Professional Documents
Culture Documents
Replika 05/06
Replika 05/06
Spis treści
03 O K Ł A D K A 11 W O K Ó Ł 17 P O W I D Ł O
Co ty wiesz o biseksualności Robert Biedroń uniewinniony Wspólny język
07 P O R A D N I A Przełom w Indiach? 18 A L E R T
Dziedziczenie – jak się zabezpieczyć Nowy zarząd ILGA-Europe Portrety z dżumą w tle
08 Z O O M Za dużo gejów w armi? 20 K U L T U R K A
Mój homoseksualizm to jeszcze Pani proboszcz Lesbijki i geje sprzed lat
jedna inność – wywiad z K. Legierskim 14 M A R K E T Klechdy, baśnie, bajanie
10 P O L I T Y C Z N I E Dla kogo warto pracować? Recenzje:
Armata Giertycha Coca-Cola kusi gejów i lesbijki Dziewczyny, wyjdźcie z szafy
Kobieta u władzy? W Chicago o polskich LGBT Nieposłuszeństwo
Za Różnorodnością. Przeciw Wal-Mart także progejowski Smaki i dotyki
Dyskryminacji Portfel szeroko otwarty Śniadanie na Plutonie
2
okładka
Co ty wiesz
o biseksualności
Tekst: Ewa Tomaszewicz Foto: Oiko Petersen
mianem wielkiej nieobecnej. Choć niby Dr Alfred Kinsey twierdził, że nie ma 2 lub 3
odrębnych od siebie orientacji seksualnych.
wiadomo, że jest to jedna z trzech or- Istnieje kontinuum, w ramach którego istnieją
orientacje skrajne: hetero- i homoseksualizm, i
ientacji psychoseksualnych, choć o cała gama pośrednich orientacji, które w za-
leżności od natężenia uczuć do jednej z płci
mniejszościach dyskutuje się ostatnio zbliżają się do tych dwóch biegunów.
Skala Kinseya:
dużo i namiętnie, o biseksualności nie 0 - całkowicie heteroseksualny/a
1 - dominuje heteroseksualizm, okazjonalnie
czytamy w gazetach, nie słyszymy w te- zachowania homoseksualne
2 - dominuje heteroseksualizm, z wyraźną
lewizji, nie widzimy jej w debatach na przeszłością homoseksualną
3 - w takim samym stopniu heteroseksualny,
temat praw osób nieheteroseksualnych co homoseksualny
4 - dominuje homoseksualizm, z wyraźną
przeszłością heteroseksualną
O orientacji biseksualnej wiemy zdecydowa- Inaczej jest z biseksualnością. W ujęciach 5 - dominuje homoseksualizm, okazjonalnie
zachowania heteroseksualne
nie mniej niż o homoseksualnej. Nie ma encyklopedycznych i podręcznikowych okre-
6 - całkowicie homoseksualny/a
praktycznie żadnego rzetelnego opracowa- ślana jest po prostu jako seksualny pociąg
nia na ten temat w języku polskim. Choć do obu płci. Nie rozróżnia się seksualnej
trudno powiedzieć, że osoby homoseksual- orientacji, tożsamości i zachowania biseksu- samookreślenia były w znacznym stopniu
alnego, jak to jest w przypadku homoseksu- ograniczone. Co gorsza, przez stulecia uwa-
Biseksualizm nie jest kombinacją alności. Widać to w pracach Zbigniewa Lwa żano, że seksualność kobieca jako taka nie
hetero- i homoseksualizmu, choć Starowicza, który pisząc o biseksualności, istnieje, także nie poświęcano jej uwagi.
nieraz jest też tak, że płeć partnera nie wykracza poza obszar wyborów seksual-
nie ma w ogóle znaczenia. nych. Na jego korzyść przemawia jedynie Biseksualizm był powszechny w kulturach ba-
spostrzeżenie, że populacja biseksualna jest senu Morza Śródziemnego. Pojawia się także
ne mogą się pochwalić dużą liczbą polskich mniej poznana niż homoseksualna. w tradycji Ameryki Północnej i w centralnej
publikacji książkowych, to z pewnością iloś- Azji, krajach arabskich, Chinach i Japonii.
cią artykułów prasowych czy stron interne- Publikacje obcojęzyczne dają pełniejszy ob-
towych dla i o nich biją osoby biseksualne raz biseksualności. Przykładowo francuska W Starożytnej Grecji mężczyźni w większoś-
na głowę. Niemal codziennie można prze- feministka Helena Cixous opisuje ją jako od- ci w okresie dojrzewania przechodzili przez
czytać o gejach i lesbijkach (choć nadal częś- krycie w sobie wielości i różnorodności, po- związki homoseksualne, które z czasem
ciej o gejach) w wysokonakładowej prasie, mnażanie form erotycznego pożądania, przeradzały się w kontakty z obiema płcia-
dorobiliśmy się nawet własnego programu przezwyciężanie ograniczeń, wykraczanie mi, aż wreszcie zakładali rodziny i płodzili
telewizyjnego (słaba „Homofonia“ w tele- poza wpojone społecznie ramy. Również dzieci. Prawo rodowe uznawało więc
wizji ITV) i radiowego („Lepiej późno niż koncepcje związane z teorią queer rozpatru- związki między młodymi mężczyznami,
wcale“ w TOK FM) i pokaźnej liczby teorii ją biseksualność w oderwaniu od wyborów oczywiście jeżeli później zakładali oni rodzi-
tożsamościowych (od postrzegania osób seksualnych jednostek. ny. Spartanie twierdzili nawet, że związki
homoseksualnych jako czegoś w rodzaju ko- doświadczonych i początkujących żołnierzy
biet w męskim ciele i czegoś w rodzaju męż- Miłość dobrem absolutnym wzmocnią ich lojalność i zachęcą do zaan-
czyzn w kobiecym ciele po teorię queer). gażowania w walkę. Z czasem związki takie
Zarówno źródła historyczne, jak i literackie z miały nabierać charakteru platonicznego,
W polskim internecie istnieje zaledwie czasów starożytnych notują przypadki związ- ale nie wiadomo, jak surowo i czy w ogóle
kilka stron stworzonych przez i dla osób bisek- ków biseksualnych, najczęściej w odniesie- ten nakaz był egzekwowany, choć podobno
sualnych (najstarsza z nich to Don't worry, BI niu do mężczyzn. Określenie skali i podejścia ci, którzy mimo wszystko kontynuowali
happy), kilka blogów (spośród których szcze- do biseksualności wśród kobiet nastręcza związek również w wymiarze erotycznym,
gólnie wart polecenia jest Pamiętnik 14-letnie- więcej problemów, gdyż w większości bada- byli w jakiś sposób piętnowani. Najsłynniej-
go biseksualisty http://mojewyznanie.blog.onet.pl)
oraz forów prywatnych.
