As revolucins rusas e a formacin da URSS.

A revolucin de outubro de 1917 instaurou en Rusia un sistema alternativo ao capitalismo e ao liberalismo poltico, o socialismo sovitico. Paradoxicamente, esta revolucin tivo lugar nun pas cunhas condicins que non semellaban, segundo a teora marxista, as mis axeitadas.

Rusia a comezos do sculo X X.

Economicamente, Rusia era un pas esencialmente agrario . A tarda industrializacin do pas, comezada na dcada de 1890, concentrrase nalgunhas rexins (San Petersburgo, Moscova, Polonia, os Urais) e nuns poucos sectores (minera, industria pesada). O papel do Estado e a inversin estranxeira foran fundamentais no seu avance. O pas presentaba enormes desigualdades e unha aguda conflitividade sociais . As minoras privilexiadas (nobreza terratenente, burocracia estatal, clero ortodoxo) contrastaban fortemente coa maiora campesia , pobre e necesitada de terras. A burguesa e as clases medias eran moi dbiles. O proletariado fabril, escaso pero moi concentrado, sufra unhas dursimas condicins de vida e traballo. O territorio do Imperio ruso, o Estado mis extenso do planeta , estaba habitado por unha poboacin moi heteroxnea dende o punto de vista tnico-cultural. Os rusos a penas representaban a metade dos seus habitantes. A axitacin nacionalista acadara forza entre algunhas comunidades do imperio (polacos, fineses, ucranos, xeorxianos, armenios...) Dende o punto de vista poltico, Rusia era unha autocracia. Este rxime caracterizbase pola concentracin do poder en mans do tsar , o non recoecemento das liberdades e dereitos individuais e a falla de autnticas institucins representativas. Nicolas II, o derradeiro dos Romanov entronizado en 1894, amosara non ter as aptitudes necesarias para facer fronte s complicadas circunstancias nas que lle tocara reinar. A heteroxnea oposicin poltica estaba fortemente perseguida. Dentro dela podemos distinguir fundamentalmente tres sectores: Os liberais, apoiados por sectores da nobreza a burguesa e as clases medias, aspiraban a instaurar en Rusia un rxime constitucional segundo o modelo das monarquas da Europa occidental. A sa principal organizacin poltica foi o Partido Constitudional Democrtico ou kadet, creado en 1905. Os populistas, defensores do campesiado e da comunidade rural, organizronse no Partido Socialista Revolucionario ou eserita, fundado en 1902. Os marxistas buscaron o apoio do proletariado fabril. En 1898 formaron o Partido Obreiro Socialdemcrata. Dende 1903, aparecen divididos entre un sector moderado, reformista, os menxeviques, e os revolucionarios radicais, bolxeviques, liderados por Lenin.

A revolucin de 1905.
O sistema autocrtico veuse moi afectados polos episodios revolucionarios de 1905, nos que participaron diferentes sectores sociais e polticos. Na xestacin da revolucin incidiron diferentes causas: unha grave crise econmica , a conseguinte agudizacin dos conflitos sociais (folgas obreiras, levantamentos campesios) e a derrota rusa na guerra co Xapn (19041905), que puxo de relevo a incompetencia das autoridades tsaristas . A masacre do domingo vermello , perpetrada en San Petersburgo pola garda imperial sobre unha manifestacin obreira pacfica en xaneiro de 1905, contribuiu xeralizacin das protestas populares. O amotinamento dalgunhas unidades militares agravou a situacin. En moitos lugares, includa a capital imperial, apareceron os primeiros soviets, consellos locais formados por representantes elixidos por obreiros, soldados e campesios, para dirixir as accins de protesta. Ante a gravidade da situacin, o tsar veuse na obriga de prometer a concesin de reformas
1

A revolucin rusa e a formacin da URSS

(Manifesto de Outubro). Sen embargo, unha vez restablecida a orde a finais de 1905, as promesas vronse recortadas: a Duma (parlamento) tivo escasos poderes; as liberdades foron moi restrinxidas, a reforma agraria do ministro Stolipin tivo un alcance moi limitado e non neutralizou as demandas campesias. Ficou instaurado un sistema pseudoconstitucional que a penas limitaba os poderes do tsar. Para a oposicin socialista, a revolucin de 1905 constituira unha valiosa experiencia dende o punto de vista terico e prctico.

