caelum probarem.* Caeli enarrant gloriam Dei, et opera
'.

idolorum.

'

',

manuum
him
10 fecit

eius adnuntiat

firmamentum
'.
'

'.

'

Et aquae quae super caelos

'.

sunt, laudent

nomen Dominf
in

et terrani.

Licet terreni simus,

caelis est
:

versatio nostra

caelum
est.

et terram. Licet

Qui fecit caeambulemus in terra, tamen conibi habemus municipationes nostras. Oui peccator es, noli desperare DominusomniCaeli
licet
:

caelorum Domino

potens

Multi de terra caeli

fuit, et

fiunt, et

multi de caelo terra. Infelix

ludas caelum

terra

factus est. Paulus apostolus eo tempore,

:

quo
est.

persequebatur ecclesiam, terra erat

confessus
;

est, et

caelum factus
est,

Nec
15

qui caelum est, debet esse securus

nec qui terra

in

debet despefra-

rare de vita. lacob eo tempore,

quando fugiebat

Mesopotamiam

trem suum, venit ad

Luzam

et ibi, inquit, posuit sibi

Sub

capite Ipsius lapis erat Xpistus.

Numquam

sibi

lapidem ad caput. posuit lapidem ad

in

caput, nisi eo tempore,

patris sui,
20

quando persecutorem fugit.Quando mansit

domo
carnis,
in

quamdiu

erat in

domo

patris sui, et

habebat refrigeria

lapidem non habebat ad caput. Recessit de

virga
;

domo

sua nudus, recessit

25

et statim in ipsa nocte invenit lapidem, et posuit ad caput suum. Quia talem habebat pulvillum in quo refrigerabat, videte visionem eius. Vidit, inquit, scalam de terra pertingentem ad caelum et vidit, inquit, Vidit angelos de caelo venire ad angelos descendentes et ascendentes terram, et alios de terra ad caelos ascendere. Vultis scire quia lapis ille,
* ;

'.

qui eratad caput lacob, Xpistus erat lapis angularis ?* Lapis

quem

repro-

baverunt aedificantes hic factus

est in

est in

caput anguli'. Lapis

iste

ille,

qui scriptus

Regnorum

libro,

Abenezer. Lapis
'

Xpistus

interpretatur lapis adiutorii.

Consurrexit, inquit,
;

Abenezer autem lacob mane Et quid

est.
'.

om. C. mansit

municipitacioties C. 9 municipationes\ (3A ; municipacionis B 16 omnipotens esi^ B, omnia p.e. C omnia potest p.
;

10 dcsperare\ disp.
sibi\
[3.

om. 3B.

i.

d. p. sui]

om.

[3

propter homoeoteleuton.

20 sua] om.

Quando 22 Quia] Qui ^.

18

29 adiutorii] adiutor C.
\.fecii\ Ps. 95, 5.
4. ibis\

27. anouli\ Ps. 117, 22.

18, 2.

Gen.

3,

19.

6.firma?nentuni\ Ps.
7.

Domini\

Ps.

148, 4 sq.
i6.

Do?nino\ Ps. 113,

9.

in caelis est\ Phil. 3, 20. 16. adcaput\ Gen. 28, ii.

Regnorum libro Abenezcr^ i Reg. 4, i. Hier. ep. 73, mans. 11 Sedet Moyses super lapidem dictum a Zacharia, qui septem habebat oculos, et in Samuelis volumine appellatur Aben28. /

'

ezer, id est lapis adiutorii\

24 ascendentes\ Ibid. 12.

29 sqq. Genes. 28, 16-18.

26o
dixit?
ct
'

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
domus Dei
est
'.

Haec,

inquit,

Et quid

fecit

'

TuUt, inquit, oleum,

unxit lapidem'. Xisi mysteria intellexerimus scripturarum,cuius rationis

erat, ut

ungueret lapidem de oleo

DE PSALMO CXXXV.
Confitemini Doinino quoniani bonus.

Tamen

et

si

haeretici dicunt, quia

tamen propheta nos hortatur, ut confiteamur peccata nostra. Deus enim bonus est. Beatus ergo qui confitetur peccata Qui non sum dignus vocari apostolus, sua, sicut et apostolus dicit ecclesiam Dei Si apostolus confitetur, quanto quoniam persecutus sum lustus accusator est sui in principiosermomagis peccator? Et iterum nis Si ergo iustus, quanto magis peccator? Confitemini Deo deorum. Deorum horum dicit, de quibus scriptumest Deus stetit in synagoga deorum Ego dixi, dii estis Et iterum Qui desinunt esse homines, et reh'nquunt vitia, et sunt perfecti isti dii
non
est paenitentia
;

sed

'.

'

10

'.

'

'.

'

'.

sunt, et

fiHi

Excelsi.

15

Cpnfitonini

Domino dominorum. Hoc

et

refertur ad
:

ad Patrem. Patri ergo

in Patre.

FiHo confitemur

FiHum,et Deo deorum Pater enim in Fih*o, et FiHus

Qui facit mirabilia magna solus. Prius dixit, confitemini Deo deorum Domino dominorum. Et quoniam dixit duas personas, nunc facit mirabiHa magna s6lus, ut non dicat duos deos. Scriptum dicit, Qui est enim Unus Deus, ex quo omnia et unus Dominus lesus, per quem omnia, et nos per ipsum Qui fecit caelos in i?itellcctu. Isti sunt caeH qui enarrant gloriam Dei, qui vestiti sunt imaginem caelestis et sunt caeH, qui non sunt vestiti
;

et iterum,

20

'

'.

25

2 unxil] ufiixit B.

3 de oko]

[3AB

om

de

3 add. Bencdicat

te

D.

e.

S. q. f.

c.

et ter-

ram. Denis quinis Cantica graduum psalmis in benedictione concludens, ex voce prophetica nos cuimonetdicens ; C 2 m. in marg. infer. Bencdicat t. D. e. S. q. f. c. et terram. Denos quinos canticorum
1.

graduum psalmbs
4

in henedictione conchidens. Cf.

commentariol. huius psalmi

col.
;

p. 91,
;

19-22.

DE rSALMO CXXXV\ Mediam

legitur.

partem tantum convenit cum Brev.

1302 sq

in codicibus

GI non
lin.

10 sermonis] S add. sui.

21

Tamen et si\ lilterae en in C expunctae sunt dicat] C sup. lin. mutat / in s. 22 C^nus Deus]
5
.

ita et si S.
est

U.

D.
;

^.

24 Dei]

sup.

repet. sunt caeli.

;

25 imaginem caekstis]

AS

imagine

caelestis

ima-

ginem

caelestem

imagine

coelesti ^.

9.

Dei\

\o. sermonis\

Cor. 15, 9. ^ Prov. 18,^17.

13. estis\ Ps. 81, 6.

deorum\ Ibid. 1. per ipsuin^ i. Cor. 24. Dei\ Ps. 18, 2.

2^.

8, 6.

TRACTATUS DE PSALMO CXXXV.

imagineiTi terreni.
///

26 1
virtus et
facie-

iiitellectu, in

sapienlia

Xpistiis

enim Dei
'
:

Dei sapientia, sicut

bat caelos,

et in Proverbiis dicit ipsa sapientia

Ouando

cum

ipso

eram

'

et cetera.

Qui firniavit
5

termi)i super aqiias. Licet dicatur terra super aquas pen;

dere, hoc est, in mari pendere

vit in

tamen terram nostram fundavit

exaltavit, aut
in

et firma-

baptismate.

Non

dixit, sustulit, aut

caelos fecit
:

ascendere. Baptisma enim peccata dimittit, et quasi, de carcere liberat

regna autem caelorum non

opera
'

potest

donare. Si non enim aliquis per

Licet

et

fidem intraverit, non potest securus esse.

Qui fecit luminaria

parvas eas

m agn a.

^(tcww^Mm litteram de

stellis dicit.

conspiciamus, sed tamen

magnae
:

sunt. Sicut

'5

ascendamus in montem excelsum, et videamus in nem, videtur nobis qnasi parvum quiddam ita et stellae magnae sunt, ex altitudine autem parvae nobis videntur. Stella enim quae videtur in Britannia, et ubique ipsa apparet. Hoc autem dicit ad eos quibus dixit Vos estis lux mundi Qui divisit mare Rubruni in divisiones. Dicunt Hebraei, quod in duodecim divisiones divisum est mare, hoc est, secundum tribum una via. Rubrum autem dicitur de sanguine. Et excussit PJiaraonem et exercitum eius in mari Rubro. Bene dixit, excussit excussit enim eius peccata, et non egit paenitentiam propterea mortuus est. Sicut et ad Hierusalem dicit Excute pulverem tuum Qui percussit reges magnos. Primum percussit Pharaonem, qui intelle'

enim nos si subiecta valle homi-

'.

'

'.

gitur diabohis, et sic exercitum eius.

-5

Quia
I

in

humilitate nostra
A]

memor fiiit
5 in

nostri.

Non
scripsi
'$,.
;

dixit, in

sapientia
;

i.-nagiiicfn

ABS

itnagine

t.

fiC.
^^.

mari pendere]

inmani pendere C

inam

pondere^Vi.
operatn
e.

d sitslulit\susiollit

in caelos^ in caelo
1 1

^ per operaet fidem]p.

f.

pro opere

et fuie

sup.

lin.

parvas eas^parva ea S,
13 quiddatn\ quoddani

cianius^conspiciinus S.

magnae] magna CS.

15

C C

cbrr.

conspi-

corr.

magttae]

magna C
et cetera

corr.

14 autetn] enitn C.

Britannia] Brittania BCS.

18 divisutn
te S.

17 Dicutit Hebraei] B.

quae sequuntur, hactenus avsxSo-a erant.

mare.
21 enitn]

est] d. sit

i^ autetn]
S.

inser.

om. B.

22 ExctUe] exue

24

sic]

om.

1.
2.

terre7ii^Q{.

Cor. 15, 49.

i,

si

laboraverit prae;iiia pollicetur'

i
'

ibid.

Dei

sapientia] v Cor.

24.

3. eraffi] 8. no7i
c.

Prov...8^^7.
'

Et tamen hoc scito, baptismum praeterita donare peccata, non futuram

3,

potest donare\ Hieron. Dialog. Si l)aptismum slatim Pelag. I, 22

et omni plenum iustitia, nequaquam utique apostolus neophytum refutaret sed baptismus vetera

iustum faceret,

peccata conscindit, novas virtutes non tribuit dimittit e carcere, et dimisso

:

quae labore et induac diligentia, et semper super omnia Dei clementia ciistoditur '. 16. miindi\ Matth. 5, 14. 18. ////^? z;/V?] Ita Origenes, Eusebius, veteresque nonnulli. 22. tiium^ls. 52,2.
servare iustitiam,
stria,

262
non
dixit, in divitiis

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
non
dixit, in doctrina
;

sed, in

humilitate

memor

fuit nostri.

Licet enim et istae virtutes sint

'

buerit

humihtatem, non recipitur a Deo.

'.

tamen nisi aliquis haSuperbis enim resistit Deus,

sed

humih*bus autem dat gratiam

Et
est,

redemit nos ab inimicis nostrts.

Non

dixit, Hberavit, sed redemit,

hoc

suo sanguine

Qui dat escam omni carni. Considera mihi elephantum, camelum, bovem, cervum, et haec magna quadrupedia, quomodo unumquodque habet in facie oculos, nares, os, pedes. Considera autem et minuta, hoc est muscam, formicam, pulicem et cetera, et in istis minutis considera et
oculos, et nares, et os, et pedes, et
:

10

omnia simih'ter quomodo et in maiora, et glorifica Dominum et omnibus his escam praestat. AHter, sicut scriptum est Et toHam iHis cor lapideum, et dabo iHis cor carneum hoc est moHe, quo possint legem Dei suscipere. Si non enim quis duritiam suam convertat, et fiat moHis, non potest escam accipere, et panem qui
'

'

15

de caelo descendit, ut possit dicere Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie hoc est, qui est de tua substantia. In hebraico evangeHo secundum Matthaeum ita habet Panem nostrum crastinum da nobis hodie hoc est, panem quem daturus es nobis in regno tuo, da
'
:

'

'

nobis hodie.

20

DE PSALMO CXXXVI.
Snper flumina Babylonis
Sion. Si
illic

scdimus

et

flevimus,

cum recordaremur
sanitas.

non ahquis aegrotat, nescit quantum valet

Et iterum

claudus nescit quantum valet qui sanus est pedibus. SimiHter et caecus
4 autem] om. S.
6
stto]

de

siio

B.
os,
;

Considera mihi\ coiisideramini B.

et

elephanfum]
10 pit/icem\
0.
;

elephantem
piiblicem B.
taliterV.

elefan/um B.
\\ et in

pedcs\ os hahct et pedes

et in.

caudam

B.
;

maiora]

BC

S om.

12

et
;

omnibus]
///.

BC

qui

S.

Aliter]

14 molle quo possint]

ii
;

(mutat. in qui possit)

que possunt B

inollis

qui p. S.

17 hebraico] praeco

grcco A.

18 evan^eiio] evani^elii B.

crustinuin] coiidianum
21

AB.

19 daturus] donaturus C.

20 hodie] S add. doxologiam.

23 valet] valcaf^.

DE PSALMO CXXXVI]

Brev. col. 1304 sqq.

4.

gratiam'] lac. 4, 10.

Comment.
19.
lio

in

Matth.

6,

1 1

'

In evange-

13. rf^r//f /////]

\^f.

Ezech. 11,

legemDei suscipere\VL\^x.\\\Y.zQ.c\\.
'

(luodappellatui secundum Hebraeos, pane supcrsubstantiali reperi pro

II, 17 s(|q.

carneum, moUe,
possit l)ei
17. hodie']

Et dabo, inquit, vobis cor et tenerum, et quod

6,

mahar, quod
sensus
:

dicitur crastinum; ut

sil

mandata suscipere'.
Mailh.
11.
etc.

In hebraico evan^elio]

Hier.

crastinum, i. e. futurum da nobis hodie'. 23. (/uantum ('a/et sa;iitas]H[eron.ep. 66. n. i Quid boni habeat saniias lan'

Panem nostrum

TRACTATUS DE PSALMO CXXXVI.

videntem.

263
Super flumina

Hoc totum dictum

illic

est,

quoniam psalmus

dicit,

Babylonis
cecidit
in

scdimus
:

et

flcvimus,

confusio interpretatur

ergo

cum recordaremur Sion. Babylon Babylon hic mundus est. Peccator ergo qui

vallem lacrimarum, hoc est in Babylonem, magis autem propheta ex persona eius qui cecidit dicit Super flumina Babylonis. Flumina autcm Babylonis. Ouando videris ah*quem pulchrum ad horam, et aegrotans perdiderit

de paradiso,

et venit in

istum

mundum,
:

dicit

pulchritudinem, et marcescat

flos ipsius, hic sicut

flumen

transit, et

aquae

succedentes
10 et

sibi

venientes et recedentes pereunt, et iterum aliae oriuntur,

ipsae pereunt: ita et in hoc mundo, quod ad momentum aut ad aiiquod tempusaut ditamur,aut fortessumus, aut pulchri sumus, et post modicum

transit sicut aqua,et perit.Ibi ergo

sedimus

et flevimus,

cum recordaremur

Sion.Licet quidem vitio nostro cecidimus de paradiso, tamen reminiscimur

prioris fehcitatis, et
15

non obliviscimur. Et

ille

qui de Hierosolymis deest,

haec autem
rita tolHt
I?t salicibiis

scendit in Hiericho, quae interpretatur luna, hoc

intellegitur in

hunc mundum,
sjispendinius

quae semper mutatur

in latrones incidit, et

Sama-

eum,

et oleo et vino curat,

miscens austeritatem

cum

misericordia.

in

medio

eiiis

organa nostra. Sah'x talem natu-

20

quidem h*gnum infructuosum, et dicitur quod si quis ex illa accipiat potionem aut manducet, fiHos non facit. Ibi ergo suspendimus organa nostra. Organum autem hominis corpus est. Sicut enim organum ex multis fistuHs conpositum est, unum autem modulatione melos mittit,
:

ram habet

est

videnlein^ videntxir

G; C
dicit.

serior

manus
4

sup. lin. add. nescit qnantuin valeat videns.

et venit]
[i

totiim\

^ inser. quare,

3 estl oni. 3.
I
;

oni. et.
a.

5 /nundn/n, dicit] ni. dicitiir

3.S.
()

m. dttcitur

8 om.

6 Flumina autetn]JIn?nen
10 quod] quo ^.

perennt]perinnt B.
ad,
;

orinntur] S inser. et remittuntur,

sup,
lii,-

ad aliquod] pB om.
16 haec]
^.

suppl.

II

aut ditamur] aut audaces G.

:

12 aqua] aquae S.

3BS

hoc

CG.
3.

in hiinc

mundu?n] in hoc mundo B

s''go]

praesens

Tmmdus
;

Samarita] Samaritanus
illo

17 tollit] tulit ^B.

ceperit
eras. in

18 salicibus] sallic.

BC.

19 ex illa] ex
I
;

CG.
;

20 accipiat]

ac-

G.
A.

enim C.
;

22 ununi\

CGS unam

et

unam AB

una

j.

autem]

modulatione] 3

om. S

modulationem

ceteri.

mtlos] rnellos B.

guor ostendit
fuerit

;
'

ep.

22, n.

'

Scire
nisi

non

possumus aegrotaiionis mala,

15. in

cum

Denique ducentur ad vallem sive torrentem saHcum, ut nuUus in eis frucius

'

sanitasconsecuta Hiericho\ Luc.

710)1

'.

10,

30

scjq.

remaneat. Hanc enim seminis harum arborum dicunt esse naturam, ut qui

20. filios

16
et

'

Aiunt medici,

facit\ Hier. in Zach. 14, et hi qui de arborum naturis,

ihud

in

poculo hauserit, Hberis careat.

herbarum scripsere
biberit,

quis florem saUcis sive

quod si popuH mistum

aqua

omnis in eo frigescat calor, vena siccetur, uUraque fiUos generare non possit '; in Is. 15, 3 sqq.
et iibidinis

qui propter peccata in confusione huius mundi esse coeperunt, in saUcibus Babyloniorum fluminum suspendunt organa sua ibid. c. 44, i sqq. 'saUci... cuius semen in cibo sumet sancti
' ;

Unde

ptum

steriles facit

'.

264
ita et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

orgaiium nostrum habemus tactum

et

per ipsum, hoc est per opera,

melos
et per

canticum

ct

hymnum

referimus Deo. Similiter et per auditum,

odoratum, et per gustum, et per visum, et per has omnes virtutes quasi de uno organo hymnum et canticum referimus Domino. Dicitur iterum salix radicem non habere sed si ramus absciditur, et plantatur secus aquam, statim virescit. Ita autem et peccator, licet peccaverit, Hcet ceciderit tamen si sit secus aquas, hoc est, si legit sanctas scripturas, et audit verbum divinum a sancto viro, viret eius anima, et in paenitentiam
;
:

convertitur.

Quia illic interrogaverunt nos^ qui captivos duxerunt nos^ verba canticoDaemones, qui deceperunt nos et captivos duxerunt, nunc quasi deridentes nos et gloriantes dicunt nobis Reddite nobis verbum de fide
ruin.
:

10

vestra, et

quemadmodum quando
cafttabinius cajiticuvi

eratisin Hierusalem,

hymnum

dicebatis

Deo.

Quomodo

Domtni
in

in terra aliena ?
:

Respondent,

15

qui peccaverunt et decepti sunt, et dicunt

Quomodo

vobis cantabimus

canticum Domini
de Hierusalem
peccata sua.
in

in terra

aliena,
?

peccatis constituti, qui cecidimus

Ergo non potest ah'quis, si non sit sanctus, laudare Dominum. Peccator enim non debet cantare Domino, sed lugere
20

Babylonem

Si oblitus fuero tui Hierusalon, obiivioni detur dextera viea.

Ergo quia

peccavit et cecidit, reminiscitur prioris conversationis et Hierusalem, et

proponit sibi quod nisi semper tui memor ero, et semper in mente habeam, obHvioni detur dextera mea, hoc est opera mea. Non dixit sinistra, sed sinistra enim semper in obh'vione est. Vis ergo semper in dextera
:

25

memoria Domini

esse

dexterae opera

fac.

Adhaereat lingua mea faucibus nieis.si noii vieminero tui. Hoc est, non habeam neque opera neque sermonem, si non iugiter memoria tui versetur
in

corde meo.

Memor
quid dicat.

esto

Domine filiorum Edom,

ifi

diem Hierusalem.
est, nisi
:

Edom
?

inter- 30

pretatur terrena et sanguinea. Ouis ergo

diabolus

Videte ergo

Hoc ex persona Adam

(>.

dicitur

Domine, memento quemadS.

I
;

5 absciditiir\ abscind.

6 aquam] aqiias

Ci

aqiiarum

virescit\ viriscit

viri-

descit S.

8 //).]

ad p. C.

lo canticoriini] cantioru/n
13 ct queinad/n.]

canlionuin W.
;
jii

ii et capt.\

qui
c. c.

c.

C.
i.

duxerunt]
t.

acUl. nos.
3.
:

omnes codd

0111. et.

15 Quo/nodo
et

D.

aliena

? ^ oni.

16 vobis]

om, 3S.

19 eni//i\ aute//i C.

22

p/-oponit]pro-

tonitque ^ om. C.

it.i

prosequilur

quod nisi

sibi //leminerit et sc//iper in i/iente habeat.

V>.

23 tui]
i/n /n.

24 sinistra scd dcxtera] stnixtra/n scd dexterai/i

d.

25

i/i //ie//iO}-ici\

C.

26 dexterae] semper
Ti,

dextera C.

operafac] operare S.

30

i/i

die/n^ (gr. xtjv fjij.pav)

C (w

post.

cxpuncta

est).

32 Hoc]

inser. e/nin.

TRACTATUS
modum me
chodonosor,
decepit, et traxit
et eiecit

1)E

PSALMO CXXXVII.

265

me

serpens diabolus, qui intellegitur Nabu-

me de

paradiso.

Memento

et retribue

ei,

et sentiat
in

poenam, quam

ipse sua malitia mihi induxit, trahens

me

et

adducens

Babylonem
5

et in Assyrios.
inisera.

Filia Bnbyloiis

Fih'a

motione
peccatis,

est et in confusione, et

Babylonis anima est quae semper non habet statum, sed est in vitiis et
Bcatus qui retribuet
est,

in

in

quae verc misera

eiecit

est.

tibi retributioneni
ei

10

quod ipsa fccit. ego illam per abstinentiam reduco ibidem. Decepit ine in fornicationem ego per castitatem reduco illam in Hierusalem, et ex vitiis in virtutem. Ergo non ut inimicus facio, sed
qui retribuet

tuani quaui retnbuisti nobis. Ikatus

Verbi gratia,

me de

paradiso

ut amicus.

Beatus qui

tenebit, et allidet

cogitationes. Verbi gratia, vidi

15

parvulos tuos ad petrani. Parvuh dicuntur muherem, concupivi eam statim si non
:

abscidero concupiscentiam illam, et sicut

pedem

tenuero, et alhsero ad

petram donec parva est concupiscentia, non potest postea abscidi quando creverit. Beatus ergo est qui statim abscidit, et alhdit eam ad petram. Petra autem Xpistus est

DE PSALMO CXXXVII.
20

Confitebor tibi Doniine in toto corde nieo.

Quaha sunt
;

vulnera, tale et
ita

inplastrum.

Ouemadmodum enim

corpus habet diversa vulnera,

et

anima habet suas passiones et sua vuhiera et adversus peccatum talem et paenitentiam debemus agere. Si quis pro omnibus peccatis suis confitetur, iste in toto corde confitetur Domino. Verbi gratia, fornicatus est
I

Nahiichodi\ Nabocliod.'\ B.

2 et sentiat
el).

iit

senciat S

et

patiaiur^j.

3 et addttcens]

et addiixil

B; adduxit
v. S.
;

["i

(om.

in niotione^^ in tnonitione
ipsa\ ipse B,
3.

///

/uunicione

corr.

quae vere] quod

8 tuani\ om. |iG.

G corr.

10 infornicatio;

neni\

BCS

infornicatione
?j

GI

',

per fornicationeni

14 Verbi gratici^ cocUl

ac si dicat

f3.

15 et sicut pedem]

et

codd. cxc. S in quo legitur

17 al/idit] alidil B.
est\
l

et nisi conpete.

allisero] alisero B,
;

corr.

j6 abscidi] abscindi 3.

eani^ ea

om.

3.

aii petrani\

ad f>a-

trem B.

18 Xpistus

21 inplastrum\

BG, C

S add. doxologiam. 19 i:>E PSALMO CXXXVn\ r,rev. col. 1306. inplaustrum I emplastrum 3S, C sup. lin. 22 sua vulnera\
; ;

P add. et diversa vulnera. gratia] Ac si dixisset 3.

adversus\ quale

sup.

lin.

advcrsus expuncto.

24 Verbi

Hier. 18. Xpistus est^ I Cor. 10, 4. q). 22, n. 6 'Audi psahnistam dicenteni: Fitia Babylonis inisera... Beatus qui
iiebit.,

rum calorem,

te-

ille laudalur, ille praedicatur beatus, qui ut coeperit cogitare sordida, statim interficit cogitalus, et

et atlidet

parvulos tuos ad petraui.

aliidit

Quia enim impossibile est in sensum hominis non irruere innatum medullaAnecdota Maredbolana
ill, 2.

est \

Cf.

ad petram. Petra autein prologum Regulae

272,
1.

CJirisius
S.

Bene-

dicti, et intYa p.

8.
54

266
aliquis,

S.

HIEKONVMI PRESBYTERI
:

confitetur

pro fornicatione

sed quoniam

est aut

avarus, aut

iracundus, aut detractor, aut blasphemus, et plurima vitia habet, iste non confitctur in toto corde. Si quis autem pro omnibus vitiis et passionibus

animae suae
in

agit paenitentiam,iste potest dicere: Confitebor tibi

Domine
5

toto corde mco. Qiioniani audisti omnia vcrba oris inei. Iste versiculus hebraico non habetur. Ceterum quod dicit, hoc est Propterea confitebor tibi Domine in toto corde meo, hoc est, pro omnibus vitiis meis et
in
:

peccatis,

quoniam non pro uno

vitio confessus
tibi.

sum

tibi, et

exaudisti me.

Et

in conspectn angeloruui psallani

Vide provectionem paenitentis,

lo

quia post confessionem et paenitentiam cum angelis meretur psallere. Oui autem psallit, iam non agit paenitentiam, sed gratias agit, et bene-

Adorabo ad tcmpluui sanctuui tuum. Si hoc est templum, quod nunc videturdesertum, in quo oportet adorare ergo non debent adorare ludaei, quoniam eversum est templum. Templum autem dicit sanctam et caeledicit.
:

stem Hierusalem. Supermisericordia tua et veritate tua. Peccator audiat misericordiam, iustus autem et superbus audiat veritatem. hoc est, multis Multiplicabis in anima mca virtutem. Multiplicabis
:

animam. Confiteantur tibi Domine onnies reges terrae. Reges terrae sunt isti qui regnant peccato. Ergo ipsi confiteantur, qui regnant peccato. Nec enim Cor regis in manu de regibus dicit huius mundi. Scriptum est enim
sollicitudinibus subiacere
*
:

20

Dei

'.

Putas, cor Iuh'ani impiissimi in

manu Dei
?

fuit

absit.

Aut Neronis
25

Sed de illis dicit, qui aut Maximiani et passiones animae et regnant regnant peccato, quia isti qui vincunt vitia et peccato,,gQiL.eorum [n manu Dai est. Quia audierunt omniaverba oris tui: quia custodierunt mandata tua. Et cantent in viis Domini. Philosophi huius saeculi non cantaverunt in viis Domini, sed nos cantamus in viis Domini, hoc est, in Moyse et Esaia et Hieremia et de viis istis venimus ad illam viam quae dicit Ego sum via
Decii persecutorum
absit.
*

'.

30

fonti atione

('

adii. siia.

110/1] 0111.

(I.
(i;r.
/.'v.

8 non\ oin. S.
profectionem WQ.
;

Et

in ionspectu\ co.ld.
ii

professioncm L.

non agit
solicit.

SG. om. paenitentiam] von

3
///

/0/0]

ex
;

i.

5 oj)inia\
et.

om. BC.

ivav-tov)

["i

pyovectionem\
in paenitentiam G.

csl

12 Aiioraho] adhoraho C.
17 iustus

16 Supcr misericordia tua et vcritale tua\ supra 19 solliciiu iinihus]

cum

accusat.

SG.

iniustus G.
;

solitudinibus G,
;

corr.

subiacere\

r.CS

suhiacentem ^

subiecere

subicere

I.

22 dicit\ codd
f>ecii\

om.

3.

cnim\

BCG

om.

'iS.

24 Maximiani\ Domiciani L.
via\

</ccim

(sup. lin. mutat. in decem).

30 venimus\ vcniemus G.
23. Dc'i] Piov. 21, ^i.

AB

add.

ci v:rita(.

T.

Cf. supra p. 48,

30.

7'/V/]

lo. 14,6.

3-^

TRACTATUS

I)K

PSALMO CXXXVIIII.

267

DE PSALIMO CXXXVIIII.
Eripe
nie

Dojnine ab honiine

nialo.

Non
:

in

tantum potest nos deciperc

diabolus,
liberari.
5

quantum per organum hominis ab hoc deprecatur propheta

Qtii cogitaverunt iniquitatcs in corde,

Venenum
luxta
10

aspiduni sub labiis

eorum.

De haereticis dicit. Quoniam videntur amicitiae

Hoc
est
:

verba

habere, et plena sunt veneno mortifero.

itcr

scandalum posiierunt

milii.

de scripturis proferentes

testimonia, quae quasi videbantur rationem ah*quam habere, temptabant

me

decipere.

15

20

Dixi Domino : Deus mcus es tu. Si non sanctus, non potest hunc versiculum dicere qui non regnatur a peccato, qui dicit Pars mea Dominus Non tradas me Domine a desiderio meo peccatori. Dicft TcrTpTiiTa^^quod si quis viderit mulierem ad concupiscendum, iam moechatus est eam in corde suo Ergo hoc dicit propheta Ne de conscupiscentia mea tradas me diabolo sed bene mihi habet in opere iudicari, et non in cogitatione. Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsornm operiet cos. Quemadmodum serpens quando viderit aliquem venientem ad percutiendum, circulum facit totius corporis sui, et in medio celat caput, ubi scit habere se vitam ita et isti haeretici per sermonem philosophorum et AristoteHs et ceterorum videntur se abscondere, et quasi protegere et defendere. Sed
'

'.

'

'.

ecclesiasticus vir quasi in virga, hoc est in cruce, solvit circulum,et invenit

caput latentem, et
recti

ibi

eum

percutit,

hoc

est,

testimonium profert dc
est, nisi

scripturis.
25
*

Ifabitabunt

cum

vultu tuo.

Qui non rapinam arbitratus

I

est esse aequalis

Vultum Dei quod Deo

'.

Xpistus

DE PSALMO CXXXVIHI\
CGI
C
;

Brev. col. 1307.

est.

5 (2ui\

om. SG.
^,

7 et pl.^sedpl. S.

11

Si non]

3B

add.

es,

non

potest]

BIS
15

non potes

corr

',

potest
d.
(3.

(om. non).
14 con-

12 qni Jton regnatiir a peccato] cui non regnat peccatutn 3.

qui dicit] hoc

cupiscendum]
iudicari] S
;

add. eam.

eam] in ea G.
25 Vultum]

/loc]

om.
;

[jG.
se.

16 diabolo] a diabolo C.

iudicare 3GI,

19 habere se] se habere

CS
;

om.
3.

20 vitam]virtuteni

S.

23 latentem]

CSGI

latens 3B.

SG

vultus

quod
I3S.

est] S,

&\quidest.
add. doxo-

26 rapinam] rapina C.
logiam
;

esse aequa/is]

GI

csse se

aequa/em

Deo]

CGI

S unde

et

nos auferamus istas cogitaciones terrenas, et

sequamur xpi dni nri precepta.

qui

V. e. r. in

s. s.

Amen.

12.

Dominiis^ Thren."^, 24.

Cf

10,

' pag. 233, 1. 27 supra. 15. sno\ Matth. 5, 28. 19. habere se vitani\ Hier. in

exemplum
Matth.
26.

16' Serpentis astutia ponitur in quia toto corpore occultat

:

caput, et illud in

quo
2, 6.

vita est protegit

'.

Deo^

Phil.

268

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

DE PSALMO
Doiiiine clainavi

CXL.
et

ad

te^

cxaudi

nie.

Moyses stabat cum populo,

illi
:

Phaillo

rao persequebatur post tergum eius, et undique ant^ustia

erat.

In
'

tempore lacrimatus est ad Deum, et continuo Deus ad eum Quid clamas ad me } Dum cum silentio orabat, auditiis est scriptura autem non meminit quod locutus sit, sed tantum quod lacrimatus sit. Et sanguis martyrum sempcr clamat ad Dominum, et exauditur. P2t Dominus locuSanguis fratris tui clamat ad me tus est ad Cain P2t in Apocalypsi lohannis animae iustorum sub altare dicebant ad Dominum Usquequo Domine non nos defendis ? Simul autem considcremus quia animae iustorum altare sunt Domino. Intende voci ineae, cuni clamavcro ad te.
' ; ' :

'.

'

'

10

Hoc

est,

vide et considera o

Domine

quid te peto

quoniam non

te

peto

corporale desiderium, aut aurum, aut tale ah'quid huius mundi, sed ut

misericordiam consequar. Propterea

audi, quia nihil

dicit,

intende, hoc est, dih'genter

15

ahenum

peto.
tno.

Dirigatur oratio niea sicut incensuni in conspectu

te veniat oratio

Hoc

est,

recta ad

diaboh'cas.

mea, non habens ahquas sordes aut vitia aut cogitationes Incensum autem orationes sanctorum sunt. Hoc autem cognoscimus dc Apocalypsi, quando viginti quattuor seniores tenebant turabula Rlevatio nianuuni niearuin Ilaec sunt orationcs sanctorum et dicebant
' :

'.

20

\sacrificiuni vespertinuni. Elevatio

elevatione

fh^

manuum Dominum demonstrat, et in manuum creatorem videmus. Vide autem quia non dixit, extensio manuum mearum. Extensio enim non est elevatio sed extendit ahquis et post tergum et in latus, hoc est in vitia, quemadmodum dicit
;

et

Dominus
'.

'
:

Ouando

extenderitis

manus

vestras ad me,
id est, in

vos

Sacrificiuni vcspertinuni,

undecimae horae:
;

non exaudiam evangeho levo

post iergum']
sii\
l.

25

DE PSALMO

C.VL^ Brev. col. 1308

om.

S.
;

3 perseqiiebatur^ sequeh. 3. ad).

;

poslergu/u BC.
8

4 ad Deuni\ ad dnni
ad.

dno B (om.

6 lacriniatus

esi

G.

ad Cain] 3 om.

11 a/tare] altaria 3.

Domino] GI

Domini 3BC.

voci meae]
desi-

vocem

meam
,3.

G.
3.

12

/<f

peic^

[j

om.

te.

13 corporale] corpoialae
corr.
;

corpornli 3B.

derium] desidcrio

aurum] nrum C
14 misericordiam]
16 recta] om. G.
21 ei in]
9j

iale\ ialenta

G.

huius mundi]
dicit
i.

BCG

>

huiusmodi
i.

add. tuam

tuam

mis. B.
3.

h. esi d. a.] dico

h. el d. a. I.

17 voiiat] perven.

sordes\ sorditas G.

19 tura-

hu/a]

BC

thurih. 3.
ei.

G om.

///.

22 videmus] videamus G.
3.

25

<?/"'

om.

3.

Dominus] B add.

Quando] Ei qiiando

5.

8.

ad tne 1\ ^Lxod. ad /ne] (ien. 4,

14,

15.

20. sauctontni'] 26. vos] Is.

r,

Apoc. 5,8.
15.

10.

10. defijidis ?] \\iOC. 6, 10.

TRACTATUS

I)E

PSALMO CXL.

269
'.

manus meas. Kt iterum apostolus :' Levate manus vestras ad orationes Et Moyses quando levabat manus, vincebat lesus quando autcm deponebat, vincebatur. Si intellego scripturas secundum historiam et secundum litteram, Moyses deorsum habet manus: si autem spiritaHter, elevat manus
:

suas in altum.

Pone DoDiinc
iterum
fueritis,
'
:

custodiani ori ineo.

Mors
'.

Amen

dico vobis, quoniam de

Et et vita in manibus h'nguae omni verbo otioso, quod locuti

'.

reddetis rationem in die iudicii

Hoc

ergo postulat propheta, ut

omne quod
10

circunistantiae labiis nieis.

15

otiosum,sed sanctum et dignum Deo.^'/*?^/' ////// Ostium circumstantiae quasi murum in circuitu Mors totius domus postulat, ut in nullo vincatur. Dicitenim Hieremias Fenestras autem habemus quinque hoc intravit per fenestras vestras est, visus, au(h*tus, gustus, odoratus et tactus, Si ergo videro muh'erem ad concupiscendum eam, iam maechatus sum eam in corde meo et intravit mors per fenestram meam, hoc est per visum. Si Hra aut organum aut calamus quasi dissolvat me, mors intravit per auditum meum. Si autem ahquid molle tangam, et solvar corporis moHitia, mors intravit per tacloquitur,non
sit
'
:

'.

Msj

tum meum,
20 adversariijs

circumstantiae, hoc

Ergo hoc deprecatur propheta, ostiun muniatur tota eiu5 domus, ut non habeat unde ingrediatur et dominetur hominibus. Dicitur enim in
et

cetera simih'ter.
est, ut

ri

epistula sancti Petri

'
:

Adversarius noster diabolus sicut leo rugiens

'.

cir-

cuit quaerens quem devoret Diabolus non pugnat cito contra ahquem per grandia vitia, sed per parva ut possit quomodocumque intrare, et dominari hominis, et postea eum in maiora vitia inpellat. Non per for;

25

nicationem. non per avaritiam, spd per minora vitia ingreditur.

At?// declines cor nieuni in

vcrba

nialitiae,

ad excusandas

excnsationes in
di-

peccatis.

infeh'cissimum

humanum
:

genus, qui peccata excusamus,

potestate nostraest et peccare et

centes, Victus

sum

a natura

cum

in

non

Levate\ repet. G.

2 aiitcni depone/mt]

CG

adpouebat B (om. auteni).

...

3 historiatn
^rgo\ "^xoegolc^.

et

secundun{\ om. C.
1.

13 vis7is 15
I.

...

et tactus] vistini

et tactuni

|3.

infra p. seq.,

11.

per visuni\ per visus G.

17 solvar] 3
;

lira\
;

CI
;

lera B,

corr

tihia 3.

16 calantus] calaniuni
sotvani).
niollitie

salvat

soivat

solvas

(sup. lin. mutat. in

ntoJlitia] scripsi
;

co?'poris] coipori

corporini
;

(siip. lin. nnitat. in

corpus).

inollia
Jtoc

ntolliciani
3.

///

ntolIi{ti

om.
ut.

in aclu scriptionis)a/

C
G.

sup.

lin.

18 nieutn]

om.

(j.

om.

19 ut niun.]

om.

20 Dicitur]

dicit

21 saiicti]

om. G.

circuit]

om. G.
;

2^ parva] pauca G.

24 doniinari] dotninare BG.

({uas voces codd. nostri

/lotninis]

hotnini 3
sit ^.

tioniinibus

BC.

inpellat] inipellit 3.
inser.

28 Victus sutn] victi sutnus C.

;

est]

28 Ante non peccare 3

Doinino adiuvante

non agnoscunt.

I.

ad

orationes\

Tim.

2,

8.

12. vestras]

lerem.
r

9, 21
5.

6. lingiiae\
8.

Prov.

i8, "21.

22. devoret\

Petr.

8.

iudicii]

Matlh""TT,^5.'

270
peccare.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

care, caro

Semper excusamus nosmetipsos, et dicimus Ego nolebam pecmea vicit. Illa mulier venit ad me, ipsa misit, ipsa me tetigit,

ipsa mihi illud dixit, ipsa

me

vocavit

et

pro quo deberemus paeniten-

tiam agere

Domine peccavi, excusamus et iungimus peccata peccatis. Aequale corpus habemus omnes, diversos autem labores. Non est personarum acceptor Deus Vis autem scire, quod aequale habemus
et dicere,
'

'.

et

Video autem aliam legem repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati Et iterum post haec Propterea castigo corpus meum, et servituti subicio, ut non ah'is praedicans ipse reprobus inveniar Et iterum Miser
nos et sancti corpus
?

Paulus apostolus

dicit

'

'.

'.

'

10

ego homo, quis

labores
C21VL

me
;

liberabit

de corpore mortis huius

quis laborat, tantum et

'

Diversos ergo
accipit.
:

habemus

et

quantum

praemium

hominibus operantibus iniquitateni.

Ex communi

subauditur

Non
15

declines cor

meum cum
clectis

municabo cum

eorum. Sicut

hominibus operantibus iniquilatem. Et non comDominus habet electos sanctos, ita et

diabolus habet electos suos. Intellege mihi principes haereticorum,et non

dubitas de electis eorum. Si enim dixisset electos, et non

stinctione eortnn, excludebat
intellegitur
:

cum

subdi-

nunc electos Dei. Communicabo, dupliciter

est,
'
:

aut consentiam, aut secundus fiam, hoc

inmundus.Scitis
20

enim scripturam duo inmunda vocare. Dicit apostolus que, hoc est, duos homines in unum novum hominem
et

Ut condat utrum:

'

duos, interiorem

tA^

%/f Cn^i
p

^fy \!itr^yh

iterum Noe in munda septem septem introduxit secum, inmunda autem duo duo. Corripiet me iustus in misericordia, et increpabit me. Ouem diHgit Dominus corripit, castigat autem omnem fiHum quem recipit Beatus est

exteriorem

hoc

est,

inmundum

faciens sanctum. Et

^^^^

'.

25

mca\

BCG

ine

^
;

niea

me

I.

3 illitJ]
;

om.
3.
///

(J.

pro qtio^per quod G.

6 autem]

debere-

mus] C, deberimtis B
in legcm C.

dehcmiti

GI
;

debiieramits

CG

eri;o 313.

8 in

lcge]

9 servihiii]
I.
;

servitutem

B
13

servitutcm 31.
1 1

10 ut twn]

BC

ut cttm

ne 3

ne

cum

praedicans] pracdicavero
accepit

I.

ego] ergo

12 cucipit]

BC

accipict 3.

Cum] Et
;

citm p.
;

homo] om. G. BC. communi] 31 commune

;

ACG
nunc
\

commone

B.

16 et non diibilas]

e.

n. dubifabis 3

e.

n. diibitatis

et

novilas
;

(i.

17 de electis] dilectis
excliisisset

G.

subdistinctione] distinct. GI.

18 exchtdebat nunc]
scit

BGI

C om.
londat]

3.

19 Scitis enim] scit

I {/;/

enim C

enim
GI.

scit

V>.

20 scripturam]
I.
I

scriptura

BC

in scriptttra
;

aJd. m. antiq.

siip. lin.)

vocare] vocari

BC

confuiidat 3
3,

contra GI.

22 inmitnditm^
Ci {gx.
Jj.

mundum
;

/aciens]

faciem
I
;

faciam

2^ septem scpiem]

irTa

iT.-%)

scplcm
;

et seplein }.

septena scptena

sep-

tima
6.
'i.

et

septena

septena semel

dtto duo]

d. et d.

Deus] Act. 10, 34. peccati] Roni. 7, 23. 10. ifiveniar] i Cor. 9, 27. 11. huiiis .?] Roin. 7, 24.
13.

in

Matlh.

5,

22

'A-o xotvoO ex superio'

rioribus subauditur...
21. ho/nineni] 23.

Ex coinmuni subauditur]

Hierun.

25.

Ephes. duo duo] Gen. 7, recipit] Hebr. 12,

2,
2.

15.

6.

TRAClArUS
qui hic corripitur
est
*
:

1)E

rSALMO CXL.
'.

27

non retribuct IJominus bis in idipsum Magna ira Domini, quando hic non nobis irascitur reservat enim nos sicut vitu:

lum
et
5

in

occisionem.

Ad

Ilierusalem enim dicit

*
:

multae iniquitates, propterea non irascar tibi tera eras tantum, zelabam te quasi dih*gens te
habuisti amatore?, contempsi
zelat
et
te, et

'.

Multa sunt peccata tua IIoc est, quando adulquando autem rnultos

non irascar
;

tibi.

Quemadmodum
zelatur, odit

vir

uxorem suam, quando eam

'.
' :

dihgit

si

autem non
*
:

eam,

non consequitur iilius sermones qui dicit Visitabo in virga iniquitates eorum Et iterum Et non visitabo fihas eorum, quando fornicatae
10 ine. Pone hic magistrum aliquem, aut patrem, aut medicum. Si viderit medicus in corpore carnes putridas, et dicat, Quid ad me pertinet ? scias quia crudelis est. Si autem praecidat, et cauterium inponat, misericors est quia salvat hominem. Simihter et magister si dimittat puerum, et non eum exigat disciplinam, odit eum. Si autem exigat, et medicus curet quae putatur esse asperitas, clementia est. Et Achab arguitur a Domino de Naboth, quando occidit eum,et accepit vineam eius, et effudit sanguinem iustum. Helias propheta missus est ad eum, qui dixit: Occidisti, insuper et Statim conscientia percussus submisit cervicem et oculos et possedisti hoc impius rex, et purpura indutus. Et postea dicit scriptura, quod vadens induit cilicium subtus purpura. Et videns Deus dixit Quia reveritus est me Achab, non inducam malum in eum Vide ergo quantum valuit cilicium, et ieiunium, et modica lacrima quantum sanguinem lavit. Ita
'.
:

fuerint

Corripiet vie iiistus in misericordia, et incj^epabit

15

'.

2G

'

'.

ergo oportet vestire cilicium et ieiunare, ut

25 citer intellegitur
:

nemo

videat. Corripiet

duph'.

aut arguet, aut docebit. Oleiim auteni peccatoris non inpinguet cap^tt ineuin. Populus meus, qui vos beatificant, seducunt vos
*

Laus haereticorum
I

et

oleum ipsorum, quo ungunt capita liominum

3 Multa\

et

sq. hic]

CG

om.

^15.
[3

irascor ^.

7 zelat\

et

codd.

mala G. non zelafur]

14

4 iniquitates\

C
:

add. tuae.

irascar]
11 in corpore]

BGI

non

zelat

(3,

Ccorr.
sciat B,
I
;

in corpus G.
scitur
\.

12 pertinet] pertineni 3. 13 salvat]

scias] ^,

sup. lin
;

C
;

corr

scit

CG

sanat

[3I>.

eum

exigat]

BCG

ab eo exi^^at
asperitas]

ab eo exigit
crudelitas

[t.

15 disciplinam]

3B

kctionein
;

CGL

16 esse^ om.
\% propheta]

CG.

3B

CG.

om. CG. missus est'] BC om. est. qui] insuper] CG ; om. ^B. om. G, C suppl. sui^ lin et I. 20 purpura]purpora G, vadens] 21 subtus purpura] s. purpora G, C corr s. purpuram 3. codd audiens 9j. 22 Achab] ma/um] CG ma/a ^li. A cab B coxr Ahab C. 2^ quantum s.] qt/ando s. G. 2^vestire]
Achab\ |3G
;

Acab B

Ahab
;

C.

BG

vestv-i

^C.

ciiicium] ci/icio ^.

I.

4. ?io?i

tnidipsum'] Nahum i, 9 iuxta gr. irascar tfhi^Ezech. 16, 42 ?

Ps. 88,
^t^.

i(). possedisti'] 3 Reg. 21, 19. 22. in u??i\ ibid, 29.

9. eorui?i\

26. scductmt vos\ Is. 3, 12.

vo.fuerini] Ose.

4,

14.

272
repromittunt
eis

S.

HlERONYMl PRESBYTERI
Omne
est,

regna caelorum, inpinguat caput.

'

autem pingue
dilatatus est
'.

reprehendit scriptura, sicut dicit:

Et manducavit lacob,
est,

et saturatus est,

et recalcitravit dilectus, incrassatus

inpinguatus

Manna autem angelorum

Quoniain adluic

tenue
niea

est.
i)i

et oraiio
;

beiieplacitis

eonun.

Hoc

dicit

Ipsi

orabam, ut convertantur. ^^.f^rZ^ Beatus qui tenebit et sunt iuncti petrae iudices eoruni. Sicut alibi d^cit Parvuli Petra autem erat Xpistus allidet parvulos tuos ad petram minores et parvae cogitationes antequam crescant. Et nunc ipsi autem,

quidem saeviebant

ego autem pro

'.

ipsis

'

'

'.

"^

haeretici,

licet

per

Aristotelem et Platonem videantur simplicitatem

10

/s/

(
i

ecclesiae contemnere,

tamen quando

venerint ad scripturas statim absor-

iv/' pK<M.
iM/f' b //'^

buntur a petra, hoc

est, a

Xpisto, et convertuntur ad eum. Absortio enim

'

pro victoria dicitur, sicut apostolus dicit

Absorta est mors in victoria. Ubi est, mors, victoria tua ? ubi, inferne, stimulus tuus ? Victoriam autem dicit ipsam absortionem, quam victoriam habebat in absor:
'

15

bendo.
J

Audient verba mea, quoniaui potuerunt. Ipse Dominus

dicit

Qui ad
est
20

me me

venerunt, victi sunt, et delectati sunt meis

in ecclesia
:

verbis, et

conversi sunt ad

mea. Sicut crassitudo

terrae.

Omne

crassum vicinum

anima quae peccat, terrae haeret. Dominus enim ex initio omnia tenuia fecit. Suo ergo vitio unusquisque incrassatur, et deducitur in terram. Demus exemplum. Sicut vuhius in corpore tumens crassum est, et pus plenum est, quando venerit medicus secat ipsum, et sanat et
terrae
et
I

inpinguai\ inpinguant B

,3

inser. eis.
5 Ipsi

3 retalcilravil] calcitr. 3
ipsi

inser. et.

4 tenue^
;

tenua

(mulat. in tenuis).
fi

qnidem] quidem
lin.

GI.

6 saeviehant\ scripsi

salin.

piebant

et

codd
;

vel scviebant
,3.

sup.

convcrtanlur'] vel converterentur

erat\ est C.

sup.

AbsortC\ crtdd
stotelam B.

absorpti

8 autem^ om. GI.

10 per Aristotclem] per

1 1

Platonem] plantonem
;

corr.
|ii.

videantur] videntur G.
12 a petra]

absorbuntur]

codd (C ex obsorbunfur)
quia ad
i8

absorbcbuntur
^V>.
.3

ad petra G.
\j

a Xpisto] ad

convertuntur] convcrtentur
Oii]
j^.

Absortio] codd.
inser. et sunt,

Audicnt] audiant G.

Xpo G. Qui

ad me]

et.

19 terrae]
crit

GI add.
ex
ct

cructuat super

terram.

Omne] quoniam G.
cst et

20 terrae hacrel] (crra

'{,\S ;

G.

initio] exinanitio I.
est]

21 tenuia] tenuae GI.

22 in corpore]
15
;

om. CG.
3.

crassumest
23 quando.
et

pus plcnum

CC

crassum
jor
(o-"

plcnum

plenum
lin)

est et

crassum

quando 3G.

secat\

secundo add. sup.

scrit et gcrit B.

I.

regna caelorum\ Hieron.

'

in

Agg.

(.M. 23, 11

40 C)

'

Oleump.

n.

i.

c.

meiim.

oleum quoque, repromissionem r, (haeretici) d'e caelestibus, quo quasi ungunt discipulos, et laborum praemia poUicentur quae detestatur propheta dicens OUwn auiem peccatoris non imII
:

Hoc oleum

haeretici habent, et

eo cu'.

piunl deceptorum capita perfundere Deut. 32, 15. t,. ditafatus est]
S.

ad petram]
Xpistus]
i

Ps. 136, 9.

pinguet caput

meum

' ;

in Eccle.

9,

14. tuus

'l\

Cor. 10,4. Cor. 15, 54 sq.

TRACTATUS
tenue
Ideo
facit,

1)E

PSALMO CXL.
et

273
creatum
est.

tunc redigitur

in

suam naturam, quomodo

seciis

dicit

Sicut cras.^itudo tcrrae erupta est super terram.

Et Salvator primo psalmo

5

Dissipata snntossa nostra

'
:

infernuin

Si

in

vicesimo

dicit

Dissipata sunt universa ossa

mea
est

'.

secundum

litteram intellegimus,
videris

non

stat

siquidcm crucifixus
forte est
ipsi

tantum.

Ouando

Arrium,

Eunomium

extra ecclesiam, intellec^e dissipata esse ossa

:

Domini secus infernum. Os, quod

inducuntur ab haereticis.
10

maiores, qui videntuT

aliquid ess^T^er multiloquium ipsorum et philosophiam et contentionem

,

Custodi vie a laqueo

quem statuerunt

iniJii.

Semper nobis laqueos

ten-

*^'

dunt aut haeretici aut daemones. Vitia enim vicina sunt virtutibus. Laqueum mihi posuerunt in elemosina, si extendero manum meam ut videant homines, et quasi bonum faciens venero in vitium et in peccatum.
15

laqueum mihi posuerunt. retia et laquei ponuntur, ubi vestigia eorum conprehenderit venator. Cervus autem accipitur in sanctos quia altus
Si

autem dedero tunicam Semper cervis tenduntur

et
'
:

fratri,

ut alter videat,

est,

cornua grandia habet,

et

interficit

serpentes. Propterea dicitur

'.

alibi

esse virtutis, ut spiritu narium

20 et sic

meos tanquam cervorum Talis enim dicitur suarum protrahere serpentes de cavernis comedere.Ipsi ergo serpentes ponunt nobis scandala,hoc est daemoOui
perfecit pedes
: :

25

nes, in ipsis vestigiis nostris ubi gradimur in virtutibus, in elemosina, ut coram hominibus faciamus propter vanam gloriam in ieiunio, in oratione, vestiendo cilicium, et ostendere hominibus. Qui enim vestitur cilicium, debet lugere sua peccata, non gloriari et ostenderehominibus. Et ab scandalis operantium iniquitatem. Hoc est, ut non offendam.
I

tHnc\ et tunc ^.

2 erupta est]

[3,

(mutat. in erepta)

eructa
;

est

eructuat Gl.

Et
;

Sa/vator]
sulhiitur

BCG,
1,

sed

BC

iungunt

vicesimo]

cum vicissimo C
BC.

praecedentibus,
;

cuni seqq

et

salvatur ^,

sup. lin

et

vigessimo

vicimo G.

4 universa] om. G.
in vitium] in sanctos]

mea}
12 in

nostra G.

7 maiores\ ^ add. sunt.

10 laqueos tendunt'] laqueos ostendunt BC.

13 venero\ venio
3.

elemosina\ in aelimosinam
15 laquei] ^ inser. sancto p,
eis.

manum meam
;

B.
in

16 conprehenderit] depreh. ^.
17 dicitur]

BC

in sancfis

expuncta.

dicit

(3B

om. G.

19 suarum]
;

suorum G.
add. valeat^
^'''go]

protrahere] trahere

protraheret B.

20 comedere] conu)iedere

CG

comederet

|3

sed alibi quoque in his tractalibus invenitur coniunctio ut

cum
et

infinitivo constructa.

enim CG.
cilicio p.

21 in elemosina] in aelimosinain B.

23

ostendere]

GI om.

et.

cilicium]

24 debct] deberet B.
15. 18. cervoruni\^?>. 17.

4. inea\ Ps. 21,

34.
i:^^

sunt virtutibus^ Hieron. cont. Lucifer. 15 Vicina sunt vitia virtutibus '; Cont. Pelag. 3, 11 praesertim cum vicina sint vitia virtuII.

Vitia

e.

vicina

20. et siccomedere\}^\QX.'m\QXQvc\. 5
*

cervae..
cervis,

les

quae odore narium serpenextrahunt de cavernis ep. 130, n.

'

'

quorum

colubri cibus sunt

'.

tibus

'

etc.
2.

Aiiecdota Maredsolana III,

35

: :

274

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
dixit,

Cadcnt in retiacido eius peccatores. Superius

Custodi

me

laqueo

quem

statuerunt mihi,de multis

eius peccatores.

nuncautem deuno, Cadent in retiaculo Ouemadmodum Dominus mittit rete, et conprehendit

;
:

multitudinem piscium, et habet apostolos piscatores collegentes et adfeita et diabolus habet rentes ad eum, hoc est, eos qui per ipsos credunt daemones, qui ei subiecti sunt, qui et decipiunt homines et adferunt ilH.
r^Jjl yi
'

^
y
^

-^-

Singidariter suui ego donec transcani. Dicit Hieremias

'
:

Solus sedebam,

amaritudine enim repletus eram

'.

Hoc

est, in
' :

paenitentia eram. Solus

Transiens videbo hanc visiomundus, non secundus. Et Moyses dicit nem magnam Si non transierit, hoc est omnia vitia, non potest videre magnam visionem. Magna autem visio, quia rubus ardebat, et non incendebatur ardebant spinae, hoc est peccata. Huic igni mundatur et Esaias iste enim est carbo qui tetigit labia elus, qui erat super altare. Huius Sagittae potentis acutae cum carcarbonis meminit et propheta David
'. :
'
:

lo

bonibus

desolatoriis

'.

Iste

carbo desolator

est

solitudinem

facit,

et 15

peccatorum purgat.

DE PSALMO
InteUectus

CXLI.

David

cuni esset in spehuica, oratio. Praescribltur iste titulus

facie

secundum historiam quidem, quando fugiebat David a

deserto Engaddi in spelunca absconsus
quasi sua causa. Sed
;

Saul

in
20

et ingressus

est

ignorans Saul,

debemus spiritaHter num verum David iste psahnus

I

quoniam habet in praescriptione Intellectus David^ intellegcre psahnum. Accipitur quidem et in Domi;

et intellegitur

Saul
om. G.

in

diabolum, spe4
coIlegentes\
:

in rctiaculo] in rctiacula
!5iC.

in reciaculum

CG.

dixit'\

BG

coUig.

5 hoc est eos qiii

per
1.

iJ>sos]

hos ipsos qui per eos ^.

8 Soltis
;

tnunduSy non

secundus]
12

BCI

(conf.

supra

p. 270,

20)

charta in

erasa est

solus ego hos dolos caveo ^.

Huic

igni'\

CG,

huic igne

hoc igne 3.

)nundatur\

3C

mandatur BG.
et

i^ potenlis\

potcntes

(om. acutac).

15 et pecca!orum\

BG

pacatoru/n

et pcccatoreni ^.
1

Codex B

inser. viultitu iinem,

sed conf. graecam locutionem f.va --vo; xaOaipco.

inserta invenies col. 1312 sq
col.
;

DE PSALMO CXLI]
est,

Quae de
om.
\i..

titulo dicuntur, Breviario

integrum vero tractatum in

(j.

appendice eiusdem Breviarii, ap. Migne

in deserto\ in desertum
I.

1376

(;j.).

19 quidem]

add.

facie\
S.
;

20 Engaddi] Engadd
21
I
;

En^addac

in in

spelunca\in spelltincamQ.
stia p.
tjL
;

ahsconsus\ absconsum SGl.

iit

pracscriptionc\ ^^C

in praescriptionem

B
;

inscriptionem
;

/'/;

scriptionem

in scripcione S.
^.

22
iste

m
G
;

Dominum verum\
om. G.
/;/

in dno viro

in dno

verum S
;

in

Domino verus
jj;j..

23

psalmus]

in diabolum]

BC

in

diabulum SCi

in diaholo

spelunca] speluncam

spehinca S.

8.

eranf^ lerem. 15, 17.

15. desolatoriis] Ps. 119, 4.

10.

inagnam] Exod.

3, 3.

20. absconsus]

Reg. 24.

TRACTATUS
lunca autem
in

I)E

PSALMO

CXLI.
inmittit in

275
hunc

hunc mundum,

et

quod diabolus non

si

mundum

ah'quid boni, sed stcrcus, et

quid putridum. Spehnica autcm

mundus, quia perfectum lumen non habet quantum ad conparationem futuri sed quasi lumen ah'quod inluxit Dominus veniens in hunc mundum. Propterea dicit et apostolus Qui est lumen gloriae eius Ergo sicut David intravit in speluncam abscondens se a Saul, ita et Dominus ingressus est in hunc mundum, et persecutionem passus est.
intellegitur istc
; '
:

'.

Effuiido in conspectu eius orationeni ineain. Significantius dixit, effundo

totum cor
10

meum

in

conspectu Domini

quemadmodum

ah'quis

medico
ut ita

confiteatur vuhius suum, et

omnes quas habet passiones

dicat

ihi,

adhibeat

ei

curam. TribulationenL vieam ante ipsuni pronuntio, Haec est

apostolus numeiat, quae numerata

tribulatio

quam

cum

ceteris

spem

facit,spes

autem non confundit.

15

In deficioido in nie spirituni vieuni, S\ non deficiat ex nobis spiritus malus qui sufibcabat Saul, non potest nosse semitas nostras Dominus. Quae autem sunt semitae iustorum ? lustitia, opera bona, vita recta, castitas,

continentia, et cetera his simih'a.

Jiac

In via
20

qua ambulabani, abscondenint laqueuni

iniJii.

vitia virtutibus. In

quacumque

via voluerit aHquis ambulare, in ea

Prope sunt ponunt

laqueos

aut in ieiunio, aut in elemosina, aut in ceteris virtutibus.

Co?isiderabam
Si in

ad dexterani
et

et

videbam

et 7ion erat

qui cognosceret me.

Dominum

fecerimus psah-num, ipse

fugerunt.
Si oportet
dixit,

puH mei dereh'querunt me,

promiserat dicens
25
'

Dominus loquitur. Omnes disciUnus remanserat Petrus, qui se

' :

me

pro te mori, non te dereh'nquam

et

et

ipse negavit. Propterea

dixit ad sinistram,

Considerabam eum ad dexteram,

est a
'
:

non
qui

quoniam

egit paenitentiam Petrus.

Periit fuga a

nie.

Quando conprehensus

ludaeis.

Et non

est

requirat animarn
I

meam. Omnes enim clamabant

;

Crucifige crucifige'.
hunc mundum\ hunc mundum\ in in hunc munduvi]
in
5 in
;j..

i)i
;

hunc mundjtm] C

in hoc 7)iundo [3;j.r)SG.

2
j-/]

inmitiit'] rnittat
,3S

;jl.

[3C

in hoc

mundo
SG.
;j.B.

;j.

et cet.

om. S.
]].

futnduju,

add.

est.

hoc mtindo

gloriae ejus\ gloria est

6 a Saul]
ii

SG

in hoc
?/ie]

mundo
;
;

10 dicat^ dicit

[j.

indicat G.

om. a. Haec est] SG

7
;

hoc est

14 in

iJiBSGI

ex me

(j^r.

|i.oij).

15 suffocabat] offocabat G.

16 lustitia'] iusticiae B.

vHa] codd

via \u

18

qud\quam SG.

\g ponimt] S inser. ini/nici.

20 in ieiunio]

in ieiunitim B.

in elemosina] aelimosinam

(oni.

///).

22
se]

/'//

Dominujn]

CS

in

Deuvi

}j,B
;/..

///

dno GI.

23 fugerunt] fugierunt G.

de se
;

I.

24 promiserat]
28 requirat]

promisit
requiret

oportet] oportuerit C.

25 dixit] ipsc dixit

dixi C,

(mutat. in requireret).

6. eius']

Hebr,

i,

3.

p.

.13.

non

co?ifundit'\

19. viiia

Rom. 5, 3-5. virtutibiis'] Idem dixit supra

273, 1. 11. 24. dereiinquani^yidX^h. 26, 35.

276
hitende

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
nieam, quia Jmmiliatns sum nimis. Si non non exauditur a Domino, Ouid enim prodest, cervicem erectam habere ? Si autem in Dominum

ad deprecationem

aliquis humiliatus fuerit,

verbis aliquem orare, et

intellegimus

' :

Discite a me, quia mitis

sum

et humih's

corde

'.

Libera

me a

persequentibus me, quia confortati sunt super me. Oui contra

est,

nos pugnant, fortiores nobis sunt, hoc

principes huius mundi.

tuo. Id est,
*
:

Educ de
fiteor tibi

custodia

animam meam ad

confitcndum 7iomini

de

hoc corpore.

Ad confitendum^ id est, ad clarificandum, sicut dicit ConPater Me expectant iusti, donec retribuas mihi. Dominusdicit
'.

Me

expectant apostoh', donec resurgam a mortuis.

10

DE PSALMO

CXLII.
verba, et plena humiHtatis et

Domine exaudi orationem meam. Humih's

misericordiae. Auribus percipe obsecrationem
fidentis

meam

in

veritate tua.
'

Con15

verba sunt. In veritate tua, hoc

'.

est, in

Xpisto tuo.
iustitiam

Ego sum
peto, ut

via et vita et veritas

Exaudi me

in

tua iustitia. Et hic, in Xpisto tuo.

et

Hoc

est,

non confido mihi ego, sed veritatem

intres in iudicium

tuam

ipsa mei misereatur.

Et non
iudicium

cum

servo tuo. Ecce manifestissime

:

demonintres in

stravit quia misericordiam Xpisti praestolatur, dicens

Et non
et

cum

servo tuo. Hic quasi aHquis iudicat inter

Deum
Ut

prophein

20

tam, sicut

et in

quinquagesimo psalmo scriptum

'.

est

' :

iustificeris

Et propterea intrat in iudicium sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris Deus, ut iuste puniat. Tale quid fecit et Cyrus, rex Persarum et Medorum, regi Armeniorum, quando transgressus est amicitias eius. Vicit eum, et captivum accepit et proprios iUius cognatos, et uxorem, et fih'os fecit iudicare inter ihos, ut iuste aut misereatur aut puniat. Quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens.' T>^\^'=> Abraham, et Deus Isaac, et
;

25

1 ercctaiii^ rectam

SG.
humelis

d pruicipes\ priuceps Q.
11

Zhoc^isto

]x.

\o expectant\
col. 1314.

expectahu7it

I.

mortuis] S add. doxologiam.

DE PSALMO
lin.

CXLII^ Brev,
G.

12 Humilis\
ablat. B.

ABCIL,

G
[3,

humilia 3S,

sup.

humilitatis

et misericordiae']

13 Coufuieutis']

confidentes
I.

confitentis

CIS,
;

confitcntes

15

Et

hic]
^.

BC
i<)

et

[j,

suppl. sup. lin

^j.

om.

16 ego, sed]

CSG

ego de me, sed

fj^Q.

sed ego

Xpisti] Dei

pracstolatur] praestul. V,G.

;

20 iudicat] iudicet
25 uxorem] uxores GI.

2^ Arme26 ut iuste aut

niorum] Arminiorum B

Arminortim C

corr.

miser.] aut iuste yniser. C.

4. corde\

Matth. 11, 29.

25.

22. iudicaris\ Ps. 50, 6.

9. Paier'^ ibid.

26.

15. veritas] lo. 14, 6.

stitutione

atd pimiat'] Cyri III,

E
i.

Xenophontis

Iti-

TRACTATUS DE PSALMO
Deus lacob
in
:

CXLII.

277

Deus viventium,
in
'.

chae iustificabuntur
conspectu eius

non mortuorum Ergo nec ipsi patriarconspectu Dei. Stellae enim non sunt mundae
et
'.
'

indiget

Quia persecuttis est iniinicus aniniaui nieam, Hoc interpretatione non nulli dubium quin diabolus. Huniiliavit in terra vitam meani. Hoc est quod dicit. Antehac alas habebam, et volabam nunc autem
: :

persecutus
;

me

est

inimicus et conprehendit, et

h'gavit

mihi pedes

et

10

manus quemadmodum volatile ab homine prehenditur, et quasi videtur mortuum esse, quia non habet Hcentiam alarum suarum ut volet. Ita et me, inquit, inimicus h*gavit conscientia peccatorum meorum.
Conlocavit vie in obscuris sicut niortuos saeculi. Sicut mortuos saecuh* adhuc necdum mortuus. Quare ? quia in paenitentia stat. Si quis autem peccans non agit paenitentiam, hic mortuus est saecuh', et non sicut mortuus, sed perfectus mortuus. IToc ergo putavit inimicus, quia non ago paenitentiam pro peccatis meis, quae ipse mihi suggessit ut faciam. Et
:

15

anxiatus est siiper

eris
'.

me
'

spiritus nieus.

'

Tu

prior dic peccata tua, et salvus

tuis,

Et iterum

Si

solum suspiraveris pro peccatis

salvus eris

'.

In
20

me turbaticm est cor meum. Propter conscientiam meam, quia peccavi. Memor fui dierum antiquorum. T>\Q.x\xm T(\^oxwm priorum memor fui, quomodo habebam confidentiam nunc autem mihi nox est.
:

Expandi vianus meas ad

facere, nisi

te.

Ligatus ab inimico nihil ah*ud

et

possum

paenitentiam agere,

manus meas
sineaqua

levare ad
sitit et

te.

Anima mea

sicut terra sine

et
25

aqua tibi. Sicut anima mea desiderat et sitit

Velociter exaudi

terra
te

quaerit imbrem, ita

Deum

suum.
defecit,

caro

mea

defecit

spiritus

me Domine, defecit spiritus meus. Anima mea meus tantum remansit in me, et ipsum
in
'.

defecit:

sed velociter exaudi me, et miserere mei.

qui dixit

Notam fac miJii viam Ego sum via

'

qua anibidem. Xpistum tuum notum

fac mihi,

4 interpretatione^ accusat. SG.

injjiiiais^

6 Antekac]

BG

antea IS
[3.

ante

3.

me^ om.
nt qtiasi

|3.

3 add.

prehentitnr

animam meam. conprehendit^ appreh. G, prendititr C coiiprehendittir [^B si deprehendatiir

; ;

8 prehendilur\ scripsi
S.
ct qiiasi\

3.

videttu-] videatur 3S.

1 1

Sicut mortuos saecu/i] non repet. l^C

Si sicut m. s.^.

12 Quarc\
|j.

om.
1

^.
.

13 non agit^ non habens B.

.

saectili^ seculo B.
;

i^ perfectus'] perfecte
;

5 tneis] oni ^

16 anxiatus^ ancxiatus

ansiatus

cor r

prior dic] prius dic

;

B dicprius ^
habeam B.
^3.

11 pro peccatis tuis] pro pcccata tua S.

20 quomodo] codd
et ips2tm]

quando

(3.

hal>cbar?i]
et ipse

23 sicut] velut G.

26 jneus] om. ^BS.

BC

(to -vo;j.a?)

I.

7ion inortuoruvi^

Luc. 20. 37

sq.

17. salvus eris]

Ezech. 18, 21

3. eius]

lob 25,

5.

29. m'a] lo. 14, 6.

16. salvus eris] Is. 43, 26.

278

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
recta.

Spiritus tuus bo7ws deducet vie in terra

proponunt
salvus fiam

nobis, et
?

dicunt
:

'

Magister bone, quid

Hic impiissimi Arriani faciam bonum, ut

unus Deus
P^ilio.

Qui dicit Quid me dicis bonum ? Nemo est bonus, nisi Ergo si Filius non est bonus, sed Pater, maior est Pater a Ergo secundum tuum sensum, impiissime Arriane, qui maior, Filius
'.
:

aut Spiritus sanctus? Utique dicis, Filius. Hic ergo dicit

Spiritus tuus

bonus deducet
est, sicut

in terra recta. Ergo si Spiritus bonus est, qui minor multo magis Filius bonus est, qui maior est, Xpistus. Evangelium autem ita habet Et accedens unus de scribis temptans eum ait Alagister bone. Et ait, Quid me dicis bonum et non confiteris? Sicut aliquis temptans episcopum suum, quem contemnit, dicat illi, Episcope et ille respondeat, Tibi non sum episcopus, recede a me. Alibi autem non legistis Bonus pastor ponit animam suam proovibus suis*?

me
:

tu dicis

'

'

10

'

Quid autem melius Filio, qui carnem induit propter nos et passus est, novem menses in utero virginis fuit, et descendens de sua maiestate in
sanguine
fuit, in

15

cunabulis

fuit,
?

passus est per

momenta
?

crescere, et ver-

berari, et alapizari, et crucifigi

Quid hoc meh'us

DE PSALMO

CXLIII.