nych cywilizacji były podporządkowane męż- szym biseksualistą Grecji, a zapewne i całej
czyznom, przez co ich wolność i możliwość starożytności, był Aleksander Wielki, który
3
przez całe życie obok wielu żon miał przy- Pozornie mogłoby się wydawać, że geje mniejszości, z którą – teoretycznie – po-
najmniej dwóch męskich kochanków. Wy- i lesbijki – jako grupa marginalizowana winna się solidaryzować. Badania socjolo-
mienia się tu jego przyjaciela od najwcześ- i sama narażona na szykany i pomówie- gów zajmujących się doświadczeniami
niejszych lat dzieciństwa – Hefajstiona. nia z racji swojej orientacji psychosek- Afroamerykanów pokazały, że społecz-
Oprócz zapisów świeckich także greckie tek- sualnej – powinni być bardziej otwarci ność ta częstokroć używa języka białego
sty religijne dotyczące obrządków i praktyk i tolerancyjni w stosunku do innych rasizmu dla negatywnego etykietowania
zawierały motywy biseksualne. mniejszości. Tymczasem, co widać na- „najczarniejszych“ spośród swoich człon-
wet w przytoczonych wypowiedziach, ków. W ten sposób przejmuje dyskurs do-
Społeczeństwa Islamu wykształciły kulturę, osoby biseksualne doznają niechęci za- minujący i z jego pomocą tworzy w swo-
w której miłość (ishq) była dobrem absolut- równo ze strony osób homo-, jak i he- jej grupie podgrupę własnych „innych“,
nym, niezależnie od tego, kogo nią darzono. teroseksualnych. Bifobia (nieuzasadnio- wobec których postrzega się jako „bar-
Choć związki nieheteroseksualne były potę- na niechęć w stosunku do osób bisek- dziej normalna“, „lepsza“, „mniej dewia-
piane, to pociąg dojrzałych mężczyzn do
młodych chłopców nikogo nie dziwił i był ra-
czej powszechny. Prawnik jednej ze szkół
prawa religijnego Islamu Sunnickiego Ibn
al-Jawzi powiedział podobno „Mężczyzna,
który twierdzi, że patrząc na młodego, pięk-
nego chłopca, nie czuje żadnego pożądania,
jest kłamcą, a jeśli byśmy mu uwierzyli, był-
by on zwierzęciem, nie człowiekiem“. Nie-
które teksty religijne przestrzegają jednak
przed poddawaniem się takiemu pragnie-
niu, jeśli jest silniejsze niż to w stosunku do
kobiet. Inne za to pouczają, że wpatrywanie
się w pięknych młodzieńców może być dro-
gą komunikacji z Bogiem.
Panowie bi i nieuczciwi
- nie pisać!
O ile niewiele można się dowiedzieć o bisek-
sualności z mediów czy książek, o tyle z na-
wiązką wynagradza to ilość mitów i stereoty-
pów na jej temat. „Żeby życie miało smaczek,
raz dziewczynka, raz chłopaczek“ – głosi głu-
pawy wierszyk. „Mężczyźni, którzy są ze mną,
myślą, że to nienormalne, że jestem bi, albo
od razu wyobrażają sobie, że zrobimy to we
trójkę, a lesbijki boją się, że zostawię je dla
mężczyzny“, „Myślę że z jednej strony miłość
to miłość i nie ma znaczenia z kim, ale z dru-
giej strony nie chciałabym się wiązać z kimś,
kto jest bi. Czułabym się wyjątkowo niebez-
piecznie, już taki niby-związek przerabiałam i
nie chciałabym tego powtarzać“ – czytamy na sualnych), zdarza się (i to nierzadko) cyjna“. Mechanizm ten ilustruje też stosu-
jednym z forów dyskusyjnych. „Panowie bi i zarówno wśród „heretyków“, jak i ge- nek „normalnych, męskich gejów“ do
nieuczciwi – nie pisać!“ – to zakończenie jów i lesbijek. „zniewieściałych ciot“.
anonsu towarzyskiego. „Mam już dość pań bi
testujących się z lesbijkami w klubach“ – zda- Osoby homoseksualne nie są pierwszą Aby zmarginalizować osoby biseksualne, ge-
nie z dyskusji na liście polles (lista dyskusyjna negatywnie stygmatyzowaną grupą, która je i lesbijki stosują podobny tok myślenia i
polskich lesbijek i kobiet biseksualnych). nie jest tolerancyjna wobec podobnej podobne metody jak homofoby wobec nich:
4
Twierdzą, że osoby biseksualne po Powielają negatywne stereotypy na temat swojej tożsamości, aby w pracy czy sytu-
prostu nie istnieją. A mężczyźni i kobi- osób biseksualnych – oskarżają je o promisku- acjach towarzyskich być uznawanymi za
ety, którzy określają się w ten sposób, ityzm, nielojalność, zwodzenie i oszukiwanie. osoby heteroseksualne.
po prostu jeszcze nie wiedzą, czy są ho-
mo- czy hetero- albo – co gorsza – Łukasz, twórca strony internetowej Jestem bi i jest mi z tym...
oszukują innych lub siebie, bojąc się „Strona na temat, czyli biseksualizm“
jednoznacznie określić. (http://www.misie.waw.pl/biseksualny_ Agnieszka:
temat), dopatruje się braku tolerancji i zro- Zawsze taka byłam, odkąd pamiętam. Kie-
Uznają, że osób biseksualnych, w po- zumienia wobec osób biseksualnych w dyś myślałam, że tak mają wszyscy, potem
równaniu z osobami homoseksualnymi, tym, że przez „heretyków“ mogą być uzna- się zaczęłam tym martwić i czekałam, aż
jest niewiele albo że ich postulaty mają wane za gejów czy lesbijki, a przez gejów się to jakoś ułoży. Aż w końcu się z tym
znikome znaczenie lub są wręcz nie- i lesbijki za osoby tylko chwilowo zafascy- pogodziłam. Niby mogę być jak każda
„normalna“ kobieta, ale się nie da, bo jed-
Przed ślubem powiedziałam mu:
„Kochanie, jestem bi- i przed tobą
sypiałam z kobietami“. A on na to:
„Ja też“. Jesteśmy razem już 12 lat.
nak bardziej pociągają mnie panie niż pa-
nowie. Zresztą suwam się tak po tej skali
Kinseya i jakoś ciągle nie mogę z tym dojść
do ładu. Ale, no właśnie, ale... nie odrzu-
cam mężczyzn i czasem też mnie jakiś fa-
cet zakręci. Byłam i z paniami, i z panami.
