Bono-torziono izvijanje

Metalne konstrukcije 1

P8-1

Metalne konstrukcije 1

P8-2

Teorijske osnove
Problem je prvi analizirao Timoenko. Linearno elastina teorija bono-torzionog izvijanja. Osnovne pretpostavke su: materijal idealno elastian; nosa idealno prav (nema geometrijskih imperfekcija); spreena je torziona rotacija na osloncima (viljukasti oslonci); popreni presek nosaa je obostrano simetrian i konstantan du raspona nosaa (I presek); popreni presek zadrava svoj oblik nakon deformacije; moment inercije Iz je mnogo manji od Iy; deformacije su male (sin =; cos=1);
Metalne konstrukcije 1 P8-3

Deformisan oblik nosaa

M = M y cos = M y

M = M y sin = M y

M = MT = M y

dv dx
Metalne konstrukcije 1 P8-4

Osnovne diferencijalne jednaine problema

d 2w ( x ) M = M y = EI y dx 2
d 2v ( x ) M = M y = EI z dx 2

Savijanje oko jae y-y ose Savijanje oko slabije z-z ose

dv d d 3 MT = M y = GI t EI dx dx dx 3
EIy EIz It Iw krutost na savijanje oko jae ose, krutost na savijanje oko slabije ose, torzioni moment inercije, sektorski moment inercije,
Metalne konstrukcije 1

Torzija

v, w i nepoznata generalisana pomeranja.

P8-5

Diferencijalna jednaina bono-torzionog izvijanja

2 d 4 d 2 M y EI GI t = 0 4 2 dx dx EI z

Granini uslovi
(0) = 0
d 2 (0) = (0) = 0 dx 2

(l) = 0

d 2 ( l ) dx 2

= ( l) = 0

Pretpostavljen oblik reenja D.J.

( x ) = A sin(m x ) + B cos(m x ) + C sh(n x ) + D ch(n x )

Metalne konstrukcije 1 P8-6

Kritian moment bono-torzionog izvijanja Mcr

Mcr I l 2 GI t = 2 EI z + 2 I z EI z l

EIz GIt Iw l

krutost na savijanje oko slabije ose, torziona krutost sektorski moment inercije, raspon nosaa (razmak taaka bonog pridravanja).
Metalne konstrukcije 1 P8-7

Razliiti uslovi oslanjanja i optereenja

Metalne konstrukcije 1

P8-8

Modifikovan izraz za kritian moment Mcr

Mcr = C1

(k l )

2EI z k I
2

k I z

(k l )2 GIt + (C z C z )2 (C z C z ) + 2 g 3 j 2 g 3 j 2
EI z

C1 C2 C3 koeficijenti koji uvode u proraun razliite oblike optereenja; k i kw zg zj koeficijenti kojima se obuhvataju razliiti uslovi oslanjanja; rastojanje izmeu centra smicanja i take u kojoj deluje optereenje parametar koji uzima u obzir nepoklapanje teita i centra smicanja kod monsimetrinih poprenih preseka;

Metalne konstrukcije 1

P8-9

OPTEREENJE 1 2 3 4 5 6 7 8 9

k 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5 1,0 0,5

C1 1,000 1,000 1,323 1,514 1,879 2,150 2,704 3,093 2,752 3,149 1,132 0,972 1,285 0,712 1,365 1,010 1,565 0,938 1,046 1,010

C2 0,459 0,304 1,562 0,652 0,553 0,432 1,267 0,715 0,430 0,410

C3 1,000 1,144 0,992 2,271 0,939 2,150 0,676 1,546 0,000 0,000 0,525 0,980 0,753 1,070 1,730 3,050 2,640 4,800 1,120 1,890

Koeficijenti C1, C2 i C3

10

11

2,0

1,28/ 2,05

0,43

12

2,0

0,83

Metalne konstrukcije 1

P8-10

Monosimetrini popreni peseci i uticaj poloaja optereenja

zg = za z s

z j = zg

1 ( y 2 + z 2 ) z dA 2 Iy A
P8-11

Metalne konstrukcije 1

Veliina Rastojanje izmeu teita preseka i centra smicanja Sektorski moment inercije Torzioni moment inercije Parametar z j

Obostrano simetrini nosai

Monosimetrini nosai

zs = 0

zs =

3 b13 t1 h1 b2 t 2 h2 3 3 b1 t1 + b2 t 2

I =

I z h s2

/4

I = (1 ) I z h s2 I
3 b13 t1 b2 t 2 3 3 12 ( b1 t1 + b2 t 2 )

