FORWARD_mar09_NL.

qxd:FORWARD fr 25/02/09 11:08 Page 28

I UITGESPROKEN

Premier Herman Van Rompuy over de crisis en de manieren

om ze te bestrijden, over pragmatisme en moraliteit

“Ik doe niet mee aan ideologisch

debat over de rol van de Staat”
Een politicus in hart en nieren, en al heel zijn leven lang. Zo omschrijft Premier Van Rompuy zichzelf,
en kijkt enigszins verbaasd als we hem vragen hoe hij aan het imago van de ‘technicus’ komt. Als
gediplomeerd economist schreef hij 7 boeken, waarvan er geen enkele over Staatshuishouding
gaat. Maar zijn filosofische, poëtische en literaire belangstelling moet de laatste tijd wijken voor de
meer acute beslommeringen van een Premier die een klein land met een open economie als België
door de crisis moet leiden. Over budgettaire tekorten, Staatshulp aan bedrijven, anticrisismaatrege-
len en een België dat dringend moet uitzoeken wat het met zichzelf aan wil.(*)

D
e consumptie stimuleren of inves- len, niet zelf een economische speler zijn. moet beperkingen opleggen aan
teringen aanmoedigen? Welke re- Aan de andere kant heb je een groep die de marktwerking, als bewaker
lancestrategie lijkt u op dit mo- pleit voor een actievere rol van de overheid van het algemeen belang ten
ment het meest efficiënt?(1) en die nu aan een soort ideologische revan- opzichte van het private belang.”
“Er is eerst behoefte aan financiële stabili- che werkt. Ik houd me afzijdig van dit ideo-
teit. We hebben sinds de liquiditeitscrisis logische debat, ik ben hiervoor te pragma- U zetelde in de raad van be-
van september-oktober veel vooruitgang tisch. Maar in de huidige omstandigheden stuur van Dexia. Meent u dat de aandeel-
geboekt, maar de economie zal zich maar meen ik dat de overheid de meest aange- houders in de financiële wereld, maar ook

“
herpakken op het mo- wezen speler is om con- elders, inzake rentabiliteit minder hoge
ment dat er weer sprake De overheid moet trole te krijgen over de eisen zullen gaan stellen?
is van duurzame finan- beperkingen opleggen bankensector, juist om- “Ik meen dat er binnen de financiële wereld
ciële stabiliteit, de eni- aan de marktwerking, dat de omstandighe- een bewustzijn groeit dat er een evenwicht
ge garantie voor een als bewaker van het den zo bijzonder zijn. nodig is tussen rendement en risico. Op dit
hernieuwd vertrouwen algemeen belang ” Maar dat wil niet zeg- moment slaat de balans duidelijk over in de
bij consumenten en in- gen dat deze nieuwe rol richting van risico-aversie. Deze angst voor
vesteerders. Deze crisis is ook een vertrou- van de overheid in de financiële sector zich risico mag zich echter niet vertalen in een
wenscrisis. Zodra er weer vertrouwen is, kan moet uitbreiden naar andere domeinen, inperking van de kredietvoorziening, die
de rest snel volgen.” met een toename van de fiscale druk en zeer nadelig zou zijn voor de economische
een explosie van de overheidsuitgaven.” groei. Ik geloof niet dat men nog rende-
Op het moment dat er een ware financië- menten van 18 à 20% zal zien. Dergelijke
le tsunami over ons land raasde, merkte u Meent u dat de politiek deze rol van mo- percentages hadden trouwens iets absurds:
op dat de overheid haar belangrijke rol ralist binnen de financiële omgeving kan het rendement van financiële activiteiten lag
als ‘lender of last resort’ heeft kunnen spelen? U uitte zeer zware woorden ten twee tot drie keer hoger dan dat van de
aantonen. Maar u voegde eraan toe dat aanzien van een “minderheid van mensen reële economie!”
de regering ook haar limieten als finan- waarvan de hebzucht en de roekeloosheid
ciële speler moet kennen. Welke zijn deze de financiële wereld gegijzeld houden”. Volgens het Zwitserse onderzoeksbureau
limieten? “Niemand heeft het monopolie op ethiek. KDF is België voor de zesde maal op rij
“Een gesprek over de rol van de overheid De politiek moet de anderen niet de les het meest geglobaliseerde land ter we-
mondt al snel uit in een ideologische dis- spellen. Anderzijds kunnen we niet ontken- reld. Betekent dat een opportuniteit of
cussie met twee kampen. We hebben aan nen dat er heel wat is misgelopen. En wan- dat we harder dan wie ook door deze cri-
de ene kant een groep die pleit voor een neer een systeem er niet in slaagt om zich- sis worden getroffen?
bescheiden rol van de overheid en de markt zelf te corrigeren door zelfregulering, is er “Hoe kleiner het land, hoe opener en glo-
meer mogelijkheden wil laten. Volgens hen maar een partij die deze rol van moralist en baler de economie. Grote landen hebben
moeten de overheden de rijkdom herverde- regulator kan opnemen: de overheid. Deze sneller genoeg aan zichzelf. Bij ons is de ver-