Kochałam, byłam kochana, miałam udany
seks i z tymi, i z tymi.
Ewa:
Jestem bi- i nie mam żadnych problemów z
określeniem tego, tzn. wiem, czego chcę.
Mój mąż jest bardziej tolerancyjny w stosun-
ku do osób biseksualnych niż lesbijki. Przed
ślubem powiedziałam mu: „Kochanie, jes-
tem bi- i przed tobą sypiałam z kobietami“.
A on na to: „Ja też“. Jesteśmy razem już 12
lat i do tej pory go nie zdradziłam, więc chy-
ba nie jestem rozwiązła.
Tomek:
Być może będzie to odosobniony głos poka-
przydatne dla polityki i społeczności ge- nowane przedstawicielami własnej płci. zujący tę mniej przyjemną stronę bycia bi,
jów i lesbijek. Wiąże się to z negowa- Dodatkowo osoby homoseksualne mogą ale na pewno jest to głos prawdziwy, bo
niem możliwości istnienia odrębnej toż- mieć do nich pretensje, że „im się udało“ – odzwierciedla moje doświadczenia. Wielu z
samości biseksualnej przekładającej się mogą się przecież zakochać i być szczęśli- nas – biseksualistów (choć nie wszyscy) –
na świadomość własnych interesów, wi z osobą przeciwnej płci. Osoby biseksu- swoją orientację traktuje jako sposób na
sprzecznych niekiedy z interesami gejów alne bywają również uznawane za „zdraj- nieakceptowanie homoseksualności. Mamy
i lesbijek. ców sprawy“ – tych, którzy „używają“ dziewczyny, zakładamy rodziny, jednak cały
5
Nikt Cię nie rozumie? Sprawdź nas! Właśnie dopiero głośne przyznanie się
przed sobą i resztą świata, że jestem bi, da-
Wsparcie psychologiczne w KPH
ło mi poczucie pełni i spokój. Z powodu róż-
Czy kiedykolwiek czułeś lub czułaś, że chcesz z kimś porozmawiać, ale nie bardzo wie-
działeś/wiedziałaś z kim? nych nacisków kiedyś próbowałam się jed-
A może pojawiały Ci się w głowie pytania, których nikomu nie zadawałeś/zadawałaś, noznacznie określić jako homo lub hetero,
bo myślałeś/myślałaś, że nikt nie potraktuje Cię poważnie? ale było to robienie samej sobie wielkiej
Albo że i tak nikt nie będzie umiał na nie odpowiedzieć? krzywdy i nigdy więcej nie będę siebie
Spróbuj zadać je nam. Nie gwarantujemy, że znajdziemy odpowiedź, ale obiecujemy, że będziemy krzywdzić tylko dlatego, że ktoś ma problem
jej szukać razem z Tobą.
z moja orientacją seksualną.
Psycholodzy pracujący w Kampanii Przeciw Homofobii są do Twojej dyspozycji. Jeśli chcesz podzielić
się czymś wspaniałym, co właśnie Ci się przydarzyło albo czujesz, że wszystko idzie nie tak i masz Najważniejsze w związku jest dla mnie zau-
ochotę ponarzekać albo po prostu pragniesz pogadać – czekamy na Ciebie. Postaramy się wysłuchać fanie. Jeśli padają deklaracje, jeśli obiecuje-
Ciebie i pomóc. my sobie miłość i wierność, to dla mnie jest
oczywiste, że nie zdradzam tej drugiej osoby
Napisz: psycholog@kampania.org.pl lub zadzwoń (22) 423 64 38 i umów się na konsultację. Kon-
sultacje odbywają się w siedzibie KPH w Warszawie, Żelazna 68 – nie wyznaczamy konkretnych dni i równie oczywiste jest, że on(a) nie zdradza
i godzin, ale postaramy się dopasować do Twojego czasu. Konsultacje są bezpłatne. Jeśli nie jesteś mnie. Może dlatego nie jestem zbyt zaz-
z Warszawy i trudno Ci do nas dotrzeć, możesz również umówić się z nami na rozmowę przez sky- drosna, zwłaszcza jeśli nie mam konkret-
pe'a. Możesz czuć się bezpiecznie – wszystko, co powiesz lub napiszesz, zostaje tylko między Tobą nych powodów, bo po prostu ufam lu-
a psychologiem! dziom, których kocham, i tak samo oczeku-
ję, że oni będą ufać mi.
czas „siedzi w nas“ potrzeba obcowania z Dramaty pojawiają się, kiedy z jednej strony
mężczyzną. Ukrywamy się bardziej niż geje i mamy w sobie silną potrzebę założenia rodzi- Argument, że jeśli kobieta rzuca cię dla kobie-
lesbijki, bowiem w środowisku, w którym ny i posiadania dziecka z kobietą, a z drugiej ty, to mniej boli, niż gdyby odeszła do faceta,
funkcjonujemy, jesteśmy spełnionymi hetero strony nadal szukamy wokół nas „męskiego“ w ogóle mnie nie przekonuje. Parę razy moje
facetami. Rzadko jawnie deklarujemy się, że pierwiastka, który musi dopełnić nasze życie. związki się rozpadały, bo ta druga osoba kogoś
jesteśmy bi. Rzadko znajdujemy partnerki, Wówczas oszukujemy, najpierw partnerów, a sobie znalazła – zawsze bolało jak diabli.
