KARL MARX – FRIEDRICH ENGELS

ΤΟ ∆ΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ*

*Κολωνία, 15 Μαρτίου. Ήδη σε µικρό χρονικό διάστηµα µετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου
[1848] προέκυψε στο Παρίσι έλλειψη χρήµατος. Είχε διακηρυχτεί πανταχόθεν ο respect de la
propriété [σεβασµός της ιδιοκτησίας], και οι φτωχοί µικροαστοί θεώρησαν ότι αυτό αναφερόταν
σε αυτούς. Η προσωρινή κυβέρνηση ήταν τόσο πιο πρόθυµη µε τον respect de la propriété της,
καθώς η Τράπεζα τής προκατέβαλλε αµέσως άτοκα 50 εκατοµµύρια. Η προσωρινή κυβέρνηση
αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από µικροαστούς της εφηµερίδας National και αφέθηκε να
εξαπατηθεί από την µεγαλοθυµία της Τράπεζας. Τα 50 εκατοµµύρια εξαντλήθηκαν σε µικρό
χρονικό διάστηµα. Στο διάστηµα αυτό οι ιδιοκτήτες µετοχών και οι κάτοχοι τραπεζογραµµατίων
είχαν το χρόνο να χρησιµοποιήσουν τον respect de la propriété µε τον καλύτερο τρόπο και να
αποσύρουν τον χρυσό τους από την Τράπεζα. Οι µικροαστοί, οι οποίοι από την πλευρά τους
ήθελαν και αυτοί να εκµεταλλευτούν τον respect de la propriété, πήγαν στον τραπεζίτη τους για
να προεξοφλήσουν τις συναλλαγµατικές τους, οι οποίες είχαν εκδοθεί µε κάλυµµα την propriété
τους, δηλαδή τη βιοµηχανική επιχείρησή τους, το εµπορικό κατάστηµα ή το εργοστάσιό τους: οι
τραπεζίτες επικαλέστηκαν την έλλειψη χρήµατος και αρνήθηκαν την προεξόφληση. Οι
µικροαστοί πήγαν σε άλλους τραπεζίτες για να οπισθογράψουν τις συναλλαγµατικές τους και να
τις προεξοφλήσουν από την Τράπεζα: οι τραπεζίτες τούς αρνήθηκαν την οπισθογράφηση.
Respect de la propriété! Ήταν λοιπόν ακριβώς οι τραπεζίτες εκείνοι που πρώτοι προσέβαλλαν τον
respect de la propriété, ενώ αυτοί οι ίδιοι γνώριζαν πολύ καλά να εκµεταλλευτούν αυτό το
σεβασµό. Ξεκίνησε τότε η γενική διαµαρτυρία, ότι έχει εξαφανιστεί η πίστωση, η confiance [η
εµπιστοσύνη]. Από την άλλη πλευρά οι µικροαστοί δεν εγκατέλειπαν τον δικό τους respect de la
propriété· πίστευαν ότι εάν αποκαθίστατο η «τάξις και η ασφάλεια» τότε θα επανερχόταν και η
confiance, και τότε οι συναλλαγµατικές τους θα προεξοφλούνταν µε βάση την propriété τους.
Είναι γνωστό πώς µετά τη µάχη του Ιουνίου [1848], όταν είχε αποκατασταθεί η ασφάλεια και η
τάξις, η συνολική propriété κατέληξε στις τσέπες των τραπεζιτών ως επακόλουθο των
δικαστικών κονκορδάτων, και πώς οι µικροαστοί κατανόησαν τη σηµασία του «respect» µόνο
όταν οι «propriété» τους είχαν πάει καλιά τους. Εκείνοι που την αντίστοιχη περίοδο υπέφεραν
περισσότερο λόγω της χρηµατικής κρίσης που είχε προκαλέσει η µεγαλοαστική τάξη, ήταν
προφανώς οι εργάτες. Την ίδια περίοδο που η προσωρινή κυβέρνηση επινόησε τον διάσηµο φόρο
των 45 σαντίµ για να βγει από τις δυσκολίες της1, εµφανίστηκε στους τοίχους µία αφίσα
υπογεγραµµένη από εργάτες, η οποία ξεκινούσε µε τα λόγια: avez-vous besoin d’argent?
(Χρειάζεστε χρήµα;) Στην αφίσα αυτή δηλωνόταν ρητά η απαίτηση της επιστροφής του
δισεκατοµµυρίου το οποίο είχε εγκριθεί το 1825 στους παλιννοστούντες εµιγκρέ ως αποζηµίωση.