It =

1 3 2 b t 3 + d tw 3 zj = 0

It =

1 3 3 b1 t13 + b2 t 2 + d t w 3

> 0,5 z j = 0 ,4 ( 2 1) h s2 0,5 z j = 0,5 ( 2 1) h s2

=
I fc I ft hs

I fc I fc + I ft
moment inercije pritisnutog pojasa oko slabije ose inercije z-z, moment inercije zategnutog pojasa oko slabije ose inercije z-z, rastojanje izmeu centara smicanja pritisnutog i zategnutog pojasa,

NAPOM ENA: (1) Kod obostrano simetrinih preseka irine i debljine pojasnih lamela su jednake, pa je: b1 = b2 = b , odnosno t1 = t 2 = t . (2) Kada su pojasevi izraeni od ravnih limova h s je jednako rastojanju izmeu teita pojasnih lamela. (3) Rastojanje izmeu teita i centra smicanja ( z s ) je pozitivno kada se centar smicanja nalazi izmeu teita i pritisnute noice.

Metalne konstrukcije 1

P8-12

Uticaj poloaja optereenja na vrednost kritinog momenta

Primer
q IPE300 L=6,00 m
M cr q cr
[kNm] [kN/m] Poloaj optereenja donji pojas teite gornji pojas

129,7 28,82

102,5 22,78

75 16,67

Metalne konstrukcije 1

P8-13

Granina nosivost nosaa na bonotorziono izvijanje

Uticaj imperfekcija (zaostali naponi, poetne geometrijske imperfekcije,...); Granina vrednost momenta nosivost (Mu) manja od kritinog momenta bono-torzionog izvijanja (Mcr) ; Stvarno ponaanje nosaa odstupa od bifurkacionog modela stabilnosti

Metalne konstrukcije 1

P8-14

Teorijske i relane veze izmeu momenta savijana (M) i bonog pomeranja (v)

Metalne konstrukcije 1

P8-15

Kritian napon bono-torzionog izvijanja

cr
EI z GIt Mcr = = l Wy Wy 2 E I z I + l2 Wy
2

2 2 = Dv + Dw

Dv Dw

komponenta kritinog napona usled Sen Venanove torzije, komponenta kritinog napona usled spreene (ograniene) torzije.

Metalne konstrukcije 1

P8-16

Proraun stabilnosti na bono-torziono izvijaje prema JUS U.E7.101

max

D,dop

fy D = = p D = p D dop

D,dop D p D
fy

dop

doputeni napon bono-torzionog izvijanja, granini napon bono-torzionog izvijanja, koeficijent sigurnosti, koeficijent oblika poprenog preseka, bezdimenzionalni koeficijent bono-torzionog izvijanja, granica razvlaenja, doputen normalni napon.
Metalne konstrukcije 1 P8-17

Koeficijent oblika poprenog preseka p

U optem sluaju U sluaju obostrano simetrinih poprenih preseka

p =
Wpl,y Wel,y Sy

W pl ,y Wel ,y

p =

2 Sy Wel ,y

plastini otporni moment oko y-y ose, elastini otporni moment oko y-y ose, statiki moment oko y-y ose za teite poprenog preseka.

Metalne konstrukcije 1

P8-18

Bezdimenzionalni koeficijent D
1 D = 1/ n 1 1 + 2n D
D n

za za

D 0,4 D > 0,4

relativna vitkost na bono-torziono izvijanje parametar koji zavisi od tipa nosaa n = 1,5 za zavarene profile n = 2,0 za valjane profile
Metalne konstrukcije 1 P8-19

Krive bono-torzionog izvijanja

D
1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8
P8-20

Valjani profili (n =1,5)

Zavareni profili (n =2,0)

D
Metalne konstrukcije 1

3,0

Relativna (bezdimenzionalna) vitkost na bono-torziono izvijanje

D =
M pl Mcr

odnosno

D =

p fy cr

Mpl Mcr

cr
fy

moment plastine nosivosti poprenog preseka, kritini moment bono-torzionog izvijanja, kritian napon bono-torzionog izvijanja, granica razvlaenja, koeficijent oblika poprenog preseka.
Metalne konstrukcije 1 P8-21

Kritian napon bono-torzionog izvijanja

2 2 cd ,D = Dv + Dw

Dv Dw

koeficijent za odreivanje uticaja poloaja delovanja optereenja, komponenta kritinog napona usled Sen Venanove torzije, komponenta kritinog napona usled spreene (ograniene) torzije.

