Em1 Stem Vtor Parcijalen

Op{ta teorija na ma{inite na naizmeni~na struja
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prof. d-r Milan ûndev
57
6. MOTORI NA EDNONASO^NA STRUJA

6.1. VIDOVI MOTORI NA EDNONASO^NA STRUJA SPORED
NAÎNOT NA VOZBUDUVAWE

Kako generatorite, taka i motorite, spored na~inot na vozbuduvawe se delat
na dve osnovni grupi:
1
0
motori so nezavisna vozbuda
- motori so nezavisni vozbudni elektromagneti
- motori so permanentni magneti
2
0
motori so zavisna vozbuda
- motori so paralelna vozbuda
- motori so seriska vozbuda
- motori so me{ana vozbuda

Sl. 6.1. Motor so nezavisna vozbuda Sl. 6.2. Motor so paralelna vozbuda

Sl. 6.3. Motor so seriska vozbuda Sl. 6.4. Motor so me{ana vozbuda

LRM e otpornik koj sluì za pu{tawe vo rabota koj ja ograni~uva udarnata
struja na pu{tawe na vrednosti koi se bezopasni za motorite. Trgnuvame od
naponskata ravenka za motoren reìm:

a a a
I R U E + = G

a a a
I R E U + = M
Od ravenkata za motoren reìm na rabota ja izrazuvame strujata:

a
a
a
R
E U
I

=
Pri nominalen reìm na rabota, padot na naponot vo koloto vo induktot R
a
I
a

iznesuva (1 2)% U, {to zna~i deka induciraniot napon vo nominalen reìm na
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
58
rabota ima vrednost bliska do naponot pri nominalna vrednost na strujata. Vo
momentot koga motorot se vklu~uva vo rabota, brzinata n = 0, taka {to induciraniot
napon e:
0 = = | n k E
E a

a
ap
R
U
I = - po~etna struja koja ima mnogu golema vrednost

d a
ap
R R
U
I
+
= ' R
d
- dodatna otpornost (RLM )

6.2. REVERZIBILNOST NA MA[INITE NA EDNONASO^NA STRUJA

a a a
I R U E + =
a a a
I R E U + =
Sl. 6.5. Generator za ednonaso~na struja 6.6. Motor na ednonaso~na struja

Kako i site ma{ini taka i ma{inite na ednonaso~na struja se reverzibilni, a
toa zna~i deka ista ma{ina moè da raboti vo reìm na motor i vo reìm na
generator. Posmatrame generator na ednonaso~na struja so paralelna vozbuda
priklu~en na kruta mreà ~ij napon e konstanten nezavisno od reìmot na rabota na
generatorot. Generatorot se vrti so brzina n so pogonski motor od koj dobiva moment
M
1
i pritoa generatorot dava na mreà struja I. Od naponskata ravenka za
generatorski reìm:

a a a
I R U E + =
proizleguva deka generatorot sozdava struja

a
a
a
R
U E
I

=
kade {to:

v a
i I I + =
I - struja {to se oddava kon mreàta
i
v
- vozbudna struja
Ako se namali brzinata n, ili ako se namali i
v
toga{ od izrazot za induciran
napon:
| = n k E
E a

proizleguva deka }e se namali induciraniot napon E
a
.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
59
Ova namaluvawe na E
a
moè da bide do tolku da induciraniot napon se
izedna~i so U pri {to strujata }e bide I
a
= 0. Ako vozbudnata struja ili brzinata se
namalat u{te malku toa zna~i }e se namali induciraniot napon E
a
, odnosno E
a
}e bide
pomalo od U i strujata I
a
}e po~ne da raste no vo sprotivna nasoka i pri toa naponot
vo krutata mreà }e bide pogolem od induciraniot napon pa ma{inata }e po~ne da
zema energija od mreàta, odnosno }e premine vo reìm na rabota kako motor.
Zna~i vo motoren reìm na rabota strujata vo induktot I
a
i strujata od
mreàta I ja promenile svojata nasoka, a vozbudnata struja i
v
ostanuva ista. Strujata
niz induktot I
a
pri nepromenet polaritet na ma{inata }e sozdade elektromagneten
moment

em M a
M k I =
koj }e deluva vo sprotivna nasoka od nasokata na elektromagnetniot moment M
em
vo
generatorski reìm na rabota. Vo motoren reìm na rabota momentot M
em
se javuva
kako motoren moment koj }e teì da go vrti motorot vo istata nasoka kako i vo
generatorski reìm i pri toa }e drì ramnoteà so momentot na optovaruvawe na
osovinata na motorot M
t
.

6.3. ENERGETSKI BILANS I ENERGETSKI DIJAGRAM NA
MOTORITE NA EDNONASO^NA STRUJA
Da go analizirame energetskiot bilans na motor na ednonaso~na struja so
paralelna vozbuda.

Sl. 6.7. Motor na ednonaso~na struja
Motorot e priklu~en na mreà na
ednonaso~na struja od koja zema struja I = I
a
+ i
v
,
odnosno od mreàta zema elektri~na mo}nost:
( )
v a v a
i U I U i I U I U P + = + = =
1

pri {to:

v v
i U P =
e mo}nosta potrebna za vozbuduvawe na
motorot. Poradi protekuvawe na I
a
niz koloto
na induktot doa|a do pojava na elektri~ni
zagubi:

2 2
a a a c aH a c Cua
I R I U R I p p = A + = +

Razlikata pome|u dovedenata mo}nost P
1
i zagubite na mo}nost ja definira
elektromagnetnata mo}nost:
( )
1 em v Cua c
P P P p p = +
Ovaa elektromagnetna mo}nost kako vnatre{na mo}nost na motorot e
definira so vnatre{nite golemini na motorot, a toa se: induciran napon E
a
i
strujata na induktot I
a
.

em a a
P E I =

2
a a v v a a a
I R i U i U I U I E + =

a a a
I R U E =

a a a
I R E U + =
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
60
Ova pretstavuva naponska ravenka za motoren reìm na rabota ili ravenka za
ramnoteà na naponot, induciraniot napon i padot na naponot vo motorot.
Poleznata mehani~ka mo}nost na osovinata na motorot P
2
e pomala od
elektromagnetnata mo}nost za mehani~ki zagubi i zagubite vo magnetnoto kolo.
( )
2 em meh Fe
P P p p = +
Odnosot na oddadenata polezna mehani~ka mo}nost P
2
kon dovedenata
elektri~na mo}nost P
1
go definira koeficientot na polezno dejstvo na motorot:

1
1
1
2
P
P P
P
P

q

= =
( ) ( )
meh Fe c Cua v
p p p p P P + + + + =

Vrz osnova na ovoj izveden energetski bilans moè da se konstruira
energetskiot dijagram na motor na ednonaso~na struja:

Sl. 6.8. Energetski dijagram
Razvieniot elektromagneten moment M
em
voglavno vo sekoj moment na vreme drì
ramnoteà so stati~kiot i dinami~kiot
moment na optovaruvawe.

( )
em st j
M M M = +

em n a
M k I =
M
j
e dinami~ki moment koj postoi samo
koga motorot trgnuva vo rabota ili vo tekot
na rabotata dojde do promena na brzinata

dt
d
J M
j
O
=
M
st
stati~kiot moment e:

2
M M M
o st
+ =

i e konstanten dokolku e konstanten momentot na optovaruvawe M
2
na osovinata na
motorot. M
o
e momentot na prazen od i e proporcionalen na mo}nosta na prazen od:

O
=
o
o
P
M

Fe meh v o
p p P P + + =

6.4. KARAKTERISTIKI NA MOTORITE NA EDNONASO^NA STRUJA

Vo motorite na ednonaso~na struja se sre}avame so ~etiri vida na
karakteristiki:
1
0
Karakteristiki na vpu{tawe vo rabota
- karakteristika na strujata na vpu{tawe I
p
odnosno I
p
/ I
n
- karakteristika na momentot na vpu{tawe vo rabota M
p
; M
p
/ M
n
- vremetraewe na vpu{taweto vo rabota
2
0
Rabotni karakteristiki na motorot
- karakteristika na brzinata n = f ( P
2
)
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
61
- karakteristika na momentot M = f ( P
2
)
- karakteristika na strujata I = f ( P
2
)
- karakteristika na koeficientot na polezno dejstvo q = f ( P
2
)
3
0
Regulacioni karakteristiki
- podra~je na regulacija na brzinata n
min
/ n
max

- doverlivost na uredot za regulacija vo predvidenoto podra~je za
regulacija
Regulacijata na brzinata na motor na ednonaso~na struja moè da se izvede na
pove}e na~ini. Najstar na~in no i eden od najdoverlivite e so pomo{ na motor-
generatorska grupa, edinstven nedostatok na ovoj na~in e {to e mnogu skap i za
regulacijata na brzinata na eden motor potrebni se ~etiri ma{ini.

Sl. 6.9. Regulacija na brzinata so pomo{ na motor-generatorska grupa

Za da se definira na~inot na regulacija na brzinata trgnuvame od naponskata
ravenka:

a a a
I R U E =
| = n k E
E a

|

=
E
a a
k
I R U
n

( )
|
+
=
E
a d a
k
I R R U
n'
Od izrazot za brzinata n proizleguva deka brzinata na motorot moè da se
regulira i od statorska i od rotorska strana. Od statorska strana se regulira so
promena na dovedeniot napon U
v
odnosno so promena na vozbudnata struja i
v
odnosno
fluksot |
v
. Od rotorska strana brzinata se regulira so promena na otporot vo
koloto na induktot, odnosno so dodavawe na dopolnitelen otpor r
d
kon otporot R
a
so
{to se menuva dovedeniot napon U na motorot i strujata vo induktot I
a
.
Posovremen na~in na regulacija i poeftin na~in od prethodniot e regulacija
na brzinata na motor na ednonaso~na struja so pomo{ na poluprovodni~ki
ispravuva~i.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
62

Sl. 6. 10. Poluprovodni~ka regulacija na brzinata na motor na ednonaso~na struja

6.5. KARAKTERISTIKI NA MOTORITE NA EDNONASO^NA STRUJA
SO PARALELNA VOZBUDA

6.5.1. Karakteristiki na vpu{tawe vo rabota

Vpu{taweto vo rabota na motor na ednonaso~na struja so paralelna vozbuda
moè da se izvr{i na tri na~ina:
1
0
Direktno vpu{tawe vo rabota, pri {to namotkata na induktot direktno se
priklu~uva na nominalen mreèn napon.
2
0
Reostatsko vpu{tawe vo rabota, pri {to so pomo{ na reostat se
predizvikuva dopolnitelen pad na napon taka {to namotkata na induktot se
priklu~uva na ponizok napon od nominalniot napon.
3
0
Vpu{tawe so kontinuirana promena na naponot pri {to naponot na
namotkata na induktot se regulira od vrednost nula do nominalen napon.

a) Direktno vpu{tawe

Pri direktno vpu{tawe vo rabota namotkata na induktot direktno se
priklu~uva kon nominalen napon, bidej}i padot na naponot vo koloto R
a
I
a
e 2% od U
n
.
Strujata na pu{tawe I
p
e nekolku (do 10) pati pogolema od nominalnata struja.
Poradi vaka golemata struja, vo momentot na vpu{tawe doa|a do silno iskrewe
pome|u ~etkicite i kolektorot i pri toa nastanuvaat silni mehani~ki udari na
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
63
poedini delovi od motorot.Poradi ova se koristat motori so mal moment na inercija
kaj koi udarnata struja na vpu{tawe iznesuva 4 5 pati od I
n
.

Sl. 6.11. Direktno pu{tawe na MES
Od momentot na vpu{tawe vo rabota do
vospostavuvawe na stacionaren raboten
reìm, motorot e vo preoden reìm na rabota,
pri {to se menuvaat brzinata na vrtewe i
strujata vo induktot. Preodniot proces na
promenata na brzinata i strujata se definira
i se opredeluva od momentot na optovaruvawe
M
t
i od vremenskata konstanta na motorot T
M
.
Za opredeluvawe na izrazite za promena na
brzinata i strujata trgnuvame od naponskata
ravenka na motorot vo dinami~ki reìm.

dt
di
L i R e u
a
a a a a
+ + = ( 1 )
Ako go zanemarime induktivniot otpor na namotkata na induktot analizata
zna~itelno se uprostuva. Ja koristime ravenkata za ramnoteà na momentite:

em st j
M M M = + ( 2 )
Pri {to vo ravenkite (1) i (2) :
| = n k e
E a
( 3 )

em M a
M k i = ( 4 )
Dinami~kiot moment e:

dt
dn
J
dt
d
J M
j
=
O
=
60
2t
( 5 )
n = O
60
2t

So smena na (3), (4) i (5) vo (1) i (2):

a a E
i R n k u + = | ( 6 )

dt
dn
J M i k
n a M
+ =
60
2t
| ( 7 )
od (7) = >
| |
t
+

=
M
n
M
a
k
M
dt
dn
k
J
i
60
2
( 8 )
So smena na (8) vo (6):

| |
t
|
+

+ =
M
a n
M
a
E
k
R M
dt
dn
k
R J
n k u
60
2
( 9 )
Delej}i ja ravenkata so k
E
| }e se dobie:

2 2
60
2
| |
t
|

+

+ =
M E
a n
M E
a
E
k k
R M
dt
dn
k k
R J
n
k
u
( 10 )
Ako pretpostavime deka vo reìm na prazen od induciraniot napon e
pribli`no ednakov na nominalniot napon, pri {to motorot se vrti so brzina na
prazen od n
o
, }e vaì:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
64
| = =
o E o o
n k E U

|
=
E
o
k
U
n
n
dt
dn
T n n
M o
A + + = ( 11 )
kade {to:
2
60
2
|
t

=
E M
a
M
k k
R J
T
pretstavuva elektromehani~ka vremenska konstanta na motorot koja ja opredeluva
brzinata so koja se odviva preodniot proces na rabota.
Brzinata n
o
:

|
=
E
o
k
U
n - se narekuva brzina na idealen prazen od.

| |
=

= A
E
a n
M E
a n
k
R I
k k
R M
n
2

pretstavuva namaluvawe na brzinata na vrtewe na motorot od reìm na prazen od do
reìm na optovaruvawe so nominalen tovar na motorot. Zna~i:
n n n
o n
A =

M
n
M M
o
T
n
dt
dn
T
n
T
n A
+ + =

M
n
M
n o
M
T
n
T
n n
dt
dn
T
n
=
A +
= +
Re{enie na ravenkata e:

M
T
t
n
e A n n

+ = ( 12 )
Vo momentot na pu{tawe vo rabota : t = 0, n = 0

n
n A =

|
|
.
|
\
|
=

M
T
t
n
e n n 1 ( 13 )
Ravenkata (13) go definira dinami~kiot proces na promenata na brzinata od
momentot na pu{tawe vo rabota do momentot na postignuvawe nominalna brzina na
motorot.

Sl. 6.12. Dinami~ka promena na brzinata na MES
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
65
Naj~esto standardnite izvedbi na motor na ednonaso~na struja so paralelna
vozbuda ja postignuvaat svojata stacionarna, nominalna brzina za vreme od 4 5
vremenski konstanti T
M
.
Dinami~kiot proces na promenata na strujata na induktot za vreme na pu{tawe
vo rabota na motorot se opredeluva od ravenkata (8).