Ποιοι ήταν οι τότε εµιγκρέ; Ακριβώς εκείνοι οι οποίοι είχαν υποκινήσει και διατηρήσει στο
εξωτερικό τον πόλεµο ενάντια στη Γαλλία και οι οποίοι τώρα, υπό τη συνοδεία αλλοδαπών είχαν
επιστρέψει στη Γαλλία. Ποιος βρισκόταν µεταξύ των εµιγκρέ τους οποίους ωφέλησε η
αποζηµίωση; Ο δούκας της Ορλεάνης, δηλαδή ο µόλις εκδιωγµένος βασιλιάς, και οι
Νοµιµόφρονες, δηλαδή οι φίλοι του προ πολλού εκδιωγµένου βασιλιά. Η Συντακτική και η
Συµβατική [Εθνοσυνέλευση] είχαν διατάξει την κατάσχεση των κτηµάτων των προδοτών
εµιγκρέ· οι παλιννοστούντες βασιλιάδες και οι εµιγκρέ των δύο παλινορθώσεων2 είχαν
σφετεριστεί για τους εαυτούς τους και τους φίλους τους την αποζηµίωση. Οι βασιλιάδες είχαν
[τώρα] και πάλι εκδιωχτεί, οι αποφάσεις της Συντακτικής και της Συµβατικής απέκτησαν και
πάλι την πλήρη ισχύ τους, και τι ήταν πιο φυσικό από το ότι η αποζηµίωση έπρεπε να ωφελήσει
και πάλι το λαό. Η αφίσα, στην οποία η απαίτηση επιστροφής του δισεκατοµµυρίου αναλυόταν

*
Μετάφραση: Θανάσης Γκιούρας. Τίτλος πρωτοτύπου: Die Milliarde. Το κείµενο δηµοσιεύθηκε ως
κύριο άρθρο στη Νέα Εφηµερίδα του Ρήνου, αρ. 247, 16.3.1849. Οι σηµειώσεις εντός αγκυλών και οι
υποσηµειώσεις είναι του µεταφραστή.
1
Ο επιπρόσθετος φόρος των 45 σαντίµ (100 σαντίµ = 1 φράγκο) για κάθε φράγκο σε όλους τους
άµεσους φόρους αποφασίστηκε από την προσωρινή κυβέρνηση στις 16.3.1848, προκαλώντας µεγάλη
δυσαρέσκεια, ιδιαίτερα µεταξύ των αγροτών.
2
Εννοούνται οι παλινορθώσεις του 1814 και του 1815.
 2

µε αυτό τον τρόπο, διαβάστηκε από τους εργάτες σε κλίµα γενικής ευφροσύνης· έστεκαν χιλιάδες
µπροστά στην αφίσα και συζητούσαν µε τον τρόπο τους το περιεχόµενό της. Αυτό διήρκεσε µία
ολόκληρη ηµέρα· την άλλη µέρα η αφίσα είχε εξαφανιστεί από τους τοίχους. Οι Νοµιµόφρονες
και οι Ορλεανιστές, οι οποίοι είχαν αναγνωρίσει τον συνολικό κίνδυνο που τους απειλούσε, είχαν
µισθώσει µε µπόλικο χρήµα ανθρώπους στους οποίους ανατέθηκε αποκλειστικά να εξαφανίσουν
στη διάρκεια της νύχτας αυτή την αφίσα µέχρι το τελευταίο δείγµα της. Τον καιρό εκείνο υπήρχε
ένα κύµα για νέα οργανωτικά σχέδια. Όλος ο κόσµος σκεφτόταν αυτό και µόνο, να επινοήσει ένα
νέο σύστηµα για να το εφαρµόσει στο «κράτος» παρ’ όλες τις υφιστάµενες σχέσεις. Η
προσωρινή κυβέρνηση συνέλαβε την ατυχή ιδέα να επινοήσει το φόρο των 45 σαντίµ για τους
αγρότες: Οι εργάτες πίστευαν ότι τα 45 σαντίµ θα είχαν το ίδιο αποτέλεσµα όπως το
δισεκατοµµύριο: µία φορολογία της γαιοκτησίας – και εγκατέλειψαν το σχέδιο για το
δισεκατοµµύριο. Το Journal des Débats, όπως και η ηλίθια National τούς υποστήριξαν σε αυτή
την άποψη και στα κύρια άρθρα τους ανέλυσαν ότι το αληθινό κεφάλαιο είναι η «γη», η αρχική
γαιοκτησία και ότι η προσωρινή κυβέρνηση έχει πλήρες δικαίωµα να επιβάλλει αυτό το φόρο
προς όφελος των εργατών. Όταν ξεκίνησε η πραγµατική επιβολή του φόρου ανέκυψε από την