które rozumieją, a co więcej – akceptują na- potem siebie, że tak można żyć. I tak wielu z
sze potrzeby seksualnego spełnienia. Seks z nas żyje… Ja niedawno zdecydowałem się Nigdy w seksie z kobietą nie brakowało mi
kobietami nie jest dla nas – jak chyba dla być z facetem. Mam szczęście, bo on akceptu- „czegoś między nogami“, tak samo jak w
większości gejów – „mission impossible“ – je mój biseksualizm, choć nie akceptuje nie- seksie z mężczyzną nie brakowało mi tego, że
choć pełnię seksualnego spełnienia odnaj- wierności. Na razie – choć nadal pociągają nie jest kobietą. Wiem, czym się różnią chłop-
dujemy, dzieląc łoże z obojgiem płci. mnie kobiety – nie mam ochoty iść z nimi do cy od dziewczynek, wiem, czego w danej
łóżka, za bardzo zależy mi na moim partnerze. chwili chcę i wiem, z kim idę do łóżka i dla-
Czasem sami już nie wiemy, czy jesteśmy czego (głównie dlatego, że jestem zakochana
bardziej homo czy bi. Jak to wygląda w Wszyscy bi zgodzą się chyba z jednym, że albo przynajmniej mocno zauroczona).
praktyce? Raz pociąga nas koleżanka z wy- trudniej niż osobom hetero- lub homoseksual-
dekoltowanym biustem, a drugi raz nasz nym jest nam – biseksualistom – utrzymać I na koniec apel do wszystkich pań les:
wzrok rozbiera spotkanego gdzieś przy- związki. O ile w ogóle się na nie decydujemy. wiem, że ze stereotypami trudno walczyć,
padkiem na ulicy przystojnego faceta. Nie ale spróbujcie, bo dla mnie to jest strasznie
jest łatwo być bi, bowiem trudno jest zna- Iza: bolesne, jeżeli ktoś określa mnie jako wred-
leźć partnera/partnerkę, który zrozumie Jestem bi i jest mi z tym super. Wcale nie ną zimną sukę tylko dlatego, że w moim ży-
nasze potrzeby. mam poczucia niepewności, kim jestem. ciorysie są udane związki z facetami.
Nie myślcie też, że na pewno jej/jego nie pociągacie. Potrafimy kochać zarówno między sobą, jak i Was. Biseksualizm zdaniem Kleina nie jest kombinacją
hetero- i homoseksualizmu, choć nieraz jest też
Niech Wam się nie wydaje, że jesteście dla niej/niego ciekawostką biologiczną, jak ona/on prawdo- tak, że płeć partnera nie ma w ogóle znaczenia.
podobnie dla Was. Pamiętajcie, iż większość z nas, zanim zrozumiała, że jest bi, uważała się za oso-
by hetero- lub homoseksualne. Dr Klein zwracał szczególną uwagę na fakt, iż
nasze życie zmienia się, a wraz z nim i nasze
Nie zadawajcie pytania, z którą płcią jest jej/mu lepiej w łóżku (życiu). Z góry odpowiem: nie da się preferencje seksualne. Słowem, orientacja sek-
porównać i osobiście nie znoszę tego pytania. sualna podlega niekończącemu się procesowi
(za: Don't worry, BI happy, http://www.geocities.com/bi_happy2000) kształtowania.
6
poradnia Dziedziczenie – jak
się zabezpieczyć?
Tekst: Krzysztof Śmiszek
wych problemów praw- zo duża. Zawsze może się zdarzyć, że rodzi- Niestety, polskie prawo dyskryminuje gejów
na, z którą na przykład od lat nie utrzymuje- i lesbijki i nie uznaje związków jednopłcio-
nych polskich gejów i cie kontaktu, nagle zjawi się po waszej wych za równe z rodzinami heteroseksual-
lesbijek, którego w kom- śmierci z nadzieją na uzyskanie części spad-
ku. Niejednokrotnie prawnicy Kampanii
nymi. W związku z tym geje i lesbijki spad-
kobiercy, dziedziczący na podstawie testa-
pleksowy sposób nie za- Przeciw Homofobii dostawali sygnały o sy- mentu, muszą opłacać wysoki podatek od
tuacjach, kiedy to rodzina próbowała pod- takiego spadku. Małżonkowie ze związków
bezpiecza nasze prawo, ważyć ważność testamentu, w którym je- heteroseksualnych dziedziczą majątek bez
den z partnerów zapisał swój majątek lub obowiązku opłacania takich podatków.
jest niemożność dziedzi- jego część na rzecz drugiego. Podważenie
czenia majątku po zmar- testamentu sporządzonego w formie notar- Testament, choć nie jest doskonałym sposo-
ialnej jest niemal niemożliwe, gdyż to no- bem zabezpieczenia interesów majątko-
łym partnerze/partnerce tariusz powagą swojej funkcji gwarantuje wych pary gejowskiej lub lesbijskiej, to z
jego prawdziwość. braku innych – jest jedynym dostępnym.
Kiedy jesteśmy młodzi, śmierć jest chyba Warto więc poświęcić jedno popołudnie na
ostatnią rzeczą, która zaprząta nasze myśli. W testamencie można zapisać całość swoje- wizytę u notariusza i wydać kilkadziesiąt
Warto jednak wiedzieć, jak możemy zabez- go majątku na rzecz drugiej osoby, ale moż- złotych, aby mieć spokój na całe życie.
pieczyć naszego partnera/partnerkę, a także na także wyznaczyć jakąś jego część. Nie
samych siebie, na wypadek gdyby przyda- trzeba się także martwić o treść testamentu, Należy pamiętać, że testament w każdej
rzyło nam się coś złego. Szczególnie ważne gdyż większość notariuszy jest bardzo po- chwili można odwołać lub zmienić – nie jest
jest to w przypadku, kiedy w trakcie nasze- mocnych w tych kwestiach i posiada odpo- to dokument, który raz spisany obowiązuje
go związku zgromadziliśmy jakiś majątek wiednie wzory dokumentów. do końca życia.
(przede wszystkim gdy nabyliśmy mieszka-
nie) i nie chcemy, żeby po naszej śmierci Testament jest bardzo ważnym dokumen-
odziedziczyły go „niewłaściwe“ osoby. tem, na podstawie którego będzie orze-
kał sąd podczas postępowania spadko-
Lepiej u notariusza wego, po śmierci spadkodawcy. Należy
bowiem pamiętać, że dziedziczenie odby-
Wyjściem z tej sytuacji jest spisanie testa- wa się w drodze postępowania sądowe-
mentu. Można go spisać własnoręcznie, go przed sądem cywilnym. Sądem, w któ-
umieszczając w nim podstawowe elemen- rym odbywa się postępowanie, jest sąd
ty, jak podpis i data jego sporządzenia. Naj- właściwy miejscowo dla miejsca śmierci
bezpieczniej jest jednak sporządzić go u no- spadkodawcy.