M
T
t
M
n
M
n
e
T
n
T
n n
dt
dn

=
=

( )
| |
t
+

A
=

M
n
T
t
M M
n o
a
k
M
e
T k
J n n
i
M
60
2
( 14 )
Ako vo ovaa ravenka se zemat vo predvid izrazite za n
o
, An
n
i T
M
se dobiva:

M M
M
T
t
p
T
t
a a M
E M
T
t
E
e I e
R
U
R J k
k k e J
k
U

= =

=
t |
| t
| 2 60
60 2
2

M
M
T
t
n
a M
E M
T
t
E
n n
e I
R J k
k k e J
k
n I

=

=
t |
| t
| 2 60
60 2
2

Re{enieto na poslednite dve ravenki e:
( )
1
I e I I i
M
T
t
n p a
+ =

( 15 )
pri {to :
a
p
R
U
I = ;
n
M
n
I
k
M
=
|

Spored ravenkata (15) se dobiva dijagramot:

Sl. 6.1. Karakteristika na strujata na pi{tawe

b) Reostatsko pu{tawe vo rabota

Za da se izbegnat po~etnite udarni strui pri pu{tawe vo rabota kaj motorite
so paralelna vozbuda se primenuva reostatsko pu{tawe pri {to se sozdava
dopolnitelen pad na napon vo koloto na induktot odnosno se namaluva dovedeniot
napon na namotkata na induktot so {to se namaluva i udarnata struja na pu{tawe.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
66

Sl. 6.14. Reostatsko pu{tawe vo rabota na motor na ednonaso~na struja

Sl. 6.15. Promena na strujata na pu{tawe

So pomo{ na reostatskoto pu{tawe vo rabota, po~etnata udarna struja na
motorot se namaluva vo dozvoleni granici koi iznesuvaat I
p1
= (1,5 2)I
n
. Pri
reostatskoto pu{tawe vo koloto na induktot se vklu~uvaat pove}e dopolnitelni
otpori R
d
koi go formiraat reostatot za pu{tawe i imaat tri pozicii: O, M, L.
Vo momentot na pu{tawe vo rabota, rabotnata ra~ka se postavuva vo pozicija
O i so zatvarawe na P se doveduva napon na motorot i pri toa protekuva struja samo
vo vozbudnata namotka. Pritoa otporot R
vr
se postavuva taka da niz motorot prote~e
maksimalna vozbudna struja odnosno da se sozdade maksimalen vozbuden fluks. Vo toj
moment vo namotkata na induktot ne protekuva struja pa od izrazot:

em M a
M k I = sleduva deka momentot e nula.
Koga rabotnata ra~ka se postavi na pozicija pet od reostatot vo namotkata na
induktot }e prote~e struja:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
67

=
+
=
n
i
i a
p
R R
U
I
1
1

Vo ovoj moment se vklu~eni site otpori na reostatot, a strujata I
p1
}e sozdade
moment:

1 1 1 1
'
p p M p M p
I I k I k M = = |
Ovoj moment M
p1
dokolku e pogolem od M
st
}e go zadviì rotorot i brzinata }e
po~ne da raste. So rasteweto na brzinata }e po~ne da se inducira napon:
| = n k E
E a1

poradi {to strujata }e opadne na vrednost:

=
+
=
n
i
i a
a
p
R R
E U
I
1
1
2

Ako vo toj moment preklopkata se prefrli na pozicija 4 }e se namali otporot
na reostatot na od sumata od R
i
, poradi {to strujata povtorno }e porasne no na
pomala vrednost od strujata I
p1
. Brzinata se nagolemuva so {to raste induciraniot
napon pa strujata I
p
povtorno po~nuva da opa|a. Ovoj proces se povtoruva se dodeka ne
se isklu~at site otpori od reostatot i na krajot ra~kata L ostanuva trajno vklu~ena
vo pozicijata 1. Vo ovoj slu~aj site R
i
se isklu~eni i motorot raboti vo nominalen
reìm na rabota. Ako ra~kata se ostavi trajno vklu~ena na nekoja druga pozicija pri
{to R
d
= 0 toga{ karakteristikata na strujata }e se odviva po nekoja od
isprekinatite linii.

v) Pu{tawe so kontinuirana promena na naponot

Za ovoj vid na pu{tawe vo rabota potrebno e naponot na napojuvawe na
motorot kontinuirano da se menuva od vrednost nula do nominalna vrednost na
naponot. Za vakov na~in na pu{tawe potrebno e motorot da ima sopstven izvor na
napojuvawe, a toa moè da bide izvedeno so motor-generatorska grupa.

I .6.5.2. Rabotni karakteristiki

Pri snimaweto i opredeluvaweto na rabotnite karakteristiki na motor so
paralelna vozbuda naponot U na motorot se drì konstanten i e ednakov na
nominalniot napon. Regulacioniot otpornik vo koloto na induktot e na vrednost
nula. Regulacioniot r
vr
vo vozbudnoto kolo e na pozicija koja ovozmoùva da pri
nominalno optovaruvawe na motorot, rotorot da se vrti so nominalna brzina.
Vo ovie uslovi vo vozbudntoto kolo protekuva struja:
const
r r
U
i
vr v
n
vn
=
+
=
Vo ovie uslovi se snimaat rabotni karakteristiki na motorot koi
pretstavuvaat:
a) zavisnost na brzinata n = f ( P
2
)
b) zavisnost na momentot na osovinata na motorot M
2
= f (P
2
)
v) zavisnost na elektromagnetniot moment M
em
=f(P
2
)
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
68
g) karakteristikata na strujata vo induktot I
a
=f(P
2
)
Od ovie snimeni vrednosti na karakteristikite analiti~ki se opredeluva:
d) karakteristikata na koeficientot na polezno dejstvo q=f(P
2
)

Sl. 6.16. Rabotni karakteristiki na motor na ednonaso~na struja

Karakteristikata na brzinata na vrtewe n = f(P
2
) moè da se izvede so izrazot:

|

=
E
a a
k
I R U
n
Pri {to se gleda deka pri U=U
n
=const, brzinata zavisi od strujata vo induktot
I
a
i od magnetniot fluks |. Ako vozbudnata struja i
v
= const toga{ i | = const, a strujata
I
a
zavisi od optovaruvaweto na motorot pa zna~i brzinata }e se menuva
pravoproporcionalno so strujata I
a
. So porastot na optovaruvaweto raste strujata I
a
,
a opa|a brzinata n. Ovaa konstatacija vaì ako se zanemari indukcijata vo induktot i
vo toj slu~aj promenata }e se odviva po krivata (1). Dokolku promenata na reakcijata
na induktot e poizrazena od promenata na brzinata so porastot na optovaruvaweto na
motorot, toga{ promenata na brzinata na motorot }e bide po krivata (2). Promenata
na brzinata }e bide:
| | % 100
= A
n
n o
n
n n
n
Kaj motor so paralelna vozbuda promenata na brzinata iznesuva od (2 5)% od
nominalnata brzina, {to zna~i imame mnogu mal pad na brzinata na vrtewe so porast
na optovaruvaweto na motorot. Zatoa velime deka i motorite so paralelna vozbuda
imaat mnogu tvrda brzinska karakteristika.
Druga rabotna karakteristika e karakteristikata na polezniot moment M
2

koja se dobiva od izrazot:
| | Nm
n
P
n
P P
M
2 2 2
2
55 . 9
60
2
=
=
O
=
t

pri {to n = const = > M
2
P
2

Od karakteristikata na M
2
moè da se dobie i karakteristikata na
elektromagnetniot moment M
em
, pri {to:

2 0 em
M M M = +
const
p p P P
M
meh Fe v o
o
=
O
+ +
=
O
=
q
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
69
Edna od najva`nite karakteristiki e karakteristikata na koeficientot na
polezno dejstvo kako odnos na oddadenata mo}nost P
2
sprema dovedenata elektri~na
mo}nost P
1
:

1
2
P
P
= q
ili:

1
1
P
P P

q

= ;
I I U P =
1

c Cua meh Fe v
p p p p P P + + + + =

const i U P
v v
= =
2 2
I I R p
a a Cua
=
const p
Fe
= | I I U p
a c c
A =
const n p
meh
=
Od karakteristikata na q moè da se opredeli i karakteristikata na strujata:
I U P =
1

I U P P = = q q
1 2

U
P
I
=
q
2

6.5.3. Mehani~ki karakteristiki

Mehani~kata karakteristika ja dava zavisnosta na brzinata na vrtewe na
motorot n vo funkcija od M, odnosno n = f (M), pri U=U
n
=const, i
v
=const i pri
R
a
+R=const . Opredeluvaweto na mehani~kata karakteristika se vr{i preku izrazot:

( )
a
E
r a
E
n
E
a r a n
I
k
R R
k
U
k
I R R U
n
+
=
| | |

Ako zememe deka:
em M a
M M k I ~ =

em
a
M
M
I
k
=

2
n a r
em
E M E
U R R
n M
k k k
+
=

n n n
o
A =

|
=
E
n
o
k
U
n - brzina na idealen prazen od

2
a r
em
E M
R R
n M
k k
+
A =

- promena na brzinata
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
70

Sl. 6.17. Mehani~ka karakteristika na MES

Pri R
r
= 0 se dobiva t.n. prirodna mehani~ka karakteristika na motor so
paralelna vozbuda. Drugite karakteristiki koga R
r
> 0 se ve{ta~ki karakteristiki.

6.5.4. Regulacioni karakteristiki

Od izrazot za brzinata

2
n a r
em o
E M E
U R R
n M n n
k k k
+
= = A

proizleguva deka brzinata n kaj motorite so paralelna vozbuda moè da se regulira
na tri na~ina:
a) so promena na naponot na napojuvaweto U
b) so promena na naponot na kraevite na namotkata na induktot odnosno so
promena na otporot vo koloto na induktot R
r

v) so promena na magnetniot fluks | odnosno so promena na vozbudnata struja i
v

Site tri na~ina za regulacija na brzinata imaat prakti~na primena, a
razlikata e samo vo ekonomi~nosta pri reguliraweto na brzinata.
Najskap na~in na regulacija e pod a) zatoa {to e potrebno motor-generatorska
grupa ili poluprovodni~ki reguliran ispravuva~. Najgolemi zagubi na energija ima
so na~inot b) poradi zgolemenite regulacioni zagubi vo otporot R
r
. So ogled na toa
deka kaj motorite so paralelna vozbuda i
v
ima mnogu mala vrednost i predizvikuva
mnogu mali Xulovi zagubi, najekonomi~en e pod v) so promena na magneten fluks |.
a) nema da ja razgleduvame zatoa {to e ista so motor-generatorskata grupa
b) regulirawe na brzinata so promena na otporot vo koloto na induktot

Sl. 6.18. Regulirawe na brzinata so promena na otporot na induktot

Neka motorot e povrzan kon mreà so U = U
n
= const i vozbudna struja i
v
= const
i neka motorot e optovaren so moment:
const M M M
o s
= + =
2

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
71
i pri toa momentot na optovaruvawe M
2
da ne se menuva vo procesot na regulacija.
Toga{ vo stacionaren reìm motorot se vrti so brzina n
1
, a niz induktot protekuva
struja I
a1
:

a
E n
a
a n
a
R
n k U
R
E U
I
|
=
=
1
1

Na ovaa struja I
a1
i odgovara elektromagneten moment koj e :

1 1 em M a
M k I =
Ako vo koloto na induktot dodademe nadvore{en dopolnitelen otpornik R
1

toga{ reìmot na motorot }e se promeni i toa vo prviot moment na vreme At poradi
inercija na masite na rotorot, brzinata }e ostane nepromeneta n = n
1
dodeka strujata
vo induktot }e se promeni na I
a2
:

1
1
2
R R
n k U
I
a
E n
a
+

=
|
< I
a1
Na ovaa nova vrednost na strujata }e odgovara moment M
em2
:

2 2 em M a
M k I = < M
em1

Poradi toa {to momentot na optovaruvawe M
s
e stati~ki t.e. M
s
= const, a M
em2

< M
em1
}e se pojavi negativen dinami~ki moment :

2 1 j em em
M M M = < 0
Ovoj negativen dinami~ki moment }e teì da ja namali brzinata na motorot n.
So namaluvawe na brzinata n }e se namali induciraniot napon E
a
, a so toa }e po~ne da
raste strujata I
a
i ovoj proces }e trae se dotoga{ dodeka ne se izgubi dinami~kiot
moment M
j
pri {to brzinata }e opadne na n
2
, a strujata I
a2
}e porasne do vrednost
ednakva na I
a1
, I
a1
= I
a2
. Zna~i procesot na regulacija zavr{uva koga strujata I
a1
= I
a2
.
Za vreme na regulacijata na brzinata se odviva sledniot energetski proces :
pred zapo~nuvaweto na regulacijata motorot zemal od mreàta mo}nost :

1 11 a
I U P =
a po zavr{uvaweto na regulacijata motorot zemal mo}nost od mreàta:

2 12 a
I U P =
bidej}i strujata I
a2
= I
a1
=> P
11
= P
12
. Pred i po regulacijata, motorot zema ista
mo}nost.
Pred zapo~nuvawe na procesot na regulacija motorot oddaval korisna mo}nost

21 1 1
2
em
P n M = t
a po zavr{uvawe na procesot na regulacija dava mo}nost :

22 2 2
2
em
P n M = t
bidej}i I
a1
= I
a2
toga{ M
em1
= M
em2
, a bidej}i n
2
< n
1
sleduva poleznata mo}nost }e bide
P
22
< P
21
.
Po zavr{uvawe na procesot na regulacija se javuva negativna mo}nost vo
energetskiot bilans

21 22
P P P =

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
72
koja se gubi vo vid na Xulovi zagubi vo dopolnitelniot otpor vo koloto na induktot
R
1
. Od ovoj energetski bilans proizleguva deka motorot po zavr{uvaweto na procesot
na regulacija raboti so polo{ koeficient na polezno dejstvo.

11
21
1
P
P
= q
12
22
2
P
P
= q
1 2
q q <
Poradi vlo{uvawe na q ovoj na~in na regulacija se izbegnuva dokolku postoi
mo`nost na poekonomi~en na~in na regulacija na brzinata.

v) regulirawe na brzinata so promena na otporot vo vozbudnoto kolo na
motorot

Sl. 6.19. Regulirawe na brzinata so promena na otporot vo vozbudnoto kolo

Pri ovoj na~in na regulacija vo vozbudnoto kolo na motorot se vklu~uva
regulacionen otpornik R
vr
. Regulacijata se vr{i pri konstanten napon na mreàta, U
= U
n
= const, pri konstanten otpor na koloto na induktot R
a
= const i pri konstanten
moment na optovaruvawe na motorot
const M M M
o s
= + =
2

Ako vo nadvore{noto kolo se vklu~i otpor R
vr
vozbudnata struja }e se namali
od i
v1
na i
v2
, a soodvetno na toa }e se namali i soodvetniot magneten fluks od |
v1
na |
v2
.
Za mnogu mal vremenski period At brzinata n
1
so koja se vrti motorot seu{te nema da
se promeni no poradi promenata na i
v
}e se promeni strujata vo induktot od I
a1
na I
a2
.
Pred dodavaweto na dopolnitelniot otpor vo vozbudnoto kolo strujata vo induktot
bila:

a
v E n
a
R
n k U
I
1 1
1
|
=
Po dodavaweto na dopolnitelniot otpor R
vr
vo vozbudnoto kolo, koga I
v1
se
promenila na I
v2
, a |
v1
na |
v2
vo intervalot At koga brzinata e seu{te nepromeneta,
strujata vo induktot :

a
v E n
a
R
n k U
I
2 1
2
|
=
odnosot na ovie strui e :

2 1
1 1
2
1
v E n
v E n
a
a
n k U
n k U
I
I
|
|

=
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
73
Od ovoj izraz proizleguva deka i pri mala promena na vozbudnata struja
odnosno vozbudniot fluks nastanuva promena na strujata I
a
. Ottuka proizleguva deka
odnosot na elektromagnetnite momenti:

2 2 2
1 1 1
em a v
em a v
M I
M I

=

> 0
Vo ovoj slu~aj vo motorot }e se pojavi pozitiven dinami~ki moment :

2 1
0
j em em
M M M = >
Dokolku momentot M
s
e nepromenet, pozitivniot dinami~ki moment }e
predizvika zabrzuvawe na motorot, odnosno brzinata }e po~ne da se zgolemuva od n
1

kon n
2
poradi {to }e po~ne da se zgolemuva induciraniot napon so {to }e po~ne da se
namaluva strujata vo induktot I
a2
so {to }e se namaluva i momentot M
em2
. Ovoj proces
}e trae se dotoga{ dodeka strujata I
a2
ne se izedna~i so I
a1
, pri {to momentot M
em2
}e
se izedna~i so M
em1
i pri toa }e se izgubi dinami~kiot moment M
j
. Pri toa brzinata
}e se stabilizira na :

2
2
2
v E
a a n
k
I R U
n
|

=
i nastapuva stacionaren reìm na rabota.
Ovoj na~in na regulacija e mnogu ekonomi~en poradi malata vrednost na i
v
,
(12) % od I
n
, taka {to q moè da se smeta za nepromenet, a ovoj na~in na regulacija
ima naj{iroka primena.
Druga pozitivna osobina na ovoj na~in na regulacija e {to ovozmoùva mnogu
{irok dijapazon na regulirawe na brzinata nad nominalnata brzina na vrtewe na
motorot. So soodvetno regulirawe na dopolnitelniot otpor vo koloto moè da se
postigne brzina i do 4 pati pogolema od nominalnata.