πλευρά των αγροτών µία φοβερή κραυγή ενάντια στους εργάτες των πόλεων. «Τι;», είπαν οι
αγρότες, «είµαστε σε χειρότερη θέση από τους εργάτες· αναγκαζόµαστε να δανειστούµε
κεφάλαιο έναντι υπέρογκων τόκων για να µπορέσουµε ίσα ίσα να καλλιεργήσουµε τη γη µας και
να θρέψουµε τις οικογένειές µας, και θα πρέπει τώρα εκτός από τους φόρους και τους τόκους για
τον κεφαλαιοκράτη να πληρώσουµε και ένα τέλος συντήρησης για τους εργάτες;»
Οι αγρότες αποκόπηκαν από την επανάσταση διότι αυτή αντί να προωθεί τα συµφέροντά τους
τα έβλαπτε ακόµη περισσότερο. Οι εργάτες αναγνώρισαν το δόλο του φόρου που είχε υποκινήσει
το αντιδραστικό κόµµα, τώρα µόλις έγινε σαφής και για αυτούς ο respect de la propriété: η
διαφορά µεταξύ της τυπικής και της πραγµατικής ιδιοκτησίας ήρθε στην επιφάνεια·
διαπιστώθηκε ότι το αστικό κεφάλαιο είχε τρόπον τινα αποσπάσει το έδαφος από τη γη, ότι ο
τυπικός ιδιοκτήτης του εδάφους είχε γίνει ένα βασάλος του κεφαλαιοκράτη και ότι ο φόρος
έπληττε µόνο τον χρεωµένο βασάλο. Όταν λοιπόν τώρα ο πραγµατικός γαιοκτήµονας µέσα από
τη στέρηση της πίστωσης, µέσα από την υποθήκευση κ.λπ. έκανε τον φτωχό αγρότη να νοιώσει
τη δύναµή του, τότε πια η επανάσταση έγινε µισητή για αυτόν τον τελευταίο. Οι Νοµιµόφρονες,
οι οποίοι µέσα από τη µεγάλη γαιοκτησία τους είχαν µεγάλη επιρροή στην ύπαιθρο,
εκµεταλλεύτηκαν αυτή τη σχέση, και τότε γεννήθηκαν οι δολοπλοκίες των φιλοµοναρχικών για
τον Ερρίκο Ε΄. Υπό αυτές τις δυσάρεστες για την επανάσταση σχέσεις πλησίαζε η 15η Μαΐου. Η
πρόταση του Μπαρµπέ για το δισεκατοµµύριο, αν και εµφανίστηκε µε διαφορετική µορφή, έπεσε
σαν µια αστραπή στο λαό και τον πυροδότησε3. Ακόµη και η µάχη του Ιουνίου δεν µπόρεσε να
πνίξει αυτή τη σκέψη για το δισεκατοµµύριο, και τώρα, όπου η δίκη του Μπαρµπέ έχει ξεκινήσει
στη Βρύγη, η σκέψη αυτή έχει αποκτήσει σάρκα και οστά µεταξύ των αγροτών. Να απαιτήσουν
από τους Νοµιµόφρονες, τους γαιοκτήµονες και τις αιµατορουφήχτρες τους το δισεκατοµµύριο
το οποίο έχουν καταβάλλει αυτοί, οι αγρότες – αυτό είναι ένα δόλωµα πιο προκλητικό και από
τον Ναπολέοντα. Η κινητοποίηση για την επιστροφή του έχει ήδη διαδοθεί σε όλη τη Γαλλία, και
εάν επρόκειτο να αποφασιστεί µέσα από το γενικό εκλογικό δικαίωµα, τότε θα λάµβανε
περισσότερες ψήφους από τον Ναπολέοντα. Η απαίτηση για το δισεκατοµµύριο είναι το πρώτο
επαναστατικό µέτρο που εκτοξεύει τους αγρότες στην επανάσταση. Οι αιτήσεις, οι οποίες
έρχονται από όλες τις πλευρές, ο τόνος µε τον οποίο είναι συνταγµένες, αποδεικνύουν ότι το
µέτρο αυτό έχει ήδη απλώσει ρίζες. Στο Κλυνύ δεν απαιτείται απλώς η επιστροφή του
δισεκατοµµυρίου, αλλά και οι τόκοι προς 3 τοις εκατό, τους οποίους έχει αποδώσει από το 1825.
Από την έναρξη της δίκης στη Βρύγη πληθαίνουν οι αιτήσεις µε ένα τρόπο ο οποίος αρχίζει να
γίνεται ανησυχητικός τόσο στους δικαστές της Βρύγης όσο και σε όλο το αντιδραστικό κόµµα.