28 MAART 2009
FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr 25/02/09 11:08 Page 29

UITGESPROKEN I

“werkelijk
Marketing kan de
heid nooit
vervangen. Het beste
verkoopsargument zijn
stabiele oplossingen,
zowel institutioneel
als economisch”

houding export-bbp 87%, voor de hele EU
en voor de VS is dat 10%. Gewoon omdat ze
groter zijn. Het is vooral belangrijk de juiste
conclusies te trekken uit deze vaststelling.
Een relancebeleid heeft bij ons niet veel zin,
want van elke euro die we spenderen, vloeit
de helft naar het buitenland. Het betekent
ook dat we meer dan anderen moeten let-
ten op onze concurrentiepositie. En een
open economie houdt vooral opportunitei-
ten in als de economie groeit. Maar als de
markten krimpen, dragen we daar ook de
gevolgen van.”
Ook al omdat de crisis koren op de molen
is van protectionisten. Obama viel bijna in
de val, maar ook voor Angela Merkel en
pakweg de Franse president Sarkozy is
de verleiding groot…
“Ik vind het terecht dat men waarschuwt
voor protectionisme, maar op dit ogenblik
zijn daar niet zoveel bewijzen van. Barack
Obama haalde enkele problematische be-
palingen uit de wet. En met betrekking tot
gevoelige sectoren als de autosector, trof
enkel Frankrijk maatregelen die genotifi-
ceerd zijn bij de Europese Commissie. Daar
zijn trouwens veel problemen rond. Laat ons
niet vergeten dat het grootste protectionis-
me in de jaren ’30 wisselkoersmanipulaties
waren. Die zijn er nu niet in Europa, we heb-
ben de euro. We hebben vrij verkeer van
goederen, van kapitaal en van mensen: voor
het allergrootste deel van de activiteiten is
daar niets aan veranderd. In een aantal sec-
toren bestaat een dreiging of de vrees voor
Staatssteun die tot oneerlijke concurrentie
kan leiden.”
Er zijn heel wat sectoren die overheidsin-
terventies vragen om de gevolgen van de
recessie te verzachten. De zakken van de
Staat zijn natuurlijk niet oneindig diep.
Welke selectiecriteria zult u toepassen
voor steunmaatregelen voor deze of ge-
ne sector?
“Elke hulp moet bij de Europese Commissie
worden gemeld. Wij hebben dat moeten
doen voor onze tussenkomsten bij Fortis,
Dexia, KBC en Ethias. Europa doet dienst
als waakhond inzake overheidssteun. Dat
bestond nog niet in de jaren ’70 toen de
Belgische regering meerdere sectoren in
moeilijkheden te hulp schoot. Ten tweede
© Th. Strickaert
vragen de sectoren zeer uiteenlopende hulp,
soms zijn zelfs de gevraagde hulpmaat-
regelen binnen eenzelfde sector zeer ver-
schillend. Sommige hebben behoefte aan
garanties voor kredietlijnen, andere pleiten
voor economische werkloosheid voor be-
dienden. En sommige vragen helemaal
niets, omdat ze niet willen dat de overheid
zich met eventuele beslissingen zou kunnen
bemoeien. Sinds de Staatshervorming zijn
ten slotte de Gewesten bevoegd voor alle
micro-economische steun aan bedrijven, bij-
voorbeeld in de vorm van bankgaranties. De
Gewesten zijn trouwens ook tussengeko-
men in de financiële sector.”
Verdedigt u, net als Obama en Sarkozy,
het idee om na een overheidsinterventie
engagementen te eisen voor de verloning
van directieleden?
“U weet dat we een wetsontwerp hebben
ingediend om de opstapvergoedingen van
toplui te beperken. Juridisch moet er nog
aan gesleuteld worden (nvdr.: de Raad van
State heeft een negatief advies uitgebracht),
maar de regering is dus al tussengekomen.
Na de excessen die we bij Fortis gezien 