Propter eos qui ignorant latinam h*nguam, Hcet multa de evangelio

dixerimus, tamen debemus et de psalterio
ratis aUi ieiuni

quaedam

dicere
est
:

ut ahis satu- 20
si

non redeant. Quoniam autem longus

psalmus, et

voluerimus

in

singuHs versicuHs inmorari, dies praeterit

debemus

breviter

ad singula quaeque sensus magis quam verba replicare. Benedictus Doviinus Deus vieus, qui docet nianus ineas ad proelium.
I

in tcrra recia]
p.
{3.

BCS

in ierrani reciafn 3

in via

7-ecia

G
5

',

in

viam

7-eciam I.
corr.

2 bonum']
</;']

boni
quis

4 a

Filio']

dc F.

[3

maior']

G
^.

inser. esi.

om. praepositionem. 6 aui] an !3.

est

Arriane^ arriene B

dicis] dicii
;

G.

7 in ierra recia]
[3.

in icrram reciam ^I.

8 qui fnaior

Xpisius] codd

quem

iu maiorem dicis
ii

9 Evanj/
j3 ;

gelium] in cvanoelio
si qtiis

10 conjiteris] nie conf. G.

sfis

Sictit]Z%
'^.

sicui

'

G.

12 Episcope]

sce

G.

respondeai] respondet
ftii']

i3J-/Vlom. SG.
maiesiale\ magisiaie G.
;

15 fnenses] fiB, mensis

GL
S

mensibus CS.
colaphizari 3.
18
singulis]

LS om. BCG.
;

17 alapizari] alapas pati

melius]

GI

add. in saecula

S add.
131 5
;

eo

qui nos
deficit.

rcdemit a morie

et
\.

doxologiam.
22
;';/

DE FSALMO
GI om.
in.

CXLIII] Brev.

col.

21 redeani] sedeani

4.

Deus\ Luc.
19, 17

18, 18 sq.
1 1.

di a bonitate

13. suis\

lohan. 16,
'

Conf Hieron.
autem putet
excludicitur,

aHo loco

in

Maiih.

Ne

quis

in eo

quod bonus Deus

Filium Dei, legimus in Pasior honus ponit animam et in propheta siiam pro ovibus suis Spiriium bonum terramque bonam
:

'.

TRACTATUS DE PSALMO

CXLIII.

279

et

Qui breviter interpretatur, lioc consequitur, ut ipse laudem non hab^at, tamen quodcumquc in interpretatione cst retineant illi qui audierunt. Benedictus Dojninns Deiis ineus, qui docet vianus ineas ad proeliuni, et
digitos ineos

disceptationibus, et levemus in

Levemus manus in sancta sine cogitationibus et omni loco et cum levaverimus manus nostras, oratio nostra ad Deum arma sunt contra diabolum. Qiii docet vianus meas ad proeliiini, et digitos nieos ad bei/unt. Haec est lyra nostra,

ad

hclluni.

haec cithara

in

hac cantamus Deo.

et

Misericordia mea

refugiunt ineujn, susceptor nieus et liberator meus

10 protcctor j/ieus. In tantis

15

nominibus appellatur Deus. Ouot beneficia, tot ineujji sub Jjie. Hoc potest ex persona Xpisti dici, hoc est, ex adsumpto homine. Totest autem ex persona apostolorum dici quae dicit Qui subdis populum meum sub me. Dicit hoc et sanctus pater in monasterio, et gratias refert Deo, et dicit Benedictus Dominus Deus meus, qui subdis populum meum sub me. Non enim mihi subicitur, sed tibi subicitur ideo mihi servit, ut tibi serviat. DoJJiijiequid est Jwjjio^ quia iimotuisti ei? aut filius Jwniijiis, quia reputas
nomina. Qui subdis populujji
:
:

20

Hoc ipsum et in octavo psalmo dicitur. Quid est homo quod memor es eius ? aut fiUus hominis, quoniam visitas eum ? Domine quid est homo, quia innotuisti ei ? De fragihtate corporis et humana conditione loquitur et quid dicit? Si carnem aspicias, quid est homo Si spiritum, grande est homo. Non despiciamus carnem, sed carnis opera contemnamus. Non despiciamus carnem, quae cum Xpisto regnat in
euni ?
'

'

25

regnum Dei non possidebunt non caro et sanguis, sed carnis opera. Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Et quomodo in Xpisto regnant? et quomodo sedemus cum Xpisto in caelecaelo.
'

Caro

et sanguis

'

stibus

Dojuijie quid est Jwjjio^ quia innotuisti ei? aut filius Jwjnijiis, quia

reputas etun ? Gratias agit Deo, et

I

quod

dicit

hoc

est.

Quantum ad humaconseqiiitur'\

Qui

breviter interpretatiir\ Breviter interpretatiis

esfl

B (om.
,3.

qni).

sequiiur G.
3
;

2 in interpretatione

interpretationein

(om. in

et cst).

retineant] retcn. G.

ad

pr.] in pr. B.

5 et levemus']

elevemus

G
C

levemus

6 oratio nostra]

CGL

orationes

nostrae ^B.

sunt] sint L.

7 lyra\ lyri
;

lira

CG.
;

8 cantamus\

canamus C.
14 rcfert}

12 ex ads.]
referens ^.

GI om.

ex.

13 qucic dicit]

quia dicitur ,3B

qui diciiur G.
17 quia
i.\

et dicii]

pB om.
24
i

et,

15 subdis] subdit G.

quod GI.
22 grande]

quia
[3

r.]

quoniamG.
',

iS dicitur] om. C.

20 innotuisti] notuistiG.

add.

quiddam grandis L
4. et disceptatio)iibiis\

sq. possidebunt] possed.

corr.

26 regnant] regnat BC.

Tim.

2, 8.

Deus

est, et in

qua plurimi placuerunt

Chrislo
'

19. eujji

.?]

Noji etc.] Hieron. in Is. 52, 2 sq Non quo carnis natura damnetur, cuius conditor
22.
'

Ps. 8, 5. despiciajjius carncjji

Deo regnantque cum

24. jioJipossidebujtt']

sed quo

opera carnis repudientur

i

etc.

Cor. 15, 50.

2, 6.

26.

iji

caelestibus f\

Ephes.

28o

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
nihil
est.
*

nam conditionem homo

dixit ecclesiastes
'.

Vanitas vanitatum, omnia vanitas,

Si

omnia

vanitas, ergo et caelum, ergo et angeh*. Si

caelum et angeli vanitas, homo quantum vanitas ? Et si vanitas angeh', si caelum vanitas, Deus ergo vanitatem quare operatus est ? Vanitas ad conparationem Dei ceterum per se non vanitas. Domine quid est homo quia innotuisti ei ? Quia innotuisti ei. Grandis hominis feh'citas, scire
:

creatorem suum.

Hoc

a beluis et a bestiis distamus, quia nos intellegimus

non intellegunt. Sed et ipse status corporis suum quaerit artificem. Ceterum animaha terram respiciunt, et ibi venter ubi ut si mens fuerit et oculus. Ceterum oculi nostri ad caelum erecti sunt obcaecata, tamen invitis ocuHs caelum videamus. HoDio vanitati siniilis factus cst : dics eiiis siciit umbva praetereunt. Vere dies nostri quasi umbra. Fui infantulus, fui puer, fui adulescentulus, fui
creatorem nostrum,
illae
:

lo

iuveniSjfui vir, hoc est,aetatisperfectae,fui

mediae.Dum nescio,senexsum.

non sentio. Ne uno quidem momento horae stamus in statu nostro, sed semper aut crescimus, aut decrescimus. Ergo homo per momenta mutatur, et dum nescit,
Senectuti mors subrepit.

Mutor

cotidie, et nihil

me

esse

15

interit.

modo

luserim,

Ego senex recordor quomodo huc

:

infantulus quid

fuerim, quid fecerim, quo:

illucque discurrerim

nunc me video nimio

20

pondere praegravatum. Dies eius sicut umbra praetereunt. Vita nostra umbra est videtur, et substantiam non habet. Quod autem substantiam

non habet,
est

Quia ergo homo tam miserabiUs est, et quia sic infirmus, quid deprecamur ? quid rogamus ? quid hic dicit propheta ?
cito praeterit.
?

quid deprecatur

Dominc

incltna caelos tuos, et descende.

nisi ipse indueris.

minis vihtatem,

Non poteris servare Domine incHna caelos tuos, et

tuis

istam hodescende.

25

Ovis tua erronea sanari non

I

poterit, nisi

humeris reportetur. Tange

C
;

homd\ om. G.
i.

vanitalum] vanitanthun
repet. p.

BGL.
^.

3 (jnantum]

add. ma^is
illi

quanta

3.

6 Qtiia

ei\

non
et)
;

7 a beluis et\
^3.

om.

illae']

illa

|3

C.

9 Ceterum\

codd (G add.
oculi ^B.
invictis '^B.

caetera

ibi

z.]

ubi

v. p.

ubi^ ibi ^.
///

10 oculus\ oculos
,3. 1 1

ad caelum
s.

erecti sunt]

caelum respiciunt G.

si] et si

invitis\

\^ Senectuti m. videamus] videmus G. 14 mediae] in media GI. 21 est : videtur\ 18 Ego\ ergo I. m. subripit C scnectulem m. sequitur I. quid hic dicit\ quid *.. dicit C quis esse videtur p. 23 dcprecamur\ inde precamur ^. qtiid est quod hoc dicit V> obdicit G. 24 qtiid deprecattir] et q. d. C', q. deprecattitir BG
iubrepit]
;

prccatur

3.

26

ipse\

^ inscr. eatn.

indueris] intueris G.

27 Ovis tua erronea

.*

sanari non

potcrit]\ ovcs

tuac erant sanare n. poterint

0. ttia . si

sattari n. poterat C.

2.

ealesiastes] Eccle.

i,

2.

las?... Possumus...
se dicere; sed

bona quidem per

esse

^.

per
I,

se
2
'

Eccle.

non vanifas] Hieron. in Si cuncta quae fecit Deiis

ad

Deum comparata,

pro nihilo

'.

valde bona sunt,

quomodo omnia

vani-

TRACTATUS DE PSALMO
montes, et fuinigahiuit.
sinapis, dicetis
'

CXLIII.

281
granum

Amen

dico vobis

si

habueritis fidcm ut
'.

monti huic, Transi,

monte, qui ab
illis

et transferetur

Ibi

de lunatico dice-

batur.

non poterat, scriptum est in Hieremia Date Domino Deo nostro gloriam, antequam offendant pedes Moc totum quare diximus ? Ouoniam et vestri ad montcs tcncbrosos nunc sequitur, Tange montes, et fumigabunt. Montes qui regnant, montes qui erecti sunt per superbiam, qui dicunt Mea sunt fiumina, et ego feci ea Tange montes, et fumigabunt. Non dixit, inflammabuntur sed, fumigabunt. Habeant poenae indicium non fulgoris, non splenillo
*

De

transferri

'.

'

'.

10 doris.

Fidgora coriiscationem,
delebis eos
:

et

dissipabis

eos.

Videte quid dicat.

in

Non

dixit,

scd,

dissipabis eos.

Legimus
'

Genesi, eo tempore quo

fabricabant turrem, dicit

Deus

Vcnite descendamus
;

linguam eorum
15

'

ne ah*quando
tuani de alto
cui

in se

et confundamus consensum habeant sed dispargantur,

prodest

illis.

Eviitte

mamnn

'

Domine
?
'

quis credidit auditui nostro

et

20

Emitte manum tuam de alto. Domine inclina caelos tuos, et descende. Hoc ad Filium dicitur Inclina caelos tuos, et descende. Et quomodo dicit, Emitte manum tuam de alto ? Si descendit, quomodo manum mittit de alto ? Sed licet in terra sit, tamen de caelo mittit manum non enim recedit de caelo. Eripe me et libera me

brachium Domini

revelatum est

de aquis multis.

Quoniam
alto, ct

descendisti^

quoniam

inclinasti caelos, et misisti

manum tuam
25

dc

humanam carnem

dignatus es adsumcre, et

multi in te crediderunt, pro una aqua plures aquae esse coeperunt. Videas
disparsas in toto orbe esse haereses diversas. Eripe

me

et libera

me

de

aquis multis.
praesta mihi

dicit catichumenus Libera me una fides, fontem vivcntcm. Unum enim baptisma est unum baptisma Libera me de aquis multis. Illae enim aquae multae non gencrant filios tuos, sed filios alienos. Undc sequitur Libera me deaquis

Hoc
'.

de aquis multis, et
'

^Q^(\.

fii niigalninl\ ftit?iic.

G.

2 siiiapis] senabis
inser. etiitn.

synabis C.

dicetis^ poteritis

dicere p.

3 scriptutn est]

in Hieretnia\ in gerettiiatn G.

6 Montes

qui regnatit\ oni.

tnontes qiii crecti sutit,

lin.

qui regnatit C.

7 erccti\ recti B,
I.
i'^

corr.

/t"'']

om, B,
jtiontes.

suppl. sup.
II

8 inflatnttiabiititur] inflattwiahunt
;

9 Habeant\ _3B inser.

turretn\torreretn
se.
13.

coruscationetn\ codd. (gr. aaToaTrrjv)

plural. 3.

14 linguatti\
I,

(gr. ttjv

YXwaaav)
om.
[jB.
;

lingua

linguas pBI.

in

se\

CI om.

sed\ si

sup.

lin.

disparganttir\ disperg. [3B

tnultis]

dispargentur

corr.

24 Videas\ vide eas CG.

26 Hoc dicit
27

catichiittietius]

cajicutnnos

(mutat. in cajicutnitius).

Unutn
2.

e.

baptistna est\

codd

utiiis est enitn

Deus

[3.

transferetiir\

5. tenebrosos]
%. feci

Matth. 17, 19. lerem. 13, 16. ea^ Ezech. 29, 9.

III, 2.

14. eoruni]

Gen.

11, 7.
i

17. revelatuni ^^/.?] Is. 53,

28.

bapiisma^ Ephes.

4, 5.

Anecdota Maredsolana

282
miiltis, et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
alienonim.
filii

de

mami filiornm
locutum
est

Non

sunt enim tui

filii,

qui nascun-

tur in multis aquis, sed alieni

sunt.

Quonim

os

vanitatem, Scientiam sibi repromittunt,et erigunt

'

os contra creatorem

suum.

Posuerunt

in

caelum os suum

'.

Ouorum

os
5

locutum est vanitatem. Scientia illorum, vanitatis scientia est. Et dextera eorum dextera iniquitatis. Utrumque condempnatur, et os et manus, et scientia et opera. Quorum os locutum est vanitatem hoc ad scientiam. Et
:

dextera eorum dextera iniquitatis. Dextera, in opere.

se dicunt, sed
toti

Dexteram habere
est,

sinistri

sunt.

Dextcra
: '

iniquitatis

et

non

est
'.

aequitatis.

Unde

et tali sinistrae
et

dicitur

Stet diabolus a dextris eius

stat diabohis a

10

Qui talem habet dexteram,

tris eius.

iniquitatis dexteram,

dex-

Deus canticum novum cantabo tibi. Novus homo, novum canticum.Deus canticum novum cantabo tibi. Cantate Domino canticum novum Ouam pulchre non dixit, canto, sed cantabo. In futuro repromisit in praesenti enim scit certamen esse, non canticum. Numquam cantat exercitus, nisi quando vicerit. Ergo quoniam in praesenti pugno, non mihi vacat cantare. Cum vicero, tunc cantabo. In psalterio decacJiordo psallam tibi. Tunc ex'

'.

15

tendam utramque manum, psalterium tuum est.

Qui
dat salutcm regibus.

et

in

tahbus

tibi

chordis canam. Oratio

'

mea
20
'.

Quibus regibus

? ?

'

Et luhani persecutoris,

et Neronis, et Decii

Cor regis in manu Dei Cor regis in manu Dei. Qui

et

regnant corpori suo,jqui subiciunt corpus

y
//>
^i

suum
'.

servituti redigunt, ne

ahis praedicantes ipsi reprobi inveniantur. Isti sunt reges de quibusdicit

(
^

sapientia in Proverbiis

: '

Dat regnum regibus

25

U)

manu filiorum alienorum. VersicuH qui supra iterum repetuntur. Quorum os locutum est vanitatem, et dextera dicti sunt eorum dextera iniquitatis. Quorum filii sicut novella plantationis stabilitae
Eripe

me

et libera

me

de

3 crigHnt\

ere^unt

(J.

7 hoc
,3
;

ad scientiam^ hoc
et

est s.

p
;

hoc scientia/n C, quae voces postea C.

;

sunt expunclae.
1
1

lO el iali]

qui

tali

li

et alii

et alie

dicitur\ dicuntur G.

habet^ habetit I5C.

17 Ergo^ ego

corr.

19 in talibus] codd

vitalibus 3,
,315.

chordis\

cordis codd.

21 dat\ das 3,

corr.
regis]

22

Et luliani

vianu Dei] om.

Decii]
servituli] in

sup. lin. mutat. in dicis.

,31.

om.

1.

servitutem

redigunt] redicunt

CG.

23 corpori] in corpore 3. 24 inveniantur] invineantur C corr

^.

reperiant G.

25 Dat] date C.

28 sqq. novella plantationis] novellac plantationes

;

stabilitae] stabilite

(gr. opjjj.Eva)

om.

,3

et cet.

4. os

SHum'\ Ps. 72,

9.

4S,

1.

32

P-

266,

1.

22.

10. eius'\ Ps. 108, 6.

24. iTivenianiur]
etc.
i.

Cf

Q oi^

9^ 27

-^
,

p.^p-;,
J/

14. JiovuHi\ Ps. 95,

25. regHnis]

Prov.^^

i^.'.

<^
/-

2i.

Vei\ Prov. 21,

Cf.

supia

p.

TRACTATUS
/;/

I)E

PSALMO

CXLIII.

283
filii

mventute sua.
quales
sint.

mus

De manu filiorum Ouorum filii sicut

alienorum. Haereticorum

videa-

novella plantationis in iuventute sua.

De manu
haereticis.
S

filiorum alienorum. Diligenter animadvertite quid dicitur de

Filiae eorum conpositae, ciraunornatae ut siniilitudo tenipli. Cellaria eorum plena, eructuantia ex hoc in illud. Oves eoruni fetosae, abundantes in egressibus suis : boves eorum crassi. Non est ruina maceriae, neque transi-

10

Beatum dixerunt populum cui haec sunt. ? Beatus populus cuius Dominus Dcus eius. Singula igitur vestris orationibus breviter disseremus. Quorum filii sicut novella plantationis in iuventute sua. Plantatio eorum non est vetus,
tus,

neque clamor in plateis eorum.

illi

Hoc

dixerunt.

Ego

quid dico

sed novella
est

est,

Non
;

est

enim de

veteri lege,

non

est

de prophetis, non

de apostoh's

sed de novis magistris

est. Fih'i
:

plantationis in inventute sua. In

15

iuventute sua

eorum sicut novella semper iuvenes sunt.

20

nova novae sunt ipsae haereses. Licet veteres sunt, tamen cum cotidie doctrinas suas innovant, novae sunt. Non enim sunt veterum magistrorum errore contenti, sed cotidie ipsi nova reperiunt. Quorum filii sicut novella plantationis in iuventute sua. De ecclesia quid dicitur, de timente Dominum? Beati omnes qui timentDominum, qui ambulant in viis
Licet multae sunt haereses veteres, tamen
cotidie mutantur, et cotidie inveniunt,
'

cum

Quid dicitur de illis? FiHi tui sicut novella oHvarum in circuitu mensae tuae Circa mensam Xpisti sunt ilh' fih'i, non longe sunt a mensa Xpisti. Ibi non dicuntur fih'ae, sed tantummodo fihi. Ceterum haeretici habent et fih*as, habent et fragih'orem sexum, voluptatis dehcias. Filiae
eius
'.
'

'.

25 eoriim conpositae.

Sermo conpositus
semper
fihi

est, et
:

sensus sordidus. In scripturis

verba, fihae.

(f)^g\

sanctis cogitationes
dicit.

dicuntur

Vide ergo quid

'

Cogitationes eorurh, hoc

est, fihi

novi sunt. Verba vero eorum, hoc

est

haereticorum, quae habent de sapientia saeculari, conposita sunt

sed quia fihae sunt, et non
3 De ni. f. alienornni] in plateis eoruvi\ om. p.

habent enim verba conposita, lautum sermonem. Fihae eorum conpositae.

30

Videntur quidem esse conpositae

1

fihi,

vires

in juv.'] a iuv. C.

alienorunf\ om. C. 5-8 Cellaria

om. C.

de

haereticis\

ad

hereticis I.

eorwn
illo

6 eructuantid\

eructantia B,

C u

expuncta.
I,

in illud\ in

BG.
nova
;

fetosae] foetose

BC
C
lin.
-,

faedosae G.
;

in egressibus^ in gressilms

corr

in gregibus G.
[3.

7 crassi\

B
[3,

cresse

corr

grasse G.

14 / iuv. sud\ non repet. G.

15 cun{\ om.

cotidie

inveniunt\ novae quotidie

inveniuntur

^.

19 de ti7nente\

CG

de tirnentes

de timentibus

sup.

21 novella\

G
h.

inser. plantatio.

23 dicuntur] dicitur ^B.

28 quae

24 voluptatis d.\\

voluntatis d.
I
;

voluptates, delicias p.

h. de sapientia saeculari\
I,

qui

h.

sapientiam saecularem
[3,

qtci

sapientiam seculare G.

29 lautum\

lauduin B, /audatutn

corr.

1.

eius\ Ps. 127,

I.

22. tuae\ ibid. 3.

284

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

templi

non habent. Circumornntae ut similitudo templi. Pulchre dixit, similitudo non habent veram ecclesiam, sed simih'tudinem ecclesiae.
:

Cellaria eoruvi plcna, cructuantia ex hoc in

illud. Parati

sunt ad con-

tendendum.

Si illos tenueris in

uno testimonio, ad

ah'ud transeunt. Si in
in
5

scripturis tenueris, ad

Aristotelem fugiunt. Si Aristotelem tenueris,

eorum plena, eructuantia ex hoc in ihud. Platonem Cellarium proprie dicitur, quod divitias conpositas habet. Haeretici cellaria habent habentenim praeparata verba quibus contendunt. Ceterum
transeunt. Cellaria
:

ecclesiastici

simph'ces sunt, nihil habent praeparatum. Aperiunt os, et

'
:

repletur a

ihud

'

et

'

vester in

Aperi os tuum, et inplebo Domino, secundum quod dicitur NoHte cogitare quid respondeatis illis, dabit enim vobis Pater illa liora quid dicatis Videtis quoniam non habemus cellaria
'.
:

10

praeparata, sed divitiae nostrae subitae sunt. Dicat ah'quis

Da

testimo-

nium,

quomodo
'.

sancti cellaria

non habent.

Respicite, inquit, aves caeH,

:

quoniam non habent ceHaria neque horrea et Pater vester caelestis pascit iUas Aves istae speciaHter monachi sunt non habent ceHaria, non habent apothecas, sed habent apothecarum ct cehariorum dominum ipsum Xpistum. Non habent horrea, sed horreorum dominum. Non habent
:

divitias
'

diaboH, sed habent paupertatem Xpisti. Diabolus quid dicit

:

Haec omnia mca sunt

suos

si
'

procidens adoraveris me, dabo

tibi

ea

'.

Xpiet

20

stus quid dicit ad

Oui non vendiderit omnia sua quae habet

dederit pauperibus, non potest esse

tias
:

meus
:

discipulus

'.

lUe regna et divi-

poHicetur, ut occidat hic paupertatem poHicetur, ut salvet. Nihil grande facimus, si nostra reh'nquimus Xpistus Patrem reh'quit et regna caclorum propter nos. Nemo putet me blasphemasse, quia dixi, Patrem.25 rehquit. Secundum dispensationem loquor, secundum quod mittitur, sccundum quod dicit Pater, qui me misit, maior me est Deus non
' :

'.

mittitur,

ubique
3.

est, et

Deus non subicitur, non servit sed dispensatio mittitur. Si Deus omnia in Deo sunt, quomodo Deus ad aHquid mittitur, cum
:

6 in illud\ in

illo

G.

7 Cellarium] ccllaria
in se ostcndiini
;

C
;

corr.
^.

G
[i

corr

add. eorutn.

8 condicatis\

tendunt']

sup.

lin.

mutat

contcndant

12 in illd\
et

C om.

in.

loqiiamini G.

13 subitae\ scripsi ex coniectura

subditae

codd.

16 i//as\ i//a

BC.

17 dotninuvi\ oin. IjC.

21 vettdiderit\ vitididerit

corr

vinderit B.
[3.
;

Jiabct\ /labebet

corr.

24
B.

relitiquitnus'^

re/ittquetnus

BG

re/inquatnus

25 putet

tne] potit tne

potest

b/asp/ietnasse] b/asp/ieinarc
ser-c<it\ ti.
s.
;/.

^B.
tioti

27 dicit\ CI
std)jicitur servituti

dicitur J3B.

28 non

subicitur tion

serviciutti

I>.

1.

itlud\

W.

80, II.
10, 19.
otc
1
f.

2 2. discipulus\

Matth.

19,

21

Luc.

\2.

quid
tiifi

dicatis\^\;s.\X\\.

i4> 3327. est\ lo. 14, 28.

16. iltas\

Malth.

6,

26^

/l Jjf

20.

ea\ Matth. 4, 8 sq.

TRACTATUS DE PSALMO CXLIIL

Dei
sint

285
est.

omnia

?
?

Xpistus igitur pro nobis pauper factus

Hoc totum
Illi

quare diximus

Ouia nunc lectum

est,

Cellaria
:

eorum

plena, cructantia
eruc-

ex hoc
5

in illud.

Pulchre dixit, eructantia

:

de saturitate nimia.

tant de saturitate, et pereunt

nos de ieiunio salvamur.

:

filios multuscnim numerus haereOves eorum foetosae. Unde dicitur et in Osee propheta Domine da illis. Quid dabis illis ? Vulvam steriiem et ubera arentia Hoc de quibus dicitur ? De haereticorum magistris, qui sibi in numero discipulorum adplaudunt. Oves eorum foetosae, abiindantes in egressibiis

Oves eonivi foctosae. Multos liabent

est.

ticorum

'.

10 suis.

Non

dixit, in

ingressibus suis

sed, in egressibus.
*

Non enim

ingre-

diuntur

in

ecclesiam, sed egrediuntur de ecclesia.

:

Ex

nobis exierunt,

sed non fuerunt ex nobis

'.

15

si enim fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum Abundantes in egressibus suis. Cotidie egrediuntur de ecclesia. Abundantes in egressibus suis. De ecclesia quid dicitur? Omnis gloria Boves eoruin crassi. Vidit et Pharao in somnio eius filiae regis ab intus boves crassos aegyptios. Boves eorum crassi. Israhelitici populi tenues sunt, Aegyptii crassi sunt. Videas enim magistros haereticorum nihii
'

'.

aliud facere, nisi studere divitiis. Divitiis student, et

pauperem Xpistum
' :

contemnunt. Boves eorum

20

crassi.

Pulchre

dicit,
'.

boves crassi

quorum

Deus venter
quod
dicitur,

est, et gloria in

confusione eorum

Nonest ruitianiaceriae.neqiie /m;mV?/.y.Nonnevobis videtur obscurum esse

Non est
ruina inaceriae, neque iransitus, neque clanior in plateis
eoruni}. Difficile liaereticos invenies inperitos:
stri instructi

omnes enim

haeretici

magi-

sunt scientia saeculari.

Non habent retem

apostolicum, sed ca-

25

tenulas dialecticas.Non est ruina maceriae, neque transitus.Si

in disputationibus,
brevii; sunt, sic

quando sunt quando tecum coeperint disputare, sic verba eorum artifici sermone conclusa, ut evadere inde difficile sit. Cum

enim te ligaverint syliogismis suis, et te clauserint, et quasi maceriam syllogismum tibi texuerint et aedificaverint, non potes conruere, non potes
I

Dei

sini\

BC, Dei

siint

G
et

corr.

salvamur]
G.

CG

Deus sit p. salvanmr B

3 in i/lud] in illo C(i.

;

tU salvemur

^.

est\
1 1

om. G.
in

4 pereunt] periunt 9 adplaiidunt\

|3

adplaudent BC.
1$ ab intus] ubi
sup. lin
;

9 sqq. in egressibus] in gregibus G.

i.

de ecdesia]
;

inser. id est.

15 sqq. crassi] grassi G.

i

in somnio] ^
e.

sonmium

B,

add.

in

somnum G, C
b. c. c.

ni.

16 aegyptios. B.
17 Videas]

crassi]

BC

aegyptium

b. e.

grassi

egyptiorum
I,

l; om.
lin.)
;

J^.

BC
B
...

viduas

videtis

[3.

23 haeretici magistri]

C
;

{ci

add. sup.

magistri hereticorum

^ om. haeretici.

24 retem] ritem

rectem

reie |jC.

28 clauserint] cluserint G.

maceriam] maceria
potes] potest
;

macheria B.
I,

29 texueconruere]

rint] texerint

BC

exiberint G.
;

potes

...

potest

C
I.

corr.

scripsi (subintellege in maceriavi)

corruere

BC

convertere

j3

noti ruere

1.arentia\ Os.
13. nobiscw}i\
i

9,

14.

15.

ab intus\ Ps. 44,

3,

14.

lo. 2, 19.

20. eoruni] Phil.

19.

286

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Non est ruina maceriae, neque transitus. Cumquodam gyro inclusum, tunc non eris in anin lata

transire, teneris inclusus.

que

ibi te

tenuerint quasi

gusta via quae ducit ad vitam, sed

quae ducit ad m.ortem. Neque

et

clamor
sitit,

in plateis

eorum. Clamitat lesus,

'.

vocat ad

se, et dicit

' :

Oui
5

veniat et bibat
est.

Clamor lesu

in via

angusta

est, in

plateis haereti-

corum non
putant.

Beatufn dixenmt populuin cui haec sunt. Multi nescientes beatos tales

Ceterum nobis simplicitas xpistiana nolumus eloquentiam Platonicam, sed volumus simplicitatem apostolicam piscatorum. Iste rete
:

tenet, lutatos

habet pedes

et

manus ex opere

iste

ex opere callosam
eius.

'o

manum

habet. Beatus populus cuius est Doiniiius

Deus
Illi

Beatus
filios

est
et

popukis, qui pro omnibus divitiis Xpistum habet.

fiHas, et cellaria,

habent

oves foetosas, boves crassos et nitidos atque formosos.

Ceterum nos non habemus multitudinem, sed scimus illud dictum in evangeh'o Ubicumque fuerint duo aut tres congregati in nomine meo, ibi in medio sum Ne timeas, grex parvule quia conplacuit Deo habitare in te. Ne dicant monachi Ecce tantae multitudines,civitates plenae sunt, omnis orbis nemo ergo salvatur, nisi qui in monasterio est? Ecce tantae muUitudines nos ergo soli salvamur? Quando hoc cogitaveris, Ne timeas, grex parvule, quia conplacuit Patri habitare in te. Et iaudi nunc lectum est in evangeh*o, quod una anima salvatur, ut duo mih'a porcdrum pereant.Hoc totum quare dico ? Ouoniam pretiosior est unius
'
:

15

'.

20

peccatorum. De toto mundo de duodecim unus recessit, remanserunt undecim. Venit crux, decem fugerunt remansit unus Petrus, unus cum uno. Et ipse unus fugit, atque utinam fugisset et negat. Ergo dicamus, universum genus humanum periit. Quoniam perierat, propterea Dominus
sancti anima,

quam

infinitae multitudines
:

duodecim

elegit apostolos

25

crucifixus ait:

'

Torcular calcavi solus, et degentibus

'
:

vir

Eo tempore
4 Clamitat]

conpletus est psalmus

ilamat
est.

Salvum me

fac

non fuit mecum Domine, quoniam

6 non
est]
I

'

CG
iste

B
()

clamor

3.

ct vocat]

rcvocat p.
p. Isti I
;

om. non.

8 xptstiana] ^ add.
lutosos
'p.

piscatoruvi. Iste]
p.

ADCG

Piscator

iste 3.

lO lutatos]

ex opere] om.

14 scimus] (iiscimus G.
civitates] civitatis

16 medio] ,3C inser. eorum.

18

\7 multituJines] multitudinis C.

H.

omnis

orbis]

^I

omnes

urbes

BC.

19 Quamio]
lin.
) ;

3B

inser. crgo.

25 cum] com
j':ll.

C
;

corr.

26

et

negat]

scd

negat

{scd add. sup.

negat

et

non negasset
inser. qui.

27 periit] periet G.

sup.

lin.

add. dixit.
'^.

28 crucifixus
29 tempore]

ait] crucijixus est

BG

crucifixus >., C.

Dominus] vir non

fuit] non est vir

3.
5.

ad

mortem'] Matlh.
7,

7,

13 sq.

21.

i?i

evafigelio]
Is.

Marc.
3.

5,

2 sqq.

bibat] lo.

37.
18, 20.

28.

mecum]

63,

i6.

sum] Malih.

TRACTATUS DR PSALMO CXLV.

defecit sanctus
Ille
'.
'

287
usquc ad

Non

est qui
'

faciat

bonum, non

est

unum

'.

qui promiserat dicens

te

non
et

negabo

',

negavit.

Si me necesse est mori, aut irc in carcerem, Hoc totum quare dico? Ouoniam monachus
/

non debet aspicere ad multitudinem peccatorum, sed ad conversationem

5

paucitatem sanctorum. Universa ludaea ducebatur in captivitatem. Venerat Nabuchodonosor, tanta hominum milia ducebantur captiva in

10

Babylonem. Solus Hieremias erat qui confitebatur Deum, et ipse mitteluti et tamen pretiosior erat unius ilHus anima, quam populi. Vultis scirequid faciat unus homo ? lesus filius Nave, cum omnis universa terra habitaretur, solus erat. Utique erant infinitae multitudines,
batur in lacum
;

et ille solus erat.

Solus imperat soH

et lunae, et stat

homo

iubet, et cae-

lum
*

15

Audit illum caelum, quia ipse audiebat Dominum. Hieremias erat in captivitate erant autem et multae multitudines. Et quid dicit? Solus sedebam, quia amaritudine repletus sum Quomodo solus in civitate eras ? Sed ideo solus, quia propositi mei socium non habebam.
audit.
;

'.

DE PSALMO CXLV.
Psalmus iste titulum habet Aggaei et debemus, quia in hebraico non habetur, sed in septuaginta interpretibus. Dicamus autem et de editione vulgata, Aggaei et Zachariae. Quia instauratio hic dicitur Hierusalem Regnabit Dominus in saecula Deus tuus, Sion, in generationem et generationem quasi de instauratione Hierusalem dici putant, quae facta est sub Aggaeo
:

Laiida anima mea

Dommum.
scire

Zachartae. Et hoc

primum

20

',

et Zacharia.

Lajida afiima mea

25

Dominum. Non

dixit,

lauda corpus, sed, lauda ani-

non quod corpus dampnaverit, sed carnis opera condempnavit. Lauda anima mea Dominum. Anima ipsa se cohortatur. Quomodo si dicat David, Lauda David Dominum; sic et ipsa anima dicit ad se, Lauda anima mea Dominum. Laudabo Dominum in vitamca. Videte quid dicat:
;

ma

2 qui prom.'\
i. s. e. l. e.

om.
i^

qui.
et
;

3 te\

om. G.

7 Babyloneffi]

Babyloniam B.

11 Solus
;

stat\

C om.

captivitate C.

hmae sokm et lunam eras] erain C; om. G.

19
editio7ie'\

stare

(reliqua om.)

14 in civitate] |3BG

in

16/?/;

PSALMO CXLV\
3.

Brev. col. 1323.

18

Et

/loc]

sed hoc ^.

dictione B.
;

20 instauratio\ de instatircuione C.
;

26 cohortatur\ coortatur

B
2.

coartatur

coartat

hortatur

I.

sanctus\'^'s,.

11,

14. repletus su)n\

i.
1.

ad
3.

unujji] Ps. 13,

25. 22.

condempnavit\

lerem. 15, 17. Cf supra \). 279,

negabo\ Marc. 14, 31.

288

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Quid
dicit
?

ipsa se hortatur, et ipsa respondet.

:

Dlcit mihi,

Lauda anima

mea Dominum ego ipsa respondeo, Laudabo Dominum in vita mea. Modo laudare non possum, peccatis premor. Quotienscumque labia in
laudes Dei aperio, totiens
illa

conglutinat conscientia peccatorum. Laudixit, laudabo,

dabo Dominum
in

in vita

mea. Pulchre

non laudo. Quando

in vita

cum Domino meo

Xpistus est
ero.
:

fuero, tunc

laudabo

Dominum meum

mea. Nunc

morte sum, laudare non possum. Laudabo in vita mea. Vita nostra Dominum laudemus in vita. Psallain Deo nieo quaindm
Videte quid
dicat.

Quando

peccamus, esse desistimus.

oratio.

iuste aliquid agimus, sumus quando vero Multa sunt quae dicantur, sed ad finem festinat
:

lo

Nolite confidere in principibus^ neqiie in filiis honii)iuni, quibus non est

salus.YioQ. generaliter
in

ad omnes dicit

Nolite confiderein principibus, non

in iudicibus saeculi.

imperatore, non

in praefectis,

non

Noh*te confidere
fiUi

in principibus.

Qui sunt principes

salus.

? fiHi

hominum. Qui sunt

hominum?

15

quibus non est

Exibit spiritus
fuerit in

eius, et revertetur in terrani suani.

fiet
/// illa

Cum

autem regressus

? tenam suam, quid omnis principum confidentia. Peribunt omnes cogitationes eorum. NoHte confidere in principibus. Multi confisi sunt in principibus. Hodie fuit, cras non est. Hodie iUum praecedit excrcitus, et sero in sepulcro iacet. Post tantum magnitudinem, tantam claritatem, nuUa intercedunt tempora in eodem momento Xpisti est operatio. In filiis hominum, quibus non est salus. Qui sunt principes ? fiHi hominum. Si ipsi homines nihil sunt, quid sunt fiHi eorum ? Exibit spiritus eius. Cuius ? hominis. Exibit Pater, in manus tuus commendo spiritus. Hic spiritum pro anima ponit.

die perient onines cogitationes eius:

20

25

'

spiritum

meum

'.

Exibit spiritus
in

eius, et revertetur in

terram suam.

Non
:

spiritus revertetur

terram suam, non enim est spiritus de terra

sed

egredietur spiritus, et

homo

revertetur in terram suam. In iUa die perient

omnes

cogitationes eorum.

Nos
:

ipsi,

qui

non sumus principes, quanta

30

cotidie cogitamus, et dicimus

ipsa se\
(i

Diecrastina iUud faciam, destruam horrea

om.

sc.

respondei\ respondii

corr.

Dicil\

^3

dic

CG. Legendumne
12.

dicis}

2 respondeo] respondit
|3.

corr.

12 neque\
perient]
et.
\

nec

[^

om. C.
eius\

in quibus

\% fiet^figetur B.

GI perihunt
Peribunt\
[3

J3A.
et

BGI

23 qnibus\ eorutn [3,

c.

C
s.

corr.
i.

19 confidentia\ 3 add. periet,

3.

codd. hic.

20 Multi

principibus] om.

22 tantam claritatem] tanta claritas G,

I.

corr.

inte^xedunt

tempora\ intercidente tempore

27 revcrtetur
revertit
(i.

25 eius\ om.
2<)

^.

26 commcndo\ conmendo
^.

comendo C.
;

perient]

GI

peribunt

30 non\ suggerit ^ in marg

nunc omnes codd.

31 horrea\

horream

(om. mea).

27. iiieuni\ Luc. 23, 46.

l4-^P<i

TRACTATUS DE PSALMO CXLV.

mea,
de
et
'
:

289

nocte rapietur anima tua

iHis
?

rursum die crastina aedificabo illa. Dicitur mihi Stulte, hac quae autem praeparasti, cuius erunt ? Hoc dicitur, qui confidunt in principibus. Ceterum de sancto quid
'
:

dicitur
5

Beatus cuius Dcus lacob adiutor eius. Hii in curribus, et hii in equis nos autem in nomine Domini Dei nostri invocabimus Illi plureshabent
'

'.

adiutores

habemus, qui salvare

10

Nos unum Domino Deo ipsius. Videamus tres pueri quid dicunt in fornace Babylonia, quando vocat eos Nabuchodonosor, et conpellit ut adorent Bel quid respondent Nabuchodonosor ?
:

sed principes sunt, sed homines sunt, sed corruunt.

potest. Spes eius in

'

Rex, non necesse

est

nos de hoc verbo respondere

:

tibi.

Potens est qui-

dem Deus
rex, quia

nos liberare de fornace ardente

15

imaginem quam constituisti Videte fidem. inquit, quod liberare potest sed si forte peccata nostra prohibuerint, tamen credimus et in eum qui non vult Hberare. Non enim credimus in hac vita, sed in futura non propterea credimus in illum ne
'.

non non adoramus

sed et
si

liberaverit, scito,

Credimus,

hic
tur,

ardeamus, sed ne per

praepara caminum
:

ista
iste

incendia ad alia transeamus. Incende

igi-

ardor, ista conbustio, nostra purgatio est.

Beatus cuiusDeusIacobadiutor eius.Videtesignificantiamverborum.Adiu20 tor eius.

'

Et non poterat

ibi

uUum signum

face re propter increduUtatem

eorum

'.

Deus adiutor
Egregie

nosterest. Volentes et laborantes Hberat, et conla-

borat: dormientes et iacentes et nolentes non Hberat. Spes eius in

Domino

25

non Hberat, tamen spes de futuro est. Quifecit caelum et terravi. Iste Deus qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Ad conparationem caeH et terrae et maris nos homines secundum conditionem carnis sic sumus quasi formicae et puHces. Qui ergo caelum fecit et terram, hominem non potest iiberare

Deo

ipsius.

dixit, spes: etsi in praesenti

quem
I

fecit

illd\

illam G.

7 Nos\

inser.

autem.

babyllonia

babillonia

babylloniae

babilonica
[3.

9 qtiid dicunt\ qui diciintur G. I. quando\ quoniam

conpellit\ conpellet

Babylonia\
3.

10 et

conpellit u. a. B. q. r.

Nabuchodonosor] om.
17 sed\

conpellent G, I {n
la.

post expunct.)

11 Potens est]potest ^.

\2 ardente\ ignis ardentis

\^ sed si\

om.

si.

16 non] om.

I.

om. G.

Incende igitur\

i.

ergo

(om. praepara)

incendea?nus igitur B.
signijicatiojiem C.

18 conbustio] conbuscio

G
24

conbussio B.

19 signijicantiam\

22 iacenies] tacentes

^.

Iste

D.

q. f. c. e.

terram] om. G.

2.

erunt

?]

Luc.

12, 20.
19, 8.

senilis

memoriae lapsum ante oculos

facere.
3,

6. invocabij?ius\ Ps.

omnium denuo palam

13. 71071

adorent Bel\ Verba haec, ut dixi, comppsitor Breviarii ex sententia omisit pudori sciHcet fuit,
10. et C07ipellit ut
:

adoramus\ Dan.

18.

21. eoru77i\

Matth. 13, 58.

Anecdota Maredsolana

III, 2.

^sr

290

S.

HIERONYMI PRESBVTERI
nos obpremit mendacium, non
in

Qiii custodit veritatcm in saecuhim. Si

contristemur
tra nos

custodit
est, et

Dominus veritatem
magis
illi

saeculum. Nescioquis con-

mentitus

creditur mentienti,
:

dicentibus.

Non debemus

desperare

custodit

quam Dominus
et

nobis verum

veritatem in
in
in

saeculum. Pulchre dixit, custodit. Custodit illam,

habet

thesauro

suo

reddet nobis quod servavit. Oui custodit veritatem

:

saeculum.

Xpistus veritas est

veritatem loquamur, et veritas nobis servat veritatem.

:

Facit iudicinm i^iiuriam patieiitibus. Etiamsi tarde venit, non desperes

veniens veniet, et salvabit. Facit iudicium iniuriam patientibus.

sit in
tia,

Hoc solum
conscien10

nostra conscientia, quia iniuste patimur.

Hoc habeamus

in

quia non propter peccata nostra patimur, et non

facimus illud quod

;

arguimur. Dat escam esurientibus. Et secundum Htteram aedificat

simpliciler
intellegatur, aedificat

et

si

audientem.

Respicite volatih"a caeH,

'.

illa Dat escam esurientibus. Esurientibus dat, non ructantibus. Oui ergo non qui habet et ructans est, non habet monachus, confidenter accipiat accipiat. Scis quia esuris, scis quia non habes si esurieris et non habes, magis das beneficium, si accipias, quam tribuitur tibi. Si autem habes et non esuris, non debes cibum esurientium tollere, ut tu accipias saturatus. Accipe quod in ventrem mittas, non quod in sacculum accipe tunicam quac corpus tegat, non quae arcas impleat. Dat escam esurientibus. Hoc secundum Htteram. Dicamus et ah*ter. Esuriamus Xpistum, et ipse nobis dat caelestcm panem. Panem nostrum cotidianum da nobis hodie Hoc qui dicunt, esuriunt qui panem desiderant, esuriunt. Oui dicit, Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, utique esuriens loquitur. Dat escam esurientibus. Putat aHquis quod panem caelestem de mysteriis dicat. Et hoc quidem accipimus, quia vere caro Xpisti cst, et vere sanguis Xpisti est. Ceterum dicamus et aliter. Panis Xpisti et caro eius sermo divinus

quia non serunt neque metunt, et Pater vester caelestis pascit

15

20

'

'.

25

2 A^. quis'] 11. qtii G. loquamur\ loquimur Ci.

vcrum^ vera G.

6 quod servavit\ quod semper servat C.

;

8 iarde venit\
q. iusie

BC
;

tardc vcnis (il

tardaverit
I
;

[3.

9 salvahit\

GI
1 1

add.

te.

10 quia iniuste\
;

corr

quia pro iuiustitia

iniustitiac
;

(om. quia).
;

quod arguitur
;

quod arguiniur\ C, quod argucmur B pro quo arguimur ^ 15 non ructantil>us] non ructuantilms 14 quia\ que G. ct\ 16 monachus^ GI add. est. Qui crgo, quae e. B. C corr non eruciuaniilnis ^. 18 quam\ ructans\ ructuans C corr eructuans ?j. 17 esuricris\ csuris I. om. CGI. ut tu accipias\ non dcbes\ non habes G. codd quod [j. 19 non esuris\ I om. non. 21 arcas\ arcam I saturatus\ saturaturus B. C ut tu accipercs BG et accipcre ^.
quia non codd
I,

quia nos

^.

quod arguetur G.

arca G.

27 vere caro\ vero

c.

BG.

et

vcrc sanguis Xpisti est\

[iCGT; om. A.

28 Ce-

terum] om. G.

9. vefiiens veniet]

Habac.

2, 3.

23. //odie^

Matdi.

G, 11.

14. illa]

Malth.

6, 26.

TRACTATUS DE PSALMO CXLV.

est et doctrina caelestis.
fucrit,

29 1

Ouicumquc panem istum

acceperit et saturatus

quid

fiet ?

Ouid

DoDiinns
est
5

solvit conpcditos. Si

animam nostram

iste

panis rcfccerit, hoc

nostri, qui conligati
;

sermo divinus
'

et doctiina caelestis, statim

pedes

fuerant, solvuntur.
et dixit:

Solvite

Dominus solvit conpeditos. Et Lazarus ligatus crat eum Dominus solvit conpeditos. Et filia Abraham
'.
;

decem

et

octo annis incurvata fuerat et vincta

ibi dicitur

respicit.

Videte quid

in

evangeh'o.

10

quae spiritum infirmitatis non poterat, inquit, elevare cervices Ouoniam spiritum infirmitatis habebat, cervicem sursum levarenon poterat. Dominus solvit conpeditos. Ipsi sunt conpedes, quae et opera siquidem eadem peccata, quae cervierat muh"er,
:

solvitur, et in caelum Et ecce, inquit, quaedam habebat decem ct octo annis et

'

'.

ces nostras excipiunt, et h'gant pedes.

Quicumque conpeditus
est,

est,

currerc

non
15

potest.
:

Ouicumque conpeditus

in

stadio Xpisti currere non

et

potest

praegravantur enim pedes conpedibus,

premuntur

in terra, et

configunt nos in terra.

:

20

escam esurientibus autem saturati fuerimus, solvuntur pedes nostri, qui conpediti fuerant. Cum autem coeperint ambulare hbere, quid sequitur? Doniinus inlnminat caecos. Videte quid dicat. Si de caecis istis loqueretur, debuit dicere, Dominus inluminat caecos. Sed non dixit hoc sed secundum hebraicam et graecam veritatem quid dixit? Dominus sapientes facit caecos Si de
:

Dominus solvit conpeditos. Videte ordinem. Dat primum esurimus, deinde accipimus cibum. Cum

'.

istis

ocuh*s

loqueretur carnis, debuit dfcere,

Dominus
'

inluminat caecos

25

nunc vero dicit, Dominus sapientes facit caecos. Si caeci, inquit, essetis, peccatum non haberetis Cor nostrum obcaecatum est tenebris peccatorum. Insipientia et stultitia tenebrae oculorum nostrorum sunt. Cum ergo
'.

esurlentes refecti fuerimus, et pedes nostri Hberati fuerint, tunc incipiet

et oculus cordis nostri

viderelumen quod aliquando perdiderat,

et

habere

sapientiam. Si effectus fuerit sapiens, quid sequitur?

\

panem

isiufn]

GI om.

panein.

2/iei]

add.

ei.

Quid?'\ om. GI.

conligati'\

cumligati B.
levare
\^

6 Abraha>?i\ habrahae
cervices']

C
;

3 inser. quae.
|3.

ibi']

om. G.

lo elevare\
[e

BG. premuntur
I.

BC
in

cei-vicis

cervicem

13 nostras\ nostrae
I
;

add. sup.

lin.).

in terra'] p. in terram
'^.

p. a terra

non

p.

ad terram G.

16 conjigunt

nos\ coti/iguntur

tej-rci] i7i
;

terram Q\.
;

20

loqueretur'] loquitur
I.

d.
;

2^ carnis\ 25 obcaecatum\
tton

carneis

24

dicit]

abcaecatum G.
sed 7norum
3.

dicitur p ; dixit G 26 Insipientia] in insip. BC.

BC

dixit ct vertim dixit

oculortim 7iostrorum\ codd

in
s.

oculorum

2gfuerit]

sup. lin. mutat

6. eutn'] lo. 11, 44.

Dominns
in latinis

sapienies facit caecos,

sive

ut
il-

10. cervices] Liic. 13, 11.

codicibus legitur Doniinus

54, 15

22. sapicntes f. caecos] Hieron. in Is. De quibus in psalmis dicitur

'

luniinat caecos\
25. 7ion haberetis\ lo. 9, 41.

292

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

Dominus erigit allisos. Et si iacebas, securus esto Dominus porrigit manum. Dominiis diligit iustos. Res duas video diligit, et custodit. Oui qui autem custodit, eum custodit, qui in peridiligit, quasi suum diligit Dominus diligit iustos. Ouicumque iustus est et perculo constitutus est.
:
:

fectus, ille diligitur

quicumque autem peregrinus

servatur.
:

est, et

non venit ad
Et secundum

servitutem Domini,

ille

Dominus
pro

custodit adveuas

pupillum

et

viduam

suscipict.

litteram prodest. Pupillum et

viduam

suscipiet.

martyr, qui teneris ut

:

me

fundas sanguinem, noli de

te.

filiis

esse sollicitus, noli de uxore

me

habent pro
piet.

Dicamus

et

secundum

spiritum. Pupillum et

viduam

susci- 10

Pupillum suscipiet, qui patrem Deum perdiderat per peccata. Et viduam suscipiet. Viduam, hoc est, eam animam, quae Xpistum virum
perdiderat.

Sed vide quid

:

dicat.

Pupillam
si

et

viduam

non

dixit, custodiet:
si

non

dixit, salvabit

sed, suscipiet,

revertatur ad patrem,

redeat ad
:

maritum. Et viam peccatorum disperdet. Non dixit, peccatores disperdet secundum primum psalmum Et iter impiorum peribit Si iustorum via Xpistus est, peccatorum diabolus est. Et viam peccatorum disperdet.
'

15

'.

Omnium

ergo peccatorum via diabolus

est,

illum perdet

ceterum nos
20

salvabit, qui

ambulamus per eam, et ambulare desuemus. Regnabit Dominus in saecula. Quando via peccatorum perierit, tunc recrnabit Dominus in saecula. Non dixit, in saeculum sed, in saecula.
:
:

Quamdiu via non perit, Xpistus non regnat in nobis quamdiu via peccatorum non perit, Xpistus non regnat in nobis. Ouamdiu pedes nostri ambulant in via diaboli, Xpistus non regnat in nobis. Irascor sine causa fratri meo in via diaboli ambulo, Xpistus non regnat in me. Detraho in via diaboli ambulo, Xpistus non regnat in me. In quocumfratri meo que peccato ambulavero, in via diaboli ambulo, Xpistus non regnat in me. Mens mea vana est, et in diversa distrahitur. In uno loco sum, et mens mea pcr totum orbem vagatur. Angelos in mundo capit, reges capit,
: :

25

exercitus capit,
al/isos]

mundum
alisos

capit

monachum unum non

'{!>,

capit.

Hoc totum
non venii\
15 disperdet]

30

m
(i.

alisus

clisos

sup.

lin.

5 ille]

ab

illo ^.

negatio in 3 omissa

est, in I

expuncta.

7 advenas

advenam GI.

8 prodest] prodeest G.

martyr]
p inser.

ma
sed.

tur

9/''<7

me fundas\

proftindas G.
ijia.
;

12 eam] om. G. 19
I,

17 pecca/orum] ^ repet.

iS perdet] disperdet C.

ambulamus]
;

codd

ambulabamus ,3. vimus 3. 20 Quando]

;

desuemus]
I
;

B
;

desidemus

desideramus

sup. lin

desi-

quoniam
capit]

ceteri.

29 Angelos) angelus B.
3.

in

mundo]

BC

muntius

3.

30

mundum
i,

BC

om.

16. peribit'^ Ps.

6.
2,

irascitur frairi suo

iudicio.

sitic

causa, reus erit

24. 5
*

.<'/>/^

(V7//ij]Hierotn.contraPelag.

Licet

in

plerisque

codicibus
sit
'

Et

in

eodem

evangelio legimus

Qui

antiquis sinecausa

additum non

etc.

TRACTATUS DE PSALMO CXLVI.

quare dico
?

293
uno loco sedere

Propter eos qui

in toto

orbe vagantur,

et in

non possunt. Deits tiius, Sioii, in generatione et generatione. Deus tuus, Sion. Frequenter diximus Sion speculam aut ecclesiam interpretari, aut animam contemplantem Deum. Deus tuus, Sion, in generatione et genein secunda, ex gentibus. In ratione. In prima generatione, ludaeorum omnibus scripturis et in omnibus psalmis generatio et generatio dicitur, Regnabit ut duos populos significet. Dicere autem et aliter possumus
;

Dominus
10

in

saecula

Deus

tuus, Sion, in
'
:

generatione

ista

et in

genera-

tione ventura. Regnet Xpistus in nobis

nostro
stro, et

'.

'

Cor

regis in

manu Dei
Amen.

'.

non regnet peccatum in corpore Simus reges imperemus corpori no:

subiciamus

illud, et

(cor-nostrum

sit in

manu

Xpisti. Cui sitgloria

in

saecula saeculorum.

DE PSALMO CXLVI.
15

mus

Landate Doinimnn, qnoniani bomun psalnins. Centesimus quadragesisextus psalmus Alleluia titulo praenotatur. Solent hii qui hebraeam
quaerere quid
significet.

in psalmorum titulo esse praepositum Psalmus igitur iste non solum in titulo, sed et in exordio psalmi alleluia habet. Ubi autem dicitur Laudate Dominum, in hebraico dicitur alleluia. Deus enim apud Hebraeos decem

ignorant linguam, quando viderint

alleluia,

20

habet nomina

dicitur Sabaoth, dicitur Saddai, dicitur Eloim, dicitur El,

dicitur etiam lao, dicitur Eser laia. Inter

quod

dicitur la. la

autem interpretatur

invisibih*s.

ceteranomina unum est nomen, Ubi ergo nos dicimus,

laudate, in hebraeo dicitur, allelu. Sic dicitur hic allelu la,

diceretur, allelu
:

quomodo

si

25

Sabaoth, allelu Saddai, allelu Eloim sic ergo et nunc dicitur allelu la. Denique Theodotion, qui unus est de interpretibus, volens interpretationis edicere veritatem, ait a^veCre tov 'la. Hoc totum
2 sqq. in generatione et generatione']
generationefn pG.
7 duos]

in generatione

et generationenj,

/;/

generationem
Xpisti] Dei

et
'i
;

duo G.
8BI.

il sulnciamus] subiciemus C.

GI om. doxologiam.
pag. sq.
1.

13
;

DE PSALMO CXLVI]
est
;

In Brev. col. 1328.

14 boniim]

(Cf.
I.

4)

bonus

CG

bonus

ly quid signijicet. Psalmus]

quod digne fecit psalmus

adonhi
dicitur
I.
(3.

20 dicitur Saddai]
Iaid\ eserlaia B.
dotion] scripsi
ediscere ^.
;

d.

sadda
cetera]

B
{3

d.

etiam S.
autem.

C
;

dicitur adoni

dicittir
;

21 Eser

inser.
;

22 nos dicimtis] codd

Theodocio

25 7'heo-

Theodosion
atvsTTsJ

Theodotio S

Deudocion G.

26 cdicere]

BC

ainite C.
12.
i.

10. nostro\

Rom.

6,

unum de decem Dei nominibus

in
illo

est.

Et

Dei'\ Prov. 21,

n. 3

22. dicitur allelu la]

'

Hieron. ep. 26, Igitur alleliiia exprimitur laudate

la quippe

legimus Laudate Doniinuin, quoniani bonus est psalinus, apud Hebraeos legitur alleluia chi

psalmo ubi

Dominum.

apud Hebraeos

tob zammer

'.

294

S-

HIERONYMI PRESBYTERI
in isto

quare diximusPUt sciamus

psalmo

alleluia

esse praepositum.

Laudate Dominum. Haec

bitur in cordibus vestris
;

interpretatio,

cum

egressi fuerimus, considera-

ceterum sermo dilatabitur.

hoc
est,

Non dixit, bonus psalbona res est psallere. Psallere autem, non voce, sed corde. Quanti bonam vocem habent,et quoniam peccatores sunt, male psallunt. Bene psalHt qui cantat in corde,qui cantat Xpisto in conscientia. Deo 7iostro sit iocunda lajidatio. Sit iocunda laudatio, non voce, sed conscientia. Deniqueet Noe obtulit hostias etodoratus est Dominus odorem suavitatis Multa sunt quae dicantur sed nos breviter debemus summa quaeque perstringere,ut sensum magis indicemus, quam
Laudate Doini>nini, quoniani bonnni psalnius
mus, sed absolute,

bonum psalmus

'

*.

10

verba

latiora.

Aedifica)is Hierusalcni Doniinus, dispersiones IsraJiel congregabit.

Ouo15

modo aedificetur Hierusalem, quomodo dispersio congregetur, iam dictum est. Ouoniam igitur de istis duobus versiculis dissertum est, et super alienum fundamentum non debemus aedificare, ad reh'qua transeamus. Vidcamus igitur quomodo aedificetur Hierusalem in reh'quis enim pro:

pheticus sermo descripsit.

Oui sanat

coutritos corde. Videtis

quomodo
tuum

aedificatur

Hierusalem

sanantur contriti corde. Cor contritum et humih'atum Deus non spernit.

lit alligans contritiones coruni.

20

Tu

cor

contere, et

Dominus coHigat

ille qui descendebat de Hierusalem in vuhieratum iacentem in itinere, conh*gavit vuhiera Hiericho, quando eius. Iste est de quo et nunc dicitur, Et ahigans contritiones ihorum. Hoc dicitur de his qui agunt paenitentiam. Ceterum dehisqui non agunt

contritioncs tuas. Samaritanus

vidit

25

paenitentiam, dicitur
aUigaturas
'.

'
:

Non

est

malagm.a inponere, neque oleum, neque

Qui nunierat niultitudineni steUaruni. Ouae consequcntia iuxta htteram, Et ahigans contritiones eorum qui numerat multitudinem stellarum?
:

2 iutcrprelaiio\

'i

inser. est.

3 in\

om.
;

13.

vestris\ nostris 3.
Ij.

4 quoniam bonnm
5

/>salmus\(j. bonus p.

y.

bonns

est p. Cil

q.

bonum psalmum

res est^

CJI

0111.

est.

6 non vocf\ in voce G.

1.

12 Iatiora]laiidatiora
i"]

lau-..tiora I, ex laiUitiora (cf.

et

supra

p. 283,

29).
//.

\\dispersio\oxn.^p.
s.

Hiemsalem\\\w%tx.

ad reliqua transeamus.
2Q spernit\
!i}B
,3
;

19 Videtis
despicit
collegil

q. ac.

c.

corde] 3 oni.
I.

aedificatur\ aedificetur

corr.

C,

dispicit Ci, dispicici

colligct
I
;

21 al/igans]

alligat

(3

et cet.

colligat\

B
I

colligit
0111.
et.

alligat C.
;

22 Samaritanus\ Samaritis G.

in Hicricho\
et

;;/.

24

alli-

gans]

BGI

alligat [iC.

29 Et aUigans\

et alligat

(3

codd.

liic

om.

10. suavitatis\

Gen.

8, 21.

ron.
est

20 non spernit\ I^s. 50, 19. 24. Iste est de quo et nunc etc.] Hie-

Commentariol. h. ps. p. 100 de evangeHo Samarites etc.

'

Iste

27. alligatiiras\ Is.

i,

6.

TRACIWTUS

I)E

PSALMO

CXr.VI.

295

Sed quoniam sanavit contritos corde et alligavit contritiones eorum, illos qui ante contriti fuerant, et postea sanati, vertit in stellas. Qui numerat
multitudinem stellarum. Multitudiiiejji. Multi enim fuerant qui peccaverunt multi sunt qui curati sunt. Qui numerat multitudinem stellarum.
:

10

vulneratos, sed eos numerat qui iam in stellas vcrsi sunt non numerat Deus. nisi qui numero eius di^ni sunt. Et omnibus eis noniina vocans. Quia de Lucifero dicit et de Orio;ie, de eis quae videmus in caelo, et hoc quidem potest intellegi: mirabilis enim Deus, qui fecit caelum et terram et omnia quae in eis sunt. Ceterum nos sic intellegamus, ut nobis prosit quod cotidie fit. Et omnibus eis nomina vocans. Vultis
scire

Non numerat

quomodo de contritis stellae fiant } Scriptum est in Genesi, quia Abraham, et ostenderit ei stellas, et dixerit ei Sic erit semen tuum Et omnibus eis nomina vocans. De Abram vocat Abraham Abram dicebatur in Chaldaea, et in caelo vocatur Abraham. Eotempore
eduxerit Deus
'.
* :
:

quando

factus est stella, et vocatur

Abraham. Qui ante

fih'i

erat Saulus,
:

postea vocatur in caelo Paulus. lohannes et lacobus,

tonitrui

toni-

truum utique
sancti
:

in

caelo

est.

Numerantur itaque

stellae,

numerantur

infiniti

et

Xpistus unus non potest numerari.

20

Magnus Doniinus noster et viagna virius eius, et sapientiae eius tion est fiumerus. Magna virtus Xpistus Dei virtus et Dei sapientia. Et sapientiae
:

eius

non

est

numerus. Xpistus sapientia

est

et

una sapientia non potest

numerari.
Suscipiens mansuetos Dominus. Quae sunt istae stellae? Suscipiens mansuetos Dominus. Mansueti vertuntur in stellas. lusti autem fulgebunt quasi stellae caeli Danihel loquitur. Humilians autem peccatores
'
'

25

usque ad terram. Videte differentiam rerum. Angeli in terram corruunt homines ad caelum vadunt. Suscipiens mansuetos Dominus. Mansuetudo ad caelum vocat superbia in terram detrahit. Humilians autem peccato:

res
30

usque ad terram.

Praecinite
stitiae

Domino

in confessione.

Hoc
et

implevit David

qui nobis iu-

exempla praebuerat, praebuit

!3.

paenitentiae. Docuit
saiiat
...

enim nos
2.

quonia?n] qiiando

sanavit

...

a/ligavii]

BC

alligal

,31.

^fuerani]
6 nuniero]
;

fiierunt C.
in nu/fiero C.
dei

3 Multitudijtent]

non

repet. 3.

in steitas] in stellis C.

7 et]
;

om. BC.
I
;

de Orione]

de ea

denique
(3.

0111.
!5

,3.

quae]
et.

BC

quevi

de eis] scripsi 3; de origine BCGI. 10 quod cotidiefit] cotidiaefat I. |3.

,3.

15 quando]

quo

et voc.]

om.

ante] antea

erat]

fuerat B.

21

et

una]

CI
in
t.

\Xi%Q.x.

virtiis et.

26 differentiam reruin]di(ferentias eius\.

deiecit (i.

2S vocat] currat G.

detrahit]

ad

t.

Huniilians] /luniiliat GI.

13. itiuni]

Gen.

15, 5.
i

25. caeii]
i,

Dan.

12, 3.

20.

Dei

sapiejitia]

Cor.

24.

296

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
paenitentiam, ipse agens. Videte sancti
pro-

quomodo debeamus agere

phetae quia non solum
PsalliteDeo

iustitia

eorum nobis

profuit, sed

et

peccatum.

7iostro in citJiara.

Nulla virtutum corda rupta sit,totae virtutum

nostro in cithara. Cithara multas cordas
5

cordae concinant. Psallite

Deo

una rupta fuerit, sonus reddi non potest. Sic et sanctus vir, quamvis sanctus sit, si una virtus defuerit, vocalem sonum emittere non potest. Qiii operit caelum nubibus. Caelum hoc, quod cernimus, nubibus operiri non potest. Sed aliud est caelum, et aliae sunt nubes. Et veritas tua usque ad nubes Ergo veritas Dei usque ad istas nubes, quae vento flante Ego sum via et vita et vericito dissolvuntur ? Veritas Dei Xpistus est. tas Ergo veritas Xpisti in his nubibus est, quae non habent in se subhabet
:

si

'

'.

'

10

'.

stantiae veritatem

Fieri
}
'

ergo potest, ut

ibi sit veritas,

ubi ventus dissi-

Mandabo, inquit, nubibus ne pluant super eos imbiem hoc est, super populum ludaeorum. Nubes prophetae sunt mandavit ilHs Dominus ne pluerent super Israhel imbrem. Ad nos prophetiae sermo conversus est. Nubes istae si sibi conh'sae fuerint, tonitruum faciunt et fulgora. Qui operit caelum nubibus. Ouare dixit, Operitcaekim nubibus ? Si nubes prophetae sunt et apostoli quomodo autem apostolis et prophetis caelum tegitur ? Caelum mysteria sunt divina. Quoniam igitur mysteria, quaecumque divina sunt, caelum appellantur quicumque
pandi habet potestatem
'

15

20

indignus fuerit, istae nubes protegunt sacramenta. Si quis indignus est, sacramenta accipere non potest teguntur a nubibus. Qui parat terrae terra nostra, nisi pluviam acceperit, pluviani. Terra pkiviam indiget doctrinarum fontem, fructum non afferet. Terra cum umecta fuerit istius:

modi doctrinarum fonte, quid sequitur ? Qui producit in inontibus fenuni. Si de feno solo loqueretur, utique fenum magis in convaUibus nascitur, quam in montuosis ubicumque enim pluvia ampHor fuerit, ibi magis fenum nascitur. De montibus de:

25

fluunt aquae in convaHibus, et magis herba nascitur.

sancti prophetae\

CGI

sanctis prophetis
\\
;

B; sanctum prophetam
;

^.

2 eorum^

eitts

|3.
,3.

3 totac V. cordae\ tota v. corda

tota v. chorda 3.

4 concinant] concinnant

C
iste

concinat

6 cmittere
dignits
|i,

istum

jii,

BC reddere ^. C {in expuncto) C 2 m. sup. lin.

;

16 si sibi\ si ibi ^
;

sibiQ (om.
I.

si).

21 indigmis\

ABCG
;

digni

I.

fuerit\ fuerint

istae\

C
'

BG
'

isti I

nubes\ nobis GI.

:

scuiamcnta] post

protegunt
tegi
|3,

om.

3, exlin.

punct. in C.

22 non potcst
;

tcguntur] n. p. tegitur
3.

AB

non potest

2 m. sup.

23 Terra p/uviam] t.pluvia

fonte GI.
afferet\ afferit

GI om.
G.

acceperit\ habuerit

GI

umecta]

BC

humecta ^I.

p inser. idest. 2^fonte\ om. B,

2^fontevi\

sup.

lin.

supplet post 'istiusmodi'.

26 Side\ scd de G.

28 deffuunt\ffuunt B,

(litteris

de expunctis).

9.

ad

fiubes] Ps. 35, 6.

14.

imbrcm]

Is. 5, 6.

10. et 7'eritas] lo. 14, 6.

TRACTATUS DK PSALMO CXLVI.

Et dat
tractamus,
injfientis

297
lcgimus,
;

escain ipsornin.
in

Scriptura ista

quam

quam

quam habemus

manibus, montcs dicuntur

in

scripturis

10

Isaac, mons Hieremias, montcs Montes isti habcnt ct frumenta, habcnt et fenum. Si homo es, accipis ab ipsis frumentum si pecus cs, fenum accipis. Homincs et iumenta salvos facics Domine Si iumcntum es, fenum accipis si homo es, frumentum accipis secundum fidem tuam salvaris. Qui producit in montibus fenum, ct dat iumentis escam ipsorum. Si homo es, in scripturis sanctis accipis spiritalem intellegentiam siiumentum cs, secundum Htteram more ludaico. Rem magnam video. Deus, qui tantis praeconiis

mons vocatur Abraham, mons vocatur

:

sancti prophctac.

'

'.

conlaudatus

est,

deducitur ad

viliora, et dicitur

Et pnllis

corvoruni invo-

cantibns etan. Si de avibus diceret, magis aquilas nominaret aut vultures.

15

20

25

Et puHis corvorum invocantibus eum. NuUa alia avis nuncupatur, nisi pulH corvorum et non ipsi corvi, sed puHi corvorum. Non salvatur corvus, sed puHus qui de eo natus est. Nos puHi corvorum sumus de parentibus enim idolatris nascimur. Legimus in Salomone, quoniam oculus qui inridet patrem et sermonem matris, effodiant eum corvi de convaHibus. Non dixit, puHi corvorum, sed ipsi corvi. Qui enim corvus est, salvari non potest. Corvus de arca dimittitur, et non revertitur. In diluvio cum ceteris est post diluvium in feHcitate proicitur, hoc est, eo tempore quando tranquiHitas est, non potest esse in arca Dei. Si quando tempestas est, si quando dihivium, corvus in medio est tranquiHitas redit, et corvus fugit. Qui sunt isti corvi ? qui sunt puHi corvorum } Ego puto corvos nigri coloris, qui semper persequuntur cadavera mortuorum, qui semper voce raucissima rixas conparant, daemones esse et quicumque daemonibus servierint, iuxta corvos et ipsi colorem corvorum accipiunt. Igitur nostri parentes, sicut iam diximus, qui idoh*s serviebant et daemonibus, corvi erant. Non enim inveniuntur nisi ubi cadavera et inluvies et spurcitia et cadavera mortuorum. Nos vero qui de corvis nati sumus, non
;
:
:

scripiitra]

scripturani G.

2 montcs^
lin.

miitat in

mons

viontihus

(3

inser. sancii.

dicuntur^ dicitur
salvahis C.

2 m. sup.

et

frumenia] etfrumentum C.
{i

6 salvos ficies]
|3I.