As revolucins de 1917.
Resulta imposible explicar o acontecido en Rusia entre febreiro e outubro de 1917 sen ter en conta os efectos da Gran Guerra sobre o imperio tsarista: O conflito representou para Rusia unha total desfeita militar : as derrotas ante os exrcitos das potencias centrais, sobre todo ante as tropas xermanas, provocaron enormes perdas territoriais (Polonia, Bielorrusia, Lituania), materiais e humanas e a deterioriacin da disciplina militar (actos de desobediencia, desercins, motns). As consecuencias econmicas foron tamn moi graves. A mobilizacin de millns de campesios contribuiu cada da producin agrcola . A producin industrial e o sistema de transportes reorientronse cara o esforzo de guerra . O conseguinte desabastecemento das cidades produciu subas de prezos e fame. O gasto blico xerou uns crecentes dficit e endebedamento pblicos e contribuiu inflacin. O descontento popular traduciuse nun forte estourido social : folgas obreiras, levantamentos campesios, motns militares, protestas populares. A gravidade dos problemas puxo de relevo a incompetencia do goberno, os mandos militares e do propio Nicolas II , rodeado dunha corte onde o influxo do sinistro Rasputn provocaba unha forte controversia. A comezos de 1917, as folgas estendronse polas grandes fbricas da capital imperial, rebautizada Petrogrado. A finais de febreiro, unha serie de manifestacins populares contra a fame e a guerra (pan e paz) precipitaron os acontecementos. Cando os soldados se negaron a disparar contra os manifestantes e mesmo se sumaron s protestas a situacin tornouse explosiva. Polticos liberais da Duma, figuras da Corte e mandos militares comezaron a manobrar para forzar a renuncia de Nicolas II. Finalmente, o 2 de marzo, o tsar abdicou no seu irmn o gran duque Miguel pero este rexeitara aquel envelenado ofrecemento. A revolucin de febreiro de 1917 significou a fin da autocracia. O poder foi asumido formalmente polo Goberno provisional emanado da Duma e formado inicialmente por polticos liberais (Luov, Miliukov) mis un socialista moderado (Kerenski). Mis tarde incorporaranse a el menxeviques e eseritas. Ao mesmo tempo constituase o soviet de Petrogrado, formado por representantes dos obreiros e soldados da capital. O seu exemplo non tardara en espallarse por tdalas cidades, aldeas e unidades militares do imperio. Deste xeito, no lugar do vello rxime apareca unha dualidade de poder , nacida da contraposicin Goberno Provisional-soviets. O Goberno Provisional recoeceu os dereitos e liberdades individuais, prometeu amplas reformas sociais, o reparto das terras entre os campesios e a convocatoria dunha Asemblea Constitunte elixida por sufraxio universal para decidir o futuro do pas. Pero a decisin de manter a Rusia na guerra mundial converteu en papel mollado as sas promesas. Os problemas econmicos, sociais e militares non se resolveron e as reformas adironse. Polo tanto, a posicin dos socialistas moderados (menxeviques e eseritas) entre os sectores populares e nos soviets foise debilitando. Os bolxeviques, baixo a direccin de Lenin, haban ser os grandes beneficiarios da situacin. As sas propostas (paz, terra e todo o poder para os soviets) resuman as demandas populares e dronlles a maiora nos soviets. Tras o fracasado do golpe de Estado do xeneral Kornilov contra o Goberno provisional (agosto de 1917) estaban preparados para a conquista do poder. O 25 de outubro de 1917, un levantamento armado bolxevique organizado por Trotski
2