Grupa Prawna Kampanii Przeciw Homofobii prowadzi bezpłatne stacjonarne poradnictwo prawne
dla ofiar dyskryminacji na tle orientacji seksualnej. Zakres udzielanych porad prawnych obejmuje
prawo pracy, prawo karne, cywilne, mieszkaniowe i administracyjne. Dyżury naszych prawników
odbywają się w środę i czwartek każdego tygodnia w godzinach 18.00-20.00 w siedzibie naszej
organizacji, ul. Wołoska 58/62 m. 5, Warszawa. Zachęcamy do korzystania z ich usług, najlepiej po
wcześniejszym kontakcie telefonicznym (22 423 64 38) lub e-mailowym: prawnik@kampania.org.pl.
Porady prawne udzielane są drogą elektroniczną, pocztową, stacjonarnie oraz w wyjątkowych
wypadkach – telefonicznie. Więcej informacji na www.mojeprawa.info
Poradnictwo prawne Kampanii Przeciw Homofobii jest dofinansowane przez Fundację im. Stefana Batorego.
7
Mój homoseksualizm to
zoom
tylko jeszcze jedna inność
Rozmawiał: Mariusz Kurc Foto: Oiko Petersen
8
dalaj z Polski“ i tym podobne. A ja na to:
„Tak? Jeszcze jakieś życzenie?“. Nie były
to rozmowy na wysokim poziomie, jak
się domyślasz. Raz jeden facet się zdzi-
wił: „Ty jesteś jakiś pojebany, myślisz,
że ja ci komplementy prawię?“ Takie te-
lefony dostawałem przez kilka miesięcy,
czasem kilka dziennie.
9
Teksty: Robert Biedroń
politycznie
Piotr Wójtowicz
Armata Giertycha
Giertych strzela z armaty. Zamiast kul ma fajerwerki
Mam już po uszy wysłuchiwania bredni wice- Minister edukacji świadomie manipuluje
premiera i ministra Giertycha na temat edu- faktami i manipulacja ta jest dla niego kartą
kacji. Jego diagnoza bolączek związanych z przetargową w każdej debacie na temat
edukacją jest fatalna. Giertych nie ma pojęcia praw osób homoseksualnych. Wie bowiem
o edukacji młodzieży. Widać to najlepiej na dobrze, że oszukując w ten sposób społe-
przykładzie jego wychowanków z Młodzieży czeństwo, przesyła jasny sygnał – bójcie się
Wszechpolskiej. Jest też ogarnięty nienawiścią o swoje dzieci. Biedroń i jego banda zbo-
wobec tolerancji. Wszystko, co mu się z nią czeńców tylko czeka, by wejść z niemiecki-
kojarzy, jest dla niego nie do przełknięcia. Jak mi transseksualistami do przedszkoli i za-
mantrę powtarza zarzuty wobec KPH związa- mienić waszych chłopców w dziewczynki i
ne z projektem „Do we need gender?“. vice versa. Każdy z nas boi się o swoje po-
tomstwo i dlatego wielu kłamstwa Gierty-
Projekt, który zrealizowany był za pieniądze cha przyjmuje. Na szczęście kłamie on i ma-
foto: Kraska
Komisji Europejskiej, dotyczył stereotypów nipuluje w wielu innych sprawach, dlatego
związanych z rolami płciowymi. Tego, że jest politykiem nielubianym, a ministrem
chłopcy od małego przygotowywani są przez edukacji narodowej fatalnym. Ubolewam,
naszą kulturę i społeczeństwo do tzw. męskich że ucichły uczniowskie protesty przeciwko Demonstracja Inicjatywy Uczniowskiej prze-
zachowań, a dziewczynki do tzw. kobiecych. I wicepremierowi. Były ważnym głosem mło- ciw Romanowi Giertychowi, 13 maja 2006
że często tego typu stereotypy są krzywdzące. dzieży w tym szaleństwie przygotowanym
Dla Giertycha projekt wyglądał całkowicie ina- przez ekipę spod znaku Młodzieży Wszech- na jego rządy przez najbliższe kilka lat. Bo-
czej. Dotyczył zmiany płci – tego, że chłopiec polskiej. Nadziei jednak nie widać – Gier- wiem okazja, by wprowadzać swoje sza-
powinien robić sobie operację, by być dziew- tych, dorwawszy się do władzy, łatwo jej leńcze plany w przyszłości, raczej się dla
czynką, a dziewczynka – by być chłopcem. nie odda. Obawiam się, że będziemy zdani niego nie powtórzy. (RB)
Kobieta u władzy?
O udziale kobiet w polityce, sferze pu- tocie dyskryminacji kobiet na szczeblu po- cji i pojmowania demokracji jako systemu
blicznej i aktywizacji społecznej debato- lityki samorządowej, parlamentarnej i, wykluczającego mniejszości.
wały 13 października w Krakowie w Klu- zwłaszcza obecnie, medialnej. Przekona-
bie RE byłe pełnomocniczki rządu ds. rów- nie o feminizmie jako ciągle aktualnej idei, Choć klimat polityczny nie sprzyja działa-
nego statusu kobiet i mężczyzn Magdale- której wszyscy wiele zawdzięczamy, obec- niom obywatelskim i równościowym, to
na Środa i posłanka Izabela Jaruga-No- ne było w zachętach do używania żeńs- uczestniczki debaty wypełniły ten wieczór
wacka, radna Krakowa Brygida Kuźniak kich odpowiedników nazw zawodów i pozytywnym klimatem, a publiczność –
oraz Małgorzata Tkacz-Janik. „Kobieta u funkcji publicznych, dyskusji o parytecie miejmy nadzieję – energią do działania
władzy?“ była dyskusją o przyczynach i is- wyborczym, krytyce wszelkiej dyskrymina- na przyszłość. (PW)
alert
Opracował: Mariusz Szczygieł, Foto: Oiko Petersen
„Gazeta Wyborcza"
Błogosławieństwo
drugiej kategorii
„Jak was przyjęto w koście-
le?“ – na to pytanie pastor
nie może odpowiedzieć, do-
póki nie ustali, o co chodzi
autorkom: czy o to, że jej
partnerka jest ateistką, czy że
jest kobietą. To pierwsze jest
r e k l a m a
market
pracować?