6.6. MOTORI SO SERISKA VOZBUDA

6.6.1. Vpu{tawe vo rabota i rabotni karakteristiki

Vpu{taweto vo rabota na motor na ednonaso~na struja so seriska vozbuda se
vr{i na sli~en na~in kako i kaj motorite so paralelna vozbuda. Za namaluvawe na
udarnata struja na pu{tawe vo dozvolenite granici, vo serija so namotkata na
induktot se vklu~uva dopolnitelen reostat za pu{tawe vo rabota. Reostatot ima
pove}e stepeni, a na slikata e prikaàn reostat so 4 polo`bi na pu{tawe. Bidej}i
kaj seriskite motori strujata I = I
a
= i
v
ne smee da se pu{ti vo rabota bez prethodno
motorot da bide optovaren. Ova proizleguva od izrazot za brzinata :

v E
a a n
k
I R U
n
|

=
od kade se gleda deka dokolku motorot prethodno ne e optovaren odnosno dokolku
momentot na optovaruvawe e nula toga{ strujata I = 0 pa bidej}i I = i
v
toga{ i i
v
= 0.
Ako e i
v
= 0 i fluksot |
v
= 0 od izrazot sleduva deka brzinata }e bide beskone~na.
Dokolku seriski motor se priklu~i na nominalen napon neoptovaren, motorot
}e se razleta, a da ne dojde do toa, pri pu{taweto vo rabota na seriskite motori,
moraat da bidat optovareni.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
74

Sl. 6.20. Vpu{tawe vo rabota na motor so seriska vozbuda

Sl. 6.21. Rabotni karakteristiki na motor so seriska vozbuda

So zgolemuvawe na optovaruvaweto na osovinata na motorot raste strujata vo
induktot, raste i vozbudnata struja poradi {to raste i fluksot, a pri toa se
namaluva brzinata n. Ottuka proizleguva zaklu~okot deka kaj seriskite motori i pri
mala promena na optovaruvaweto nastanuva golema promena na brzinata. Pri mali i
sredni optovaruvawa na motorot koga postoi proporcionalnost pome|u strujata na
induktot i magnetniot fluks odnosno koga motorot raboti vo nezasiteniot del od
karakteristikata na magnetizirawe :

a v
I i = ;
a v
I |
' '
E
a
a E
n
k
R
I k
U
n
=
Za pogolemi vrednosti na optovaruvaweto se gubi proporcionalnosta pome|u
fluksot i strujata odnosno motorot raboti na zasiteniot del od karakteristikata na
magnetizirawe. Za izrazot za elektromagnetniot moment se dobiva deka e :

em M a
M k I =
Ako motorot raboti vo nezasiteniot del :
q
q
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
75

2
'
em M a
M k I =
Dokolku magnetnoto kolo e zasiteno :
''
em M a
M k I =
Karakteristikata na momentot preminuva vo prava linija {to e prikaàno na
dijagramot so isprekinata linija.

6.6.2. Mehani~ki karakteristiki na seriskite motori

Mehani~kata karakteristika ja dava zavisnosta na brzinata vo funkcija od
momentot na osovinata na motorot:
n = f ( M
2
) n = f ( M )
pri U = U
n
= const i pri konstantna vozbudna struja vo induktorot i
v
= const.
Koga motorot raboti na nezasiteniot del od karakteristikite na magnetizirawe:

2
'
em M a M a
M k I k I = =

a em
I M ~
Ako zamenime vo izrazot za brzinata :

( )
' ' k
M k
U
k
I R R U
n
E
n
E
a r a
+
=
|

Karakteristikata na brzinata odnosno mehani~kata karakteristika e :
( )
M
M f n
1
~ =

Sl. 6.22. Mehani~ki karakteristiki na motor so seriska vozbuda

Koga R
r
=0 se dobiva prirodnata mehani~ka karakteristika. Za razlika od
motorite so paralelna vozbuda kade mehani~kata karakteristika e tvrda, motorite
na ednonaso~na struja so seriska vozbuda imaat izrazito meka mehani~ka
karakteristika.

6.6.3. Regulirawe na brzinata na motorite so seriska vozbuda

Reguliraweto na brzinata kaj motorite na ednonaso~nata struja so seriska
vozbuda se vr{i na sli~en na~in kako i kaj motorite so paralelna vozbuda. Postojat
slednive metodi za regulacija na brzinata :
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
76
1
0
So promena na naponot na mreàta, (mnogu retko upotrebuvan i skap na~in
na regulacija na brzinata)
2
0
So promena na naponot vo koloto na induktot, odnosno so sozdavawe na
dopolnitelen pad na napon vo koloto na induktot
3
0
So promena na vozbudnata struja i
v
pri {to razlikuvame dva na~ina :
a) so {antirawe na vozbudnata namotka
b) so {antirawe na namotkata na induktot.
Vtoriot i tretiot na~in se podednakvo ekonomi~ni so ogled na toa {to istata
struja protekuva niz namotkata na induktot i niz namotkata na induktorot.

2
0
Regulacija na brzinata so promena na naponot na namotkata na induktot

Pri ovoj na~in na regulacija vo
koloto na induktot se priklu~uva
dopolnitelen otpor R
r
, za sozdavawe na
dopolnitelen pad na naponot so {to na
namotkata na induktot se doveduva snièn
napon vo odnos na nominalniot. Regulacija
na brzinata se vr{i ako naponot U = U
n
=
const i momentot na optovaruvawe odnosno
stati~kiot moment e ednakov na konstanta
M
s
= const, poradi toa {to : I = I
a
= i
v
,
magnetniot fluks | ~ i
v
~ I
a
~ I
Ako regulacioniot otpornik e isklu~en
odnosno e na pozicija R
r
= 0, toga{
naponskata ravenka na motorot }e bide :
a a v E a a a n
R I n k I R E U + = + =
1 1 1
|
1 1
'
a a E n
I R I n k U + =
Sl. 6.23. Regulirawe na naponot na motorot

Ottuka se dobiva deka pred po~etokot na regulacija na brzinata, strujata vo
induktot bila :

a E
n
a
R n k
U
I
+
=
'
1

Ako se vklu~i dopolnitelniot otpor, odnosno R
r
= 0 toga{ naponskata ravenka
}e glasi :
( ) ( )
2 2 2 a r a v E a r a a n
I R R n k I R R E U + + = + + = |
( )
2 2
'
a r a a E n
I R R I n k U + + =
( )
r a E
a
R R n k
n
I
+ +
=
'
2

r a E
a E
a
a
R R n k
R n k
I
I
+ +
+
=
'
'
1
2

Ako znaeme deka kaj seriskite motori k
E
n << R
a
toga{ :
r a
a
a
a
R R
R
I
I
+
=
1
2

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
77
Zna~i so vklu~uvawe na R
r
se namaluva strujata I
a2
poradi {to }e se namali M
em2

t.e. M
em2
<< M
em1
, na osovinata na motorot }e se pojavi negativen dinami~ki moment :

2 1
0
j em em
M M M = <
Poradi {to brzinata n }e po~ne da opa|a, a so namaluvaweto na brzinata }e
po~ne da opa|a i induciraniot napon, kako posledica na {to po~nuva da raste
strujata vo induktot I
a1
, a so toa se zgolemuva ili po~nuva da raste M
em2
, se dodeka M
em1

ne se izedna~i so M
em2
t.e. M
j
= 0 i vo toj slu~aj :

( )
1
1
1 2
a a
a r a
I R U
I R R U
n n

+
=

Sl. 6.24. Regulirawe na brzinata so promena na naponot na induktot

3
0
Regulacija na brzinata so promena na vozbudnata struja i
v

Pri ovoj metod na regulacija razlikuvame dva na~ina :
a) so {antirawe na vozbudnata namotka
b) so {antirawe na namotkata na induktot

a) Metod na regulacija na brzinata so {antirawe na vozbudnata namotka

Sl.6.25. [antirawe na vozbudata
Pretpostavuvame deka motorot e
priklu~en na mreà so konstanten napon
ednakov na nominalniot i pri toa motorot e
optovaren so nominalen moment na
optovaruvawe ednakov na stati~kiot moment.
Na namotkata na induktorot preku
preklopkata P e priklu~en {ant, i pri toa
namotkata na induktorot ima induktivitet L
v

mnogu pogolem od induktivitetot na namotkata
na induktot L
a
. Vo nominalen reìm na rabota
preklopkata P e otvorena i motorot se vrti so
brzina n = n
1
i pri toa zema struja I
1
= I
a1
= i
v1
.
Strujata i
v
sozdava magneten fluks :

1 1 v v
i ~ | ;
1 1 a v
I i =
koja sozdava elektromagneten moment :

1 1 1 em M a v st
M k I M = =
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
78
Ako preklopkata P se zatvori zapo~nuva preoden proces, a poradi toa {to L
v

>> L
a
za mnogu kus vremenski period At vozbudnata struja }e ostane nepromeneta i
v
=
i
v1
, odnosno |
v
= |
v1
, a strujata niz induktot I
a
i momentot M
em
}e se promenat. Poradi
protekuvawe na del od strujata }e bide :

s a s v a
I I I i I + = + =
1 1 2

So promena na strujata I
a2
}e se promeni momentot M
em2
, pa }e vaì:

2 2 2 1 em M a v a
M k I M = > ;
1 2 a a
I I >
Vo ovoj slu~aj }e se pojavuva pozitiven dinami~ki moment :

2 1
0
j em em
M M M = >
Ovoj pozitiven dinami~ki moment }e predizvika zgolemuvawe na brzinata od
n
1
na n
2
, a poradi toa {to naponot na mreàta e konstanten, i induciraniot napon }e
bide konstanten, a za da toj ostane nepromenet so porastot na brzinata mora da se
namali vozbudniot magneten fluks. So namaluvawe na vozbudniot magneten fluks se
namaluva i vozbudnata struja. Ovoj preoden proces na zgolemuvawe na brzinata na
motorot, i namaluvawe na vozbudnata struja, odnosno namaluvawe na strujata I
a
}e
trae se dodeka ne se vospostavi dinami~ka ramnoteà odnosno se dodeka M
j
= 0.
2 2 v E a
n k E | =
2 1 em em
M M =
1 2 a a
I I >
2 1
n n
1 1 2 2 v a M v a M
I k I k | | =
Promenata na brzinata se opredeluva taka {to naponot na mreàta da bide
konstanten, odnosno zanemaruvaj}i go padot na naponot i induciraniot napon }e bide
konstanten.
2 1 a a
E E =
2 2 1 1 v E v E
n k n k | | =
2
1
1
2
1
1 2
v
v
v
v
i
i
n n n = =
|
|

Sl. 6.26. Regulirawe na brzinata so {antirawe na vozbudnata namotka

Ovoj na~in na regulacija nao|a mnogu {iroka primena poradi svojata
ekonomi~nost, a i poradi toa {to ne se menuva koeficientot na polezno dejstvo na
motorot, {to proizleguva od energetskiot bilans na motorot. Mo}nosta {to
motorot ja zema od mreàta, pred po~etokot na regulacijata e :

1 11 a
I U P =
a mo}nosta {to ja zema od mreàta po zavr{etokot na regulacijata e :
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
79
2 12 a
I U P =
11 12 1 2
P P I I
a a
> => >
Mo}nosta {to motorot ja oddava na po~etokot na regulacijata e :

21 1 1
2
em
P n M = t
a mo}nosta {to ja oddava na krajot od regulacijata e :
22 2 2
2
em
P n M = t
2 1 em em st
M M M = = ;
1 2
n n > ;
21 22
P P >
12
22
11
21
P
P
P
P
= = q

b) Regulacija na brzinata so {antirawe na namotkata na induktot

Sl. 6.27. [antirawe na namotkata na induktot Sl. 6.28. Regulacija so {antirawe na induktot

Pretpostavuvame deka motorot e priklu~en na mreà so konstanten napon i e
optovaren so konstanten moment na optovaruvawe :

st n
M M M = =
Koga motorot raboti vo nominalen reìm so otvorena preklopka P toj se vrti
so brzina n = n
1
, I = I
a1
= i
v1
. Strujata i
v1
sozdava fluks |
v1
, a pri toa strujata I
a1
sozdava
moment

1 1 1 em E a v
M k I =
a toa e ednakvo na M
st
. Ako preklopkata P se zatvori i ako znaeme deka
induktivitetot L
v
>> L
a
toga{ za vremenskiot interval At vozbudnata struja i
v
= i
v1
i
|
v
= |
v1
, a strujata I
a
= I
a2
{to I
a2
= I
a1
+ I
{
. Momentot }e se promeni poradi promena
na I
a2
odnosno :
( )
2 2 1 1 em M a v M a s v em
M k I k I I M = = <
Poradi ova }e se pojavi negativen dinami~ki moment :

2 1
0
j em em
M M M = <
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
80
{to }e predizvika namaluvawe na brzinata n
2
< n
1
. Pri namaluvawe na brzinata }e
dojde do namaluvawe na induciraniot napon, a so toa do zgolemuvawe na strujata koj
preoden proces }e trae se dodeka :

2 1 em em
M M = t.e. 0 =
j
M
pri {to :
1 1 2 2 v a M v a M
I k I k | | =
1
2
1
1 2 a
v
v
a a
I I I < =
|
|

Pri ovoj na~in na regulacija na brzinata za izvesen procent se namaluva
koeficientot na polezno dejstvo poradi toa {to P
22
> P
11
a toa e poradi zgolemuvawe
na Xulovite zagubi vo {antot.

6.7. MOTORI SO ME[ANA VOZBUDA

Motorite so me{ana vozbuda imaat i paralelna i seriska namotka, poradi toa
tie vo sebe gi sodràt karakteristikite na paralelnite i na seriskite motori. Vo
zavisnost od toa koja od namotkite e podominantna, }e zavisi koja karakteristika }e
vlijae na motorot.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
81
7. SPECIJALNI MA[INI NA EDNONASO^NA STRUJA

7.1. MA[INI SO POPRE^NO POLE

7.1.1. Princip na rabota

Site ma{ini na ednonaso~na struja gi delime na dve osnovni grupi:

1
0
Klasi~ni ma{ini na ednonaso~na struja pri {to na eden ~ift na
polovi ima samo eden ~ift na ~etkici pri toa polovite se smesteni
vo podol`nata oska d, a ~etkicite se smesteni vo popre~nata oska q.

2
0
Vtorata grupa na ma{ini na ednonaso~na struja ja so~inuvaat onie
ma{ini pri koi {to na eden ~ift na polovi postojat dva ~ifta na
~etkici. Pri toa polovite se smesteni vo podol`nata oska d, eden
~ift na ~etkici Aq i Bq se smesteni vo popre~nata oska q, a eden ~ift
na ~etkici Ad i Bd se smesteni vo podol`nata oska d.