A revolucin rusa e a formacin da URSS

en Petrogrado derrubaba o Goberno Provisional. O poder era asumido polo Consello de Comisarios do Pobo , o goberno revolucionario presidido por Lenin, formado por bolxeviques (Trotski, Stalin) e apoiado polos soviets. Os primeiros decretos do Consello sinalaban unha nova ruptura co pasado e pretendan consolidar o apoio popular aos bolxeviques: Confiscronse as grandes propiedades para a sa reparticin entre os campesios . Estableceuse o control obreiro na industria a travs de comits elixidos polos traballadores nas fbricas. Impxose a estatalizacin da banca, os ferrocarrs e o comercio exterior . Proclamouse o dereito libre determinacin dos pobos que formaban parte do Estado ruso. Comezaron decontado as negociacins de paz coas potencias centrais . Ao armisticio de decembro de 1917 seguiu o Tratado de Brest-Litovsk en marzo de 1918 co que remataba a participacin rusa na guerra a costa -iso si- de grandes perdas territoriais e materiais. Mantvose a convocatoria da Asemblea Constitunte. As eleccins celebradas en novembro de 1917 deron a maiora aos eseritas, que anda mantian un importante apoio entre o campesiado. Os bolxeviques disolvrona pola forza sen ningunha contemplacin. Axia comezou a persecucin contra todos os grupos opositores ao goberno leninista, kadets, menxeviques, eseritas...O Partido Comunista, denominacin adoptada polos bolxeviques en marzo de 1918, fxose co monopolio do poder. En xullo de 1918, o Congreso dos Sviet, aprobaba a Constitucin da Republica Socialista Federativa Sovitica Rusa (RSFSR) , nome oficial do novo Estado.

A formacin da URSS: Lenin (1917-1924).

Os primeiros pasos do Estado sovitico estiveron marcados pola figura do seu fundador e pola guerra civil . Entre 1918 e 1921, Rusia viviu un cruento enfrontamento armado entre as tropas bolxeviques, organizadas por Trotski no Exrcito Vermello , e as forzas contrarrevolucionarias dos chamabos exrcitos brancos apoiados nun primeiro momento polas potencias aliadas (Francia, Gran Bretaa, Estados Unidos, Xapn). O Exrcito Vermello logrou impoerse a costa de enormes sacrificios. Dende o punto de vista poltico, a guerra acentuou as tendencias ditatoriais do rxime sovitico. Dende o punto de vista econmico, impxose o comunismo de guerra , que implicou a completa estatalizacin da industria e os servizos e unha poltica de requisa forzosa dos excedentes campesios. O pas quedou sumido na miseria: a producin agraria e industrial caeu, a fame provocou mis de 5.000.000 mortos, o descontento social estendeuse. Mesmo os marieiros da base naval de Kronstadt, que tiveran un papel relevante na revolucin, se levantaron en armas en marzo de 1921 contra os goberno bolxevique. A revolta foi brutalmente reprimida pero influu decisivamente no abandono do comunismo de guerra. A vitoria na guerra civil permitiu a recuperacin dalgns dos territorios perdidos en 1918: Ucrana, Bielorrusia, Cucaso..., que foron organizados como repblicas soviticas segundo o modelo ruso. En 1922, os seus representantes asinaban o Tratado de creacin da Unin de Repblicas Socialistas Soviticas (URSS). En 1924, aprobabase a primeira Constitucin da URSS, que defina un sistema federal cun parlamento bicameral (Soviet Supremo) e un goberno (Presidium) comns. O Partido Comunista da Unin Sovitica (PCUS) controlaba toda a vida poltica e identificbase progresivamente co aparato do Estado. En 1921, Lenin impulsou unha Nova Poltica Econmica (NEP). Autorizronse a pequena empresa privada nos sectores industrial e comercial, o libre comercio interior e os investimentos estranxeiros. Ao mesmo tempo, substituase a requisa dos excedentes campesios polo pago dun imposto en especie proporcional colleita. Os resultados econmicos foron moi positivos: recuperronse a producin, sobre todo agrcola, e os intercambios e mellorou o nivel de vida da

A revolucin rusa e a formacin da URSS

poboacin. Pero paralelamente medraron as desigualdades sociais . A NEP beneficiou sobre todo aos empresarios privados industriais e comerciais (nepmany) e aos campesios acomodados (kulaks). Isto reavivou o debate ideolxico no seo do Partido Comunista entre defensores (Bukharin) e detractores da NEP (Trotski), que a consideraban un paso atrs no avance cara o socialistmo.