Teksty: Michał Hucał, Gejblade.pl
14
market
Informacje
ekonomiczne
Teksty: Michał Hucał, Gejblade.pl
r e k l a m a
15
Portfel szeroko
market
otwarty
Tekst: Radek Oliwa
16
powidło Wspólny język
Tekst: Anna Stachelska
17
Portrety
alert
z dżumą w tle
Tekst: Janusz Boguszewicz Foto: Oiko Petersen
Żyjemy w takich czasach, gdy znamy zapewne kogoś, kto zna kogoś, kto jest
zarażony wirusem HIV. Na całym świecie jest ok. 40 milionów nosicieli. Mają
rodziny, krewnych, przyjaciół, dzieci, których również dotyka i dotyczy AIDS
Choroba często nagle i niespodziewanie – Nie ma dnia, bym o nim nie myślała. Zawsze akceptowała jego orientację.
wdziera się w ich życie. W nasze życie. Przez pierwsze tygodnie, zaraz po jego – …ale często prześladuje mnie myśl, że
Przedstawiam tu portrety dwóch osób, które śmierci, miałam wrażenie, jakby stał cały byłam może zbyt opiekuńcza. Robiliśmy dla
dotknęła „dżuma XX i XXI wieku“. czas obok i na mnie patrzył. To było tak re- niego wszystko. Wiem, że to zabrzmi głu-
alne, że byłam na niego wściekła i nawet pio, ale zadaję sobie czasem pytanie, czy
Na początku myślałam, krzyczałam, żeby mi wreszcie dał spokój. może przez to był właśnie taki... inny. A mo-
że to kiedyś minie że gdyby znalazł sobie dziewczynę, to przes-
Pani Dorota rozmawia o tym szczerze i tałby interesować się chłopakami i wtedy…
Pani Dorota jest prawdziwą damą. Nigdy chętnie. Z kim zresztą miałaby się podzielić żyłby dalej? – Przerywa krótki monolog, nie-
nie opuszcza mieszkania bez perfekcyjnego tymi sprawami? Krewnym i znajomym po- co zmieszana. Widać, że chce zachować naj-
makijażu. Siwe, z tyłu splecione włosy wiedziała, że syn miał na złośliwego guza lepsze wspomnienia o synu. Nie chce też
świadczą o częstych wizytach u fryzjera. Pa- mózgu. Nikt nie wiedział, że był pedałem. urazić rozmówcy.
ni Dorota ma 76 lat. Pełną godności posta- Utrzymywali więc to w tajemnicy, a sam
wę prezentowała zwłaszcza na pogrzebie pogrzeb odbył się „bez echa i niepotrzebne- Mąż pani Doroty jest bardzo schorowany.
zmarłego na AIDS syna. Osobiście witała go rozgłosu“, bo rodzice nie chcieli, by dal- Ona żyje w ciągłym strachu, ze pewnego
wszystkich uczestników ceremonii żałobnej, sza rodzina brała w nim udział. dnia jego serce nie wytrzyma. Kontakt z przy-
obsługiwała krąg najbliższych znajomych. jaciółmi syna, niegdyś tak intensywny,
Dbała o wszystkich, a zwłaszcza o swego o Przez pierwsze tygodnie, zaraz po je- zwłaszcza gdy wspólnie go pielęgnowali,
12 lat młodszego męża, który był wtedy na go śmierci, miałam wrażenie, jakby stał się ostatnio coraz rzadszy i coraz bardziej
skraju załamania nerwowego. przypadkowy. Ze swoim lekarzem pani Do-
stał cały czas obok i na mnie patrzył. rota rozmawia jednak często na ten temat i
– Miałam poczucie zupełnej izolacji, w To było tak realne, że byłam na wspólnie się zastanawiają nad losem rodzi-
środku, o tutaj, to tak drżałam, że bałam niego wściekła i nawet krzyczałam, ców, których dzieci zachorowały na AIDS.
się, że zaraz upadnę – wspomina dziś, dwa żeby mi wreszcie dał spokój.
lata po pogrzebie. – Gdyby mi wtedy nerwy – Z początku myślałam, że to kiedyś minie
puściły, wyłabym bez końca jak pies! Ale Państwo Z. mieli za sobą wiele lat szczęśli- – mówi mi przy pożegnaniu. – Ale to nigdy
komu by to pomogło? wego i harmonijnego pożycia. Późno wzięli nie mija. I mimo że go już nie ma, to pozos-
ślub, ich jedyny syn przyszedł na świat, gdy tanie ze mną do końca moich dni...
W trakcie naszej rozmowy wydaje się być pani Dorota była już po czterdziestce. Dziś
spięta, czasem delikatnie załamuje się jej matka zadaje sobie wiele pytań, którymi Oni kłamią w żywe oczy
głos. Wtedy zmienia temat, odwraca uwagę nie może się podzielić z przyjaciółkami.
opowieściami o uroczych spotkaniach z cu- „Dlaczego musiał umrzeć w tak młodym Pawełek. Oglądamy wspólnie zdjęcia. Nie-
kiernikiem oferującym po promocyjnej cenie wieku? Czy to źle, gdy dzieci umierają zliczona ilość fotografii, obrazki z imprez, z
ciepłe bułeczki. Chętnie opowiada też drobne przed rodzicami? Co to było za życie, które każdego wyjazdu. Przed dwoma laty Pawe-
zdarzenia z dzieciństwa syna. Tylko wspom- prowadził?“ Zwątpienie i ból są jak powra- łek wprowadził porządek w ten fotograficz-
nienia jego ostatnich miesięcy przychodzą jej cająca fala. „Czy wybrał w swoim życiu ny chaos. Wszystko zostało chronologicznie
ciężko. Wspomnienia czasu, gdy nie mógł już właściwą drogę? Czy sama zrobiła wszys- uporządkowane, popakowane w kartony
opuścić łóżka i nie poznawał własnej matki. tko, by ułatwić mu życie?“ od butów, opatrzone datami i poukładane
kulturka
sprzed lat
Tekst: Krzysztof Tomasik Foto: Oiko Petersen
Ludzie o innej niż heteroseksualna tożsamości istnieli zawsze. Choć ich doświad-
czenie często nie było nawet nazywane, pojawiali się w każdej epoce, pod każ-
dą szerokością geograficzną. Homoseksualność także w Polsce ma swoją długą
historię, która ciągle czeka na odkrycie i opisanie. Dziś historii część pierwsza
Bolesław II Śmiały/Szczodry Narcyza Żmichowska (1819-1876) ku pokrzepieniu serc, ale również dzieła nie-
pasujące do prostego schematu narodowej
(ok. 1040-1081)
Jedna z najważniejszych pisarek polskiego wieszczki, a przede wszystkim zadziwiająca
Syn Kazimierza Odnowiciela i księżniczki rus- romantyzmu. Pod pseudonimem Gabryella i pełna sprzeczności biografia.