9 sanctis] om. G.
\\

12 avihus]
^.

inser. cae/i.
I
;

nominaret] nominasset
idololatris
,3 ; [3
;

vultures] vultores C.
17 inridet] ridet B.

puUi]puUus
om.
^.

16 idolatris]

idolatriae

BCG.
lin.

20 infeliciiaie] BCj,

in infclicitatem
(3.

in infelicitate

sup.

21

tempestas

est,

si quando']

22 corvus] corpus
et]
I.

redit] rediit B,

corr.

25 quicumque] qui

cum G.

28 cadavera

om.

^3.

inluvies]

illuvies

[3 ;

ingluvies

CI, ingluviis.i}.
6.

29 spurcitia] spurcitiae
Ps. 35,
7.

morttiorum]

[i

^M.fuerint.

Domine\

mus de
'

idololatriae errore venisse.

Non

deparentilms e.idolatris nascimur] Hieron. contra Vigilant. n. 7 Non diffiteor, omnes nos qui in Christo credii^.
Anecdota Maredsolana 111,2.

enim nascimur, sed renascimur Christiani

'.

17. de convaltibus\ Prov. 30, 17.

3^

298

S.

HIERONYMI PRESBVTERI

cadavera expectamus, sed rorem.

vivere. Sic

Vuitis et

l^ulli enim corvorum dicuntur de rore enim physiologi dicunt, quod de rore vivant pulli corvorum. aliud scire mysterium de corvis ? Helias, qui interpretatur Deus
:

Dominus

Ilelias,

hoc
;

est,

Dominus
corvis,

noster atque Salvator a ludaeis

pascitur.

persecutionem patitur

et a

gentium populo,
:

Et

pullis

corvorum invocantibus eum. Si invocas, pullus cs si taces, corvus es. Et Et omnis qui pullis corvorum invocantibus eum. Legimus in propheta invocaverit nomen Domini salvus critMgitur si de corvis simpliciter accipimus, ergo et corvi salvi erunt? Responde, ludace responde, qui ludaice litteram tantum sequeris. Dicis istos corvos vere corvos essc, non interpretaris spiritah*ter, sed carnahter dicis enim scriptum esse dc corvis. Si ergo de pulh*s corvorum scriptum est, et hic dictum cst, Et puhis corvorum invocantibus eum et scriptum est,Omnis qui invocaverit nomen Domini salvus crgo et puUi corvorum salvi erunt in resurrectione ? Nos ergo puUi erit corvorum invocamus atque salvamur. Denique et Paulus apostolus scripsit ad sanctorum ecclesiam, scripsit et ad eos qui invocant nomcn Domini.
' : :

10

15

Non

in fortitudine eqiii

voluntatem

liabebit.

Brevitatem promisimus, et

necessitate conpulsi

sumus latius disputare. Mentiti sumus, sed mendacium utilissimum est. Utinam Herodes mentitus esset et periurasset. Et
et

nos igitur minora promisimus,

:

orantibus vobis maiora praebuimus. 20

Hora conpellit ut laceam magnitudo mysteriorum conpellit ut loquar. Non in fortitudine equi voluntatem habebit. Audio equum,et hinnientem equum non possum praeterire. Scriptum est in psalterio P^allaxequus
*
:

ascensorem deiecit in mare Praecipitur et regi Israhel, ne equos nutriat. Denique Salomon, qui quadrigas adducebat cx Aegypto, voluptate superatus est. Non in fortitudine Equi equi voluntatem habebit. JCquum et ascensorem deiecit in mare. insanientes in feminas facti sunt mihi, unusquisque in uxorem proximi sui hinnicbat loquitur Hieremias. Super ergo tales equos Deus non habet
ad salutem
'

et

in

alio loco

'

Equum

et

'.

25

'

2 physiolo-^i \
oni.

philosophi

[i

et cct.

3 qni\

CI

qiiod IjG

om.
8
j/]

p.

^pcrsecuHonern]
liC.

G.
[j.

forvis] 3 inser. id

est.

6 invocas']
I.

,3

add. cum.
/lic]
[i.

om.

9 Iudaice\
periurasset]

/udaiiani

10 scqucris] rcquiris

12 c(
t\

om.

e/ ;

hac

et I.

14 salvi] salvali
i()

C B
et

corr.
;

16 scripsil\ non repet. GI.

om.

eos]

ludaeos C.
,3

pderassct ^ ; iion perisset CGI. invefiientem e. et invcnicns ;

22 ct hinnientcm cquum]
e.
Ji.

ABG

\.

25 regi\ om.

i3.

nutriat] nutriant
;

om. ct, non repel. equum ; et non possumus p. 23 non possum] codd qui ] quia jj. 29 hinuicbat] innicbant G.
;

Super

ergo\

CGI

crgo super ,jH.

8. salvits crit^ \ot\. 2,

\().

32.

25. ;/////7tf/]
i,

Hoinen Doniini]

Cor.

2.

24. adsaluteni\

Vi>. 32, 17. in niare\ Exod- 15, i.

Deut. 17, 16. ex Acgypto] 3 Reg. 10, 26 sqq. 29. hinniebat] leiem. 5, 8.
26.

TRACTATUS DE PSAT.MO CXLVI.

voluntatem. Diximus de equo.

299
in

Equum

et

ascensorem deiecit
eis.

marc.

Diximus

qui sunt equi

dicamus qui sunt

equites.

Ego puto equos homiSi

nes esse peccatores, et equites

dacmones

qui equitantur in
:

quando
illeest:

ergo viderimus aliquem fratrem persecutorem eum, qui frater vocatur, nos
5

persequi et esse inimicum

sciamus quia

ille

equus

est.

Et equus

ceterum eques diabolus est, qui sua lancia nos percutit. percutit. Sed et ipse equuscalcaneis ducitur, confoditur,

Iste currit, et ille

et invitus insanit
:

Nec
10

in tibiis
viri
:

capite

non

Nec

in tibiis

non dixit, in deorsum sunt. dixit, in manibus viri sed, in tibiis, quae viri beneplacitum est ei. Tibiac hic, sicut et femora, semper
viri beneplacittim est
ei.

Videte quid dicat

in libidines

accipiuntur.

Denique

et in lezechiel

Deus videtur

a lumbis

usque sursum electrum, a lumbis usque deorsum igneus. Si quid sursum est, hoc aurum est si quid deorsum, hoc gehennae praeparatur. Nec in
:

tibiis
15

viri

beneplacitum

est

ei.

Dicamus secundum

litteram.

Quoniam

dixerat,

Non

in fortitudine
:

equi voluntatem habebit, et quasi bellatorem

tibiis,

virum descripserat
tibias,

videtur mihi hic, ubi dixit, non in

non vocare

sed

7:p'.xv7,uioa;.

cere Deo, sed illud

Videmus ergo quodcumque tibias tegit non plaquod sursum est. Non placet Deo in fortitudine, non
placet

placet in tibiis
2c placet.
deicit.

autem in timore suo. Virtus non placet, timor Bellantem destruit, rogantem elevat, humiles exaltat, superbos
viri
:

Beneplacitnin est Doniino snper timentes eum.

proicit.

timere,
25

Unus timor plures timores Nonne melius est unum timere, ut plures non timeas, quam plures ut unum non timeas ? Et in eis qui sperant snper misericordiaeius.
in

Sperant non

operibus

suis,

sed

in
;

misericordia iudicis. Laudate

Domisuper

num, quoniam bonum psalmus

3 ei]iiitanttir\ codd q.f. V. n. persequi.
7
;

quoniam
BC
;

in

eis,

qui

sperant
et

cquitant
5

3.

^ persecutoreui^
ille est\

persequenton |jGI,
6
lancia']

omittunt euvi
;

Et equus
,8.

om.

p.

lantia

CG
;

lancea 3.
b.

calcaneis\

codd

calcarilms ^.

8.

lo beneplacitum
[3.

est]

codd.

(gr. 'j5oX?)
...

erit

[5.

II in Iibidines\
...

in libidine
13

12 electrum] electreus
(3.

12 sq. Si quid

hoc] si quis

huic

[3.

aurum] aureus

gekennae praeparatur]
est ^.

g.

praeparatum
t^git]

corr

g.

praeparatus

B \ gehenna

praeparata

14

b. est] b.

erit

BCG.

16 videtur] videte G.

hic']

om. G.
;

17 TrcOtxvTju.i^^ai;] perigniviis

al.

manu
;

in rasura.

BC
^.

tetigerit

GI

texerit ^.
et u.

19 viri] om. G.
super] in G.
lin
;

20

elevat] le^mt C.

23 Nonne\ om.
I,

24 ut
26 bonuiii]

unufn]
bonus

G. m. sup.

25 iudicis] |jBC
est.

iudicii

ex iudicia.

I,

^I add.

in eis] om. 3.

Ezech. 1,27 sq. Hieron. et desuper electro comparatur... a lumbis vero et deorsum ignis erat resplendens in circuitu ; ut ostenderet ea quae supra lumbos sunt,
12. ig7ieus]
h.
1.

in

'A lumbis

ubi sensus versatur et ratio,non indigere igne nec flammis... ea vero quae a lumbis deorsum, ubi coitus, ubi generatio, ubi incentiva vitiorum, purgatione indigere flammarum '.

300

S.

HTERONVMI PRESBYTERI
est.

misericordia eius, sola salvatio

Cui est gloria

in saecula

saeculorum.

Amen.

DE PSALMO

CXLVII.
Sion.

Lauda Hierusalein Doniiuum, lauda Deumtuuni

:

Modoaudivimus
5

sanctum presbyterum praedicantem, propter praevaricationem legis populum ludaicum esse desertum et quomodo nunc dicitur, Lauda Hierusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion ? Deinde quid sequitur ? Ouoniani confortavit seras portarum tuarum. Ergo de ista Hierusalem loquitur ? de ista Sion ? Lauda Deum tuum. Ouare } Ouoniam confortavit seras portarum tuarum. Non sunt portae ct quomodo serae salvae sunt ?
:

10

Befiedixit filios tuos in

te.

Ouomodo
'

benedixit, qui dixit

'

Relinquetur

vobis

domus

vestra deserta

Qui posuit fines tuos pacein. Ubi pax posita est, quae bello subversa ? Et adipe frumenti satians te. Frumentum adipes habet ? O ludaee responde, frumentum adipes habct ? Si ergo frumentum adipes non habet, et conpelleris necessitate spiritah*ter intellegere, secundum istum versiculum et cetera intellegenda sunt. Lauda Hierusalem Dominum. Hierusalem, visio pacis. Lauda Deum tuum Sion. Sion specula interpretatur. Videtis ergo quid dicat, Lauda Hierusalem Dominum. Ubicumque visio pacis est, ubicumque contemplatio Dci, ibi laus Dei sit. Lauda ergo ecciesia Dominum, quando coeperis in illum credere ct habere paccm, et coeperis videre pacem hoc est Hierusalem, visio pacis. Qui
est
:

15

20

prius eras idolorum, factus es servus Dei

lauda ergo

Deum

tuum. Ouando
25

vero coeperis iam habere scientiam, et esse speculatorium, hoc est Sion,

lauda

Dominum hoc
:

est, tu

siastica

anima, tu ecclesia.
lauda.

Non

lauda Hierusalem, tu lauda Sion, tu ecclelaudent haeretici, non laudet synagoga,

confortavit
seras

sed tu
'

portarum tuarum. Portas lacob diximus prophetas. Ouoniam ergo portas Sion novimus prophetas Sion

Ouare

Ouoniam

Dih'git

Dominus

portas Sion super omnia tabcrnacula

'.

sahatio

est]

salvatione

sanantnr

C;i

add.
5

/;/

secula,

et

oniittunt

doxologiam.

DE rsALMO CXLVII]
;

Brev. col. 1333.

sanitum preshyterum pracdicantem'\ CI

;

{prcsbit.)
s.

sco presbytero
[3
;

fraedicante

AB

cod. Gratianop. 218

sco prespitero
1 1

prcdicantcm

prophctam p.

sco

spu praedicantc S.

lO salvae sunt\

om. sunt.
visio]

filios tuos]fiIiis
I.
[3

tuis
;

BC.
;

14 satians]
est

CSG

satiat

^B,

sup.

lin.

19 Videtis] videte

20

sit]
;

BC // p C sup. lin.
latorum

ISG.

21 sq. coeperis] coeperit ^.

22

visioncm

et cet

'. * 24 spdulatorium] specu23 eras] ^ inser. servus, item S post idolorum n. laudet synagoga] n. laudent synagogae ,3. 26 speculator A specula p.
;

12. desertii]
14.

Luc. 13, 35.

supra

Frume?itum ndipes hahcll\ Conf

p. 73, 1. 29. 28. Iacob\ Ps. 86,

2.

TRACTATUS DE PSALMO
dici,

CXIATI.

3OI

videamus quae
:

sint serae

prophetae sunt

nisi

portarum. Vere enim ccclesiae portae per prophetas ecclesiam ingredi non possumus.
portis, ct

Manichaeus

intrare

voluit sine

non

intravit.

Marcion non

recipit vetus tcstamentum, et sine portis vcteris testamenti in evangeh'um intrare non potuit. Nos ergo recipimus portas prophetas, et per portas ingredimur. Sed videamus quae sint serae portarum. Multi la-

trones, multi fures cupiunt intrare per portas.

runt, fures fuerunt et latrones
'.

'

Omnes

qui ante

me

vene-

O si

et

mihi concederet Dominus, ut sera

essem de portis Sion

10

Si quis haereticorum per illas in evangeUi dispoin portis, et

sitionem vellet intrare, ego starem

prohiberem illum. Oaoniam

confortavit seras portarum tuarum.Confortavit.

:

Da

mihi ah'quern ecclesia-

sticum virum scripturis caelestibus eruditum venire Eunomium, venire Arrium, velle tollere ah'quid de prophetis contra nos non stat quasi sera.^
:

non
15

vincit

quasi

sera

Quoniam
:

confortavit seras

portarum tuarum.

Pulchre dixit, confortavit ut quando videris virum ecclesiasticum disputantem, non putes illum esse qui disputat, sed qui confortat ecclesiasticum.

Et adipe frumenti satians te. Nisi, inquit, granum tritici solum salvum erit si autem ipse ceciderit, multos salvos
'
:

ceciderit,
facit
'.

ipsum

Dominus

20

granum tritici in terram cecidit, et nos multipHcavit. Sed istum granum frumenti pinguissimum est, medullam habet, adipem habet, pinguedinem habet. Et adipe frumenti satians te. Fehx est, qui in frumento isto adipem intellegit. Legimus sanctas scripturas. Ego corpus lesu evangehum puto sanctas scripturas puto doctrinam eius. Et quando dicit
noster
;
*

Qui non comederit carnem

meam

et biberit

sanguinem

meum

',

Hcet et

25 in

mysterio possit intehegi, tamen vere corpus Xpisti et sanguis eius

I

Vere]

verae

[iJ

et cet.

2 nisi per prophetas\

?)

codd

sine prophetis 3.

3 "'^^ portis'\

si

non per portas

;

G
;

(pro scd non per portas

et tion] sed

non
corr.

S.

Marcion^ Martion
7 ante

CS

Marchion GI
om. SGI.
crit.

Marciam
1.

B.

recipit'] recepit
I
;

BSG, C
'

me]

SG

om. me.

9 in]

dispositionem] dispositiones
p. i,
i
'

disputationes S. Cf. inscriptionem cod.

11 Confortavit]

in
;

adnot.

ad
[3
;

dispositio sci hieronimi sup. sal.

add. seras

non
ipse]

repet.

expunct. in C.

12 scripturis] de scripturis C. 13 sq. non

...

caelestihus] divinis
3.

GI.
I.

eruditu?n] 3 inser. si viderit.

non] nonne
3S,

...

nonne
lin.

18 salvum] om.

CS
3.

ipsuvi 3.

19 islum]

BG, C

isttid

sup.

20 pinguedin.m habet]
;

om.

24 comederit] commederit
10, 8.

corr.

25 vere]

ABCGIS

verius

3.

8. latrones] lo.

17. iVVj/, />/^?^/Vetc.]

Conf lohan.

12,

24

sq.

24. ineuvi\ lo. 6, 54. 25. vere corpiis Xpisti

e.

s.

e.

sernio

scripturarum

Hieron. in Eccle. 3, 13 (M. 23, 1092 A) Porro quia caro Domini verus est cibus et sanguis eius
est]
*

est potus, iuxta avyvojYT.v hoc solum habemus in praesenti saeculo bonum,si vescamur carne eius etcruore potemur, non solum in mysterio, sed etiam in scripturarum lectione. Verus enim cibus et potus, qui ex verbo Dei

verus

sumitur,scientia scripturarum est'.

302
sermo scripturarum
rium

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
doctrina divina
intellegit
est.

est,

qui
?

Si

fidelis

est

et

quando imus ad mysteet

si

micula ceciderit, periclitamur. Si

caro Xpisti et sanguis

quando audimus sermonem Dei,

incurrimus

sermo Dei

eius in auribus infunditur, et nos aliud cogitamus, in

quantum periculum
5

Et adipe frumenti satians te. Pinguissimus sermo divinus est, omnes habet in se delicias. Quidquid volueris, ex sermone divino nascitur: sicut tradunt ludaei, quoniam manna quando comedebant, secundum voluntatem uniuscuiusque, sic sapiebat in ore. Verbi causa, qui manna comedebat, si desiderabat mala, si pirum, si uvam, si panem, si
carnes,

secundum qualitatem
erat. Sic

et

voluntatem comedentis,

ita et

sapor

in lo

manna

et

in

carne Xpisti, qui est sermo doctrinae, hoc

est,

scripturarum sanctarum interpretatio, sicut volumus, ita et cibum accipimus. Si sanctus es, invenis refrigerium si peccator es, invenis tormentum.
:

Et adipe frumenti satians

fiHos tuos in te.
fieri
'.

te.

Non

dimittit ah*quas reliquias. Benedixit

i5

*Ouotquoteum
fines
*.
'

receperunt, dedit eis potestatem fiHos Dei

* :

Qui posuit
'.

tuos pacem. In ah*o psalmo legimus

Et factus

Pacem meam do vobis, pacem meam reh'nqno vobis Pacem meam non sicut mundus habet pacem, siquidem mundi pax nostrum bellum est. Meam pacem do vobis. Bellum habetote cum mundo, et meam pacem habebitis. Oui posuit fines tuos pacem. Oui ergo non est in pace cum fratre, iste non est in finibus Hierusalem. Dicat aliquis Ouid facio ? non vult miht reconcih*ari frater, ergo extra fines sum Hierusalem ? Ouantum, inquit, ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes Cum his qui oderant pacem, eram pacificus Tu habeto pacem si ah*us irascitur, ille bellum habet, et per behum iUiustibi pax nascitur. Vultis scire quomodo et bellum et pax sit ? Infelix ludas veniebat ad proditionem, et Dominus ei pacem ab osculo porrigit: ille de osculo beUum creat.
est in

pace locus eius

20

'

'.

'

'.

25

2 si miiu/a]

si inacula

ABCGI

si in

n/aculam

!3.

pericHtamur] periclitalur
add. nostris.
comedentis^ commed.

{3

peri-

culamur G.
ac si liixisset 3. 12 cibum]

3 et sermo Dei\ om. GI. 10 (/ualitatem]

3R quantitatem BCSG.
4 auribus]

8 Verbi causa\

corr.

om. G.

13 invenis] invenies GI.

tormeutujn] tormenta BC.

18

14 dimittit]

dimittat B.

iSjiiios tuos]filiis tuis

BC.

Pacem meam] non

in bello et
.S
;

repet. ^B.

mundi]
2J pacein ab
porrigit]

mundo G.
om. C.
oscu/o]
I
;

19 nostruvi] nostra Q.^

24 oderant] oderunt ,3G.

;

25 si alius irascitur]

26
/.

^/

bellum
\

et pax]

obuscu/o

G pacem
;

osculo

BCGI et bellum pax 3 C pacem et osculum

;
',

pax

S.

pacis osculum 3B.

porrcgit BCi.

de osculo] S

et cet.

om.

de.

iG.Jjeri] lo.

i,

12.

24. habentes

Rom.

12, 18.

17. eius\ Ps. 75, 3. 18. vobis\ lo. 14, 27.

pacificus

Ps. 119, 7.

TRACTATUS

1)K

PSALNIO CXLVII.

303
:

10

Respondc Iiidaee si de frumento Kt adipe frumenti satiat tc, quomodo nunc dicit, Qui emittit Hoc Verbum in eloquium suum terrac ? In principio erat Verbum Qui carne mittitur. Et verbum caro factum est, et habitavit in nobis emittit eloquium suum terrae. Eo tempore conpletum est Terra dedit fructum suum Qui emittit eloquium suum terrae. De praedicatione Velociter loquitur evangelica, dedoctrina apostolorum. Denique sequitur currit senno eius. In omni enim terra auditus est sermo eius, et in orbc terrarum apostolica doctrina. Unus homo pauper iam senex praedicavit ab Hierusalem usque ad Illyricum, et velociter currit scrmo eius. Quoniam ergo venerat de Hierusalem usque ad Illyricum, et velociter cucurrerat sermo eius, deinde sequitur, et dicit ipse sermo qui praedixerat, De Hierusalem usque ad Illyricum Volo autem ire et ad Hispanias Hoc
Qjii emittit eloquiuin suuni terrae.

diccbat,

'

'.

'.

'

'.

'

'.

loquitur apostolus
15

Paulus.
:

Videte velocitatem sermonis.

Non

est con-

tentus ad orientem

ad occidentem currere desiderat.

20

25

Qui dat niveni sicut lanani, nebulani sicut cinerem spargit, Mittit crystalluni suum sicut buccellas. Videte quanta sit difficultas, quam obscura sint quae dicuntur. Ante faciem frigoris eius quis sustinebit? Cuius? nihil dicitur. Deinde dicitur Eviittet eloquium suum^ et liquefaciet ea. De illo de quo dixerat, Emittit eloquium suum terrae Emittet verbum suum. Quis emittet ? Deus Pater. Et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum Diximus Patrem, diximus Filium non possumus in duph*ci numero credere, nisi conpleatur Trinitas. Fiabit spiritus eius, etfluent aquaeNx^^XX^s quoniam ubi Pateret Verbum Dei, statim et Spiritus sanctus est. Videamus ergo ab initio quid dicitur. Et adipe frumenti satiat te emittit eloquium suum terrae, velociter currit sermo eius. Repente quid sequitur ? Qui dat nivem sicut lanam. Sermo Domini, qui velociter currit, sic datur quasi nix, et ipsa nix est quasi lana. Videte misericordiam Domini. Cibus Domini nobis
:

'

'.

30 in

vestimentum

vertitur.

Dixerat lohannes de
lin.).
et.

Domino
e.

Salvatore
In omnem

'

Ecce
G.

3 in carne\ in carnem
orbe\

C {m

add. sup.

/;/

omni

ierra]

c.

terrarn
;

orbem SG.

\o et

velociter']

IS om.

11 cucurrerai]

currerat

currat S

quem pr. I. ij ^V^] om. I. Hispanias\ Spanias BSG. sermonem G. 16 sicut cinerem] sicut quic. G. 17 suum] omnes sustinebit] snbsistit G. tiihit] Jiic mn 'S. codd. 18 j/;//] Jw/ SGI. 20 sq. Emittet] emittit saepe codd. qui tamen non sibi constant. 23 in duplici numero] i. duplo n. p in duplici niimerum G in duplicem numcrum C al. manu. 26 emittit] qui e. SG.
iucurrit^.
\2 qui pr.]
;

14 sermonis]

sermonum S

3.

Verbum'\ lo. 1,1.

suu?n\ Ps. 66,
7.

10. 13.
^

4. in ?wbis\ ibid. 14.

6.

ad Illyricuni\ Roni. 15, ad Hispa?iias\ ibid. 24.

i,
i.

19.

22. Verbu?n] lo.

304
Agnus
ista est

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
peccata mundi
'.
'.

Dei, ecce qui

tollit

Et

in alio loco

Esaias:
ista

'

Quasi

ovis ad victimam ductus est

De
'
:

isto

igitur

agno

et

de

ove lana
lavabis
5

quasi nix. Dicit Esaias

'.
'

Si fuerint peccata vestra quasi coccinum,

quasi nix dealbabuntur

Asparges
'.

me
est.

hysopo, et mundabor
sicut lanam. Tolle
et

me,

et

super nivem dealbabor

Oui dat nivem

vitii

sordes mcas, tolle

quodcumque

Nivem tuam

Domine puritatem tuam

tribue mentibus Xpistianis. Nisi

tu

nobis nivem dederis munditiarum

tuarum, vestimentum tuum habere non possumus. Xpistus vestimentum nostrum est. Si volumus Xpisti habere vestimentum, mundi simus quasi
nix.

Nebulam quasi cmerein

:

spargit.

Male

interpretatus

est

latinus, 10

nebulam

quod enim

o'j.''.ylr,

dicitur in graeco, in hebraico habet

pruinam.

Denique ita sequitur Pruinam sicut cinerem spargit. Docet nos, ct facit nobis- vestimentum quasi nivem et cum nos vestierit v^estimento suo, tunc nobis tribuit ah'menta. Pruinam sicut cinerem spargit. Vidc quid
: ;

dicit, sicut

sicut

mundus ? age paenitentiam. Panem meum potum meum cum fletu miscebam Nonne pruinam suam sicut cinercm spargit ? Grandis rerum vides quomodo mutatio de cinere nix fit, de paenitentia mundus efficitur. Mittit crystallum suum sicut buccellas. Qupmodo panes eius franguntur,
cinerem. Vis esse
et
*

15

cinerem manducavi,

'.

et buccellae fiunt; sic et

crystallum hoc frangitur, et

si

in

buccellas vertitur. 20
:

quando aquae congelantur quod nos glaciem dicimus. Inter crystallum ergo et aquam hoc interest, quod est quoniam aqua quasi latissime funditur, ceteinter aquam et glaciem crystallus quasi conpingitur in se, et in unam formam redigitur. Si rum quando aqua congelescit, crystallum efficit. Quoniam ergo nos toto verbo
Crystallum naturam hanc habet,
:

25

pcciata\

^'iilS

-,

pcccato

Cl

peccatuin C.

2 dc ista ovc] de ista lana qiiae cst de ove i/la, ipsa

cst qiiasi ui.x I.

ni.x dealbabuntiir\ niveni dcalhaho 'p\.

6 vitii\ viti{osuni add. sup.

eius^oxxi. ^.

\\x\..)Q',inutiIac\i.

ly quoniodo] quoniani
[i.

{}.

l()

Mittit] niittcns ^.
j3
;

20 crystalluni hoc\ ciystallus

si

21 Crystalluni] crystallus
;

cristallus

BI

chrystallus C.

quando aquae]
I.
;

CSG
^IJ

si

quandoquc H
est]
9j,

sicut
;

aquae quando

|3

sicut
;

aqua
13.

I.

congelantur]

congelascit

22 quod

sup. lin

hoc cst

ISG, C corr

om.

23 aqua\ om. G.

quasi]

ISG

om.

expunct. in C.

24 crysta//us] christa//uni

(///

in s sup. lin.)
toto

25 conge/escit]
veriw carnes]
ver/>a

conge/iscit

conge/iscet

G
;

conge/ascit

[3.

'

efficit]

cfficitur S.

sup. lin. ex tota vcrbo carnis

;

toto vcrbo carnis

toto ergo

vcrbo carnis

tota

S (om. carnes)

in totuni Vcrbi carnes

[i.

1.

mundi]

lo.

i,

29.
7.
i,

16. 7niscebani\ Ps. loi, 10.

2
1.

2.

diictus cst\ Is. 53,

Crystalluni

naturam hanc
i,

liabet
*

4.
5.
1

dealbabuntu7-\

Is.

18.

etc.]

Hieron. in Ezech.
crystalli,

22 sqq.

ha-

dealbabor'] Ps. 50, 9. 1. in hebraico habet pruinani\ Psalt.

'

bcns speciem

simum

et

quod est ex aquis mundis atque

dicitur
:

puris-

lucen-

hebr. Hieron.
spargit
'.

pruinas quasi cinerem

tibus nimio frigore concrescere {al. mss.

congelascere)

in

tantum ut

TRACTATUS

1)E

PSALMCJ CXLVII.
illas

305
capiamus. Rcs

caines capcrc non possumiis, frangitur, ut pcr partcs

sunt obscurae, ct interpretationis difficultas non nobis concedit latius \oc[\x\. Ante f(tciei/i frigoris eins guis siistinebit ? C\x\\x^} IDlcxxnt alii crystalli, a!ii
5

vcro dicunt Dei. Mihi autcm vidctur, Ante faciem frigoris eius

quis sustinebit
sustinebit
.^

? de Deo dici. De Deo dico, Ante faciem frigoris eius quis Quae tormenta dicuntur in scripturis sanctis peccatori praeparata? Nihil gehenna calidius est, et tamen ipsa frigida est. Gehenna ex

ignc cst

sed

si

quis satis refrixerit, mittitur in gehennae ignem. Scri'

10

ptum est, quoniam in novissimis diebus refrigescet caritas multorum Ouicumque crgo sic infrixerit, iste mittitur in ignem. Dominus nobis praestet, ne quando frigus ingrediatur corda nostra non peccamus, nisi
'.
:

ante refrixerit caritas. Denique quid loquitur et apostolus

ventes
'.
'

Spiritu fer-

Deus noster
diaboH
'.

ignis est
'

'.

Si ergo

Deus
:

ignis est

propterea ignis
;

est, ut frigus
15

eiciat.

Aquilo, ventus frigidissimus

dexter vocatur
sinister
si si
sit.

Pulchre dixit, vocatur

adsumpsit

sibi

nomine autem nomen, cum

si

Si cuius ergo

anima

refrixerit, ut aquilo

ventus frigidissimus:
peccaverit,
:

quando autem
refrixerit, si

calor caritatis
fuerit...

corde nostro refrigescat,

mortuus
fuerit.

Dih*genter adtendite quod dico

si

refrixe-

20

mortuorum est, calere viventium. Si quis ergo refrixerit, et mortuus fuerit, mittet Deus verbum suum, et Hquefaciet eum. Dominus praestet, ut et nostrum frigus Hquefiat, utcrystaUum
rit, si

mortuus

Frigescere autem

illud

solvatur et

moUe

fiat.

Emittet verbuni suuin,

et

liquefaciet ea.

Da

mihi peccatorem, qui

frangitur]
3.
e.

Deum

non

respicit,

non

habere calorem, sed

3 /oqui]
7

fratigiDitur ^ et cet.
5 sq.

per\ om. C.
sustinebit]
est

dicunl\ om.
71.

De Deo
;

dico

...

om.

3.

om. B. 4 vero Nihil gehenna calidius est^

;

gehenne adlidius

gehenna caiida
refrigeret
;

C.

8 si quis satis\ codd

si quis

a caritate
;

^.

refrixerit

CGI

refrixerint S

refriguerit ^.

mittitur] mitetur

C
;

mittuntur

BSG.

9 refrigescet] refrigescit S
infriguerit ^
,3
;
;

refrigessit

refrigescat IG,

corr.

10 infrixerit^

BS
[i

restixerit C.

12 refrixerif]
;

BC;

refrixerat

\,frixerit
lin.

refrigiierit

(3.

16 ut aquilo]

et

aquilo

BCSG
I
;

est

aquilo I; aquilo A, et suppl. est sup.

et cet.
refrigescat'^,

frigidissimus]
;

add.

est.

17 si quando]

om. 3

BCSG

',frigescat I

r^frigescit'
;

,3.

19 Frigescere] refrigescere 31.

21 liquefiat] liquefaciat

SG.

23 qui

Deum] S

qui

dnm

CGI

qucin

Dominus 3B.
13. ignis esi\

etiam gelu constricta aqua graeco sermone xpujxaXXo^ nominetur in Is. 48, I. illas capiamus] Hieron. 20 sqq. Scindilurautem sermo divinus
'.
'

Deut.

4, 24.

15. vocatur'^ Prov. 27'^ 16 sec.

lxx.

cuin sinister ?] Hieron. ep. 78, mans. 4 possessor aquilonis venti fri'

multas partes dividitur, ut quem totum suscipere non possumus, sumaet in

gidissimi... qui

cum

sit

frigidissimus,
sibi

mus
9.

in partibus

'.

nomine dexter vocatur, falsum sumens vocabulum virtutis et

as-

dextrae,

multoriini

Matth.

24, 12. 12, Ti.

2.

cum

totus

sit

smistra

12. ferventes

Rom.
III,

Anecdota Maredsolana

306

S.

HlKRONV.Ml PRESBYTERI
et

totum esse frigidum,

fuerit, et
lita

mortuum

si

ad sermonem Dei conpiinctus

illius

coeperit

agere paenitentiam, et durissima cordis

emol-

fuerint,

eo tempore conpletur, Emittet verbum suum,

et liquefaciet

ea.

Emittit Pater,
eiiis.
*

Verbum

mittitur, iungitur
'.

Spiritus

sanctus. Flabit
nisi

spiritus

Spiritu ferventcs

Frigus non cxpellitur,

calore Spi:

Ubi sunt Eunomii, Arrii, ubi sunt INIaccdoniani, qui dicunt [Spiritum sanctum non numeramus cum Patre et Filio? Deus Pater mitet tamen plena sanitas non est, nisi Spiritus sanctus tit, Verbum mittitur flaverit. Flabit spiritus cius, et fluent aquae. Aquae. Quod ante durum erat, moUe fiet. Qui ante iustitiam ulli dare non poterat, iste discipulus est. Quoniam autem multa loquuti sumus, et quae secuntur manifestasunt,
ritus sancti.
:

lo

oremus Dominum, ut

et

nostra duritia mollescat, ut et nostra peccata

purgentur, ut efficiamur quasi ignis, ut et frigus diaboli,

in cordibus nostris, expellatur, ut

quodcumque
'.

est

malus

calor.

Omnes

caleamus Spiritu sancto. Est quippe et Sed ille adulterantes, quasi clibanus corda eorum
sit

15

calor calore Spiritus sancti cxpellitur. Cui

gloria in saecola saeculorum.

Amen.

DE PSALMO
Iste

CXLVIII.
;

in titulo et hoc multi putant, quoniam autem debemus, quoniam unum alieluia in titulo sint psahni ipsius. Scire de fine superioris psalmi est, aHud alleluia initium sequentis psahni est. Et hanc regulam debemus accipere, et scire, quoniam omnes psalmi, qui in principio habent alleluia, et in fine habeant. Multi autem putant, quoniam

psalmus duo

alleluia

habet

20

alterius psahni principium

sit.

Non

est ita

sed

ille

psalmus, qui

in prin-

cipio habet aUeluia, ipse et in fine habet alleluia.

Hoc totum quare

sint.

dixi

25

Ut

sciatis

quare

in isto

psahno duo allehha praeposita

G
;

2 durissima coniis\

CS
!i>

durissima corda

diirissimum cor
;

[ilJI.

onollita fucrint]

CS

emollitum fiurit |iBlG.

semi S
arriani

Eunomiani
;

ungit [j. 4 iungitur cotld Arrii\ BS, eunominiani I.

;

Eunomii]

BC

(sup. lin. add. an)

eunumii arrium

G G

machidonae B. Macedoniani \ mculicdoniani SG Ariani [i. 7 non nutucnon mcramus B non enumcremus I non numerari fj. ramus] CS non enumcramus Ci Q^uod a. durum erat\ BCS quod a. durc erant (i quae a. durae 9 Aquac non repet. CS. 10 molle fiet\ BS m. fiat C corr mollcfiet A mollefiant G molles fiantl molks erant 'p,
I
; ; ; ;
, ; ; ; ; ; ;
;

fient 3.

ante iuslitiam] antitiam G.

;

ulli darc\ scripsi

iste\
'p

ulli dari

A
;

illi

dare

BCI

illc
///

dare

audire S

audire vcl dare

^.

add. nuiic.

13 ignis\

Tj

nix codd.

J4

caleamus\etcai. 3B.
col. 1337, ubi lanien

id expellitur,

GI om. doxologiam.
finc

18 Di:

nonnulla supposilicia in

addunlur.
I

posita

fj.

dcbemits\ debes C.

23 haheant\ habcnt B,

[a

PSAL.VOCXLVIII\ In Brev. ipsius\ codd 20 sint\ sil BCG. erasa). 26 siiatis\siatis B corr.
ps.

iS.eoru/u] Os.
25.
t7
i/i

7, 4.

Commcntaiiol.
alleluia]

104,

p. 77,

1.

6-13.

fitic

/lal/et

Cont.

TRACTATUS
Laiidate
sola

I)K

PSALMO CXIA-HI

307

Dominnm

de

caelis,

laudate cudi in excclsis.

hominum de caelis. Non

hoc
5

natura non

sufficit:

iungantur
;

et caeli.

Ad laudem Dei Laudate Dominum

in

dixit, laudate

caeli

sed

vos laudate qui estis

caelis,

est,

qui habitatis in caelis, throni, dominationes, potestates,seraphin,

cherubin, et

culo, sed et in

qui estis in

omne nomen quod nominatur, non sohim in praesenti saefuturo. Laudate Dominum de caelis. Qui estis in caelis, excelsis, laudate eum in excelsis. Excelsi, laudate Excelsum.
deorsum
positis,

Non
estis.
10

dixit liumilibus et

laudate

sed vos qui

in

sublime
Priin

Latidate enni omnes angeli eins. Vides in quo gradu sunt angeli

mum

throni dicuntur
:

throni, sedes.

Non putemus

cathedras esse,

quibus Deus sedeat

sed virtutes aliquas in caelestibus, in quibus

Deus

15

semper sedeat quasi in quadriga sua. Laudate eum omnes angeli eius. Omnes angeli eius. Qui angelus est, laudet qui daemon est, laudare non potest. Landate enm omnes virtntes cins. Quia ad laudes Dei angelosprovocavimus, et homo cunctarum virtutum nomen scire non possum, generahter dico Laudate eum omnes virtutes eius. Hucusque de invisibilibus. Laudate, ea quae estis invisibilia, quae humanus oculus non potest in: :

20

Nunc venit ad creaturas quas oculis cernimus. Landate enm sol et Inna. Videte, gentiles videte, Manichaei. Sol laudat, non laudatur. Laudate eum sol et luna. Vos solem deum dicitis. Ecce
tueri.
:

post quanta laudat. Laudate de caelis, laudate in excelsis, laudate angeli,

25

omnes virtutes. Deus vester in quinto gradu laudans ponitur. Laudatc eum sol et luna. Non dixit, luna et sol sed, sol et luna. Ouod maius in lumine est, prius laudat. Videte ordinem visibilium. Laudate eum, sol post solem, luna post lunam, omnes stellae. Omnes stellae non tantum lucifer, non tantum maiores stellae, sed et minores pariter
laudate
:
:

laudent

Dominum. Dicat
In eo

aliquis

Quomodo
servitio

sol et

luna et stellae laudant

Deum
30

quod a suo

ofificio et

non recedunt. Servitium ipso-

rum, laus Dei

et stellae

est. Grandem honorem habes, humana anima. Sol et luna pro te currunt, pro te serviunt. Angeli, throni, dominationesnon

2 siiffidf\

siifficict

I.

iunoantuy^ iunqatur SG.

caeli]

caelu S.
{31,
;

4 seraphin]
10 sunt] sint

syrahin B.

5 cherubin] ceruhim C.

8 in suhlime] in suhlimi

BC.

Primum] primi
13 sedeat] sedet S.
est]

B.

n
14
I.

throni sedes]
a. eius]

interser. sunt sup. lin

(31.

S add. interprctantur.
[3.

Omnes

non

repet.

laudet] laudat

qui non
I

est
;

angelus

i^ provocavimus]

n.

possumus
I.

;/.

potest p.
;

\% ea quae]

CS

provocamus C. ea qui B ; eutn quae

16
I
;

Qui daemon non possum] CSG

;

ei

qui

G eum
;

qui

p.

invisihilia, quac]

codd

invisihiles. Invisibilia ^ (om. quae).

25 mains in lumine

est]

magis

inluminat

6.

infuiino\ Ephes.

i,

21.

308

S.

HIKRONYMI PRESBYTERI
stellas
:

habent solem necessarium, non Innam, non

siiper

solem cnim

et

lunam sunt
parturit in

in

caelestibus. Sol ergo et luna et stellae propter nos sunt,

nobis scrviunt. Dicit et apostolus, quod et ipsa creatura congemiscit, et

liberationem filiorum Dei.

Quando autem
?

filii

Dei adsumpti

fuerint, et ipsa

creaturade hoc servitio liberatur. Dicat aliquis:

Ouomodo

sol servit, et liberatur?

quomodo
:

luna

quomodo

stellae? Liberatur sol,

parricidas, videt homicidas

ne ludaeos videat, ne gentiles, ne blasphemantes Dominum suum. Videt et tamen servit imperio eius qui iussit. Solem
'

enim suum
et

oriri facit

super iustos et impios

:

'.

Laudate cum, omnes

stellae

lumen. Dicat aliquis

Ouod

est

lumen

sine sole, sine steUis, sineluna? 10

Dicere possumus, inter noctem et diem, vel inter diem et noctem, quod absque sole lucent licet multi putent ipsum splendorem soHs esse. Dicit igitur, Laudate eum omnes stellae ct lumen,ut quomodo de invisibilibus dixerat, Laudate eum omnes virtutes eius,sic et de visibiHbus dicat, Lau:

date

eum omne quod

lucet.

15

Laiidaie euin caeli caelonini. Plures caelos dicimus. Denique et Paukis

in

dicit. Videte igitur quantus fulgor est, quae secuntur, dixit de visibilibus. Qiiia ipse dixit^et facta siint. Dei iussisse, fecisse est imperium fabrica secundum illud quod in Genesi scripest. Ouia ipse dixit, et facta sunt tum est, Et dixit Deus, et fccit Deus hoc est, dixit Deus Pater, fecit Deus Fih"us. Dicat aliquis P>go maior est ille qui iubet, et minor iste cui iubetur. Dicunt hoc Arriani, dicunt hoc P^unomiani, et dicunt hoc Macedoniani. Respondeo tibisecundum sensum tuum, o hacretice. Dicis: maior est Pater qui iubeat, ct minor est Fihus in eo quod iubeatur ab quid est maius, illo. Si hoc secundum sensum humanum, rcsponde mihi iubere, an facere ? Dico, Fiat domus et ahus facit domum. Dicere nihil grande est facere difficile. Maior ergo ille qui facit, quam qui praecipit. Sed et hoc impium est non enim Fihus maior est Patre. Sicut enim hoc impium est de Fiho contra Patrcm credere, sic et illud impium est de

tertium caelum raptum se esse

sit.

ut caelum caeli

Et

cetera,

20

25

30

Patre contra
2 ergo\ eni/n ^.
tione
'^\.

FiHum

crcdcrc. Qiiia ipse dixit, et facta sunt

ipse

niandavit

3 conge/niscit] congemesiit IS,

corr.

4 in /iberalioneni] in libera-

/liioru/n]
II

sen'ornm 3

et cet.

5 liberatnr] Iil'erabitur I {bi add.

manu

anliq.

sup. lin).

possumus, inter]

BC om.

intcr.
;

12 lucent] codd

lucet

[ii.

puient]

putant H.
21

i6 et Paulus]

CGI

Deus Pater] S om. Deus.

i.

i8 de visibilibw!] de invis. CS. (C add. usque) apostolus 3158. 22 Deus Filius] 3IU non repet. Deus. 23 Eunomiani]
sup. lin.).

eunoniiniani B,
q. ei
I
;

rt

in

C corr, (i (/ add. C expuncta est.

25 iubeat] 3BC;

iubet

CS.
28

quod iubeatur]
dijficile]

26

humanum]

3 inser. accipis,

add.

est.

4.

9. inipios]

Dei^ Roni. 8, 22. 19. Mallh. 5, 45.

17. in tcrtiuni

cacluni\

(lor.

12,

2.

TRACrrATUS
et creata sunt.

I)K PSA1,\[0

CXIATTI.

309

Una

natiira

iiibet

et

facit

pictor ut pingat pictor, et pictor pingit

Deus iubet, Deus facit. lubet quod pingi praeccperat.

:

Statuit ea in saeculuni, et in saeculuni saeculi : praeceptum posuit,

praeteribit.
5

et

non

Grandis hominis honor,

:

et

grandis

infelicitas.

Sol

tibi currit,

10

tibi serviunt et tu ignoras creatorenn tuum. Praeceptum posuit, non practeribit. Praeceptum soli posuit ccce per tantos annos praeceptum Dei numquam praetcriit. In tantum non praeteriit, ut cursus cius et humana observatione conprchcnsus sit. Praeceptum posuit, et non praeteribit. Lunae praeceptum posuit, ut per triginta dies crescat atquc decrescat numquid cursus suos aliquando mutat ? In caelo praeceptum

eleinenta
et

Dei servatur, et in terra non servatur. Mari praeceptum posuit, ut litora sua non egrediatur venit oceanus tumens fluctibus, et in se redit, ct praeceptum Dei meminit. Totus mundus Deo servit, et praeceptum eius meminit et homo solus non meminit. Ideo dicimus et in oratione domi: :

15

nica:

Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra

'.

Sicut in caeloangeli

tibi serviunt, et

creatura servit, ita serviat et homo.

te

infelix
vis

hominum
ascendere

genus

Descendit ad
flagellas.

Deus, quoniam tu ad caelum non

suscipis, sed occidis
sufficit
:

Non
20 agis,

tibi sufficit

quod non

occidis, crucifigis, blas:

phemas,

Non
:

tibi

quod

occidis

sed nec paenitentiam

quod

occideris. Dixit

de

invisibilibus, dixit et
terra.

de

visibilibus, sed

de

visibilibus caelestibus

nunc etiam de
deinde

Primum laudant
in duo, in

invisibilia,

visibih'a

Videte ordinem laudationis. et ipsa visibilia dividuntur

dicit

caelestia et in terrestria. Dixit

de caelestibus, nunc

de

terrestribus.
25

Laudate Doniinuni de terra. Ouoniarn laudaverunt angeli, laudavit caelum laudet et terra. Videamus de terra qui prius laudent. Dracones et onines abyssi : ignis^grando^ nix.glacies, spiritus procellariini^ quae faciu7it
:

verbuni eius
tiae, et

montes

ct onines colles^

ligna fructifera, et ojnnes cedri

bes-

iniiversa pecora^ serpentes et volucres pennatae.

?

Post tanta quid

30 dicitur

Post dracones, post serpentes, post ignem, post grandinem, post

bestias et universa pecora

tur
:

et

homo, qui tibi grandis videris, de te dici? O non de simplici homine, sed de his hominibus qui inter homines
CSG
;

8 et huni.\
////.
Jj.

ex

h. 3

in h.

ab h.

I.

observalione] racione S.

11 liforci\

codd

12

/;/ se^

ipse

BC.

14 non ineminit\ non ineniorat G.

landationis']

iZoccidis^

non

repet.

pBS.

21 niinc^
lin)
;

BC

inser, dicit.
;

laudantis 3B.

26 landent\

^3,

( add. sup.

landet IjS

landit G.

32 hominibus\ oni. C.

15. in terra\

Matth.
t.

6,

10.

16. serviat et /lonio] Hier. in

Matth.
in

6,

10

'

Fint voluntas

s.

i.

c.

e.

terra.

Ut quomodo angeli tibi inculpate serviunt in caelis, ita et in terra serviant honiines '.

3IO

S.

HIKRONYNn PRKSRVTRRI

maximiores siint. Reges terrne, et omnes populi : prhicipes, et ouines iudices terrae. Deinde sequitur luvenes et virgines, senes cuin iunioribus laudent nojnen Domini : quiaexaltatum est nomen eius soHus.^Xq^K^x-^ quae secunLaudaverunt caelestia, lautur. O quanta in istis mysteria continentur daverunt invisibilia, laudaverunt visibilia nunc ad terrena descendit, et ad laudationem Dei primum dracones et abyssi concitantur. Ubi abunOui primum draco eras, qui davit peccatum, superabundavit gratia habebas venena serpentis o tu qui primum abyssus eras, et tenebrae super abysso ferebantur. Videte quid dicat. Ubi dracones, ibi venena ubi
: !

'

'.

abyssus,

ibi

tenebrae.

Ne

desperes

igitur,

o tu qui draco eras, qui tene;

10

brosus

eras, et

Deum

laudare non audebas

age paenitentiam,

et

statim

converteris. Licet in hebraeo

quod interpretatur cete. Denique ipse cetus in abyssis esse dicitur. Dicamus igitur primum secundum iitteram. Videte quid dicat. Laudate ea quae in mari sunt, et laudate ea quae extra mare sunt dracones et omnes abyssi. A parte totum a-jvx.ooy'//(7)s- Deinde sequitur ignis. Videte concordationem discordiae aqua et ignis simul laudant Dominum. Dracones et omnes ahyssi,
:
:

non habeat dracones,sed habeat TIIANNINLM, Dicitur autem cetus infinitae esse magnitudinis.

15

ignis.

Universa quae nascuntur ex aqua, nascuntur

et calore
:

et

ex

igne,

hoc

est,

ex umore
sine igne.

nec ignis solus generat e potest sine umore, nec

umor
;

20

Xon

est

tam contrarium, quam umor

calori, et calor

umori

tamen voluntate Dei haec,quae

eius.

inter se diversa sunt, in nostra nativitate

concordant. Grando, ni,x\g/acies, spiritus procellarum.quae faciunt verbum

Multa sunt quae dicantur, et in singulis inmorari non possumus. Grando, nix; glacies, spiritus procellarum. Omnia quae videmus in munscd nobis serviunt. Die hesterna
:

25

do, nobis serviunt. Serpentes et abyssi, ignis, grando, nix, glacies, spiritus

procellarum vidcntur sine ratione esse

tempestas

fuit,

videbatur nobis esse contrarium

erat frigus, erat umor, esse contrarium, pro

5 laiidavermit visihilia\

crant pluviae. IIoc quod ad

I

horam nobis videtur

\\
;

maximiores\ AC(1I, inaxiviioris

;

j/iaxi/ni^..*

i/iaiorcs
;

[5.

SG
S
;

om.

|3

et cet.

9 supcr abysso] supcr abyssn//i

...

C
;

snper ahysos S.
scripsi
;

sq. ihi
,3;

...

ihi\

.scripsi

ex coniectura; uhi

iihi

3 et codd.

12

THAXXINIM]
cete 3.
!j
;

thanini/n

the//iini/n

tenniin
;

tc/iin I

e/ii/n
;

G.

13 sq. cetus\ codd

I

17 conco/datione/n disco/-diae\

ACS
SG
;

c.

discordia//i
Til.

conco/-da/ite//i disco/-diain
;

om.

discoidiain.

18 acpta,

ai]ue

aquae

21 N'on'\ codd

nihil

3.

7.

gratia']

12.

Rom. THAXxixiM
in Is. 27,
j

5,
(j.
'

20.

'

inierprefatur

cete\

ut in

Pro draconihus, quos solus Theodotio, hebraico scriptum est, appellavit

'

Secundoenim loco capitulo in hebraico non appellatur Leviathan, sed /'//<7;/;//;>'/,r|uod proprie celum sonat ; ibid. 43, 16 sqcp
Hieron.
in

tha?ini/n
17.

etc.

praesenti

TyivAw/y/.u\t\ Conf. not. supra p.

20.

2co,

1.

'

: :

rRACrATUS
nobis est
:

I)K

PSALMO CXLVUII.
:

3II

enlm nobis parit. Videtc euiin quid dicat illa ct illa, scrpentes et abyssi, nix, quae faciunt vcrbum cius. Erubescc, homo pluviae ct tempestas vcrbum Dei faciunt, ct tu non facis. Hfontes el oiniies servant colles. Nec montcs mutantur in coUcs, ncc vallcs in montcs naturam suam. Ligna frnctifeni, et oinncs cedri. Lignum vidcs quasi sicfructuin
:

cum

amissis

foliis

etstatim
tibi

cum
:

ver venerit, tibi mittit germen,tibi frucparit, et tu

tus parturit.

Lignum

fructum

Deo

fructus

non

paris.

Et

10

cedrum cedri nituntur ad alta, quasi ad caelum ire Et tu imitare ligna inrationabilia. Bcstiae, et nniversa pecora. Nihil mutant naturam suam omnia stant in ordine suo, absque solo homine, cui omnia subiecta sunt. Serpentcs, et volncres pennatae. Neque ea quae de terra sunt ad caelum vadunt, neque ea quae in caelo sunt
onincs cedri. Imitare
festinant.
:

ad terram veniunt
loqueris,
15

tibi

serviunt. Dicat aliquis

:

Secundum
dicis,

historiam

non

dicis allegorice

si

secundum historiam

quare primum
inrationabih*a

abyssi, et nix, et grando, deinde h*gna fructifera, et cetcra

laudant

Dominum,et extremum homo? Legamus Genesim.et secundum

20

25

ordinem nativitatis et creaturarum, ita et videbimus cuncta laudare. Ibi enim scriptum est, primum eas animantes factas esse, quae inaquasunt deinde ea facta, quae in terra sunt deinde facta volatih*a et postea hominem unum fecit.Igitur sicut primum factum est, sic laudetDominum. Sed ahus sensus est. O homo, universa haec quae dixi, cuius causa facta haec unisunt ? Bestiae, serpentes, hgna fructifera, volucres pennatae versa in eo laudant Deum, quia non mutant naturam suam. Praeceptnni enim posiiit, et non praeteribit. Imitare ergo ea quae tibi serviunt. Illa facta sunt, ut tibi serviant tu factus es, ut Deo servias. IHa tibi serviunt
:
: : :

imitare servientia

tibi, et

servi

Deo, sicut

et illa tibi serviunt, et

per

Deum

serviunt. Cui est gloria in saecula saeculorum.

Amen.

DE PSALMO CXLVIIIL
30 principio

Centesimus quadragesimus nonus psalmus lectus est, qui habet in Cantate Doniino canticum novuni. Dixit sanctus presbyter,
:

parit\ paiani

C
3.

et statiiii ctnii

ver vcnenf\
;

CSGI
; ;

et

statim

ciiiii

vencrit cstas

aestas
e. q.

cum venerit
...
;

10 Nihil mictant]

de terra

vadiint\

13 tibi\ codd

sed ibi
;

om. Dco ,3.

fi.

[i>.

20 laudet] codd
fi

laudat

1 1 sq. Neque non mutant ^ nihilmutat CS. ad terram G, cuiterra L in terra I. 12 de terra] CS 16 extremum\ ad extreinuin [i. 19 eafacta\ easfacta G. 21 haec\ ista ^. 23 sqq. Praeceptum enim etc] Clausula in
;

GIL

longior est, et ab liieronymo prorsus aliena.

',

26 servientia] S
propheta

servienti G,

(mutat. in

seivientes)

servientem L.

27 serviunt'

GI om. doxologiam.
d.
s.

28

Brev. col. 1341.

30 Dixii sanctus presbyter\

d.

DE PSALMO CXLVlin\ scy pr. G om. |jS.

;

312

S.

HIEROxWMl rRESliVTERI
eadem
:

quia et nonagesimus quintus psalmus et nonagesimus septimus

'

habent principia. Nonagesimus quintus psalmus hoc titulo praenotatur Domus Psahnus David quando domus aedificabatur post captivitatem
'.

Xpisti aedificatur post captivitatem, id

igitur dixit

est,

post paenitentiam.

Quoniam
5

de primo, Cantate Domino canticum novum, ut novus populus cantet canticum novum, et bene dixit, nos ad reh'qua pcrcurramus.
Laetetiir Israhel in eo qiii fecit ipsuui. Ille
laetetur, qui

sensu videt
filii

Deum
suo
:

Israhel

enim

hoc interpretatur, sensu

Filii ecclesiae, fiHi
eis.

videns

Deum. Et
in

Sion exultent in rcge suo.

in

novi popuh', exultent

rege
10

Xpisto, qui regnat

Videtis

quomodo levitersumma quaeque

perstringimus.

Laudent nonioi eius in choro. Ubicumque chorus est, ibi diversae voces unum canticum congcruntur. Ouomodo enim diversae cordae unam vocem efficiunt cantici sic et diversae voces, hoc est, cum simul fuerint congregatae, chorum Domini efficiunt. Laudent nomcn eius in choro ubi dissensio est, ubi invidia, ibi chorus non est. Laudent nomen eius in cJioro : in tyinpano et psalterio psallant ei. Chorus iste canticum habeat, et
in
;

15

tympanum habeat
taU

et

psalterium. Crucifigamus corpora nostra Xpisto, et

In

tympano canamus Deo.

tympano
:

et psaiterio psallant

ei.

Tympa20

num

non habet carnes, sed pellem

et

nos quamdiu carnei sumus, non

carnes, nisi

sumus tympanum. Tympanum non est, nisi quod non habct quod tenditur tympanum non potest esse contractum, sed extensum. Et nos peccata non contrahant, sed iustitia dilatet. Ad rcHqua percurramus. In tympano et psalterio psallant ei. Ouod in choro dicimus, hoc dicamus in psalterio. Psalterium proprie genus organi est musici, quod est quasi cithara. SimiHtudinem habet citharae, sed non est cithara. Inter psalterium et citharam hoc interest cithara deorsum percutitur, ceterum psalterium sursum percutitur, quod verbo vulgari dicitur polyphthongum. lioc est ergo psalterium. Hic ergo praecipitur nobis, ut in cantico novo non canamus Dominodeorsum de cithara, sed desursum,hoc est de psalterio.
:
:

25

30

quia

et\

om.

S.
[i

2 habcnt\ habuerint C.

Domus

Xpisti

ae. p. captivitateni]
|iJ

\ pacnitcntiam^
ut n. p. cantct\
hic^t',

inser.

domus Christi
fj.

acdijicatur.

5 de primo']

et

n. p. cantat

6 pcrcurramus] rccurramus S
'^.

om. [3S. om. de ; de primipio A. curramus '^. 8 hoc]

I.

om. G.

scnsu] scnsus i8

\o
_

cis]

iji

eis [jI.

ly canticum] cantantiuin

habcat]

CS

habet jiCI.

tympanum

tymphanum GI.

hahcat]
[i.

CS

habct GI.

iQsqq. tymp.] tymph.

codices sibi non constant.

20 carnes]carnem

21

non habct]
;

non habcat 3C.

23 non contrahant] non traat

;

S om. non.

i^S

polypht/iongum] p

pho/yphtongum S

polithongum CG, politongum

I.
?j.

29 non canamus D.] canamus Deonon

3.

30 dc sursum] dc rursum S.

dc psalterio'] in ps.

2^.

post

captii'itiilcni\ Tb. 95,

1.

TRACTATUS DE PSALMO
Q?a'tr benel^laciium est

CXLVIIII.
et exaltnbit
'.

313
viansuetos in
dici:

Doniino in populo suo,

salute.
tur,

'

Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram

ipsi
:

Si ergo ibi

Beati mites, hoc cst mansueti, quoniam

possidebunt terram
isti

et

hic dicitur,
5

Et exaltabit mansuctos
:

in salute

et

possidebunt terram

ergo

ista tcrra

non

est

mansueti hereditate deorsum, sed sursum est.

Quid enim

dicit

Exaltabit mansuetos
est,

in salute. Si

enim mansueti
gloria mea,

isti

terram possiderent quae deorsum

psalterium et cithara
10

non
'.

diceret, Exaltabit.
?
'

Exultabunt sancti ingloria. In qua gloria

Spiritus datus,

Exurge
'

exurge
erat

exurgam diluculo quia lesus necdum fuerat

:

In gloria.

Necdum enim
'

glorificatus

hoc

est,

necdum

fuerat crucifixus.

Hoc

scriptura dicit,

Necdum
?

erat Spiritus datus, quia

sancti in gloria.

15

non erat crucifixus. Exultabunt Quia dicitur, Exultabunt sancti in gloria. Hoc ergo dico exultabunt sancti in cruce. Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri lesu Xpisti Ecce voce apofuerat glorificatus, hoc est,

lesus non

Hoc totum quare

:

dico

'

'.

stoh prophetia conpleta

est.

Exultent sancti

in gloria. Laetejitur in cubili-

bus suis.

'

Lavabo per singulas noctes lectum meum,

in

lacrimis

meis
;

stratum

meum

rigabo

'.

Illud

peccatoris est, illud

in

paenitentis est

hoc

vero quod dicitur, Laetabuntur

20 iustos pertinet.

cubilibus suis, ad sanctos pertinet, ad

cubili

Quis de nobis
?

in

suo laetatur

Quis non pugnat

cum

carne sua

Ego cum

in lectulo

non regnum caelorum suspiro, sed

lectum meum,
25

meo vigilavero, non laetor, sed pugno: cum carne pugno. Incendium carnis
Lavabo per singulas noctes
rigabo. Lectulus
isti,

rigo lacrimis, et extinguo. Propterea dicitur,

in

lacrimis meis stratum

meum

meus,
dicitur,

qui ardet Hbidine, extinguitur lacrimis. Fehces

de quibus

Laetabuntur

in

cubiHbus

suis.

Exaltationes Dei in gutture eoruni. Utique qui clamat, non in gutture

clamat, sed in labiis
:

hoc

est,

non clamat

in gutture, sed

clamat
?
'

in labiis.

Et quomodo
I

hic dicit,

Exaltationes Dei in gutture eorum

;

Clamantes
5 possidebuni\

sqq. in sahite\

possident C.

surstim']

S constanter (gr. v aioXT,pia) desursum (3 rursum G.

;

in

salutem

(3

et
;

cet.
^.

isti]

SG
14
;

istam
;

/;/

glorid]

codd

i.

qiiagl. p.

II sq.

Hoc scriptura
....

....

crucifixus']
[3.

om. 3

non
ego C.

repet. hoc esi

non

erat crucifixus.
s.
i.

13 sq.
3.
,3
;

Hoc totum

in gloria] om.

ergo^\
{3

16 Exultent
///.

gloria]

om.

17 in lacrimis]

G
;

(gr. v <5axpuji' u.ou)

et cet.

om.

21 in

lectul6\ e lectulo

S om. praeposilionem.
S add. in sup.
lin

22 regnum^ regno S.

23 extinguo^ extingo C.
^,

24 in lacrimis
exult. C.

??ieis]

om.

??icis.

27 sqq. Exaltationes] exsultatiojies

gutture] guture
j3.

guttor S.

28 hoc

est n.

c.

i.

g.

s.

c.

i.

labiis]

om.

^.

29

hic]

om.

2. terra7)i\

Matlh.

5, 4.
3.

\^.Xpisti\
18. rigabo\

Cial. 6,
l's.

14.
7.

9. diluculo\ Ps.

107,

6,

\o. glorificaius\ lo. 7, 39.

Anecdota Maredsjlana
III,
2.

40

314
in

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
pater
'.

cordibus nostris,

labiorum, sed cordis

clamas ad

me

'

Vox quae clamat ad Deum, non est Denique dicit Dominus ad Moysen Quid Et certe Moyses nihil dixerat. Et gladii ayicipites in
Abba
est.
' :

manibiis eoruni.

Isti

qui exultant in cubilibus suis,

perfectis viris dicitur

quid habent aliud

de sanctis dicitur, de Et gladii ancipites in manibus

eorum. Gladii ancipites. Gladii sanctorum ancipites sunt. Legimus in neque enim Apocalypsi lohannis, quae in ecclesiis legitur, et recipitur dicitur jinter apocryphas scripturas habetur, sed inter ecclesiasticas

'ergo ibi de

Et gladius, inquit, ex utraque parte Vides ergo quod isti sancti gladios istos ancipites, quos habent in manibus, de ore Domini susceperunt. Dominus ergo gladium de ore suo donat discipuhs suis gladium anciSalvatore
'

Domino

acutus egrediebatur de ore eius

'.

lo

sermonem doctrinae suae. Gladium ancipitem et secundum historiam et secundum allegoriam,et secundum litteram et secundum qui et adversarios occidit, et defendit spiritum. Gladium ancipitem et de suos. Gladium ancipitem. Gladius iste anceps duo capita habet
pitem, hoc
est,
: : :

15

praesenti saeculo loquitur, et de futuro

et hic

occidit adversarios, et in

caelo aperit regna caelorum. Gladios istos quare habent sancti?

Ad faciendam^

inquit,

vindictam in natiouibus.

si

et

ego gladium
20

istum ancipitem habere possim, ut facere possim vindictam in natiointerficerc nibus, ut diversas gentes possim interficere, ut possim

Arrium, possim Eunomium, possim Manichaeum, possim universas haereses Et vide quid dicat, Ad faciendam vindictam in nationibus. Ut occidantur ? ut pereant ? Non hoc dicit. Increpationes in populis. Increpa,
!

ut salventur popuh', ut salventur qui inducti sunt a

maHs

magistris.

autem possunt popuii

quitur
:

liberari, nisi

magistri obHgati

fuerint.

Non Unde se?

25

Ad ailigandos
stros hga.

reges eorujn in conpedibus. W\s populos Hberari

magidi- 30

Ad

aUigandos reges.

Non

vocavit magistros, sed reges

in

regnant

enim
3

miseriis eorum.

Ad

aUigandos regcs corum

conpedibus. Bene

Et

certe]

^ om.

et.
;

aliud] et

q. k. a.

4 Isti] istud ,3. qui habent S (om. aliud).

\2
'p.

exultant] exultabunt S.

5
;

quid habeut
et).

Et gladii]

et

gladios ^
'^.

gladios S (om.

d eorum] suis

'pl'^,.

gladium
'

gloiiios

'^l.

dtscipulis] sa?iitts

15 G/cuiiuma.

q. e. a, 0. e. d. suos] oni.

20 sqq. possim]

CS

possem
24

[il.

21 ut diversas]
hoc]

et d.

om.

fi.

22 haercses] S add. sive vicia

[il.
I
;

et peccata.

Non

S om. non.

Increpd]

increpat

zii

popu/os]
cl

popuium
'^.

'p.

liberari] iiberare

jil.

30 miseriis]

CS

in miseriis

in pcccatis

miseriis

i.

pater]]^o\x\. 8. 15.

p. 5,

1.

3. 8.

ad me?\.\od.

14, 15.

ao. eius]

20 sqq. Apoc.

i.

16.

sed inter ecclesiasticas\ Conf. supra,

TRACTATUS DE PSALMO
xit, in

CXLVIIII.

315

conpedibus

ne magistri multum currerent, ne multos decipiant,

sed conligentur et stent.

Et

nobiles eoriim
illos
:

in

inmiicis ferreis. Nobiles

eorum. Videas inter haereticos dicere

facit, iste
5

Iste vir

doctus

est, ille

signa

hoc

est,

daemones eicit. Sancti Domini, qui habent gladios ancipites, duorum capitum, et de veteri et de novo testamento, h*gant illos

magistros, et praepediunt pedes ipsorum, ne possint currere. Et nobiles eorum in manicis fcrreis. Ligant, non occidunt non interficiunt, sed
;

10

15

ducunt ad ecclesiam vincuHs ferreis. Catenae istae non fiunt nisi de testimoniis scripturarum, dum testimonium iungo testimonio. Si vis ut non rumpantur istae catenae, non sint simphces, sed hinc inde contextae. Funiculus triplex non rumpitur Hoc autem totum quare fit ? Ut faciant ineisiudicium conscriptuni. Quod est iudicium conscriptum? Ut qui primum negaverant Deum, revertantur postea per paenitentiam. ludicium conscriptum ut captivos suos solvant, ut quos h*gaverant, ut quos vinctos de ecclesia duxerant, in ecclesia postea dissolvant. Ut
h'gant. et captivos
*

Vinciunt manus,

'.

faciunt in eis iudicium conscriptum. Verbis simpHcioribus loquor.

faciant in eis iudicium conscriptum
in scripturis sanctis
20
:

hoc est,ut

sic

eos iudicent,

Ut quomodo
Vere

digestum

est.

Gloria haec est omnibus sanctis

eius.

25

gemmae, ubi vestes siricae. Quicumque habet istos gladios, quid habet aHud necessarium ? Vide quid dicat, Gloria haec est omnibus sanctis eius. Rogemus Dominum ut hanc habeamus gloriam :utgladium deore nostri Salvatoris egrediens armet nostras manus, et possimus dicere Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad proeh*um, et digitos meos ad bellum Qui hanc romphaeam habet, saecuH gladium non timet. Qui istum gladium habet, saecuH gladium non timet. Rem vobis dico novam. Frequenter gladium saecuH istius concedit iUum gladium frequenter evenit ut saecuH gladius donet nobis iHum gladium. Si enim istum non timueriest,
' :

non gloria

ubi est aurum, ubi est argentum, ubi

'.

decipiant\ deciperent ^.
[3.

2 conligeniiir\ conligantur S

alligeniur C.
;

illos\

CS

om.

ille^ illa

S.

eicit\ eiecit S.

qui habeni] CIS

quia

h.

(5.

10 ut\ om. C.

II Ficniculus\ ^ inser. enim.

non\ S ^A^.facile.
15 solvant\ salvent
;

paenit.]

post p.

om.

(3CI.

CS ad p. 3. de ecclesia] AS
;

rumpitur\ rumpetur S. CIS. 16 vincios] scripsi

20 non gloria\
ut gladius
^.

i^per
;

victus

ab ecclesia

,3

ad ecclesiam IC.
' '

CS om.
^.

neS.

gationem.

21 vestes siricae\

CS

23 ut gladium\ CI

(ita antiqui, teste

[3.

Varrone

vestimenta sunt scrica ^. De lingua latina

Quicumque\ ubicumque
8, 49)
;

2^ct
29 non

possimus

ad bellum\ om.
p.
;

26 Qui istum
,3 ;

non timet\ om.

2^ gladiuvi\

CS

gladius

conccdit\
(3

concedet
;

concidit

ACI.

illum\ om. C.

timuerimus\ CIS

om. negationem

tenuerimus

(om. non).

II.

nonrumpiiur] Eccle.

4,

12.

25.

ad

bellum] Ps. 143,

i.

3l6

S.

HIERONYiMI PRESBYTERI.

mus, illum accipimus. Gratias igitur agamus ei, qui habet istum gladium, et benedicamus eum in saecula saeculorum. Amen.
I

a<:cipiiniis\

CIS

non accipiemus pA.

ei\ J>~ S.
;

2 Anien^ Expliciunt psalmi tractati

:

a beato ieronimo psbro Cod. Grationop. 21S

pater dilectissime.

cod. ("anlabrig
(sic)

Finit tractatus psalmorum

te

sci

hieronimi prbi infra scriptis psalmis numero LXVIIIJ

Havere

in dno semper optamus

II.

IN

TRACTATUS MARCI EVANGELIUM

= codex Parisinus 140 = L XI 2651 O = cod. Oxon. Bodl. Laud. 452 Chrysostomi ex / = Opp. D.
F
lat.

12

saec.

(ol.

Fossatensis)
fol.

fol.

iiy.

cod. Faris. lat.

saec.

(ol.

Lemovicensis)

62.

saec.

ex. fol. 93.

lo.

recens. Desid.

Erasmi

edit.

Venet.

a.

1549

(t.

II, fol.

263-271).
;

Codices

FLO

continent priniam homiliam tantum

reliquas exhibet / ex

cod. Dionysiano qui iam

dudum

intercidit.

DE PRINCIPIO MARCI

(I.

1-12).

10

Animal illud,quod in lohannis Apocalypsi et lezechielis videtur principio TTpauLOG'^ov, quod habebat faciem hominis, et faciem vituli,et faciem leonis, ct faciem aquilae,in praesenti quoque loco significat in Matthaeo faciem hominis, in Luca vituli, in lohanne aquilae in Marco leonem in heremo personat. Initiuni evangelii lesu Xpisti filii Dei. Sicut scriptuni est in Esaia propJieta : Vox claniantis in deserto^ Parate viani Doniini, rectas facite seniitas eiiis. Oui in heremo personat, utique leo est, ad cuius vocem omnia animalia pertimescunt, et concurrunt,et fugere non audent. Simulque considerate quod lohannes Baptista vox dicitur, et Dominus noster lesus sermo servus praecedit dominum. Initiuni evangelii lesu Xpisti filii Dei. Ergo non filii loseph. Initium evangelii, finis legis est
:

finitur lex, et

incipit

evangelium. Sicut scriptuni

est in

Esaia propheta

Ecce niitto atigeluni nieuni ante facieni tuani, qui praeparabit viani tuani.
15

Sicut scriptum est in

pertracto,

Esaia. Ouantum in memoria est, et in mea mente tam septuaginta interpretes quam Hebraeorum volumina dili-

gentissime ventilans,
reperire potui,

numquam hoc
ponitur,

in

Esaia propheta scriptum esse

quod

Ecce mitto angelum

fine

meum

ante faciem
in

tuam sed
:

in

Malachiae prophetae
:

scriptum

est. Si

autem

Mala-

20

chiae fine scribitur

2 Apocalypsi \ apocalipsin
aezeckihelis O.
3

quomodo nunc Marcus

L
;

evangelista ponit, Sicut

lezechielis]

apochalipsiti

apocalysin O.