Sl. 7.1. Klasi~na ma{ina Sl. 7.2. Ma{ina so popre~no pole

Ako na vozbudnata namotka se dovede vozbuden napon U
v
, protekuva vozbudna
struja i
v
koja go vozbuduva osnovniot magneten fluks |
v
. Ako rotorot se vrti so
brzina n pome|u ~etkicite Aq i Bq }e se inducira napon:

v E aq
n k E | =
Ako pome|u ~etkicite Aq i Bq se priklu~i potro{uva~ ili ako tie se kuso
vrzat }e prote~e struja i
aq
koja }e sozdade fluks |
aq
. Fluksot |
aq
poradi postoeweto
na ~etkicite Ad i Bd }e sozdade induciran napon E
ad
defaziran za t/2 vo odnos na
fluksot |
aq
. Ako na kraevite na ~etkicite Ad i Bd se priklu~i potro{uva~,
induciraniot napon na E
ad
}e predizvika protekuvawe na struja I
ad
. Ovie specijalni
ma{ini nao|aat primena kako elektro ma{inski zasiluva~i pri koi {to vleznite
impulsi U
v
, i
v
, P
v
se zasiluvaat vo izlezni golemini: E
ad
, I
ad
, P
ad
.

7.1.2. Metadin transformator

Metadin transformator e ma{ina za ednonaso~na struja koja sluì za
transformirawe na ednonaso~en napon i ednonaso~na struja povtorno vo ednonaso~en
napon i ednonaso~na struja.
1
0
2
0
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
82

Sl. 7.3. Metadin transformator so dve ma{ini

Metadin transformator ne
pretstavuva nitu motor nitu generator na
ednonaso~na struja. A pogonskata ma{ina
{to go vrti rotorot istovremeno sluì
samo za pokrivawe na zagubite vo
ma{inite. Ako rotorot se vrti so brzina
n, a na ~etkicite Aq i Bq se dovede napon
U
aq
niz koloto }e prote~e struja I
aq
koja
}e sozdade magneten fluks |
aq
poradi koj
}e se inducira napon E
aq
pome|u
~etkicite Aq i Bq. Ako koloto e
zatvoreno so potro{uva~ R
t
}e prote~e
struja I
ad
koja }e sozdade svoj magneten
fluks |
ad
koj pak od svoja strana }e
inducira napon E
ad
.

Sl. 7.4. Metadin transformator
Na izlezot od namotkata }e se dobie napon U
ad
. Ovoj izlezen napon U
ad
e pomal
od induciraniot napon E
ad
za padot na naponot R
a
I
ad
, a vlezniot napon U
aq
e pogolem
od induciraniot napon E
aq
za padot na naponot R
a
I
aq
. Naponskite ravenki vo ovoj
slu~aj }e glasat:

aq a aq aq
I R E U + = ( 1 )

ad a ad ad
I R E U = ( 2 )
Ako pretpostavime deka magnetnoto kolo e nezasiteno odnosno postoi
proporcionalnost pome|u strujata i nejziniot fluks, toga{ induciraniot napon e:

aq i aq E ad
I n k n k E = = | ( 3 )

ad i ad E aq
I n k n k E = = | ( 4 )

ad t ad
I R U = ( 5 )
So re{avawe na ravenkite (1), (2), (3), (4) i (5) se dobiva:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
83

( )
t a a i
t a aq
aq
R R R n k
R R U
I
+ +
+
=
2 2 2
( 6 )

t a a i
i aq
ad
R R R n k
n k U
I
+ +

=
2 2 2
( 7 )

t a a i
t i aq
ad
R R R n k
R n k U
U
+ +

=
2 2 2
( 8 )
Znaej}i deka aktivniot otpor R
a
e R
a
<< R
t
=>

aq
i
t
aq
U
n k
R
I
=
2 2
( 9 )

aq
i
ad
U
n k
I
=
1
( 10 )

aq
i
t
ad
U
n k
R
U
= ( 11 )

7.1.3. Metadin generator ili Rozenbergov generator

Sl. 7.5. Rozenbergov generator

Rozenbergoviot generator e generator za ednonaso~na struja koj na eden ~ift
na polovi ima dva ~ifta na ~etkici i toa Aq i Bq vo q oskata i Ad i Bd vo d oskata.
Rozenbergoviot generator e generator koj dava konstanten napon i konstantna struja
koi ne zavisat od brzinata na dvièwe na rotorot na generatorot. Vo po~etniot
moment vozbudniot napon se dobiva od akumulatorskite baterii i ovoj vozbuden
napon predizvikuva protekuva-we na i
v
, koj go sozdava magnetniot fluks |
v
koj
predizvikuva inducirawe na napon E
aq
, pri toa :

v E aq
n k E | =
So ogled na toa da ~etkicite Aq i Bq se kuso vrzani, naponot U
aq
koj {to }e
bide ednakov na:
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
84
0 = =
aq a aq aq
I R E U
Zna~i niz namotkata }e prote~e struja na kusa vrska I
aq
:

a
aq
aq
R
E
I =
I
aq
sozdava mnogu golem magneten fluks |
aq
koj }e inducira napon E
ad
, defaziran za t/2
vo odnos na |
aq
.

aq E ad
n k E | =
E
ad
}e predizvika protekuvawe na struja I
ad
, koj istovremeno gi polni bateriite i gi
zadovoluva potrebite na potro{uva~ite. Naponot na potro{uva~ite }e bide:

ad a ad ad
I R E U =
Diodata koja e prikaàna na {emata sluì za ograni~uvawe na protokot na
strujata I
ad
vo obratna nasoka odnosno od bateriite kon generatorot i spre~uva da
generatorot premine vo motoren reìm na rabota.

7.1.4. Amplidin generator

Amplidin generatorot pretstavuva elektroma{inski zasiluva~ koj vr{i
zasiluvawe na razli~ni signali kako {to se napon, struja, mo}nost. Site generatori
na ednonaso~na struja moàt da se koristat kako elektroma{inski zasiluva~i.

Sl. 7.6. Ednostepen elektroma{inski zasiluva~

Kaj Amplidin generatorot se definiraat slednive golemini:
- koeficient za zasiluvawe na naponot :

v
a
u
U
U
k =
- koeficient za zasiluvawe na strujata :

v
a
i
i
I
k =
- koeficient za zasiluvawe na mo}nosta :

i u
v v
a a
v
a
p
k k
i u
I U
P
P
k =
= =
Vo ovoj slu~aj imame ednostepeno zasiluvawe na signalite. Ako se upotrebat
dva ili pove}e generatori imame dvostepeno ili pove}estepeno zasiluvawe na
signalot.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
85

Sl. 7.7. Dvostepen elektroma{inski zasiluva~

Koeficientot na zasiluvawe vo ovoj slu~aj e:

v
a
a
a
v
a
u u u
U
U
U
U
U
U
k k k
2
1
2 1
2 1
= = =

v
a
a
a
v
a
i i i
i
I
I
I
i
I
k k k
2
1
2 1
2 1
= = =

v
a
v
a
i u p
i
I
U
U
k k k
2 2
= =
Namesto da se koristat pove}e ma{ini na ednonaso~na struja, specijalno
izvedenite Amplidin generatori se izveduvaat od edna ma{ina kaj koja {to na eden
~ift na polovi imame dva ~ifta na ~etkici. Vleznite impulsi U
v
, i
v
, P
v
se
doveduvaat na nezavisnata vozbuda na generatorot.
Vleznite impulsi U
v
i i
v
go sozdavaat
osnovniot magneten fluks |
v
koj poradi
vrteweto na induktot }e inducira napon:

v E aq
n k E | =
1

Bidej}i ~etkicite Aq, Bq se kuso vrzani,
toga{ naponot:
0
1
= =
aq a aq aq
I R E U
Pa strujata I
aq
e struja na kusa vrska:

a
aq
aq
R
E
I
1
=
Ovaa struja sozdava magneten fluks |
aq

koj inducira napon E
ad
koj {to e ednakov na:

aq E ad
n k E | =
Sl. 7.8. Amplidin generator

Ovoj induciran napon E
ad
preizvikuva protekuvawe na struja I
ad
, koja protekuva
niz namotkata na induktot sozdavaj}i magneten fluks |
ad
, taka i niz kompenzacionata
namotka sozdavaj}i magneten fluks |
q.

Sekoj od ovie magnetni fluksevi inducira svoj napon
ad E aq
n k E | =
2
;
k E aq
n k E | =
3

Vkupniot induciran napon koj go dava izlezniot napon }e ima ogromna
vrednost.
3 2 1 aq aq aq aq
E E E E + + =
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
86

7.2. ELEKTROMA[INSKI ZASILUVAÎ SO PODOL@NO POLE

7.2.1. Rototrol

Rototrol pretstavuva generator na ednonaso~na struja so seriska vozbuda koj
koga se upotrebuva kako zasiluva~ ima pove}e dopolnitelni nezavisni vozbudni
namotki postaveni vo podol`nata oska.

Sl. 7.9. Rototrol

7.2.2. Reguleks

Reguleks pretstavuva generator za ednonaso~na struja so paralelna vozbuda koj
pokraj osnovnata vozbudna namotka ima pove}e dopolnitelni nezavisni namotki
postaveni vo podol`nata oska.

Sl. 7.10. Reguleks

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
87
8. DINAMI^KA ANALIZA NA MA[INITE ZA EDNONASO^NA STRUJA

Ma{inite na ednonaso~na struja pretstavuvaat mnogu vaèn element vo
sistemite za avtomatsko upravuvawe, pa i nivnoto odnesuvawe pri uslovi na promena
na vleznite i izleznite golemini ~esto pati e pova`no otkolku poznavaweto na
karakteristikata vo stacionaren reìm na rabota. Analizata na ma{inite pri
vremenski promenlivi golemini se narekuva dinami~ka analiza. Pri dinami~ka
analiza zavisnosta pome|u promenlivite golemini vo ma{inata se prikaùva so blok
dijagram.

8.1. DINAMI^NA ANALIZA NA GENERATOR ZA EDNONASO^NA
STRUJA SO NEZAVISNA VOZBUDA

Sl. 8.1. Generator za ednonaso~na struja so nezavisna vozbuda

Na {emata na generator za ednonaso~na struja so nezavisna vozbuda vo
dinami~ki reìm na rabota zadolìtelno treba da se zemat predvid i
induktivitetite na site namotki poradi postoewe na vremenska promena na strujata
di/dt. Kako vlezna golemina na generatorot se zema naponot na vozbudnata namotka U
v
,
a kako izlezna golemina od generatorot se zema strujata i
a
.

Sl. 8.2. Dinami~kiot reìm na generatorot za ednonaso~na struja e definiran kako i
a
= f ( U
v
).

Za prikaànata {ema moème da ja napi{eme naponskata ravenka za
vozbudnoto kolo:

dt
di
L i r u
v
v v v v
+ =

v v v v v
i p L i r u + =
dt
d
p= ( 1 )
Ako so T
v
ja ozna~ime vremenskata konstanta na vozbudnoto kolo:

v
v
v
r
L
T = ( 2 )
toga{

( ) p T r
u
p L r
u
i
v v
v
v v
v
v
+
=
+
=
1
( 3 )
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
88
Ako pretpostavime deka generatorot raboti vo nezasiteniot del od
karakteristikata na magnetizirawe toga{ induciraniot napon vo prazen od }e bide:

v v v o M v o E ao
i k k n k e = O = = | | ( 4 )
So smena na ravenkata (3) vo (4) se dobiva izrazot za induciran napon ednakov

p T r
k
u e
v v
v
v ao
+
=
1
1
( 5 )
Pri bilo koja brzina na vrtewe pri nezasiteno magnetno kolo induciraniot
napon e proporcionalen so brzinata na vrtewe:

o
ao a
e e
O
O
= ( 6 )
Za da se opredeli induciraniot napon e
a
pri bilo koja brzina O potrebno e da
se znae O
o
. Brzinata O
o
se opredeluva od ravenkata za dinami~ka ramnoteà na
momentite, koja glasi:
O +
O
= D
dt
d
J M M
a 1
( 7 )

dt
d
J
O
- moment na inercija ; O D - moment na triewe ; D - koeficient na
triewe
O + O = D p J M M
a 1

|
.
|
\
|
+

= O
p
D
J
D
M M
a
1
1
( 8 )
Ako induciraniot napon vo przaen od e:

v o E ao
k e | O = ( 9 )

v a M a
i k M | = ( 10 )
moè da se opredeli izrazot na M
a
=f(i
a
) pri {to zamenuvame: n = O t 2 ,
M E
k k = t 2

o
ao
a a
e
i M
O
= ( 11 )
Od izrazite (8) i (11) se re{ava ravenkata (6) so {to se dobiva induciran napon
e
a
pri bilo koja brzina O. Ako ja posmatrame elektri~nata {ema na generatorot do
stranata na induktot i na potro{uva~ot moè da se napi{e naponskata ravenka:
( ) ( ) | |
t a t a a a
L L p r r i e + + + = ( 12 )

( ) ( )
t a t a
a
a
L L p r r
e
i
+ + +
=

( ) ( )
at t a
a
a
T p r r
e
i
+ +
=
1
( 13 )

t a
t a
at
r r
L L
T
+
+
= - vremenska konstanta od stranata na induktot
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
89
Re{enieto na ravenkata (13) e eksponencijalno re{enie:

|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|

+
=

at at
T
t
a
T
t
t a
a
a
e I e
r r
E
i 1 1
max
kade {to
t a
a
a
r r
E
I
+
=
max

Sl. 8.3. Karakteristika na strujata vo induktot

Prethodno definiranite matemati~ki izrazi ni davaat mo`nost za
konstrukcija na blok dijagramot so koj se definira celiot dinami~ki reìm na
rabota.

Sl. 8.4. Blok dijagram na dinami~kiot reìm na generator so nezavisna vozbuda

8.2. DINAMI^KA ANALIZA NA MOTOR NA EDNONASO^NA STRUJA
SO NEZAVISNA VOZBUDA

Sl. 8.5. Moor na ednonaso~na struja so nezavisna vozbuda

Naponskata ravenka za koloto na induktot glasi:

a
a
a a a a
e
dt
di
L i r u + + =
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
90

a a a a a a
e i p L i r u + + = ( 16 )

v E a
k e | O =
kade {to u
v
= const, i
v
= const, |
v
= const.
O =
v a
k e ( 17 )
( )
( ) p T r
k u i
a a
v a a
+
O =
1
1
( 18 )

a
a
a
r
L
T = - vremenska konstanta na induktot ( 19 )

v a M a
i k M | = ( 20 )
Ravenkata za ramnoteà na momentite glasi:
O +
O
= D
dt
d
J M M
a 2
( 21 )

|
.
|
\
|
+

= O
p
D
J
D
M M
a
1
2
( 22 )
O =
M
G M
2
- korisen moment ( 23 )

G
M
- prenosna funkcija i zavisi do reìmot na rabota na motorot.