MAART 2009 29
FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr 25/02/09 11:08 Page 30

I UITGESPROKEN

 hebben, konden we niet anders dan regels concreet dat we optreden

opstellen.” tegen dumpingpraktijken
van andere landen en res-
Maar we hebben het hier over verloning, pect voor de regels van de
niet over ontslagpremies... faire concurrentie. Daar-
“De overheid heeft het recht om eisen te naast zijn voor hen ook be-
stellen. Met het geld van de belastingbeta- paalde infrastructuurwer-
ler doet men niet wat men wil. De komst ken van belang voor het
van publieke aandeelhouders bij Dexia transport, bv. aan het ka-
ging gepaard met de aanstelling van nieu- naal Gent-Terneuzen en de
we bestuurders. Daarnaast hebben we de zeesluizen.”
bezoldiging van de leden van de raad van
bestuur van Fortis aanzienlijk verminderd. Er komt geen algemeen
Het is een kwestie van geloofwaardigheid. tweede herstelplan. U heeft
Iedereen zal wat moeten matigen.” wel een aantal kwalitatie-
ve maatregelen aange-
Verbindt u nog andere engagementen kondigd, o.a. met betrek-
aan Staatshulp? king tot de arbeidsmarkt.
“Ja, soms willen we garanties over het per- Kunt u daar wat concreter
soneel, alles binnen een realistische econo- over zijn?
mische context. De ondernemingen moe- “We denken na over de
ten hun rendabiliteit terugkrijgen, en daar mogelijkheid van sociale
gaan wellicht herstructureringen mee ge- werkloosheid op tijdelijke
paard. Wat we tevens ook gevraagd heb- basis voor bedienden.
ben aan de banken is dat men de krediet- Maar dat is een delicate
kranen naar het bedrijfsleven openhoudt. materie en we kunnen dat
Dat lijken me legitieme vragen gezien de niet doen zonder het ad-
enorme kapitalen die met de interventies vies van de sociale partners
zijn gemoeid. Het gaat over ongeveer 19,9 in te winnen. Het zou ook
miljard euro! Mocht men enkele jaren gele- een serieuze budgettaire
den hebben gezegd dat we ons op korte inspanning zijn, dus daar
tijd voor zoveel geld zouden engageren… moet over worden nage-
We deden er op enkele weken liefst 5% in dacht. Er leven ook ideeën
schuldstijging bij.” over een kredietverzeke-
ring naar Frans voorbeeld.
De staalsector is zo’n sector die niet ver- Ideeën genoeg, maar het
legen zit om wat Staatshulp. U sprak on- mag allemaal niet veel kos-
langs in Davos nog met Lakshmi Mittal. ten, we hebben geen bud-
Wat vroeg hij u? gettaire ruimte. We proberen het wel alle- Een andere maatregel die bedrijven meer
“Dat was een vertrouwelijk gesprek. Ik ge- maal in het kader van de 3 T’s van Europa te zuurstof moet geven, houdt in dat de
loof dat de staalsector en zeker de groep houden, dus zoveel mogelijk ‘timely, tempo- overheid voortaan de eigen facturen snel-
Arcelor Mittal zoveel mogelijk de proble- rary and targetted. We zullen dus zeker nog ler betaald… Hoe concreet is die belofte?
men wenst op te lossen zonder een beroep een aantal initiatieven nemen. De crisis zal “Tijdens de vorige regering sprak men af om
te doen op de overheid. Uiteraard zijn ze zwaarder zijn dan velen denken. Jammer facturen versneld te betalen ten belope van
niet tegen algemene maatregelen die ook genoeg bleek mijn buikgevoel daarover te 400 miljoen euro. Dat is een indrukwekkend
voor hen positief kunnen zijn. Zo vragen ze kloppen.” bedrag! Via een follow-up zullen we zien of