T-pa;xopcpov] TETPAM()P<1>0

FLO.

habebat]

L ezaehihelis F /Y; habeat LO.

;

Matthaeo\ / inser. quidem. vitu/i] FL add. 4 5 hominis] FL ^^^. praedictus est. demonstratus est. leonem i. h.personat] FL leonis quii. heremo ad hunc personat modiim /.
;

II

sermo]
1.

add. est

et

iure quidern

w^m.

13 incipit\ incipitur /.

19

.?/]

sic /.

una

Habitus die dominica, et quidem etsi tribus in / consiat homiliis.Cf tractatus sequentis exordium.
totus,
2.

20.
etc]

quomodo

7iunc

Marcus
n.

evayigelista

Hieron. ep. 57,

ita
:

'

Marcus
.

di-

scipulus Petri

suum

orditur evange. .

Apocalypsi]
h.
1.

4,

6 sqq.
i,

lium
5 sqq.

Prijicipium
est,

cvafigelii

lezechietisv. prificipio']

Cf
in

eius.
tis

Hocexemplum
et

semitas ex duobus prophe-

Hieron. Matth.
5.
/;/

et

Prolog.

Comment.

licet

60, n.

heremo personat^ Hieron. ep. loannes Baptista in eremo

'

de Malachia videEt quomodo Marcus statim in principio voluminis sui posuit sicut scriptum est in Isaia propheta, Ecce
Isaia...

compositum

personat i^. Quantut/i in fuemoria est]{.\Qxon. in Ezech. 32, 17 sqq. (Migne 25, 329
'.

ego

mitto

angelum meum, quod non

in
Isaia,

scribitur

ut diximus,

sed in

A) quantum in mea memoria est, nullum sanctorum lacum, id est, cister'

nam

fodisse scriptura testatur

'.

19. in

Malachiae p. fine\

c. 3, v.

i.

Malachia novissimo duodecim prophetarum ? in Malach. 3, i Marcus quoque evangelistaduo testimonia Malachiae et Isaiae sub unius prophetae sermone contexens etc.
'

'

320
scriptum est
sunt.
in

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
?

Esaia propheta
ait

Evangelfstae de sancto Spiritu locuti

Marcus

iste

qui scribit, non

*
:

parvus
illa

est.

in epistula

sua

Salutat vos

coelccta, et

Denique Petrus apostolus Marcus filius meus O

'.

apostole Petre, Marcus

spiritalibus

filius tuus, filius

;

non carne sed

spiritu, instructus

hoc ignorat
in

et

quod
:

alibi

scriptum

est, alibi

memorat Sicut

Ecce mitto Angelum meum ante faciem tuam. Locum istum impius iile Porphyrius, qui adversum nos concripsit, et multis voluminibus rabiem suam cvomuit, in quarto decimo volumine EvangeHstae tam inperiti fuerunt homines, non sodisputat, et dicit lum in saecularibus, sed etiam in scripturis divinis, ut testimonium quod Hoc iHe obicit nos ergo aHbi scriptum est, de aHo ponerent propheta quid ei respondebimus ? Orationibus vestris ista mihi videtur solutio. Sicut scriptum est in Esaia. Quid scriptum est in Esaia propheta ? P^ox
scriptum est Esaia propheta
'

lo

'.

claviantis in deserto
in

Paj'ate viain Doniini,

:

rectas facite seniitas eius.

Hoc
15

Esaia scriptum
dicitur.

est

expositio autem ipsius capituH in aHo propheta

:

Et ipse dicit evangeHsta Iste est, inquit, lohannes BapMalachias dixit Ecce viitto angelum nicuni antc facieni tuani^ qui praeparabit viani tuani. Ergo quod dicit, scriptum est, ad hoc capitulum refertur Vox clamantis in deserto, Parate viam Domini, rectas facite semitas eius. Ut autem probaret istum esse angelum qui

meHus

tista,

de quo etiam

20

ex suo probare sermone, sed ex prophetia prophetae. Fuit loJiannes in deserto baptizans et praedicans. lohannes fuit Deus noster erat. Ouod fuit, esse desivit quod fuit, ante quam esset, non fuit: ceterum qui erat, ante erat, et semper erat, et erat non habet aHquando principium. Ergo de lohanne Baptista dicitur/^^/V, id est ^yevsTO de Domino autem Salvatorc, erat. Ubi dicitur, erat, nuHum habet initium. Ipse est qui dixit Oui est, misit me non enim esse habuit ah*quando
missus
est,

noluit

25

'

'

principium. Fuit lohannes in deserto baptizans et praedicans. In deserto

3 ait\
ita

om. F.

illa\ illc

FL,
s.

coelecta] scripsi (gr. auvsxXcXTTj)

cu^n elecla
;

FL
1 1

atque
y.

legisse

videlur Sophronius ap. Hieron.

s.

n.

carne

spiritu] /

n. carnis

spiritus

De vir. F L.

inlustr. c. 8 (auv tt, ExXiXxf,)

collecta

instructus\ /

structjis

FL.

pone;

rent\ poneret

FL.
L, et sup.

12 videtur\
lin.

inser. esse.

20 probaret istunt]
21 sermone\

/.

is

ipsum /
23

probaretis

eum

m.

rec.
;

add. non.

sermonem FL.
i.

i/esivit]

YL.

desinit /.

28 principium]
3. nteus^
7.

FL

24 et erat] FL initium /.

et erit /.

25 id est iyvnxo]

e.

zyz^^t-oj

FLO

om. /.

Petr. 5, 13.
isiuni

tum
Isaia
'

sit,

impius ille Porphyrius etc] Hieron. in Matth. 3, 3 Porphyrius istum locum Marci evangeUstae principio comparat... Cum enim testimonium de Malachia Isaiaque contex-

Locum

quaerit quomodo velut ab uno exemplum putemus assumptum.

'.

Cui

ecclesiastici viri plenissime respon-

derunt

27. niisit nie\

Exod.

3,

14.

1)E

PRINCIPIO MARCI
:

(I,

1-12).

32 1
non debuit,
ista
nisi

fuit

vox Dominum praedicatura

aliud ante personare

Salvatoris adventum. Fuit lohannes in deserto. Felix

conversatio,

despicere homines, angelos quaerere: urbes deserere, et in solitudine invenire Xpistum. Fuit lohannes in deserto baptizans et praedicans
5
:

bapti-

zare manu, docere sermone.

Salvatoris. Sicut
sic et

Baptismum lohannis

praecessit

baptismum
Salvatoris,

lohannes Baptista praecursor

fuit

Domini

Illud
ibi
10

baptismum lohannis Baptistae praecursor fuit baptismi Salvatoris. datum est in paenitentia, hoc in gratia. Ibi paenitentia tribuitur,
:

venia

hic victoria.

15

20

ad illum onmis ludaea. Ad lohannem ludaea concurHierosolyma concurrit: ad lesum vero Dominum Salvatorem omnis concurrit orbis. Notus in ludaea Deus, in Israhel magnum nomen eius Ad lohannem ergo concurrit ludaea et Hierosolyma ceterum ad Salvatorem omnis orbis. Veniebant universi, et baptisabarttur ab illo in lordane fiuminey confitentes peccata sua. Baptizabantur a lohanne. lohannes Baptista legis umbram praefert ergo ad legem tantum ludaei baptizantur. Hierosolyma veniebant, et baptizabantur ab illo in lordane, fluvio descendente. Lex enim descendit licet baptizat, tamen deorsum est. lordanis hoc interpretatur, fluvius descendens ceterum Dominus noster et Trinitatis mysterium desursum est. Dicat aliquis Si deorsum est, ergo Dominus deorsum est, qui baptizatus est in lordane? Et recte in lordane baptizatus est, legis enim praecepta servavit quia circumcisus
Et
egrediebatur
rit,
'.
' :
:

lege est, et baptizatus lege est.

Et

erat lohannes vestitus de pilis

camelorum
est.

et zonapellicia, et cibus eius

25 locustae et

mel

silvestre,

Sicut sacerdotum

principes sunt apostoh*, sic

monachorum princeps lohanncs Baptista

5

Et quantum
jr^

tradit

Hebraeo-

3apiismum\

FL
cf.

baptismiis /.
crit.

baptismum] baptismus
286,
1.

corr.

14 omnis orbis]
et baptiz.

omnes urbes
univ. L.

FL

supra adnot.

ad

p,

18.
;

tmiversi et baptizabantur]

\^ praefert] praeferet

bapti%antur]Y

baptizabantur

-ffL.

l^ veniebant]

FL

veniebat /.

18 baptizat] baptizet /.
pellicea /.

19 hoc]

FL

hic y.

20 Dicat]
sunt]
/^

dicet /.

z^pellicia]

FL

25 locustae] lucustae codd. infra.

inser. sacerdotes,

quae vox omittitur

in F, erasa est in L.

baptismum lohannis elc] Lucif n. 7 loannis baptismanon tam peccatadimisit, quam paenitentiae baptisma fuit in peccatotorum remissionem, id est, in futuram remissionem, quae esset postea per
7.

sic

et

ci

baptismatis fuit

'.

Hieron. contra

'

12. eius\ Ps. 75, 2.

i(). lordanis h. i.fluvius descendens'] Hieron. ep. 78, mans. 41 Post montes enim plurimos ad campestria Moab et lordanis fluenta descendimus, qui in'

sanciificationem Christi subsecutura... Ut enim ipse ante praecursor Domini,

sic et

\.Qx\)XQ\.2i\.uv

descensio\

baptisma eius praevium Domini-

monachorum princeps lohannes] Hieron. ep. 22, n. 36 Huius vitae

26.
'

Anecdota Maredsolana 111,2.

4t

322
riim

S.

HIERONVMI PRESBYTERI

memoria est, inter nomma saccrdotum lohannes nominatur. Ita virum illum et sanctum et sacerdotem fuisse perspicuum est. Sed et nos legimus in evangelio secundum Lucam.de genere illum fuisse sacerdotah'. Fuit, inquit, sacerdos Zacharias nomine, et iste in vice sua... Hoc autem proprie non defercbatur nisi principibus sacerdotum, hoc est pontificibus. Hoc totum quare dixi ? Ut sciamus istum esse pontificem, qui sciebat Xpistum esse
scriptura et usque hodie in
inter pontifices et
'
'

venturum,

et

Xpistum non quaerebat

in

templo, sed

in

deserto separadi:

verat se a multitudine. Oculis expectantibus

Xpistum nihilaliud
pilis

gnum
non
in

est aspicere nisi

Xpistum. Et erat lohannes vestitus

cameli
noster

lo

lana, ne delicatas vestes putares.

aa-x/.o-sw? ipsius testis est.
'

Denique

et ipse

Dominus

in

evangelio

Ecce, inquit, qui mollibus vestiuntur

orationibus vestris ad intellegenet zoiia pellicia

domo regum
lumhos

sUnt.

'

Nunc veniamus
:

tiam spiritalem. Et erat Iohan?ies vestitus pilis cameli,

circa
eius.

Ipse dicit lohannes

lUum
:

oportet crescere,

me

au-

15

tem minui. Qui habet sponsam, sponsus est amicus autem sponsi gaudio gaudet, si videat sponsum. Et deinde ipse dicit Venit fortior post me, cuius non sum dignus solvere corrigiam calciamentorum Quod dicit, Illum oportet crescere, me autem minui oportet evangelium cresccre, me autcm legem minui. Erat igitur lohannes, hoc est, lex in lohanne, vestitus pih*s cameli non poterat habere tunicam de agno, de quo dicitur' Ecce agnus Dei, ecce qui toHit peccata mundi de quo iterum
* '

'.

20

',

dicitur

in lege tunicam habere non possumus. Et zonam pelliciam habebat in lege, quia ludaei hoc solum putant peccatum esse, quod opere peccant ceterum Dominus
'

Sicut ovis ductus est in occisionem

'.

De

illo

25

-noster

lesus in Apocalypsi lohannis, qui videtur inter

septem cande-

habebat zonam auream, non in lumbis, sed in pectore. Lex in kimbis cingitur celerum Xpistus, hoc est cvangelium, et monachorum
hibra, et
:

inter noiniua?^
/.

FL

oni. inter.

2 inter p. et\

FL

et

i,

p. /.

12 aax-ndSUJs]

FLO

om.

13 regttm sunt]

Hoc
3).

loco inlerposita doxologia incipit in

dicit}

/ homilia secunda.
\ habebat\

iS corri^iam^y^inser. eius.

Quod
1.

F; quiJicith', quasi

dicat /.

habcat

tL

(cf.

supra

p.

319,

(anachorelarum)...
Baplisla fuit 5. sua] Luc.
'.
.

princeps

loannes

aspicere

'.

13. rei^uni st/n/]

Matth. 11,
29.

8,

I,

5. 8.

16. Jiiinui] lo. 3, 30.

niJiil
1

9.

Oculis expectantibus Xpisiuiii

*

7.

sponsuni] ibid.
i,

aliud dignum est aspicere] Hieron. contra Lucifer. n. 7 oculis spectantibus Chrislum nihil aliud est dignatus asi^icere oculis desideranep. 125, n. 7
' ' ;

\%. calcianientoruni]

Marc.
53,
13.
7.

i,

7.

22. inundi] lo.

iTy.

29.
Is.
1,

in occisionein]

26. in Apocalypsi]

libus

Christum

nihil

aUud

dignabatiir

DE PRINCIPIO MARCI
virtus, Tion

(I,

1-12).

323

tare

solum in quidem expedit

est
'.

libidine sed
:

in

nncnte condempnatur. Hic ne cogi'

ibi,qui fornicatus fucrit, tenetur in crimine.

Amen
Non

amcn
5

dico vobis, qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam

moechatus

io

15

20

lumbos haerens.' Ego autem adullerabis dico vobis Qui viderit mulierem ad concqpiscendum eam, iam mocchaHaec est zona aurea, quae in pectore cingitur. tus est eam in corde suo Vestilus .piHs cameh*. E^ lncustas et nui silveStre coy/tededa/. huousta, animal parvulum est,et inter volatile et reptile rfiedium est. Ncque enim a terra satis toUitiir quia si paululum elevatur, non tam voLit quam sajit, et cum a terra sc paululum elevaverit, iterum pennis deficientibus cadit in terram. Ita et lex videbatur quidcm quasi ab idolatriae errore paululum recedere, seJ ad caclum volarc non poterat. Regna enim caeloTum hurhquam legimus in legc. Vultis scire quia regna caelorum Pacnitentiam, inquit, agite adin evangclio tantum praedicatur ? Ergo lex tollebat homines de propinquavit enim regnum caclorum pcrducere non poterat. Ubicumque fuerit terra paululum, et ad caelum Lucustas. Mel quoque ipsum torpus, illuc congregabuntur aquilae comedebat non domesticum sed silvestre, inter feras^, inter bestias non in domo,,non in ecclesia, sed extra ecclesiam. Silvestre enim mel confiCiebat in lege unde et mel in sacrificiis numquam oblatum legimus. Miretur aliquis et dicat Quare cum oleum, cum simila, cum aries, cuoti agnus,'cum sanguis pecudum, cum cetera offcruntur in sacrificio Dei, mel tantum non offertur ? Dcnique quid dicit ? Et quodcumque offcrtur,
circ^
:

eam in corde suo Haec est zona pellicia

'.

'

Scriptu n

est, inqUit,

in lege,

'.

'.

'.

cogitare\ cogitariYV..

4 in lege\ legevi
?).

(om.

in).

6 conc. eam] / om. eam.

7 qudi']

et

codd. (pro qna

9 enim] om.' F.

10 quia si] quasi

corr.'

li sa/it]

jff/.V/FL.

12 cadit] cadet F.
18 aquilae. Lucustas]
;

qtiidem quasi] qnasi quidem /.

13. 14

regHa] Fli';

regnum
20 mel

/.

FL

et

aquilae. Locustas et /.

ipsum]
/.

FL

ips0yi.

conjicicbat] melle conjiciebat

F meU*

confitiebat

mel deficicbat

':i{!

4.

suo\ Matth.

5,

28.

...

cum perspicuum
in
'

sit,

regnum

caelo'

Non
8.

adulterabis\ ibid. 27.

'

rum primum
in

evangelio praedicari
'

Lucusta aniinal parvulum etc] Hieron. in lon. 4, 6 locusfae... quibus vescebatur loannes... animal parvum, infiimas habens alas, de terra

Primus baptista loannes regnum caelorum praedicat etc.

Matlh.
3, 2

quidem consurgens, sed

iens avolare
et
:

altius

non
'.

va-

Matlh. 3, 2. 18. aquilae'] Matth. 24, 28. 24. niti ianiuin nonoffertur\ Hieron.
16. caeloruu{\

ut

plus

sit

quam

reptile,

ep.

128, n. 2
offerunt,

'

in sacrificiis

Domini mel

lamen avibus non aequetur 13. Regna e. caeloruni nuniquani le^^imus in lege\ Hieron. contra Pclag. i, Addis praeterea, regnum caelorum 31
'

eiiam in testamenio veteri repromitti;

ceraque contempta, quae mellis hospitium est, oleum accenditur in templo Dci in loel. i, 5 mel dislillat de labiis mulieris meretricis et idcirco in Dei sacrificio non offertur ';
'
'

non

324
sale

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'

conditum ofifertur in sacrificio. Sermo vester sit sale conditus'. Mel penitus non offertur. Et quodcumque contigerit, inquit, inmundum erit Mel voluptatis indicium est et suavitatis semper enim voluptas mortificat, semper voluptas Deo non placet. Quodcumque dulcedinem habet, in Dei sacrificiis non offertur. Mel quidem ipsum videtur dulce esse et sensum suavitate demulcens sicut et voluptas, sicut et libido, sicut et lasciviae. Mel videtur quidem hinc inde confectum esse de floribus sed
'

'.

si

respicias inter ipsos flores et cadavera et putredines habere, et cetera

istius modi... Ergo mel non solum de floribus, sed et de quodcumque voluptuosum est. Videtur quidem suave esse sed si discrimen respicias, mortiferum est. Hoc totum quare dixi ? Quoniam in lege initia erant,in
:

10

evangelio perfectio.
Venit fortior

me postme,

cuius fion suin dignus proaanbens solverc corri:

giam calciamentorum eius. Videtur quidem esse humilitatis indicium quasi dicat, non sum dignus seivus eius esse. Sed in istis verbis simph*cibus demonstratur ahud sacramentum. Legimus in Exodo, legimus quoque in Deuteronomio, legimus et in libro Ruth, quoniam si quis cognatus erat, et eam quae de genere eius veniebat accipere nolebat
uxorem, veniebat
bus
et

15

ah'us qui
et

secundus erat
:

in genere,

praesentibus iudici-

maioribus natu,

dicebat

Tibi conpetit matrimonium, tu debes 20

illa

eam

accipere. Si nolebat, veniebat

quam

nolebat accipere,

et tollebat,

inquit,

calciamentum

eius, et

percutiebat

in

facicm eius, et conspuebat

eum, et sic alteri nubebat. Hoc fiebat propter ignominiam (interim secundum Htteram), ut si forte pauperiorem contempsisset, hac ignominia terreretur. Ergo hic sacerdotium demonstrat. Dicit ipse lohannes Ille habet sponsam ecclesiam, ego Qui habet sponsam, sponsus est autem amicus sponsi sum non possum solvere corrigiam calciamenti eius in lege, quoniam ipse ecclesiam duxit uxorem. Ego baptizo vos aqua^
:

25

'

'.

ego minister sum

qui creatura

ille auctor et Dominus est. Ego aquam praebeo, ego sum creaturam praebeo ille qui increatus est, increaturam praestat. Ego baptizo vos aqua, ego praebeo quod videtur ille, quod non videtur. Ego, qui visibilis sum, do aquam visibilem ille invisibilis
:
: :
:

30

dat Spiritum invisibilem.

3

Mcl\ /

inser. saiie.

6 sensiim]

sensit{s

add. sup.

lin.) L.

7 /tinc] hic
si

FL.

9 i]uodL.

ctimqiic voliiptitosum] qttocumque voluptuoso /.

\osi discrimen]

discriminen
in

Y \sicrimen

30 increaluram]
ep. 31, n.
sacrificiis
I.
1
'

FL

increata /.

33 invisibiicm] Post doxologiain incipit

in

/ homilia

tertia.

Et quoniam mel
offertur
'

Dei

16. in
1

Exodo]

? 7 sq(].

non

etc.

7.

///

sacrijicio^ Levit. 2,

13.

Deuterononiio^ 25, in libro Rutli^ 4, 7.

/'

londilus] Coloss. 4, 6.

26. sponsus est] lo. 3, 29.

DE PRINCIPIO MARCI
-

(I,

1-12).

325

Et factnm

est in diebns illis venit lesus

iunctiones significationesque verborum.

dixit, venit
filius

a Nazareth Galilaeae. Videte dixit, venit Xpistus non Dei, sed venit lesus. Dicat aliquis Quare non dixit,

Non

Xpistus
5

">.

Secundum carnem loquor ceterum Deus semper

:

nec sanctificatioriem indiget

loquor,

sanctus est, sed iam de carne Xpisti loquimur. Nondum

fuerat baptizatus et ab Spiritu sancto unctus fuerat.

Secundum carnem
:

secundum formam

servi loquor,

nemo

scandalizetur

de eo

lo-

quor, qui quasi peccator venit ad baptismum.

Non quod Xpistum

:

divi-

10

15

dam, non quod alius Xpistus, et alius lesus, etalius filius Dei sed quod unus atque idem pro varietate temporum nobis diversus est. lesus a Nazareth Galilaeae. Videte mysterium. Ad lohannem Baptistam primum venit ludaeaet Hierosolyma. Dominus noster initium evangelici baptismi et legis sacramenta commutavit in evangelii sacramenta non venit de ludaea, non venit de Hierosolyma, sed venit de Galilaea gentium. lesus a Nazareth Galilaeac. Nazara interpretatur florem. FIos venit ex flofe. Et baptizatus est in lordane a Ioha?tne. Grandis misericordia qui peccata non fecerat, baptizatur quasi peccator. In baptisma Domini omnia peccata dimittuntur. Sed quasi praevium quoddam est baptismi Salvatoris ceterum vera remissio peccatorum in Xpisti sanguine est, in
:
:

20 Trinitatis mysterio.
caelos. Hoc totum quod scriErgo ante quam baptismum accipiamus, clausos habemus oculos, caelestia non videmus. Et Spiritum tamquam columbam descendeniem et majientein in ipso. Et vox facta est de caelo : Tu es filius

Et statim

ascendens de aqua vidit apertos

bitur,

nobis scribitur.

25

meus

dilectissimuSy in quo conpiacui, lesus Xpistus baptizatur a lohanne,

Spiritus sanctus descendit in specie columbae, Pater de caelis dat testi-

Trinitatis

monium. Vide Arriane, videte haeretici, et in baptismo lesu mysterium lesus enim baptizatur, Spiritus sanctus descendit in specie
:

columbae, Pater de caelo loquitur. Vidit apertos

2 iunctiones\ scripsi ex coniectura
ctificationem] F,
;

caelos.

Quando

dicitur,
5 san-

unctiones
;

FL

unitiones /.

/oc/uor] locor F.

(w

post. erasa est)

sanctificatione /.

sed iani\ sed etiam /.

refertur, ut supra p. 44, 7

6
I.

et]

y\ om. FL. Negatio nondum ad utrumque

orationis

membrum
'.

10

peccatores non erigebantur

15 Nazara]
'/.

et in
;

saeculo obtinebant divitias

loquor]locorY

8 venit]

veniat F.

codd
est]

\fios
;

17

et FL. / Arriane] Videte Ariani /.

FL Nazareth /. interpretalur] pro interpretantur} fiorem] In baptisma] FL in baptistnate /. \% praeviuni] /^ praelium FL. in Trin.] A om. in. 19 Salvatoris] domini salv. /. 27 Vide
; ;

28 Trinitatis] / add.
floreni\
Cf.

est.

15.

Nazara
et iuxta

in/erpretatur
n.

comm.
18.

Hieron. ep. 46,

zareth,

12

'

Ibimus ad Na-

in Matth. 21, 10. quasi praevium quoddam etc]

p.

Cf

interpretalionem nominis eius florem videbimus Galileae '.

not.

ad

321,

I.

7.

326
vJdit,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

tos caelos.
est,

vidi,

alii non vidissent neque enim omnes vident aperDenique et lezechiel quid dicit in principio suo?' Et factum inquit, cum sederem secus fluvium Chobar in medio captivorum, Ego vidi ceterum alii non videbant. Ne inquit, apertos caelos
'.
:
:

bstendrtur quod

quis putet caelos simpliciter et carnah*ter apcrtos

nos

ipsi,

qui

modohic

scdemus, secundum diversitatem meritorum aut apertos caelos videmus,

aut clausos. Plena fides apertos habet caclos
:

ceterum dubia, ciausos.

Et spiritum tamquam columbam descendentem. Solent nobis Manichaei et Marclonitae et cetcrae haereses obicere, et dicere Ergo si Xpistus in corpore est, et ipsa caro quam adsumpsit non est deposita, nec deposuit eam, ergo et Spiritus sanctus, qui descendit, in cokimba est. Videtis si:

10

bila serpentis antiqui? Videtis illum

cohibrum, qui de paradiso

eiecit

hominem, et nos velle de paradiso fiJei eicere ? Non dixit, sumpsit cofpus columbae sed Si)iritum tamquam columbam. Ubi d\c\tur tamquam, non veritas sed similitudo monstratur. In Dominum autem Salvatorem non scriptum est, natus est quasi homo, sed natus est homo hic verodicitur, tamquam columbam, Ergo quod visum est, similitudo monstrata est *-' t* ceterum veritas non fuit. Et statim S/^iritus cxp.-ilit eum in desertum. Spiritu*;, qui descendcrat
: :

15

'

'

in

specie columbac. Vidit, inquit, apertos caclos, et Spiritum

et

tamquam

20

columbam desc6ndentem
nentem, hoc
et ipse

manentem cum
' :

ipso.

Videte quid dicat: ma-

est

lohannes

perseverantem, hoc est nuinquam recedentem. Dcnique Et qui misit, inquit, me, dixit dicit in alio evangelio

mihi: Supcr quem videris Spiritum sanctum descendentem et manentem'. In Xpisto Spiritus sanctus descendit, et permansit: cetcrum in hominibus descendit quidem, sed non permanet. Djnique in vohimine Iezechieh's, denique ad nullum alium qui proprie lezcchiel in typo Salvatoris est

25

9 MarcionHae\
scripsi
;

FL
y

in Daini

et

12 co/ubrum] colubrcin FL. Marcionistae /. 15 in Dominuni] 16 quasi\ tamquam /. codd. 23 in alio evangelio] codd ; in

alio lo(0 evangelii y.

25

/;/

Xpisto] in Christum /.

4. apertos caelos] Ezech. i, 2. Quein ad locuin Hieronymus in Comment. Apertosque caelos non divisione fir-

bus

et

E/cchiel iu principio voluiiiinis

sui aperlos eos esse

11.

commemorat
i,

'

etc.

Videtis sibila serpentis etc]

mamenti sed fiie credenlis intellegc eo quod caeleslia sint illi reserat.i mysteria. Uiide ei in baptismate Salvatoris
:

ron.
sibila

advers.

lovin.

4
;

'

Haec
his

Hiesunt
'.

serpentis

anliqui

consiliis

draco de paradiso hominem expulit

24. et

quando Spiritus sanclus in specie columbae descendii super eum, apertos

caelos legimus
riunlur
'

manentem^Xo.
typo
'

\,

t^i.

27.

in

Satvatoris]

Hieron.

in

in

Matlh.

3,

16

'

Ape-

autem

caeli

mentorum sed

non reseralione elespiriluaUbus oculis, qui-

Vocat autem (EzeE/.ech. 47, 6 sqq. chielem) filium hominis, vel in figuram

Domlni

Salvatoris

'

etc.

DE PRINCIPIO MARCI
prophetarum,
prie ad

(I,

1-12).

327
'

loquor

lezcchicl

P^ili hominis sed prode maioribus, dicitur in lezechicl ergo non transeunt viginti dicitur
'

versus aut triginta, et statim dicitur

lezechiel
5

prophetam
?

'.

Dicat aliquis

propheta

Ouoniam

Spiritus

est sei mo Domini ad tam crebro ponitur in sanctus descendcbat quidem in prophetam,
' :

Et factus

IIoc quare

sed rursum

reccdebat.
sanctus,

Quando

dicitur,

quia Spiritus
irascimur,

qui reccsserat,

Et factus est sermo, ostenditur rursum veniebat. Quando enim

10

quando detrahimus, quando tristitiam habemus quae ducit ad mortem, quando cogitamus ea quae carnis sunt, putamus quia Spiritus sanctus permanet in nobis ? Speramus quia Spiritu sancto manente in nobis fratrem odiamus } quia mala aliqua cogitemus ? Si quando ergo
boni aliquid cogitamus, sciamus quia Spiritus sanctus habitat
si

in nobis:

vero ah'quid mah", signum est quod Spiritus sanctus recessit a nobis.
:

15

autem propterea dicitur Super quem videris Spiritum sanctum descendentem et manentem in eo, ipse est. Et stathn Spiritus expiilit eum iniiesertum.Qua.nli monachi habitant
In Salvatore

cum

parentibus

suis, si

descenderit Spiritus sanctus et manscrit supcr

cos, ipse Spiritus expellit eos in

desertum. Spiritqs sanctus expeUit eos

sed Spiritus san-

de domo,
20 ubi

et ducit in

soHtudinem. Spiritus sanctus non libentcr habitat,

:

turbae et frequentia et dissensiones et rixae sunt

ctus proprie

sedem habetsolitudinem. Denique et Dominus noster atque Salvator quando orare volebat Solus, inquit, recedebat in montem, et
'

ioquor] locor F.

Fili\

Jilius /.

3 vejsus'] versos F.

5 in propheta}iC^ il

in

prophaetas F.
/
;

6 recedebat^

secedebat

/.

sermo]

'/

add. domini.

odiamus] Si

odimus FL.
si.

quia tnala aliqtia cogitamus^

FL

aut mali quidpiam cogitemus /.

quando] / om.
7.

rursum
i

veniebat\ Hieron. in Ezech.

sqq. (M. 25, 349 B) * Si semper in prophetis esset sermo Dei, et

25,

eorum haberet hospitam crebro Ezechiel poneret Etfactus est serjno Domini ad ?ne dicens. Sed quia ob humanam fragiiuge in pectore tium, numquam

Hoc autem non solum apoPhilem. sed prophetis quoque similiter accidisse, unde saepius scriptum feratur Factuni est verdum Domini ad Ezechiel sive ad quemUbet alium prophetarum: quia post expletum vaticinium rursum
'

stolis

Htatem

huius necessitaies interdum recedebat ab eis, proptcrea loanQui misit me nes Baptista loquitur
et vitae
:

baptizare^ ipse

mihi dixit : Super quem vfderis Spiritutn sanctum in specie columbae descendentem et manentem in eo, ipse est. Numquam enim proprium essel
in Christo in

semet revertens homo communis fiepropheta; et excepto Domino nostro lesu Christo in nullosanctum Spiritum permansisse. Quod signum et loannes Baptista acceperat etc.
in
ret e
'

15.

quem
c. i

locus ille, Cassiodorius Praefat. in Psalter.

ipse
est]

Hucusque

Hieronymi tssQ exponentis

ei'angeli-

quod

additur, et

manentem

stam
mat.

Marcum

insigni testimonio contir-

eo, nisi
'

dcret

ab ahis nonnumquam receProlog, coniment. in ep. ad

328
ibi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
'.

tota nocte orabat

Erat

in

die

|Suam pro nobis Patri dedicabat.

ialiquanti fratres dicere
:

cum discipulis in nocte orationem Hoc totum quare dico ? Quia solent
:

non possum. Utique erat cum discipulis sed quando volebat orare intentius, solus secedebat. Et nos ergo si volumus orare plus quam in publico, iiabeamus cellulam, habeamus

Si in coenobio mansero, solus orare

?

Numquid Dominus
:

noster dimittebat discipulos

agros,

habeamus

deserta.

Possumus

et

virtutes habere

de

fratribus, et

solitudinem habere.

[IN

MARC.

I,

13-31]

Ad
satis,

geli ministrabant

Eratque cuin bestiis, et anEt quoniam praeterita dominica non fuit spatii ut usque ad istum locum veniremus, debemus finem praeteritae
:

finem superioris lectionis est scriptum

illi.

10

lectionis

hodiernae lectionis facere principium. Scriptura enim sancta

:

haeret sibi tota, et uno spiritu copuiata est

et quasi

una catenula
ilh*.

est,
15

atque ut circulus
lesus
stiis

in

circulum innectitur, et quidquid aliud sumpseris,

ah*ud late pendet. Eratque

cum
'.

bestiis, et angeli

ministrabant
*

Erat

cum bestiis, et ideo angeH ministrabant ei. Ne tradas, inquit, beanimam confitentem tibi Istae sunt bestiae, quas calcabat Dominus
ei.

evangeh*co pede, et calcabat super leonem et draconem. Et angeH mini-

Non quod videri debeat grande atque mirabile, si angeli ministrabant Deo neque enim grande est, si servi obsequuntur domino sed hoc totum de adsumpto homine disputatur. Eratque cum bestiis. Deus esse cum bestiis non potest sed caro ista, quae humanis temptastrabant
:

20

tionibus subiacet, hoc corpus, haec caro quae

sitivit,

quae

esurivit

ipsa
25

temptatur, ipsa superat,

in ipsa

nos vincimus.
Galilaeam. Histopatet.

Postquam autem traditus

ria

est lohannes, venit lesus in

manifesta

est, et

absque nostra interpretatione audientibus

Ro-

gemus crgo eum

claudit et

nemo claudit, qui nemo aperit, ut nobis aperiat evangehca adyta, ut et nos quoque dicamus cum David Revela oculos meos, et considerabo mirabiHa de legetua'.Turbis Dominus in paraboiis loquebatur, et loquebatur foris: non
qui habetclavem David, qui aperit et
*
:

30

intrinsecus, id est, in spiritu

I

sed

foris, in iittera.

Et nos ergo rogemus

:

tota noite]

totam noctem

corr.

8 /labere]

FLO

non

repet. /, sed add. seq. clausulam

praestantc Christo dQmino tiostro, qui vivit et

re<:^nat

in secula sectilorum.

Amen

FLO

Explicit

omelia in Marco evangelista.

9 Hotnilia quarta /.
29. aperit\

I.

orabat^ Luc.

6, 12.

Apoc.

3,

7.

18. tibi\ Ps. 73, 19.

31. //m] Ps. 118,

18.

TRACTATUS
Dominum,
ut introducat nos in

IN MARC.

I,

13 31.

329
in cubi-

mysteria sua, ut introducat nos

'

culum suum, etdicamus cum sponsa in Canticis canticorum: Introduxit me rex in cubiculum suum Dicit apostolus, quod velamen fuit positum superoculos Moysi. Ego dico, quod non solum in lege velamen sit, sed etiam in evangelio nescienti est. ludaeus audit, et non intellegit velamen
'.
:

positum

est

illi

in

evangelio. Gentiles audiunt, haeretici audiunt, et vela-

men

tum cum
10

15

cum ludaeis, et sequamur spirinon quod litteram evangeiii condemnemus factum est sed quod quibusdam gradibus ad maioenim omne quod scriptum est ra scandamus. PostquajH aiitei)L traditus est lohaunes, veuit lesus iu Galilaeam. Et in praeterita dominica diximus intcrpretantes lohannem intellegi in lege, lesum in evangelio. lohannes enim dicit Venit fortior me post me, cuius non sunt dignus procumbens solvere corrigiam calciamentorum Illum oportet crescere, me autem minui'. Hic eius'. Et in aho loco conparationem dicit legis et evangeHi. Et deinde Ego baptizo vos in ille vero baptizabit vos in Spiritu sancto aqua hoc est lex hoc est
habent. Dimittamus ergo litteram
lesu
:

'

'

'

'

'

'

evangelium. Venit ergo lesus, quia lohannes traditus est

in
:

carcerem,

Clausa est enim

20 transivimus

lex, et

iam praeteritam non habet Hbertatem sed de lege

ad evangelium. Videte quid dicat, Postquam autem traditus

:

est lohannes, venit lesus in

in

GaHlaeam nequaquam in ludaeam, neque Hierosolymam, sed in GaHlaeam gentium. Venit lesus in GaHlaeam. GaHlaea in Hngua nostra interpretatur xaTax'jA'.7T7,. Non enim ante adven-

tum

Salvatoris erat

ibi

subH*me aHquid, sed totum deorsum ferens

inmunditia,
ibi

ibi

25 luxuria, ibi sordes, ibi

porcorum

vitia volutabantur.

Praedicaus evangeliuui regm Dei,

audivi nisi in evangeHo.

Quantum

legem, legens prophetas, legens psalterium,

in meo corde est, legens numquam regnum caelorum

Et regnum

dei intra

30

evangeHum
vim
et

regni Dei.

'

patitur, et violenti

evangeHi claritatem,
4 Moysi] scripsi

ille de quo dictum est regnum Dei. Praedicans A diebus lohannis Baptistae regnum caelorum diripiunt iHud Ante enim adventum Salvatoris antequam Xpistus aperiret paradisi ianuam cum

vos est

Postquam enim apertum

',
'.

venit
est

Mosi

/.

5 in evangelio] in

evangelium /.

3. suu??i\

4.

Cant. i, 3 iuxta gr. 2 Cor. 3, 13 sqq. 13. in evangelio] p. 322, 1. 19

17. sa?icto'\

Marc.
i?i

i, 8.

Moysi\

26. Qua?itu?n

??ieo

corde est etc.J

sqq.

supra.
15. eius]

Cf. supra p. 319, 15 et 323, 13. 29. intravosest] Luc. 17, 21.

Marc.

i,

7.

31. illud]

Matth.

11, 12.

mi?iui] lo. 3, 30.

Anecdota Maredsolana
III,
2.

42

330
latrone,
et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

omnes sanctorum animae ad inferos deducebantur. Deniquedicit Lugens et gemens descendam ad inferos'. Si Abraham ad inlacob
:
*

non ad inferos ? In lege Abraham apud inferos in evangelio latro in paradiso. Non detrahimus Abrahae, in cuius sinu omnes cupimus conquiescere sed Xpistum praeferimus Abrahae, evangelium legi praeferimus. Legimus quod post resurrectionem Xpisti multi sanctorum
feros, quis
:
:

apparuerunt

in sanctacivitate.

Dominus

noster atque Salvator et in terra

praedicavit, et

ad

inferos, ut

apud inferos praedicavit, Ideo mortuus est, ideo descendit animae quae ibi vinctae fuerant laxarentur.
10

Praedicans evangeliuni regni Dei, et dicens : quoniani adinipletujn est legis tevipus, venit principium evangehi, adpropinquavit regniini Dei. Non

iam est regnum Dei sed, adpropinquavit regnum Dei. Antequam ego patiar et sanguinem fundam,non est apertum regnum Dei propterea adpropinquavit, quia necdum passus sum. Paenitemini, et credite evannequaquam legi, sed evangelio, immo per legem evangeho, sicut gelio
dixit,
:

15

scriptum est
ravit.

'

Ex

fide in

fidem

'.

Fides legis fidem evangelii corrobo-

Andream fratrem eius mittentes retiainmare : erant enim piscatores. Simon, necdum Petrus, Simon necdum enim secutus fuerat Petram, ut appellaretur Petrus igitur et Andreas frater eius, cum essent iuxta mare et mitterent retia in
P^t praeteriens secus viare Gaiilaeae, vidit Siino7iem et

20

mare...
quit,

Scriptura non dicit quia miserunt et ceperunt pisces. Vidit inet

Simonem

Andream

fratrem eius mittentes retia in mare

;

erant

enim piscatores. Refert enim evangelium quod retia mitterentur tamen non dicit quia aHquid ceperint. Igitur ante passionem dicitur quod scilicet miserint retia
:

25

tamen non

nem

vero mittunt rete et

pantur. Mittentes retia in

2. a^/

quod prendiderint. Post passioprcndunt et tantum prendunt, ut retia rummare, erant enim piscatores.
scribitur
:

////fm] Gen. 37, 35.

'

in

inferno, quis in

caelorum regno

'

Si Abnihani ad inferos\ Luc. 16, Haec Hieron. ep. 129, n. 2 viventmm ... est, ut diximus, terra (juae ante adventum in carne Domini Sahatoris nec Abraham nec Isaac nec lacob nec proplielae et ahi iusli viri consequi puluerunl. Denitjue et Abraham, hcei diversis locis, cum Lazaro et lacob vir iuvidctur apud inferos
22 sq.

J/i iege Abraham apud inferos tic^ Hieron. ibid. Ante Christum Abraliam apud inferos ; post Chrislum latro in paradiso ep. 78, mans. 34 In lege descensus ad inferos in evangeho ad paradisum transmigratio etc. 7. civitate\ Matth. 27, 52 sq.
' ' *

'

16.

ifi

fideni\

Rom.

i,

17.

27. ut rctia

runipantur]' i\\)^d,xc\,\iQQ.
'.

sius dicit

Lugcns
'

et

genicns desccndani

ad

infernuni elc. 3. quis non ad inferos

'
;

loco intiuit P>asmus, impositum esse Cf. Luc, 5, 6 et memoriae auctoris

lo. 21, ii.

60, n. 3

Si

Abraham

Hieron. ep. Isaac et lacob

?\

TRACTATUS
Et
dixit eis Jesiis
:

IN MARC.
nie, et

I,

13-31.

33 ^

Venite post
:

faciain vos piscatores honiinuin.

Felix piscationis mutatio

scatores. Ipsi

piscatur eos lesus, ut ipsi piscentur alios piefficiuntur, ut piscentur a Xpisto, postea ipsi
:

priinum pisces

alios piscaturi.
5

Et

dicit lesus
relictis
:

Venite post me,

et

faciam vos piscatores

hominum. Et protinus
fides

retibus secuti sunt eum.

Et protinus. Vera

10

non habet intervallum statim audit, statim credit, statim sequitur, statim pfscator efficitur. Et protinus relictis retibus. Ego puto quod in retibus vitia saeculi reliquerint. Et secuti sunteum. Neque enim fieri poterat, ut sequentes lesum habuerint retia. Et progressus inde pusillum, vidit lacobum Zebedaei et lohannem fratrem eius, et ipsos in navi conponentes retia. Ubi dicitur, conponentes, ostenditur quod scissa fuerant. Mittebant enim retia in mare sed quoniam scissa erant retia, pisces prendere non poterant. Conponebant retia
:

in
15

mari

sedebant
et legis

in

mari, sedebant in

navicula,

sedebant

cum
:

patre

Zebedaeo,

retia

conponebant.

Hoc

interim diximus

secundum
et ipsos
:

intellegentiam spiritalem. Et ipsos in navi conponentes retia

qui in navi erant. In navi erant, non in litore, non in statione solida
in

sed

navi hinc inde fluctibus conlidebantur.

Et

statim vocavit

illos

et relicto

patre
:

20 cenariis, secuti

smit eum. Dicat aliquis

s7io Zebedaeo in navi cum merTemeraria fides est. Etenim quid

signi viderant, quid maiestatis aspexerant, ut vocarentur ^t statim seque? Sane hic ostenditur nobis, quod oculi quoque ipsius lesu divinum quiddam spirabant, et ad se contuentium oculos facile convertebant. Alioqui numquam dicente lesu, Sequimini me, secuti fuissent eum. Hoc enim, si secuti fuissent eum sine causa, non tam fides erat quam temeritas. Nunc si sedenti mihi quivis praeteriens dicat, Veni sequere me, et sequar, numquid fides est Hoc totum quare dico ? Quia

rentur

eum

et vultus

25

.''

30

sermo ipse Domini operatorius erat et quodcumque dicebat, opere effienim Mpse dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt certe idem ipseque vocavit, ideo secuti sunt.
:

ciebat. Si

'

Et statim
'

vocavit

illos,

et

statim reiicto patre suo Zebedaeo et cetera.

35

aurem tuam, et obliviscere populum tuum Et relicto patre et domum patris tui et concupiscet rex decorem tuum suo Zebedaeo in navi. Audi monache, imitare apostolos audi vocem Salvatoris, et ignora carnalem patrem. Vide verum patrem et animae et spiritus, et relinque patrem corporeum. Relinquunt patrem apostoh*,
Audi
filia

et vide, et inch*na
:

'.

24. converteba7ii\ Cf. infra

ad Marc.

1 1

9,9.
29. creata sunt^ Ps. 148, 5.
t,^.

15 sqq. Ipse Erasmus in marg. lectorem remittitad Hieronymum in Malth.

tuu/n\ Ps. 44, 11

sq.

332

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

in momento divitias: relinquunt munTotum enim quod habebant dimiserunt. Deus dum non magnitudinem divitiarum considerat, sed animum dimittentis. Qui parum dimiserunt, utique et magna similiter dimisissent. Relicto patre Zebedaeo in navi cum mercenariis, secutisunt eum. Hoc quod pauloante

relinquunt navem, relinquunt totas

et infinitas divitias.

aenigmate diximus de apostolis, quod legis retia conponebant... lam enim scissa fuerant, prendere non poterant, iam salsugine maris exesa
in

iam non poterant instaurari, nisi venisset sanguis lesu et innovasset ea. Relinquunt ergo patrem Zebedaeum, relinquunt legem quae
fuerant,

vere eos generaverat

et relinquunt

in navi,

in

mediis maris fluctibus

10

constitutum. Et videte aliud quid sequatur. Relinquunt, inquit, patrem,

hoc est legem,

fecerit
in

cum

mercenariis.
:

Omnia enim quae

hoc

faciunt ludaei, pro-

pter praesentem

vitam faciunt
in ea.
in ea,
'

propterca mercenarii sunt.

est,

legem, vivet
:

Non
'

dixit, vivet in ea,

ut

Qui enim ex lege vivat

'

caelo

sed vivet

hoc
:

est,

quod

facit, in

praesenti recipit.

Denique

15

scriptum
nihil aliud

est in lezechiele

Dedi, inquit,

eis

praecepta non bona et

'.

mandata non optima, quae

quaerunt,
nisi

facientes vivent in eis

fih'os,

Vivunt

in eis ludaei:

habere

divitias

possidere, se sanos esse.

:

Omnia

terrena quaerunt, nihil de caelestibus cogitant

propterea merceille,

narii sunt. Vultis scire

quia ludaei mercenarii sunt

patris

FiHus

qui
'

sub- 20

stantiam suam consumpserat, ct interpretatur

mercenarii sunt in
nariis.seciiti
riis in

in gentibus, dicit:

Quanti

domo

mei

'.

Relicto patre in navi

est legem,

sunt euni.

Dimiserunt patrem, hoc

cum viercecum merccna:

Usque hodie ludaei navigant, et in lege navigant, et sunt in mari, et ad portum pervenire non possunt. Non crediderunt in portum propterea non veniunt ad portum. Et ingrediuntur Capharnauni. Feh'x et pulchra mutatio dimittunt
navi.
:

25

mare, dimittunt navem, dimittunt vincula retium, et ingrediuntur Capharnaum. Prima mutatio dimittere mare, dimittere navem, dimittere
pristinum patrem, dimittere pristina
14 A^. d. viveiX scripsi
contitigat,
A^. d. vivit /.

vitia.

In retibus enim, et in vincuHs 30

gratiafaciat

et betiignitas
sit,

qttetn tit otiinibtis nobis 26 ad porluni\ / addil domini nostri /esn Christi, ctii ctitn patre et spiritu sancto
:

gloria, impcriuDi, hotior

tiunc et setiiper et in sectila sectdorum, Atiien et incipit homil. v.

14.

/'//

^^1 Levit.

18,

Rom.

10, 5.

Ezech. 20, 25. Hie22. patris mei\ Luc. 15, 17. Mercenarios secunron. ep. 21, n. 14 dum aHum inlehectum eos animadvertimus ex ludaeis, qui ob praesentia tantum bona legis praecepta custodiunt
17.
/';/

m-J Cf.

'

... Sensus itaque iste est Quanti ex ludaeis ob praesentia tantum bona a Dei obsequio non recedunt et paulo Fac me sicut unum de ?nerpost n. 17
:

'

'

cenariis tuis.

Fac me,

inquit, sicut

unum

ex ludaeis, qui te ob praesentium tantum rerum promissa venerantur

'.

TRACTATUS
retium,
illa
:

IN MARC.

I,

1331.

333

omnia
:

vitia

relinquuntur. Videte er^ro mutationem. Dimittuntur

.-*

et quia

illa

dimiserunt, quid inveniunt

Ingrediuntur, inquit, Ca-

consolationis. CAPIIAR enim dicitur ager, NAUM quoniam lingua hebraea autem volumus, Naum multiplices habet intellegentias, et secundum diversitatem pronuntiantis diversus quoque sensus efficitur Naum ergo et consolatio dicitur, et decorus. Ergo Caphaniaum interpretari potest et ager consolationis, et Ecce quam bonum et quam ioager pulcherrimus. Ibi ubi nos legimus

pharnaum

in

agrum

dicitur consolatio. Si

'

cundum

' :

ubi,

inquam, nos dicimus

tso-vov,

et

Aquila interpretatur

10 cJTiceTrs;, in

hebraeo habetur NAUM, quod interpretatur pulchrum.

et

Ingrediimtu}' Capharnaum,
cebat eos
:

statim sabbatis ingressus synagogani do-

ut sabbati otium

reh"nquerent, et evangelii opera sumerent.

Erat docens
dicebat,
15

20

non sicut scribae. Non enim Qui misit me, haec loquitur sed ipse loquebatur, qui prius locutus fuerat in prophetis. Aliud est dicere, scriptum est aliud est dicere, haec dicit dominus et ah*ud est dicere, amen dico vobis. Videte in alio loco. Scriptum est, inquit, in lege Non occides, non dimittes uxorem Scriptum est. A quo scriptum est? A Moyse, mandante Deo. Si digito Dei scriptum est, tu quomodo audes dicere, Amen dico vobis, nisi ipse es, qui prius legem dedisti ? Nemo audet mutare legem, nisi qui et ipse rex est. Legem autem Pater dedit, an Filius ? Responde, haeretice. Quidquid volueris, libenter adsumo utrumque pro
eos quasi potestateui Jiabens^ et
dicit

Haec
:

Dominus

et,

'

'.

me est. Si Pater dedit, et inmutat Fih'us ergo aequalis est, qui cum illo qui dedit. Si autem ipse dedit aut ipse mutat, aequah*s
:

inmutat
auctori-

25 tatis est et

dedisse et mutasse
eius.

quod nemo potest

se,

facere, nisi rex. Stiipe?

bant super doctrina

dixerat
?

Quid. quaeso,

novum docuerat

quid

novum

Eadem

loquebatur per

quae locutus fuerat per prophetas.

Sed ideo stupebant, quia

non
30

erat doctrina eius quasi potestatem habens, et

sicut scribae.

Non
sic
*

loquebatur ut magister, sed ut

loquebatur, quia
qui loquebar,

loquebatur auctoritatem referens ad maiorem, sed ipse quod

loquebatur. Denique
tis,

Dominus non suum erat

:

praesens dicebat.
qtte7?i]

Ego

quem locutus eccc adsum

'.

fuerat in prophc-

31

/ pro quae}
col.

Cf. lo. Baptistae

Morel

'

Elementa

critices

'

ap. Migne, Dictionn. de

diplomatique,

106 1.

ager piiicherrimus] Hieron. De (^I. 23, 888) Capharnaum, ager vel villa consolationis ; in Matth. In Capharnaum autem II, 23 sq. quae inlerpretatur villa pulcherrima
7. et

etc.
Z. iocunduni^ Ps. 132, i. Hieron. in Psalterio iuxtra hebr. sequitur Aquilam

nom. hebr.

'

'

'

Ecce

q.

b.

ei

quam
Is.

decoruui.

'

32.

adsum\

52, 6.

334

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

Spiritus inmundus, qui prius fuerat in synagoga, qui illos duxerat ad

idolatriam, de

quo scriptum non

est

'

Spiritu fornicationis seducti estis

et ibat in

'

spisibi

ritus qui egressus fuerat

de homine

desertum, et quaesivit

locum

et invenire

potuit, et alios

daemones septem secum

isti
'

tulit

et
5

reversus est in

domum

pristinam

eo tempore

spiritus erant in syna-

goga, et praesentiam Salvatoris ferre non poterant.

'

Quae enim commu-

nicatio Xpisto et Beliae ? Non poterant Xpistus et Belias in uno concilio commorari. Et erat in synagoga eorum Jionio in spiritu innuindo^ et exclamavit dicens : Quid nobis et tihi ? Qui dicit, Quid nobis et tibi ? unus est,

de pluribus confitetur. In eo enim quod vincitur, intellegit et suos secum esse superatos. Et exclaniavit dicens. Exclamavit, quasi tormenta
et

lo

sustinens, quasi
claniavit dicens
:

in

dolore positus, quasi flagelia ferre non valens.

nobis et
tibi,

Et

ex-

Quid

lesu

Nazarene ?

venisti perdere 7ios ?

Scio qui sis.sanctus Dci. Et in tormento positus, et tormentorum magnitudinem clamore demonstrans, tamen dolos ipsos non intermittit. Cogitur verum dicere, tormenta cogunt sed malitia vetat. Quid nobis et tibi.Iesu
:

^S

Nazarene ? Quare non confiteris Fiiium Dei ? Nazarenus te torquet, et non filius Dei ? Sentis poenas, et non confiteris nomen ? lesu Nazarene. Venisti perdere nos ? Verum est, quod tu dicis venisti perdere nos. Scio qui sis. Videamus quid dicas. Sanctus Dei. Moyses sanctus Dei non fuit? Esaias sanctus Dei non fuit ? Hieremias sanctus Dei non fuit ? Prius,
: '

20

inquit,

quam

nascereris, in vulva sanctificavi

te

'.

Hoc

dicitur

ad Hiere-

miam, et sanctus Dei non fuit ? Ergo nec illiqui sancti erant } Sed quare non dicis ad eos scio qui sis, sanctus Dei ? O perversitas mentis inter flagella et tormenta positus, et scit verum, et tamen confiteri non vult.
:

25

Scio qui
Fingis te
ras.

sis,

sanctus Dei. Noli dicere sanctus Dei

sed, sanctus Deus.

ut

sed nescis. Aut enim scis, et dolose taces, aut certe ignoenim sanctus Dei, sed sanctus Deus. Hoc totum quare dico? non adquiescamus testimoniis daemonum. Numquam enim verum
scire,

Non

est

loquitur

siquidem
est, et

mendax mendax

mendax est, sicut ab initio mendax est,

pater eius.

Pater,
eius
'.

inquit,

vester 30

sicut et pater

Pater, inquit,

est, et veritatcm non loquitur, sicut ct pater eius, qui est pater ludaeorum. Utiquc diabolus ab initio mcndax est. Et quis est pater diaboli ? Vide quid dicat. Pater enim vester mendax est, ab initio menda-

18 non ,on/i/eris

nomcn

Icsu Na%arcne\ scripsi

n. c.

nomen

lesii

Nazareni :

/.

23 qui

sancU] / pro 'juidcm sancii}

2.
c^.

seducti esiis] Ose. 4, 12.

not.

ad

p.

12,

1.

17.

7.

pristinam'] Matth. 12, 43 sqq. et Beliae\ 2 Cor. 6, 15. Lege sis

22. sanctificavi te\

I^rem.

1,

5.

^i. pater

eius'] lo. 8, '44.

TRACTATUS
cium
loquitur, sicut et patcr
eius.

IN MARC.

I,

1331.

335
:

Quod

dicit,

hoc

est

diabolus

est, et

mendacium
dicit,

loquitur, et

pater est ipsius mendacii.

mendax Non quod dialoquitur

:

bolus alium patrem habeat, sed quod mendacii pater diabolus est Propterea
5

Mendax

est, et

ab

initio

mundi veritatem non

hoc

est,

mendacium

loquitur, et est pater eius, hoc est, ipsius mendacii.

Hoc

10

dixerimus, quoniam non debemus testimoniis credere daemonum. Dicit Dominus atque Salvator tloc genus, inquit, non exit nisi in multis ieiuniis et orationibus Et ecce video multos vacare ebrietatibus, ructare vinum, et inter epulas exorcizare, et clamare daemones etcredimus Xpistum esse mentitum. Dixit enim Hoc genus non exit nisi in multis ieiuniis et orationibus. Hoc totum propterea loquor, ne facile credamus testimoniis daemonum. Denique quid dicit Salvator.? Et comin transitu
:

'

'.

ininatns est ei lesus, dicens

ritas
15

Obunttesce, et exi ab Jioniine.

Non

indiget ve-

testimonio mendacii.

Non

veni ut
*

tuo testimonio conprobarer,

Non est pulchra laudatio in ore Non indigep eius testimonio, cuius tormenta desidero. Obmutesce. Laus mea sit silentium tuum. Nolo me laudet vox tua, sed tormenta tua poena tua laus mea est. Non quia laudas gratulor, sed
sed ut te eicerem de creatura mea.
'.

peccatoris

quia exis gratulor. Obmutesce, et exi de homine. Quasi diceret

20

Exi de

domo mea
et

quid

facis in hospitio

meo ? Ego

intrare desidero

obmutesce,
:

exi de homine.

De

homine, de rationaH animah*. Exi de homine

relinque mihi hospitium praeparatum.

Dominus

desiderat

domum

exi de homine, de rationaH animah'. Exi de homine. Dixit et in

suam: aHo loco

ad legionem, ut egrediatur de homine,

25

et ingrediatur

in porcos.

Vide
nos
et

quam

pretiosa

sit

anima hominis. Hoc adversus

habere,

eos, qui

putant

et

animah'a

unam animam

etunum

spiritum trahere.
:

De uno homi:

est

et in duo miHa porcorum mittitur hoc enim pretiosum quod servatur, iHud est vile quod perditur. Exi de homine vade in porcos, vade in animaHa, vade quocumque aHo volueris, vade in abyssos.

ne expeUitur,

Quod

dicit,

hoc

est\ scripsi

qiiasi dicat h.

e. '/.

Hoc in

ii-aiisitii

dixerimus] /

Suspicor
13

scriplum fuisse in codice,

indiget^ scripsi
;

quemadmodum

supra saepissime, FIoc

cit. col.

interifii

diximus.

Non

na?n dicit /. Cf. Morel. op.

1004, 1018 et 1029.

2. Non qiicd diabolus a. painin haLegito/] Hieron. in Is. 14, 22 sq. mus in evangeho quod diabolus ab ini*

24. in porcos] Matth. 8, 32. 25. Hoc adversus eos etc] Hieron. in

tio

mendax sit mendacii quod

;

et

pater

eius,

id

est

multi non intellegentes

patrem diaboli volunt esse draconem qui regnet in mari etc. 8. oratiofiibus] Matlh. 17, 20.
'

Matth. 8, 31 sqq Erubescat Manichaeus. Si de eadem substantia et ex eodem auctore hominum bestiarumque sunt animae, quomodo ob unius homi*

nis salutem duo milia porcorum suffocantur }

'

16, pcccatoris]

Eccli.

^S9j^,^ta2jn/

336
Homlnem
nolo te

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
meam. Exi de homine:

relinque, hoc est, possessionem proprie

hominem
in
:

ego verser

homine, cum homine. Ego adsumpsi corpus humanum, ego habito in

possidere
:

iniuria

mea

est te versari in

homine
homine.

caro

isla,

quam

possides,

meae

carnis portio est

egredere de
5

Et
laedit

discerpens illuni spiritns inuuDidiis.

Dolorem suum

his signis osten-

dit.Discerpens
:

sed

eum.Quoniam animam laedere non poterat, corpus quidem quoniam ah'o modo non poterat intellegi egrediens daemon,
quod egrcssus
eo.
sit.

signis corporeis ostenditur

Et discerpens eum
se et

spiritus
10

inmundus. Quia

spiritus

mundus

stabat, propterea fugit spiritus

dus."/ exclanians voce inagna, exivit ab

et discerptione corporis protestatus est.

Exeuntem

inmunclamore vocis

quirerent inter se et cetera.

Et niirati sunt onines, ita nt conLegamus Acta apostolorum, legamus signa

'.

quae fecerunt veteres prophetae. Facit signa Moyses, et quid dicunt incantatores rharaonis?' Digitus Dei est Moyses facit, et illi potentem aHum confitentur. Deinde faciunt apostoh* signa. In nomine lesu surge Et in spiritu, inquit, lesu egredere'. Semper lesus nominaet ambula'. sed ipse tur. Hic vero quid dicit? Exi de homine. Non nominatur aHus
'
'

15

cst,

qui cogit eos exire. iMirati sunt onmes^ ita ut inter se conguirercnt
:

dicentes

est Iioc ? quae doctrina Jiaec nova ? Quia daemon egresnovum hoc nam et exorcistae Hebraeorum facere consucverant. Sed quid dicit ? Quae est haec doctrina nova ? Quae nova ? Quia in potestate spiritibus inniundis iniperat. Non aHum nominat, sed

Quidnani

20

sus fuerat, nihil

ipse praecipit

non

in alterius

nomine

dicit,

sed in sua potestate.

25

Et processit
daeam, non
in

statiifi

runior eius in onineni regioneni Ga/i/aeae.N on in lu:

Hierosolymam doctores enim ludaeorum invidentes lesu rumorem egredi non sinebant. Denique et Pilatus et aHi noverant quod Pharisaei lesum propter invidiam tradidissent. Rumor ergo ingreditur in eas aures, quae invidia non clauduntur. Hoc totum quare dico ? Quia rumor eius egressus est in omnem GaHlaeam. In totam GaHlaeam pervenit, et in unum viculum ludaeae non pervenit. Hoc totum quare dico ? Quia anima quae semel possessa fuerit ab invidia, difficile est ut virtutes recipiat. Inpossibile paene est remediari animam, quam invidia possederit.
6 Ais] scripsi
'/
;

30

/lic

y. Cf. Morel, col. loio.

1.

9 corporeis] scripsi

corporis /.

27 egredi]

(pro ingrciti}

cf.

sq.).

15.

Z>^//] Exod.

8, 19.

\n

Matth.

12,

27

'

17. anibu/a\ Act. 3, 6.

vel exorcistas

gentis

FiHos ludaeorum, illius ex more si'

egredere] ibid. 16, 18.

21. exorcistae

gnificat, vel apostolos

etc.

Hcbraeorum^ Hieron.

28. tradidissent]

Matth. 27,

18.

TRACTATUS

IN MARC.

I,

13-31-

337

Denique primum homicidium et parricidium fecit invidia. Duo erant homines in mundo, Abel et Cain Abel munera suscepit Dominus, Cain non suscepit. Qui virtutem imitari debuerat, adeo non fecit sed statim interfecit eum, cuius Dominus munera susceperat. Et protiiius egredientes de synagoga venerunt in dominn Sinionis et Andreae cuni lacobo et loJianne. Instruxerat Dominus quadrigam suam, et super cherubim ferebatur et ingreditur in domum Petri. Digna enim erat
:

10

quae tantum hospitem susciperet. Venerunt, inquit, in domum Slmonls et Andvea.e. Discumdedat autem socrus Simonis febricitans. Utinam ad nostram domum veniat et ingrediatur, et febres peccatorum nostrorum sua iussione sanet. Unusquisque nostrum febricitat. Quando irascor, febricito quot vitia, tot febres sunt. Sed rogemus apostolos, ut precentur lesum, et accedat ad nos, et tangat manum nostram si eniin

anima

eius,

15

nostram tetigerit, statim fugit febris. Egregius medicus, et verus Medicus Moyses, medicus Esaias, medici omnes sancti sed iste archiater est. Novit dih'genter venas tangere, et morborum arcana scrutari. Non tangit aurem, non tangit frontem, non tangit aHam partem
est archiater.
:

manum

corporis

sed

manum

tangit.

Propterea

enim

febricitabat, quia

bona

opera non habebat.

20 h'tur.

Primum

itaque sanantur opera, et postea febris tolnisi

Non

potest fugere

febris,

opera sanentur.
in aegritudine

Quando manus

nostra habet mala opera, iacemus in lectulo, allevare nos non possumus,

ambulare non possumus

toti

siquidem

sumus. Et accedens
in

ad illam quae aegrotabat... Surgere enim ipsa non potuit, quia iacebat
lectulo, ideo venienti occurrere
:

25

non potuit sed iste misericors medicus ipse vadit ad lectulum, qui oviculam morbidam suis humeris portaverat, ipse venit ad lectulum. Et accedens. Ultro accessit, ut ultro sanaret. Et accedens. Vide quid dicat. Debueras quidem mihi venienti occurrere, debueras venire ad ostium et suscipere me, ut sanitas tua non tantum misericordiae meae esset,sed et voluntatis tuae: sed quoniam magnitudine
febrium opprimeris, et levare te non potes, ipse venio. Et accedens elevavit

30

eam. Quia surgere ipsa non poterat, levatur a Domino. Et clevavit eam
adprehendens

manum

eius.

Manum quidem
eius.

prendit.

Et Petrus quando

pericHtabatur in mari et submergebatur,

tur.

manus

ipsius tangitur, et eleva-

Et

levavit

eam adprehensa manu

:

Manu

sua adprehendit

manum.

\ suscepe7'at\ / addit
stante domino, cui

Qiiam invidiani iitinam fugiamus

o?mies, et virtutem sequajfiur, prae-

honor in secula seculorum,

Amen

et incip. homil. vi.

26

accessit^ scripsi

accersit /. Cf. Morel.. col. 1040.

14. verus est arc/iiater']

lat.

homil. xiii Orig. in

Anecdota Maredsolana

Hieron. TransLuc. eveniat

*

ah"quis archiater qui habeat

summam
43

in

arte notitiam

'

etc.

III, 2.

338

S.

HIERONVMI PRESBVTERI
!

beatam amicitiam, o pulchrum osculum Elevavit eam adprehensa eius manum illius sanavit sua manu. Adprehendit manum eius quasi medicus, tentavit venas, vidit magnitudinem febrium, ipse et medicus et medicamentum. Tangit Icsus, et fugit febris. Et in nobis tangat manum, ut mundentur opera nostra. Ingrediatur domum nostram levemus nos aliquando de lectulo, non iaceamus. lesus stat ante lectulum, et nos iacemus ? Surgamus, et stemus ignominia nostra est, nos ante lesum Medius, inquit, iacere. Dicat aliquis, Ubi est lesus.^ Hic est in praesenti. Regnum Dei intra vos est Credamus, inter vos stat, quem vos nescitis'. et videmus praesentem lesum. Si manum eius tangere non possumus, advolvamur pedibus. Si non possumus ad caput pervenire, saltem pedes ipsius lacrimis lavemus. Nostra paenitentia unguentum Salvatoris est.

manu

'

'.

lo

Vide quanta
putredo sunt

sit
:

misericordia Salvatoris. Peccata nostra mali odores sunt,

si

agamus paenitentiam propter peccata, si ploremus, peccata nostra putrida unguentum efficiuntur Domini. Rogemus ergo Dominum, ut adprehendat manum nostram. Et confestivi, inquit, dimisit eavi febris. Statim ut manus adprehenditur, febris fugit. Videte quid sequitur. Et continuo dimisit eam febris. Spem habeto, peccator, si tamen de lectulo surrexeris. Denique et sanctus David, qui corruerat,
tamen

15

cum Rersabee uxore Uriae Chettaei iacebat in lectulo, et adulterio fcbricitabat, postquam Dominus sanavit eum, postquam dixerat MiscreTibi soH pecre mei Deus secundum magnam misericordiam tuam et Libera me de sanguinibus Deus Deus cavi et malum coram te feci
qui
*
'

20

'

'

'

meus
*

'...

Sanguinem enim Uriae

meis
'.

fuderat, quia

fundendum mandaverat.
et

Libera me, inquit, de sanguinibus Deus Deus meus,

spiritum rectum

25

Vide quid dixit, innova. Eo siquidem tempore quo adulterium feci, quo homicidium perpetravi, Spiritus sanctus Lavabis me, et super nivem dealbain me veteratus est. Et quid dicit t
innova in visceribus
'

bor

'.

paenitentia

Ouoniam ergo mea mihi

?
'

lavasti

me

per lacrimas meas, lacrimae

meae

et

quid

cfficitur.

fuerunt pro baptismate. Ergo de paenitente videte 30 ideo mundatus est. Statim Egit paenitentiam et flevit
:

quid sequitur

Doceam

iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur

'.

De

paenitente magister est effectus.

scripsi

Hoc totum quare

=
docebo.
Cf.

dixi

Ouoniam

in

20 Chettaei
1.

Cethaei/.

32 Doceam\

Ciement.

epist. latin. p. I9,

18; 52, 19 etc.

9. 7iescitii\ lo.

i,

26.

2\. meus\

ib.

16.

est\

Luc. 17, 21.

Ps. 50, 3.

26. meis\\h. 12.

28. deaIbal)or\ ib. 9.

22.

tuam\

23. feci\ ibid. 6.

32. convertentur\ ib. 15.

TRACTATUS
praesenti scriptum cst:

IN MARC.

V,

^^0-43.

339

Et confestim dijiiisit eani febris, et ini)iistrabat eis. quod eam dimiserit febris, sed in ministerium Xpisti tollitur. Et ministrabat eis. Ministrabat pedibus, ministrabat manu, huc illucque currebat, eum aquo sanata fuerat venerabatur. Et nos ministre-

Non

ei sufficit

mus lesu. Libenter suscipit ministerium nostrum, licet pollutas habuerimus manus et quia ipse sanavit, quod sanavit dignatur aspicere. Ipsi sit g^loria in saecula saeculorum. Amen.
:

[IN
Qnis
10

MARC.

V,

30-43]

vie tetigit

? Interrogat circumspiciens, ut videret

?

fecerat.

Nesciebat Dominus quis tetigisset

sciens, ut indicaret.
esset et cetera. Si

eam quae hoc quomodo ergo quaerebat

eam } Quasi quod factum

tigit }

nemo
illa

sciisset

Mulier autem timens et tremens^ sciens non interrogasset et dixisset, Quis me tefactum esse signum. Dicere enim poterant: Non fecit
pro gloriae causa loquitur. Propterea interrogat, ut

signum, sed iactat

15

se,

mulier
ei

confiteatur, et

Deus

glorificetur.

Et procidit ante eum^

et dixit

omnem veritatem. Videte gradus, videte profectus. Quamdiu sanguinem fluebat, in ante venire non poterat sanata est, et in ante venit. Et procidit ante pedes eius. Necdum audebat vultum aspicere modo ut
:

20

25

30

ei ut pedes teneat. Et dixit ei omnem veritatem. Et quoniam sanata fuerat a veritate, confessa est veritatem. Ille autem dixit ei : Filia.fides tua te salvam fecit. Digna quae vocetur filia, quae sic crediderat. Turba, quae conprimit, filia non potest appellari ista vero, quae ante pedes cadit, et confitetur, filiae nomen meretur accipere. Fides tua te salvam fecit. Videte humih'tatem ipse sanat, et illi refert, quod sanavit. Fides tua te salvam fecit. Fides tua te sanavit : vade in pace. Antequam crederes in Salomonem, hoc est in pacificum, non habebas pacem nunc autem vade in pace. Ego vici mundum Pacem habes, esto secura quia sanatus est gentium populus. Veniunt ab arcJiisynagogo dicentes quia filia tua mortua est : quid idtra vexas magistrum ? Revixit ecclesia, et synagoga mortua est. Licet mortua sit puella, tamen Dominus loquitur ad archisynagogum: Noli timere, tanttimmodo crede. Loquamur et nos usque hodie ad synagogam, loquamur ad ludaeos Mortua quidem est archisynagogi fih*a sed credite, et

sanata

fuit,

sufficit

Xpistus veritas

est.