Re{enieto na ravenkata (22) e:

|
|
.
|
\
|
O = O

M
T
t
o
e 1 ( 24 )

D
M M
a
o
2
= O ;
D
J
T
M
= - mehani~ka vremenska konstanta
Blok dijagramot na ovie izrazi koj go definira dinami~kiot reìm na rabota na
motorot e sledniot:

Sl. 8.6. Blok dijagram na dinami~kiot reìm za motor na ednonaso~na struja so nezavisna vozbuda
a b ( 18 ) ; b c ( 20 ) ; c d ( 22 )

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
91

I I . OP[TA TEORIJA NA MA[INITE NA
NAIZMENI^NA STRUJA

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
92

1. INDUCIRANI NAPONI VO MA[INITE NA NAIZMENI^NA STRUJA

1.1. INDUCIRAN NAPON VO PROVODNIK PRI HARMONIÊN
OBLIK NA POLETO

Sekoja elektri~na ma{ina se sostoi od aktivni delovi koi go so~inuvaat
magnetnoto i elektri~noto kolo. Elektri~noto kolo vo elektri~nite ma{ini go
pravat namotkite na induktot i induktorot. Osnoven element na sekoja namotka e
provodnik.
Provodnik e del od namotkata smesten vo eden kanal pod eden pol koj se nao|a
vo magnetno pole i vo koj se inducira napon.
Dva provodnika smesteni vo dva razli~ni kanali, a pod sprotivni polovi i
povrzani taka da induciranite naponi vo niv se sobiraat formiraat navivka.
Pove}e navivki smesteni vo dva isti kanali i povrzani pome|u sebe taka da
induciranite naponi se sobiraat formiraat sekcija.
Pove}e sekcii smesteni vo nekolku posledovatelni kanali i povrzani pome|u
sebe taka da induciranite naponi im se sobiraat formiraat grupa na sekcii.
Ako ma{inata e pove}epolna grupata na sekcii koi se seriski povrzani pod sekoj
~ift na polovi formiraat fazna namotka.
Ako provodnik se dviì vo sinusoidalno naizmeni~no magnetno pole vo nego
}e se inducira napon ~ija momentalna vrednost }e bide :
v = l B e
x PR

kade l - aktivna dolìna na provodnikot
v - pravoliniska brzina
B
x
- ja~ina na magnetnoto pole t.e. magnetna indukcija na rastojanie x od
geometriski neutralnata oska.
Efektivnata vrednost na ovoj induciran napon e :

}
=
2 /
0
2
2
T
PR PR
dt e
T
E
v = l B E
PR

B efektivna vrednost na magnetnata indukcija

}
=
2
0
2
2
T
x
dt B
T
B
{to zna~i, efektivnata vrednost na induciraniot napon vo eden provodnik e :

}
=
2
0
2
2
T
x PR
dt B
T
l E v
Izrazuvaj}i ja efektivnata vrednost na magnetnata indukcija preku srednata
vrednost na magnetnata indukcija se dobiva :
sr E PR
B k l E = v
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
93

sr
E
B
B
k = -
11 . 1
2 2
2
2
= =

= =
t
t
m
m
sr
E
B
B
B
B
k

Vo izrazot za induciran napon brzinata v e pravoliniska brzina vo | m/s| kade
{to :

60
n D
n D

= =
t
t v
f n
p
p
D
p
=
= 2
60
2
2
t
t
v ;
p
D
p
2
t
t

= ;
60
n p
f

=
l B S B
p sr p sr
= = t |
f k B k f l E
E sr E p PR
= = | t 2 2
f k E
E PR
= | 2 -
Pretstavuva op{t izraz za induciran napon vo eden provodnik pri
naizmeni~na promena vo harmoni~en oblik na poleto kaj ma{inite na naizmeni~na
struja

1.2. INDUCIRAN NAPON VO EDNA NAVIVKA

Sl. 1.1. Induciran napon vo edna navivka na ma{ina na naizmeni~na struja

Rastojanieto pome|u dva provodnika vo edna navivka se odbeleùva so y i se
narekuva ~ekor na namotuvawe na navivkata. Vo odnos na ~ekorot na namotuvawe
razlikuvame tri tipa na namotki:
1
0
dijametralen ~ekor y = t
p
2
0
namotka so skusen navoen ~ekor y < t
p

3
0
namotka so prodolèn navoen ~ekor y > t
p

odnos na efektivna vrz sredna vrednost na
magnetnata indukcija
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
94
Ako y = t
p
toga{ :
| | = = = f f E E
PR nav
44 . 4 22 . 2 2 2
| = f E
nav
44 . 4
Ako y < t
p
e:

2
sin 2

=
PR nav
E E

p
y t t : : = = > t
t
=
p
y

2
sin 2
t
t
=
p
PR nav
E E

2
sin
t
t
=
p
y
y
k - koeficient na skusuvawe

PR y y nav
E k f k E = = 2 22 . 2 2 |
| = f k E
y nav
44 . 4

1.3. INDUCIRAN NAPON VO EDNA SEKCIJA, VO GRUPA NA
SEKCII I VO FAZNA NAMOTKA

Ako so W
s
go ozna~ime brojot na navivki vo sekcija, toga{:
y = t
p
: | = =
s nav s sek
W f E W E 44 . 4
y < t
p
: | = =
s y nav s sek
W k f E W E 44 . 4
Pove}e sekcii smesteni vo pove}e posledovatelni kanali seriski povrzani
pome|u sebe taka da induciranite naponi se sobiraat, formiraat grupa na sekcii.
Brojot na sekcii vo edna grupa na sekcii se opredeluva preku brojot q,
m p
Z
q
=
2
;
[to zna~i q istovremeno go definira brojot na kanali pod eden pol koj
pripa|a na edna faza.

Sl. 1.2. Zvezda na inducirani naponi

Sl.1.3. Induciran napon vo grupa na sekcii

Z - broj na kanali vo ma{.
m- broj na fazi
2p - broj na polovi
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
95
Ako ima pove}e ~iftovi na polovi, yvezdata }e se povtori i se poklopuva so
nacrtanata.
E
q
- induciran napon vo grupa na sekcii
2
sin 2

= R E
s

2
sin 2

=
q
R E
q

p
s
q
k
q
q
R q
q
R
E q
E
=
2
sin
2
sin
2
sin 2
2
sin 2
k
p
- se narekuva pojasen koeficient
p s q
k E q E =

nav s s
E W E = ; | = = f k E k E
y PR y nav
22 . 2 2 2
| =
y s s
k W f E 44 . 4
| =
p y s q
k k W q f E 44 . 4 - induciran napon vo grupa na sekcija
q s
W W q = - broj na navivki na grupa na sekcija
w p y
k k k = - koeficient na namotuvawe 0.92 0.95
Sekoga{ k
p
< 1. k
p
= 1 samo ako q = 1 t.e. ima edna sekcija.
q f
E p E = - za pove}e ~iftovi na polovi
p k k W q f E
p y s f
= | 44 . 4
| =
w f
k W f E 44 . 4
s
W q p W = - broj na navivki po faza

1.4. INDUCIRAN NAPON PRI NESINUSOIDALEN OBLIK NA
MAGNETNOTO POLE

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
96
Sl. 1.4. Neharmoni~na raspredelba na magnetnoto pole

Oblikot na magnetnoto pole odnosno raspredelbata na magnetnata indukcija
vo vozdu{niot zjaj na ma{inata se menuva po neharmoni~en, nesinusoidalen zakon, pa
induciraniot napon pratej}i ja promenata na magnetnoto pole }e ima neharmoni~en
oblik. Poradi toa {to neharmoni~nata periodi~na promena na magnetnata indukcija
e simetri~na vo odnos na apcisnata oska razloùvaj}i ja vo Furiev red taa }e gi
sodrì samo neparnite ~lenovi. Za momentalnata vrednost na periodi~nata kriva
ABCDEFGHI razloèna vo Furiev red po prostor vaì :
( ) vu u u u u
v
sin ... 5 sin 3 sin sin
5 3 1
+ + + + =
m m m m
B B B B b ( 1 )
Srednata vrednost za magnetnata indukcija po definicija e :
( )
}
=
t
u u
t
0
1
d b B
sr
( 2 )
Za x = t
p
: u =t
Primenuvaj}i ja ravenkata ( 2 ) na ravenkata ( 1 ) se dobiva :
( )
v
t
m m m m sr
B B B B B + + + =
5 3 1
2
( 3 )
Efektivnata vrednost na magnetnata indukcija e :
( )
}
= =
t
u u
t
0
2
1
d b B B
eff
( 4 )
Ako ravenkata ( 4 ) ja primenime na ravenkata ( 1 ) }e dobieme :
( )
2 2
5
2
3
2
1
...
2
1
v m m m m
B B B B B + + + + = ( 5 )
Maksimalnata vrednost za magnetnata indukcija se dobiva za
2
t
u = i od
izrazot ( 1 ) se dobiva:
v m m m m m m
B B B B B B + + = ...
7 5 3 1
( 6 )
Ako odnosot na amplitudite na bilo koj od harmonicite nasproti osnovniot
harmonik go ozna~ime so o :
1
3
3
m
m
B
B
= o ;
1
5
5
m
m
B
B
= o ;
1
7
7
m
m
B
B
= o ; . . . ;
1 m
mn
B
B
=
v
o ( 7 )
Se dobiva da srednata vrednost na magnetnata indukcija e :
|
|
.
|
\
|
+ + + + =
v
o o o t
1
...
1 1
1
2
5 3
1 m sr
B B ( 8 )
a za efektivnata vrednost :
) ... 1 (
2
1
2 2
7
2
5
2
3 1 v
o o o o + + + + + =
m
B B ( 9 )
a za maksimalnata vrednost :
( )
v
o o o o + + = ... 1
7 5 3 1 m m
B B ( 10 )
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
97
Soodvetno na magnetnata indukcija }e se menuva i induciraniot napon vo
namotkata na induktot na ma{inata.
2 2
7
2
5
2
3
2
1
...
v
E E E E E E + + + + + = ( 11 )
2
2
1
2
5
2
1
5 2
3
2
1
3
1
... 1
v
v
o o o
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+ =
w
w
w
w
w
w
k
k
k
k
k
k
E E ( 12 )

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
98

2. NAMOTKI KAJ MA[INITE ZA NAIZMENI^NA STRUJA

2.1. OP[T POIM I DEFINICIJA

Ma{inite za naizmeni~na struja (MNS) se ma{ini koi se priklu~uvaat kon
naizmeni~en napon ili generiraat naizmeni~en napon. Naj~esto se javuvaat kako
ednofazni i trifazni sinhroni i asinhroni ma{ini. Sli~no kako pri ma{inite na
ednonaso~na struja i ma{inite na naizmeni~na struja imaat po pravilo dve osnovni
namotki: vozbudna namotka (namotka na induktorot) i armaturna namotka (namotka na
indukt).
Kaj sinhronite ma{ini induktorot e so ednofazen karakter i po pravilo e
smesten na rotorot, a induktot e so naizmeni~en karakter (za naizmeni~ni naponi)
i e smesten na statorot.
Kaj asinhronite ma{ini induktorot i induktot se predvideni za naizmeni~en
napon, pri {to naj~esto induktorot e smesten na statorot.
Namotokite na ma{inite za naizmeni~na struja se smestuvaat vo kanali
(`lebovi) i moàt da bidat koncentrirani i raspredeleni. Sostavni delovi na
namotkite na ma{inite za naizmeni~na struja se:
- provodnik, elementaren aktiven del vo koj se inducira napon;
- navivka, dva provodnika svrzani vo serija i smesteni na polovo rastojanie
ili pribli`no polovo rastojanie;
- sekcija, pove}e navivki povrzani vo serija i smesteni vo eden par na kanali;
- grupa sekcii, pove}e sekcii povrzani vo serija i smesteni pod eden par
polovi;
- fazna namotka, site grupi sekcii povrzani redno, paralelno ili redno-
paralelno od edna faza.

Sl. 2.1. Sostavni elementi na namotka na ma{ina za naizmeni~na struja

Karakteristi~ni golemini:
Z broj na kanali
2p broj na polovi
provodnik
sekcija
grupa
sekcii
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
99
m broj na fazi
N
k
broj na provodnici vo kanal
W
s
broj na navivki vo sekcija
q broj na kanali po pol i faza
m p
Z
q
=
2

Q broj na kanali po pol
p
Z
Q
2
=

s q
W q W = - broj na navivki vo grupa sekcija

1
W broj na navivki vo fazna namotka

s
W q p W = 2
1
- za dvosloen kanal

s
W q p W =
1
- za ednosloen kanal

p
Z
2
= t (kanal);
p
D
a
2
t
t

= (m); t - polovo rastojanie.
Kanalite vo koi se smestuvaat namotkite moàt da bidat: otvoreni (a),
poluzatvoreni (b), poluotvoreni (v) i zatvoreni (g).

a) b)

v) g)
Sl. 2.2. Izvedbi na kanalite vo ma{inite za naizmeni~na struja

2.2. KONCENTRIRANA EDNOFAZNA NAMOTKA SO POLN
NAVOEN ÊKOR

Koncentrirana namotka kaj ma{inite za naizmeni~na struja pretstavuva
namotka kaj koja broj na kanali po pol i faza e eden (q =1), toa zna~i deka celata
namotka vsu{nost e smestena vo 2p kanali.
Kaj koncentriranata namotka kanalite se rasporeduvaat ramnomerno po
obemot na statorot na rastojanie t (m) eden od drug. O~igledno provodnicite od
istoimen pol imaat identi~na mestopolo`ba taka {to induciranite naponi vo niv
se me|u sebe ednakvi.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
100

- redno povrzuvawe (polna linija X
1
A
2
)
- paralelno povrzuvawe (isprekinata linija)
Sl. 2.3. Koncentrirana ednofazna namotka

Ovie namotki se primenuvaat kaj ma{ini so golem broj parovi na polovi. Pri
toa oddelnite grupi sekcii se povrzuvaat redno, paralelno ili redno-paralelno. Za
induciranite naponi vo namotkata vaì:
nav nam
E W E =
1

pr nav
e E = 2
| | = = f E f e
nav pr
44 , 4 22 , 2

1
44 , 4 W f E
nam
= |
Ova prestavuva izraz za induciran napon kaj koncentrirana namotka kaj
ma{inite za naizmeni~na struja
Ovaa namotka ima prednost kaj pove}e polnite ma{ini so toa {to izvedbata e
relativno poednostavna. Nedostatoci: slaba iskoristenost po obemot na statorot
(rotorot), pregolem volumen na kanalite poradi golemiot broj na provodnici koi
treba da se smestat vo nego, ote`nati uslovi na ladewe, ne moè da se vlijae na
oblikot na krivata na induciranite naponi.

2.3. EDNOFAZNA EDNOSLOJNA RASPREDELENA NAMOTKA SO
POLN NAVOEN ÊKOR

Za da se izbegnat nedostatocite na koncentriranata namotka vo praksa se
izrabotuvaat so q=2,3,4... kanali po pol i faza. Kako edinstven nedostatok se pojavuva
ednoslojnosta na namotkata. Na~inot na eliminirawe na ovoj problem }e bide
ilustriran so eden primer.

pr.: Za ednofazna ma{ina za naizmeni~na struja so 2p=4 pola i Z=24 da se razgledaat
mo`nite izvedbi na namotkata i da se izbere optimalnata varijanta.
Namotkite na ma{inite za naizmeni~na struja, kako i namotkite na ma{inite
za ednonaso~na struja, treba da zadovolat odredeni barawa
1
o
Ekonomi~nost vo odnos na potro{uva~kata na bakar;
2
o
Ekonomi~nost vo odnos na zagubite na bakar i èlezo;
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
101
3
o
Kvalitetno ladewe;
4
o
Zadovolitelna mehani~ka i dielektri~na cvrstina.

m=1, 2p=4, Z=24
Ednofaznite namotki se izveduvaat so Q q
3
2
= (kanali po pol). Ostanatite Q
3
1

se koristat za smestuvawe na pomo{na namotka.