kiej Marii Dobroniegi. Książę Polski od 1058, wydała takie książki jak „Biała róża“, „Czy to
król od 1076. Bolesław Śmiały uważany jest powieść?“ i „Poganka“. Była także niekwest- Jej życie można podzielić na dwa etapy.
za jednego z najważniejszych władców z dy- ionowaną liderką grupy kobiet, które jako Pierwszy jest dość typowy dla kobiet tamtej
nastii Piastów. Szczególnie znaczący dla jego Entuzjastki tworzyły nieformalne stowarzy- epoki. Jak większość z nich młodo wyszła za
panowania okazał się konflikt z biskupem szenie kobiet wyemancypowanych. Żmi- mąż, urodziła ośmioro dzieci, dwóch jej sy-
krakowskim Stanisławem, którego skazał na chowska nigdy nie wyszła za mąż, co wów- nów zmarło w wieku niemowlęcym. Drugi
śmierć. Właśnie w żywocie późniejszego czas wymagało sporej odwagi. Odrzuciła etap zaczyna się, gdy postanawia odejść od
świętego po raz pierwszy napisano o królu, propozycję małżeństwa ze strony astronoma męża i przeprowadza się do Warszawy,
że „idąc za pożądliwością ciała zamienił Jana Baranowskiego. gdzie pisaniem i dawaniem lekcji utrzymy-
chwałę swoją na hańbę, a naturalny sposób wać będzie siebie i sześcioro dzieci. W 1889
życia na taki, który jest sprzeczny z naturą“. Sama autorka tak podsumowała fi- roku poznała młodszą o 19 lat malarkę i ak-
Natomiast Jan Długosz wyjaśniał, że skłon- nał znajomości z Pauliną: „Czy ja ją tywistkę feministyczną Marię Dulębiankę.
ności Bolesława wystąpiły w trakcie wypra- Ich związek przetrwał do śmierci poetki. Ra-
kochałam? Pamiętasz zapewne,
wy na Ruś, gdzie „zaraził się“ nimi od miej- zem jeździły po Europie, działały na rzecz
scowej ludności. Biskup miał trzy razy potę- ale tak się kochać nie godziło, równouprawnienia kobiet, a potem za-
piać króla za „grzech sodomski“, co zakoń- więc po złym kara“. mieszkały w Żarnowcu, majątku przekaza-
czyło się ekskomuniką. Nie ma jednak pew- nym w czynie społecznym ukochanej poetce
ności, czy określenie „sodomia“ oznaczało Jej najważniejsze dzieło – „Poganka“ – uważa- przez społeczeństwo. Dulębiankę często
homoseksualność, gdyż słowa tego używa- ne jest za pierwszą powieść lesbijską, a historię określa się jako „męski“ typ ze względu na
no zarówno do opisu współżycia z osobami toksycznej miłości Aspazji i Beniamina odczytu- sposób ubierania się, a także umiejętności –
tej samej płci, jak też zwierzętami, a czasem je się jako zapis uczucia, którym Narcyza darzy- jeździła konno, brała udział w polowaniach.
pod tym pojęciem kryły się wszystkie czyny ła Paulinę Zbyszewską. Sama autorka w liście Sama Konopnicka na początku znajomości
seksualne, które nie służyły prokreacji. do przyjaciółki tak podsumowała tragiczny finał często nazywała ją „Pietrek“.
znajomości z Pauliną: „Czy ja ją kochałam? Pa-
Elżbieta Petrosolin (XVII w.) miętasz zapewne, ale tak się kochać nie godzi- Karol Szymanowski (1882-1937)
ło, więc po złym kara“. Nie jest wykluczone, że
W przeciwieństwie do Europy Zachodniej w Paulina była ostatnią miłością Narcyzy. Potem Jeden z najsłynniejszych polskich kompozy-
Polsce zachowało się mało źródeł na temat jej życie osobiste upływało pod znakiem licz- torów, a także jeden z niewielu, którego ho-
zachowań seksualnych wykraczających poza nych przyjaźni i pracy nauczycielskiej. Ze smut- moseksualność nie była tajemnicą, przynaj-
jedyny przyjęty model małżeński, a określa- kiem podsumowała kiedyś: „Nie byłam w ca- mniej w kręgu towarzyskim, w którym się
nych jako „sprzeczne z naturą“. Dlatego łym ciągu życia mojego ani na dwadzieścia obracał. Zofia Nałkowska, wiele obiecująca
szczególnie przydatne są kroniki procesów cztery godziny, ani na jedną godzinę nawet sobie po tej znajomości, zapisała w „Dzien-
sądowych. O Elżbiecie Petrosolin wiadomo wzajemną miłością kochana“. niku“: „Miły, prosty, chętny – i taki obojętny
niewiele poza tym, że u schyłku XVII wieku zarazem. Mogłabym się pocieszać wiadomą
została oskarżona o skłonności lesbijskie. Maria Konopnicka (1842-1910) jego właściwością – przynajmniej o to nie
Przypuszcza się, że wystąpienie przeciwko jestem zazdrosna“ (1 VIII 1930).