De prijs van de politieke crisis
Premier Herman Van Rompuy geeft ons overschot van gelijk als we hem erop
wijzen dat het weggegooid geld is om aan het imago te werken van een land
dat zelf niet goed weet hoe het zijn toekomst ziet. “Marketing kan de werkelijk-
heid nooit vervangen. Het beste verkoopsargument zijn stabiele oplossingen,
zowel institutioneel als economisch.” Maar jammer genoeg zijn we daar nog
even van verwijderd. Hoeveel heeft die politieke onbeslistheid ons inmiddels
gekost? Van Rompuy: “Dat valt tot nu toe goed mee. Onze economische groei
loopt gelijk met die in de eurozone. De vorige regering is voorzichtig geweest
met het relancebeleid wegens onze kwetsbare budgettaire situatie, en ook qua
budgettaire tekorten lossen we het EU-peloton niet. Het is wel zo dat we de
laatste 18 maanden weinig structurele maatregelen hebben kunnen treffen.
Maar dat is in wel meer landen zo. In Brussel zijn er zowat 1.400 journalisten
geaccrediteerd bij de Europese Unie. Die volgen Europa, maar zien intussen
ook van nabij wat er in de Europese hoofdstad en in België gebeurt. We wor-
den nu veel nauwlettender in de gaten gehouden dan 40 jaar geleden. Dat we
een half jaar zonder regering zaten, heeft bijna existentiële angsten doen ont-
staan in het buitenland, en die zijn nog niet bedwongen, al hebben we intussen
FORWARD_mar09_NL.qxd:FORWARD fr 25/02/09
er genoeg vordering
in wordt gemaakt.”
U hebt uitgelegd
dat een conjunctu-
reel tekort aan-
vaardbaar is, maar
dat we het structu-
rele tekort van ons
land (dat u op 3,5
miljard euro raamt,
hetzij ongeveer 1%
van het bbp) moe-
ten aanpakken van zodra
de eerste tekenen van
herstel zich aandienen.
Maar kunnen we het ons
veroorloven om de sane-
ringsmaatregelen tijdelijk
in de koelkast te stop-
pen?
“We kunnen niet tegelijker-
tijd een relance- en een
saneringsbeleid voeren.
We moeten een gulden
middenweg bewandelen
en de gevolgen van de
conjunctuur op de uitgaven
en de inkomsten van de
Staat dragen, en tegelijker-
tijd leren leven met een
hoger begrotingstekort
door de relanceplannen,
zoals in alle landen. Maar
voor het overige respecte-
ren we de budgettaire li-
mieten die bij het opstellen
van de begroting voor 2009
werden uitgezet. Die begroting voorzag
weliswaar in een evenwicht, terwijl er nu
waarschijnlijk een overheidstekort ten belo-
pe van 3% van het bbp zal zijn. De gulden
middenweg houdt dus in dat we de geld-
kraan niet zomaar mogen openzetten, en
eventuele laksheid vervolgens ‘relanceplan’
noemen.”
een meerderheid die al meer dan een jaar standhoudt.
Dat we op dat jaar drie Eerste ministers hadden, gaf
ook niet meteen een sterke indruk. Men zit eigenlijk
vooral op resultaten te wachten. Vandaar dat het zo be-
langrijk is dat men een institutioneel akkoord kan slui-
ten. En dat deze regering én de Premier stabiliteit uit-
stralen. Een slecht imago kan je alleen bekampen door
feiten.” Dat het net België is dat aandringt op Europe-
se oplossingen voor de crisis, komt bij critici dan ook
wat belachelijk over. België kan nog geen twee kampen
11:08 Page 31
UITGESPROKEN I
En de overgang naar de volgende fase… naar van de theologie was, zo is de overheid
“Zodra de activiteit herneemt – voor 2010 is nu geen dienaar van de sociale partners…
er sprake van 0,2 à 0,3% – zullen we het Maar het is alleszins wel de bedoeling om
structurele overheidstekort geleidelijk kun- het IPA zo maximaal mogelijk uit te voeren.”
nen aanpakken. We mogen daar niet te lang
mee wachten.” Het debat over de uitstap uit de kern-
energie komt weer op het voorplan. Hoe
Het zal wel niet bepaald makkelijker wor- staat u hier tegenover?