Metalne konstrukcije 1

P8-22

Uticaj poloaja optereenja

= K + 2 + K+ 1 K + 2 K+
2 2

za optereenje na donjem pojasu za optereenje u teitu za optereenje na gornjem pojasu

l I K = 1 + 0,156 z t h Iz

lz h It Iz

razmak taaka bonog pridravanja, visina nosaa, torzioni moment inercije, moment inercije za savijanje oko salbije z-z ose, parametar pomou kojeg se uzima u obzir vrsta poprenog optereenja.
Metalne konstrukcije 1

P8-23

Parametri i
Oblik momentnog dijagrama

t i z
1,12 1,35 1,00 1,30 1,77 2,35

0,46 0,55 0,00 0,00 0,00 0,00

Metalne konstrukcije 1

P8-24

Komponente kritinog napona

Kritian napon usled Sen Venanove torzije

Dv

0,41 10 5 = t EI z GI t = t I z It l t Wy l t Wy

[kN/cm 2 ]

Kritian napon usled spreene torzije

Dw
t
lt Wy Iz It kz

2 E 2,07 10 5 = 2 = kz 2 kz

[kN/cm 2 ]

parametar koji zavisi od oblika dijagrama momenata, razmak taaka bonog pridravanja, otporni moment za savijanje oko y-y ose, moment inercije za savijanje oko slabije z-z ose, torzioni moment inercije zamenjujua vitkost dela poprenog preseka
Metalne konstrukcije 1 P8-25

Zamenjujua vitkost kz
kz
lz = i kz z
b 3 t / 12 = Af + Aw / 6 Af b 2 / 12 b Af = Af + Aw / 6 12 Af + Aw / 6

i kz =

I = A

ikz lz

Af Aw

poluprenik inercije dela preseka koga ine pritisnuta noica i estina visine rebra oko z-z ose, razmak taaka bonog pridravanja, parametar koji uzima u obzir oblik dijagrama momenata, povrina noice, povrina rebra.
Metalne konstrukcije 1 P8-26

Uproen proraun stabilnosti na bonotorziono izvijanje

max

D,dop = 1,14 i ,dop = 1,14 dop

i,dop doputen napon izvijanja, bezdimenzionalni koeficijent izvijanja odreen na osnovu vitkosti pritisnutog pojasa na bono izvijanje (z=lz/iz) prema JUS U.E7.081 (kriva C). lz razmak taaka bonog pridravanja, poluprenik inercije pritisnutog pojasa oko z-z ose. iz
Metalne konstrukcije 1 P8-27

Kada nije potrebno proveravati stabilnost nosaa na bono-torziono izvijanje?

Kada je pritisnuti pojas kontinualno bono pridran (npr. AB ploom); Kod nosaa sanduastog poprenog preseka sa odnosom visina/irina (h/b) manjim od 10; U sluaju savijanja oko slabije ose; Kada je nosa dovoljno esto bono pridran, odnosno kada je zadovoljen uslov:
My l z = z 60 40 iz max M y 235 fy
za

1
My
max

My
max M y

0,5

z =

lz 235 40 iz fy

za
Metalne konstrukcije 1

My

> 0,5
P8-28

max

My My M y = max M y

My
max M y

= 0,5

My
max M y

=1

Metalne konstrukcije 1

P8-29

Bono pridravanje

Metalne konstrukcije 1

P8-30

Proraun nosivosti elementa na bonotorziono izvijanje prema EC3

M Ed M b,Rd
M b,Rd = LT W y f y / M 1
W pl ,y W y = Wel ,min,y W eff ,min,y za klase 1 i 2 za klasu 3 za klasu 4

MEd proraunska vrednost momenta savijanja; Mb,Rd proraunska nosivost na bono-torziono izvijanje; LT bezdimenzionalni koeficijent bono-torzionog izvijanja; Wy odgovarajui otporni moment; fy granica razvlaenja.
Metalne konstrukcije 1 P8-31

Bezdimenzionalni koeficijent LT
LT =
1 LT +
2 LT

2 LT

2 = 0,5 1 + LT ( LT 0,2) + LT

LT koeficijent imperfekcije

LT = W y fy / Mcr
Oblik poprenog preseka nosaa Valjani I profili Zavareni I profili Ostali profili

Relativna vitkost za bono-toriono izvijanje

Odnos visina irina h/b 2 h/b > 2 h/b 2 h/b > 2 Metalne konstrukcije 1

Kriva izvijanja a b c d d
P8-32