niej miało związek z kontrreformacją i chęcią Czołowa poetka polskiego pozytywizmu,
doprowadzenia do likwidacji zbioru kalwiń- autorka słynnej „Roty“, do dziś śpiewanej Jedną z miłości Szymanowskiego był Boris
skiego w Chmielniku. Elżbieta Petrosolin by- podczas uroczystości patriotycznych. Konop- Kochano. O jego fascynacji młodszym o 22
ła siostrą seniora tej gminy. nicka to nie tylko okolicznościowe wierszyki lata poetą wspominali po latach Jarosław
20
Zofia Sadowska (1887-1960)
Lekarka, dziennikarka, działaczka ruchu ko-
biecego, a także bohaterka procesu z silnym
wątkiem homoseksualnym. Studiowała w
Petersburgu, gdzie zaangażowała się w
walkę o równouprawnienie kobiet i została
przewodniczącą Związku Kobiet Polskich. Po
1918 r. osiadła w Warszawie, opublikowała
szereg artykułów prasowych na tematy spo-
łeczne. W 1923 r. miał miejsce głośny pro-
ces, o którym jednak niewiele wiadomo,
opisywało go tylko prasa brukowa mająca
tendencje do koloryzowania faktów. Tak po
latach wspominała go w swojej autobiogra-
fii Irena Krzywicka, której siostra cioteczna
Stefania była jedną z bohaterek skandalu:
21
Teksty: Małgorzata Rawińska
Agnieszka Weseli
kulturka
foto: Kraska
tym świecie nie brakuje
Aby przyciągnąć dorosłego czytelnika, który wanie widoczny wątek powieści. A homosek- Odrzucenie, brak akceptacji nie dziwi jedy-
wszak w bajki może i chciałby wierzyć, ale sualność widoczną w tle tak, że dla niewpraw- nie u Sapkowskiego. A przynajmniej nie
zwyczajnie mu nie wypada, całość nie może nego oka niemal niezauważalną, znajdziemy powinno. W sadze o Wiedźminie odrzuca-
być zbyt oddalona od zwyczajnego życia. W również u takich pisarzy jak Anne McCaffrey, na jest bowiem każda istota, która śmie
związku z tym, cóż robić. Ano można na przy- m.in. w „Jeźdźcach smoków“, Robin Hobby w mieć inne poglądy niż zapyziała, ciemna,
kład wprowadzić opis związków, hmmm na- trylogii o Królewskim Skrytobójcy i Elizabeth uznająca jedynie siebie tłuszcza. Tak się
pisać „międzyludzkich“, to dla fantasy obel- Moon m.in. w „Córce Owczarza“. Dorzucić by dziwnie jednak składa, że w stosunku do
ga, tak więc między istotami różnych gatun- można jeszcze „Sokolniczkę“ i „Mgły Avalonu“ bohaterów wolących własną płeć nikt lub
ków, które to związki występują jednak w re- Marion Zimmer Bradley. prawie nikt nie zgłasza zastrzeżeń. Jego
alnym świecie. Pojawiają się więc, upraszcza- przyszłość bowiem wisiałaby na włosku –
jąc, postacie dobre i złe, piękne i brzydkie, in- Homofob zamieniony w żabę albo spotkałby się wiedźmińskim mieczem
teligentne i głupie oraz heteroseksualne, ho- niejakiej księżniczki Ciri, albo też zostałby
moseksualne i biseksualne. Podejście do homoseksualności w literaturze zamieniony (w najlepszym przypadku) w
fantasy jest być może jeszcze bardziej zróżnico- żabę, i co z tego, że zrobiłaby to piękna el-
Szukajcie, a znajdziecie wane niż w tzw. prawdziwym życiu. U Merce- ficka czarodziejka…
des Lackey mamy próbę wydawałoby się dog-
Literatura fantasy nie stroni od tzw. trudnych łębnej analizy problemów, z jakim borykają się Najbardziej zaskakujący, ale i najbardziej
tematów. Rachel Pollak w „Matce Chrzestnej jej bohaterowie w związku ze swoją orientacją. chyba pożądany jest sposób przedsta-
Noc“, Mercedes Lackey w trylogii „Ostatni Mag Niby są podziwiani, szanowani, moją przywile- wienia homoseksualności u Anne McCaf-
Heroldów“ czy Lynn Flewelling w dylogii „Na je, niejednokrotnie wysoką pozycję społeczną, frey, Elizabeth Moon i Lynn Flewelling.
tropach ciemności“ i „Szczęściu w mrokach“ nie czują się jednak komfortowo, będąc shayn W ich światach związki jednopłciowe po
nie obawiają się głównymi bohaterami swoich (jak w świecie wykreowanym przez Lackey okre- prostu są. Nie wzbudzają sensacji, ag-
książek uczynić gejów i lesbijek. W innych przy- śla się gejów i lesbijki). Powodem jest odrzuce- resji czy nawet najmniejszego zniesma-
padkach – chociażby u Andrzeja Sapkowskiego nie przez najbliższych, niezrozumienie przez zna- czenia. Rzecz najzwyklejsza pod słoń-
w sadze o Wiedźminie czy u wspomnianej już jomych. Pomimo ich przymiotów, ich orientacja cem, w przyrodzie spotykana, także cze-
wyżej Mercedes Lackey, tym razem w trylogii budzi niechęć, wstręt, oczywiście są oskarżani o mu tu się dziwić.
„Strzały Królowej“, związki homoseksualne po- rozwiązłość, geje o zniewieściałość, zaś lesbijki o
jawiają się może nie jako główny, ale zdecydo- maskulinizację. Ot, jak to w życiu bywa. I to jest dopiero fantasy. (MR)
22
kulturka Teksty: Małgorzata Rawińska
Ewa Ślusarczyk
Mariusz Kurc
Nieposłuszeństwo Słowa Ronit, głównej bohaterki debiu- Podczas lektury, którą z początku traktowa-
tanckiej powieści Naomi Alderman „Nie- łam jak opowieść z egzotycznego świata
Naomi Alderman, Wydawnictwo Sic!, 2006
posłuszeństwo“, mogą posłużyć za opis i (dowiedziałam się, czym jest koszerność),
Bóg każe ci odnajdywać recenzję. Jednak względy przyzwoitości ogarnęła mnie refleksja, że jako agnostyczka
zbłąkanych Żydów i przy- nakazują dodać, że historia dzieje się w nie muszę na szczęście godzić swojego les-
prowadzać ich do owczar- Hendon, ortodoksyjnej żydowskiej dziel- bianizmu z żadną religią. Później jednak
ni, zgadza się? Czy przysz- nicy, gdzie trójka ludzi, każdy na swój wpadło mi do głowy, że dla ateistów czy
ło Ci do głowy, że niektó- sposób, prowadzi walkę z oplatającą ich agnostyków taką swoistą religią jest wycho-
rzy z nas nie chcą, żeby ich przez wychowanie, przyzwyczajenie oraz wanie, presja społeczna, kultura i nawyki,
doprowadzano ani od- presję społeczną religią. Religią, która które wyniosło się z domu. To jest właśnie
najdywano? Niektórzy z każdemu z nich przypisuje sztywną, jas- to więzienie. „Nieposłuszeństwo“ może nie
nas byli już w owczarni i no określoną rolę. W której seksualność pomogło mi się z niego wyrwać, ale poka-
stwierdzili, że jest dla nich za ciasna, bardziej inna niż heteroseksualna jest absolutnie zało mi trzy drogi prowadzące w kierunku
przypomina więzienie niż bezpieczne schronienie. nie do pomyślenia. stacji wolność. (MR)
23