'.

8 Homilia septima] /.

27.

munduni^

lo.

16, 33.

340
suscitatur.

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
se

Et non admisit quemqiiam seqni

et ceteri

nisi

loJiaimem fratrem lacobi. Ouaerat aliquis

et dicat
in

adsumuntur,

dimittuntur?

Nam

et

Petnim et lacobum et Ouare isti semper monte quando transfor:

matus
et

est, isti tres

adsumpti

sunt. Eliguntur ergo

tres,

Petrus lacobus
5

lohannes.
virgas

Primum

et in isto

numerus per sesanctusest.

tres

Nam

ponit in canalibus.
'.

est, qui numero mysterium lacob secundum hebraicam veritatem Scriptum est et in alio loco Spartum

Trinitatis

et

'

non disrumpetur Eligitur ergo Petrus super quem fundata est lacobus qui primus de apostolis martyrio coronatus est, et lohannes qui virginitatis est exordium. Et venit in domum archisynagogi, et vidit tumultum et flentcs et heiu/antes. Usque hodie in synagoga tumultus est. Licet psalmos David promittant se dicere, tamen canticum eorum luctus est. Et ingressus ait eis: Quid turbamini et ploj-atis ? puella non est mortua, sed dormit. Puella, quae vobis mortua est, mihi vivit vobis mortua, mihi dormit. Et quod dormit, suscitari potest. Et inribedant eum. Non enim credebant ab lesu posse suscitari filiam archisynagogi. Ipse vero abiectis omnibus adsumpsit patrem ct matrem puellae. Loquamur ad sanctos homines quisigna faciunt, quibus Dominus concessit virtutes aliquas. Ecce Xpistus suscitaturus
triplex
ecclesia, et
:

lo

15

filiam archisynagogi
retur.

omnes

foras eicit, ne iactantiae causa id facerevide- 20

Ipse vero abiectis omnibus, adsumpsit patrem et matrem puellae.

forsitan eiecisset, nisi

Et

istos

propter adfectum parentum, ut viderent

iacens, et tenens

puellam suscitatam. Et ingreditur ubi erat puella

piiellae et cetera.

manum
25

Primum manum
*

tetigit,

sanavit opera, et sic suscitavit.

Vere eo tempore conpletum est: Cum intraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel salvus fiet Ait ergo Talitha kumi quod interpretatur, Puella surge mihi. Si diceret, Talitha kum, interpretaretur, Puella surge nunc vero quia dixit, Talitha kumi, interpretatur de syra et hebraea lingua, Puella surge mihi. Kumi, hoc est, surge mihi. Videte ergo myste'.
:
:

II etjlentes\ scripsi

(gr.

xal xXaiov-a^)

el ftctus /.

25 iniraverit] scripsi

intravit /.

2.

Quare
in

isti

s.

adsumuntur']
i
'

Hie12 ubi

ron.
et

AFatth. 17,

lacobus et evangeliorum locis separentur a ceteris, aut quid privilegii habeant extra alios apostolos, crebro diximus
'.

Quare Petrus loannes in quibusdam

Spartufn triplex etc.] Eccle. 4, in edit. Vulgata et apud ipsum

Hieronymum
culus triplex.
82, n. 11
est
'

comment. legitur ///;//tamen eiusdem ep. Cunctarum virtutum mater

in

Cf.

T.

tres viroas

ponit]Gtr\.

2,0,

T,-].

caritas

apostoli

et quasi spartuin triplex sententia roboratur dicentis

;
:

Hieron. Hebr. quaest. in Genes. h. I. TV^j enim virgas... ex parte decorticans etc.
'

Fides, spes, caritas

26. saiv us Jiet']

'.

Kom.

11,

25 sq.

'

TRACTATUS
rium
in ipsa

IN

MARC.

VIII,

1-9.

341
quae mater

lingua hebraea et syra. Ouasi diceret

infidelitatem puella facta

Puella,

esse debebas, propter

es.

Et

dicere

Quia

renasceris, puella

vocaberis. Puella surge mihi

:

virtutibus.

mea gratia. Mihi ergo surge quod sanaris, Et confestim suryexit puella, et ainbulabat. Et nos tangat lesus, et statim ambulabimus. Licet paralytici simus, licet mala habeamus opera, et ambulare non possumus, h'cet in lectulo iaceamus peccatorum et
merito, sed
:

possumus non tuo non [est] ex tuis

aliter
:

corporis nostri

si

tetigerit
:

nos lesus, statim sanabimur. Socrus Petri

laboraverat febribus
10

tetigit lesus

manum,et

surrexit, et statim ministrasurgit, et ministrat

:

bat
isti

ilh*.

Videte quanta

differentia. Illa tangitur, et

suflficit,

quia tantum ambulat. Et obstupuentnt stupore niaximo,

Praecepit, et

et

praecepit

illis

veJiementer ut tacerent et nulli diccrent. Videtis causam, qua

}

eiecerat turbam signa facturus vehementer praecepit, ut nemo

15 pit et

non solum praecepit, sed

sed puella

sciret.

Praecepit tribus apostolis, praece-

parentibus, ut

nemo

sciret.

Praecepit

Dominus omnibus:
:

tacere non potest, quae surrexit.

rectio

Et

dixit dari ei mandiccare

ne resur-

comedit de pisce
20

phantasma putaretur. Et ipse propterea post resurrectionem et de favo. Et dixit dari ei manducare. Obsecro Domi-

ne, et nobis iacentibus tange manum, et nos resuscita de lectulo peccatorum nostrorum, ambulareque nos facias. Cum ambulaverimus, iube nobis dari manducare iacentes manducare non possumus nisi steterimus, corpus Xpisti accipere non valemus. Cui gloria una cum patre et
: :

spiritu sancto in secula seculorum.

Amen.
VIII, 1-9]

[IN
25

MARC.

In diebus

illis,

cum turba multa

esset
:

cum

lesu, nec haberet

quod manecce

ducarety convocatis discipulis ait

sustinuit, nec Jiabent

illis

Misereor turbae^ quia

triduo

30

quod manducent. In superiori parte legimus quoniam Dominus paverit de quinque panibus quinque mih*a hominum et de rehquiis levati sunt duodecim cophini fragmentorum. In iUa parabola quidquid visum fuerat illo tempore disputavimus. Haec vero historia quae nunc lecta est, et aha est, et ipsa est ex parte enim simiHs est, et
;
:

d,est ex\ scripsi

/ om.

est.

Cf. Morel. op.

cit. col.

1055

et

1078-80.

y possufmis]

ita /.

24 Homilia octava /.
I.

et syra]

Hieron.
'

De nomin.
:

hebr.

27.

In superiori

parte']

Marc.

6,

35
ho-

23, 888) ge. Syrum est

18. defavo']

(M.

Talita cumi
'.

puella sur-

sqq.
30. dispuiavinius]

Intercidit

illa

Luc. 24, 42.

miha.

342
ex parte
in

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
quod qui
pasti sunt, pasti sunt
in

dissimilis. In illahistoria legimus,

:

deserto

in

ista

vero legimus, quod qui pasti sunt,

sit

monte

pasti

sunt.

Primum

volo dicere quid

dissimile.

Debemus enim

scire

ve-

nas ipsas carnesque scripturarum, ut

fuerint qui pasti sunt

cum

pturam, postea sensum vldere possimus. Ibi

:

ipsam scrilegimus quia quinque milia

intellexerimus

quod quattuor milia fuerunt. Ibi legimus quod quinque panes fuerint hic legimus quod septem panes fuerint. Ibi legimus, secundum evangelium lohannis, quod quinquepanes hordeacei fuerint hic vero legimus quod isti panes septem frumentarii sunt. Videtis differentiam videtis quia ipsum est, et non ipsum est. Non debemus igitur scripturas neglegenter legere. Hoc solum est dissimile ? nihil est aliud ? Videamus quid scriptura dicat. Ibi legimus quoniam populus qui pascitur una die tantum fuit cum lesu et pascuntur, non ad
hic vero legimus
:
:

10

meridiem, sed ad vesperam, declinante

lesus,

sole. Isti vero,

:

hoc

est quattor
illis

milia qui septem panibus pascuntur frumenticiis

quid dicit de
:

ipse

15

non apostoli sicut in superiori ? Ibi enim apostoli dicunt Eccedie tota expectant te hic vero ipse Salvator loquitur Ecce iam triduo sustinent me. Videte quae sit differentia inter unum diem et tres. Ibi ab
;
:

apostolis

Dominus rogatur
Hic quid
dicit
?

ut pascat

hic apostolos

commonet Dominus
20

Si diniisero eos ieinnos in domum siiam^ dejicient. Digni erant sollicitudine Domini, qui tribus diebus expectaverant Dominum. Deinde videamus et alia. Quinque milia hominum quinque panes comedunt, et de quinque panum reliquiis inplentur duodecim cophini. Hic quattuor milia hominum minor quidem est numerus ibi enim quinque milia, hic quattuor quattuor milia ergo hominum comedunt septem panes. Minor scilicet numerus plus comedit multi enim sunt vocati, pauci vero electi Videte quid dicat. Quattuor milia hominum comedunt septem panes. De quinque panibus inplentur duodecim cophini de septem panibus inplentur septem sportae. De minori numero minus remanet, de maiori numero plus remanet. Isti enim quattuor milia, minor quidem in numero ceterum maior in fide. Qui maior in fide, plus comedit et quia plus comedit, minus ei remanet. Utinam et nos panes frumenticios de scripturis plus comedere possimus, ut minus nobis remaneat in scientia. Multa sunt quae dicantur. Ceterum quia in priori parabola iam explicata sunt, tantum voluimus differentiam parabolarum dicere etenim sensus in priori dictus est. Sequamur autem vestigia sanut pascant.

25

'.

30

35

6/mrunt]
titiis /.

ita /.

g /ntmentafii] / (pro /rumentacii})

(pro

15 /rumenticiis]

/rumen-

31

Qui maior] /

Quia maior})

27. electt] Matth. 20, 16.

TRACTATUS
cti

IN MARC.

VIII, 22-26.

343

presbyteri

et

quoniam

ipse de principio psalmi

plenius disputavit,

nos reliqua percurremus.

[IN
Ouoniam
5

MARC.

VIII, 22-26]

sanctus presbyter de psalmodivina cantavit, nos evangelium

et

dividimus
cimus.

quod

dicturi

eramus

in

psalmum,

in

parte evangelii di-

Et venhmt Bethsaidain
tangeret.
'

et adchicunt ei caecuin, et

rogant illum
'

7it

euni

10

15

20

25

Veniunt Bethsaidam apostoli, veniunt quibus dixerat Nondum Praeterita enim historia hoc continet. Veniunt ita Bethsaiintellegitis ? dam, in viculum Andreae et Petri, lacobi et lohannis. Bethsaida interde ista enim domo missi sunt in totum pretatur domus venatorum piscatores. Considerate quid dicitur. Historia maniorbem venatores et festa est, littera patet spiritus requiratur. Quia venerit in Bethsaida, quia caecus ibi loci fuerit, quia discesserit quid hoc magnum ? Magnum quidem est quod fecit sed nisi cotidie fiat, quod oh'm factum est, nobis quidem magnum esse cessavit. Et veniunt Bethsaidam. Veniunt apostoH in domum suam, ubi nati fuerant. Et adducunt ei caecum. Dih'genter rem advertite, notate quod dicitur. In domo apostolorum caecus est ubi nati sunt apostoli, ibi caecitas est. Intellegitisquod dico ? Caecus iste populus ludaeorum est, qui in domo apostolorum erat. Et adducunt ad eum caecum. Iste est caecus, qui in Hiericho secus viam sedebat non in via, sed secundum viam non in lege vera, sed in lege Htterae. Et rogant eum ut iUum tangeret. IHe qui erat in Hiericho, cum audiret lesum et Miserere mei, fiH David praetereuntem, caepit clamare et dicere increpabant iHum praetereuntes. Ceterum lesus non increpat non enim
: : :

'

',

venic nisi ad oves perditas

domus
'

Israhel. lussit

eum ad

se adduci.

lUe

audiens quod lesus vocaret se

Hquit, et sic cucurrit
'.

Exih*vit, inquit, et sua vestimenta dere-

Non

potuit ire

cum

vestimentis

suis.

Quid causae

vivii

2 percurretnus\ / [pxo percurramus}) Cf. Morel. col. 1003 ; / addit praestante Dotnino qui ^. g Betksaidavi] scripsi ; Bethsaida/. \\ loci\ Q\.c. 1 Honiilia nona/.
edit.

ab

add. esse suspicor.

2.

percurreinus\

Cf supra
8,

p.

312,

1.

6.

et viculus Petri et

Andreae hoc appelin

lin-

9. intellegitis]

Marc.
'

21.

latur

vocabulo

Bethsaida enim

12. venatores et piscatores']

Hieron. in
et in

gua nostra interpretatur domtis venatortim \

23. in Hiericho']

Ezech. 28, 20 sqq.

Sunt autem

bonam partem

his contrarii venatores,

et
et

de quibus scribit mittam piscaiores

leremias Ecce ego

venatores...

26. Isra/icl]

Unde

Cf Marc. 10, 47. Matth. 15, 24. 27. dereliquit\ Marc. 10, 50.

344
fuit,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
sic

ut vestimenta dimitteret, et

ad lesum curreret

cum

veteribus vestimentis, nudus cucurrit ad

? Non potuit ire Dominum. Caecus erat

sordida habebat vestimenta, conscissa et dirupta. Cucurrit itaque quasi

caecus, et sanatus
est.

Quia
:

ita

erat in

Hiericho caecus

ille

secundum
5

nunc curatur in Bethsaida. Et rogant eum, ut illuui tangeret. Rogant discipuli Dominum Salvatorem, ut illum tangeret. Ille enim quia prae caecitate ignorabat viam, ambulare non poterat, ut tangeret Xpistum. Rogant dicentes ei Tange,
viam, qui et sanatus est
iste
:

Et adpreJiendit inanum caeci^ et eduxit euni extra vicuni. Adprehendens manum eius. Quia manus eius sanguine plena erat, adprehendit manum, et purgavit eam. Adprehendit manum eius quasi caeci, ipse
et sanabitur.

10

via et ductor, et eduxit

eum

extra vicum. Putatis nos vim scripturae

:

sanctae facere

Forsitan aliquis dicat in tacita cogitatione

Iste
est,

semper
respon15

allegorias sequitur,

vim scripturae sanctae

?

facit.

Quid causae

deat mihi qui hoc cogitat, quid causae

ut offeratur ei caecus

est, ut

ingrediatur in

Bethsaida,
:

Non eum

curat in viculo, sed extra vicum

non

enim sanari potest et videre in lege, sed in evangeHo. Usque hodie lesus lesus, id si ingrediatur Bethsaidam, hoc est, in synagogam ludaeorum cst, sermo divimus ingrediatur in synagogam ludaeorum, hoc est, in concilia ludaeorum caecus ille quamdiu in synagoga est et in h'ttera, sanari non potest, nisi foras adducatur. Eduxit eunt extra vicum etexpuefts in oculos eius^ inpositis inanibus suis. Saliva Xpisti medicina est. Et expuens in oculos eius, inpositis inanibus suis, interrogavit eum si aliquid videret. Scientiae semper profectus sunt. Non potest ah*quis in una hora perfectam sapere sapientiam, quamvis prudens is sit. Non nisi multo tempore et eruditione diu quaesita ad perfectam scientiam potest quis pervcnire. Primum toUuntur sordes, ct caecitas tolHtur et ita iumen venit. Saliva Domini perfecta doctrina est quae ut perfecte doceat, a dominico ore procedit. SaHva Domini, ut ila dicam, quasi de substantia Domini scientia est. Sicut enim sermo, qui de ore procedit. medicina est: sic saH*va videtur quasi de Dei, hoc est, ipsa exire substantia. Hic ergo quod dicit, hoc est: sccretiore doctrina abstersit errorem oculorum ipsius. Yx expuens in oculos eius, inpositis manibus suis. SaHva oculos sanat, manus ponuntur in capite saHva caecitatem propeUit, manus inponunt
:
: :

20

25

30

benedictioncm.
31

35

de Dci \ vidclur deesse aliquid, fortasse graeca diclio,

(v. gr. p.

quam
;

supra in / desiderari iani

adnotavi

320,

1.

25, p. 322,

1.

12).

///V] scripsi

hoc /.

II, ipsc via et

ductor\

fecil

eos ut in
via
'.

Hieron.

in ps. 106,

supra 177, 24.

se ambularent, ipse et ductor et

TRACTATUS
Et

IN MARC.

VIII, 22-26.

345
non

interrogavit eiim si quid videret. Scicbat quid videret, et quid

videret.

Dixit tamen,

si

aliquid videret.

videret, scit

quod adhuc non perfecte

hoc
est

Quando interrogat si aliquid conspiceret. Et siispiciens ait. Pulquamdiu caecus

est.

chre dixit
5

ava[i>)ii{>a;,
:

suspiciens, qui
et

erat deor:

sum

aspiciebat

sursum aspexit,
veluti

sanatus

Siispiciens ait
est,

Video

Jioniines veluti arbores

ambulantes.

Nec caecus

nec oculos habet.

Video homines

arbores ambulantes.
dicit,

Umbram

adhuc video, nec-

dum
hoc

veritatem.
dicit
:

Ouod

video homines veluti arbores ambulantes,

lege, sed

Video ah*quid

in

clarum evangeh*i lumen necdum

veluti arbores

10 aspicio.

Usque hodie ludaei vident homines

ambulantes

vident Moysen, et non vident

eum

legunt Esaiam, et non intellegunt.

15

enim Esaias. Hieremias, omnes prophetae homines sunt ad conparationem iumentorum. Homo cum in honore esset non intellexit adsimilatus est iumentis insipientibus, et simih*s factus est eis Ergo rationabiles prophetas non vident quasi homines,
:

Vident homines

homo
:

est

'

'.

sed quasi arbores, id est inrationabiles, inintellegibiles.

facere scripturae
littera
:

Deinde inposuit iterum maniis super oculos eius. Oui me putas vim qui dicis, Vim facis, hoc habet tantum quod sonat in
:

nihilne intrinsecus est

Manus

tenet super oculos ipsius, et in-

20 terrogat

an ahquid videat.

Et

posuit iterum

quid dicitur. Inposuit

manus suas super oculos eius, et coepit manus super oculos eius, et coepit

videre.

Videte

videre. Si hu-

25

30

etsi videret, manibus super oculos inpositis Sed manus Domini omnibus oculis clarior est. Et inposuit manus super oculos eius, et coepit videre. Et restitutus est, ut videret clare omnia. Omnia, inquam, haec videret quae nos cernimus videret mysteria Trinitatis, videret omnia quae in evangelio sacramenta sunt. Ut videret clare. Nisi essent ah*qui qui viderent, et tamen non clare viderent, numquam hoc diceret, Ut videret clare. Nuncergo quod dicitur, videret clare, et nos omnes videmus credimus enim in Xpistum, qui verum lumen est sed inter videntes et videntes magna distantia est. Secundum enim fidem uniuscuiusque credentis est lesus aut magnus aut

mana

esset virtus, utique

videre non poterat.

parvus. Si peccator sum, et ago paenitentiam, pedes tango

si

sanctus

sum, caput
35

lavo.

Et

misit illmn in

domum

suam, dicens
y (pro
qtiial)

Vade

in

domum

tuam,

et in

4 ava3X'i>a<;] auattlepsas y. additam esse suspicor.

(/ui]

19 nihilne] Particulam ne ab edit.

15. eis] Ps. 48, 13.

Arjecdota Maredsolana 111,2.

44

346

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

victim ne introieris, et nemini dixeris. Videte diligenter. Caecus iste in

in

Bethsaida

erat, educitur foras

ibi

sanatur, non in Bethsaida, sed extra

:

Bethsaidam. Et quia sanatus

sed non vadas in vicum.

est, dicitur ei

Revertere
:

in

domum

tuam,

De

Bethsaida

tollitur
?

ibi erat, ibi

invenitur.

Et
5

quomodo non

est

Bethsaidae ipsius domus

Videte quid
ibi

dicitur. Si

secuniste in-

dum
ei,

h*tteram intellegimus,penitus stare non potest. Si

enim caecus

venitur in Bethsaida, et de Bethsaida toUitur foras,et

curatur,et dicitur

in domum tuam utique diciturei, Revertere in Bethsaidam. autem revertitur in Bethsaidam, quomodo dicitur ei Ne introieris in vicum ? Vides ergo quod spiritalis intellegentia est. Educitur de domo

Revertere

Si

10

ludaeorum, de viculo ludaeorum, de lege ludaeorum, de littera ludaeorum,de traditionibus ludaeorum. Oui non poterat sanari in lege, sanatur in gratia evangelii, et dicitur ei: Revertere in domum tuam, non in istam domum quam tu putas, unde egressus est, sed in domum unde fuit et Abraham. Si quidem Abraham pater credentium est. Abraham vidit diem meum, et laetatus est In domum tuam revertere: hoc est, in eccle'

'.

siam.

quac
tur

venio, inquit, ut scias quomodo gubernare debeas ecclesiam, domus Dei Vides ergo quoniam domus Dei ecclesia est. Diciergo ei, Vade in domum tuam, hoc est in domum fidei, hoc est in
'

Dum

est

'.

ecclesiam

ne revertaris

in

viculum ludaeorum.

20

[IN

MARC.

VIIII.

1-7]

Amen

dico vobis, qiiia snnt

qnidam de

Jiic

adstantihns qni
:

7ion

gnsta-

debemus Xpisto iuranti bimt mortem. testamento dicitur Vivo ego dicit Domicredere. Ouod enim in veteri nus in novo testamento dicitur Amen amen dico vobis Amen amen dicitur vcre vere. Veritas loquitur veritatem, ut vincat mendacium. Amen dico vobis, quia sunt quidam de hic adstantibus. Dico vobis discipulis, ludaeis autem non loquor clausas enim habent aures, et meus sermo eas penetrare non potest. Qnia snnt qnidam de Jiic adstantibns qni non gnstabnnt mortem, donec videant regnnm Dei. Pulchre de his qui stant qui enim stat, in eo quo stat, non gudicitur, Non gustabunt mortem Quadraginta, stat mortem. Nam et Moyses loquitur in Deuteronomio
dico vobis. lurat Xpistus
'

Amen

',

'

'.

25

30

20 Iudaeorum\ / niore suo add. hanc clausulani

/;/ (jua ecclesia

utinam sempcr maneamus^

?

concedentc domino, qui vivit etc. Se^iuilur homilia decima.

31 quo stai] pro t/uod stat

iC. iaetatus est\ lo.

8, 56.

18.

Dei]

Tim.

3,

15.

'

TRACTATUS IN MARC.
inquit, diebus et
stetit

VIIII,

1-7.

347
'.

quadraginta noctibus
:

steti in

monte cum Deo

Solus

quadraginta diebus

et

ideo meruit

legem accipere. Stantibus

lectionis

datur, iacentibus

non datur. Singula verba discutimus, ut ad

mysteria perveniamus. Si enim pulchra vestibula sunt, qualis ipsadomus

5

erit ?

Qiii

non gustabjint
vident,
alii

viortein.

Mortis plura sunt genera:

alii

gustant mor-

comedunt, alii saturantur, alii reficiuntur. Ceterum quoniam stabant, et apostoli erant, propterea ne gustaverunt quidem mortem. Et hoc interim diximus secundum tropologiam, secun10 dum et illum sensum Quis est homo qui vivat et non videat mortem ? In eo quod dicit, quis ? aut inpossibile dicit, aut difficile. Oui non gustabunt mortem. Sunt quidam, qui non gustabunt mortem qui vero mortem non videant, difficile reperitur. Hic autem mortem peccati intellegere debemus. Anima enim quae peccaverit, ipsa morietur Difficile est 15 ergo, ut quis vivat et non videat mortem. Inter videre et gustare dififerentia est. Oui videt, videt quidem, sed non gustat qui autem gustat, necesse est ut videat. Videamus quid sit gustare mortem, quid sitvidere mortem. Vidi muh*erem pulchram, voluit anima mea eam concupiscere, Dei timor expellit desiderium vidi mortem, sed non gustavi. Si autem 20 videro et concupivero, iam moechatus sum in corde meo ecce gustavi mortem. Hoc est gustare mortem non comedere, non refici, sed quasi paululum animo degustare. Apostoh*, quasi apostoh*, ne gustaverunt quidem mortem. Si vero et secundo et tertio rem perfecero, et frequentavero in fornicatione, iam non solum gustavi, sed et saturatus sum. Propheta 25 ergo videte quid dixerit. Non dixit, Quis est homo qui vivat, et non gustet mortem ? sed dixit, Quis est homo qui vivat, et non videat mortem ? Difficile enim est esse, quem concupiscentia non tentet, quem tentcimenta non quatiant. Hoc interim diximus secundum subh'miorem sensum ceterum dicamus de historia. Dixit Dominus ad discipulos, 30 quoniam sunt multi de hic adstantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute sua. Ouod dicit, hoc est Nisi me ante regnantem viderint, non morientur. Hoc secundum historiam. Et sequitur Et post dies sex adsumpsit lesus Petrum et lacobum et lohamiem^ et 35 ducit illos in montem excelsum seorsum solos^ et transfiguratus est coram eis. Et hoc esse dicunt hoc est, viderunt apostoH quahs regnaturus esset Xpistus. Videntes iilum in monte transftguratum, viderunt illum apotem,
alii

et apostoli,

'

'

'.

I.

cum Deo\ Deut.

10, 10.

14. 7?iorietur'\

Ezech. 18,

4.

10. morteni] Ps. 88, 49.

348
stoli

S.

HIRRONYMI PRESBYTERI
sua qualis regnaturus esset. Et hoc est ergo
mortein, donec videant

transfiguratum
aiunt,

in gioria

quod

Non gustabunt
'.

regnum Dei

factum

est post dies sex. In evangelio

habes secundum Matthaeum

quod Et
'
:

factum est die octava tiam Matthaeus enim octo dies mus intellegere, quod Matthaeus
:

Videtur itaque secundum historiam esse distandicit,

5

Marcus sex dicit. Sic ergo debeprimam dixerit et novissimam, Marcus vero medias tantum dixerit. Secundum historiam hoc dicitur: quoniam ascendit in montem, quoniam transformatus est, quoniam Moyses et Heh*as visi sunt conloquentes cum eo, quoniam Fetrus ei dixit dclectatus
et

visione pulcherrima

Doniine vis ut tria tabernacula facianms,

:

tibi ununi, 10

Non enim Et deinde dicitur quod facta est nubes, et ipsa nubes candida obumbrans eos, et venit vox de caelo dicens Hic est filius nieus carissimus, hunc audite. Et statini circtimspicientes neniinem viderunt nisi Icsum. Historia hoc continet. Qui amant historiam, qui solum ludaicam sequuntur sententiam, qui sequuntur occidentemHtteram et non vivificantem spiritum... Non histoMoysi ununi,
et

Heliae ununi ? Et statim dicit evangelista

sciebant quid loquerentur^ erant enini tiniore perterriti.

iS

riam denegamus. sed spiritalem intellegentiam praeferimus. Nec haec nostra sententia est sequimur apostolorum sententiam, et maxime vasis
:

electionis, qui ea verba,

tellexit in

quae ludaei intellexerunt in mortem suam, invitam suam, apostolus videlicet, qui dicit quod Sarra et Agar in duo testamenta interpretentur, scilicet mons Sina et mons Sion. Hoc Haec autem sunt duo testamenta interpretatur in duo testamenta. Numquid non fuit Agar ? numquid non fuit Sarra ? numquid monsSina non est ? numquid mons Sion non est ? Historiam non negavit, sed sa'

20

'.

25

cramenta prodidit

nec

dixit,

Quae

intelieguntur

duo testamenta

sed,

Quae sunt, inquit, duo testamenta. pj post dies sex adsumens lesus Petrum et lacobum et loJiannem. Post dies sex. Orate Dominum, ut eodem spiritu quo dicta sunt exponantur. Et factum est post dies sex. Quare non postdies novem ? quare non po.st
2 aiunt\
-/

30

(pro ait

?)

ijtiodf. e.] scripsi

t/uici/. e. /.

19 sequimur] scripsi

sequuntur /,

21 sqq. Sai-rd\

Sara

/.

3. sccundum Maithaeum] Notat Des. Erasmus, quod in Luca scriptum esl c. 9, V. 28 Matthaeo hic adscribi, qui ta-

in

Matth.

modo

Nunc quaeritur quo17, i post dies sex assumpserit eos et

'

men

per omnia consentit Marco porro id fere contingere iis, qiii ad populum declamant homilias, ut unum
17,
i

montem excelsum seorsum, cum Lucas evangelista octonarium numerum ponat. Sed facilis responsio est,
duxerit in

pro alio subiciant.

7.

quia hic medii ponuntur dies, mus additur et extremus

'.

ibi

pri-

?nedias

tantum

dixerit]

Hieron.

23. testame?ita] Gal. 4, 24.

TRACTATUS
dies

IN MARC. VIIII,

1-7.

349

decem ? quare non post dies viginti ? quare non post quattuor ? quare non post quinque, nec ante aliquis numerus adsumitur, nec postea, sed sextus eligitur ? Et factum est, inquit, post dies sex. Hi qui stant cum
lesu,
5

de quibus dicitur quia sunt quidam de hic adstantibus

nisi

hi

regnum
qui

Dei non vident,

in

post dies sex. Nisi enim

mundus

iste transierit,

sex diebus intellegitur, verum regnum non apparebit.

Cum

autem
a

pertransierint

sex

dies, qui fuerit

Petrus, hoc est, qui ut Petrus a petra

Xpisto nomen acceperit, regnum videre merebitur. Xpisto dicimur Xpistiani,

10

Quomodo enim

ita a

petra dictus est Petrus, hoc est -ETpivo;.

et talem,
:

Si quis ergo de nobis fuerit

rit,

7rTpt.vo;,

hoc
si

est,

eam fidem habue:

ut super ilhim aedificetur ecclesia Xpisti

quis fuerit ut lacobus et

spiritu
si

lohannes, fratres non

tantum sanguine quantum

est subplantator
:

quis fuerit
gratia

lacobus

TTTspv.a-TTip id

et

lohannes, id

est,

Do-

mini (cum enim subplantaverimus adversarios nostros, tunc merebimur

15

gratiam Xpisti) ducatur

est,

si

quis habuerit subh*miora

fih'us

dogmata
:

et

intellegentiam

excelientiorem, et meruerit vocari

in

tonitrui

necesse est ut ab lesu

lesus,

montem. Simulque considerate quod

:

non

transfiguratur

ascendit, et transmutatur.

Et

ducit

donec deorsum illos in monvestimenta

tem excelsum seorsum

20 eius facta

solos, et

transfiguratus est coram

ipsis, et

sunt spleridentia

et

sum

est, aliis

sursum

est.

Oui deorsum

candida nimis. Usque hodie lesus aliis deorsunt, et deorsum habent lesum,
valent

et turbae

sunt, et in

montem ascendere non

est,

soli discipuli

ascendunt, turbae deorsum remanent

in
si

montem enim
quis ergo deor-

25

30

non potestvidere lesum in candidis vestimentis, sed in sordidis. Si quis h*tteram sequitur, et deorsum est totus, et terram respicit more brutorum animah'um, hic non potest videre lesum in veste candida. Qui autem sequitur sermonem Dei, et ad montana, id est, ad excelsa conscendit, isti lesus statim commutatur, et vestimenta lesu candidiora fiunt. Hoc quod legimus, si secundum litteram intellegimus, quid habet in se candidum, quid habet in se splendidum, quid sublime ? Si autem spiritahter intellegimus, statim scripturae sanctae, hoc est,
est, et

sum

de turba

35

vestimenta sermonis mutantur, et candida fiunt velut nix qucdia fullo non potest in terra facere. Tolle quodvis propheticum testimonium, tolle evangeh'cam parabolam si secundum h'tteram intellegis, nihil in se habet splendidum, nihil candidum. Sin autem apostolos sequeris, et spi:

ritaHter intellegis, statim vestimenta sermonis

et

mutantur
sic

et

candida

fiunt:

lesus totus

inmutatur

in

monte,

et

vestimenta eius candida nimis

candida. Qui in
gr.)
;

quasi nix, quah'a fullo super terram facere non potest

10 hoc est eam\ fortasse de suo addidit editor,
19 solos\ scripsi

(;j.o'vo'j;

soltis

/.

350
terra est et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

deorsum, hic non potest vestimenta candida facere qui autem cum lesu ascendit in montem, et quasi terram deorsum relinquit, meditatur ad montana ct ad caelestia conscendere, iste potest taliafacere vestimenta, qualia fuUo super terram non potest facere. Dicat mihi ah'quis Hcet non dicat, tamen tacitus secum cogitet In: :

terpretatus es quid
scripturas sanctas
facere vestimenta
:

sit

mons,

dixisti

sermonem Dei
isti
?

dixisti vestimenta,

dic

mihi qui sunt

sordidum

est

quaha habet lesus candidum faciant et

;

fullones, qui non possunt talia Fullonum hoc opus est, ut quod ut candidum faciant, non possunt

sine labore facere, sed necesse est

ut calcent vestimenta, ut lavent, ut

ad

lo

solem expandant. Nisi enim multo labore de sordido

in candidum colorem non mutantur vestimenta. Voluit Piato, vohiit Aristoteles, voluit Zcno stoicorum princeps, voluit et Epicurus voluptatis adsertor dogmata sua sordida sermonibus quasi candidis candidare sed non potuerunt talia facere vestimenta, quah"a lesus in monte possidet. Ouoniam super terram erant, totum de terrenis dlsputabant. Nullus igitur fullonum, hoc
:

15

est,

disceptatorum saecularis htteraturae potuit tah*a facere vestimenta,

quah'a in

monte po^sidet lesus. Et apparuit illis Helias aim Moyse, et erant loquentes cum lesu. Nisi lesum vidissent transformatum, nisi vestimenta iUius candida, Moysen et Heh'am videre non poterant. Loquentes cum lesu. Quamdiu iudaice intellegimus et htteram sequimur occidentem, Moyses et Heh'as cum lesu non loquuntur, evangeh'um nesciunt. Sin autem lesum sequuti
fuerint, et videre

20

Dominum

meruerint transformatum, ct candida vesti:

menta eius, et omnia spiritahter intehegere quae scripta sunt statim Moyses et Hehas veniunt, id est lex et prophetae, et conloquuntur evangeh'o. Va apparuit ilHs Heh'as cum Moyse, et erant loquentes cum lesu. In evangeh'o secundum Lucam etiam hoc additum est Et adnuntiaHoc Moyses bant, inquit, iUi quo genere passurus esset in Hierusalem loquitur et Heh'as et loquuntur ad lesum, hoc est ad evangehum. Et adnuntiabant iUi quo modo passurus sit in Hierusalem. Lex enim et
* :

25

'.

30

prophetae Xpisti passionem adnuntiant. Videtis

quomodo

prodest ani-

Sed et ipsi Moyses et Hehas videntur in candidis vestimentis. Quamdiu non sunt cum lesu, non habent candida vestimenta. Si enim legas legem, hoc est Moysen, si prophetas
nostrae intehegentia spiritahs
?

mac

35

6 mons]

scripsi

tnors

II.

Nisi enim
p.

inulto labore etc.] Cf.

supra
13.

101,

1.

8 sqq.
priticeps]

Z^no Stoicorum

Hieron.

quae de...Zenonis principis ep. 133, i Stoicorum fonte manarunt 29. ifi Hierusalem] Luc. 9, 31.
* '.

TRACTATUS
legas,

IN MARC. VIIII,

1-7.

35 1
non intellegas

hoc

est

Heliam,

et

non

illos

intellegas in Xpisto, et

quomodo Moyses loquitur cum lesu, quomodo Helias loquitur cum lesu, sed intellegas Moysen sine lesu, et Heliam sine lesu, et quomodo ei non adnuntiant passionem nec in montem conscendunt Moyses et Helias,
:

nec habent candida vestimenta, sed tota sordida sunt. Si enim

litteram

iudaice sequaris, quid tibi prodest legere quod ludas concubuerit

cum

Thamar nuru sua?

datus est
?

quid

tibi

prodest,

quod Noe inebriatus

filius

est et

denu-

quid

tibi

prodest, quia
:

Onan

ludae
tibi

fecit

rem
?

turpissi-

mam, quam
in

dicere erubesco

quid,

inquam,

prodest

Sin autem

10 spiritaliter intellegas,

vides
igitur

quomodo vestimenta
et
illos

sordida Moysi vertuntur

candida? Petrus
et

lacobus et lohannes, qui sine lesu ante

Moysen
et

Heliam viderant, quia viderunt

spiritaliter
si

cum

lesu conloquentes,
in
si

habere vestimenta candida, vident se esse

in

monte. Vere enim

monte consistimus, quando

15

intellegimus. Si lego Genesim,

si
:

lego

Exodum,

si

Leviticum,

Numeros,

Deuteronomium, quamdiu

carnaliter lego,

deorsum mihi esse videor si spiritaliter intellexero, ad montana conscendo. Vides ergo quomodo Petrus et lacobus et lohannes
monte, hoc est
in intellegentia spiritali,

videntes se esse in

humilia et

humana contemnunt,
20

excelsa et divina

desiderant

nolunt ad terram

descendere, sed toti in spiritalibus inmorari.

Et

respondens ait Petriis lesu

Rabbi bomim

est nos hic esse.

Et ego

quando

scripturas lego, et spiritaliter aliquid intellego excelsius, nolo in:

de descendere, nolo descendere ad humiliora volo in pectore meo tabernaculum facere Xpistoet legi et prophetis. Ceterum lesus, qui propterea
25

jo

quod perditum erat salvaret, qui non venit salvare eos qui sancti sunt, sed qui se male habent scit quia si in monte genus humanum fuerit, non salvabitur, nisi ad tenena descenderit. Rabbi, bomim est fios hic es^e : faciamus tria tabernacjila^ tibi unum et Moysi ununt et Heliae umim, Numquid arbores erant in monte ilIo?Deinde etiam si essent arbores et vestimenta, speramus quod hoc voluerit Petrus facere, ut illis faceret tentoria ut habitarent ibi, et hoc est totum quod Petrus facere desiderabat ? Vult tria facere tabernacula, lesu unum, Moysi unum, et Heliae unum ut legem separaret, et prophetas, et evangelium, quae non
venit ut
:

possunt separari. Et
35

quodammodo hoc dicit,Faciamus

tria tabernacula, tibi

unum, Moysi unum, et Heliae unum. O Petre, licet in montem conscenderis, licet lesum videas transformatum, licet vestimenta eius candida tamen quia Xpistus necdum pro te passus est, adhuc scire non possis veritatem. Aliquis dicat Faciamus tria tabernacula, tibi unum, Moysi
: :

8 Onait\

Onam

/.

37 non posssis] /, timeo ul recte.

352
unum,
et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Dominum
Si
:

Heliae unum. AHquis loquatur ad

et

Facio

tibi

taber-

naculum, facio
Tres erant
trus, erat

servis tuis similia tabernacula.

est.

acqualiter honorantur, maioris iniuria

in

quando inaequales Faciamus tria tabernacula.

capere, alter alterum, et
5

monte

apostoli, et volunt facere tria tabernacula. Erat Pe:

lacobus et lohannes

vult unus

unum

tertius tertium.

Non enim

sciebat quid diceret,

cum Dominum cum

possunt

ser-

vis acquah*ter honoraret.

legi et

Unum
simul

siquidem est labernaculum evangelio et

habitaverint,

prophetis. Nisi

non

habere con-

cordiam.

Et facta
utique, et

est

mibes obtmibrans
ista

eos.

Mihi videtur

nubes esse gratia

in

Nubes secundum Matthaeum 'jwt^.vyi. Spiritus sancti. Tabernaculum tegit

10

obumbrat qui sunt

tabernaculo.
Petre, qui

Ouod
tria

igitur

solent facere

tabernacula, hoc fecit nubes.

respice
Si
ses,

vis

facere tabernacula,
pariter protegit.

unum tabernaculum

Spiritus

sancti, qui nos

fecisses

tabernacula, utique fecisses

humana:

et

utique

illa

fecis- 15

quae lucem excluderent, et umbram includerent. Nubes autem ipsa lucida et obumbrans, hoc est unum tabernaculum non excludit solem iustitiae, sed includit. Et dicet tibi Pater Quid facis tria tabernacula ? ecce habes unum tabernaculum. Vide mysterium Trinitatis, secundum meam tamen intellegentiam. Ego enim omne, quod intellego, sine Xpi:

20

sto et Spiritu
tate
est

sancto et Patre nolo intellegere. Nisi intellexero

salvabit, dulce mihi

in Trini-

quae

me

nubes

c^wtivt, lucida^ et venit

vox de

non potest esse quod intellego. Facta 7iube, diccns : Hic est Filius meus
:

carissimus^ ipsum audite.

vobis tria tabernacula,

dicit, hoc est O Petre, qui dicis, Faciam unum, et Moysi unum, et Heliae unum nolo ut facias tria tabernacula. Ecce ego tibi dedi tabernaculum, quod vos protegat. Noli aequaliter Domino et servis facere tabernacula. Hic est Filius meus carissimus, ipsum audite. Hic est Filius meus non Moyses, non Helias. Isti scrvi sunt, hic Filius est. Hic est Filius meus de mea natura, de mea substantia, in me manens, et totus quod ego sum. Hicest Filius meus carissimus. Et illi quidem cari sunt, sed iste carissimus est hunc igitur audite. Illi istum praedicant, vos autem hunc audite illc Dominus, isti conservi sunt. Moyses et Helias de Xpisto loquuntur, con-

Quod

tibi

25

30

18 Jicet] pro dicit}

in 7. aequaliler /lonorarel] Hieron. Krras, Pelre ... nescis Matlh. 17,4 quid dicas. Noli tria tabernacula cjuaerere, cum unum sit tabernaculum evangelii, in (luo lex et prophetae recapitu*

landa sunt.
nacula,
10.

Si

autcm quaeris
seivos

tria taber-

nequaquam
'

cum Domino

conferas

etc.

citoTivTj]

Malth. 17,

5.

TRACTATUS
servi vestri
siint
:

IN MARC. XI,

i-io.

353
sic

hic est dominiis,

:

hunc
Hic

audite.

Noh*te conscrvos
auditc.

honorare,

quomodo dominum

Dei

FiHum sohim
:

Dum
5

hoc loquitur Pater,

et dicit

est

Fihus

mcus

carissimus,

hunc audite, non apparuit qui loqueretur. Nubes enim erat, vox audiebatur. Dicebatur, Hic est Fihus meus carissimus, hunc audite. Fieri poterat ut Petrus diceret De Moyse dicit, de Heh'a dicit. Ne igitur illi dubita:

rent,

dum

loquitur Pater, ilH subtrahuntur duo, et solus Xpistus remanet.

:

Hic est P^iHus meus carissimus, hunc audite. Dicit Petrus in corde suo Quis est Fihus eius ? Tres video putas, dc quo loquitur ? Dum quaerit
:

lo

quem
runt,

eh'gat,

unum
in

respicit.
:

P2t

statim circumspicientes,

dum

tres
:

quacut
et

unum
si

inveniunt

immo
tres

tres perdentes,

amphus dicam,
HeHas,
in

uno

reperiunt.

immo, Magis enim invenitur Moyses

inveniunt
videriint.

unum

Xpisto congiobentur.
neininem aniplius
P"go

El
15

statini cirmmspicientes

quando

lego evangehum, et video ibi testimonia de lege, testimoniade prophetis,

solum Xpistum considero sic vidi Moysen, sic vidi prophetas, ut de Xpisto inteUegerem loquentes. Denique quando venero ad splendorem Xpisti, et quasi splendidissimum lumen clari soHs aspexero, lucernae
:

himen non possum

20

videre.

Numquid hicernam
lucernae non paret
:

si

incendas

in

die, lucere

potest

Si sol luxerit, lux

et

sic et

Xpisto

praesente
legi et

conparata lex

prophetae penitus non adparent.

Non

detraho
:

Xpistum praedicant sed sic lego legem et prophetas, ut non permaneam in legeet prophetis, sed per legem et prophetas ad Xpistum perveniam.
prophetis, quin potius laudo, quia

25

[IN
Iste,

MARC.

XI, i-io.]

secundum evangehum Lucae

erat?
30

quomodo iste puHus multos habebat dominos ? quomodo a multis dominis toHitur, et ad unum dominum adducitur? quomodo ante portam erat, et in amphodo
qui Hgatus fuerat,

Ante portam quidem

et

erat,

paratus erat ad fidem

sed sine aposto-

Hs intrare non poterat, et erat in

amphodo,

id est, inter

gentihtatem
iUe

et

ludaismum,

quid sequeretur ignorabat.

Quomodo puHus
?

secundum

Marcum
2.0

dicitur tahs esse, cui

numquam

aHquis sederat

Vere numquam
et spiritu sancto

praesenle\ leg. praesenti}

et

2<\

pervenia/n] / add. doxolog. cui cutn patre

honor

gloria et maiestas per injinita secula seculorujn, A/nen. Sequilur homilia uiidecima.

Hieron. in 27. Lucae\ 19. 33. Matih. 21, I sqq. secundum evange'

Hum Lucae
non uni

errori et

multos habebat dominos, dogmati subditus

'.

Anecdota Maredsolana

III, 2.

354

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Omnes
voluerant illum domare, et sedere
:

insederat huic pullo aliquis.

sed

nemo potuerat. Non poterant sedere, quia cdomitus non fuerat. O rem novam vinctus erat, et tamen domari non poterat. Diversum longe
:

sic domat. Et iste ipse pullus adducitur a ad Bethphage. lesus autem erat in Bethania. DiBethania, et adducitur versi enim evangelistae aliter atque ah'ter dicunt. Alii dicunt, quod erat lesus in Bethania alii, quod erat in Bethphage. Bethania locus est, vi-

facit

lesus

solvit

enim, et

culus est, ubi liodie Lazarus

Lazari.

est, viculus Marthae et Mariae, viculus Simulque considerate. IUuc adducit istum pullum indomabilem, in Bethania, quod interpretatur domus ubi Lazarus fuerat suscitatus
:

10

oboedientiae. Indomabilis erat

illo lesus.

adducitur ad oboedientiam, ut sedeat

in

dicamus de Bethphage. Bethphage interpretatur domus maxillae. Videte ordinem fidei. Primum credimus, et venimus in Bethaniam, hoc est, in domum oboedientiae et postea venimus

Diximus de Bethauia

15

in

domum

maxillarum,

in

domum

confessionis, in

domum
^

sacerdotalem.
:

^'.avova

enim accipere solebant

[nisi] o-Lavova,
a-'.a-'&va

sacerdotes.

Dicat aliquis
Nihil

Sacerdotes
accipit

quare non accipiunt

sacerdos, nisi

hoc

est
et

maxillam

ahud

et

pectusculum

umerum.

Videte quid accipiant

20

sacerdotes

maxillam, pectusculum, et umerum. Videte quid accipiant. SacerdotaHs enim officii est, posse docere populos. Unde dicitur et in Sacerdotum est enim inInterroga sacerdotes legem Dei propheta
:
'

'.

terrogatos respondere de lege. Accipiunt ergo sermonem, qui in maxilla est accipiunt pectusculum, hoc est, scientiam scripturarum. Nihil enim prodest habere verba, si scientiam non habucris. Cum acceperis (naYova,
:

25

cum

acceperis pectusculum, tunc accipis et brachiola, hoc est opera. Nihil prodest haberc te verba, habere te scientiam, si non habueris opera. Hoc

totum quare dixi

.?

Quoniam
;

iste

pullus asinae adducitur ad

pro >iou legere malueris

domum

18 nist] oni. /, al vero senlentia exigil

nisi forle

minc{-

ergo, igitur).

siiu et

hodic Lazarus cst\ Hieroii. De loc. hebr. (M. 23. 931 A) Bethania, villa... ubi Salvator Laza8. iibi

16. in

domum
'

confessionis]

Hier.

in

nom.

Matih. 21, 1 Bethphage, ad

nis portabat

Cumque...
erat, et
etc.

domum
'

vemsset maxillarum, qui

confessio-

cuius et monumentum ecclesia nunc ibidem exslructa demon-

rum

suscitavit,

sacerdotum viculus

typum

sirat

'.

ic.

domus

obocdientiac\

Hieron.

in

Mailh. 21, 17 Mvii Bcthumam, quod mierpretatur Uomus oboed>entiae '. 14. domus maxillae\ Hieron. ep. 108,
12

'et Beihphage,

viham sacerdota-

22, Dei\ Agg. 2, 12. Hieron. h. 1. considera sacerdotuui esse officii, dc lege interroganti respondere... Sacerdotis enim est scire legem, et ad inierrogationem respondere de lege '. Hieron. ep. 64, n. i i-j. opera\C\.
et 2
;

hum

maxillarum

'.

in

Malach.

2,

3 sq.

TRACTATUS

IN

MARC

XI,

i-io.

355
primum ad

maxillarum, quod interpretatur Bethphage.

brachiola,

Non
:

adducitur

15

20

non adducitur primum ad pectuscuhim sed adducitur ad maxillam, ad sermoncm qui doccat eum. Ascendit itaque istum pullum Salvator ascendit, quia lassus erat. De Samaria GaHIacae venerat Iliericho, de Hiericho venerat usquc Bethaniam, montem tantum ascenderat, lassus non fuerat pro duobus tamen miUibus lassatur, et quaerit asinum. De Hierusalem ibat in Galilacam, usque Samariam pcdibus ambulans et duo mih*a ambulare non potuit. Sed omne quod fecit lesus, sacramenta sunt, salus nostra est. Si enim dicit nobis apostohis Sive manducatis sive bibitis sive quid ah'ud facitis, omnia in nomine Domini facite' quanto magis Salvator slve ambulat sive sedet sive comedit sive dormit, nostra sunt sacramenta ? Ascendit itaque asinam. Sed dicit alius evangehsta quod pullum ascendit alius vero dicit quod pariter et in asinam et in puUum ascendit. Rem dico ridiculam. Numquid singulos pedes in ambobus asinis habere poterat ? Hoc totum loquor contra ludaeos. Si enim venit in asina, non venit in pullo. Universa quidem facta sunt, sed ahud praecessit in signum. Sedit puUo asinae indomabih, qui frenos accipere non poterat, cui numquam aliquis sederat, in populo gentium sedit in asina, in his qui credebant de synagoga. Et vide quid dicat. Et sedit, inquit, in asina subiugaH, quae colhim et cervices lege habebat tritas.
:

'

Et

occurrit, inquit, ei multitudo.

:

Ouamdiu
:

erat in monte, multitudo ei

occurrere non poterat

inquit,
25

coepit descendere, et occurrit turba.

et

Et

clamavit^

turba praecedens

sequens

Osanna

filio

David, benedictus qui

venit in nomine Domijii, osanna in excelsis.

Et qui praecedebant et qui sequebantur consona voce clamitant. Qui sunt qui praecedunt ? patriarchae et prophetae. Oui sequuntur? apostoh et gentih*um populus. Sed et
in

praecedentibus et

in

sequentibus una vox Xpistus est

;

ipsum laudant,
25 osanna\

9 Si\ sic /. osianna /.

17 SeJil^ scripsi

sed ef /.

24 Osanna] Hoschiah-na /.

ii.facite]
14.
in

Rem

I Cor. 10, 31. dico ridiciilain etc.] Hieron.

altiora

transmittimur
traxerat,

ut

asina
et

ista,

quae subiugalis

fuit et

edomita,
et

iu-

Matth.

21,

'

Nunc stringendum

gum
;

legis

synagoga intellegahber,

breviter,

quod secundum htteram in parvo itineris spatio super utrumque animal sedere non quiverit. Aut enim
sedit asinae, et
fuit
;

lur puUus asinae lascivus gentium populus etc.

'

26. co?isofia
ibid.

voce clainitant^

Hieron.

pullus absque sessore

aut si pullo, quod magis competit, usus est ad sedendum, asina ducta est libera. Ergo cum historia vel impossibiiitatem habeat vel turpitudinem, ad

utrumque ostendit populum, et qui ante evangeHum et qui post evangeHum Domino crediderunt, consona lesum confessionis voce laudare
9
'

'.

356
ipsiim voce

S.

HTERONYMI PRESBYTERI

benedictus qui venit

Osanna

filio

consona concrepant. Et quid dicunt? Osanna filio David, in nomine Domini, osanna in excelsis. Trla dicunt David, hoc ad incipientes Benedictus qui venit in nomine
:
:

Domini, hoc ad perfectos

Osanna

in excelsis,

hoc ad regnantes.
solent aestimare caUimet
5

Nemo
niatores,

nos putet dividerc Xpistum.

Hoc enim
:

quod nos

in

Xpisto duas personas faciamus, ah'um hominem,

ah*um Deum. Nos

duas

in

in Trinitate credimus non crcdimus in quaternitatc, Xpisto esse personas. Si enim Xpistus duas personas habet, pa:

ritcr et

FiHus, id est Xpistus, duplex est

in

ergo quattuor personae sunt.

Nos ergo credimus

et Spiritu nulla

Patrem
:

et

Fihum

et

Spiritum sanctum.

De

Patrc

lo

dubitatio est non enim adsumpserunt corpus, non adsumpserunt aliquam vih*tatem. Nunc vero de Xpisto dicimus Deo nostro, fih*o Dei et fiho hominis, de uno fih*o Dei. Ipse Dei fihus, et fihus hominis.

rcfer

Ouidquid magnum ad fihum hominis

est
:

refer

ad fih*um Dei
fihus

quidquid parvum
est.

est,
15

et
?

tamen unus

Dci

Hoc qua

necessi-

tatc

conpulsus sum dicere

forsitan liabent

animam

arrianam.

Quoniam audivi quosdam calumniari, qui Ouoniam et iniuriam humanitatis ad

Deum

referrc nolui,
:

in caelo est

non divido Xpistum. Ipse enim et in inferno est, et uno atque eodem tempore et descendit ad inferos, et cum

latrone intravit in paradisum.

Omnia elementa
est,

tenet in pugillo suo. Si 20

?

autem

in pugillo ilh*us

sunt

ubi non

qui

omnia tenet

Haec

orationibus

vestris,

ut potuimus, disseruimus.
^wo-ov
in
0/,.

Osanna autem
nr^nn
mn^. N3X

sciatis esse,

quod graece dicimus

co

Ouod enim

dicitur in editione
S2

Septuajrinta

xjp'.

twgtgv

ot,

hebraco habetur
Cui
sit

hoc

est,

Domine salvum

fac obsecro.

gloria in saecula saeculorum. 25

Amen.

[IN
Et

MARC

XI, 11-14.]

Hierosolyiumn in teniplum : et cirmnispcctis omnibus, cuni iani vespera cssct hora, exivit in BctJianiani cuni duodccini.
Inf^reditur

Jiitravtt Doiniiins Icsus

Dominus Hierosolymam
?

quid

facit

Circumspectis omnibus. Quaerebat

reclinare, et
von /. Cf. Morel,
'.

caput possit
7

non
col.

templum. Ingreditur ingressus in templo ludaeorum, ubi inveniebat. Et circumspectis omnibus.

in
:

30

Nos\ scripsi

10S4

sq.
;

^ pante)] scripsi cx coniectura

22 Osatnia] Uosihiah-ua /.
legitnr

24 X3N| scripsi

om.

/.

pata- /.

Ilieron, cp.

20, n. 3

'

in

hehrneo

ANNA ADOnai osianna

C.i.

27 lloniilia diiodiuinia /.

t^2 /'ossit] ita

/.

25. ohsccro']
ps.
I

ep.

20 ad Dnmnsiim

comm.

in Matili. 21,

commentariol.

etc.

TRACTATUS
Oiiid dixit, circumspectis

IN MARC.

XI,

11-14.

357

cum

illis,

sed non potcrat

omnibus? Respicicbat sacerdotes, volebat csse quia scmper sacerdotibus serviebat. Circum:

spectis ergo
tur in
5

omnibus: quasi cum lucerna quaereret. Illud est quod diciSophonia propheta Et scrutabor Hierosolymam cum hicerna
'
:

*.

Sic ergo ct
plo, et nihil

Dominus cum

lucerna circumspexit omnia, quaerens

in

tem-

10

quod eligeretur invenit. Cum iam vespera esset, circumspectis omnibus. Vide quid dicat, circumspectis omnibus. Licet non invenirct, tamen quamdiu hix fuit, non recessit de templo cum autem facta csset vespera, cum tcmplum ludaeorum ignorantiae tenebrae obcaecassent, cum vespera esset hora, intravit in Bethaniam cum duodecim. Quaesivit
:

Salvator, quaesierunt apostoH

in

templo
in

nihil invenerunt, egressi

sunt

de templo. Gaude monache, gaude qui

quod in templo non invenitur, invenitur foras. Intravit in Bethaniam cum duodecim. Bethania interpretatur domus oboedientiae. Recessit igitur de templo ludaeorum, ubi erat superbia venit in domum oboedientiae. Oboedientia, ubi humiHtas. Dimisit superbiam ludaeorum, venit ad humih'tatem
:

deserto versaris

gentium.

Et

cum
20

in alia die aivi exirent. Videte quid dicitur. In aH'a die, videHcet exirent a Bethania. Qui autem aHa die egreditur, ergo mansit in
:

Bethania. Videte ergo templum, in quo non manet

et

in

Bethaniam venit
in
'

manet. Et alia die cum exirent a Bethania,

:

esuriit.

Mansit quidem

sed egrediens de Bethania esurivit salutem ludaeorum. Non veni, inquit, nisi ad oves perditas domus Israhel '. Usque hodie Xpistus

Bethania

esurit:
25

nobis

sic

de gentibus quidem saturatus est, in ludaeis vcro esurit. Et dc sunt aHqui credentes, aHi non credentes. De credentibus autem

refectus est, in

non credentibus
in Israhel

esurit.

in

30

Notus magnum nomen eius Hoc aH'quando apud patriarchas, hoc apud prophetas nunc vero Deus iHe, qui dicebat in Hieremia Deus adpropinquans ego, et non de longe [dicit], nunc idem Dominus recedit a ludaeis et longe eos videt tamen ut salvet, adprohabentem folia. InfeHx ludaeus.
'.
'

Cumqne

vidisset a longe ficum

ludaea Deus,

'

'

4.

16.
in

cum liicer7ia\ Sophon. i, 12. ad huniilitateni gentium^ Hier. Matth. 21, 17 ivit Bethaniam, quod
'

esuriit, vel veritatem humanae carnis ostendens, vel esuriens salutem credentium, et aestuans ad incredulitatem Is'

oboedientiae, iani tunc vocationem gentium praefigurans, ibique mansit, quia in Israel permaneinterpretatur
re

domus

raelis

'.

23.

hrahel^ Matlh.

15, 24.

28. eius'^ Ps. 75, 2.

nonpotuit
22. salutem

'.

30. de longe'] lerem. 23, 23.

hidaeorum^ Ibid. 18 sqq.

358
pinquabat.
fructus
:

S.

HIKRONVMI PRESBYTERI
habentem folia folia, non non intellefrentiam scriptu:

Cumque

vidisset a longc ficum

:

verba,

rarum.

Illi

scripturas, non sensus enim habent scripturas, nos vero intellegentiam scripturarum.
folia.

Vidit ergo ficum habentem

Semper
in

ista ficus folia habet, et

num5

quam

fructus habet ista ficus,

texit

quae

paradiso fuit Denique et

:

Adam

verenda sua, quando conruit habebat enim folia. Ficus eo tempore ludaeorum est, quae habet tantum verba, et non intelleista synagoga gentiam scripturarum. Videamus ubi alibi sit scriptum de ista ficu. In
evangelio secundum
in

vinea sua

Lucam legimus plantavit ficum. Cumque

:

'
:

Homo

erat,

inquit,

quidam, qui
et

inquit, venisset, et

requisisset fru- 10

ctus in ea, dicit ad agricolam

Ecce iam

tertio venio huc,

fructum
istum*...

quaero, et non

invenio

dimitte me, et succidam

' :

eam

'.

Dimitte me,

Ouando

dicit

ad Moysen
:

Dimitte me,

et interficiam

populum

Nemo

te tenet

et dicis,

Dimitte

me? Quando

tu dicis, Dimitte

me, pro15

vocas agricolam, ut te teneat. Dimitte me, et succidam illam. Ecce inquit, tertio venio, et fructum non invenio. Veni primum in lege cum

Moyse

veni secundo in prophetis

invenio. Ficus ista

novissime ipse per

me

venio, et fru-

ctum non

non

est plantata inter spinas,

non

est plan-

tata foris, sed in vinca

domus

Israhel.

Rem novam

video. Spinae

gentium
fru- 20

uvas adferunt, et ficus ficos

non

adfert. Ecce, inquit, venio

tertio, et

ctum non invenio

intellexit
'

dimitte me, et succidam illam. Provocatus agricola

tenere
et

quod
et

possit

dominum,

si

rogaret. Rogat, et quid dicit

et

Dimitte domine adhuc

stercus,
si

istum annum,

circumfodiam illam
'

et

mit-

tam

quidem

fecerit fructum...

Ouid

Nihil dicit. Si

non
facit 25

fccerit, tunc,

inquit, venies et

succides eam.

Agricola deprecatur,

dominus quod voluerat. Rem dico novam. Ignoscit dominus rogatus quod fecisset, etiam s[ rogatus non fuisset. Dimitte, inquit, adhuc unum annum. Statim enim ut passus cst Salvator, non cst subversa ludaea quadraginta enim et duo
: :

anni dati sunt ad pacnitcntiam. Istc est unus annus, hoc

cst,

brcvc tem-

30

pus
cus.

id est,

datus
isti

ei

locus paenitentiae. Agricola circumfodit, misit ster?

Qui sunt
Et
si

agricolac

Apostoli, qui circumfodiunt, ct miserunt

stercus.

attulit. Sed videte quid dicat ipse quidem feccrit fructum. Nihil intulit. Ncquc cnim dixit agricola. aut dimittc eam, aut non dimittes aut habebis in vinea tua, aut deseres illam. Nihil talc dixit. Et si quidem fccerit fructus. Nescio quid sit futurum, tuo arbitrio dcreh"nquo. Non cnim dixit, pcrmancbit in vinca ficus
: :

Ficus autem fructus non

35

9.

secundnm Lucani\

13, 6 sqq.

i-i^.

populum istum\ Exod.

32, 10.

Cf. supra p. 156,

5.

TRACTATUS
ista.

IN MARC. XI,

11-14.

359

Et

si

fecerit

fructum, non permanet in ludaca Israhcl, scd transfcrtur

in

ecclesiam gentium. Si vero non fecerit fructum. Succisam ficum oculis

:

nostris aspicimus
succisae.
5

ruinas

istas

lapidum quas ccrnimus, radices sunt

ostendere de
illa

ficus

Hoc totum quare diximus? Voluimus

sit ista ficus,

parabola, quae
ha-

de qua Dominus fructum desiderat.

\

Vidit, \nqm\.,Jicu)n
in evangelio.

bentem folia
fructus

secus viam, non in via

in

in lege,

non

Propterea

non habebat, quia

via

non

erat, sed

iuxta viam. Venit ergo

\o

15

20

non poterat, venit ad ficum. Et cuin vcnisset ad eam, nilul inve7iit praeter folia. Usque hodie nihil aliud invenimus in ludaeis, praeter verba de lege. Legunt Moysen, legunt Esaiam, Hieremiam, et reh'quos prophetas. Legunt, Haec dicit Dominus: et non intellegunt quid dicat Dominus. Non enini erat tempus ficorum. Grandis quaestio. Non enim erat tempus ficorum. Dicat ahquis Si tempus non erat ficorum, non peccavit ficus, quae fructum non habebat. Si autem non peccavit, non est iuste siccata: non enim erat tempus ficorum. Eicus haec habebat foHa, fructus non habebat. Habebat foHa, longe promittebat speciem virens sed fructus non habebat. Non erat tempus Nolo vos ficorum. Istum locum apostolus interpretatur ad Romanos ignorare, fratres, quoniam caecitas ex parte contigit in Israhel, ut subinlesus, fructus quaerit.

Quoniam

ipsa ire

'

traret plenitudo

gentium.
fiet
'.

Cum
Si

autem

intraverit plenitudo gentium, tunc

omnis Israhel salvus

subintrasset

Dominus fructus invenisset in ista ficu, non plenitudo gentium. Quoniam autem subintravit plenitudo
:

gentium,
25

in

novissimo salvabitur omnis Israhel.

Dicat ahquis

Ubi hoc lectum

fiet'.

est,
' :

quia omnis Israhel salvabitur

Pri-

murn quidem
sua
:

ipse dicit apostolus

Cum

intraverit plenitudo

gentium,

tunc omnis Israhel salvus

de tribu ludae credituri

Deinde dicit et lohannes in Apocalypsi duodecim miUa, de tribu Ruben credituri

28 credittiri] creditura

2.

in

ecclesiam gejitiuni\
'

Hieron.

in

bas annis
19.

'

etc.

Haec est ftcus ad quam 3, 17 teriio venit paterfainilias... Si fecerint,

Abac.
inquit fructum.

ad Ronuinos\

11, 25 sq.

22.
in

Non

dixit

quid

susti-

non subintrasset p. gentiuni\ Hier. Matth. 21, 18 sqq. Unde et aUus

'

nerent ; neque dixit, Si feceriat fiucium, permanebunt ut eranl ; sed, si feceinit iructum. Suspensa sententia esi, ecut subaudiatur Transferes eos clesiamgentmm, et in alteram vuieam passionem tiansplantabis... Et post datis ad paenitentiam quadraginta duo;

evangelista
:

Nonduni enini erat tenipus sive quod tempus nondum venerat salvationis Israel, eo qaod nondicit

dum
sive
'

gentilium
eic.

populus subintrasset
7, 5

2-].

in Apocaiypsi]

sqq.

360

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
;

duodecim milia, et de reliquis tribubus eadem loquitur et fiunt omnia quac credunt centum quadraginta quattuor milia. Unde et in psalmo centesimo quadragesimo quarto, qui litteratus est [intellcgit], de isto

numero
non
salva
sunt.
sent,
rent.

disputatur. Si credidisset
:

Israhel,

Dominus
in fine

noster crucifixus
5

fuisset

si

Dominus

noster crucifixus non fuisset, gentium turba

non

esset. Credituri

ergo sunt ludaci, sed

mundi

credituri

Xon enim erat tempus, ut in cruce crederent. Si enim illi credidisDominus crucifixus non fuisset. Non enim erat tempus, ut crede:

IUorum infidelitas, nostra fides est illorum ruina, nostra sublevatio est. Illorum non fuit tempus, ut esset tempus nostrum. Diximus quia in fine mundi credituri sint, et interpretati sumus nondiiDi enini erat tenipus. Sed hoc quod sequitur, Dicit ei Doniinus : lam non anipliusin aeternum quisquam ex te fructum manducabit: si credituri sunt ludaei, quomodo nullus de eis fructus manducabit? Non dixit, in futuro saeculo non dixit, in saeculis, sed in presenti saeculo. Quod dicit, hoc est In praesenti saeculo non credes sed cum saeculum istud finitum fuerit, tunc crediturus es. Credes quidem, sed non in humilem, sed in regnantem credes, et videbis eum quem conpunxeras. In praesenti ergo saeculo
: :

10

15

nemo de

te

fructum comedet, sed

in futuro.

[IN

MARC.

XI, 15-1;.]
coepit eicere
et catJiedras

Rt veniunt Hierosolymam. Rt cnm

vendenfes
et

ementes de templo

et

intrasset in templum, mensas nummulariorum

vendentium columbas subvertit. In evangeho secundum lohannem legimus hanc ipsairj historiam, et ibi manifestius dicitur quo temporc hoc
3 Ileic (luoque

verbum

in/cl'e^:^ii

Ilieronymus

in

Commentariolisp. 98.
;

perperam ab editore additum esse putaverim, Monet quippe 1. 10 psahnum CXLIIII apud Hebraeos secundum ordinem

littcrarum esse

rursus ipse in tract. de ps.

CXVIIII
hoc

'

Centesimus, inquit, decimus octavus

'

psabrius, ut frequenter diximus, littcratus est,

initio

est, alfabetites est

et

Comment.
et incip.

Is. lib.

17

tricesimum sextum psalmum litteratuin esse commemorat.

19 infutiiro / add. /ijr Christum dominuin nostruin,

12 in aeternum] /, pro in

saecu/uf//}

Amen

homil. xiii.

\^. sed
in

ifi

praesenii saeculo^^
'

Hieron.
7
;

\Z. queni
lo. 19,

conpunxeras] Cf. Apoc.

;

i,

Abac.

3, 17

I'>t

diligenter consider.i

saecnlum.

Non afferes fructuni in Non ait, usque in saecula saeculorum sed cum saeculum istud
(juid
dixerit,
;

plenitudo et intraverit genlium, tunc etiam haec ficus afferet

pertransierit,

fructus
tur
'.

suos, et

omnis

Israel salvabi-

37 Zach. 12, 10. 20. Tractatus habitus die dominica, ineunte iam quadragesimaU ieiunio. 2Af.hanc ipsanihisioriani]'- V,oi:.\x'?>\i\Q^ inquit Erasmus, confragosus simul et dilemmalicus Et iurelectorem monet, non unam tanlum eiectionem fuisse, sed duas.
'.

TRACTATUS
'

IN MARC. XI,

15 17.

361

factum est. Et ccce, inquit, in azyinis venit lesus' lioc cst in Pascha, co tempore quo azyma manducare consuevcrant. Kt fccit sibi, inquit, flaVides ergo quoniam eo tempore quo eicieS^ellum, et cocpit eicere eos bat eos de tcmplo, erant dies Paschae, hoc est dics azymorum. In dicbus autem Pascliae lege praeceptum erat, ut omnes venirent in templum, et si quis non veniret in templum, exterminaretur animailla de populo suo.
'

'.

Considerate ergo de tota provincia Palaestina, de Cypro, de

ciis,

aliis

provin-

de omnibus
:

in circuitu

regionibus universum huc

populum congreibi

gatum
10

considcratc, et in

animo vestro depingite, quanta tunc

fuerit

multitudo.

15

Primum interim secundum historiam disputamus. Mirantur ceteri quod Lazarus suscitatus est, mirantur quod viduae fiHus suscitatus est, mirantur ceteri in aliis signis. P3t revera mirandum est mortuo corpori animam reddere. Eg^o praesens signum magis miror. Unus homo, qui putabatur filius fabri, mendicus non habens domum, non habens ubi caput reclinaret, non habens exercitum non erat dux, non erat iudex.
:

Quam
tantam
20

itaque habuit potestatem, ut faceret sibi flagellum de funibus, et

titudinem
sua
cere
in
:

multitudinem unus, inquam, homo eiceret tantam mulEt quam multitudinem eiciebat ? Quae vendebat, quae lucra templo redimebat. Nemo contradixit, nemo ausus est contradieiceret
?
:

Fih*o enirn defendenti Patris sui iniuriam

in ipsis oculis et in ipso vultu

nemo

fuit

ausus resistere.

Videtur mihi
sum.
25

Domini

Salvatoris

quidquam

Et hoc mihi quare videatur, ratio ista est, quam dicturus Et factum est, inquit, cum transiret lesus secundum mare Gah'lacae vidit, inquit, duos conponentes retia sua, filios Zebedaei, et dixit Dimittite eos, et venite, sequimini me. Et illi, inquit, statim relicto eis
fuisse divinum.
'
: :

rete, nave, et

patre Zebedaeo, statim secuti sunt

eum

'.

Nisi aliquid divi-

num
30 videt

fuit in

vultu Salvatoris, inrationabiliter fecerunt, sequi

eum de quo
nihil plus

nihil viderant. Dimittit aliquis

patrem,

et

eum

sequitur, in

quo

quam

in patre

suo

.?

Sed dimittunt patrem carnalcm,

ut sequantur

I.

venit Iesu{\ lo.

15.

2,

13.