Q q
3
2
= 4 6
3
2
6
4
24
2
= = = = = q
p
Z
Q kanali / pol po faza

Sl. 2.4. Ednofazna ednoslojna namotka

Namotkata neka ja smestime vo kanalite 2, 3, 4, 5 i 8, 9, 10, 11. êkorot na
namotuvawe e =t.
6
4
24
2
= = =
p
Z
t kanali
- [ema na vrzuvawe: A =A
1
=2 8 3 9 4 10 5 11 =X
1

Namotkata e izvedena vo eden sloj t.e. site bo~ni vrski se vo edna ramnina {to
zna~i treba da se prevzemat merki za eliminirawe na vkrstuvawata na bo~nite vrski.
Vkupniot induciran napon e
q
na kraevite A
1
X
1
se javuva kako suma od
inducirani naponi vo provodnikot vo oddelnite kanali. Toa zna~i deka istiot
induciran napon }e se dobie i so povrzuvawe na namotkata:
1 1
11 2 10 3 9 4 8 5 X A A
So ovoj na~in na izveduvawe se izbegnuva vkrstuvaweto na bo~nite vrski, no se
zgolemuva potro{uva~kata na bakar vo bo~nite vrski. Za da pokaème kako moè
najekonomi~no da se izvede namotkata, }e ja konstruirame yvezdata na inducirani
naponi vo kanali.

el
Z
p
o
30
24
360
2
360
= = =

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
102

Sl. 2.5. Ednofazna ednoslojna namotka

Sl. 2.6. Zvezda na inducirani naponi

Od yvezdata na inducirani naponi se gleda deka kanalite pod razli~ni polovi
se so ista fazna izmestenost. Toa zna~i deka provodnicite od kanalite 2 i 3 namesto
da se povrzat so onie od 11 i 10, moàt da se povrzat so 22 i 23, odnosno, namesto
kombinacija 3 10 2 11 da primenime 3 22 2 23. Na toj na~in }e se dobie
slednata {ema:

Sl. 2.7. Ednofazna ednoslojna raspredelna namotka

Na ovoj na~in na izveduvawe se postignuva visok stepen na ekonomi~nost vo
iskoristuvawe na bakarot, {ablonsko izveduvawe na oddelnite grupi sekcii,
podobruvawe na uslovite na ladewe {to zna~i deka tretiot na~in e najprifatliv za
ovoj vid na namotki.
Pri povrzuvaweto na oddelni grupi sekcii treba strogo da se vodi smetka za
oddelnite vlezovi i izlezi na grupi. Taka, izlezot od prvata sekcija treba da se
povrze so vlez od narednata sekcija koj }e bide pod sprotiven pol.
Vkupniot induciran napon kaj raspredelenite namotki iznesuva:

1
44 , 4
w nam
k f W E = |
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
103
Pri toa, k
w1
pretstavuva koeficient na namotuvawe i e posledica od
neramnomernata raspredelenost vo kanalite po dolìnata na polovoto rastojanie.
Vo op{t slu~aj dokolku y < t, za koeficientot vaì:

1 1 1 y p w
k k k =
1
1
=
y
k za ( ) t = y :

2
sin
2
sin
1
=
q
q
k
p

4 = q ; 833 , 0
2
30
sin 4
2
30 4
sin
30
1
=
= =
p
o
k
833 , 0 44 , 4 = | f W E
nam

2.4. TRIFAZNA EDNOSLOJNA NAMOTKA SO POLN NAVOEN ÊKOR

Trifaznite namotki za ma{inite za naizmeni~na struja se sostojat od tri
ednofazni namotki prostorno razmesteni za agol el
o
120
3
2
=
t
. Moàt da bidat
izvedeni kako ednoslojni so poln navoen ~ekor i dvoslojni so poln i skusen navoen
~ekor.
Primer za ednoslojna namotka so poln navoen ~ekor. Da se pretstavi
razvienata {ema na namotkata za trifazna ma{ina za naizmeni~na struja so podatoci
2p=4, Z=12, m=3. Namotkata da se izvede kako ednoslojna so poln navoen ~ekor so
bo~ni vrski so dve ramnini (dvoeta`na, dvokatna) ili so bo~ni vrski vo tri ramnini
(trieta`na, trikatna).
t = y 3 3
4
12
2
= = = = y
p
Z
t kanali
A 1 4 7 10 X
Fazata B treba da bide izmestena za 120
o
el od fazata A.

120
+ =
A B
Z Z ;
el
Z
p
o
60
12
360
2
360
= = =
3
60
120
1 = + =
B
Z kanali
B =3 6 9 12 Y
5
60
240
1
240
= + = + =
A C
Z Z
kanali
C =5 8 11 2 =Z
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
104

Sl. 2.8. Trifazna ednoslojna namotka so bo~ni vrski vo dve ramnini

Pri dvoeta`na izvedba na trifazni namotki za ma{inite za naizmeni~na struja
bo~nite vrski se izveduvaat vo dve ramnini za da se izbegne nivnoto vkrstuvawe.
Za da se postigne simetri~nost pome|u oddelnite fazni namotki istite treba da
bidat so ednakva dolìna. Za taa cel, vo slu~ajov, faznite namotki se izvedeni so
po edna dolga sekcija (grupa sekcii) i edna kratka sekcija (grupa sekcii).
Prednost na ovaa izvedba e pomaliot prostor za bo~nite vrski, a nedostatok e
nevozmo`nosta da se podeli statorot bez da se prese~e nekoja sekcija. Za da se
ovozmoì delivost na statorot dovolno e dve sekcii da se povrzat na soodveten
na~in, koj nema da gi naru{i naponskite priliki vo faznata namotka, a bo~nite
vrski da se izvedat vo tri ramnini (trikatno, trieta`no). Taka na primer, ako
sekcijata 5 namesto preku kanalot 8 se zatvori preku kanalot 2, nema da se izvr{i
vlijanie vrz naponskite priliki, bidej}i kanalite 8 i 2 se pod identi~ni magnetno
vozbudni uslovi. Pri trikatna izvedba oddelnite sekcii ili grupi sekcii se
izveduvaat kako kratki, sredni i dolgi na na~in {to }e ovozmoì simetri~nost
vo faznite namotki.

Sl. 2.9. Trifazna ednoslojna namotka so bo~ni vrski vo tri ramnini
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
105
Zabeleùvame deka dokolku namotkata nadol`no se prese~e so A A, nema da
dojde do se~ewe na sekcii, tuku samo do se~ewe na bo~ni vrski me|u oddelni grupi
sekcii.
Faznite namotki kaj trifaznite namotki za ma{inite za naizmeni~na struja
me|u sebe moàt da bidat povrzani vo yvezda . i vo triagolnik A.
.: X Y Z
A: X B, Y C, Z A desen A
A: X C, Y A, Z B lev A
Za poednostavno pretstavuvawe na oddelnite fazni namotki se vr{i
tabelirawe na namotkata. Tabelata se sostoi od tri glavni koloni, za sekoja faza, so
redosled: A, C, B. Sekoja kolona se sostoi od q podkoloni. Tabelata ima 2p reda,
odnosno, vkupno Z poliwa.
Za olesneti uslovi na transport kaj golemite ma{ini izvedeni so ednoslojni
namotki se pojavuva potreba od t.n. delivost na statorot. Pri toa, statorot t.e.
namotkata od statorot se presekuva po aksijalna dolìna bez presekuvawe na sekcija,
tuku samo na me|u sekciski vrski. Istoto e mo`no dokolku namotkata se izvede kako
trikatna (trieta`na). Oddelnite fazni sekcii se izveduvaat kako kratki, dolgi i
sredni, pri {to se vnimava na simetri~nost na faznite namotki.
Na primer, treba da e ispolneto:
ss
ds krs
l
l l
=
+
2

krs
l - dolìna na kratka sekcija
ds
l - dolìna na dolga sekcija A Z A Y
ss
l - dolìna na sredna sekcija B - X ili B Z
C Y C - X

triagolnik A
X Y Z - .

pr: Za ma{ina na naizmeni~na struja sos slednive podatoci: 2p =4, Z =24, m=3 da
se izvede trifazna ednoslojna namotka
2
3 4
24
2
=
=
m p
Z
q kan / pol faza
5
30
120
1
120
= + = + =
A B
Z Z
o
Z
p 30
24
360
2
360
= = =
9
30
240
1
240
= + = + =
A C
Z Z

A C B
N 1 2 3 4 5 6
S 7 8 9 10 11 12
N 13 14 15 16 17 18
S 19 20 21 22 23 24

8 2 7 1
1
e e e e eq + = objasnuvawe
7 2 8 1
1
e e e e eq + =
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
106

Sl. 2.11. Razviena {ema na trifazna ednoslojna namotka

(K) Ednoslojnite namotki imaat prednost vo odnos na upotrebenata izolacija,
odnosno, namalena mo`nost za me|u fazen probiv.
Nedostatocite im se: nevozmo`nost od ramnosekciska izvedba, kako i izvedbi
so skusen navoen ~ekor.

Sl. 2.12. Zvezda na induciranite naponi
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
107

2.5. DVOSLOJNI NAMOTKI SO POLN I SKUSEN NAVOEN ÊKOR
ZA TRIFAZNI MA[INI NA NAIZMENI^NA STRUJAN

Zaradi {ablonsko odnosno ramnosekcisko izveduvawe na namotkite, istite se
izveduvaat kako dvoslojni, pri toa vo sekoj kanal se smesteni aktivni delovi od dve
razli~ni sekcii. Oddelnite sekcii se smesteni na polovo ili pribli`no polovo
rastojanie i pri toa sekoja sekcija e poloèna na eden goren i eden dolen sloj od
razli~ni kanali. Dvoslojnite namotki ovozmoùvaat izvedbi so skusen ~ekor. Pri
skusuvawe na ~ekorot se namaluva vkupniot induciran napon, {to e negativno,
me|utoa so pravilno dimenzionirawe na ~ekorot se ovozmoùva eliminirawe na
vi{ite harmonici na naponot, {to e pak prednost. Imeno, vi{ite harmonici se
eliminiraat vo samata namotka, me|utoa 5, 7, 11, 13 (tretite harmonici i nivnite
multipli) imaat negativno vlijanie sinusoidalnata raspredelba na magnetnoto pole.

2
sin 2
t
t
=
y
e e
k s

t o t : : = y

2
sin
1
o
=
k s
e e
t
t
o =
y

2
sin
1
t
t
=
y
e e
k s

2 2
t
t
o
=
y

y = t y < t
2
sin 2 2
1
t
t
= =
y
e e e
k s s

pr: Za ma{ina na naizmeni~na struja so slednive podatoci: m=3 2p =2 Z = 18
t
9
7
= y da se nacrta razviena {ema na trifazna dvoslojna namotka:
9
2
18
2
= = =
p
Z
t kanali
3
2 3
18
2
=
=
p m
Z
q kan / pol faza
7
9
7
= = t y kanali
el
Z
p
o
20
18
360
1
360
= = =

A C B
N / S 1 / 8 2 / 9 3 / 10 4 / 11 5 / 12 6 /13 7 / 14 8 / 15 9 / 16
S / N 10 / 17 11 / 18 12 / 1 13 / 2 14 / 3 15 / 4 16 / 5 17 / 6 18 / 7

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
108

Sl. 2..13. Razviena {ema na trifazna dvoslojna namotka so skusen navoen ~ekor

7
120
= + =
A B
Z Z kanali

13
240
= + =
A C
Z Z
kanali

pr: Za ma{ina na naizmeni~na struja so slednive podatoci: m=3, 2p =4, Z = 36,
t = y da se nacrta razviena {ema na trifazna dvoslojna namotka:
9
4
36
2
= = =
p
Z
t kanali el
Z
p
o
20
36
360
2
360
= = =

A C B
N / S 1 / 10 2 / 11 3 / 12 4 / 13 5 / 14 6 / 15 7 / 16 8 / 17 9 / 18
S / N 10 / 19 11 / 20 12 / 21 13 / 22 14 / 23 15 / 24 16 / 25 17 / 26 18 / 27
N / S 19 / 28 20 / 29 21 / 30 22 / 31 23 / 32 24 / 33 25 / 34 26 / 35 27 / 36
S / N 28 / 1 29 / 2 30 / 3 31 / 4 32 / 5 33 / 6 34 / 7 35 /8 36 /9

7
20
120
1
120
= + = + =
A B
Z Z
13
240
= + =
A C
Z Z

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
109

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
110

Sl. 2.15 Paralelna vrska

Sl. 2.16. Redno-paralelno povrzuvawe

2.6. DROPKASTI NAMOTKI

Dropkastite namotki na trifaznite ma{ini za naizmeni~na struja se
narekuvaat namotkite kaj koi brojot na kanali q po pol po faza ne e cel tuku e
drobno racionalen broj:
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
111

b
a
q=
Ovie namotki moàt da bidat izvedeni kako ednoslojni i dvoslojni.
Naj~esto se primenuvaat za golemi ma{ini so 2p > 6. Sli~no kako i kaj
namotkite so celobrojno q dvoslojnite dropkasti namotki moè da se izvedat so
{ablonizirawe na sekciite. Potreben uslov za formirawe simetri~en m fazen
sistem kaj dropkasite namotki e odnosot

m t
Z
e N kade brojot t - NZD (Z, p)

t
Z
Z
t
= - pretstavuva broj na kraci vo yvezdata na inducirani naponi
Kaj ovie namotki razlikuvame dva agli na inducirani naponi

Z
p
360
= - agol na defazirawe pome|u dva sosedni kanali

Z
t
360
= o - agol pome|u sosedni kraci vo yvezdata na
inducirani naponi
t brojot e merka za kratnosta za yvezdata na inducirani naponi
Ako t =1 yvezdata e ednokratna i za sekoj krak od yvezdata mu odgovara na eden
kanal, a ako t=2,3... i.t.n. yvezdata e dvokratna, trokratna i.t.n. odnosno sekoj krak
mu odgovara na induciran napon vo 2,3... i.t.n. kanali.
Pri utvrden eden po~etok na faza, redniot broj na kanalot vo koj po~nuva
fazata B

120 360
1
+
+ =
k
Z Z
A B
e N

240 360
2
+
+ =
k
Z Z
A C
e N
Vtor na~in e so skicirawe na yvezdata na inducirani naponi.

pr: m=3, Z =18, 2p =10

8 , 1
10
18
2
= = =
p
Z
t
m t
Z
e N

t = NZD (Z, p) = NZD (18,5) = 1
el
Z
p
o
100
18
360
5
360
= = =
el
Z
t
o
20
18
360
1
360
= = = o

5
3
10
6
3 10
18
2
= =
=
m p
Z
q
Ako e q = a/b tabelata na vrzuvawe se sostavuva taka {to glavnite koloni se
delat na (a) podkoloni, a se popolnuva sekoe (b) pole.

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
112

A C B
N 1 2
S 3 4
N 5 6
S 7 8
N 9
S 10 11
N 12 13
S 14 15
N 16 17
S 18

Sl. 2.17. Zvezda na induciranite naponi pri dropkasta namotka

13
100
120 360 3
1
120 360
1
=
+
+ =
+
+ =
k
Z Z
A B
7
100
240 360 1
1
240 360
2
=
+
+ =
+
+ =
k
Z Z
A C

Sl. 2.18. Razviena {ema na dropkasta namotka
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
113

2.7. DVOSLOJNA DROPKASTA NAMOTKA ZA TRIFAZNA MA[INA
NA NAIZMENI^NA STRUJA

So cel podobreno iskoristuvawe na prostorot vo kanalite i harmoni~na
raspredelba na poleto, podobreno iskoristuvawe na provodnicite kako i mo`nosta
za {ablonsko izveduvawe na sekciite i dropkastite namotki sli~no kako
celobrojnite moàt da se izvedat kako dvoslojni.

pr: m=3, Z =27, 2p =6
5 , 4
6
27
2
= = =
p
Z
t y s t = > y = 4
t = NZD (Z, p) = NZD (27, 3) = 3
el
Z
p
o
40
27
360
3
360
= = =
el
Z
t
o
40
27
360
3
360
= = = o
2
3
6
9
3 6
27
2
= =
=
m p
Z
q kanal/p.f.