den om aan mensen te vertellen dat ze de “Aangezien de regering zich hier niet over
buikriem moeten aantrekken net als het heeft uitgedrukt, kan ik hier enkel een per-
wat beter gaat… soonlijk standpunt geven. Persoonlijk meen ik,
“Het is nog moeilijker om te zeggen dat en dat is ook het standpunt van mijn partij, dat
men de buikriem moet aantrekken als het men bepaalde reactoren langer moet open-
slecht gaat! We mogen echter in geen geval houden omdat er geen andere manier is om
de les uit de jaren ’80 vergeten: als mensen onze energievoorziening veilig te stellen.”
een deficit zien, hebben ze de neiging aan
voorzorgssparen te doen. Ze redeneren dat U verwijst regelmatig naar de verant-
er vroeg of laat toch hogere belastingen of woordelijkheid van anderen. Welke ma-
uitgavenbeperkingen komen. In België zijn noeuvreerruimte heeft u nog als Eerste
de statistieken duidelijk: de spaarneiging minister?
daalt en de consumptie stijgt vanaf het ogen- “Ik doe niet mee aan de machocultuur en ik
blik dat de verhouding schuld-bbp afneemt. overschat mijn eigen rol niet. België is een
Dat heet de ricar- kleine, open economie, be-
diaanse equivalen-
tietheorie. We móe-
“ Ik meen dat tegen stuurd door een regering die
het einde van het jaar uit vijf partijen bestaat en die
ten dus aan schuld- voor elke maatregel een con-
afbouw doen zodra
de eerste tekenen sensus moet bereiken. Daar-
het wat beter gaat.” van herstel zichtbaar naast deelt de politiek de
zullen worden ” macht met overlegstructuren,
U hebt niet nagela- sociale partners, de regio’s – die
ten om in de laatste regeringsverklaring nu al een vierde van de overheidsuitgaven
opnieuw te wijzen op het belang van het voor hun rekening nemen. Ik overschat de
interprofessioneel akkoord dat in decem- impact van de Eerste minister dus niet, maar
ber tussen de sociale partners werd ge- dat betekent niet dat je die rol niet perfect
sloten. Kunnen we van de regering ver- moet invullen: het is een rol van initiator, sti-
wachten dat ze alle gesloten akkoorden mulator, soms ook een morele rol.”
snel doet uitvoeren?
“We voeren dit akkoord maximaal uit, maar Hebt u een boodschap voor de bedrijfs-
dat sluit niet uit dat de overheden ook enke- leiders die dit blad lezen? Ziet u een licht-
le ideeën hebben. Er werden al een paar puntje?
onderhandelde aanpassingen doorgevoerd. “Het lichtpuntje is dat deze crisis ook een ver-
De regering Leterme heeft zo de invoering trouwenscrisis is. Ik meen dan ook dat het
van bepaalde maatregelen uitgesteld. Het is herstel sneller en krachtiger kan zijn dan men
best mogelijk dat het IPA de komende verwacht. De overheden doen er alles aan
weken op een aantal punten nog verbeterd opdat dit vertrouwen terugkeert, in België en
wordt. Zoals vroeger de filosofie geen die- in de omliggende landen. 2009 zal heel
moeilijk zijn, maar ik meen dat
tegen het einde van het jaar
de eerste tekenen van herstel
zichtbaar zullen worden.” 
op dezelfde lijn krijgen, laat staan 27, hoor je wel eens.
Van Rompuy is het daar niet mee eens. “Het is veel
Olivier Fabes en Sofie Brutsaert
moeilijker met twee dan met 27. In een spel van twee
weet men steevast wie geeft en wie ontvangt. De an- * Het interview vond plaats op
dere is altijd de vijand. Met 27 is het een spel van wis- 9 februari.
selende allianties. Dat is veel gemakkelijker. Voor ho-
(1) Dit economisch debat vormt
mogene landen met één taal en cultuur is het makkelijk eveneens het thema van de
praten. Alle voorbeelden van landen met twee partijen rubriek ‘Tegenspraak’ pag. 20.
zijn desastreus, kijk maar naar Noord-Ierland, Cyprus,
Tsjechoslovakije. We doen het nog zo slecht niet.”
MAART 2009 31