3. eos\ ibid.

signum 7nagis miror\ \ ^. Ego praeseiis Apte quoque ad hunc falsi ChrysostoRanc ipsissimam mi locum Erasmus
*
:

sententiam iisdem prope verbis reddit

Hieronymus
Sic
igitur

in

Matthaeum
:

'

(21, 15).

Mihi inter omnia signa qtiae fecit hoc videtur mirabilias esse, quod unus homo, et illo tempore contemptibilis ... potuerit ad unius flagelli verbera tantam eicere multitudinem... Igneum enim ([uiddam atque sidereum radiahat ex oculis eias, et divinitatis maiestas lucebat in facie
2^.
p.
'.

Cuius verba,ut meusestmos, exscribam.

Plerique arbitrantur maximum esse signorum, quod Lazarus suscitatus est, quod caecus ex utero...
ille
'

eum^ Marc. 20 sqq. 331,

I.

r,

16-20.

Cf.

supra

Aaecclota Mared-^olani^ III,

2.

46

362
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

patrem splritalem non dimittunt patrem, sed inveniunt patrem. Hoc totum quare dixi ? Ut ostenderem in vultu Salvatoris aliquid fuisse divinum, quod videntes homines sequebantur. Dicamus et aliud testimonium. Et ecce, inquit, cum transirct, vidit quemdam hominem nominc Matthaeum, et dixit ei, Sequere me. Et dimisit omnia, et secutus est eum Non vidit signum sed auctoritas in iubendo signum fuit. Coepit eicere vendentcs et einentes in templo. Si hoc in ludacis, quanto magis in nobis ? Si hoc in lege, quanto magis in evangelio? Coepiteicere
'

'.

vendentes

et ementes. Pauper Xpistus divites ludaeos eicit vendentes et cmcntes. Et qui vendit, et qui emit, similiter eicitur. Non debet ah'quis dicere P2go quod meum est offero, munera sacerdotibus do ego, sicut
:

10

Gratis accepistis, gratis Legimus in alio loco scriptum date'. Gratia enim Dei non venditur, sed donatur. Non tantum ille in cuipa est qui vendit, sed et qui emit. Denique Simon magus non quia vendidit, sed quia emere voluit, damnatus est. Usque hodie in templo
praecepit.
* :

Deus

15

multi sunt qui vendunt. InfeHx est qui

vendit, infeh'x est

qui emit.

Gratia enim Xpisti auro et argento non

potcst conparari.

Et

nicnsas
et gra-

nunimnlariorum. Mcnsas. Ubi debebant esse panes propositionis

tiarum Dei,
ritia
ibi

Et mensas nummulariorum. Avamensae nummulariorum. Et catliedras vendentium columbas subvcrtit. Columbae non includuntur utique in cathcdris, sed in caveis. Nemo columbas in cathedris includit, sed in caveis. Et quomodo nunc dicit, Et cathedras vendentium columavaritiae victimae sunt.
altaria

sacerdotum

non sunt

altaria, sed

20

bas subvertit
*

Vidcte quod

dicit

qui vendcbant, in cathedris scdebant.

'.

De Super cathedram, inquit, Moysi sederunt scribae et Pharisaei Et in cathedra pestilentiae non istis cathedris et psahnus loquitur scdit Vere cathedra pestilentiae, quae vendit columbas, vendit gratiam Spiritus sancti. Multae cathedrae sunt usque hodie, quae vendunt columbas. Oui vendit columbas, non stat, sed sedet non est erectus, sed con' :

25

'.

tractus est. In eo enim quod vendit gratiam Dei, contractus cst, et humilis est. Scd Dominus noster, qui venit ut salvaret quod perierat, subvertit non cos qui vendebant, sed cathedras vendentium auctoritatem subver:

30

tit,

salvabit

autem homines. Et
;

non, inquit, dimittebat ut deferrent qiiod-

27 Vcrc\ scripsi
6.

vcra /.

ciim\ Matili. 9, 9.
10, 8.

institores

sedebant

in

cathedris.

Quod
'

13. date] iMatth.

Hieron. in Matth. luxta bimplicem iiUellegentiam columbae non erant in catliedris, sed iii cavcis, iiitsi forle columbarum
22. sed in caTeis\
'

penitus absurdum est, quia in cathedris niagistrorum magis dignitas indicatur

etc.

21, 12 sq.

25. Pharisaei]

Matth. 23,
i,

2.

26.

twn

sedii\ Ps.

i.

TRACTATUS
qjiam vas per icwplum.
:

IN

MARC
in

XT, 15

17.

3^3

Eo tcmpore

carnali

tcmplo non dimittcbat

et hodfe qiianta in templo Dei vasa morantur inmunda? Eo ferri vas tempore transferri non licebat vasa, et non dicit inmunda, sed vasa quaecumquc simpliciter nuncupavit nunc vcro quanta vasa moranlur
:

intrinsccus

ScripUnn

est,

inquit

Domus mea domus

orationis vocahitur omriibus

gentihus. Hoc in propheta legitur. Vos autem fecistis cam spcliincam latronum. O infelfcitatem nostram, o nos omni lacrimarum fonte plangenDomus Dei facta est spelunca latronum. Ista est domus, de qua dos
!

10

dicitur in

Hieremia

'
:

mihi?'Quod
hoc
est,

hic dicitur,
:

Numquid spehinca hyaenae facta est domus mea Vos autem fecistis eam speluncam latronum,
in

domum meam

Hieremia
istius.

dicitur,

spelunca hyaenae. Debe-

mus
15

nosse naturam animah's

Ex

natura enim bestiae scire poteriDei, speluncam hj^aenae.

:

mus, quare vocaverit

domum quondam

Hyaena

20

25

videtur in die, sed semper in noctibus numquam videtur \\\ semper in tenebris. Et hanc naturam habet, ut efifodiat corpora mortuorum, et ipsa caedat. Denique si quis neglegenter sepeh'erit mortuum, effodit nocte, et tollit corpus, et comedit ubicumque sepulcra sunt, ubicumque ossa mortuorum sunt, ibi cubile hyaenae est. Et hanc naturam habet maxime canibus delectatur, et ipsos rapit et devorat. Videte quid dicat dih'genter animadvertite. Hyaena, bestia sanguivora, bestia quae corporibus delectatur, bestia quae semper in nocte, numquam in die est non delectatur nisi cadaveribus mortuorum et canibus eos vult occidere qui servant domum. Hyaena et hanc dicitur habere naturam, quia spinam unicam habet, quae flecti non possit. Denique si

numquam

luce, sed

vertere se voluerit, tota convertitur

non potest
dicitur

se flectere, sicut

cetera

animah*a. Videtis ergo quia ista quae semper in nocte, semper in tene-

30

de sacerdotibus ludaeofacile potes adducere ad paenitentiam de plebe, de sacerdotibus vero et doctoribus non potes quoniam semper delectantur cadaveribus mortuorum, eorum quos induxerint. Et non sufficit eis
bris est,

numquam

convertitur.

Hoc autem

rum. ludaeum enim

17 caedat\

y pro coviedat?
7.

21 ani)nadveytite\ enini advertite /.

7.

in propheta\ Is. 56,

;;/////]

lerem. 12, 9 iuxta gr. 16. Et hanc 7iaturam habet etc.] Hieron. in Is. 65, 4 sq. speluncas diHgunt, quas leremias mystico sermone condemnat Facta est hereditas mea mihi quasi spelunca hyaefiae... quod animal semper cadavera prosequitur,
II.
'
:

succo ac sanie corporum morin lerem. 12, 9 Sin autem, ut Septuaginta et alii interpretes transtulerunt, legatur Niiniquid spelunca hyaenae hereditas inea viihi^ referamus ad immunditiam nocturnae bestiae qiiae vivit cadaveribus mortuorum, et de sepulcris solet effodere^corpora
et vivit

tuorum

'

'

'.

364
quoniam
dere.
ipsi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

non sunt in luce sed eos qui in luce latent conantur occispinam habent, non convertunlur non enim agunt paenitentiam, quoniam cccupati sunt in cadaveribus mortuorum-

Unam

Quod
gelio

hic legimus, Vos aiitevi fecistis eain spehincanL latronuni, in evan-

secundum
'.

lohanncm legimus

'

negotiationis

Domum

negotiationis.

Vos autem fecistis eam domum Ubicumque latrones sunt, ibi

domus negctiationis. Utinam de praeterito populo esset tantum dictum. Utinam de ludaeis legeretur, non item de Xpistianis. Ploraremus quidem illos, sed de nobis gauderemus. Nunc vero in multis locis domus Dei, domus Patris fit domus negotiationis, Videtis quam trepide loquor. Res tam manifesta est, ut expositione non indigeat. Utinam esset obscurum, et non intellegeremus. In multis locis domus Patris, domus negotiationis. Ego ipse qui Icquor, et unusquisque de vobis, sive presbyter sive diaconus sive episcopus, qui heri pauper, hodie dives, et dives in domo Dei nonnc vobis videtur fecisse domum Patris domum negotiationis ? De istis loquitur et apostolus De Existimantes quaestum esse pietatem istis ergo loquitur et apostolus. Xpistus pauper est, erubescamus Xpistus humiiis est, erubescamus Xpistus crucifixus est, non rcgnavit cruxifixus cst, ut regnaret. Vicit mundum, non in superbia, sed in humilitate occidit diabolum, non ridens, sed plorans non fiagellavit, sed flagellatus est accepit alapam, non percussit. Et nos igitur imitemur
:

10

15

'.

20

Dominum
tentiae,

nostrum.
in
:

Ecce dies ieiuniorum

qui in evangelio dicitur

foribussunt. Ecce dies ieiuniorum, dies paeni-

dies purgationis

laetemur atque gaudeamus nunc.

portare, egreditur de
estis

Ille

homo,

lagenam

cenaculum. Vos qui recepturi

rate vos similiter.
rant.

domo, baptismum, iam die crastina praepa-

et vadit ad 25

Oui ituri sunt ad pugnam, diligenter ante se praepascutum habeat, si spatham habeat, si habeat hastam, si sagittas habeat, si equus ipsius refectus est ut pugnare possit, ante pracparat armaturam. Vestra arma, ieiunia sunt vestra pugna, humih*tas
Vidct
si
:

30

cst.

Si quis

aliquid

habet advcrsus aliquem, dimittat, ut dimittatur

ei.

Nemo

ipse fratri ante

dimittite.

enim cogitat venire ad baptismum ut dimittantur ei peccata, et non dimittat. Si ergo habetis aliquid adversus fratrem,

Non

dixi,

si

quid
16.

ille

habeat, dimittat

scd, tu

si

quid habes,

6. negotiatio7iis] lo.

2,

laicos

'

etc.
i

Hieron. in Matth. 21, 12 sq, secundum mysticos intellectus, cotidie lesus ingreditur tem14. sii'e episcopus]
'

16. pietate/n]

Tim.

6, 5.

21. 7ion percussit]

I.

Conf

su[)ra p. 16,

17
25.

scj.

plum
pos
et

Patiis, et eicil

omnes lam

cpisco-

ad

cenaculian] Maic.

14,

13 sqq.

presbyteros et diaconos,

quam

TRACTATUS
dimlttc. Dimittere ab

IN

MARC

XIII, 32-3361X1111,3-6.

365
:

illo,

vcl

quod

in

te est

dimitte, ut dimittatur

non dimittere, in illius cst potcstate tu tibi. Venturus es ad baptismum.

Xpisto
cs,

O
5

te felicem, qui rcnasciturus in

es,

qui

indumentum

Xpisti acce-

pturus

qui sepcliendus cs

cum

Xpisto, ut resurgas

cum

Xpisto. Diebus

ergo reliquis secundum ordinem ea quae ad mysteria pertinent auditurus

nunc interim dixi vobis, ut sciatis vobis a die crastina maxime laborandum. Deus autem omnipotens ipse corroboret corda vcstra, ipse vos dignos faciat lavacro suo, ipse in vos descendat in baptismate, ipseaquas
es
:

sanctificet,
10

ut

sanctificemini.

Nemo

dubio cordc accedat, nemo dicat

sic accedit,
sic

Putas mihi dimittuntur peccata? Qui cata. Melius est non accedere, quam
accepistis

non dimittuntur
:

ci

pec-

accedere

maxime

vos qui sic

baptismum

ut

Deo

serviatis, ut sitis in

monasterio.

[IN

MARC.

XIII, 52-33

et

XIIII, 3-6]
Ante enim quam

Evangelica lectio
15

magnam

desidcrat expositioncm.

veniamus ad sacramenta, debemus scandalum tollere, ne quid in mentibus resideat eorum qui accepturi sunt sacramenta. Si enim qui accepturi sunt baptisma, credituri sunt in Patrem, Filium, et Spiritum sanctum

nunc autem de
20

Filio dicitur

De

die autejn
:

illo et

hora nemo

scit,

neque an-

geli in caelo, neqiie Filius, nisi Pater

si

aequaliter accipimus baptisma in

Patrem, Filium,

et

Spiritum sanctum,

et

unum nomen
:

eius, Patris et Filii

25

quod est Deus, credere debemus si unus Deus est, una divinitate diversa scientia est ? Quid est plus, Deum esse, an scire omnia ? Si Deus est, quomodo ignorat ? Dicitur enim de Domino Salvatore Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihi! Si omnia per ipsum facta sunt ergo et dies iudicii, quae ventura est, per ipsum facta est. Potestne ignorare quod fecit ? potest artifex In quo omnes ignorare opus suum ? Legimus in apostolo de Xpisto
et Spiritus sancti,

quomodo

in

'

'.

thesauri sapientiae et scientiae absconditi

thesauri sapientiae et scientiae.
30

'.

Videte quid dicat, omnes

Non

aliqui sunt, et aliqui

non sunt

sed

omnes

thesauri

sapientiae
in
illo,

et
illi

scientiae

sunt,

sed

absconditi

sunt.

Quod
\7.

ergo est

non

deest, etiam

quod nobis absconditum

:

accepistis\

accipitisl

in momsterio^^ / addit

Ipse igitur vos servet et nos

citi sit

gloria secula sectclorum,

Amen. Sequitur homilia decimaquarta.

13.

12. utsitisin monasterio'\ De competentibus monasterii sui loquitur Hieronymus, contra lohannem Hierosolym.
n. 42.

sima

feria

Tiactntus habilus in Qiiadragequarta post anteriorem.

1, 3. 2,

25. 7iihir\ lo.

28. absconditi\ Coloss.

3.

3^6
est. Si
diti,

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

autem sunt in Xpisto thesauri sapientiae et scientiae abscondebemus inquirere quare sint absconditi. Si sciremus nos homines diem iudicii, verbi causa, quod futura esset dies iudicii post duo
annorum, et hoc nos sciremus ita futurum, neglegentiores hinc essemus. Diceremus enim Quid ad me pertinet, si post duo milia annorum dies ventura est iudicii ? Quod ergo dicitur, Filium ignorare diem
:

mih'a

nobis prodest, quia ignoramus diem iudicii quando sit ventura. Denique videte quid sequitur. Videte et vigilate et orate : nescitis eni/n quando tenipus sit. Non dixit, nescimus, sed nescitis. Videmur hucusque vim facere scripturae, et sensum non exponere. Post resurrectionem inludicii,

^o

terrogant apostoh*
es
et

Dominum
?
'

Salvatorem

' :

Domine quando

rcstituturus

regnum

Israhel
:

apostoh', audistis ante resurrectionem,

De

die illo

hora nescio ct quod nescio, iterum interrogatis? Sed apostoH non credunt Salvatori, quod nesciat. Sed videte mysterium. Qui ante passio-

nem

nescit, post

resurrectionem novit. Denique quid dicit ad apostolos,

interrogatus de temporibus
:

^5

post resurrectionem

Quando

restituturus es

refTnum

Israhel

'

Non

est

vestrum, inquit, scire tempora, quae Pater

dicit hic,
:

posuit in sua potestate'.

non vobis prodest quando dominus domus

scire,

Nescio sed, Non est vestrum nescitis enim scire diem iudicii. Vigilate ergo veniat. Multa sunt quae dicantur hoc autem

Non

20

de evangeh'o diximus, ne cui scandalum resideat

rct aliquid ille in

in

animo, quod ignoraesset

Dicitur

quem crediturus esset. autem in eadem evangelii lectione Et cum

:

Bethaniae in

domo Stmonis
accepturi
i(I

leprosi et recumberet, venit mnlier Jiahens alabastruvi unista specialiter

guenti pistici pretiosi. Mulier

estis.

ad vos pertinet, qui baptisma

'
:

25

Fregit alabastrum suum, ut vos Xpistus faciat xpistos,

est unctos. IIoc est

quod

dicitur in

Canticis canticorum

Unguen-

tum effusum
te,

est

post te in

nomen tuum, propterea adulescentulae desideraverunt odorem unguentorum tuorum currimus Quamdiu clausum
'.

12. Israhcl\ Act.

i,

6.

18. postestate\ ibid. 7.

\().

dieni iudicii^
'

Hieron.

in

Matth.
fecerit

24, 36 lesus, hoc

Cum
est,
s.

oiiinia

tempora
Dei,

Verhum
e, s.
i.

Oninia

enim

factum est nihil, in omnibus autem temporibus etiam dies iudicii sit qua consequentia potest eius ignorare partem, cuius totum
p.
i.f.
:

sauri in Christo sapientiae et scientiae, sed absconditi sunt. Quare absconditi sunt ? Post resurrectionem interrogatus ab apostolis de die manifestius respondit No?i est vesirum scire tempora vel momenta, quac Pater posuit in sua
:

potestaie.

Quando

dicit,

non
;

est

vestrum

scire, ostendit

quod

ipse sciat, sed

expediat nosse apostolis

certi

ut

non semper in-

noverit?
scribit
e.
s.
:

Apostolus super Salvatore suni omnes thesauri s. abscondiii. Sunt ergo omnes the...

///

(juo

de adventu iudicis, sic cotidie vivant, quasi die alia iudicandi sint '.
29. currimus] Cant.
i,

2 sq.

TRACTATUS
erat

IN MARC. XIII,

32 33

ct

XIIII, 36.

367

unguentum

quamdiu notus tantum

eius,

erat in ludaea Deus, in Israhel

solum

magnum nomen

adulescentulae
in

lesum non sequebantur.

terram, adulescentulae

Ouando vero
5

efifusum est

unguentum

omnem

animae credentium secutae sunt Salvatorem.

Et ann
in
in

esset BctJianiae in donio Sinio7iis leprosi.

Bethania interpretatur
in Bethania,
}

lingua nostra,

domo

oboedientiae

domus oboedientiae. Et quomodo domus Simonis leprosi est

leprosi
?

hoc

est,

aut certe

Dominus
leprosi, ut

quid

facit in

domo

Sed propterea venit

est,

in

domum

purgaret leprosum. Leprosus dicitur, non qui

10
:

sed qui fuerit leprosus.

Fuit enim, antequam susciperet Dominum postea vero quam suscepit Dominum, et unguentum fractum est in domo ipsius, lepra fugit. Manct autem nomen pristinum, ut virtus appareat Salvatoris. Quomodo enim
in apostolis

resident pristina vocabula, ut appareat virtus vocantis, de

:

quibus quales fecerit

15 et

quomodo de Matthaeo pubh'cano

:

fecit

apostolum,

post apostolatum dicitur publicanus

sit

quia de publicano factus

ut virtus appareat

apostolus
:

non quod publicanus sit, sed nomen autem remanet pristinum,

Salvatoris

sic et

leprosus

Simon

iste

appellatur an-

tiquo nomine, ut ostendatur a

Domino

fuisse curatus.

Venit ninlier Jiahens alabastruni nnguenti. Pharisaei et scribae et sacer20

dotes in templo sunt, et

plum

est,

et

unguentum

unguentum non habent muh*er ista extra temdefert, nardum habens, et nardum pisticam, et
:

ex nardo ipsa pistica confectum unguentum. Ideo vos vocati estis pistici [nardi], fideles. Ecclesia enim de gentibus congregata dona sua offert
25

tasuscipiant. Fregit alabastrum,

omnes unguenquod in ludaea ante tenebatur inclusum. Fregit alabastrum. Quomodo enim granum tritici, nisi mortuum fuerit in terra, non facit plures fructus sic et alabastrum nisi fractum fuerit, nos ungere non possumus. Et effudit super caput eius, Muh'er ista, quae fregit alabastrum, et ipsum
Salvatori, id est, fidem credentium. Fregit alabastrum, ut
:

II fracltitn] scripsi

factuni /. Cf. infra

p. sq.

1.

20

et

p. 370,

1.

2.

23

Vocem nanii

temere in

interpositam esse censeo.

2.

eius\ Ps. 75, 2.

18, ///w^^ ^///-^///i]

'

Hieron. in Matth.

moratur in Bethania, domo 26, 6 oboedientiae, quae quondam fuit Simonis leprosi. Non quod leprosus et illo tempore permaneret, sed qui antea lepiosus, postea a Domino mundatus
est,

apostolorum cum pristino vitio et offiMatthaeus pablicanus appellatur, qui certe publicanus esse desierat 2\.fideni credentiuni\ Hieron. ibid. 7
cio
'.
'

AUus

evangeUsta...

nardum pisticam

posuit,

ut

veram et absque dolo, fidem ecclesiae et gentium demonest,

'.

hoc

nomine

pristino

permanente, ut

vir-

straret

tus curantis appareat.

Nam

'\\\

catalogo

^^. plures fructus\\yd. 12, 24.

368

S.

HIERONYMI PRESBY ERI

I

unguentum fudit super caput, non est ipsa, de qua \n alio evangelio V dicitur, quod pedes Domini laverit. Illa enim, quasi meretrix et peccatrix,
adhuc pedes tenet
:

ista,

quasi sancta, caput tcnct.

Illa,
:

quasi

meretrix,

lacrimis suis pedes rigat Salvatoris et crinibus tergit

videtur quidem
5

pedcs lavare lacrimis Salvatori, sed magis lavat peccata sua. Saccrdotes ista pedes osculatur. Sic et vos et Pharisaei non dant Salvatori osculum
: *

'

quoniam omnes sub peccatis sumus, et absque peccato, etiam si unius quidem fuerit diei vita eius primum tenetc et adversum angelos suos perversum quid excogitavit et cum hoc feceritis, crine tergite pedes Salvatoris, lavate lacrimis, postea venictis ad caput. Ouando descenditis in vitalem fontem cum Salqui acccpturi estis baptisma,

nemo

est

',

'

10

vatore, tunc habetis discere

toris. Si

quomodo unguentum

veniat in caput Salva-

enim caput viri Xpistus est, vestrum autem caput unguendum est, post baptisma ungimini. Erant autem quidam indigne ferentes. ^ow dixit omnes, sed quidam. Usque hodie indignantur ludaei, quando nos lesu ungimus caput. Denique in ah'o loco dicitur quod ludas proditor indignatus sit. In ludae nomine ludaeorum vocabulum demonstratur. Usque hodie ludas indignatur, quare ecclesia lesu ungat caput. Et quid dicit ? Quid prodest ista perditio? lUi videtur perire unguentum, quia fractum est sed nobis prodest, quia in orbem pervenit universum. Ouid indignaris, luda, quia
:

15

20

alabastrum fractum est ? Deus qui te et universas gentcs fccit, illo perfunditur pretioso unguento. Volebas unguentum liabere clausum, ut ad ah"os non perveniret. Vcre illud est, quod et in alio loco dicitur de vobis
:

'

Qui habcnt clavem scientiae, et ipsi non intrant sed et eos qui intrare Vos habetis alabastrum, immo habebatis in templo, volunt, non sinunt vcnit mulier, ct tuHt in Bethaniam, in domo leet tenebatis inclusum
;

25

'.

prosi ungit caput lesu.

venumdari
cifixus est.

trecentis denariis

Etquid dicuiit iUi qui indignantur? /*^/?///, inquit, Quia hic, qui hoc unguento unctus est, cruLegimus in Genesi, quia illa arca, quae facta est a Noe,
;

30

13 nn;^iuntiutft\ scripsi

un<;uenliun /.

I.

in alio e-rinii;e/io]

5. />irc(i/i7

Luc. 7. 37 sqq. Matth. 26, su<i]H\eron.

8. eiiiq l
9.

ob

i.

4.

sq. iu xta gr.

'

Nemo

i)utet

eamdem

esse,

quae

su-

exr.fgi/avi^ Ipb 4. i8_ iuxta gr. 13. X/>is/us es'/] i Cor. ir, 3.
18. denions/ra/ur]

per caput enudit unguentum, et quae super pedes. Illa enim et lacrimis lavat et crine tergit, et manifeste meretrix
appellatur.
I)e

17. in alio toco]

Conf lo. 12, Idem supra

4.
p.

190,

1.

sqq.

hac autem

nihil

tale

id. 30.

7wn sinun/]\Mc. 11,52.

///

scriptum
capite

Nec enim poterat statim Domini merelrix digna fieri

est.
'.

Gcnesi]

6,

13.

TRACTATUS

IN MARC.

XIII, 32 33

et

XIIII, 36.

369

dinis, et

trecentorum cubitorum habuerit lougitudinem, ct quinquaginta latitutriginta in altum. Videtc sacramenta numerorum. In quinqua:

siquidem in quinquagesimo David regis cgit pacnitentiam. In trecentis vero numeris crucis psalmo mysterium demonstratur. Litera T index est trecentum. Unde dicitur et Et scribes, inquit, in frontibus gementium THAU et in lezechiele quicumque illud habuerit superscriplum, non interficietur Nam qui' :

genario numero paenitentia dcmonstratur

',

10

cumque crucis vexillum habet in fronte sua, hic a diabolo percuti non potest. Hoc vexillum non potest delere, nisi solum peccatum. Diximus de arca, de quinquagenario, de trecentis numeris dicamus de triginta, quoniam ipsa arca habebat altitudinis triginta cubitos, et in unum consummabatur. Videte quid dicitur. Primum agimus paenitentiam in quinquaginta deinde pcr paenitentiam venimus ad crucis my:
:

sterium
15 est.

ad crucis mysterium vcnimus per perfectum verbum, qui Xpistus Quando vero lesus accepit baptisma, secundum Lucam erat anno:

rum
hoc
20

triginta

'.

Et

isti ipsl

triginta cubiti in
in

quinquaginta> et trecenti, et triginta

est, in

unum consummabantur. Et unum cubitum consummabantur:

unam

fidem Dei.

Potuit trecentis denariis venumdari. Deinde et

argenteis venditus
est.

Hoc totum quare diximus? Quia nunc dicitur: Dominus Salvator triginta Mirum non potuisse trecentis denariis vendi nam
:

venditus est triginta. Scriptum est in

Levitico, scriptum est in

quod sacerdotes atriginta annis

licet

esse incipiant.
:

Ante

triginta

Exodo, annos non

templum Dei quomodo et in iumentis et animalibus tertius annus perfecta aetas est. Denique dicitur in Genesi, eo
sacerdotibus ingredi
fecit

25

tempore quo
et

Abraham

ot.^oTO!jLriijiaTa,

quoniam vitulum

et

haedum

agnum
:

habuerit trium annorum, ut perfecta aetas demonstraretur in

sic et

30

hominibus perfecta aetas triginta anni sunt. Numquid Dominus noster non potuit veniread baptisma viginti quinque annorum? numquid viginti sex annis non potuit, aut viginti octo ? Sed perfectam hominis expectabat aetatem, ut nobis tribueret exemplum, Ideo et in lezechiele scriptum est in principio Et factum est, inquit, in anno triHoc totum diximus, ut tricenarii cesimo, cum essem in captivitatc
iumentis
'
:

'.

Hieron. in Is, quinquagenarius numerus semper refertur ad paenitentiam... Unde numero et David in ciuinquagesimo
4. egit pae?iitentiani\ 3,

15,
2
r.

annorum
Numer.

trigi?ita']
s. e.

Luc.
in

3, 23,

in Levitico,

Exodo^ Im15, 11. gr.

i,
i

mo

in

4, 3.

25, 5'./oToanaaxa] 32.

Gen,

psalmum
7.

scribit paenitentiae

'.

in captivitate'\

Ezech,
'

ubi

Notat Hieronymus
1.
*

7ion i7iterficietur\

Ezech.
in

9, 4.

6.
ii.

Comment.

Hieronymus in comment. Secundum anagogen vero praefiguratur Dominus

atque Salvator, qui triginta annos natus
venit

THAU

litteram crucis
'.

habere simi-

litudinem

ad baptismum, quae

in

homine
47

Anecdota Maredsolana

III, 2.

370

S.

HIERONYxVII TRACT. IN MARC.

XIII, 32 33

et

XIIII,

3-6.

numeri sacramenta panderemus. Indignantur ludaei, indignantur alieni fide, quod unguentum illud fractum est. Ceterum Dominus noster Sinite eavi, quid ei molesti estis ? bomiin optis operata est in ine, dicit Quoniam ergo illa mulier bonum opus operata est, ideo liaec deevangelio pauca diximus. Et opportune quartus decimus psalmus lectus est, et oportet nos de psalmo dicere.
a
:

6 dicere, / add. clausulam

tramiic proscquamur^ per Christum I)erfecta aetas est.

Oremus dominiini omnipotcntem^ dominum nostru/n, Amcn.

iit

ca qiiac

doctwi sumus,

rccto

Unde

et in

Nume-

rorum volumine iuxta Hebraeos non,

iit

hebraicum sacerdotes minislerium Dei

'.

accedebant ad
dccinius

in

Lxx

contineiur, a vicesimo quin-

5.

opporliine quartus
lectus ^j/]

psal-

anno, sed a tricesimo incipiunt sacerdotes in tabernaculo minisanctus in Agg. 2, 17 sqq strare
to
aetatis
'

'

numerus

tricenarius, in

quo baptizatur

]3ominus, et Ezechiel visionem cernit exordio, et iuxta in prophetiae suae

His ipsissimis verbis incipit tractatus Hieronymi de psalmo qui xiiii in Quadragesima ad eos 10 ad baptisma accedunt p- 27, 1. quem proinde sub hanc in Marcum homiliam protinus habitum esse existimo.
'

mus

'

111.

TRACTATUS VARII

Codicum notae ante

singulos tractatus suis locis indicabuntur.

HOMILIA
IN

EVANGELIUM SECUNDUM MATTHAEUM

[XVIII,
7-9]

10

Vae mundo ab scandalis. Necesse est enini ut veniant scandala : vemvitamen vae homini illi per quem scandaium venit. Videtur quidem specialiter designare ludam, quoniam necesse est ut patiatur Dominus lesus nisi enim ille passus fuisset, genus humanum salvari non poterat. Quod autem passio Domini scandalum sit, et apostolus dicit quia crux Domini scandalum est ludaeis, et stultitia gentibus. Videtis igitur quoniam necesse est venire passionem Domini, id est, scandalum crucis. Verumtamen vae homini iHi, per quem venit scandalum. Nunc necesse fuit et
: :

utile, ut

pateretur lesus

sed vae ludae, per

quem

venit nobis utilitas.

dicit, tov

Vae inundo ab
7rpi7(76v
15

scandalis.
:

Mundum

istum terrenum locum

et terra intellegere

T07I0V

)i'/'.

neque vero de caelo

debemus

mundum hic intellegamus terrenum. Ideo quod dixit Dominus Regnum meum non est de mundo isto si essem de mundo, amaret me mundus et dicitur ad apostolos Vos non estis de mundo
mundum,
'

sed

'

'

'

et in multis locis terrenus

mundus

interpretatur.

Vae

igitur

mundo, hoc
et

est terreno loco,

20

ab scandalis.
:

Necesse est enim ut veniant scandala

non quia necesse, sed quia

est.
ille,

mundo

necesse est ut veniant. Videte, quod dicimus subtile

Si necesse

est ut veniant scandala,

ergo absque culpa est

:

per

quem

venit scan-

25

dalum ? Sed nos dicimus scandalum non venit nisi in terreno mundo. Vis non tibi venire scandalum ? noli esse terrenus. Propterea dico mundus iste terrenus scandalum habet, terra ista necesse est ut habeat scandalum. Noli portare terrenum, porta caelestem, et scandalum non
:

habebis.
I

Contuli

cum

-/ t.

II fol. 254^,
ille

fol.

iii,

fol.

60,

fol. 91^' (cf.

supra
;

p. 318).

7
et']

ille\

om. /.
sed
c.

12 utile\ ut

FL.

14 xov TTsp-aaov tottov Xsysi] codd

est] si

21 necesse\ neces^^ F.
y.

Si necesse

neces est F.

25

iste^

om. /. om. /L.

20

om. /.
f.]

27 porta

6.

designare ludajn^ Cf. supra not. ad

1.

22. ergo absque cidpa etc] Hieron. in

1. Non quod necesse sit venire scandala, alioquin sine culpa essent qui scandalum faciunt etc. 26. poria cae/esieni] Ct i Cor. 15, 49.

p.

195,
17.

12.

h.

'

9. geniibus'] i

Cor.

i,

23.

inundus\ lo. 18, 36.

de rnundo'] lo. 15, 19.

'

374

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
il/i,

Veniintavien vae hoviini

dlsputavit.

per quevi scandahim

:

venit. Generaliter

Kal
te,

y.7.':aLxzz\^yrJ!Cz\

auTo

scandalizat

abscide

et proice

abs

te

Si antem manus tua vel pes tuus bonum est enim tibi in vitam ingredi o
5

claudum in regnum Dei, quam duas mayius et duos pedes habentem initti in gehennam aeternam. Si aiitem maniis tiia, vel pes tuus scandalizat te.

Ouoniam ad

apostolos loquitur, et in apostolis fundata est ecclesia, quid:

quid apostolis loquitur, ecclesiae loquitur

Corinthios
quia sunt prophetae, sunt

nam

ecclesia corpus
et

unum

tantum habet, sed multa membra habet. Hoc loquitur

:

apostolus ad

doctores,

sunt sacerdotes, sunt

p^ratiis

sip^na facientes, et ah'ae virtutes, ubi

ibi dicit
:

de spiritahbus

disputavit.

Et

Numquid potest dicere oculus manui, Non necessariam te habeo? aut rursus manus dicere pedi, Necessarium te non habeo ? Et
*
'

hoc

dicit

ad exemplum, longum estenim universa reph*care

et hocdicit,

quia ex multis mrmbris

.

unum

ecclesiae corpus efficitur. Ecclesia habet

5

veros oculos, videh*cet ccclesiasticos atque doclores, qui vident in scripturis mysteria Dei, de quibus dicitur
recte appellantur ocuh* ecclesiae.
videlicet viros, qui oculi
*

>

videntes

'.

Isti

igitur qui vident,

Rursum habet et manus, [faclt] TipaxTixou; non sunt, sed manus. Numquid norunt mysteria
in

scriptuiarum
vident,
currit

tamen sunt potentes

inveniat

operibus.

Habet

et pedes, qui
:

nec
20

nec operantur, sed habent diversos

pes, ut

discursus

sed

propterea

manus quod

operetur.

Nec

ocuhis contemnat

manum,

nec

manus contemnat pedcm, nec rursum

Saepius evenit, ut

ista tria

contemnant

quasi otiosum ventrem.

membra quae
'.

videntur esse

ipsa magis utih*ora sint. Propterea dicit et apostolus Verecundiora autem nostra maiorem habent honorem Hoc totum quare dico ? Quoniam ecclesia, hoc est, corpus Domini ex multis mem'

verecundiora,

25

bris

ocuUis, scandah*zet manus, scandalizet pes,

ornatur atque completur. Si itaque venerit ut te ecclesiae scandah*zat mehusest te unam non habere

virtutem, et ire

cum

cetcris
et

virtutibus ad

regna caelorum
ire in

aut

habere
aeter- 30

ioculum cah*ginantem

pedem claudicantem, quam

ignem
:

num. Erravit episcopus, peccavit presbyter,

2 Kai X. 1.
'

deh*quit diaconus
3 abscide]

noli dicere
4 clau16 dicitur']
/.

/..

y.T.zTL

Xcpvaxi^siofjtto

FL
15

om.

/.

FL

abscinde /.

duvi\ clodum F.

8 tantum^ om. /.
17

/;/

scripturii] in quibus scripturis

FL.
om.

FL;

dicuntur /.

Verbum/ariV superfluum
30 calioinantem'

videtur.

Trpax-r-.xoj;]
illa

21

Nec

ocuhis contemnat] ne oculos contempnat Y.

22

ista]
;

27 ecclesiae] eccla:sia F.

28 scandalizet] scandalicet L.
ire]

calig, nantetn

caligantem y.

quam

FL

om. quam.
Corinth{oi\
'

8.

ad

(^or. c.

2.

9, 9.

12. fion /laheo'] ihid. v. 21.

25. /lonorem]
Vi.
i

Cor. 12, 23.

16. dicitur

videvtes

']

Reg.

HOMILIA
quia maior
cetera
est,

IN

MATTHAKUM

XVHI,

79.

375

sed

recidatur oculus, rccidatur manus, recidatur pes, ut

membra

salventur.

Hoc secundum altiorem interpretationem dictum est. Sciendum quoniam possit et aliter interpretari. Si te scandalizat oculus, si te scandalizat manus, si te scandalizat pes, si te carorum nomina, pater, mater, frater,
filius,

et ceterae

propinquitates

scandalizant, abscide a te

melius

te est

10

quam perire cum matre. Et hoc proprie loquitur ad monachos, hoc proprie loquitur ad apostolos monachus enim apostolicam vitam desiderat imitari. Vis, o monache, esse discipulus meus, immo vis| discipulorum meorum esse discipulus ? Fac quod fecit Petrus, quod fecit lacobus et lohanncs. Habebant oculum scandalizantem, patrem et navem
regnare sine matre,
:

et retem. Dicit eis iesus

' :

Venite sequimini
:

me

'.

Scandalizabat potestas
hii

paterna, oculus videlicet malus

:

absciditur oculus, et

secuntur lesum.

15

Nemo ergo dicat Habeo matrem, habeo patrem, fratrem, filium, uxorem, habeo cetera pietatis carorum nomina. Monachi apostolorum imitatores sunt non ergo possumus eos imitari, nisi fecerimus quod fecerunt et apostoH. Nemo igitur monachorum dicat Habeo patrem, habeo matrem.
: :

j^

20

Respondebo tibi Ilabes lesum, quid quaeris ista quae mortua sunt ? Qui habet lesum, habet patrem,habet matrem, habet filios, habet omnem dimitte mortuos propinquitatem. Quid quaeris mortuos Sequere vivum
: :
.? '

Dominum unus discipulus Dimitte me ut vadam et sepeliam patrem meum Non dixit Dimitte me ut sim cum patre meo, sed dimitte me unius horaespatium. Quid ei respondit Dominus? Et in una hora perire potes. Vide ne, dum vis sepelire mortuum,
ut sepeHant

mortuos

'.

Dicit ad

'

'.

25 ipse moriaris.

Mortuus pater non exigitpietatem filii. Dico tibi, monache quid quaeris patrem ? quid quaeris matrem ? Aut Xpistiana est mater, aut non est Xpistiana aut sancta est, aut peccatrix e duobus unum est, aUter esse non potest. Si sancta est, gaudet, quia servis Domino si peccatrix, dimitte illam, mortua est. Interrogo te, o mater Xpistiana. Filius
:
:

30

tuus servit in monasterio Xpisto, hoc

cauterio regis
sui,

est,

imperatori suo

signatus est

habet scutum ieiunium, habet galeam fidem, habet

gladium sermonem Dei, habet loricam, vestimentum lesum in baptismate. Sic est armatus, paratus ad pugnam debet in campum exire, et
:

recidaltir\ scripsi

recedalur

recedat /.

6 abscide] ahscinde /.
/.

12 retem] P

rete/,
secuntur]

potestas paterna] potestate/n

paternam
"/.

hii sequuntur

insequainur

hii \i absciditnr\abscindatiu /. 31 Jidein\ 27 e duobus] de duobus /.

repetit, sed

om. habet g,

s,

Dei,

12. sequimini

me\ Matih.

4,

19 etc.

22. ineum^ ibid. 21.

21. morluos] Maith. 8, 22.

376

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

'

pugnare adversus hostes. Tu ei dices Dimitte arma, et veni in cubiculum ? Propositum tibi est, o monache, sicut et Adam, et dicitur tibi Habes duos patres, spiritalem et Ecce vita, ecce mors, eh'ge quod vis carnalem utrumque amare non potes si spiritaHs amatur, carnaHs conQui, inquit, amat temnitur. Non potcstis duobus dominis servire patrem aut matrem super me, non est me dignus Si vis sequi carnalem patrem, relinque spiritalem. Sine causa tergiversaris, monache, et dicis Quid igitur, si amavero patrem meum aut matrem meam, non idcirco
:

'.

'

'.

'.

servio

Domino? Nonne scriptum est in lege et in evangelio Honora patrem tuum et matrem tuam et Qui maledixerit patri aut matri, morte moriatur ? Numquid propterea servire Deo debemus, ut non hono*
: '

'

10

'

remus parentes? Respondeo tibi et pgQ intantum honora parentes, inquantum tibi non inpediant ad servitutem Domini, hoc est, imperatori
:

tuo.

Cui est gloria

in

saecula saeculorum.

Amen.

HOMILIA

IN

LUCAM EVANGELISTAM
DE LAZARO ET DIVITE.

[XVI, 19.31]

15

Hoino quidani crat dives. Quoniam dixerat bus dominis servire, non potestis Deo servire et
ifuerat a Pharisaeis, qui avari erant
:

Nemo

servus potest duo'

mamonae

et

reprehensus

propterea ponit exemplum,

immo

in

exemplo
sunt.

et

parabola veritatem.
illae

Parabo[ae

sunt, ubi
ct

Neque enim parabola dicenda, ubi nomina exempUim ponitur, et tacentur nomina.
Lazarus etprophetae
et

20

Ubi autem

dicitur

Abraham

Moyses, hic verus

qui fucrit, F
oiu.
el.

Lazarus. Si verus est Abraham, verus est et Lazarus.

I

Abraham
2 el
oni. /.

liices]

et coild.

pro

<//<

/V ?

///

culniiiiiim] in ciiiucuio
;

1-"L.

<iiciliir\

6t

poles\ potesl

FL.
0.

iiieiini ...

iiio]

FL
L
82.

imperaloris tui /.
;

meam] FL om. -/. 14 Amen] Explicil oml,

15 Contuli

13

///-'/]

imperalori
;

in mattheo evaw^l.

c.

0.

in mathei
120,

evglio
fol.

e.

in mathco evangelisla O.

cum

'/ t.

II

fol. 275*',

fol.

102.

97 (de bis notis cf. supra p. 31S) et cum cod. Paris. lat. 12141 (i'V) saec. X, fol. Incipit omeiia iohan niscrissoitom i in litca evanoelisla de iazaro et liivitiae O ita feie V.
fol.
;

iS reprehensus] repreliensum L.
et

19 in exemplo] in

exemplum /N.
vei ilatem]

20
;

et

paraboia]

parabolae
corr.

..

paral>oia[c add. sup. lin.)

paraiwlae /.

paraboia] in paral>ola /.
et] eras. in

ubi]

om.

/.

/ varietatem FL, 21 Paraboiae illae] parabola

iiia

F.

23

el\

om. /.
ibid.
15. ho:.i[lia'\

2,.

5.

i/uod vis] Eccli. 15, 18. servire Matth. 6, 24.

Habita ingrediente iam

I.

6. di^fS^nus

^Litih. 10, 37. 10. tuam Exod. 20, 12; Malth. 15, 4. i\. moriatur\ Exod. 21, i7;Matth.

Quadragesima (infra p. 383, recitatum psalmum ciii (ibid. iS. mamouae] Luc. 16, 13.

21), post
1.

17).

HOMII.IA IN
legimus

LUCAM

XVI,

19-31.

377

Lazanim aiitcm non legimus. Scd qui fccit Lnzarum, ipsc fecit et Abraham si verum dicit Abraham, verum intcllcgimus ct Lazarum. Neque enim umbra corporis et mendacium potest congrucre veritati.
:

Homo quidain erat dives. Vide misericordiam Dei. Lazarus pauper, quoniam sanctus erat, nominatur iste vero divcs et superbus nec nomine quidem dignus habitus est. llomo quidam erat dives. Propterea dico quidavi quia quasi umbra praeteriit. Houio quidam erat dives, et induehaiur purpura et bysso. Cinerem et pulverem et terram purpura et serico tegebat. Et induebatur purpura et bysso, et epulabatur cotidie splen:

10 dide.

Secundum

vestimenta,

ita et

epulae:crgo

et

nos quales epulas, tah'a

et

vestimenta.

Et
enim
15

erat mendicus

quidam
illi

7iomine
:

Lazarus.

Lazarus

interpretatur

Por|9o'javo;.

hoc

est,

qui adiutus est

non

est adiutor, sed adiutus.

Pauper

erat, et in

paupertate

Dominus

adiuvabat. Qui iacebat

ad ianuam

eius ulceribus plenus. Dlves iste

purpuratus et splendidus non accusatur

20

quod avarus fuerit, non quia res ah'enas tulerit, non quia adulter fuerit, non quia aHquid mali fecerit sola in illo condemnatur superbia. InfeHcissime hominum, partem corporis tui vides iacere ante ianuam, et non misereris? Si Dei praecepta non consideras, saltem miserere condicioni tuae, et time ne et ipse tah*s efficiaris. Ouid servas in deliciis tuis quod superfluum est ? Quod iactas, tribue in elemosinam membro tuo. Non dico ut auferas divitiis tuis quod foras iactas, micas mensae tuae praebe in elemosinam membro tuo. Qui iacebat ad ianuam eius. Ideo iacebat ad
:

ianuam, crudelitatem
25

dum

in

suo corpore demonstraret

vidi, in

ideo iacebat ad
potui,

ianuam, ne dives diceret,

Non

angulo
:

fuit,

aspicere non
et

nemo

mihi nuntiabat. lacebat ante ianuam

videbas iHum

cxicns et

Eo tempore quando te greges servorum et cHentum prosequebantur, iHe iacebat in ulceribus. Si ocuH tui putridas carnes aspiccre non
revertens.
6 dico] codd
;

dicit y.

7 quid] V,

sup. lin

Cinerem
epulas']

e.

p.

e.

terrani^ cinis et pulvis et terra /.

sericum portabat

VL
FL

p.

e.

syrico

t.

;/.

e.

sirico

8 purpurd et hyssd\ accusat. L. om. FL. purpura et serico tegebat'] purpuram et 10 et nos^ codd ; et nobis /. t. N corr.
13 !3otiOo'J;j.vo; hoc est] scripsi
;

acpulas codd
h.
e.

epulae /.
;

12 quidam^ om. /.
h. e.

noxerovxoc
est

BONecroYNOC
;

om. /.

qui aiiutus
adiutor] /
;

est]

/N, sed voces qui

;

et

postea in

N
;

erasae sunt

qui auditus

est

FL.

adiuttis]yyi

sed auditus Yl..

14////]

FL

illuinyJS.
p.

l6/uerit]/uit

FN.
'

iS partem]

(cf.

supra

336,

1.

'

sed FL auditus N. ad ianuam] ad tanuasFN. caro ista, quam possides, meae

audilor

carnis porlio est

ceteri.

mortem /FL.
iactas]

19 saltem] saltim F,

corr.

condicioni]

coiuiit.
lin.

21

Quod

quid iactas? F.

in clemosinam'] in
/.

om. F,

supplet sup.
lin.

22 au/eras] detrahas N.

quod /oras] quas

;

N.

23

elem.] in add. sup.

N.

24 criidclitatem dum]
nunciabat -/_FL
;

FL

ut crudelitatem

tU otidclitatem divilis y.

nuntia{vit in rasuia) N.

videbas]

codd

videhat y.

26 nuntiahat] 28 putridas] putredcs

{putrides sup. lin.).

Aiiecdota Maredsolana III,
2.

378

S.

HIKRONVMI PRKSHVrKRI

dignabantur, saltem aures vocem non audiebant ? Qni iacebat ad iafiuam iilceribus plenus. Non habebat unum ulcus totum corpus ulcera erant, ut
:

magnitudo poenarum
ianuain cius
jilcei

faceret

magnitudinem misericordiae. Qui iacebat ad

solacium,
si

ibus plenus, cupiens saturari de inicis quae cadunt de

Diensa divitis. Aegrotatio habet aliquod

opes habet

sin

autem ad

infirmitatis

magnitudinem

et

paupertas, duplex

infirmitas.

Aegrotatio semper delicata est, et indeh'catas rcs accipere non potest atque fastidit. Ouanta vero in isto poena est l^^t inter tanta vulnera non meminit dolores plagarum, sed famis. Cupiens saturari de inicis quae
!

cadunt de incnsa

divitis,
:

Ouodammodo
quod
proicis de

mihi micae mensae tuae

Sufficiunt dicens ad divitem mensa, praebe elemosinam fac

: :

10

damna lucrum. Sed et canes veniebant et lingebant ulcera eius. Ouae hominum lavare dignabatur et obtrectare, ferae mites lambunt.
Factuin
sinuni
est

nullus

auteni ut nioreretur niendicus, et portaretur ab angelis in

est autein
et

Abrahae. Mortuus
oculos...

dives

et

sepidtus

et
:

in inferno 15

ckvans

Audivimus quid utrique in terra passi sint videamus quid utrique eorum patiantur apud inferos. Quod temporale fuit, praequod sequitur, aeternum est. Uterque mortui sunt illum angeh*, teriit istum poenae suscipiunt ille portabatur in humcris angelorum, iste fertur
: : :

ad poenas

ilhim

Abraham

laelo sinu

excipit, istum tartarus vorat.

Et

20

portaretur ab ajige/ is. Tantae poenae repente dehciis commutantur. Et portaretur ab angehs, et induceretur, ne saUim ambulans laboraret. Portatur post tantos labores, quia defecerat. Et portaretur ab angehs. Non suffecerat ad portandum pauperi unusangelus sed propterea plures veniunt, ut chorum laetitiac faciant. Ut portaretur ab angehs. Gaudet unusquisque angelorum tantum onus tangere h'benter tahbus oneribus praegravantur, ut adducant homines ad regna caelorum. Et ductus est,
:

25

(^i\;/ia/>(in/ur\

cii^nan/itr y.
(jiiarc

sa//em] saltini

FL,
et
i

corr.

aiires\
lin)
\

add. /uae.

non
^. cade;

aiidiei'an/ ^\

F;

non
4

aiiiiiel>an/ '^ [cpiare

eitis\ oni.

add. sup.

aiidian/ -/L (oni. non).

;

ianiiaiUj
i>ant
'/
;

add. eins.

F.
opes]^

4.

(jiiae
;

cadun/

gr. xtov TiiTrTovTiov

FN.
N.

5 aliquods aliijuid F.

codd

opus /.
lin)
;

e/

patiper/as\

FL

est p.

* /.

8 a/(]ue\
inter\
corr.

FL

easijue

{s

add. sup.

(jtias

/
;

fas/idi/\ fas/ide/

FL,

corr.

E/
F,

cum

(in iiiura) inter

N.

12 danina\

codd

de danino /.
n. 3
'

veniebanl\
coejnt
nianiljus

videl>an/

13 obtrec/are\ codd. Cf. Hieron. Vit. Pauli

'

attreclare (a/. obtrectare) virilia

/rac/arc /.
ocu/os]^

15 sepul/us ; et\ sepul/us cs/ /.

in in-

ferno\ in infernunt
sup.
lin. in

/LN.
sint'\

16 elevans

expunct. in N.

it/ri(/ue\

utenjuc L,

rasura.

FN
et.

18 Uterque\

FN
22

ni

iili

ujue /.

sunt /. 17 tttrique\ uterqite N sup. lin. in ras. 20 eMipit\ cxcepit /. 21 E/ p.\ coniunclio in N
induccrctitr\

crasa esl.

e/ ind.^

V om.

FL

cuiditceretur

eras. in

portaretur\ 23 ror/atitr\ porlalnUur /. poita{tur in rasura) N. 24 suffccerat\ sufficerat F, L

codd.

L
et

m portaimtur N corr. 25
;

N. /Y^ L

S2l/im\
sup. lin
; ;

Ut\ codd

et /.

21 pracgravantiir\ /

pracgravantes h'L; prae^iava{ti in rasura) N.

ut\

yrL;om. FN.

ad-

HOMILIA IN I.UCAM
et

XVI,

19 31.

379
in

portatus
:

est

in

siruim Abrahac.

Non

iiixta

Abraham, sed

sinum

Abrahae

ut illum palparet, ut illum

refocillaret, ut ilkim quasi clemcn-

tissimus pater teneret in sinu suo et refocillaret.

Mortiius est aiiteui et dives, et sepiillns cst : revcrsa est terra in terram suam. Et in infenio elevans oculos suos. Vidcte significantiam proprietatesque verborum. In inferno elevans oculos suos. Lazarus enim sursum
erat, ille

deorsum

elevavit oculos, ut illum suspiceret,

esset in tornientis.

non ut despiceret.
:

E/cvans oculos suos.cuni

10

Totus

in

tormentis erat oculos

aspicere.

solos liberos habebat, ut alterius

laetitiam

posset
:

Proptcrea

dimittebantur oculi
alius habet.

liberi, ut

magis torqueantur

quia non habent, quod

plures angeli

Aliorum

divitiae,

eorum qui
esset
in

in

paupertate sunt, tormenta

sunt.

Elevans oculos suos,

cum

tormentis. Illum

portant, istum infinita tormenta possident.

dixit, in
15

Cum

esset in tormentis.
talia

Non
tor-

tormento

sed,

in

tormentis. Divitiae et avaritia

praemia

suscipiunt. Vidcbat

Abraham

a longe

respiciebat, ut

tantummodo

Et Lazaruni in sinu eius. Paradisus pauperis, sinus erat Abrahae. Abraham a longe, et Lazarum in sinu eius. Dicat mihi aliquis In inferno est paradisus? Ego hoc dico, quia sinus Abrahae paradisi veritas
queretur.
:

est
20

sed et sancti sinum paradisum fateor.

ipse clanians dixit
:

25

(magnae enim poenae magnam vocem reddebant) Pater Abrahani^ miserere mei. Pater Abraham. Licet me tormenta possideant, tamen patrem voco. Quomodo ille filius, qui perdiderat universam substantiam, patrem vocat sic et ego h'cet in poenis sim, te patrem voco. Patrem te voco natura, licet meo vitio te patrem perdiderim. Miserere mei. In inferno autem quis confitebitur tibi ? Frustra agis paenitentiam in loco, ubi non est paenitentiae locus. Tormenta te cogunt agere paenitentiam, non mentis affectus. Miserere mei. Sanctus quidem est Abraham, sanctus et beatus est, et omnes in illius sinum ire festinamus verum quicumque in inferno est, et in regno caelorum est, nescio

Et

'

'

iiuiant^ addtictint

( sup.

lin. in ras.

in siniim^ in sinu

FN.

2 refocillaret^ re5 stios^

focilaret

FL,
'/.

corr.

3 refocillaret] refocilaret

FL

et recrearct

sup. lin. in ras.

codd

om,

Videte

s.

p. q. v. I.

i,

e. 0. siios\

om.

/.

10 dimittebanlur\
110 n

FN

diniit;

tunttir y.

torqueantur\
II
habet']

torquantur

torqueatur /L.

habott^ codd

noti

habebaty.
divitias, L,

habuit /.

13

itijittita]

om.

/.

14 Divitiae] divicias

sinuin]
voce F.

N FLN

corr.
;

15 respiciebat] et resp. /.

18 veritas est] veritate L.

19 saticti
vocet/t]

satictissimutn /.

paradisum] paradisi F.

20 magnain

tiiagna

reddebant] reddebat FL,

N
est]

corr.

22 possideant] possedeant F.
et] eras. in

tatnett]

inser. te sup. Un.

29

iti

inferno

expunct. in N.

N.
est.

5.

Et

in

inferno elevans\ Sequitur,

xal
ple-

risque iam
2t^.

dudum

recepta

ut

vides,

Hieronymus lectionem
quae a

patrem vocat\VMz.

15,

18 sq.

ka-^Tfl.

xal v -fu aoT, erapa;,

25. tibi1\ Ps. 6, 6.

380

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

an valcat miseicri. Creator creaturae miserctur suae

cus, qui sanaret

unus venit medi-

mortuos

nam

alii

sanare non potuerunt. Mitte Lazarum,

ut intingiiat extreimivi digiti sui in aquain. Miite Lazarum. Erras, miser.

Abraham

mittere non potest, sed suscipere potest.

Ut intinguat
:

extre5

mum
ei

digiti sui in
et

non dignabaris,

aquam. Rccordare, dives, vitae tuae Lazarum vidcre nunc digitum eius desideias. Mitte Lazarum. FIoc tu

dcbueras facere,

dum

adviveret.

Ut
:

intinguat

extremum

digiti sui in

aquam. Vide conscientiam peccatoris non totum audet poscerc digituni. Ut 7'efrigeret linguajn, quia crucior iu hac Jfanuna, Ut refrigeret linguam meam multa enim supeiba locuta est. Ubi peccatum, ibi et poena. Ut refrigeret linguam meam,quia cruciorin hac flamma. Quanta mala h'ngua Modicum quidem membrum Ihabet, lacobus in epistula sua loquitur est, sed magna exaltat Oua plurimum peccavit, amplius torquetur.
:

10

'

'.

Aquam
Et
tua.

desideras, qui dehbutos cibos ante fastidiebas.

15

Abrahani : Fili, 7'ecordare qnia recepisti bona tua in vita ceterum bona non sunt. Ouae putabas dicat, bona tua bona, recepisti non potes et in terra regnasse, et hic regnare. Divitiae non possunt esse et in tcrra et in inferno. Et Lazarus siniiliter niala. Si
ciixit illi

Vide quid

quando aegrotamus,
frigore,
si

si

pauperes sumus,
:

si

aegrotatione conficimur,

si

hospitium non habemus

laetemur, gaudeamus, accipiamus 20

mala

in vita nostra.

premit,

Ouando nos infirmitatis et aegrotationis magnitudo Lazarum cogitemus. EA in Jiis oninibus inter nos et vos chaos nia:

gnuni firniatuni

cst. Dissolvi non potest, non potest agitari et concuti. Videre possumus, transire non possumus et nos videmus quid fugerimus, et nostra gaudia cumulant vestra toret vos videtis quid perdideritis
:

25

menta,

et vestra
illi
:

tormenta cumulant nostra gaudia.

Et
ergo

ait
te,

Rogo ergo te.pater. Adhuc miserabih's patrem vocat. Rogo pater. Ante rogasses eum, qui verus erat pater noster. Noveras
?

patrem, qui despiciebas fratrem

1

Ut

niittas euni in doniuni patris

niei.

viiscreri\
:

sup.

lin.

add. illius qui in injenw

in 7'egno caelorum

est.

Igitur iuxta eniendatorem codicis

nescio

ita

lcgenduni est
infcruo
et
cst.

vcrum quicjonquc
3 intiui^uat]

est^

IX

intingat /,

corr.

an valeat viisereri in aquam] in aqua F.

in debuisti; dchebas
lin. in ras.)
;

illius

qui in

Lazarum]
13 exaltat]

Laz. F.

6 eius\ om. F.

7 dchueras\

/L
F
;

N
15.

mutat

(ex debcas).

adviveret] adviveres N.

10 superbd\ supcrhia

superh{a sup.

N.

/N

e.xultat F,

corr. Cf. adnot. crit.

ad

p.

224,

1.

Qua'^ quia

Y qui N.

14 deli;

hutos]

dclibitos

FN

corr

delicatos /.

Num

potest

co(]d..

21 infirmitatis]infirmitas /.

non legendum dclibatosl 17 non potes] / 2/\,videmus]videamusY^. 27 vocat]vocoN.

Hieron. ep. 48, purpuratus, crassus et nitidus, fruitus est carnis bonis duni advi7.
*

(/uni

adviTeret\

veret

'.

21

dives

ille

13. cxaliat^ lac. 3, 5.

HOMILTA
Vide perversitatem
quid dicat.
dicis,
:

IN

LUCAM

XVI,

19-31.

38

ncc
te,

in

ipsis

paenis continet veritatem. Vides enim

est

Rogo milte eum

ergo
in

pater.

Ergo pater
mei
?

Abraham

et

quomodo
:

domum
ille

patris

Non

oblitus es patris tui

non

es oblitus, quia
5

pater

te

perdidit.

Quoniam

illum habuisti patrem,

:

propterea habes quinque fratres. Quinque fratres habes visum habes, odoratum habes, saporem habes, auditum habes, tactum habes. His fratribus tu antc servisti, istos habebas fratres. Quando illos amabas fratres, Lazarum fratrem amare non poteras. Recte non amasti Lazarum fratrem, quia illos amabas fratres. IUi fratres non amant paupertatem. Fratcr
tuus erat ocuhis, frater tuus
erat auris, frater tuus erat odoratus, frater
tui

10

tuus erat sapor, fraler tuus erat tactus. Hi fratres

amabant

divitias,

non poterant videre paupertatem. Habco

illis.

eniin quinque fratres^iit testetur

:

Illi

te
nisi

fratres in

haec tormenta miserunt

illi

fratres salvari

non
est

possunt,
^5

moriantur.
vis
illos

Ne

et

ipsi veniant in

locum Jiunc torinentoruni.

?

Quid salvare

fratres, qui

non amant paupertatem

Necesse

ut fratres habitent

cum

fratre suo.

Et ait illi : Habcnt Moyseji et prophetas, audiant illos. Quid quaeris ut vadat Lazarus? habent Moysen et prophetas. Et Moyses et prophetae ambierunt in speluncis suis et in antris et in caprinis peUibus et illi
:

20 erant

pauperes sicut Lazarus,

et

illi

erant in calamitatibus, et

illi

sustine-

bant famem. Quid quaeris, ut mittam Lazarum ? Habent Lazarum, habent ibi prophetas Lazaros. Et Moyses Lazarus
fuit,

ibi

Moysen
pauper

fuit,

nudus

fuit

meh'ores divitias esse arbitratus est paupertatem Xpisti,

quam
25 in

divitias
luti

Pharaonis.
mittitur et

Habent

et prophetas,

habent Hieremiam, qui

locum

prophetas,

illos

audiant.

Illi

pane tribulationis vescebatur. Habent omnes cotidie, hoc est, Moyses et prophetae contra
:

quinque
Illi

fratres

tuos praedicant
:

illi

eos

doceant,

illi

eos instituant.

vocent oculum
*

spiritahter.
30

dicunt?Ne videas carnaliter, sed vide Quod vidimus, inquit, quod audivimus, quod manus nostrae
et

quid

ei

palpaverunt de sermone Dei

'.

Ille

docet etiam aures,

:

ille

docet etiam
sancti

odoratum,

ille

docet etiam saporem

omnes prophetae

et

omnes

istos fratres docent.

3 in do7mi7)i\ in dotno codd.
7 habebas'] habeas

N.

\2 ut iesielur] y L
(cf. gr. 7Tp'.TjX0ov

4 Quoniam'] quoniodo /, obiesteiur FN (om.

;

5 sq. habes]
ui).

hahcas N,

corr.

13 salvari] salvare

FN.

19 ambierunf] scripsi
zaros^
;

Hebr.

11, y])
loco

F Lazarum /LN.
;

25 in locum\ in

abieruni / ; habierunt FL. codd. pro in lacum ? pane]

;

22 La-

panem FL,
lin. in ras.)

corr.

27 doceant] docent FL,

dicant /

corr.

instiiuant'] insiruani

^ru sup.

28 dicunt] codd

29 vidimus] videmus F.
30.

audivitnus] audimus F.

i().

pellibus]

24.

Hebr. n, 37. Fharaonis^ ibid. 26.

Bei]

lo. i,

i.

382
Et
dixit
illi
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

Non, pater Abrahaui : sed si quis ex mortJiis ierit ad eos, paenitentiavL agent. Diim nescimus, hicdogma monstratur aliud quidem
:

non posse salvari, nisi aliquis ab inferis resurrexerit. Denique ludaei, qui tantum Moysen audiunt et prophetas, et nemo eis resurrexit ab inferis propterea fratres istos Salvator noster habct. Sed si quis ab inferis ierit ad eos, paenitentiam agent. Si quis ierit ab inferis. Nescio quis iturus sit non enim mereor in poenis constitutus eum nosse, qui resurrccturus est. Scd hoc scio, quia quicumque resurrexerit a mortuis et praedicaverit, ille poterit istos fratres salvos facere. Ille salvavit aures ille enim dicit Oui habet aures audiendi audiat ille enim dicit Ille salvavit oculos Lucerna
dicitur, sed
significatiir

aliud. Scit

fratres

istos

10

'.

'

corporis tui est oculus tuus

'.

Ex

illius

ore apostolus loquitur

' :

'
:

Xpisti

bonus odor sumus

et videte,

'.

Ex

illius

ore loquitur et psalmista dicens

'.

Gustate

quoniam suavis est Dominus Ille salvat et tactum. Quodammodo de istis omnibus fratribus lohannes loquitur Ouod vidimus, inquit, quod audivimus, quod manus nostrae palpaverunt Istos fratres resurrectio salvavit Domini. Denique isti fratres et in nobis erant antequam nobis Xpistus resurgeret. Oculus meus videbat male, ducebat me post vestigia meretricis simpliciter videre non poteram alterius pulchritudinem, sed alterius pulchritudo erat flamma mea. Mihi auris antea poena erat delcctabar enim canticis, et turpia verba libenter audiebam. Odoribus delectabar, non quidem bonis, sed malis quia interficiebant animam meam. Gulae meae non poterant nec terra nec maria sufficerc gulae meae omnia servorum ministeria adparebant. Tactus meus me
'
:

15

'.

20

ducebat

in

captivitatem

muHerum conplexibus
:

dclectabar. Videtis quo- 25

?
:

modo
Ille

isti

fratres,
est,

mortuus

antequam Xpistus resurgeret, me ducebant in mortem et ego vixi ille mortuus est, et isti fratres resurrexerunt
:

immo

propterea mortui sunt, ut viverent

mortui sunt carne, ut viverent

spiritu.

Nunc
cras. in

oculus meus Xpistum

5 et vctiio\ ciim (in
i.

videt,

nunc auris mea Xpistum

neino N.
^-csurrexit^l

/////]

N.

ras. sup. lin.)

resur-

rexeril codd.

propterea f.

S. n. habet\

et

codd

suspicor legendum propter fralres istos

.ic

Salvator noster habetur.

10 euini^ oni. Fi\.

;

12 Xpisti\

hore xpi F.

IT^sumus^

V
/

add. Dco.

14 salvat^ codd

salvavit /.

20 sed alterius pukhritudo'\

om.

-/

et

ceteri.
;

20 crat\ / add. euim.

auris^ aurieus

poenc F,

N
;

corr.

crat] eraut /.

22 non]
;

/N

aures y. 21 poena] poenae om. FL. quia' qui N. 24 adpa; ;

rebaut\ scripsi

apparcbaut

adparabant

F parebant /

obtcmpcrabaut

sup.

lin.

in rasura.

25 duiebat\ duccbaut F.

2"]

resurrexerunt] surrcx. /

28 carue\ carni F,

corr.

11.

audi(U\ Mallh. 11, 15 etc.

14. Doiiiinus] Ps. 33, 9. \6.

12. ///wj]

13.

Malth. 6, 22. suntus] 2 Cor. 2, 15.

pa/paverunt]

lo.

i,

i.

. :

HOMILIA

IN I.UCAM XVI,

19 31.

383

solum audit, nutic sapor illum gustat, odoratus illum odoratur, tactus

meus

illum amplectitur.

Ait auteni illi: Si Moyscn ct propJictas 71011 aiidiunt. Videte quomodo sermo Domini et animam erudit ct dogmatc, nec ex eo quod dixeramus, non posse salvari fratres istos nisi aliquis a mortuis resurrexerit, locum dederamus Marcioni et Manichaco, qui destruunt vetus testamentum. Illi enim dicunt non posse salvari animam nisi tantum per evangelium vetus destruunt testamentum. Abraham vero non tamen eum destruit, qui resurrecturus est. Non enim dicit, audiant Moysen et pro:

10

15

? Si enim hoc dixisset, Si Moysen et prophetas non audiunty neque si quis ex niortuis resurrexerit crcdcnt. Si enim crederetis Moysi, crederetis et mihi ille enim de me scripsit. Vide ergo quid dicit Abraham. Bene quidem facis eum expectare qui resurrecturus est sed et Moyses et prophetae ipsum praedicant, quod ille qui resurrecturus est
:

phetas

quid expectas

eum

qui resurrecturus est

dicit?

destruxisset evangelium.

Sed quid

'

sed in

illis

Xpistus loquitur

si illos

audias, et illum auditurus

es.

20

25

Multa sunt quae dicantur. Et psahnus mysticus fuit, qui lectus est, hoc est centesimus tertius, et maxime illud Draco iste quem formasti ad inludendum ei et illud quod scriptum est Erodii domus dux est eorum.' Omnia plena sunt sacramentis et non dico una hora, sed dies vix sufficiet ad interpretationem. Quoniam autem iam ingreditur quadragesima, si aUud tempus fuerit et Dominus dederit occasionem, et ilHus loci conabimur sacramenta disserere. Nunc suffieit nobis audire de Lazaro, immo Lazarum fuisse divitem. Et divitis nos tormenta deterreant, et pauperis exempla provocent. Anima Xpistiana, anima monachi, anima eius qui nudus nudum Xpistum sequitur, quando aHquem divitem viderit, quando sibi adplaudit in divitiis et in pompa, iHum divitem cogitat
' :
'
' :

et

anitna7n\ codd

/ om.

ei.

ertidit}
et

enidiat y.

et
lin.).

do^mate] y om.
7

et

et

perversiim

dogma*'>:

confundit

{fierversztni

confundit add. sup.

diciint^

cum

dicunt y
;

8 vero non expunct. in N.

non tamen\ numquid y.

lin.

tamen\

{en add, sup. lin)

tam YL.

eum^
dicitis
1

N
;

inser.

non sup.

10 cxspeclas]
1 1

F
;

spectas "/,LN.
/.

enim\

inser. dicit,

vox in

delela

est.
14.

Si] codd

om.

12 credent] credunt
15

FL,

corr.

^ dicit] dicat y.

ex/ectare] spectare
;

LN.
y.

ipsum] hoc ipsum y;

1.

/(/(add. sup.

\vci.)ipsum

N.

qui] codd. optime

quidem

16 sed ^ pro et} Cf. infra

24.

audias]
fuerit]
nos]

FL, feret] FL,

audies
et]
;

N corr. N corr.

17 dicantur]

FN
;

dicunlur /N.

22 aliud] illud y.
et div. y.
;

23 nobis] codd

vobis y.

24 divitem]
in ras.
)
;

non y
in

codd sed y. 27 adplaudit\ pompa] in pompam FL.

{it

sup.

lin.

applaudil y

adplaudent FL.

13. scripsit\ lo. 5, 46. 19. ei\ Ps. 103, 26.

2\.
p. 62,

ad
18.

ititerpretationein\

Conf. supra

20. eoruni\ ibid. 17.

384
consideret

S.

HIERONYiMI PRESBYTERI

clamorem divitis, et Lazari digitum postulantem. Simulque considerate, quod paene obliti fueramus dicere. Dicat enim Hoc quod videtur, ante iudicium aliqnis, et dogma perversum inferat

vocem

et

videtur, an post

iudicium? Dicat aliquis, post iudicium

nam

ideo et in
5

poena
et

est alius, et alius in refrigerio.

?

Et quomodo

dicitur,

Habent Moysen

prophetas

Si

autem

ipse Xpistus docet.et qui loquitur ipse est, et ante

resurrectionem docet, et sccundum interpretationem nostram resurrectio Xpisti postulatur ergo ante resurrectionem est, et dicat aliquis,ergo antc
:

iudicium iudicium.

Do

vobis aliquod

exemplum,
in

ut

exemplis possimus
esse depreliensum
:

cofrnoscere veritatem.