Το Αζέ, το Ανσέ, το Μαλέν, το Σεντ-Βιµπό, το Βιτό και µία µάζα άλλων κοινοτήτων έστειλαν
και πάλι σήµερα αιτήσεις µέσω των λαϊκών αντιπροσώπων τους στο κοινοβούλιο. Με την
επιγραφή «Rappel du Milliard» [Επιστροφή του δισεκατοµµυρίου] τα περιοδικά καταγράφουν
καθηµερινά τα ονόµατα νέων κοινοτήτων οι οποίες συµπαρατάσσονται µε αυτό το µεγαλειώδες

3
Ο Αρµάν Μπαρµπέ ήταν ένας από τους ηγέτες της επανάστασης του 1848, έχοντας εµπλακεί ενεργά
και στην επανάσταση του 1830. Το 1849 καταδικάστηκε σε εξορία στο νησί Μπελ-Ιλ, όπου έζησε πέντε
χρόνια σε µία υπόγεια φυλακή.
 3

µέτρο. Σύντοµα θα διαβάζει κανείς σε όλους τους τοίχους, σε όλες τις κοινότητες: «Rappel du
Milliard», και όταν πια οι επικείµενες εκλογές θα πραγµατοποιηθούν µε αυτό το σύνθηµα, τότε
θα δούµε τι έχουν να αντιτάξουν σε αυτό το δισεκατοµµύριο οι κεφαλαιοκράτες, είτε αυτοί
ονοµάζονται Νοµιµόφρονες είτε Ορλεανιστές είτε αστοί, για να απωθήσουν τους δηµοκρατικούς
υποψήφιους, οι οποίοι µε προίκα αυτό το δισεκατοµµύριο θέλουν να µπουν στο νέο κοινοβούλιο
για να το προωθήσουν ως βοηθητική χορηγία στους αγρότες και τους εργάτες. Αλλά και πάλι η
υπόθεση δεν τελειώνει εδώ: Ο Λουδοβίκος Ναπολέων είχε υποσχεθεί παντού στους αγρότες όχι
µόνο την επιστροφή του φόρου των 45 σαντίµ, αλλά και µία ελάφρυνση των φόρων γενικά. Στις
αιτήσεις εκφράζεται η γενική απαίτηση να χρησιµοποιηθεί εν πολλοίς το δισεκατοµµύριο για
αυτό το σκοπό. Όσο αφορά τώρα τη νοµική θεµελίωση της ίδιας της επιστροφής, αυτή έχει
διατυπωθεί ήδη αµέσως µετά την επανάσταση του Ιουνίου 1830. Την περίοδο εκείνη διεκόπη η
πληρωµή του υπόλοιπου ποσού για το δισεκατοµµύριο. Το ότι δεν απαιτήθηκε η επιστροφή του
ποσού που είχε ήδη καταβληθεί δεν είχε κανένα άλλο λόγο από το ότι ακριβώς ο Λουδοβίκος
Φίλιππος και η οικογένειά του είχαν εισπράξει µεγάλο τµήµα αυτών των χρηµάτων.
Καθώς είναι αδύνατο για το αντεπαναστατικό κόµµα να αµφισβητήσει τη δικαιοσύνη αυτών
των µέτρων, αρκείται ενίοτε να τονίζει τη δυσκολία της διεκπεραίωσής του. Η δυσκολία, δηλαδή,
θα συνίστατο στο να βρεθούν εκείνοι οι οποίοι εισέπραξαν µεγαλύτερα ή µικρότερα ποσά από
αυτή την εγκεκριµένη αποζηµίωση. Τίποτε δεν είναι ευκολότερο από αυτό. Ας αρχίσουµε µε τα
µεγάλα ποσά. Στην κορυφή του καταλόγου βρίσκεται ο δούκας της Ορλεάνης (ο κατοπινός
Λουδοβίκος-Φίλιππος) και η αδελφή του η κα. Αδελαΐδα µε 50 εκατοµµύρια, και τα εκατοµµύρια
αυτά θα µπορούσε κανείς να τα πάρει από τα αναρίθµητα κτήµατα τα οποία επέστρεψε
προσφάτως η Εθνοσυνέλευση στη βασιλική οικογένεια.
Ο πρίγκηπας της Κοντέ εισέπραξε 30 εκατοµµύρια, και ποιος τα κληρονόµησε; Ο δούκας του
Οµάλ και η κυρία ντε Φεσέρ. Εδώ λοιπόν θα µπορούσε να γίνει µια ωραία αρχή. Η βασιλική
οικογένεια έχει τεράστια δάση και κτήµατα στη Γαλλία, και οι αγρότες έχουν ήδη αρχίσει να
υπολογίζουν τι έχουν χάσει από το γεγονός ότι δεν τους επεστράφη το δισεκατοµµύριο ήδη το
1830.