A C B
N / S 1 / 5 2 / 6 3 / 7 4 / 8 5 / 9
S / N 6 / 10 7 / 11 8 / 12 9 13
N / S 10 / 14 11 / 15 12 / 16 13 / 17 14 / 18
S / N 15 / 19 16 / 20 17 / 21 18 / 22
N / S 19 / 23 20 / 24 21 / 25 22 / 26 23 / 27
S / N 24 / 1 25 / 2 26 / 3 27 / 4

Sl. 2.19. Zvezda na induciranite naponi na dvoslojna dropkasta namotka

4
40
120
1
120 360
1
= + =
+
+ =
k
Z Z
A B
k = 0
7
40
240
1
240 360
2
= + =
+
+ =
k
Z Z
A C

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
114

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
115

3. MAGNETNI NAPONI I MAGNETNO POLE VO MA[INITE NA
NAIZMENI^NA STRUJA

3.1. MAGNETEN NAPON I MAGNETNO POLE NA
EDNOFAZNA NAMOTKA

Sl. 3.1. Magnetno pole na ednofazna namotka

Posmatrame ednofazna namotka sostavena od edna sekcija so W
s
navivki i q = 1
i pretpostavuvame konstanten vozdu{en zjaj o pome|u induktorot i induktot. Niz
sekcijata protekuva sinusoidalna naizmeni~na struja so momentalna vrednost:
t I t I i
m
e e sin 2 sin = =
Ovaa struja sozdava magneten napon koj od svoja strana predizvikuva
protekuvawe na magneten fluks od induktorot prema induktot. Momentalnata
vrednost na magnetniot napon predizvikan od strujata }e bide:
t I W t I W i W f
s m s s
e e sin 2 sin = = =
Magnetniot napon za protekuvawe na magnetniot fluks niz eden vozdu{en zjaj
o }e bide:
t F t I
W W i
t F
s
s s
e e sin sin
2
2
2
) ( =
=
2
2
s
s
W I
F

=
Kade F
s
ja pretstavuva amplitudata na magnetniot napon pod eden pol. Od
slikata proizleguva da magnetniot napon pod eden pol pokraj vremenskata promena
diktirana od vremenskata promena na strujata ima i prostorna promena po
dolìnata na polovoto stapalo. Ako koordinatniot sistem go postavime vo
sredinata na polot prostornata promena }e se odviva po kosinusen zakon.
Harmoni~nata raspredelba na magnetniot napon pod eden pol ja razloùvame po
Furiev red na harmoni~ni komponenti. Poradi simetri~nosta na krivata vo odnos na
apcisnata oska postojat samo neparnite vi{i harmonici. Amplitudata na prviot
harmonik na magnetniot napon }e bide:

}
=
t
t
0
1
cos ) (
2
xdx x F F
ms

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
116
Za 0 < x < t / 2
s
F x F = ) (
t / 2 < x < t
s
F x F = ) (

} }
=
t
t
t
t t
2 /
2 /
0
1
cos
2
cos
2
xdx F dx x F M
s s ms

s
s
s ms
W I
W I
F F =

= = 9 . 0
2
2 4 4
1
t t

s ms
W I F = 9 . 0
1

Ako e poznata amplitudata na prviot harmonik toga{ moè da se opredeli
momentalnata vrednost na prviot harmonik na magnetniot napon.
t F t F
ms s
e sin ) (
1 1
=
t I W t F
s s
e sin 9 . 0 ) (
1
=
Bilo koj v
-ti
harmonik }e ima amplituda za v pati pomala od amplitudata na
prviot harmonik.

v v
v
I W F
F
s ms
ms

= =
9 . 0
1

Ako pretpostavime deka magnetnata vodlivost na èlezoto
Fe
e beskone~no
golema i ako magnetnata vodlivost na vozduhot e zanemarlivo mala vo odnos na
magnetnata vodlivost na èlezoto, zna~i
Fe
>> 0 i ako pretpostavime deka o = const
toga{ magnetniot napon F
s
sluì za proteruvawe na magnetniot fluks | samo niz
vozdu{niot zjaj o. Vo toj slu~aj moème da zememe da magnetniot napon e:
o .
1 1 ms ms
H F =
o
o
o
. .
0
m
ms ms
B
H F = =

ms
o
m
F B =
o
o

Od izrazot za indukcijata moè da se opredeli magnetniot fluks koj od
induktorot preku vozdu{niot zjaj o pominuva kon induktot.
l
p
D
B l B S B
m p m p sr

= = =
2
2 2 t
t
t
t
|
o o

m
B
p
l D
o
|
= - magneten fluks od 1 sekcija

Dokolku faznata namotka na ma{inata e izvedena od pove}e sekcii toga{
magnetniot napon na edna grupa na sekcii }e bide:

1 1 1 ms p mq
F k q F =

2
sin
2
sin
1
=
q
q
k
p

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
117
Ako namotkata e izvedena so skusen navoen ~ekor y <t
p
toga{ mora da se zeme vo
predvid i koeficientot na skusuvawe:

1 1 1 1 ms y p mq
F k k q F =

2
sin
t
t
=
p
y
y
k
Ako ma{inata e pove}e polna toga{ faznata namotka e sostavena od pove}e
grupi na sekcii pa magnetniot napon dobien od ednofazna namotka }e bide:

1 1 1 1
2
ms y p m
F k k p q F =

s y p m
W I k k p q F = 9 . 0 2
1

I W k F
w m
=
1 1 1
9 . 0 W
1
- broj na navivki vo edna faza
Momentalnata vrednost na magnetniot napon od edna fazna namotka se menuva
vremenski poradi vremenskata promena na strujata I i prostorno poradi prostornata
raspredelba na namotkata na induktorot.
x t F x t F
p
m
=
t
t
e cos sin ) , (
1 1

Ovakov vremenski i prostorno promenliv napon e pulzatoren magneten napon
koj {to pulzira vo prostorot so frekvencija ednakva na frekvencijata na strujata
{to go sozdava magnetniot napon. Ovakov magneten napon ne inducira napon vo
namotkata na induktot koja e opfatena so fluksot od ovoj magneten napon. Ako
izvr{ime trigonometriska transformacija:

|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
= x t F x t F x t F
p
m
p
m
t
t
e
t
t
e sin
2
1
sin
2
1
) , (
1 1 1

Pulzatorniot bran na magnetniot napon se razloùva na dve komponenti.
Prvata se narekuva direktna komponenta, a vtorata inverzna komponenta. Ovie dve
komponenti pretstavuvaat dve vrtlivi magnetni poliwa koi se vrtat so brzina n =
60f / p proporcionalna so frekvencijata na strujata, i se vrtat vo sprotivni nasoki
edna od druga.
) , ( ) , ( ) , (
1 1 1
x t F x t F x t F
i d
+ =

DVOFAZNA MA[INA

Sl. 3.2. Magnetni naponi vodvofazna ma{ina na naizmeni~na struja
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
118

Sl. 3.3. Vremenska promena na struite

Posmatrame dve fazni namotki A i B prostorno izmesteni za agol t/2. Neka
brojot na navivkite na dvete namotki bide ist. Ako dvete namotki se priklu~at na
dve fazni strui vremenski izmesteni za agol = t/2 i neka amplitudite na ovie dve
strui bidat isti:
m mB mA
I I I = =
Vo toj slu~aj }e se sozdadat dve pulzatorni magnetni poliwa vremenski i
prostorno izmesteni za agol t/2. Ako W
A
= W
B
i ako I
mA
= I
mB
toga{ i amplitudite na
dvete pulzatorni magnetni poliwa }e bidat isti.
m mB mA
F F F = =

x t F x t F i
p
mA A A
=
t
t
e cos sin ) , (

|
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
=
2
cos
2
sin ) , (
t
t
t t
e x t F x t F i
p
mB B B

Vo vozdu{niot zjaj na ma{inata se sozdava edno edinstveno magnetno pole koe
e:
( ) ( ) ( ) x t F x t F x t F
B A
, , , + =
Ako ovie dve pulzatorni magnetni poliwa gi razloìme na nivnite
komponenti direktna i inverzna toga{:

( ) +
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
= x t F x t F x t F
p
mA
p
mA
t
t
e
t
t
e sin
2
1
sin
2
1
,

|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+ t
t
t
e
t
t
e x t F x t F
p
mB
p
mB
sin
2
1
sin
2
1

( )
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
= x t F x t F x t F
p
mB
p
mA
t
t
e
t
t
e sin sin ,

Vo ovoj slu~aj se dobiva vrtlivo magnetno pole.

i
A
=I
Amax
sinwt
i
B
=I
Bmax
sin(wt-t/2
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
119
TRIFAZNA MA[INA

Sl. 3.4. Namotki na trifazna ma{ina

Posmatrame tri fazni namotki so broj na navivki W
A
= W
B
= W
C
= W koi {to
se prostorno izmesteni za agol 2t/3=120
0
, i ako ovie tri fazni namotki se priklu~at
na trifazen sistem na naponi niz niv }e prote~at tri fazni strui vremenski
izmesteni za 2t/3.
t I i
Am A
e sin =

|
.
|
\
|
=
3
2
sin
t
et I i
Bm B

|
.
|
\
|
=
3
4
sin
t
et I i
Cm C

Ovie tri fazni strui }e sozdadat tri pulzatorni magnetni poliwa vremenski
i prostorno izmesteni za agol 2t/3. Ako amplitudite na trite fazni strui se isti:
m Cm Bm Am
I I I I = = =
i pri ist broj na navivki na trite fazi toga{ i amplitudite na trite pulzatorni
poliwa }e bidat isti:
m mC mB mA
F F F F = = =
Pulzatornite magnetni naponi po trite fazi }e bidat:
x t F x t F
p
m A
=
t
t
e cos sin ) , (

|
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
=
3
2
cos
3
2
sin ) , (
t
t
t t
e x t F x t F
p
m B

|
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
=
3
4
cos
3
4
sin ) , (
t
t
t t
e x t F x t F
p
m C

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
120
Ako ovie tri pulzatorni magnetni poliwa gi razloìme na nivnite komponenti za
rezultantnoto magnetno pole se dobiva:

( ) ( ) ( ) ( ) x t F x t F x t F x t F
C B A
, , , , + + =

( ) +
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
= x t F x t F x t F
p
m
p
m
t
t
e
t
t
e sin
2
1
sin
2
1
,
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
3
4
sin
2
1
sin
2
1 t
t
t
e
t
t
e x t F x t F
p
m
p
m

|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
3
8
sin
2
1
sin
2
1 t
t
t
e
t
t
e x t F x t F
p
m
p
m

( )
|
|
.
|
\
|
= x t F x t F
p
m
t
t
e sin
2
3
,
Vo ovoj slu~aj se dobiva trifazno magnetno pole pri {to amplitudata na
vrtlivoto pole e za 3/2 pati pogolema od amplitudata na pulzatornoto magnetno pole.
Vo op{t slu~aj magnetnoto pole na m-faznata ma{ina:
m
F
m
F
2
=
o

Vo slu~aj da se ispolneti uslovite W
A
= W
B
= W
C
da e I
Am
= I
Bm
= I
Cm
da e
prostorniot agol na namotkite 2t/3 i da e vremenskiot agol na struite 2t/3 se dobiva
kru`no vrtlivo magnetno pole ili t.n. Teslino vrtlivo magnetno pole. Ako nekoj od
prethodnite ~etiri uslovi ne e ispolnet }e se dobie elipti~no vrtlivo magnetno
pole.
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
121

I I I . ASINHRONI MA[INI

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
122

1. PRINCIP NA RABOTA, VIDOVI, IZVEDBI I NOMINALNI
GOLEMINI

1.1. PRINCIP NA RABOTA

Principot na rabota na asinhronite ma{ini se zasniva vrz principot na
elektromagnetnoto deluvawe pome|u vrtlivoto magnetno pole sozdadeno od dvofazen
ili trifazen sistem na naizmeni~ni strui {to protekuvaat niz namotkata na
induktorot i pome|u struite inducirani vo namotkata na induktot. Principot na
rabota na asinhronite ma{ini po svojata fizi~ka priroda e ist so principot na
rabota na energetskite transformatori, iako postoi izrazita konstruktivna
razlika.
Osnoven uslov za rabota na asinhronite ma{ini e postoeweto na kru`no
vrtlivo magnetno pole koe {to se vrti so sinhrona brzina n
1
, n
1
=60f / p [vrt/min] ili
n
1
= f / p [vrt/sek]. Elektromagnetnoto dejstvo pome|u statorot i rotorot e mo`no samo
pri razli~ni brzini na vrtewe na vrtlivoto magnetno pole i brzinata na rotorot
odnosno koga n= n
1
. Kaj asinhronite ma{ini se definira edna specifi~na golemina
koja go definira reìmot na rabota na asinhronite ma{ini i se narekuva lizgawe, se
beleì so (malo) s koe pretstavuva odnos pome|u relativnata brzina na vrtewe na
rotorot vo odnos na magnetnoto pole nasproti brzinata na vrtewe na magnetnoto
pole:

1
2
1
1
n
n
n
n n
s =
= ; + < < s
Vo zavisnost od lizgaweto s postojat ~etiri reìmi na rabota na asinhronite
ma{ini:
a) Reìm na transformator
b) Reìm na motor
v) Reìm na generator
g) Reìm na elektromagnetna ko~nica

a) Reìm na transformator:

Sl. 1.1. Asinhrona ma{ina vo reìm na transformator

Ako statorskata namotka na asinhronata ma{ina se priklu~i na naizmeni~en
napon U
1
so frekvencija f
1
niz namotkite na statorot }e prote~at strui I
10
, koi }e
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
123
sozdadat magneten napon F
10
, koj go sozdavaat rezultantnoto vrtlivo magnetno pole vo
vozdu{niot zjaj. Pod dejstvo na rezultantniot magneten napon se sozdava rezultanten
magneten fluks |
10
od koj {to eden del vo vid na rasturen magneten fluks |
o1
se
zatvora vo samata statorska namotka, a eden del nare~en glaven magneten fluks |
m
ja
opfa}a rotorskata namotka. Fluksot |
m
inducira naponi i vo statorskata i vo
rotorskata namotka E
1
i E
2
. Fluksot |
o1
go definira induktivniot pad na naponot vo
statorskata namotka, a strujata I
10
vo statorskata namotka so aktivniot otpor vo
statorskata namotka go definira aktivniot pad na napon. Induciranite naponi E
1
i
E
2
zavisat od magnetniot fluks |
m
i od brojot na navivkite na statorskata i
rotorskata namotka.
m w
k W f E | =
1 1 1 1
44 . 4
m w
k W f E | =
2 2 2 2
44 . 4
frekvenciite f
1
= f
2
se isti
1 1
2 2
1
2
w
w
k W
k W
E
E
=
Ovoj odnos go definira koeficientot na transformacija na
induciranite naponi kaj asinhronite ma{ini.
U
1
f
1
I
10
F
10
|
10

2
1
1 1
E
E
E
m
|
|
o o

E
r1

b) Reìm na rabota na asinhron motor

Sl. 1.2. Asinhron motor

Posmatrame slu~aj koga rotorot e
osloboden da se dviì, a na negovata
osovina e priklu~ena rabotna ma{ina. Vo
statorskata namotka se doveduva
trifazen naizmeni~en simetri~en napon
so efektivna vrednost U
1
i frekvencija f
1

i pri toa vo statorskata namotka
protekuva struja I
1
koja sozdava magneten
napon F
1
, koj go sozdava magnetniot fluks
|
1
od koj {to eden del vo vid na rasturen
magneten fluks |
o1
se zatvara vo
statorskata namotka definiraj}i go
induktivniot pad na napon E
o1
vo
statorskata namotka. Strujata I
1

protekuvaj}i niz statorskata namotka, so
aktiven otpor R
1
go definira aktivniot
pad na napon E
r1
.
Ostanatiot del od magnetniot fluks |
1
vo vid na glaven magneten fluks |
m

inducira naponi vo statorskata namotka E
1
i vo rotorskata namotka E
2
. Ako
rotorskata namotka e kuso svrzana pod dejstvo na induciranite naponi vo nea }e
prote~e struja I
2
.
aktiven pad na napon vo
statorska namotka
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
124
Strujata I
2
vo vzaemno dejstvo so magnetniot fluks |
m
sozdava elektromagneten
moment M
em
, koj }e po~ne da go dviì rotorot vo nasoka na vrtewe na magnetnoto pole
izvr{uvaj}i mehani~ka rabota preku rabotnata ma{ina. Na ovoj na~in asinhronata
ma{ina raboti kako motor preobrazuvaj}i ja elektri~nata energija na mreàta vo
mehani~ka na osovinata i pri toa asinhroniot motor se vrti so brzina 0 < n < n
1
. Ako
brzinata e pome|u 0 < n < n
1
, toga{ lizgaweto }e bide:
1 0 < < s ;
1
1
n
n n
s