Finge aliquem

latrocinio

10

hunc missum esse in carcere tenebroso, hunc missum esse in nervo et tormentis, cxpectantem quidem sententiam, sed et non esse ibi sinepoena. Ex ipso loco intellegit quid passurus sit licet enim necdum suscipiat poenam capitalem, licet necdum venerit dies iudicii, tamen de carcere, dc tcnebris, de squalore, de fame, de stridoribus catenarum, de gemitu compeditorum, de lacrimis eorum qui cum eo sunt, intellegit in quali poena sit futurus. Si enim tanta poenarum proocmia sunt, quid futurum sit in ipsa supplicia ? Si necdum venit ad iudicium, et necdum poena
:

15

pcrfecta est, et desiderat

aquam

frigidam

quid

in iudicio

passurus est
:

Simulque considerandum, quod Abraham apud inferos erat nccdum enim Xpistus resurrexerat, qui illum in paradisum duceret. Antequam Xpistus moreretur, nemo in paradisum conscenderat nisi latro. Romphaea flammea et vertigo illa claudebat paradisum: non poterat aliquis illa intrarc in paradisum, qucm Xpistus clauserat. Latro primus intravitcum Xpisto. Magnitudo enim fidci meruit magnitudinem pracmiorum. Non cnim crcdidit in regno videns Xpistum, non illum vidit fulgentem, non
illum vidit de caelo respicientem, non vidit
ut libcre
ei

20

25

ministrantes angelos. Certe,

dicam, non vidit libere ambulantem, scd viditeum in cruce, vidit illum bibcnlem acetum,vidit cum sentibus coronatum, vidit eum confixum Deus Deus meus respice in ad crucem, vidit eum precantem auxilium
* :

30

me, quare

me

dereliquisti

'

ct

sic

credidit.

conditio varia, et casus

8 ante i. ] et ante i. /. 4. 8 diait N nnitat in dicit. I digitum\ diciiiin KL. 4 auy aut F. in 1 1 in carcere tenebros6\ / aliquod\ aliquid FL. 9 iu:iicium\ bis cocUl scniel /. 15 ca\2 poena\ / inserit nam. 13 suscipiat\ susceperit /. carcercm tenclnosum codd. de };emitu\ tenarum\ / de catcnarum L de cathenarum F de catcn{is %\\^. lin. in ras.) N.
^

oni. de.

17 prooemia\ scripsi
I

praemia F premia
;

praevia /
;

18
s.

sit\

codd

erit /.

in ipsa supplitia] codd.

in ipsis suppliciis

sup. lin

inter
\

i.

/.
.

22 moreretur\
31 varia et\ /
;

moriretur F.
variae

Komphaea\ rumphca N.
variac

24 clauserat cluscrat V

FL

(mulat. sup.

lin.

varii).

31. dereliquisli ?\ Ps. 21,

2.

HOMILIA IN I.UCAM
hominum
confitetur.
!

XVI,

19-31.

385
in

Apostoli secuti fucrant,

ct

fugiunt
' :

iste
si

cruce

Dominum

Petre, o lohannes, qui dixeras

'

Et
:

me

necesse est mori,

numquam te negabo. Promiltis, et non facis eccc alius damnatus in homicidium, quod non promiserat, facit. lCxchisus de loco es tuo, cxclusit teIatro:ipse primus ingreditur cum Xpisto in paradisum. Ex latere diximus de latrone, neque enim obHti sumus propositi proposueramus
:

enim de paradiso dicerc, quod ante adventum Xpisti nemo fuerit in paRevertamur ergo ad propositum. Latronis corona non nos crrare faciat, sed provocet ad coronam. Abraham necdum erat in paradiso, quia
radiso.
10

necdum Xpistus

intraverat

cum

latrone. Venit Xpistus, et passus est

in

ct

muha

corpora sanctorum resurrexerunt, et visa sunt

clavis paradisi est,
'

sancta civitate.

Crux Xpisti

crux Xpisti aperuit paradisum.

Non

vobis dixit quod

15

regnum caelorum vim patitur et violenti diripiunt illud '? Qui in cruce est, non vim facit ? Nihil medium est crux et statim paradisus, sed magnitudo poenarum facit magnitudinem praemiorum. Haec interim diximus. Deprecemur Dominum, ut latronem et istum Lazarum pauperem, si persecutio venerit, imitemur latronem si pax
: :

20

imitemur Lazarum. Si martyrium fecerimus, statim in paradisum: si paupertatis poenam sustinuerimus, statim in sinum Abrahae. I labet et sanguis, habet et pax loca sua. Habet et paupertas martyrium suum, et egestas bene tolerata facit martyrium sed egestas propter Xpistum, non
fuerit,
:

propter necessitatem. Ceterum quanti pauperes sunt, et divites esse desiderant, et scelera faciunt. Non ergo paupertas simplex beatum facit, sed

25

Oui Xpistum amat, non timetfamem: qui Xpistum habet, omnes secum divitias habet. Negotiator quidam sapientissimus vendidit universam substantiam suam, et ceteras margaritas, et emit sibi unam pretiosissimam margaritam. Habuepaupertas propter Xpistum. Fides

famem non

timet.

rat
bat,
30

quidem margaritas, et pulcherrimae erant et pretiosae. Moysen habeEsaiam habebat, Hieremiam habebat, sanctos prophetas sed haec
:

ad conparationem Xpisti duxit pro stercore.

2

Unde

dicit et apostolus:

Iohannes\ eras. in N.
;

es\

oni. codd.
et

5 in paradisujn']

in paradiso

FN.

crux /\ N sup. lin. add. primo. 15 sed\ / 18 stalim] ly pauperem] / add. imitari possumus, N sup. lin. sequamur. et codd. pro et ? paradisum] N sup. lin. add. intrcducemur. 19 in / inser. intrahimus et om. in. Abrahae] N sup. lin. add. erimus. 23 beatuvi] beatam F. sinum] in sinu FN. 28 sq. habebat] habebant Q.06A. 28 quidem] quidam F, N corr. 27 Habuerat] habuerant L.
12

Non vobis] codd nonne

nobis /.

14 crux]

29 sanctos]

et sanctos y.

negab6\ Matth. 26, 35. in paradiso\ Conf. supra p. 329, 1. 31 sqq.

3.

13. illud^ 27.

7. 7ievio f.

Matth. 11, 12. margaritanf^ Matth. 13, 45

sq.

Anecdota Maredsolana 111,2.

49

386

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

*Ouae, inquit,erant mihi pro lucro, haec aestimavi pro stercore, ut Xpistum
kicrifacerem
ah'o
'

hoc
'

est,

ut

margaritem
viis,

unum emerem. Unde

dicitur et in
:

propheta

State in

et quaerite

viam.' Ouasi diceret

mittite

margaritas, et
quaerite viam.

per margaritas

unam

emite margaritam. State

:

in viis, et
5

Non

dixit, dimittite vias

sed, state in iHisviis,et quaerite

viam Xpistum. Cui sitgloriain saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA
De lohanne
inter

IN

lOHANNEM EVANGELISTAM
:

(I, 1-14).

dicitur

Fnit hoino niissus a Deo. Vide quae

:

sit

distantia

crat

Deum et hominem. De Deo apud Dcuni, et Dcus crat Verbuni. Videte quomodo piscator indoctus novum verbum proprietatis dixit sic de Deo In principio erat Verbum. Ouae iam locuti sumus neque enim possumus eadem repHcare. De homine videtc quid dicat Fuit homo missus a Deo. Videte quid dicat, fuit. DeFiHoDei,erat: de homine,fuit.DeDeo dicitur,In principio eratVerbum: de Dei FiHo, Verbum de homine videte quid dicitur. Fuit homo. Quia ergohomo, propterea missus est a Deo. Cui noinen erat loJiannes. Gratia in nomine conprchenditur. lohannes enim interpretatur Domini gratia. 10 enim dicitur Domini, ANNA dicitur gratia. Cui nomen erat lohannes. proVcre '^cCfovjtjLo;. Ouare cpspcovjuio; ? Quia maiorem accepit gratiam pterea in heremo philosophatur, et reservat se in adventum Xpisti. Quia nuntiaturus erat Xpistum, statim in heremo nutritur, statim ibi crescit non vult cum iiominibus conversari, in heremo cum angeHs philosophatur. Noverat Xpistum lohannes semper esse venturum: et non solum noverat eum ab infantia, sed in utero matris Xpistum noverat, et iam eum saluKxultavit infans in utero matris suae.' Vide taverat. Deniquc scribitur
In principio erat Verbuni, et Verbuni
:

10

15

20

'

25

Xpislian] xpi F,

corr.

2 margaritcin unuin\ L,

N
/.

niargartta
3 Mittite\

(siip. lin.

rnar-

garitae)

7 Contuli

Explicit oml. in luca evangelista FLN ; e. 0. i. /. evangelio O. 90 et codicibus FLO (cf. supra p. 318). Incipit in lohanne evangein hominc /FL. 17 in nomine] scripsi lista FL O. /. /. /. cvangclio 19 Vcre Xpistum et iam^ om. /. 24 eum] om. /. '^ioojvjlj.o;. Quare 90(ovj;j.o;] om. /.
sit]
;

unum Y est F om.

cum /
;

margaritani

unam

/.

dicitur]

otii.

codd

emite y.

O.
t.

Amcn\

III

fol.

2.

3.

lutrifacercin\ Phil. 3, 8. viani\ lerem. 6, 16.

vJ;j.co:;

calcalis
initio
'

fluctibus
et

saeculi

'

in

Abdiam
p.

9c.(ovJ;xo);,

sicut in

14. de

homine, fuit\ CcMifia supra

Actibus apostolorum Stephanus martyrio

320,
2
'

i.

22.

coronatus,

ita et
'.

hic servus appella-

19.

Ffrd 9 ioojvj;jto;] Hieron. ep. 47, sorori tuae Serenillae, quae -f-.'^^'^"

tus est
^5-

Domini

^'(<^^\

^uc. 1,41.

HOMILIA IN lOHANNEM
quomodo
rate,

I,

14.

387

in utero matiis constitutus sciisit adventum Domini. Considemonachi, dignitatem vestram. lohannes princeps nostri est dogmatis, ipse monachus. Statim ut natus est, in heremo vivit, in heremo nutritur,

Xpistum expectat
5

in

soh'tudine.
in

Videte differentiam. Eo tempore quo

heremo, hoc templum, quod videmus esse destructum, quantas habebat divititas, quid auri, quid argenti, quid multitudinis? Vultis scire quantam habuerit multitudinem ? losephus ludaicae
lohannes natus est et erat
scriptor historiae dcscribit eo

tempore quo capta

est Ilierusalem,

hoc

est

a Vespasiano et Tito, dicit mille octingenta milia una die capta. Videte
'o

quid dicat. Ubi tanti

sunt capti, quanti habitatores erant, quanti sunt

interfecit.'*

mortui, quantos fames, quantos gladius

Deinde

describit histo-

15

ria, quantum auri fuerit in templo,quantum quantum serici, quanti erant sacerdotes, quanti scribae, et diversa genera officiorum. Videte quomodosemper Xpistus humihtatem dih'git. Xpistus Dei Filius in templo nescitur, et in heremo praedicatur. HumiHs enim humiles dih'git. Hoc totum quare dico ? Ut doceam dogmatis nostri

argenti,

quantum gemmarum,

principem esse Baptistam Iohannem.Feh'cessunt qui imitanturlohannem,

a

quo maior

inter natos

muh*erum non

fuit.

Expectabat

Xpistum,
est.

noverat esse venturum, ocuh* eius nihil ah*ud dignabantur aspicere.

20

Omnia per

ipsiim facta siint, et sine ipso factiim est niJiil qiiod factum
:

Multi enim male legunt, dicentes

:

Ouod factum

est in ipso vita erat.

Sed

25

Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ita distinguitur quod factum est; hoc est, sine ipso quod factum est non est factum. Spiritus enim sanctus non est factus: propterea non per ipsum est. Spiritus enim sanctus, qui fecitomnia, non est factus a Domino. Verbo Domini Vides quia caeli firmati sunt, et Spiritu oris eius omnis virtus eorum. duo suntqui fabricant.Dimitto Patrem, quia de Patre nulla dubitatio est licet A\ isto versiculo tres personae demonstrentur. Quando enim dicitur,
' '

2 nosiri'] scripsi
et octing.

noster

nrt

F nr h
;

vestery. Cf. infra

1.

16.

9 wi/le octingejitd]

inille

y.

II describit]

scribit

/L.

13 serici\ syrici F. 18 a quo\

15 nescitur] nascitur

yL,,

corr.

17 Bapt. /o/i.] loh. Bapt, L.

p.

codd

'/

om.

a.

2"]

fabricant]

fabricantur F. Cf. supra

242,

1.

2 sqq.

2.

princeps
'

n.

e.

dogmatis\ Hieron. ep.

'.

Xoj|xvojv
ota-^sc;

xxti iiaaav

Tfjv

TroXiooxtav,

jxu-

Huius vitae (Anachoretarum)... princeps lohannes Baptista fuit 9. una die capid\ Longe aliter lose22,36
phus,
Ttov

sxa-tovxai osxa.

11.
1.

Deinde

describit

historia]

ibid.

5, c. 5.

De

bello ludaico

1.

6, c. 9, n.

18.

jjiv o'jv

al/jxaXwTcov TravTwv, oja xaO'

jj.j-

19.

non fuit'] Matth. 11, 11. dignabantur aspicere] Conf. supra

1,

oTvOv eXT^cpGTi Tov -oXijjLOv, api6ji.o? svvsa

piao(;

p. 322,

9.

xac s-taxi/iXiot (juvv/6Ti' twv

0'

aTio-

26. eoruni] Ps. 32, 6.

388
Verbo Domini
et

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
nominat Aoyov,
hoc dixit
id est,

cacli firmati sunt,

et

Verbum nominat.

Dominum, Patrem
EtSpiritu

Filium: ergo duae personae dictae sunt. Verbo

:

Domini
sunt.

caeli firmati sunt. Aliis verbis

oris eius

Filio Patris caeli firmati

siculo demonstratur

creatores sunt.
facta sunt,

omnis virtus eorum. Ergo manifeste in isto verquod Pater et Filius et Spiritus sanctus omnium Omnia per ipstim facta sjint. Si ergo omnia per ipsum
et
?

ergo exclusus est Pater, exclusus est et Spiritus sanctus,

solus Filius operatus est

Quoniam ergo

sunt, ne Spiritus sancti et Patris tolleret

factniii est mJiil
nihil,

omnia per ipsum facta creationem, adiecit Et sine ipso

dixerat,
:

quod factuni est. Ouando dicitur, sine ipso factum est ostenditur quod alius fecerit, sed quod sine isto nihil fecerit. Denisapientia in Proverbiis quid dicit?
'

10

que

et

'

Quando praeparabat

caelos,

aderam et cetera. Et vita erat Inx hominum,

conprehenderunt. Generah'ter

in tenebris lucet, et tenebrae eam non quidem de conditore dicitur Deo, quoniam semper inter medias creaturas suas sit et tamen creatura non intellegit creatorem suum. Speciahter autem dicitur de Domino Salvatore, quoniam hoc Verbum, qui erat Deus, et erat in Deo, esset etiam in mundo, ut luceret in tenebris ludaeorum et ludaei, qui sunt tenebrae, non conpreet Itix
: :

15

hendcrunt lucem.
Fuit Jiomo missus a Deo. Brevitcr de singuHs dicimus. Fuit
a Deo. Videte significantiam proprietatesque

20

homo missus verborum. De Deo quid

Vcrbum.
Erat.

dicitur? de Fih*o Dei quid dicitur

erat,

In principio erat

Qui
25

principium non habet

erat.

qui

erat,

non

fuit

aliquod tempus quando

dicitur,

vero, licet sanctus sit, h*cet et praecursor sit, non non enim erat antequam nasceretur, non erat antequam praccursor ficret, non erat antequam conciperetur in utero. Audiat hic et ah'a haeresis. Non mittitur ille qui erat, sed mitlitur et fit ille qui non crat. Quid dicitur, fuit homo missus a Deo ? Videte proprietates verborum. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Legimus et htteras saeculares,

non

De lohanne
:

Erat

30

legimus Platonem, legimus ceteros philosophos. Piscator noster invenit

quod philosophus non

I

invenit. Si dixisset, In principio erat

Deus FiUus,

t s/o]

ii quod sinc XQfacUini est\ om. /. Aoyov] om. /. 2 Dominurn] deum /. quod-/. 2\ dicimus] dicamus/, \% qui\ codd F om. f/uod; lum in isto L. 26^nonhahet\nonhaheretY. 2$ vero, licet]/icet vere /. 23 ^/*a/] non repet. /. Z^ Hoc
;

erat] hoc est F.

13. aderatn'] Prov. 8, 27.

33. non

ifivenit]

Hieron.

ep.

53, 4

lohannes rusticus, piscator, indoctus ? Et unde illa vox, obsecro, In principio

'

HOMIIJA

TN

[QHANNKM

I,

r-14.

389
:

videbatur Patrem exclusisse, aut etiam duos deos facere

et nihil

nobis
in

proderat de gentibus,

si

reliquissemus plurimos deos, et credidissemus

duobus diis. Vide ergo quomodo paulatim ct prudenter inrepit. In principio non dicit erat Deus, ne videretur deum et deum facere, deos duos iunctos sed Filium Verbum nominat. Et dum dicit ipsum Verbum csse in Patre, sic et Filium Dcum dicit, ut non auferat unum Deum. Ergo et nos qua ratione Filium Deum dicimus, et unum tamen Dcum dicimus in
:

Patre et

in Filio: sic

in

Patrc et

in

Filio

et

in

Spiritu sancto triplex

fuit,

quidem
10

est sed
;

una

divinitas.

Fnit

Jloiho viissus

a Deo. lohannes

qui

ante non erat

ideo
fuit,

non quia homo. Verbum non

factus est, qui

erat.
fuit,
:

Fuit homo, non

Verbum.

Homo

sed semper erat. Fuit

mittitur.

homo missus

a Deo. In principio erat

Verbum

non

Homo
'

missus a Deo.

15

Ouidquid ergo homo loquitur, ille auditur qui mittit. Qui enim vos me recipit honor mittentis suscipitur in eo qui mittitur. Fuit homo missus a Deo. Quod nos dicimus missus, Hebraei dicunt a-dTTo)vo;,
recipit,
' :

hoc
iste

est missus,

quod

dicitur

h*ngua hebraica SILOAS. Ergo vides quod

et

lohannes propheta, non solum propheta, sed

fuit.
'

apostolus est.Mittitur

Esaias, apostolus
dixit,
20

Missus a Deo. Pulchre Ecce ego, mitte me missus. Dominus enim dicit in evangelio Omnes qui ante me
'.
' :

venerunt, fures fuerunt et latrones

fures et latrones
:

'.

Non

dixit,

sed qui per se venerunt. Quid

25

Qui dicunt, Haec dicit Dominus, et isti qui venerunt per se, et non sunt missi, ipsi fuerunt fures et latrones. Iste ergo missus est a Deo. Cui nomen erat lohannes. Et nomen ipsius ofificio convenit. lohannes enim interpretatur Domini gratia. 10 enim dicitur Dominus, ANNA gratia. Ergo lohannes Domini gratia dicitur.
ante
}
' '

me

omnes qui missi sunt, omnes qui venerunt Dominus non misit eos
dicit,
:

3 ivrepii]

codd

irrepit /.
est

et

Filium]

et

in F. F.
///.

13

ille

auditur] scripsi
aetate

Jton

auditur /

et

codd. Tanta

simiiitudo notarum yVet

in veteribus

libris, ut

quoque
Graeci

nostra sollenne halieant typographi litteram

vVpro nomine proprio

15 Hebraei] haebraei F,
1.

in certis formulis

recitando

adhibere, ubi antiqui nota

ill.

utebantur.

hebrei
*

^/-^i-/
',

O sup.
recte

lin.
*

Cf.

Commentariol.
'

in ps. p. 87,

22 ubi perperam in codicibus

apud He-

braeos
16

apud Graecos
sy/oas

in
;

Breviario legitur.
silas L.

a-OTToXoc]

FL

apestalmenos /.

SILOAS]

silaos

17 Mittitur]

FL
nos

inser.

enim.

Verbum e. V. e. a. D. e. Deus erat Verbum .?... Hoc doctus Plato nescivit, hoc Demosthenes eloquens ignoravit
erat
'.

Unde
tam
et

et

possumus

intellegere
et

lohannem quoque Baptistam

:

prophe-

14. recipit^

Matth., 10, 40.

i
'

16.

quod
i,

dicitur

in Galat.

siloas^ Hieron. Apostolus autem, hoc

l.

h.

apostolum appellandum ; siquidem ait scriptura Fuit homo missus a Deo c. n. e. lohannes 18. mitte me] Is. 6, 8.
'.

est missus,

bulum

est,

Hebraeorum proprie vocaquod silas quoque sonat...

20. /atroms] lo. to,*^.

390
Ouod

S.

HIERONYMI PRESRVTERI

missus est, a Domino accepit. Hic venit in testimonium, ut testimoniiim perhiberet de lumine. Multa sunt quae dicantur, sed excludimur

tempore.

Et Verbum caro factum est, et Jiabitavit in nobis. Verbum caro factum quomodo factum est ignoramus. A Deo rationem habeo, scientiam non liabeo. Scio quia Verbum caro factum sit, et quomodo factum sit nescio. Miraris quia ego nesciam ? Omnis creatura ignorat. Mysterium
est, et

enim quod absconditum

latum
est.

fuit in
:

omnibus

saeculis, in nostro saeculo reveest,

Dicat aliquis

Si

revelatum
:

quomodo

te

nescire dicis

Revelatum est quod factum est ceterum celatur quomodo factum sit. Denique dicit Esaias Generationem eius quis enarrabit ? Et quomodo ipse dixerat Ecce virgo in utero concipietet pariet ? Dlcit quid factum sit quando autem dicit, Generationem eius quis enarrabit ? hoc nobis ostendit, quoniam natus quidem sit, sed quomodo natus sit ignoramus. Sancta Maria, beata Maria, mater et virgo.virgo ante partum, virgo post
*
: ' ' '

lo

15

partum.

Ego hoc

miror,

quomodo de

virgine virgo natus

sit,

et

post

nationem virginis mater virgo sit. Vultis scire quomodo de virginc natus sit, et post nativitatem mater ipsa sit virgo ? Clausa erant ostia, et ingressus est lesus. Nulli
clausa,

dubium quin clausa

sint ostia.

Qui

intravit per ostia

non

erat
'

phantasma, non erat

'.

spiritus,

vere corpus erat. Quid 20

enim dicit ? Respicite et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, quae me habentem videtis Habebat carnes, habebat ossa et clausa
:

erant ostia.
ostia, et

Quomodo

clausis ostiis intraverunt ossa et caro

Clausa sunt

clausa sunt, locus non est per

vit, et

quem intrantem non videmus. Unde intravit? Omnia quem intret et tamen intus est qui intranon paret quomodo intravit. Nescis quomodo factum sit, et das
intrat
:

25

hoc potentiae Dei.

aedificatione

Da

potentiae Dei, quia de virgine natus

sit,

et in

tamen
templi

ipsa virgo fuerit virgo post partum.

' :

Legimus

in

lezechiel,

Porta, inquit, haec orientalis, quae respicit ad orientem,

;

semper clausa
Clausa

erit

et

nemo,

inquit, intrabit per

est porta, et

nemo

intrat

per
8 noslro
;

eam, ipsam portam,

nisi solus

pontifex

'.

nisi solus pontifex.

5 scientianf^
crit.

FL
;

conscieniiam /.

/L

novo {vo add. sup.

lin.).

Cf. adnot.

ad p. 107, I. 11. 10 //uomodo] y (/d FL. 17 naiiofum] FL nativitaiem /. 22 habeniem] videmni\ n. vidimns /. 26 parei] apparei /.
8.

15 virj^o anie p.] virgo fiiii a. p. /.

F;

ahenicml^', habere /.

24 non

revelatum

est]

Coloss.

i,

26.

II. enarra/u't ?]ls. 53, 8.

\2.pariel]
30.

Is. 7, 14.

22. videtis] Luc.

^,39.
44, 2
sq.

Hieron. in comment. Pulchre, inqiiit, quidam portam clausam... Mariam virginem intellegimt, qua3 et ante partum virgo permansit,... et quando natus est,
'

pontifex]

Ezech.

ubi

virgo permansit aeterna'.

HOMILIA
Sepulcriim Salvatoris
sepulcro nullus ante
in

IN

lOHANNEM

I,

1-14.

39I

petra durissima fuerat excisum, in pctra duris:

sima, quae nullam habebat mollitiem

sit

et

scriptum est quoniam

crat.

in isto

positus, sed

novum sepulcrum
:

Manifestum

quidem est secundum litteram, quod factum cst et propterea in petra excisum est (debemus cnim primum secundum litteram dicere) et in durissimo lapide fuerat excisum, et in novo sepulcro positus est, et grandis
lapis positus est

ad ostium,
ne

et

custodia militum ponitur in circuitu, ut

quanto

cum
10

magis virtus Dei appareat enim sepulcrum fuisset in terra, dicere poterant Suffoderunt terram, et furati sunt eum. Si fuisset lapis parvulus posilus, dicere poterant Parvus lapis fuit, et dormientibus nobis tulerunt eum. Denique in evangelio qutd scriptum est ? Venerunt, inquit, alia die
fortius servatur
furari possit, tanto

resurrexerit. Si

scribae et Pharisaei et sacerdotes, et venerunt ad Pilatum,et dixerunt ei

Domine, magus
15

ille

dicebat,

quoniam resurrecturus
et

est.

Ne

ergo veniant
furentur.
'.

discipuh* eius, et furentur

eum,

dicant, Resurrexit, et peior error fiat

quam modo factum

Et
dixit Pilatus
:

da nobis qui Habetis custodiam,

est,

eum
ite,

custodiant, ne

eum

facite

quomodo

vultis

Dili-

gentia .scribarum et hostium prodest

servate
20 fecit
:

fidei nostrae. Servate, Pharisaei,

Deus

includi

non

potest,

Deus

in

sepulcro teneri non potest. Qui

caeium

et terram, cuius in pugillo terra est et

caelum, qui appendit

v
zy.TMiKy.-:'.

mundum
lieres

in tribus digitis,

quod hebraice
Maria lacobi quaerebant
et

dicitur

qui
mu-

ergo appendit

mundum, uno
et

sepulcro uon potest contineri. Denique

sepulcro. Recepit

Maria Magdalena

loseph mater pia quidem

voluntate sed errantes

25

Deum
:

in
ille
?

quidem

voluntatem

sed errorem arguit angelus

et

qui revolvebat lapidem.

Sedebat super lapidem

2
(^'nae] qici

quid ostendebat

Lapis

iste,

cui

ego sedeo,

Yh.

"j

ponitu/-]

om.

/.

8 quanto\ quanfuin

FL.

appareat] appa16 quain

;

ruerat FL.
inodo\ /
;

9 resurrexerit] resurrexit F.
17

15 Resiirrexit\ surrexit /.
ite\ ita

en

tris

quomodo FL. factum\factus /. somathi eN Ti'ic. CWMATI. FLO oni. /.

;

/.

21 v Tptatou.aTi] scripsi

24 Recepit]

rccipit /.

26 sedeo] insideo /.

i.inpeira\^i2i\.\.\\.
3. atite sit

27,60.

terrae

lxx

transtulerunt,

in

hebraico

posiiHs\ Luc. 23, 53.

17. quottwdo vuitis']

18. /^/^/V;^i/r^^]Hieron.in

60

'

Matth. 27, 62-65. Matth. 27, ut diligentia eorum nostrae fidei

'.

scriptum est salis, quem Symmachus Aquila To-aioy.ov (manusc. Vatic. '^p'-':ov,
Totjovj.a)

inteipretati

sunt,
in

et

nos,

ut

proficeret

manifestius faceremus, vertimus '.

tres

digitos

2 i.Jiebraice dicitur

Toiatoijiaxi] Is.

40,

eiusmodi dictionem in hebraico haberi, quae graece reddi possit v Tp-.atoiJ.aT'.. Hieron. in Is. 40, 12 Vxo pugiiio^ quem in comprehensione
12. Intellege

23. pia quidem voltuitate sed errantes\ Hieron. supra p. 243, 1. 22 pio quidem sensu sed errantes ; p. 1, 1. 14 Bona quidem voluntas, sed inperitia est' etc.
'

'

'

392
qui

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
qui certus
est,

M
^Mt- l/ff ^NpO f^if

non potest includere Dominum ille non potuit cludere lesum lesum. Et dicit ad mulieres quaevenerant ad quaerendum eum quaeritis Non est hic Ubi est, in caelo ? ultra caelos est. In terra ? ultra terram est. Ubicumque est et ubicumque fueris, tu ipse qui illum quaeris, in ipso es quem quaeris. Audi ergo quid dicit angelusad mulieres. Quld quaeritis viventem cum mortuis? Quid quaeritis Dominum in sepulcro ? lesum quaeritis, Dominum quaeritis quid tantum lesum quaeritis ? Certe si sciretis illum esse viventem, audiretis Medius inter vos est, quem vos ignoratis Regnum Dei mtra vos est Angelus quid dicit his mulieribus ? lesum quaeritis in sepulcro ? Credite eum resurrexisse, et putatis in vobis quem quaeritis. Maria Magdalena cum vidisset Dominum, et putasset quod hortulanus sit... Putabat illum quod esset horlulanus errabat quidem in visu, sed ipse error habebat typum suum. Vere enim hortulanus erat lesus paradisi sui, arborum paradisi. Putabat inquit, quod horlulanus csset et voluit inquirere pedes eius. Et quid ei dixit Dominus ? Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum Noli me tangere non mereris me tangere, quem in sepulcro quaeris. Noii mc tangere, quem tantum putas, et non credis resurrexisse. Noli me tangcre, tibi enim necdum ascendi ad Patrem meum cum tibi ascendero ad Patrem, tunc mereris me tangere praestante Xpisto Domino nostro, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
servus sum istius meum, cum prematur
a servo suo. Lapis ergo
'
:

.^

'.

'

'

'

'.

'

'.

10

15

'

'

'.

20

HOMILIA DE NATIVITATE DOMINI.

^^
reclifiavit ciun

iu praescpio, quia

non erat

eis loais in

diversorio.

Et

rechnavit
1

eum

matcr. loseph autem non audebat adtingere,

quem

sciebat

a ciuibus licel invitus discedere nolui ; ccrtus sum quod /. 2 cJudere\ claudere /. 8 (/uid ^ scripsi ; quia / et codd. 12 putatis] FL ; putate /. 13 hortuianus] liortol. F constanter. v^ pulas] codd ; pntcs/. 22 quiv. e. regnatx cui sit hoiior et gloria /. Anicii] E.xplicit oml. iohamiis evangelista F, l e. 0. in iohanne
ceytits est\ cotkl.
;

codd

cvangelista L, sup. lin. 23 Contuli cum / 74V (de his notis supra ^r. p. 318 et 376).

t.

II fol. 173 et codicibus

fol.

82^,

54^,

24

cis\

FXO

ei /.

4.
7.

non

est Jiic\

Matth. 28, 5
i,

sc}.

episcopo.
24. divcrsorio] Luc. 2, 7 sc^q.

cum mortuis?] Luc.

est]

10. ignoratis] lo.

^4, 5. 26.

Luc. 17, 21.

17.

16. esset\ lo. 20, 15.

18. w/////] ibid.

Hieron. adversus Hclvidiuni n. 8 Ipsa pannis involvit infantem, ipsa et mater et obstetrix fuit. Et
'

25. mater]

collocavii

cum^

inqiiil,

in

praesepio...
'.

21.

Habila die 25 decembris coram

Maria ipsa pannis

involvit infantem

:.

HOMILIA
:

1)K

NATIVITATK DOMINI.

393

de se non esse gencratum mirabatiir, gaudcbat natum, et natum non audcbat adtingere. Et reclinavit eum in praesepio. Quare in praesepio? Cognovit bos possessorem Ut conpleretur vaticinium Esaiae prophetac
'
:

suum,
5
*

et

asinus praesepium domini

et

sui

'.

Scriptum

est in

alio loco
:

iumenla salvos facies Domine Si homoes, panem comede si animal es, ad praesepe accede. Quia noii erat eis lociis in diversorio. Pulchre dixit, Non erat eis locus in diversorio omnia enim ludaica infidelitas inpleverat. Non invenit locum in sancta sanctorum, quae auro,

Homines

'.

gemmis, serico
10 et divitias,

et

argcnto fulgebat

et

sed in stercore nascitur, hoc

est),

tamen non nascitur inter aurum est, in stabulo (ubicumque enim

'

stabulum,ibi et stercus
stercore

ubi erant spurcitiora peccata nostra. Propter-

15

20

25

Levans de inopem In stercorc nascitur, ubi et lob scdebat, et postea coronatus est. Ouia non crat eis locus in diversorio. Quicumque pauper est, accipiat consolationem. loseph et Maria mater Domini non habebant servulum, non ancillam de Galilaea, de Nazareth soli veniunt, non habebant iumentum ipsi sunt domini et famuli. Rem novam, ingrediuntur in diversorium, non ingrediuntur in civitatem paupertas enim timida inter divites non audebat accedere. Videte magnitudinem paupertatis, in diversorium vadunt non dixit quod erat iii via, sed in diverticulo erat extra viam hoc est, non in via, sed extra viam non in via legis, sed in diverticulo evangelii, et tamen in ipso diverticulo erant. Alibi nullus locus vacabat ad nativitatem Salvatoris nisi praesepe,praesepead quod iumenta et asini Hgabantur. O si mihi liceret illud praesepe videre, in quo Dominus iacuit Nujnc nos Xpisti quasi pro honore tulimus luteum, et posuimus argenteum scd mihi pretiosius illud est, quod ablatum est.
ea in stercore nascitur, ut eos qui sunt de stercore sublevet.
'.
: : :

Argentuni
illud

et

aurum meretur

gentilitas

Xpistiana fides meretur luteum

est,

praesepe. Qui in isto praesepe natus

aurum condempnat

ei

argentum.
7

Non condempno
l.

eos qui honoris causa fecerunt (neque enim

om, /.
Iudaica\ iudicia /.
ii

Pulchre

d. n, s. e.

i.

diversorio\

quae] qui /.
spurcitiora]

<)fuli;cbat\ fulgebatit

{n add. sup. lin.)

8 in sancta'] / et codd. stabulum\ slabulus F, N corr.

in stercora

N/

s/>u?-cidiores

spuridiores F.

12 in stercore\

15 accipiat\

accipiet

/
praesaepi

16 de Nazareth]

om.

de.

20

e7'at

extra via?n\
;

N N
;

m.
ex-

e.

travia

e.

extra in via /
i. i.

23 praesepe] non repet. /.

25 Xpisti] codd

Christiani /

28 in
4.
5.

isto

praesepe]
I,

[i \u e

sup. lin.)

sui^ Is.

3.

est

Dominus,
et
'

in

qua

est praesepe ex
'

Do7ni?ie\ Ps. 35, 7. 13. inopej/i] Ps. 112, 7. 26. posiii?7ius argeiiteuni^
*

auro

argenio ornalum

Hieron. ep.
piaese-

147, 4

Tu

inler ostia

quonJam

Antoninus

pis

Domini, nunc
'.

altaris,

amatorias epi-

m. cap. 29

Et Bethlehem est locus splendidus... Ibi est spelunca, ubi natus

Anecdota Maredsolana
III, 2.

stulas fulciebas

50

394
illos

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

condempno qui in templo fecerunt vasa aurea) sed admiror Dominum, qui creator mundi non intcr aurum et argentum, sed in luto
nascitur.

Et pastores erant
tibus
vigilat

in regione cadein vigilantes.

Xon

inveniunt Xpistum
5

nisi vigilantes: pastorum est vigilare.Xon invenitur Xpistus, nisi vigilan-

pastoribus.
'.
'

Unde

dicit

et

sponsa

' :

Ego dormio,

et

cor
'.

meum
:

Non

dormitabit neque dormiet, qui custodit Israhel

Pastores

erant in regione eadem. Herodes erat, pontifices erant, Pharisaei crant iUis dormientibus Xpistus in heremo invenitur. Vigilantes pastores, et
custodientes vigilias noctis super gregein suuni, Custodiebant

enim gregem,

10

ne

dum

dormiunt lupus inrumperet

et

ideo

multum

vigilabant, quia

insidiae bestiarum satis inminebant gregi. Vigilabant quasi

gregem Do-

non poterant conservare propterea deprecabantur, ut Dominus gregem suum. Ecce angclus Doniini stctit iuxta illos. Digni erant, ut veniret ad illos angelus, qui sic vigilabant. Et claritas Dei circumfulsit illos, et /z;;///'/7/;//.Humanus timor maiorem visionem aspicere
mini, sed
:

veniat, et servet

15

non

potest.

Denique quia fuerunt timore

perterriti,
:

propterea inplastrum
:

quasi

vuhieribus datur, et sanatur, et dicitur

Nolite timere

non enim

potestis audire quae dico, nisi timor recesserit. Natus est vobis Jiodie salvator.qui est Xpistus Dominus, in civitate David. Mulla sunt quae dican- 20
tur.

Cum

iUi

itaque mirarentur, subito facta est

cum

angelo multitudo

laudantium Dominum, et dicentium. Quoniam unus dixerat nativitatem Domini, ne unus angekis testis videretur, propterea omnis exercitus sonat, et dicit Gloria in excelsis Dco, et in terra pax in hominibus bonae voluntatis. Si cotidie in caelo ruinae fiunt, quomodo in caelo gloria est, et in terra pax poscitur ? Vidcte quid dicitur. In caeHs
militiae caelestis
:

25

gloria, ubi

nuUa dissensio
?

est

in terris

pax, ubi bella cotidie. Et in terra

?

pax. In quibus pax

in

hominibus. Et quare gentiies pacem non habent

?

quare ludaei pacem non habent

Ideo adiecit

Pax

in

hominibus bonae
3*^

voluntatis, hoc est, qui suscipiunt

2 creaior] / inser.
est.

natum Xpistum.
corr.

6 Ego] ecce
oni. /,

12 qiiasi\

FL

siiper

sup. lin
;

quasi

supcr /.
/,

Doviini]

17 inplastnini
scripsi
;

L,

m, F ex inplaustrum
21 itaque\ iitique

emplastruni

sup. lin.

20 dicantur\

dicuntur /

et cockl.

/yL,

corr.

23

attgelus']

sup. lin, inser. tantum.

7. vigilat']

Cant. 5,2.
120, 4.
et

27. bella cotidic]

Hieron. ep. 75,

'

In
est

Isra/ict] Ps.

caelo, ubi

non

est

peccatum, gloria
sedilio

25. Sicotidiein caelo ruinac fimii] Hie-

perpetua laus

et indefessa

praeconia;
bella atque
'

ron.

in

Matth.

6,

10

iMubescant ex
in

in teria aulcni, ubi

hac sententia qui cotidie fieri mentiuntur

'.

caelo ruinas

discordiae, i)ax imprecanda est

etc.

HOMILIA DE NATIVITATE DOMINI.

Dixcnint
ilaqiic pastorcs
et

395

: Transcainus usqnc Bctldchcni. Dimittamus transeamus usquc ad Bethlehem. lit vidcanius vcrbuni quod factuni cst. Vcrc quasi vigilantcs non dixerunt, Videamus puerum, vidcamus quid dicitur scd, vidcamus verbum quod factum est.

desertum templum,

10

15

20

Et Verbum caro factum est Verbum, quod scinper fuit, vidcamus quomodo pro nobis factum cst. Et videamiis hoc verhuni quod factuni cst^ quod fccit Doniinus^ et ostendit nobis. Verbum hoc ipsum se fccit siquidcm hoc ipsum Verbum Dominus est. Videamus igitur quomodo hoc ipsum Verbum, hoc cst, Dominus ipse se fecerit, et ostendit nobis carnem suam. Ouod enim videre non poteramus dum erat Verbum, videamus carnem, quia caro est videamus quomodo Verbum caro factum est. Et venerunt festinantes. Ardor enim animi et desiderium vincebat pedes non poterant tantum currere, quantum mens cupiebat aspiccre. Et venerunt festinantes. Quia tanto ardore currebant, propterea inveniunt qucm quaerebant. Videamus quid inveniunt. i^/<^;7V?w et losepJi. Si vere uxor crat, utique iniuriae erat dicere, Invenerunt uxorem, invencrunt maritum nunc vcro primum feminam ponunt, postea virum.Et quid dicitur ? Invcnerunt Mariani et losepJt invenerunt Mariam matrem, invenerunt loseph \m\.nc\wm. Et infaitteni positum in praesepio. Videntes auieni cognoverunt de verbo^ quod dictuni erat illis de puero. Maria auteni conscrvabat omnia verba Jiaec confercns in corde suo. Quid vult hoc quod dicit, conferens ? Debuit dicere, ponens in corde suo debuit dicere,
principio erat
'.
'

Mn

Verbum

'.

considerabat

in

corde suo,

et

notabat

sibi.

Aliquis

dicit,

Conferens

in

corde suo
25

quoniam sancta crat, et sanctas scripturas legerat, prophetas, recordabatur quod angeUis Gabrihel sibi dixerat
:

et sciebat
illa,

quae
staret
te
:

dicta sunt in prophetis.

'

Cum

his videbat conferens in

te, et

corde suo

si

Spiritus sanctus superveniet in

virtus altissimi

obumbrabit
'.

sanctum, vocabitur fih'us Dei Hoc Ecce virgo concipiet et pariet Gabrihel dixerat. Praedixerat Esaias
propterea
te
' :

quod nascetur de

'.

30

Hoc
r

legerat, ilkid audierat.

Videbat iacentem puerum, videbat

i

in prae-

Haque\

7diqiie

et

codd (N
/.

corr.

sq. Bethleheni]

/Y

Bethleem
se,

Bethleni N.
lin.

^factum

est^^factum.

Et

8 se fecit] si f. /.

10 ostendit]

V^

ostenderit

9 sefecerit] / om. 13 vincebat^ vinceba^it '/FL, N corr.

I\f. e.

add. sup.

16 vere\ vero F.

erat dicere^ erant d.

corr.

18 Inven.

/.

repet.

FL.

20 de puero]

sup.

lin.
;

add. hoc.

23
lin.

AIiqitis'\

suppl. sup.
te]

aliquid /. 24 tegerat] legebat L. 26 suo] om. l^' super L reliqua desideranlur. 27 superveniet in ic\ veniet suher te F
;
:
\

I'XN

obuinbrabit
videlnit in

te

ex

///'/

FN.

30 in praese/c] in praesepi

sup. lin

repet. verba

praesepe puerum.

5.

Verbuni\ lo.

i,

i,

28.
14.

lJei\

Luc.

i,

35.

facium

esi\ ibid.

2i.).pariet] Is. 7, 14.

396

S.

HIERONViMI PRESBYTERI
suum
filium,

sepe puerum vagientem, iacentem Dei filium,

unum

filium

videbat iacentem, et conferebat quae audierat, quacque legerat,

cum

his

quae videbat.

Ouia illa conferebat in corde suo, et nos tractemus in corde nostro, quod hodierna die Xpistus nascitur. Ah"i putant quod iii Epiphaniis nascitur non damnamus ahorum opinionem, nostram sequimur doctrinam. Unusquisque iii suo sensu abundet et forsitan revelabit unicuique Dominus Et ilh' qui tunc dicunt nasci Salvatorem, et nos qui hodie
:

'.

dicimus nasci,

unum Dominum

coh'mus,

unum

infantulum suscipimus.

Sed videamus, quia magis rationabihus ratio nostra non reprehendit ah*os, sed nos probat. Non sunt nostra quae loquimur, maiorum sententia
:est
:

universus
:

mundus contra huius

:
.''

provincia e opinion em loquitur. Dicat

ilh,

ah'quis
rdf-:i

Hic Xpistus natus est

ergo ma^is
?

sciunt, qui/Ionge,

quam
'5

isti

qui prope sunt

Vobis qui dixerunt

fuit

-'Qui sunt in

isfa provincia,

utique apostoh', Petrus, Paulus, ct ceteri apostoh'.Vos

eiecistis, noili susce-

pimus. Petrus, qui hic

in

cum lohanne,

qui hic fuit

cum

lacoboj et nos

occidente docuit.

P^t vestri igitur et

nostri apostoh m;i^istri sunt^

Dico

et
in

ahud. ludaei eo tempore regnabant in^Itrdaear.-Crenique scriptuhi est

Actibus apostolorum

*
:

Et facta

est, inquit,
'.

persecutio
:

magna

in illo

Et iterum In Cyprum ierunt, et dissipati sunt credentes Antiochiam., totum orbem penetraverunt, qui de ludaeis expulsi fuerant. Quoniam igitur et ludaci regnabant post ascensionem Domini quadratempore,
ginta duobus annis, ahbi pax erat, hic
traditio
ibi

bcUum
:

servari,

quam

hic, ubi

discordia.

duos annos venit Vespasianus

atque destructa
4/fi^
:

ct

Titus

erat magis itaque potuit Deinde post quadraginta subversa sunt Hierosolyma
:

omncs

qui

ludaei fuerunt et Xpistiani penitus

eiecti.

/ WiUy. Deinde
et

post annos multos nsque ad

Hadrianum

soh*tudo mansit

in ista

provincia nuHus ludaeorum, nuUus Xpistianorum erat. Venit Hadrianus,

quoniam rursus
I

in

Gah'laca rebellaverunt ludaei, reliquias ipsius civi4 coufcrehat\ N sup. lin, repet. quac videbat. 6 sctjuitnur^ Y ; scquamur -/j^.
codd.
j^ro

stitim]

sup.

lin.

add.

qjtc.

5 7

Epi-

phamis\ cphiphaniis
abtiudat /.
II

acphiphnnis Y

abundet\
et.

nos probat^ /

et

non probatl
;

i},iu^f{ id

ct

nos\

/ om.

20 ierunt\ venertint /.
ibi\

22 Quoniam
25 sunt\ F,

igittir]
I

tradido ibi debuit /.

ni

FN est N

quomodo ergo
sup. lin
;

/.

i^potuit traditio 26 fuerunt]/uerant

o>n. /,

/F,

corr.

ciccti\ eieccnlnt

5.

Alii put(i)it (]uod in

Epiphatiiis
i,

liucusqiie

vejierahiiis est, non,

ut qui-

Jiiiscifui-]

Hieron.
dieni
et

in V//.Qch.

'

Quin-

dam
8.

))Utant, Natalis in

carne
14, 5
i.

'.

tani

autcm

nicnsis adiungif, ut
in (jiio

D(^n)inus^^

Rom.

et Phil.

3,

sipnifTcet

haptisma,
caeli,

aperti simt

15.

Christo

Ei)ipliani(jrum

dies

20. acdentes'] Act. 8,

l(od (^iLi)

'

HOMILIA
tatis

I)E

NATIVITATE DOMINI.
ut
luillus

397

desolavit

lci^em

tiinc

dcdit,

ludaeorum Ilierosolymis

accedcrct, et in istam civitatem de diversis provinciis adduxit neotericos.

Denique dicebalur Madrianus, Aelius Iladrianus nomine ergo suo^.quoniam Hicrosolymam subverterat, Aeliam nuncupayi^ lipc totum q.riare dico? Ouia nobis dicunt Ilic apostoli fuerunt, hic tradftio fuit. Nos ercro
:
:

dicimus quia hodje Xpistus natus

est,

post in Epiphaniis renatus

est.

Vos

adstruite nobis generationem et regenerationem, vos qui dicitis in Kpi^lianjis

dicitis, ut
lo

natum quando ergo accepit baptismum, nisr^vefurrreVentum in eadem die et natus sit et renatus ? Praedicationi nostrae
:

etiam crcatura consentit,

liajiiijiiem_tenebr^^

mundus

ipse testis est voci nostrae.

:

Usque ad
hixcrescit,

hac die decrescunt tenebrae

:

decrescunt tenebrae

crescit dies, decrescit error,

veritas subit.

Hodie
1

nobis sol iustitiae nascitur. Simulque et ah'ud considerate. Inter

et
15

Dominum

lohannem Baptistam sex menses suat

si__coniiirUsnativitatem

^j^^ij^^
'f
,

lohannis et hanc diem, videbitis sex menses taatum habuisse,, Ouoniam vero multa diximus, et infantem vagientem in praesepe
audivimus,
in

j ^^1
'

adoravimus, usque hodie adoremus illum. Tollamus illum brachiis nostris, adoremus illum Dei fih*um. Deus magnus, qui tanto
et
in caelo, et

"

-;

tempore tonavit
20

non

salvavit

vagiit, et salvavit.

Hoc totum

i^

quare dixi

Quoniam numquam
se

salvat superbia, sed salvat humihtas.

:

Dei
tur.

fih'us in

caelo erat, ct non adorabatur

in

terram descendit, et^adora:

Habebat sub

solem

et

lunam

et

angelos, et non adorabatur

in

-5

totum orbem. Quicquid non adsumpsit ex homine, non salvavit si autem adsumpsit carnem, et animam non adsumpsit, non salvavit. Salvavit ergo quod minus est, et quod maius est non salvavit ?-Si enim dicunt, Salvavit et animam quam adsumpsit sicut maior est anima a corpore, sic ipsius animae principale sensus est si autem sensum non salvavit, animam,
terra nascitur

homo

perfectus,

homo

totus, ut sanaret
:

i~^

/^,^^^

2 iieoteriios\ /

vioclicos

FN.

3 Ae/iiis] haelius

F
F
;

heUiis

/N.
lin. inser.

F; HeHain
pcr

/.
/.

totnm] tantum

corr.

Quia\

sup,

4 Aelia/n] haeliam nunc. 6 fost]

in (postea expunct.)

FO
lin.

om.

in EpipJianiis] in aephiphanias
y a.istruite]

in epiphanias
;

ephiphanias^.
sup.

V,
;

(sup. lin. mutat. in statuistis)

:

struitc y.

10

cst]

add. N.

12 error]

Fy

fiox

e sup. lin.)

27 a corpore] / om.

a.

errorem /. i6 in praesepe] in praesepi 28 pyincipale] /, N sup. lin principalis F,

;

N N

(z
i

ex

m.

9.

et

renatiis\

i.

e.

baptizatus. Conf.
'

Bcncdictine 1888,

t.

V,

j).

257

sqc}.
1
'

Pseudo-Aug. serm. 135, i Vix natus est homiiiibus, et iam rcnnscitui sacramentis etc. 15. sex menses iantmn habuisse] Lege sis ea quae disserui in ephem. Kevue
'

19. ct salvavit] Hier. ep. ^2^

ut hu-

mihtatem Christi primostatim sermone lesonares, qui mortalium genus, non

fulminans
et

tonans,

sed in praesepi
',

vagiens, et tacens salvavit in cruce

398
quod minus
sensum, ne

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Sed
dicis y^Propterea

est, salvavit.

non adsumpsit

humanum
malas^i

vitia

humana

haberet in corde, hoc est cogitationes

fecit,

ergo ipse non potuit vinccre quod

mihi indignatur, quod non pos-

sum

vincere quod ipse debuit ?-Obliti

:

diximus quam cogitaveramus prolapsa est. Praeparemus igitur aures nostras pontifici,, et quicquid a nobis dictum est minus, rhtentis auribus audiamus benedicentes Domiah'ud
:

sumus propositum nostrum, plus mens disposuit, ad aUud hngua

num,

cui

sit

gloria in saecula saeculorum.

Amen.

DE OBOEDIENTIA.
Nihil sic

Deo

placet

quomodo

obocdientia.

Cham

maledictus

fuit, et

lo

post multa saecula manet quod dicitur, Senien

CJianaan^ et non luda,

quia patri non est obsecutus. Ceterum Sem, qui est obsecutus patri, bene-

dictionem habuit

in

omnia

saecula.

Hoc

itaque dico

non

est

fih'orum

iudicare de patribus.

Nemo

vadit ad magistrum, et docet

:

magistrum
15

suum. Venisti ad me, ut docerem te litteras si tibi scripsero, et dixero tibi, Scribe quomodo et ego scribo, utique imitari debes quem magistrum
elegisti.

AHquis doctus est ? Et vadit ad peritiorem magistrum. Hoc totum quare dico ? Ut oboedientiam exhibeamus in patres nostros. Qui patribus non obsequitur, Deo non obsequitur. Dicit enim Dominus Qui vos conteninit, ine conteninit. Qui ergo contemnit apostolos, contemnit Xpistum qui contemnit patres, contemnit Xpistum, qui in patribus est.
:
:

20

fniuus esO / om.

est.

salvavit\

om. FN.

dicis\
;

dicit

F,

corr.

debtiit']

sup. lin. mutat in

lin.

dcdit.

5 disposint']
;

intencius F. 8 Amen] Explicit intentius corr / de nativitate dni nri ilm xpi P^NO. 9 Collatus cum cdit. Benetlict. Opp. S. Augustini Paris. 1685 t. VI, col. 297 sq. (3) Anecd. sacr. Eugenii de Levis, p. 36-39 (X); cod. Senat.
suppl. sup.
7 iutcntis]
; ;

FN O, N

disputavit /.

ad aliud] F om.

ady

Lips.

I.

58. a. saec. xii fol. 143 sq. (L)

cod. Darmst. sign. 205-230, instrum. 228, saec.

xv

(D).

10 Nihii'] X et vetustissimus codex Colhert. quo Maurini usi sunt hic add. itaqiie,

utique.

Chatn] Cain X Cayn D. magistrum] d. didascalum

;

ii
X.

quod] quando L.

12
;

Sem qui] semen quod

a.

X.

14 docet
es

17 Aliquis doctus est] ^

doctor est

ab aliquo doctus
',

XD.

vadit] vadis X.

pcritiorevi] doctiorem L.
X.

18 in patrcs nostros]

[jX

patribus nostris L.

20 contevniit] spernit
4.

c/uod ip$c debuit^

in ps.

Confer ultimam
108, supra
fuerit,
p.

partem tractatus 96 sq.

1

6. pontifiii\

(^iiis

iste

Hiero-

populo comitante ad divina noctis aede Nativitatis cum monachis ipsius loci peragenda (I. F. Camurrini, Silviae Aquitanae peregrinatio ad S.
et

ofiicia in

solymitaiuis an (luivis alius, dicere non ausim. Certe pridie Epi|)haniae seu Na-

loca sancta,

2-^

edit.

p.

53 sqq.)
13,

w.non Juda\ Dan.

56
t6.

taUs

Domini

i^roficiscehatiir

lyma Hethkhem

Hierosoversus episcupus clero

20. contcninit] Luc. 10,

TRACTATUS
Hoc
dico, quia

I)E

OBOEDIENTIA.

399

hic

in

nobis siimma et sola est virtus oboedientiae. Si

si

ieiunaveris diebus ac noctibus orationemque feccris,

in cinere, si aliud nihil feceris nisi

in

sacco fueris vel

quodcumque praeceptum cst in legc, et tibi fueris quasi sapiens, et obocdiens patri non fueris, omnes virtutes disperdidisti. Una oboedientia plus valet quam omnes virtutes aHae.
leiunium vel continentia,
facit
:

nisi

te

diH^enter adtenderis, superbiam

sic

tibi

superbia autem inimica est Deo. Nihil

odit Deus,

quomodo

superbiam. Ouicumque non oboedit, non

superbia. Ideo
10

facit

enim non oboedit, quia meHorem

de sanctitate, sed de se putat illo cui non

Deus, mendacium,
quibus
si

oboedit.

Simpliciter dico vobis

omnia peccata odio

liabet

periurium, furtum, latrocinium, adulterium, fornicationem, in

quis deprehensus fuisset, non posset oculos levare, sed sic

eum

habere-

mus
15

quasi exsecrabilem. Si quis superbus

;

est,

multo peius peccatum

facit

quam adulterium et tamen loquimur cum eo. Qui fornicatur, potest ah'quid dicere Vicit me caro mea, superavit me adulescentia mea, Non
:

20

quidem et hoc odio habet Deus, sed in conparatione maH dico, quicumque aHud peccatum focerit, verbi causa, si furtum fecerit, excusare potest. Quid enim dicit? Propterea furtum feci, quia egebam, quia fame moriebar, quia aegrotabam. Superbus quid dicere potest ? Ideo superbia vide quantum malum sit, quod cxcusationem non habet. Cetera vitia eis nocent, qui ea committunt ceterum superbia plus omnibus nocet. Hoc ergo dico, ne cogitetis peccatum modicum esse superdico quod facere debeas,
si
:

biam.

Nempe

quid dicit apostolus?

Ne

quis, inquit, incidat in

iudiciunt

25 diaboli.
dit.

Vide ergo quoniam quicumque inflatur, in iudicium diaboH inciergo dico secundum quod scriptum est, Deus superbis resistit, Jmmilibus auteni dat gratiam.wX. omnia quidem peccata fugiamus, maxime autem superbiam. Dico vobis de superbia, semper sibi sapiens

Hoc

}iic\

om. A

ita leg.

qida in nohis haec

et

sumnia

etc

quia

ohedietitia

et sola est virtus.

4 tihi\

inser. visus.

5 disperdidisti\ pa-didisti

XL.

omnihus sumina 6 te\ om. D.

1 1

7 odit^ odio hahet

XL.
est]

qtiomodo^

quam

A.

8 non fadt\ [iXD

non

dejicit L.

Sim-

plicitef] similiter X.

13 hahejemus^ hahemus

XD

odio haheremus L.
\^

14 exsecrahilem\
i^ et tamen]

accusahilemT>.

fuerit

'L.

mu!to peius\ maius

[om. multo).
adul. mea\
;

tuncX.
sare se L.

fornicatur]form'catorest),D.

16 a/iquid] autem L.

L om.

mea.
excu-

17 deheas] deheat XL.

18 aliud] hoc vel aliud L.

19 excusare] pX

excusari

20 egeham] algebam L.
vide
X.

moriebar] iuducehar D.
sit]

Superbus]
sit

D
L.

inser.

autem.
est

21 superhia] superhus XL.

quantum malum

quin malus
c.

maitis

malum

quodcu7nque
cgo

malum facit

quod excusationem] quia

esse

quo

se excuset esse

23 ergo]

D.

peccatum modicum

superhiam] superbiam peccatum non

D.

26 ergo\ ego D.

28 de superhia] de supcrho L.

25. diaholi\

Tim.

-2,,^.

27.

gratiam] Prov.

3,

34

etc.

400

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
consilium, et dixerit
ei
:

videtur. Si quis de fratribus dederit ei

Frater,

non debes
putat

sic agere,

non eum

dignatur audire, quia se magis sapientem

?

quam

illum qui dat consilium. Et quid dicit in corde suo

:

Ego
tu es
5

mihi sapicntior
sapientior
fratris, in

ego ergo non habeo consilium

numquid ergo

me

Licet non dicat, tamen ex eo quod contemnit consilium

corde suo loquitur.

:
:

Ergo hoc dico Oui superbiam habet, sine causa ah'as habet virtutes immo non habet, sed videtur habere. Oui enim hoc habet quod Deo contrarium est, quomodo potest aHquid habere, quod Deo amicum sit ? Superbia in monasterio fit. Si ieiunamus, erigimur. Orationem facimus pro peccatis, et in superbiam erigimur. Ahquis ieiunat pro peccatis suis,
et

10

ieiunas, ideo oras, ideo

pro peccatis suis agit paenitentiam in superbiam extolhtur. Ideo praecepta facis, ut contra Deum facias ? Mona:

chus

si

superbus

est,

multo melius

ei erat, si

uxorem

duceret.

Ego

sim15

phciter dico, et hbera fronte dico, quia

quicumque superbus est, mehus hoc in conparatione maH dico), ut omnia aHa vitia haberet:ex erat ei (et mahs suis incHnaretur ad paenitentiam, et non omnes despiceret. Si
mereretur. Qui autem superbus

autem post peccata ageret paenitentiam, utique Dei misericordiam est, omnium malorum habet principium,
non agit paenitentiam, quasi iustus sit. Propterea superbia contraria Deo, quia Deo non subicitur. Sic enim se habet quasi iustus. Superbus non agit paenitentiam pro mahs suis, et gloriatur quasi pro bonis.
20

et

est

Haec quare dixerim,

et

vos

ipsi

inteHegitis, et ah*orum ruinae nostra

debent esse exempla. Propterea venimus in monasterium, hbertatem saecuH perdidimus, ut servitutem Xpisti accipiamus. Deinde ista de fratribus loquor, qui solent sedere longius a monasterio, ne eis debeat nasci
placuit tibi ut maneres in decimo mihario ? Non debes synaxim sanctorum fratrum contemnere. Non te ideo viHorem putes, si ad fratres veneris in civitatem. Si necessi-

25

superbia de exemplo. In coenobio vixisti

tatem haberes
2
//hi^^-is

ire et

videre muHeres, et necesse habuisses ire in plateas, 30

3 E^^o niihi sapicntior\
eo\

sapieutcm\ sapicnliorein L.
5

atkl. snni

ila leg.

qui
?

sibi videtiir esse sapientior,

ex

om. L.

7 habct virlutcs]

^X

repet.

Habet virtutes

q aviicum sit sit D, sic X.

nonfacias L.

^]

Cod. Colbert. 2 m. inser. Sed qnomodo,

item inser. Si.

14 si] om. D.

lofit^fieth;
i^facias]

12 a^it pacnitentiam\ agcns poeniludinem L,; pocnitcntiam agcns A.

Monachus] Clcricus
duccret] 'iL
inser. i/uia, }.D
1).
;

vel

monachus L.

multo]

multum

X.

erat]fucrit D.
\^ habcret]
[i

duxerit

duxisset X.

i^fronte dico]

XL

repet. hoc dico.

;

ct.

17 inclinaretur] dcclinaret

Ms. Colbert

inclinaret\.
;

20 quasi] quod quasi

23 Haec] hoc
).L.
1":}.

22 suis] om. XL.

;

pro bonis] pro bono

/.L.

XL

in bono D.
eis

26 a monasterio] [3D

a monastcriis

ne eis dcbcat] non debet

L.

29

idco] e}\^o

30 habuisscs] habercs L.

30.

ire

ifi

platcas\ Bethlehemilicmn

Hieroiiyini

nionasteriuni cxtra

seplen-

TRACTATUS DE OBOEDIENTIA.
recte

40I
?

non

ires.

Ad synaxim

sanctorum fratrum non vadis

vitae tuae tribuas. Si

()

tu qui

manes
es.

in secreto,

aut melior es fratribus qui sunt

in coenobiis,

aut peior
dete-

Si melior es, veni, ut eis

exemplum
nescis.

autem

rior es, veni, ut discas

5

quae

Superbia nascitur, quando aliquisdicit

se secretum sedere, et fratres

biam
opere

erigitur. llaec
facit, ut

non dignatur videre et visitare, et in superpropterea loquor praesente sancto fratre qui hoc
sciatis

hoc quod ego loquor hunc

viderint

opere facere. Denique

multi sancti patres, qui vere patres sunt, qui regunt animas sanctorum,

quando aHquos
10

iuvenes

ire

ad deserta,

et

ad coenobium non

venire, et

in

superbia esse, vadunt, et vim

tollatur eis

eis faciunt, et

adducunt eos

non ut noceant, sed ut

qui

superbia.

Hoc

propterea dico, ut

illi

manent

in secretis, et

veniunt ad coenobium,et fratres visitant, ab his

qui sunt in coenobiis non arguantur quasi inpatientes, sed quasi humiles.

Nemo
15

dicat de vobis

Ecce
te
:

venit. dat.

Propterea venit, ut

Videte qualis vitae

sit

heremo sedet, quia non patitur, aedificet, non destruat, et ut superbiam pervivit in deserto, et tamen gloriam non habet
ille,

qui in

20

eorum qui in deserto sunt. Deus itaque omnipotens omnia, quae locuti sumus, orationibus sanctorum nos quoque implere faciat. Nihil enim grande est dicere, sed facere. Sed quod ego facere non possum, et loquor, ideo loquor, ut qui potest
facere faciat.
nostro.
I
'

Qui habet aures audiendi audiat

' :

in

Xpisto lesu

Domino

sanciorujH^ om. L.

&atru7n]

oni. X.

tu qui nianes\

vos qui manetis XL.

2 in coenobiis] in cocnohio L.
velle sedere L.

3 tuae\ oni.

XD.
;

secretuni] sccreto

D.

sedere\

6 praesente sancto fratre]

opere]

SD
et

7 opere] opus aL.

supcrhiam
15

L;

poenitente s.f.\\ praesentes confratres L. \t, iji coenobiis] in coenobio 'L. opera A.
ig quoque] om. D.

non destruat] non titd.XL.. 20 Sed quod egofacere] Et si quodfacere D ; vel sifacere L X om. ego. Amen pX cui est honor virtus et potestas in saecula saeculorum Ainen
l^devobis]
;

^XD

ex vobis

l..

22 nostro]

add.

cui

e.

h. v. e. potestas

et

gloria

i.

s. s.

Amen.
19. sed facere\

trionalem portam situm erat e regione specus Domini. Conf. notam ad p. 19,
1.24.

21. aiidtat]

Conf. p. 308, Matth. 11, 15.

1.

27 sq.

ADMONITIO
Haec
Patrolog. 11", 446, not. 3
*
:

IN PROXIiME

SUBIECTAM HOMILIAM.
cum
legi in

homilia, optime lector, typis vix mandata erat,

Fessler-Jungmann

Institut.

Sermo alius de persecutionc, qui inler Caesarianos occurrit (in Marg. Bibl. Hom. 27. Bibl. Max. Hom. 45. cf. Oudin n. 154) et s. Augustino adscribitur, revera neque huius, neque illius est, sed ad ignotum spectat auciorem Sermonum ad fratres in eremo, quos inter est Sermo 60. Auctorem vero hunc s. Hieronymum esse censet cl. D. G. Morin, qui editionem illorum sermonum iam parat '. Cave credas equidem Hieronymianas orationes edendas suscepi, minime vero Sermones ad fratres in eremo, quos ex igaobilis falsarii officina prodisse iam olim conslat.
:

Anecdota Maredsolana

III,

2.

5^

402

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

DE PERSECUTIONE XPISTIANORUM.
dus

semper Xpistiani persecutionem patiuntur. Munmaligno positus est. Adversarius noster diabolus regnat in mundo, et nos putamus quod non patiamur persecutionem ? Quae enim res non persequitur Xpistianum Omnia quae in mundo sunt, persequuntur Xpistianum. Miramur si nos persequuntur alii, si Xpisto servire voluerimus et parentes nostri nos persequuntur. Quicumque dissimilis nostri est, persequitur nos, et odio nos habet. Miramur, si alii nos persequuntur? Ipsum corpus nostrum nos persequitur. Si comcdero paululum, et corpusculum robustum fuerit, sanitas corporis mei persequitur aniFrcquenter diximus
iste
:

in

.'

.''

10

meam. Quocumque me oculus meus me persequitur

:

mam

vertero, persecutio est. Si videro mulierem,

cupit interficere

animam meam.
:

Si videro

aurum, si argentum, si possessiones quodcumque videro et desideravero, hoc persequitur animam meam. Non putemus tantum in effusione sanguinisesse martyrium semper martyrium est. Adulescentem libido persequitur vult libido effundere sanguinem animae. Quando
divitias, si
:

15

periclitatur

anima

tua, et

quasi in periculo constituta est

et

tunc stat

lesus a dextris

Patris, et

pugnat pro adulescentulo

suo.

Si ergo sunt

tempore, sunt et negationes. Nemo ergo dicat, non esse martyrium est, et negatio est. Ego hodie qui videor esse si reliquero propositum meum, Xpistum negavi. Si enim in pace Xpistum nego in persecutione quid facerem ? Non torqueor neque
martyria
in pacis
:

martyrium monachus,

et

20

Collatus

cum Pseudo-Aug.
;

serm. 60 ad Fratres in eremo, ed. lienedicl. Paris. 1685,

t.

vi,

col.

368

([i)

Caesarii Arelat. homil. 20 ap.

fol.

Migne
'

P.

67, 1083 (x)

cod.

Ashburnham
Silensi saec.

Barrois

57 saec. VI/VII

22 (A)

cf.

Zangemeister

Bericht iiber die Durchforschung der Bibliotheken

ol.

Englands
fol. 219^'

'

Wien

1877, p. 88-9; cod. Musaei Britannici Addit. 30853,

XI

ex.

Ila

(S)dequoin Anecd. Maredsol. vol. I, p. 406 sqq. DE PERSEC. XriSTlANORUM\ codices fere omnes cod. Florent. 502 Increpatio s. Hieronynii ad vionxchos; coJ. Rotomag.
;

758,

fol.

52^ S. loannis de passionc

animae\ cod. Universit. Taurin. G. V.

7.

fol.

99^ Libellus
lat.

Paulini de passionihus aniine; epistola beali PaitWSi', Hieronymo quoque adscribunt codd.

Monac. 2560, Heiligenkreuz 133, Mazarin. 944 et 17 10, aliique mulli. 2 Xpistiani p. patiuntur^^ xpianus p. patitur S. zabulus S. 3 diabolus\ diabulus A 7 voluerimus\ y. inser. qui est omnium vita. est] mihi est 3/.. 1 1 17 quasi in periculo'] in grandi periculo x. et tunc s. I. a. d. P. e.p. f>. a suo] tunc oportet ieiuniis et orationibus in Dominum nostrum lesum Christum animum firmiter stare^ ct non consentire morti /.. 21 reliqu:ro\ 20 hodie] om. S.
;

rupcro
I.

[i/..

Si cnim] S

ctcnini

ct si 3/..

22 Non\
14.
/;/

si

du/n non

/..

observant append. t. 6 Augustini cum tractatu superiori de Oboedientia haud paruni conseniientem csse. 2. /r/ /////;////-] Conf. supra p. 186, 1. 5.
Xpistianoru)fi\
in

Hunc

ejfusione sanguitiis esse niarty'

Maurini

Non soluin sanguinis in confessione reputatur ; sed devotae quoque mentis servitus inmaculata cotidianum martyriuni\ Hieron. ep. 108, 31

enim

effusio

3.

positus est\

lo. 5,

19.

rium

est

'.

DE PERSECUTIONE XPISTIANORUM.
exuror, et nego
:

403

si

torquerer
:

et

urercr, quid
illo

faccrem

tione negat, habet veniam

plagae pro
in

precantur.
:

Volui pugnare, caro mea

cessit
5

conluctationc dcfecit

? Qui in pcrsecuQuid enim dicit? non ccssit animus,

corpus

aliud

mens

cogitabat, aliud corpus dicere conpellebat. Kt

:

tamen

amorem
bas, in

non habet excusationem nulla enim plaga est, quac debcat Xpisti superare. Quid cnim tibi dicit ? Hoc est Incendio arde:

eculco pendcbas, pro

me

torquebaris

et dicis,

Non

potui sustinere

10

tormenta? Et quomodo sustinuit Petrus? quomodo Paulus ? quomodo ceteri martyres sustinuerunt? Ea habuerunt corpora, quae et tu habcs. O monache, qui ieiunium fugis, putas ignem non fugeres ?

Hoc

ergo dico, quoniam omni tempore sunt martyria, sunt et praeva-

ricationes.

Deniquc
?

et apostolus

quid loquitur de viduis, quae secundos

'

duxerunt maritos
15

Habentes damnationem, quia primam dicit. O vidua, antequam mihi promitteres quod esses vidua, in tua erat potestate ut nuberes. Ex quo tempore confessa es quod mihi permaneres, ex eo tempore mea esse coepisti si volueris secundum maritum ducere, me contempsisti. Sic et tu, monache, antcquam mihi promitteres, in tua erat potestate facere quod volebas.
quid dicit
'.

fidem irritam fecerunt

Vide quid

Vox
20 feci ?

tua ligavit te mihi.

Numquid
:

te

conpuli

nonne hber

eras

In tua fuit potestate promittere

numquid necessitatem promisisti, meus

:

esse coepisti.

Meum

nolo dimittere

non

tibi

licet

ea h'centia dimittere

qua promiseras. Promittere tuum fuit, dimittere non est tuum. Si dimiseris, non habeo te in illo gradu, in quo prius habui. Primum h'ber eras. Eras quidem de famih*a non eras ante oculos meos, non eras de ministris
:

et iiegoi]

denego x

et

denego

3.

Qtii in persec.]

Haec multaque
S.

alia

deinceps om.

/,.

2 precanttir] ^ perperam inser. sancfi. 3 cm. dicere ; diceret et confelkbat A.

pignare] pugnabi

4 dicere conpe/lebat] S
;

amorem Xpisti
;

superare] S

amore Xpi superare

Incendio]
7 eculeo] aeculeo
;

A
X
;

al amore Xpisti separare

!3x.
(3 ;

Quid]
z;z

pAS

quod

x.
;

dicit] dicitur x.

inccndium S
;

in incendio

incendo A.
j3x.
;

ardebas] 3x

om. AS.
x.