A poca estalinista (1924-1953).

A pugna polo poder desatada morte de Lenin (1924) tivo como protagonistas a Trostki e Stalin. O primeiro contaba co prestixio gaado durante a revolucin e a guerra civil e coa favorable opinin de Lenin. Pero Stalin fora consolidando a sa posicin no Partido dende o seu nomeamento como secretario xeral (1922) e a utilizar no seu favor as disputas entre os veteranos dirixentes bolxeviques. Stalin aliouse nun primeiro momento en favor dos partidarios da NEP e postulou a construcin do socialismo nun s pas fronte a proposta trotskista da revolucin permanente, que animaba a exportar a revolucin a outros pases. A partir de 1927, Stalin fxose dono da situacin. Trostki foi expulsado do goberno sovitico e do partido (1927), deportado da URSS (1929) e, finalmente, asasinado no seu exilio mexicano (1940). No eido poltico, o estalinismo significou a implantacin dun rxime totalitario que atinxiu tdolos aspectos da vida sovitica. O PCUS, que veu recoecido oficialmente o seu papel dirixente na Constitucin da URSS de 1936 , acadou un control completo dos rganos do Estado. O liderado de Stalin veuse reforzado ata o paroxismo. Por unha banda, a propaganda oficial converteno en obxecto dun desmedido culto personalidade . Pola outra, desenvolveuse un amplo e eficaz aparato represivo que eliminou todo sospeitoso de oposicin ao liderato estalinista na sociedade, no Estado, no Exrcito Vermello e no mesmo Partido Comunista. Os grandes procesos de Moscova (1936-1938) culminaron a purga dos disidentes, moitos deles condenados, executados, presos ou deportados aos campos de traballo forzado do Gulag. O instrumento fundamental da represin foi o NKVD (Comisariado do Pobo para Asuntos Interiores, polica poltica). Pero, nun ambiente de terror, a sospeita, a delacin e a colaboracin voluntaria co aparato represivo estendeuse a boa parte da sociedade. En 1938, mis de 10 millns de persoas sufriran, en maior ou menor grao, as represalias do rxime. No tocante poltica econmica, o rxime estalinista impuxo coa mesma falla de escrpulos a completa colectivizacin e a rpida industrializacin do pas. A partir de 1928 a NEP foi abandonada e a propiedade privada dos medios de producin abolida. As terras foron colectivizadas forzosamente e as explotacins campesias substitudas por grandes koljoses (granxas colectivas) ou sovjoses (granxas estatais). A resistencia de boa parte do campesiado colectivizacin foi reprimida sen contemplacins. A cada da producin agraria e a fame, que s en Ucrana provocou mis de 3 millns de mortos en 1932-1933, non detiveron o proxecto estalinista. Ao mesmo tempo, tdalas empresas industriais e terciarias eran estatalizadas. Introduciuse a planificacin centralizada . Dende 1928, o Estado fixou a travs dos plans quinquenais os obxectivos de das diferentes unidades de producin. A industria pesada, destinada a incrementar capacidade produtiva do pas, foi claramente privilexiada respecto producin de bens de consumo, desatendendo as necesidades de consumo da poboacin, e a agricultura sufriu un atraso considerable. A costa de enormes sacrificios para a maiora da poboacin, a URSS converteuse nunha gran potencia a finais da dcada de 1930. A producin enerxtica e industrial medrara espectacularmente, construranse grandes obras pblicas, o Estado sovitico contaba cun poderoso exrcito... Ao mesmo tempo, consolidrase unha nova clase dirixente, a nomenklatura, constituda polos cadros dirixentes do Estado, o Partido e os organismos econmicos, oposta a calquera cambio significativo no sistema construdo baixo a direccin de Stalin.