A
i.

equuleo

^.
;

pro me]propter me
ignefn

9 Ea] om.
;

x.
te

10 ignein non fugeres] scripsi

n.
l.

fugeris S

non fugire

igneni effugere 3

ignem fugcre
quid
[ix.

12 quid
volebas]

1.]

qui

A.

14 Vide]
19

AB

viduae 3x.
conpuli]

\Z potestate] voluntate x.

A3

velis

velles x.

Numquid te

xS

quis

te

compulit

?j

te conpellit

A.
;

neces-

sitatemfeci] ex necessitate fecisti x.

21 ea licentia]

AS

om.

22 qua] S

quod

?j\.

Si dim.]
I.

si

me dim. A.
in

23 habeo] habebo S.
7iegat
etc.]
Is. 22,

Qui

persecutione
i,

'

Quomodo

et in

martyrio qui
dedit, levioris

Hieron. in

Gal.

6 sq.

'

in

martyrio

post poenas victus

manus

non eadem poena plectitur, qui absque colluctatione et tormentis statim prosiluit

poenae
tate
et

est

eo qui absque nulla necessidolore cruciatuum Christum

12.
nieos]

leos, fidiculas,

ad negandum, et ille qui inter equuignesque distortus, com-

negavit
24.

'.

14./^^^^//;//]

pulsus est

quod credebat negare

'

in

i Tim. 5, nonerasante oculos

Hieron.

404
meis, sed
familia
:

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
:

tamen de familia mea eras non eras minister, tamen eras de non tamen eras mecum, sed tamen meus eras. Ex quo mihi militaie coepisti, si recesseris, non habeo te de famih'a sed quasi fugitivum. Hoc totum quare dico ? quoniam in nostra erat potestatepromittere servitutem Dei non est in nostra potestate dimittere. Promisisti ? praemlum habes. Negasti? poenam habes utrumque propter confessionem tuam est. Diximus, atque iterum dicimus. Promisisti ? praemium habes. Dimisisti ? poenam habes. Non est meum, utrumque tuum est eh'ge quod veh*s. Habes viam mortis et vitae eh'ge quod vohieris. Hoc totum
: : :

dico vobis, ne quis de vobis putet se haSere

re
:

hberam potestatem,

et dice- 10

Krgo

iUi

qui uxores habent, qui sunt in civitatibus, qui mih"tant, qui

negotiantur, ergo totus

Non

periculo est, et soH monachi salvantur? aequa condicio. IIH scientes inbecihitatem suam non promiserunt facere quod non poterant. IHi quidem sunt Xpistiani
est nostra et illorum

mundusin

sed est Xpistianus quasi saecularis, quasi negotiator, est Xpistianusquasi

miles.

15

Et Corneh*us centurio

fuit, et

qui desivi esse saecularis et factus

salvatus est. Ego qui monachus sum, sum monachus, aut monacHussalvor,

aut ahter non salvor.

Non

est

ahquid medium. Si voluero dimittere vitam

monachi

et

sequi saecularem, non habebit

me Dominus

quasi saecularem,
20

sed quasi praevaricatorem.

in proposito.

Non

ergo nobis Hcet dimittere quod habemus

facio si peccavi? Et in isto proposito quid facturus sum, nec saecularis nec monachus ? x-^h^quis peccatuin peccato maiore cupit emendare? Si peccasti, et in hac vita constitutus esto paenitens quasi monachus paenitens non quasi saecularis, sed quasi monachus. AHquis dicat: Fugi dominum meum, ne me caedat semper debeo fugere. Si te
: : :

Dicat ah'quis

Et quid

25

paenitet quia fugisti, debes revertefe ad

dicat
I
:

dominum Deum tuum. Nemo

Paenitet
oni.

me

quia fugi, et fugere semper debeo. Sive sancti sumus,

t.

mea]
;

A.

Jion cras minister

7
est.

e.

defami/ia] S

om. 3A.
diximiis S.

4 erat]

cst S.

Dei]

P add. et ohedire. iterum atque iterum S.

Dco S

Diximits]

SA

En

atque iterum] et

10 volns] Editt. et codd. inser. fratycs carissimi,

12 ne^otiantur] neootiant S.

quibus verbis
15 saecularis]
isto

nusquam auditores Hieronymus compellat.

S
inser. est saecularis, 3 ct.

16

ct salv.]

sed salv. 3A.

22 peccavi} Et in

pro-

posito

quid facturus sum] peccavi in isto proposito, qui factus sum 3. 23 Aliquis] addis S. peccatum] pcccat 3. om. 3S. in hac vita] AS in et] A 24 cupit] cupis S. vita monachi 3. sed] om. S. 26 te 25 monachus pacnitens] 3 om. paenitens. paenitct] S om. te A add. invenis. 27 rcvertere^ A reverti JjS. 26. 2^^ fugere] fugire codd.
;
;
;

tract.
'

de

i)s.

Monachos

et

133, supra j). 253,1.8: virgines ego puto illos

agro de familia

'.

12. soli )iio?iaclii salvnntHr'i\Q{.\.x2iQ.i.

esse qui ad faciem ministrant domino suo; saeculares autem, qui suntquasi in

de

ps.

143, su[)ra

p.

286,!. 17.

DE EXOnO
sive peccatores

IN VIGILIA PASCHAE.
licet
es,

405

sumus, non nobis

:

beatus es monachus

si

peccator

miser es monacluis

mutare propositum. Si sanctus es, tamen mona:

chus
deris.
5

es.

Non h*cet mutare propositum, licet dignitatem propositi perdiHoc in commune loquor, et quod vobis loquor,mihi quoque loqnor

ne quis se putet habere potestatem mutare propositum.

Rem

vobis dico

non quasi hoc praecipiam. Duos fac monachos conruissc, hoc est, uterque peccavit. Ah'us de ipsis simpHciter saecularem se confessus est, verbi causa, duxit uxorem, et dixit Non possum sustinere, non possum monachus perseverare. AHus vero plangit qui peccaverat, intellef^it peccatiim suum, et nulh* confitetur tamen quod fecit, die ac nocte Domini misericordiam deprecatur. Non

novam

quasf in conparationem

dico,

dico quia bene

fecerit,

quod peccaverit
sanctus

ad conparationem tamen eius

qui publice sceleratus

ut

est, iste

est.

Hoc totum

quare dico

Non

^5

spem peccatoribus dem, et per ipsam spem dem occasionem peccandi. Sed hocdico etiam quicumque peccavit,non ei h*cet mutare propositum. Dominus autem potens est, me et vos ab omnibus insidiis diaboH totos
:

Hberare.

DE EXODO,
Hodie populus
20

IN VIGILIA PASCHAE.
homo

Israhel et vere

videns

Deum

(hoc quippe inter-

Hodie agnus Dei, qui toHit peccata mundi, pro omnium sahite iug^ulatur. Hodie sanguine ilh*us postes domorum, id est, frons nostra depinf^itur. Hodie occiduntur Aegyptii, et de servitute Pharaonis Dei populus liberatur. Hodie percutiuntur primitiva Aegyptiorum, et Israhelitarum non solum liberi sed etiam inrationapretatur Israhel) egredi iubetur ex Aegypto.
2 tatneji inonachit,s
et
cs'\

om.

3.

lO nulli] nullo A. i6 diaholi\ diabuli A.

II die ac nocte^
totos /.] totus
l.

A
;

die noctuijue

diebus hac noctibus S.

et
editt.

tutos praestare

S.
est.

Variae in codd.

adduntur doxologiae
t.

ultima pars tractatus in x longe diversa

t.

l8 sqq.] Inter suppositicia Hieronymi

XI

et

Augustini

VI opera

reperitur.

Maurinae
p.
Ital.

editionis
1.

textum contuli cum codd. Ashburnham Barrois 57, fol. 49'-' = A(cf. adnot. crit. ad Sessoriano LV, fol. 174^ saec. VII/VIII = S (cf. Reifferscheid, Bibliotheca PP.
Vatic.
lat.

402,
I,

i)

124);
:

344,

fol.

103^

V.

PASCHAE]

Ita

S praemisso nomine sancti

;

Incipit epistula sci

CLegypto

Hicronimi de immolatione a^ni

Incipit pervi^ilio in exodo

immolatur ai^nus cod. Lugdun. 521, fol. 90 saec. VII/VIII. to//it] Aug. S 22 /rom nostra] AS tu/it A. i'^ P/iaraonis] om. S. depingitur] S depingetur A depinguntur Aug.
20 Dei] om. A.
; ;
;

Hieronimi quando in ig po/>uius] om. S. frontes nostrae Aug.

primitiva]

AS

primogenila Aug.

19.

videns

homo videns Deiwi\ Hieron. supra 239, 27 Deum.

'

'

Israhel

interpretatur

homo

406
bilia

S.

HIERONYMI PRESBYTERI

iumenta servantur. Homines quippe et iumenta salvos facit Dominus. Praeparemur ad immolationem agni, et adprehendamus illum, non quando dubia lux est et adhuc hinae cornua non implentur, non quando crescere incipitvel decrescere sed quarta decima die, id est, lunae himine consummato atque perfecto, quando tota eius lampas, totus orbis impletur. Nec putemus agnum istum anniculum ubicumque posse comedi. Praecipitur nobis ut in una illum comedamus domo,id est, ne extra ecclesiam immolari agnum putemus. Ex quo manifestum cst, quod ludaei et haeretici et omnia conventicula dogmatum perversorum, qula agnum in ecclesia non comedunt, non eos agni carnes comederc, sed draconis qui datus est iuxta psalmum in escam popuHs Aethiopum. Ouomodo enim in
;

lo

diluvio non salvatur nisi qui in arca fucrit Noc, et conruente Hiericho una tantummodo Raab meretricis, id est, ecclesiae credentis ex gentibus custoditur dcmus ita et in immolatione agni tunc veie agnus occiditur, cum in una mactatur domo. Erit, inquit, vobis ognus inmocitlatus : de agnis et de Jiaedis sumeiis eum. Praecipitur et in ah*o loco, ut qui in primo mense pascha facere non potuerit, secundo faciat iuxta quod et nunc iubetur, ut qui non potest habere agnum, saltim haedum habcat. Xpistus enim in domo ecclesiae dupHciter
;

15

immolatur. Si

iusti

sumus, de agni carnibus vescimur

si

peccatores, et 20
liaedis

paenitentiam agimus, nobis haedus occiditur.

Non quo Xpistus ex

quos a sinistris stare docuit aut agnus aut haedus flt.

sit,

sed pro diversitate meritorum unicuique

ram
I

Quaeritur etiam quare non in die agnus iste immoletur, sed ad vespeet causa manifesta est. Dominus enim noster atque Salvator in con: ;
'>

25

AS

senan/u}] Aug. S salvauiitr A. '""'' S om. Aug. fadt Doviimis\ 'Pt^ft^i ^ facies Doniine Awg. 2 Pracpaieviur'] AS piacfarcmus nos Aug. Insuper edilt, et codd. inser. /rfl/w carissinii (cf. adnot. crit. ad 404, 10). om. Aig. S. 4 lunae^ A lur.iine\ Aug. A opcre S. 5 lanifas^ AS ; lamfade Aug. 7 ne exha ecclesiam] AS Hieron /;/ una ecelesia Aug. S et haer. e. 0. conrenticula] Aug. S oni. A. 9 dogfnatuvi']
;

Aug. S

dogvia

A
;

dogviataque Hier,

fc}~i'C7'soruvi]perversum A.

quia] S

qtti

Aug. A.
14
;';/]

II psalviuvi]

psalviistavi
lin.
x"]

Aug

psaltcriuvi S.

Aethiotuvi] aethyopihts S.
lin.
.

om.
20

S supplet. sup.
A.

ivunolatione ne add. sup.

ct in]

A.
/;/

16 et de haedis] etedetis A.
i

sumetis' suvicntes A.
si pec.] et si pec.

21

A om el. Non quo X. e.

.

in pritno]

A om
;

S iubetur] praecipitur A
;

haedis

sit]

ex haedis ftt Hier.

22 a sinistris] a sinistra A.
iste\ oni.

23

A Aug aut agnus] A om.

ncn quia
25
<?/

Chrislus cnivi non

aut.
;

24 etiavi]

Aug. S
I.

iavi A.

A.

ivivioletur^ iviviolatur

A.

causa]

AS

hacc causa Aug.

'

Dominus^ cf Ps. 35, 7, perfecio\Yi\^x. in ps. xiiii (27,16) Quarta decima die immolatur,quando
^.

non immolatur
lumine
1
'.

nisi in perfecto et

pleno

1.

Aeihiopuni^ Ps. 73, 14.

luna plena est, quando nihil ei deest de lumine. Videte ergo quod Xpistus

16. euvi]

Exod.

12, 5.
9,

17. alio lo(o\

Num.

10 sq.


OE EXOnO
TN VIGILIA PASCIIAK.
est.
'.

407

summatione saeculorum passus

loquitur
*
:

Filioli,

novissima hora est

est.

Unde ct lohanues in epistula sua Ouando autem hora novissima est,

Sed et hoc intellegendum, quod quamdiu versamur in Aegypto, non sumus in clara luce, sed in tenebris atque cah'gine. El Hcet ecclesia, id est, luna quasi in nocte resplendeat, tamen veri solis non valemus perfectum habere
finito die noctis

exordium
id

in istosaeculo

sumus,

est,

ful^orem.
Iii iina,

inquit, donij coincdetis carn^s assas (^ni, et azyina ciiui

amaritn-

dinihus inanducabitis.
iG

Non

coinedetis dc eis crudnin aut coctuin in aqua, sed

assas igni. lubetur nobis ut panes absque fermento veteri maHtiae et nequitiae

comedamus. De quo fermento et Dominus in evangeHo discipulos monet dicens Cavele a fermento Pharisaeorum et postea interpretatur fermentum perversam Pharisaeorum esse doctrinam. Et nos igitur si a doctrina saecuH istius volumus esse aHeni, et quasi extraneos a mundi
' :

';

conversatione nos facere, persecutionibus et pressuris subiecti simus, et

20

secundum apostolum comedimus azyma sinceritatis et veritatis. Vis, o auditor, inteUegere quod dico? Dic quod verum est, loquere quod sincerum est, nuHius personam accipias, non divitis, non potentis. QuamHbet et comedis sit potens, quamHbet sit nobiHs qui peccaverit, corripe eum Iniazyma sinceritatis et veritatis in amaritudine. Unde et apostolus ait
: : '

micus vobis factus sum

:

vcra dicens
'

;
'

et

proverbium saecuH gentiHs

25

Obsequium, inquit, amicos, veritas odium quoque poeta exprimens parit'. Quod autem sequitur, ut non crudas carnes agni neque eHxas comedamus iHud est, ne scripturas divinas, quae vere carnes agni sunt, aut iuxta historiam tantum inteHegamus sicut ludaei, et crudas eas ad:

3 et hoc\

om.
A.

et.

8 domo\
eis]

domu A.
et\

assas\

Aug. S
assatam
A.

assatas A.

azyma^,

azema A.
veteri\ veteris

9 de

de his A.

10 assas\ S

A A

assiim

tantum Aug.
monet dicens\
13 per-

ri

fermento

firmento (om.

et)

discipulos

Aug. S
versam\

discipulis

jnomns

dicit

A
;

discipulis dicit V.

12 Cavete\

add. vobis.
;

AS
;

perversorum

Aug

om. Hier,

14 sa:culi istius\

AS

huius saeculi Aug.

A.
simus\

extraneos\ Aug.

SV

externos A.
16 comsditnus\

15 conversa'.loni\ Aug.

SV

coj^j^itatione

Aug. S
Aug.
2.

sumus A.

AS comedamus
;

Aug.

auditor\ Aug.

SV
;

om. A.

19 comedis\

com:iisti Aug.

20 azymi] azemi A.

in amarituiine\

om. A.

SV

parat A.
est'\
r

24 vere\ vera: A.
lo. 2,

25 a isu>na.mus\

ahsum.
'

Aug

23 parit\ assum. S.

hora
'

18.

5.

ecclesia

id est luna\

Hier. supra

Hieron. in Gal. 4, 16 Eleganter autem Ergo sententiam terminavit dicens

:

166, 5

intellegamus Uinam ecclesiam'. 10. igni^ Exod. 12, 8 sq. nequitiae^ \ Cor. 5, 8. 12. Pharisaeorun{\ Matth. 16, 6.
I.
i.

inimicus vobis factus suin veritatem dicens vobis... SimiUs est huic illa sententia nobihs

21. dicens\ Gal. 4, 16. 2^./>arit] Terent. Andria

apud Romanos poetae Obsequiuin aoiicos, veritas odiwn parit 24. vere carnes agni sunt] c(. supra
'.

41.

290, 28: 301, 25.

4o8
sumamiis
et
in

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
alle-

cibum, aut rursum eas secundum haereticos quibusdam

goriis et nubilo interpretationis ad perversa

enervemus eas, et suci offundamus sed intellegamus eas

:

quaeque dogmata derivemus veritate sublata umbras quasdam et imagines

et iuxta historiam sicut scriptae sunt,
et

et

nihilominus Spiritus sancti eas excoquamusardore,

h'tteram videtur

quidquid

in iliis

secundum
sitione

incongruum esse

vel clausum, spirituali

expo-

pandamus.
in

CapJit C7(m pcdibits et iiitestiuis coiiicdctis.

illud

quod

evangeh"o lohannis scribitur

Verbum
apud

erat
'

apud Deum,
;

et

Caput mihi videtur esse agni In principio erat verbum, et Deus erat verbum. Hoc erat in principio
*

10

Deum

pedes autem,

homo quem
potest
:

pro nostra salute dignatus est

caput, intellegentia spirituahs
:

adsumere. Sed

et ah*ter sentiri

pedes, simplex iuxta historiam narratio: inteslina autem,quidquid intrin-

secus in httera latct, quidquid in superficie non videtur, sed dih'genti examinatione commohtum et ruminatum a doctoribus profcrtur in medium, et quod putabatur esse faedum et indecorum, hoc repperitur esse
.,g vitale. Verbi gratia, quid turpius in
scripturis dici potest,

15

A ^ ^"^

1
\

et Selom fihus ludae isemen proiciat in terram, ne hberos generet ? Haec si secundum h'tteram intellegantur, nonne et a gentih'bus et ab increduh's quibusque quasi scripturarum slercora condemiiantur atque inridentur ? Sed si iUa excutias, si laves, si Spiritus sancti igne excoquas, vertuntur in cibum et quod
;

meretricem habere iubeatur uxorem, et ludas cum cumbat, et David Bersabee adulterio sordidctur,

quam si Osee Thamar nuru suacon20

putabatur

inutile, invenitur esse

mysterium.

Non

rclinquctis dc eo in niane, et os non conteretis de eo.et

quod rcliquuni
si

25

fucrit de co usquc in niane, igni conburetis

illud. Nihil de carnibus agni in

futurum saeculum reservemus

I

quantum possumus comedamus. Ouod

aul'\

in tii>u/n] in cybo

A
;

in cibo S.

Aug. S

neque A.

eas\

AS

non

repet.

Aug.

2 (juaeque\ qtioque A.
;

3 ei enervenius] et tenuerimus A.
veritate subiata] veritatis sublato S.

et suci^ et succi

Aug
;

suci

(om.

et)

et
;

suco S.

4 offundamus]
et

S effundamtis V Hier suffundainus om. ct. 5 et nihil.] A om. et.

peritur] reperietur Xug.

offcndamus Aug.

corr. in

marg.

iuxta\

sancti]

om.

S.

6 litteram] literam A.
18 iubeatur\

16 ref-

17 vitale]

vitalem A.
;

Aug.

nuru sua\ nurum suam A.

19 Bcrsabee] codd

Bethsabee Aug.

Selom]

ita

Aunam
2T, si

Onam

Aug.

20 semen]

A inser.

semper.

21 et a gentilibus]

A
;

A. SeUa V agentibus Aug.

;

iubetur
;

laves\ illa laves A.

si Spir.] ct Spir.
;

A.

26 illud] om. A.

infuturum saeculum] S 27 quantum] AS quantumcumque Aug.

;

in futuro saeculo

2^ invenitur] AS A usquc i.
;

invenietur Aug.
f.

saeculum Aug.

I.

J)euni\ lo.

I,

sq.

20.

?ie

iiheros ge?ieret\c.{.

supra 351,

Sctom\ pro Onam dicit labente memoria; cf. Genes. 38, 11 sqcj.
19.

5sqq.
26. iltud^

Exod.

12, 10.

DE EXODO
qiia
in

TN VIOILIA PASCHAE.

409

co

foi tia

sunt, doginata vidclicct ccclcsiastica

aiiG^elis et ceteris

de Trinitatc, de rcsur-

rectione,

de anima, de

istiusmodi, haec non iuxta opinio-

nem
5

pravis interpretationibus disseramus et conteramus illa,scd ita ut sunt

fortia

praedicemus. Si quid autem quasi homines praeterierit,

doctrina Spiritus sancti nobis aperiendum
et

et

non pofuturo

tuerimus de carnibus agni comedere, scire dcbemus quod

saeculo
illud.
sit,

in

comcdcmus

S/c

aiittiJi

coiiudetis illud

lunibi vestri adciiwti^ ei calcianienta vestra in

et coniedetis illud

pedibus
10 tione

vestris, et bacuii in

inanibus vestris,

cuuifestinaest,qua-

:pascJia est enini Doniini Dcivestri.

Huc usque praeceptum

15

nunc iubetur, quo a nobis habitu comedendae sint. Z//;;/^/, inquit, vestri adcincti. Et apostolis dicitur Sint lumbi vestri adcincti, et lucernae ardentes in manibus vestris Et lohannes zona pellicia cingitur et Helias nihil in se habens molle atque muliebre, sed totum virile et rigidum (homo quippe hirsutus erat), cingulum habuisse describitur. Et nos ergo si volumus carnes agni comedere, mortificemus lumbos nostros, mortificemus opera carnis, et hoc quod in lob de diabulo dicitur Virtus eius in lumbis eius, et fortitudo ejus in
les

carnes agni comedere

debeamus

'

'.

'

umbilico ventris eius' occidatur

20 spiritum,

in

nobis

ne caro concupiscat adversus

debiUJi.m
reddit,

sed spiritu opera carnis mortificemus, et purificati vescamur agni

carnibus.

Ut autem

sciatis,

quoniam quicumque uxori

vacare non potest orationi nec de carnibus agni comedere, et Moysi prae-1

25

populum, qui ascensurus erat ad montem Choreb, ante tres et David cum venisset ad Abimelech sacerdotem, interrogatur si mundi suntpueri, ad quem respondit purificatos eos esse ab heri et nudiustertius. Si autem panes propositionis non poterant ab iis qui
cipitur, ut

dies purificet

uxores suas tetigerant comedi, quanto rpagis panis

I

ille,

qui de caelo deiuxta

ie

T}initate\ om. S.

2 et celeris istiusmodi\
0.

AS

et

de

c.

huiitsmodi Aug.
et

opitiionem]

AS
;

i.

nostram

Aug. V.
5 scire

3 disseramus\ dcseramus A.

conteramus\

codd. recte
7.

et

8 iliud\ ilium
;

non cont. Aug. AS. 8 lumbi\

debemus] om. A.

6 apcrienduin\ aperienda A.
12 com. sini\
15 sed totum\ et
S, et oni. eius c.f.

sint luiidn

Aug.

9 illud\iiiuin A.
inquit\

Aug
e.
i.

co?n.
se

sunt A. A.

Lumln\ Sint lumbi Aug.

17 mortificemus\ mortificcmur A.

om.

S.

totum in

18 iumbis\
S.
S.

lumbo

u. V. eius.

20 vesiainur\
22
;

A; vescemur Aug.
Moysi\

21 scialis\ lleic

quoque codd.
'S
',

et
;

editt./ra/r^^ carissimi.

ct

A;

et

Mosi

21 populum\ 24 purifuet\ S
;

popu/o

populus Aug.
Abimeiech]
25 ad

accessurus\ S
;

ascensurus Aug. A.

purificetur Aug. A.

Ahiinelech S

Achimelech Aug.
;

interroi^atur\

AS

interrogatus Aug. V.

quem

rcspondit\

afquc resp. S

Aug. V om. ad quem.

26 pioposiiionis\ praepos. A.

13. vestris] Liic.

12, 35.

nerum
et

et effeminatuin,
'.

sed tolum

virile

totum virile et rigidutn] Hieronymus supra 236, 23 'Sanctus enim erat, et nihil habebat in se molle et te15. sed Anecdota Maredsolana
I II
,

rigidum
19.

eius\

lob 40,

11,

2.

5*

4IO
scendit,

S.

HIRRONVMI PRESBYTERI
hls,
?

non potest ab

qui coniugalibus pauloante haesere conplexi-

bus, violari atque contingi

Non, quo nuptias condemnemus, hoc dlcimus;

sed quo eo tempore, quo carnes agnlmanducaturi sumus, vacare a carnis

operibus debeamus.

Ouod autem
manihns
mur,
vestris
calciati

sequltur,
:

Et

calciainenta in pedibns vestris, et bacnli in

In

hoc iubetur, ut quamdiu

heremo
In

Istius saeculi gradi-

slmus calciamentis pacis, necubl

deserto scorplus etcolu-

ber obrepat, necubl serpens plantam gradientis invadat.

Quod

si

forte

adversum nos consurrexerit, habeamus virgam in manibus,et percutiamus eum, et dicamus Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt'. Vldete mysterium scrlpturarum. Quamdlu per solitudlnes ambulamus, necesse habemus calclamenta, qulbus nostri tegantur pedes; quandovero
* :

lo

terram repromissionis intramus, dicltur nobis cum lesu Nave Solve corrlglam calclamenti tui, locus enim in quo stas sanctus est Et nos ergo
*
:

'.

quando intrablmus in regna caelorum, non habemus opus calciamentis, non his praesldiis quibus custodimur In saeculo sed, ut novum dicam,
;

15

agnum

illum qul pro nobis occlsus est sequlmur et de nobis dicit lohannes Isti sunt, qui vestlmenta sua non coinquinaverunt, virgines enlm permanserunt qui sequuntur agnum quocumque vadit
;
'
: :

'.

IN
Omne
I

PSALMUM XXXXI, AD NEOPHYTOS.

nusquam Invenio quod
Non
filH

20

psalterium sagaci mente perlustrans,

triste

Chore ah'quid
dicimus]

cantaverint

semper
A.

In

psalmis eorum laeta sunt

2
qiio\

et
hoc

Jiaescre conplexil)its\fncrit conplexibus copolatiis

aiit

non quod A.

iudicenms

3 sed i/uo]

7 coluber] coliber A.

12 necesse 15 intrabimus]

A om. t/uo. habemus] AS necesse

; ;

5 et haculi]
est ut

A
S.

et

baculum Aug.
13 dicilut]

habcamus
in]

x\ug.

add. postea.

intra7;erimus Aug. S.

om.

habemus]
;

AS

habebimus Aug.
et de]

calciamentis] calceamenti A.
;

17 sequimur]
dicit]

AS

sed de
iiiser.

sed

et

de

sed videte ut de Aug.

vaiiit]

AS

dicat Aug.

sequemur Aug. 19 perman-

serunt]

A
t.

append.
fol.

14'

20 llunc traciatum ex Aug. S add. doxologiam. VI Auguslini descripsi, nonnuUis lectionibus ascitis ex Hieronymo et cod. Vatic. 344, NEOPHYTOS] Bcati Hicronymi cxpositio psalmi XLI ad V (conf. supra p. 405).
hi sunt.
;

renatos in vigila pascac habitafeliciter V.

S.

neiubi serpensf.^i^. invadat] Rieron.

11.

Fidete mysterium scrityturariiiii]

73,

jn

quia pascha Domini comedere non poterunt quod qtii comedir, accincio^ iiabet himbos, et
Is.
'

20

et

discalciati,

Idem supra
etc.
14.

28;

176, 16; 234, 24

16.

sinctus

est] los. 5,
4.

tenet

baciilum, et calcialis stat pedibus, ne per saeculi huius solitudinem transiens a serpenlibus mordeatur'. 10. consotaia sunl\ Ps. 22, 4.

manu

19

vadit] .Apoc. 14,

22. a/i(/uhi tristecantaverini^d.^uinsi

85, 27; 92, 3.

IN

PSALMUM XXXXI, AD NFXJPHYTOS.

41

iocunda, scmpcr terrenis humilibusqiie contemptis caelestia et aeterna

desiderant, congruentes interpretationi nominis sui, siquidem

Chore

inter-

pretatur calvities. Ouia ergo

est et sepultus,
5
filii

Dominus

noster in loco Calvariae crucifixus

quicumque
filii

in

crucc ipsius credunt et in resurrcctionc, hi

:

Chore,

id est,

Calvariae nominantur

super qua Calvaria Domi-

nus noster verus Helisaeus post resurrectionem ad caelorum regna conscendens, inridetur a parvuh*s ludaeorum, sed ursi comedunt inridentes.

Hoc de
tamur.
10

titulo strictim dixisse sufficiat

nunc ad psalmi principium rever-

Sicut desiderat cervus

ad fontes aquarum,
est, ut

Deus. Cervorum natura

ita desiderat aninia niea adte serpentum venenacontemnant, quin potius

:

naribus suis eos extrahant de cavernis, ut interficiant atque dilacerent

15

cumque venenum intrinsecus coeperit aestuare, quamvis eos non possit occidere, tamen sitis ardorem et incendium commovet. Tunc illi fontes desiderant, et purissimis aquis ferventia venena restinguunt. Quomodo itaque ilh* cervi desiderant fontes aquarum, ita et nostri cervi, qui de
Aegypto
et

et

de saeculo recedentes interfecerunt Pharaonem

in

in

aquis suis,

20

baptismo necaverunt, post interfectionem diaboli desiderant fontes ecclesiae, Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Me dimiserunt fontem De Patre, quod si fons, scribitur in Hieremia aquae vivae, et foderunt sibi lacus detritos, qui non possunt aquas contieius exercitum
' :

omnem

nere

'.

De

Filio vero in

quodam

loco legimus
'

*
:

Dereliquerunt fontem sa-

pientiae'. Porro de Spiritu sancto

Qui

biberit

de aqua
'

quam dedero

ei,

orietur in eo fons aquae saHentis in vitam aeternam

25

statim exponitur

evangelista dicente, quod de Spiritu sancto fuerit sermo Salvatoris.

Ex

quibus manifestissime conprobatur, tres ecclesiae fontes Trinitatis esse

mysterium.

Hos
30

desiderat anima credentis, hos desiderat animabaptizati, et dicit

Sitivit aninia niea

ad Deuni fonteni vivum. Non enim

sitivit

leviter videre voluit

Deum,

sed toto desideravit ardore, toto

incendio.

Ante quam baet

ptismum consequerentur, loquebantur

"j

inter se

invicem

dicebant

a farvulis\Y

Z.6.6..

et

ab incredulis.

14 commovei\ tollerantes V.

17

in aquis\

Hier.

in actibus Aug.

22 vero in] om. V.

;

26

ecc/esiae]

in ecclesia V.

28 baptizati]

Aug

baptizantis Hier.

Maurini suspicantur legendum esse baptizandi.

12.

extraJnuit de
'

cavernis]

Hieron.

21. conti?tere] lerem. 2, 13. 22. sapientiae\ Bar. 3, 12. 24. aeternani\\o. 4, 13 sq.
staiini exponitur\

enim dicitur esse virtutiSjUt spiritu narium suarum protrahere serpentes de cavernis et sic comesupra 273, 18
Talis

Immo

non

sta-

dere

'.

Cf

165, 26.

tim, sed. lo.

7,

39.

412
Qnando
spectum
nisi
illi

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
Dei? Ecce impletum
est

veniani et apparebo ante facieni

:

quod
videre
:

petebant venerunt
altaris et

et steterunt

ante faciem Dei, et apparuerunt antecon-

ante mysterium Salvatoris.

Hoc non merentur

qui

ex conscientia et ex

mnt

inihi lacriniae

imo proferunt corde memorantes Fnenieac panis die ac noctc. Per omnem enim Ouadragesiieiuniis,

mam

vacaverunt orationi atque

in

sacco et cinere dormierunt,

futuram vitam peccatorum suorum confcssione quaerentes. Sed quia fuderunt lacrimas et fuerunt tristes, dicitur illis Qui seminant in lacrimis, in gaudio metent' et Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur
'
: '

'.

Pro quibus universis cum

fidenter loquuntur, et dicunt

illis

diabolus insultaret, et diceret

Ubi

est lo

Dens tnus ? nunc ad corpus Xpisti admissi

:

et in vitali fonte renati con-

Transibo in locnni tabernaculi adniirabilis

usque

ad doniuni
:

Dei.

Domus

Dei ecclesia

est,

hoc

est

admirable taberna-

culum

quia habitat in eo vox exultationis et confessionis et sonus epu15

lantium. Gaudent quippe super fidem et consecutionem vitae aeternae,

nunc accipere meruerunt, angeh' in caeHs omnesque virtutes. Si enim super uno peccatore agente paenitcntiam, et in una ovicula morbida, quae pastoris umeris est revecta, gaudent angeli atque laetantur quanto magis in tot fratribus vitaH gurgite renatis atque mundatis universa exsultant regna caelorum, videntia homines veteri peccatorum labe purgatos suo incolatui praeparari ? Dicite ergo, qui Xpistum nunc induistis, et ductum nostrum sequentes, quasi piscicuH hamo,ita sermone Dci de gurgite saecuH istius sublevamini In nobis rerum natura mutata est. Pisces enim, qui de mari extracti fuerint, moriuntur nos autem ideo apostoH de mundi istius mari extraxerunt atque piscati sunt, ut vivi ex mortuis fieremus. Ouamdiu eramus in saepostculo, oculi nostri in profundo, et vita nostra versabatur in caeno quam de fluctibus erepti sumus, coepimus solem videre, coepimus verum lumen aspicere, etpraenimio gaudio conturbati ad animam nostram dicimus Spera in Deuni^ quoniani confitebor ilii, salntare vultus inei et Deus viciis. Et deinceps Propterea nienior ero iui de terra lordanis et Hermon a nionte niodico. Abyssus abyssum invocat. Et nos de terra lordanis, id est, de flumine in quo baptizatus est Dominus, et Hermon, hoc est, de saecuh*
fratrcs nostri
; :
: :

quam

20

25

30

Ecce\

'\x\stx.
;

fratres demu/ny Aug. Hx^t. fraires carissimi.

3 mysteriuin Salv.\
It,

Aug

V om.

Salvatoris

mysteriutn intellexerunt liier.

15 super fdem] sul> fide V.

pisciculi^

piscicului V.

33 in quo\ ubi V.
r

mysteriiim Saivatoris] cf. supra 3. 201, 16; 290, 26; 3or, 25; 302, I etc. 9. metent] Ps. 125, 5.
consoiabuntur'] Matlh. 5, 5.

r. /;/ e7'/^j!//y6'-'//(?]

1 1

'

Quando
'.

Hieron. supra 368, descenditis in vitalem fon-

tem

'

IN DIE
istius

DOMINICA PASCHAE.

413

monte

maledictione (qiioniam Ilermon interpretatur anathema), et de modicohuius mundi (quamvisenim ah'quis sanctus sit, dum in isto
et

versatur saeculo, non est in monte grandi atque subh*mi, sed in monte

modico atquc humih') clamemus ad Dominum,

5

profunda scripturarum

ipsius de aUis scripturarum testimoniis interpretemur.Quidquid inabsconso

non possumus invenire,hoc de absconso novi testamenti solvimus in voce cataractarum Dei,hoc est, prophetarum ipsius et apostolorum. Omnia excelsa Domini, et fiuctus ipsius, et impetus fluminis qui
veteris testamenti
laetificat

civitatem Dei, super nos transierunt.

10

IN DIE

DOMINICA PASCIIAE.

15

Non queo quod mente concipio ore proferre, et cordis mei laetitiam h'ngua non exph'cat. Hoc autem non solum ego patior, qui cupio narrare quaesentio sed etiam vos mecum patimini, plus exsultantes in conscientia; quam in eloquio proferentes. Videtur mihi haec dies ceteris diebus esse lucidior, sol mundo clarior inluxisse, astra quoque et omnia elementa laetari.et quaepatiente Domino proprium lumen retraxerant, et fugerant,
;

et

noluerant creatorem

suum

aspicere crucifixum, haec nunc victorem

(si

illum et ab inferis resurgentem suo

dici

potest) fulgore, suo prose-

quuntur
'

20 piscata est,

Credit caelum, credit terra: et sagena, quae totum ludaeos tenere non potuit. Haec dies quam fecit Dominus exsultemus et laetemur in
officio.
:

mundum
ea.
'

Quo
CLIX,

3 versatur] Hier.
sierunt'] Editt. et

certaltir

Aug.

5 in abscons6\

Hier.

in abysso Aug.
t.

9 tran-

codd. add. doxologiairi.

10 Exstat in append.
relatus
;

Augustini Senn.

inter spuria

quoque Hieronymi opuscula ab Erasmo

sed et pars eius legitur in Ang.

Mai Nova PP. Bibliotheca t. I, p. 20 ex cod. Bobiensi-Vaticano 5758 saec. VH (= B), Hieronymiano tractatui in psal. CXVH (infra p. 416) intermixta. Insuper contuli cum codd. .Sessoriano LV, fol. 176 { S) et Vaticano 344, fol. 105 (= V). II Non qiieo] Editt. et codd. inser. concepi Ilier. quod\ Aug. S concipio'' Aug. S qtieni Hier. fratres carissinii. pro/erre] Hier. add. sermonem. 14 in eloquio] Aug. SV 13 etiam] Hier. add. et.
; ; ;

Hier. om. in.

haec] hic Hier.

ct

15

omnia] om.

S.

16

proprinm

l.

r.

e.fugerant

et]

om. S
'

Aug. om.

fugerant.

17 haec] ecce

Aug.
et

18 suo si dici potest fulgore^ suo]

;

novo claritatis suae Aug.

cb. Augustini.

suo prosequuntur] prosecuntur S, om. suq

suo protestanlur codd.

21 Haec]

Aug.

inser. est.

exsultemus
21.

laetemur] laetemur et exultemus S.

1.

i7iterpretatur anathe/na]
7
'

Hieron.
in

inea^ Ps. 117, 24.

*

in ps.

cxxxii. 250, I nostra interpretatur

2.

Ermon
'.

hngua
sii\

ava(OT,;j.a

Quomodo Maria virgo etc.] Hieron. Taceo prolog. comment. in Sophon.

de Anna et Elisabeth et ceteris sanctis muHeribus, quarum velut siderum igniculos clarum Mariae lumen abscondit

quanivis enini aliquis sanctus

Dicendi

modus

apud

Hieronymum

haud

infrequens.

414
modo Maria
ita inter

HIERONYMI PRESBYTERI
Domini interomnes mulieres principatum
tenet,

viroo mater

ceteros dies haec

omnium dierum mater

:

est.

Rem novam

dico,

sed quae scriptiirarum vocibus conprobetur

et

haec dies et una de septem

extra septem

est.

Haec

est dies,

quae appellatur octava; unde etinqui'

busdam psalmorum

titulis

superscribitur

pro octava

'.

qua synagoga finitur, animae servatae sunt in arca Noe: Similiter, inquit Petrus, et vos salvos Date partem Haec est, de qua Ecclesiastes praecipit facit ecclesia Hi sunt octo gradus, per quos in lezechiele septem, partem et octo templum Dei scandimus. Haec octava dies, de cuius sacramento et Doomnium nationum in Xpisto fide octavus quoque psalmus incipit mine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in universa
et ecclesia nascitur.
'

Haec,

in

cuius

Haec est dies, in numero octo

*
:

'.

'.

lo

terra

'.

Et quid me necesse est infinita replicare ? Dies me deficiet, si voluero diei istius exponere sacramentum. Hoc tantum dico, quod universa sabbati gratia et antiqua illa festivitas popuH ludaeorum diei istius sollemnitate mutata est. lUi in sabbato non faciebant opus servile nos in die dominica,hoc est, in dic resurrectionis opus servile non facimus, quia Qui enim facit peccatum, servus est pecvitiis et peccatis non servimus. et nos de domo Xpisti Illi de domibus suis non egrediebantur cati ,5^/' "on egredimur, sumus enim in ecclesia. IUi non accendebant ignem in f nos e contrario accendimus in nobis ignem Spiritus sancti, die sabbati de quo igne Dominus ait et omne vitium excoquimus peccatorum Ignem veni mittere in terram, et quam volo ut ardeat Desiderat Dominus ignem istum ardere in nobis, et secundum apostolum Spiritu nos sancto fervere, ut non refrigescat in nobis caritas Dei. Illi per diem sabEgo sum bati non ambulant in itinere, perdiderunt enim ilkim qui dixit Beati inmaculati in via, qui ambulant in lege via ': nos autem dicimus

omne

15

'

'.

20

'.

25

'

2 haec] S repet. dies.

/ua/er] corrector codicis

l-^^l)]
;

V
S
;

in

marg

tiiaior.
2>

3 conprohetur\

BS

conprobalur

ct\.ti\.

oni.

Aug.

7 vos]

inser. baplisma.

facii^facieiS.
;

paricm] S
date
sec.]
ct cel.

([JLSptoa

LXX)

paries ceteri. Cf. supra 18, 15

est]

14 necesse
ceteri.
;

inser.

plurima

et.

1 10, 13. 9 parion ei]parie ct S 24 in ierram] super ierram S. 25 et

om.

aposiolum] editt. inser. id

est.

26 in nobis] in nos S

om. Aug.

27 ambulant] S
2.

ambulabant V.
9. octo'\

Roii novam dico etc.] Hieron. suego rem dico novam '; 105, 3 Rem vobis miram loquor, sed ve13 ram rem novam loquor'; 136, 22 248. 9 rem vobis dico novam, immo non novam, sed de scripturis etc.
))ra 74,
'
'
'

Eccle. 11,

2.

13. terrii^ Ps. 8, 2.

19. peccati'] lo. 8,

I4.

'

'

24 ardeaf^ Liic. 12,49. 25. secunduin apostolunP]

1

Rom.

12,

'

1.

8. cccksia\ cf.

Petr. 3, 21.

2^. via'^ lu.

14, 6.

TN inE

nOMINICA PASCHAE.
' '

415
iustificationum
:

Viam veritatis elcgi et Viam Domini Et iteriim Illi de spinis Dominum coronaverunt tuarum doce me
'.
* :

'.

nos autem,

si

fuerimus lapides pretiosi, nostrum

Dominum
:

coronabimus. Caput impe-

ratorum istius saeculi ornat diadema nos ideo in capite nostri regis inponimur, ut ornemur a capite. Illi non susceperunt Xpistum, et suscepturi sunt Antixpistum nos recepimus humilem Filium Dei, ut habeamus
:

postea triumphantem.
tur altare
in
:

Ad extremum

noster hircus ante

Domini immola:

illorum hircus Antixpistus consputus et maledictus proicitur

soHtudinem. Noster latro

cum Domino

ingreditur paradisum
in

illorum

10 latro

homicida atque blasphemus moritur

:

peccato suo. IHis Barabbas

dimittitur

nobis Xpistus occiditur.

*
:

15

Haec est dies Pro quibus universis consona pariter voce cantemus quam fecit Dominus exsultemus et laetemur in ea Ignitam illam romphaeam et paradisi ianuam, quam nullus potuit effringere, hodie Xpistus cum latrone reseravit hodie Xpistus dixit ad angelos Aperite mihi quae cum semel portas iustitiae, ingressus in eas confitebor Domino aperta est, numquam credentibus clauditur. Ex eo tempore quo passus est Dominus usque ad praesentem diem, semper haec porta clausa et rese:

'.

'

rata est: clausa est peccatoribus et incredulis, reserata est

20 dentibus.

iustis et cre-

Per hanc ingressus est Petrus, per hanc ingressus est Paulus, per

hanc omnes sancti et martyres intraverunt, per hanc cotidie de toto mundo iustorum animae ingrediuntur. Duae portae sunt porta paradisi et porta ecclesiae. Per portam ecclesiae intramus portam paradisi. Ita debemus vivere, neeiciamur de domo illa, et eiecti foras a bestiis devoremur, quas
:

25 in alio loco

propheta formidans
in

ait

'
:

Ne

tradas bestiis

animam

confiten-

tem
qui
'j

tibi

'.

Ecce nunc Dominus stans

in paradisi
:

ianua loquitur ad nos,

est

sumus

domo

ipsius congregati, et dicit

antc

Haec

porta Domini,
12 nn/versis]

ante Djtnini

iinniol. altarc\

Doniinum
i^

infnolatto' in altari ^ng.

/iO:/ie]

editt. et

codd. inser./ra^;'^^ carissimi.

21 sancti ct niartyrcs\

ideo

ideo hodie

^di\\.\..

Xpistns\

S non

repet.

V om.

ct.

23 intramus] S inser.

in.
{'l-y/r^^i

2\ foras\
;o;jloao-

foris S.

25 tradas\
;

inser. Doinine.

aniinain con/itcnteni] Aug. S

YOuasvQV LXX) per eain\ Aug. S

1.

aniinas confitentiuin Ilier.

reliqua om.
r.

26 nunc\ oin. V.

27 congrc^ati

Aug.
12.

Domini]

Ps. 118,

Pro

(juiliiis
"

universis] Hieron. su-

^/^^/] Ibid. 30.

pra

p.

412,!. 10

Pro quihus universis

'

doce me\ Ibid. 27. 5. suscepturi sunt Aniixpisium'\ Hieludaei cassa in futuron. iii Is. 23, 18
2.
'

cum
13.

illis

diaboUis
'

etc.

pra 38
16.

rum

vota differunt... Nec mirum si ista confingant, qui spreta veritate Christi

romp/iaeam] cf.suRomphaea illa flammea 22 et vertigo illaclaudebat paradisum'.

fgnitam
j,

iiiain

Domino\?s.

117, 19.

organum
sunt
'.

diaboli Autichristum receptLiri

26. //^/]Ps. 73, 19.

41
iusti intrate

S.

HIERONYMI PRESBYTERI
sanctorum
fuerit ingressus,

peream.

Quam quicumque
',

quam'

vis diabolus prohibeat,

quamvis inimicus accuset (ipse est siquidem accusator fratrum nostrorum ipse estvindex inimicus), sicut in centesimo Oui sanctus fuerit non confundetur, vicesimo et sexto psalmo dicitur
'
:

dum

loquetur inimicis suis in porta

'.

IN DIE

DOMINICA PASCHAE.
Dominus
noster prophetatur atque cantatur
et
:

In omnl quidem psalterio

siquidem ipse

'

habet clavem David, qui aperit

nemo

claudit, claudit et

sed praecipue in centesimo decimo et septimo psalmo, qui nunc lectus est, resurrectionis eius mysterium praedicatur, et ipse ad patrem victor ascendens imperat angelis, dicens Aperite iniJu portas iiistitiae : i)igressus in eas confitebor Doniino. Haec sunt portae, de quibus in vicesimo tertio psalmo inter Be invicem angeli loquebantur, ingressum Levate portas principes vestras, et elevamini Domino praeparantes
aperit
' :
:

nemo

lo

portae aeternales, et introibit rex gloriae

et in

'.

Pulchre levari iubentur portae,

15

sublime

erigi

siquidem, iuxta dispensationem carnisque mysterium

et victoriam crucis,
3 vindex\
t.

maior regreditur ad caelos,

quam ad

terras venerat.

6 Ex append. S inser. et. 5 in poria\ editt. & codd. add. doxologiam. XI, Migne 30, 217. Contuli cum cod. Sessor. (S) 55, fol. 175; Vatican. 344 (V) fol. 15^. Cf. Mai, Nova PP. Bibl. I, 20 ubi pars prior huiusce tractatus denuo edita est ex cod. PASCHAE} Incipit ciusdem in dic dominicu paschae 'S Expositio Bob.-Vatic. 5758 (B).
Ilieron.
;

psahiii

CXVH
\\\tx.

per modum contionis habita ad neophitos in

y (juidem]
;

die sancto paschac

homilia

b.
;

Augiistini de dominica resurrectione B.

SB om.

Hier.
;

psa/terio]

SVB

psalmo Hier.
SV)\quae
pracdicatur]

noster] Hier. add. lesus Christus.

cantatur] Sl>

canitur Hier.

8 qui\

claudit]cluditV>.

\onunc]

\\\tx.'\x\%t.x.

psallendo.

^/WJ SB; om. Hier.

Hoc

loco in Hier. et
:

sequens glossema legitur, cui nihil inesse Hieronymiani

Hic enim psalmus, in quo a Spiritu sancto praesignali vocantur ad confitendum Domino in laude : vel ad con/essionem gentium vcri Israelitae in paenitentia stimmi sacerdotis Aaron domus, quod est ecclesia : sive generaliter omnes timcntes Deum, recte pro tantis muneribus pietatis Patris, qui Filio suo non perpercit, scd pro nobis omnibus tradidit illtim^
saporis quisque stalim intellegat

a confessione incipitur:

Quoniam

bonus,

quoniam in saeculum misericordia

eius.

Quis enim
passionem

nostrum

poterit esse considerans ea

quae in eo

cotidie exultans canit ecclesia, hoc est,

Domini .Salvatoris, resurrectionem sive ascensionem, et non j?iagis erumpat in voce, compos illorum pervulorum effectus, Domino cum ramis et palmis exsultantium : O Domine salvos nos fac, Domine benc prosperare ? Unde ct ipse etc. 12 ingressus\ et ingr. Hicr. V. 13 invicem]
om.
S.
et

carnis

Hier

15 Pulchre] S 14-17I om. B. coniunctione. ; carnis V om.

sed pulchre Hier. V.

16 carnisque]

3. 7iostroruni\ 5.

Apoc.
12C,
3, 7.

12, 10.
5.

12.

Domino'^ Ps. 117, 19.

7. 9.

inporta]
aperit\

l's.

\c^.g/oriae\ Ps. 23,

9.

Apoc.

IN niK Haec poria

nOMINICA PASCHAE.
pcr
cani.

417

l^ODiiiii^iusti iiitrabunt

Per hanc portam ingrcssus

cst Petrus, inn^ressus

est I^iulus, ingrcssi

sunt

omnes
:

apostoli, ingrcssi

sunt martyres, ct cotidie sancti quiquc ingrcdiuntur

pcr hanc portam

et
;

primus latro cum Domino ingressus est. Ilabetote fiduciam, similia. Non dicit, Apostoli ct martyres intrabunt per eam
trabujit per
eaiii.

vos speratc

sed iusti in-

Ouicumque ergo
:

iuste agit, et inter iustos

Domini

esse

meruerit, intrabit per hanc portam

quia

Dominus non

quaerit sanguincm

confitcntium, sed fidem per

quam

sanguis effunditur. Si habuerimus fidcm

et cruoris effusio.

quae potest sanguinem fundere, inputabitur nobis

10

vere infelices ludaei, o vere miseri atque miserabiles, qui non intcl-

15

lapidem, qui per Esaiam repromissus cst quod poncrctur in fundamentis Sion, et populum utrumque coniungeret, csse Dominum Salvatorem, esse Dei Filium. Ilunc vos reprobastis aedificantes quondam congregationem Domini et tempH eius mysteria custodientes. Qui rcprobatus a vobis, factus est in caput anguli, et primam ecclesiam de ludaeorum populo congregatam et credentes ex nationibus in unum gregem et mylexistis

sterium faederavit.
nostris
lege,
20 sibi
:

Doiiiino factuin est istud^

Jioc est viirabile

in oculis

ut nos qui ante passionem Domini sine testamento eramus et adoptaremur in filios Dei, et priori cingulo conputrescente aliud Deus lumbare contexeret, alium populum praepararet. Vos habetis
:

scripturas, et nos intellegentiam scripturarum

:

vos legitis libros, et nos

in

eum, qui in libris scriptus est, credimus vos tenetis paginas, nos sensum paginarum vos conplicatis membranas animalium mortuorum, nos pos:

3 martyres\

SB

et

mart. Hier.

ingrediuniiir\ gradiuntiir SB.

5 similia\ Hier. addit
:

4 Habetote\ habitote B.

fiduciam]

SB

ix^d.fratres carissimi.

Sic

enim

ipse apostolus dixit

Si consurrexistis cum Christo, quae stirsum sunt quaerite, ubi Christus in dextera Dei sedet, et 7 meruerit\ ita prosequitur Non dicit hic psalmus, soli aposfoli, soli prophetae et martyres etc. ^ per quam\ SH SV meruit Hier. Mai liier. inserit fiducialiter agat in eo sperans quia.
-.

pro qua Hier.

10 vere miseri\
11

effundittir] IViqx.

^didi.

C7-edentium.

9 rrwr/^J

SBV

sanguinis IWcx.

SB

Hier. non
;

repet. verc.

qui non
et

intcllexistis\

SB

om.

Ilier.
;

Esaiam\ Eseiam B

Isaiam S.
14 eius\

quod\ codd.

Hier

qui Mai.
12
et\

poneretur\ Ilier

ponetur S ; ponitur B.
Hier. inser. non agnovistis.

fundamentis\ fundamento S.
18 et Iege\

ut Mai.

13 Filium\
est.

rium\
\<)

SBV

ministerium Hier.
scripturam Hier.,
cst

SB Dei Hier. SB ex
;
;

rcprobatus\
lege

S add.

16 rnystc19- ij

exleges Ilier.

om. B.

conputrescente\ '^;putresc. llier.

;

20 Deus\ om. S.
et

Vos\ Ilier. inser. ergo ludaei.

21 scripturas\ S
est\
;

S qui in eis scriptus membranas\ mcnbrajia S.

libris,

om. et n. i. scripturarum. ipsum adorantcs Hier.

22 qui in

libris scriptus

23 paginarum\ paginae S.

1.

Per hanc portain

1.

Qic.']^. sM\)x:i

^^.

supra

150,
est

415,

20.

Non
Deus
lunibare']

Dominus quid facit? 6 nudus, non potest esse sine

'

12. Sion'\ Is. 28, 16.

19. aliud sibi

Hieron.

lumbari... priori populo perdito, facit sibi vestem de populo gentilium'.

53

Anecdota Maredsolana

III, 2.

'

41 8

S.

HIERONYMI PRRSRYTERI

sidemus spiritum vivificantem. Ouid mirabilius esse potest istiusmodi sacramento ? quid hac die felicius, in qua Dominus ludaeis mortuus est, ct nobis revixit in qua synagogae occubuit, et est ortus ecclesiae in qua nos omnes fecit secum resurgere et vivere et sedere in caelestibus, imple:

tumque est illud quod ipse dixit in evangelio Cum autem exaltatus fuero, omnia traham ad me ? Haec est vq.vc dies qiuDn fecit Doinuius: exsiiltenins et laeteniur in ea^ Omnes quidem dies fecit Dominus sed ceteri dies possunt et ludaeorum
'
'

esse,

possunt

et

haereticorum
in

esse,

possunt esse gentilium. Dies dominica,

dies resurrectionis, dies Xpistianorum, dies nostra est.

dicitur: quia

Dominus
est,

ea victor ascendit ad Patrem.

Unde Quod
:

et
si

dominica
a gentili-

lo

bus dies

soh's vocatur, et

nos hoc libentissime confitemur

est, in

hodie enim

lux mundi orta

hodie sol iustitiae ortus

?

cuius pennis est sanitas.

et qui

Numquid

sol

pennas habet

Respondeant ludaei,

tantum secundici- ^5
'

dum

litteram scripturas intellegunt similes ludaeorum.

alis istius solis fuerit,qui dixit in

Nos autem

mus: quicumque sub

volui congregare
iste

evangelio

Quotiens
?

filios

tuos quasi gallina pullos suos sub alas, et noluisti

et

ct

ab accipitre diabolo, ab aquilis volantibus in lezechiele, omnia peccatorum illius vulnera sanabuntur. Ut autem sciatis quod proprie psalmus iste de Domino scriptus est, in evangelio pueri, qui intrante Hierosolymam Salvatore palmas lesecurus
erit
'

20

vantes clamaverunt atque dixerunt

venit in

O.sanna in excelsis, benedictus qui

',

nomine Domini, osanna in excelsis de centesimo decimo septimo psalmo istos versiculos adsumpserunt. Quod enim in nostra lingua

dicitur

Doniine salvuni

nie fac, in

hebraeo scribitur Osanna.

Undc

et 25

ludaei hoc inpatienter ferentes volunt prohibere parvulos, de quibus in

3 ct

nobis re~)ixit\
;

SBV

nobis surrexit Ilier.

synagogae~\ Ilier. et

V perperam

inser. cnltus.

ct vivere et sedere\ om. B. 4 omnes\ SBV homines Ilier, 6fuero\ Hier. add. a terra. at/me] Ilucusque fragmentum codicis Bobien-Vatic. \2 conJitemur\ conJitebimurS. 13 ortus]

natus V.

penn.] pinn. S.

17 sub alas^ sub alis S. 21 et]

crit. p.

20

sciatis]

Hier. et

inser.

fratres mei^ ^ fratres carissimi.

om.
416,

S.
1.

pucri] Hier. inser. sicut meminimus,

10).

sicut

supra mcminimus

(cf.

adnoi.

26 hoc^ S

om.

Ilier.

6.

ad me\

lo.

12, 32.

Malach. 4, 2. 14. Numquid solpennas habeit Respondeant etc.] Hieron. supra 73, 29 Frumentum adipes habet ? numquid et intestina habet ? Interrogemus 148, 6 ludacos, qui secundum litteram intellegunt Flumina manus habent ? fluinina voces hal)ent? fluunna pedes habent ?
13. sanitas\
'
'

flumina ventrem habent ? ; 300, 14 O ludaee, responde frumentum adipes habet ? etc. 17. noluisti'] Matth. 23, 37. t8. in /ezechiele] Ezech. 17, 3. 7.
' *
: '

'

22. inexcelsis] 24.

adsumpserujit]
25,

Matth.
cxvii
p.

39
1.

Marc. 11,9 scj. cf. Hieron. et Commentariol.

in
ps.

84,

15 sqq.

FRAGMENTA DE TJBRO NUMP:R0RUM,

Esaia Dominus loquebatur
'
:

419

Dominus

'.

Kccc cgo et pueri mei, quos mihi dcdit Tacentibus enim senibus et presbyteris ludaeorum, tacentibus

Pharisaeis et invidiae iivore cruciatis, parvuli clamant, X[)istum parvuli

confitentur.
S

Ouod

si

et ipsi tacuissent, lapides

utique clamarent, id est

*

a^entilium populi, de quibus in evangelio scriptum est

'
:

Potens est \)o-

minus ex lapidibus istis suscitare filios Abraham nos significans, qui duro corde quondam fuimus, sed nunc credentes Xpisto lesu, in fih'os Abraham, in fiUos Dei omnipotentis adoptati sumus. Cui est gloria in
saecula saeculorum,

Amen.

10

FRAGMENTA DE LIBRO NUMERORUM.

Audite
est, ine,

hicreduli

numquid de petra

ista

producenius vobis
in

aquam

?
id

In his enim dictis non sanctificavit

Dominum

aqua contradictionis,
est

non

est confisus in virtute Y)t\^ et

;

non dixit quia potens

Deus de

petra hac educere vobis

15 tatis

respondit dicens

aquam sed quasi ex diffidentia cuiusque fragihNumquid poterimus vobis de petra hac educere

aquam? Ouia ergo peccatum ei in his verbis reputatur a Domino, certurn cum hoc loqueretur, non de Spiritu sancto locutus est, sed de spiritu peccati. Quod si scripturae testimonio tantus propheta Moyses ostenditur
est,

20 cati scilicet

in se Spiritum Dei,ah*quando vero non habuisse, pectempore certum est quia et de reliquis prophetis similis forma tenenda sit. Quid autem de David dicam, qui pro Spiritu sancto,

aliquando habuisse

tamquam

qui a se possit auferri, orat ne auferatur, et dicit

'

' :

Ne

proicias

me

a facie tua

et cetera

ITEM ALIA.
25 buerit

Filii vestri erunt incolaein deserto

iste,

mysterii numerus

declarat dicens

L annis^\. quid haSecunduni nuuieruni, in-

quit,

dierum, in quibus considerastis terrani

XL

diebus, pro die aiuiuni reci-

pietis peccata vestra

7 in filios

XL
S.

aunis.
lo

Timeoego

mysterii huius secrcta discuterc.

sunt ex cod.
I

Abrakam] om.

FRAGMENTA] Desumpta

(Britann. Reg. 4.
ita inscripta
:

A. XIV.)

fol.

105 sq. ubi ad calcem tractatuum Hieronymi in Psalmos leguntur

\i producemus']

Itein sancti Hieroiiinii.

scripsi
I
;

LXX
I. I.

sHacoasv; producimus

l.
I.

i^ conJisus\ 17 non\

confessus

I.

14 quasi] scripsi 19 in
sc\ scripsi
;

i/uia

ex diffidentia]ex diffidentiae
pcccati] peccata I corr.
i

m. add. sup.
;

lin.
I.

ipse

m.

24 erunt\

scripsi

erant

25. 27 mysterii\ mist.

I.

2.

Do?ninus]

Is. 8, 18.

quae ibidem
24.

in

nota referuntur.

6.

Abraha7)i\ Matth.

3, 9.

23. tua'^ Ps. 50, 13. cf. supra 48, 27.

27. vestra

II. aqua77il\^\ivs\. 20, 10.

20. similis for?7ia tetienda sit\ cf Hie-

XL antiis\ Num. 14, 33. XL annis^ ibid, 34.

ron.

supra

p.

327, aUaque eius effata

420

FRAGMENTA DE LIBRO NUMERORUM.

Video enim quod peccatorum in hoc ratio comprehenditur et poendrum. Si enim unicuique peccatori annus adscribatur ad poenam pro unius diei peccato, et secundum rationem dierum, quibus peccata, annorum totidem numerus in supph*ciis consum.endus est, vereor ne forte nobis, qui cotidie peccamus, et nuUum forte diem vitae nostrae absque peccato transegimus.
nec ipsa forte saecula aut etiam saccula saeculorum sufficere possint ad poenas hiendas. In eo enim quod popuhis ille prior quadraginta dierum

deHcto

XL

annis cruciatur in deserto, nec terram introire permittitur,

futuri
iudicii

simih'tudo

quaedam
:

videtur ostendi, ubi peccatorum ratio

discutienda
tio, vel

nisi fieret ah'qua fortasse

etiam bonorum operum conpensa-

10

etiam eorum quae

in vita

sua unusquisque mala recipit, ut Abrainrueret synagoga super

Illis

ham

de Lazaro docuit.

ITEM ALIA.
Aaron,
in impetti

Et

factjini est cuui

Moysen

et

fugierunt ad tabernaculum testimonii.

vero obtexit
15

nubes, et apparuit maiestas Domini. Introivit

Moyses

et

Aaron ad faciem

tabernaculi testimonii.

Non legimus

antea quod obtexerit nubes taberna-

et apparuerit maiestas Domini, et receperit intra nubem Moysen Aaron, nisi nunc cum insurrexisset in eos populus, et lapidare eos voluit. Discamus ex hoc quanta sit utih'tas in persecutionibus Xpistianis. quantum gratiae conferatur, quomodo propugnator fiat eis Deus, quomodo habundanter sanctus Spiritus infundatur. Tunc enim maxime gra-

culum,
et

20

tia

Domini

adest,

cum hominum

saevitia concitatur; tunc

'

pacem habemus

apud Deum, cum propter iustitiam beha perpetimur. Ubi enim habunAdoperuit ergo eos nubes daverit peccatum, superhabundavit gratia tabernacuh testimonii, et inruit synagoga super Moysen, et apparuit gioria Domini.Quamvis magnus sit vitae merito Moyses et Aaron, quamvis animi virtutibus polleant, apparere tamen eis gloria non potuisset,nisi in persecutionibus, in tribulationibus, in pericuHs, atque in ipsa paene
'.

25

morte iam

positis.
erasa esse videlur.
de Laza>o]

2 poenani] littera

111

cnUiahir
dicamus
tiam]
4.

I.

1 1

Abraham

habraham de
17

8 cruciatur\ 4 lonsuniendtis] contmnmcndus I. 16 quod\ scripsi ijuam cod. lazoro I.

;

obtexerit\ obtexcrat I postea corr.

I.

receperit] reciperil
est, ut

\.

19 Disramus] scripsi

21 infundatur\
I.

n postea sup. a addita

I.

legeretur infundantur.

23 iusti-

deesl in

28 paene]poenc

Hieron. contra Cotidie peccanius omnes et in aliquo labimur 16. /t-j-/////^////] Num. 16, 42 scj. 22. tunc paceni Jiahemus etc.] Hieron. in Mich. 5, 5 Quando venerit diabolus... et domos animarum nostrarum i.
cotidie peccamus']

lohan.

Hierosol.

n.

'

'.

ascenderit e. corpora quasi superbus atque depresserit... tunc Christi pax... erit in nobis... Va ideo implebatur pace, Cf quia impletus fuerat contumeliis supra 35, 25 sq.
'.

'

i^,. i^raiia']

Tim.

i,

14.

APPENDIX.
Quod
enim
infra lei^itur
p.

rommentarioluin

in Ps.

I,

lunnanissinie mihi ex cod. Casinensi

L\'II (saec. xi)

385 sq. transcribendum curavitvircl. I). Ambrosius Amelli. Nescio quo casu factum est ut, qui hunc tractatulum in Bibliothecac Casinensis vol. II

Florilegio edituros se promiserant, eius

omnino

obliviscerentur.

Ouem quidem

licel

ab ipso Hieronymo latine dictatum prolatumve minime existimem, tamen non desunt quae suadeant ex tractatibus graeco sermone a S. Patre habitis emanasse.

INCIPIT DE

PSALMO

L.

SANCTI HIERONIMI.

In fincni, psab)i7is David, cuni vcnit ad cuni NatJian propJieta, quando intravit ad Bersabee. Dicitur manifeste David, sicut titulus eius docet
:

Syri
5

autem hunc psalmum ex persona eorum

viei

qui erant in Babylonia di-

cunt, titulos de psalmis quia tulerunt.

Miserere
djiJJi

Deus secundujn niagnani

et

jniscricordiani tuajn.
jjteajr?.

viultitudincni jjiiserationujji tuarujJt dcle ijiiquitateni

Et seciuiOui bea-

10

15

sempiternam desiderat habere vitam, multitudinem miserationum Dei requirat praesens enim et temporalis misericordia parva est. Et aliter, quia David post sententiam Dei adversum se illatam Non morieris, Dominus dixit Peccavi et audivit a Nathan propheta indulsit peccatum tuum (non enim indulta fuerat ei mors filii neque tyrannide Abessalon neque concubinarum moechia); ideo petiit multitudinem miserationum Dei. Propterea autem dicit Ajjjplius lava jjic, quia liberatus est a morte, non tamen tribulationibus.

tam misericordiam

'

'

'

'

Tibi soli peccavi, et malujn coraj/i

te feci.

Multi dicunt
dicit

quia rex erat

se peccasse

David, quasi potestatem habens

iniuriam nisi
ditur
20
soli

in

servum suum

non

Deo, qui indignatus

est in praevaricatione eius.

Osten

autem quia omnis, qui peccat, Deo peccat creatori et le^^is datori, quando in proximo suo pecgat. Sic enim et Abimelech prohibitus est in Deo peccare propter Sarram uxorem Abraham. Similiter et Dominus
noster in die iudicii nostra in se refert, dicens
' :

Ouod

uni ex minimis

istis

non

fecistis,

nec mihi

fecistis

'.

Ecce

ejiijn in

iniquitatibus cojiccptus

sujji.

Si

David praevaricavit, quare

12 fuerat] scripsi ,fucrii cod.
^.cii^^s^
;

3 Bersabee] Bersabeae cod.

\

10 adversum\ aversum cod.

ly dicit]dicei cod^.

l moechid]

maechia cod.

20 quando]

qnasi cod.

2^ prae-

varicavit] p}-evaricavid cod.

12.

tuuni\2 Reg.

12, 13.

2^. fecisiis\

Matth. 25,45.

422

APPENDIX.

parentes accusat, sicut quidam existimant ? Si enim propter iniquam conceptionem, sicut multi putant, continere se ab iniqua concupiscentia non potuit, iniuste arguitur a propheta. Si autem iuste, non propter parentes legem Dei praevaricavit: non enim peccata parentum prohibuerant

eum

tota vita sua placere Deo, Ignorant ergo quia qui inique agit, ipsius

iniquitatis filius dicitur, sicut ipse

apponet nocere eum

lacobus apostolus
scentia

'.

Et filius iniquitatis non Nunc enim matrem iniquam concupiscentiam sicut

dicit
'

Davfd

dicit

'

Concupiscentia

cum

conceperit, parit peccatum;

peccatum vero cum consummatum

fucrit,

generat

mortem

'.

Si concupifilius

cum

conceperit [parit] peccatum, manifeste qui peccat

est.

con-

10

cupiscentiae

Non enim

erat stultus

David agens paenitentiam, dam-

pnare nuptias

et suos

accusare parentes.

Asperges nie hysopo et vmndabor, Usus est exemplo hysopi. Secundum legem fasciculus hysopi mundabat:qui perlegemilli mundabantur, fasciculo hysopi aspergebantur.
SacrificiuDi

Mundatio
:

est

peccatorum, sicut ipse dixit

15

Deo

spiritiis contribulatiis

cor contrituni ct JniDiiliatuni

Deus

non spernet.

Redde viilii laetitiani salutaris tui. In hebraeo habet Ihesu tui : Ihesu enim quaerebat salutare, quia venturus erat credentibus in se praestare
vitam aeternam.
Doccbo iniquosvias tuas, Sicut rex
quia propter iniquitatem
et

20

propheta simul hoc

dicit.

Libera nie de sanguinibus, Deus Deus salutis meae. Propterea haec

dicit,

suam

et filius eius, qui

deadulterio natus fuerat,

mortuus

est

similiter et Abessalon, et multi qui

et

cum

co erant, in bello

mortui sunt

pro hac causa dicebat Et pcccatuui ineuni ante

quia
etsi

me

est 25

iam dimissum fuerat peccatum, bonum est semper. Et Ego sum, ego sum, qui semper pro eo precari Deum, sicut Esaias dicit deleo iniquitates tuas propter me tu autcm reminiscere Et aedificentur muri Hierusalem. Hoc est quod dicit si benigne feceris ut aedificentur a filio meo muri Hierusalem et ipsum templum, tunc acceptabis sacrificium i?cstitiae^ quod pro peccatis offerebatur non mortalibus.
aliter,
'
: :

'.

30

3 .SV a/'t:w] scripsi

si e/iim

cod.

lo parit\ addidi ex conicctura.

x},

excinpltini\
it,

exe mp/o cod.

\^fasci<:ulus\ fasciculos cod.

;

mimdabat\ vinndabant cod.

natus\ nata cod.
in eo si semper cod.
i

qui\

qua cod.
ipsum]
ct

m
in

postea addita

est,
cst

a tamen non deleta.

eo]

25 dicebat\

diccbant cod.

26

bonum

scmper pro

bonum

nianu.

30

et

ipsum cod.
21. rex et propheta simui\
c(.

7.

eum'] Ps. 88, 23.

supra

9. //lortem] la.c. i, 15.

198, 3,
;

18.

habet /hesu']

c(.

supra 32, 19

66,

28. re//nniscere'\ Is. 43, 25 sq.

24; 145, 18; 2i6, 23 elc.

APPENDIX.
Tunc
acceptahis sacrificiuvi iuslitiac.

423
acccplabilia non
dicit
et
;

erant, ante

ne propter

Non quia iii Sion quam aedificaretur templum a Salomone, hoc suum pcccatum, sicut iniuriam passus cst,
aliis

sed timens

hoc aufcrrctur

ab

eo,

quod

promisit, ut

filius

eius aedificarct

templum.

2 eraut\ erat cod.

3 auferretur^ auferetur cotl.

BRVGIS FLANDRORVM. TVP. DESCLl^E, DE BROUWER ET SOC.

BQ 322

.A5 v.3 pt

IMS

Sancti Hieronymi Presbyteri tractatus sive hoiniliae in psalmos