=

v) Reìm na rabota kako generator

Ako so pomo{ na pogonska ma{ina kon rotorot doveduvame mehani~ka energija
taka da rotorot se vrti so brzina n pogolema od sinhronata brzina n
1
< n < toga{
asinhronata ma{ina raboti vo reìm na generator i pri toa lizgaweto s }e bide - <
s < 0. Poradi negativnata vrednost na lizgaweto s, a i poradi relativnata negativna
brzina so koja provodnicite od induktot gi se~at magnetnite linii, induciraniot
napon go menuva svojot smer, a so samoto toa go menuva smerot na strujata I
2
.
Elektromagnetniot moment sozdaden od fluksot |
2
i strujata I
2
go menuva svojot smer
i pominuva vo ko~en moment. Vo ovoj reìm asinhronata ma{ina dovedenata
mehani~ka energija ja transformira vo elektri~na energija {to ja oddava na mreàta
odnosno preminuva vo generatorski reìm.

g) Reìm na elektromagnetna ko~nica

Ako rotorskata namotka na asinhronata ma{ina e kuso svrzana, a statorskata
namotka e priklu~ena na trifazen naizmeni~en napon, a pri toa na rotorot
ma{inata e optovarena so moment M
t
pogolem od razvieniot elektromagneten moment
M
em
rotorot }e po~ne da se vrti vo sprotivna nasoka vo odnos na nasokata na
vrtlivoto magnetno pole i pri toa i ako e ma{inata vo motoren reìm na rabota
elektromagnetniot moment se pojavuva kako ko~en moment vo odnos na momentot na
optovaruvawe. Brzinata n e negativna - < n < 0, pa lizgaweto s }e bide 1 < s < + vo
ovoj slu~aj asinhronata ma{ina raboti vo reìm na elektromagnetna ko~nica.

1.2. VIDOVI NA ASINHRONI MA[INI

Postojat pove}e vidovi na asinhroni ma{ini i nivnata prva podelba e na:
- klasi~ni asinhroni ma{ini
- specijalni asinhroni ma{ini
Klasi~nite asinhroni ma{ini vo najgolem broj slu~ai se koristat kako
asinhron motor (AM
r
). Denes okolu 90% od site elektri~ni ma{ini {to se vo
upotreba se asinhronite motori. Asinhronite motori se sostojat od
elektri~no i magnetno kolo. Magnetnoto kolo kako na statorot taka i na
rotorot poradi naizmeni~nite magnetni fluksevi, zaradi namaluvawe na
viornite strui se izrabotuva od tenki magnetni limovi so debelina od 0.350.5
mm. Elektri~niot del na asinhroniot motor go formiraat namotkite na
statorot i rotorot. Namotkata na statorot e trifazna raspredelena smestena
vo kanali po statorot. Izvedbata na namotkata na rotorot ja definira
osnovnata podelba na asinhronite motori. Spored izvedbata na rotorskata
namotka postojat dva tipa na asinhroni motori:
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
125
- Asinhroni motori so namotan rotor odnosno so fazni namotki
- Asinhroni motori so kafezen rotor odnosno so kuso svrzan rotor.
Prviot tip, so namotan rotor se izveduva so klasi~na raspredelena namotka so
potpolno ista izvedba na namotkata na rotorot kako kaj namotkata na statorot.
Kaj ovoj tip na motori brojot na fazi kako kaj statorot taka i na rotorot mora da
bidat isti.
Kaj asinhron motor so kafezna namotka rotorite se izveduvaat so zatvoreni
kanali i vo niv se lie namotkata na rotorot. Vo sekoj kanal ima po eden provodnik-
stap i sekoj provodnik pretstavuva faza. Od dvete strani na rotorot, stapovite se
povrzuvaat so kuso svrzani prsteni, formiraj}i go elektri~noto kolo na rotorot koe
ima oblik na kafez. Kaj ovoj tip na namotki brojot na polovi na rotorot mora da e
ist so brojot na polovi na statorot, a brojot na fazite na rotorot e ednakov so brojot
na kanalite, a brojot na navivkite na rotorot sekoga{ e W =1/2.

1.3. NOMINALNI GOLEMINI NA ASINHRONITE MA[INI

Nominalni golemini na edna asinhrona ma{ina se onie golemini za koi taa e
proektirana, izvedena i predvidena za eksploatacija i vo niv spa|aat:

1. Nominalen napon na asinhronata ma{ina, U
n
, i spored nego asinhronite
ma{ini se delat na visokonaponski asinhroni ma{ini za U
n
=3.6 ili 10 [kV]
i na niskonaponski za 220, 380 i 440 [V].
2. Nominalna mo}nost, P
n
vo [W] i [kW] i spored P
n
se gradat asinhroni ma{ini
od nekolku vati do 60 [MW]
3. Nominalna struja I
n
[A]
4. Nominalna brzina na vrtewe n
n
[vrt/min]
5. Broj na polovi ili sinhrona brzina, 2p
6. Nominalen faktor na mo}nost, cos
n

7. Nominalen moment, M
n
[Nm]
8. Nominalen koeficient na polezno dejstvo, q
n

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
126

2. TRIFAZNA ASINHRONA MA[INA PRI NEPODVI@EN ROTOR

Trifazna asinhrona ma{ina pri nepodvièn rotor se odnesuva kako
energetski transformator. Site procesi i pojavi se isti kako kaj transformatorite
me|utoa postoi mnogu bitna konstruktivna razlika. Pri analiza na rabotata kaj
asinhrona ma{ina so zako~en rotor gi posmatrame istite reìmi na rabota kako i
kaj energetskite transformatori, a toa se:
- reìm na prazen od;
- reìm na kusa vrska;
- reìm na optovaruvawe.
Site golemini vo asinhronata ma{ina se prostorno i vremenski promenlivi,
pa analizata na ma{inata se vr{i so nivnite efektivni golemini.

2.1. RE@IM NA PRAZEN OD

U
1
I
10
F
10
|
10

2
1
1 1
E
E
E
m
|
|
o o

E
r1

Sl. 2.1. Prazen od na asinhrona ma{ina

Vo statorskata namotka se doveduva trifazen simetri~en naizmeni~en napon
U
1
so frekvencija f
1
pod ~ie dejstvo }e prote~e struja, koja pretstavuva struja na
prazen od I
10
. Ovaa struja }e sozdade magneten napon F
10
koj pak go sozdava magnetniot
fluks |
10
koj se sostoi od dve komponenti. Eden del od ovoj fluks se zatvara okolu
samata statorska namotka |
o1
i vo nea predizvikuva induktiven pad na napon E
o1
.
Vtoriot del od magnetniot fluks vo vid na glaven magneten fluks |
m
inducira napon
E
1
vo statorskata namotka i E
2
vo rotorskata namotka. Poradi toa {to rotorot e
zako~en brzinata na magnetnoto pole E
1
i vo odnos na statorskata i rotorskata
namotka e ista, pa frekvenciite na E
1
i E
2
}e bidat isti. Poradi protekuvaweto na
strujata I
10
niz statorskata namotka niz aktiven otpor R
1
se sozdava aktiven pad na
napon E
r1
. Induciranite naponi vo statorskata i rotorskata namotka }e bidat:
m m w
k k W f E | | t = =
1 1 1 1 1
2
m
k j E | =
1 1
(vo kompleksen oblik)
m m w
k k W f E | | t = =
2 2 2 2 2
2
m
k j E | =
2 2

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
127
p
f
n
1
1
60
= , bidej}i n = 0 = > n
2
= n
1

1
2
2
60
f
n p
f =
=
Rasturniot magneten fluks |
o1
go definira induktivniot pad na napon:
1 1 1 1 1 1 1
2
o o o
| | t = = k k W f E
w

10 1 1 1 1
I X j k j E = =
o o o
| ;
10 1 1
I r E
r
=
Dovedeniot napon od mreàta U
1
, vo sekoj moment na vreme mora da drì
ramnoteà so sumata na induciranite naponi.
E U =
1

( )
1 1 1 1 o
E E E U
r
+ + =
( ) ( )
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
I jX r E I jX I r E U + + = =
o o

1 1 1 1
I Z E U + = -
Ovoj izraz prestavuva naponska ravenka na asinhron motor vo reìm na prazen
od.
Vrz baza na ravenkata se konstruira fazorskiot dijagram pri {to za
referenten se zema fazorot na glavniot magneten fluks |
m
. |
m
go sozdava strujata I
10
,
a I
10
se sostoi od dve komponenti: struja na magnetizirawe I
o
i aktivna komponenta
I
oa
.

Sl. 2.2. Fazorski dijagram za prazen od
Pod dejstvo na |
m
se inducira napon E
1
koj
e defaziran za t/2 vo odnos na |
m
i istovremeno i
vo rotorskata namotka se inducira napon E
2
.
Od naponskata ravenka sledi deka U
1
drì
ramnoteà so minus E
1
i so padovite na napon
10 1 10 1
I jX I R +
o

Prva razlika na asinhronata ma{ina so
energerskite transformatori e vo toa {to
strujata I
10
e mnogu golema i e (2060) % od I
1n
za
razlika od transformatorot kade e (12) od I
n
, a
toa e poradi golemiot vozdu{en zjaj o pome|u
primarnata i sekundarnata namotka za {to e
potreben mnogu golem magneten napon za
proteruvawe na magnetniot fluks niz toj
vozdu{en zjaj.
Vtorata razlika na asinhronata ma{ina so transformatorot e vo
koeficientot na transformacija na naponite:
AM :
2 2
1 1
w
w
e
k W
k W
k
= TR :
2
1
W
W
k
TR
=
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
128
Vo reìm na prazen od, pri zako~en rotor na ma{inata i pri otvorena rotorska
namotka, celokupnata mo}nost {to motorot ja zema od mreàta se tro{i za
pokrivawe na zagubite vo elektri~noto i magnetnoto kolo.
2 1 10 10 Fe Fe Cu
p p p P + + =
2
10 1 10
I r m P
Cu
= ; 0
2
=
Cu
p bidej}i : 0
2
= I

2.2. RE@IM NA KUSA VRSKA

Ako kon primarnata namotka se dovede napon U
1
so frekvencija f
1
pri zako~en
rotor na ma{inata, a rotorskata namotka kuso ja svrzeme, asinhronata ma{ina
preminuva vo reìm na kusa vrska i niz nejzinite statorski i rotorski namotki }e
prote~at strui na kusa vrska. Ako dovedeniot napon e nominalen, strujata na kusa
vrska e I < (48) pati od I
n
i ova e nedozvolena havariska struja. Zatoa, obidot na kusa
vrska e po istata {ema kako i za prazen od samo {to rotorskata namotka e kuso
svrzana i se izveduva pri sveden napon U
1k
< U
1n
takov da strujata na kusa vrska: I
1k
= I
1n

i I
2k
= I
2n
.
Pri doveden napon na kusa vrska U
1k
kon statorskata namotka na asinhronata
ma{ina, protekuva struja I
1k
koja sozdava magneten napon F
1k
koj go sozdava magnetniot
fluks |
1k
. |
1k
e sostaven od dve komponenti: rasturen magneten fluks |
o1
koj se zatvara
okolu samata statorska namotka i magneten fluks |
21
koj ja opfa}a rotorskata
namotka, a e sozdaden od strujata vo statorskata namotka. |
o1
go sozdava induktivniot
pad na napon E
o1
, a poradi aktivniot otpor na namotkata na statorot r
1
, se sozdava
aktiven pad na napon

1 1 1
I r E
r
=

Sl. 2.3. Elektri~na {ema za izveduvawe na obidot na kusa vrska na asinhron motor
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
129
Fluksot |
21
inducira naponi, E
1
vo statorskata i E
2
vo rotorskata namotka.
Poradi kusata vrska na rotorskata namotka pod vlijanie na induciraniot napon E
2
}e
prote~e struja I
2k
vo rotorskata namotka koja sozdava magneten napon F
2k
koj
predizvikuva protek na magneten fluks |
2k
. I fluksot |
2k
e sostaven od dve
komponenti: |
12
koj e fluks opfaten od statorskata namotka, a sozdaden od strujata vo
rotorskata namotka i rasturen fluks |
o2
koj se zatvara samo okolu rotorskata
namotka i koja go definira induktivniot pad na napon na rotorot

k
I jX E
2 2 2
=
o o

a poradi aktivniot otpor na rotorskata namotka postoi i aktiven pad na napon

k r
I r E
2 2 2
=

1 1
21
1 1 1 1
1
2
2
12
2 2
2 2 2
1
,
o o
o o
|
|
|
|
|
|
E
F I U
E
E
E
E
F I
k k k f k
r
k k k

Vo reìmot na kusa vrska magnetniot napon F
1k
i magnetniot napon F
2k
t.e.
magnetnite fluksevi |
1k
i |
2k
se vrtlivi magnetni poliwa koi se vrtat so sinhrona
brzina pri {to magnetnoto pole F
2k
i prostorno i vremenski zaostanuva zad
magnetnoto pole F
1k
. So ogled na toa da dvete poliwa deluvaat vo ist prostor,
poliwata se superponiraat i davaat edno edinstveno rezultantno magnetno pole.

Sl. 2. 4. Fazorski dijagram na struite i magnetnite naponi

10 2 1
F F F F
k k k
= = +
10
1 1 1
2
2 2 2
1
1 1 1
2 2 2
I
p
k W m
I
p
k W m
I
p
k W m
w w w
t t t

10 2
1 1 1
2 2 2
1
I I
k W m
k W m
I
w
w
=

+
10 2 1
' I I I = +
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
130
i
k
I
I
2
2
'= ;
2 2 2
1 1 1
w
w
i
k W m
k W m
k

= - koeficient na sveduvawe na struite
Koeficientite na sveduvawe k
i
i k
e
ne se isti kaj asinhronite ma{ini so
kafezen rotor.
I kaj asinhronite ma{ini se vr{i sveduvawe na parametrite na rotorot kon
tie na statorot:
2 2
' E k E
e
= ;
i
k
I
I
2
2
'=
Pri sveduvawe na otporite, ne smee da se naru{i energetskiot bilans vo
ma{inata. Toa zna~i da pri sveduvawe na aktivniot otpor r
2
zagubite vo bakarot pred
i posle sveduvaweto mora da bidat isti.
'
2 2 Cu Cu
p p =
2
2 2 1
2
2 2 2
' I r m I r m = = >
2
2
2
2
1
2
2
'
' r
I
I
m
m
r
|
|
.
|
\
|
=
2
2
2 2 2
1 1 1
1
2
2
2
1
2
2
' r
k W m
k W m
m
m
r k
m
m
r
w
w
i

|
|
.
|
\
|

= =
2 2
2 2 2
1 1 1
2 2
1 1
2
' r k k r
k W m
k W m
k W
k W
r
i e
w
w
w
w
=

=
Pri sveduvawe na induktivniot otpor na rasturawe, isto ne treba da se naru{i
energetskiot bilans, a toa zna~i da reaktivnata mo}nost pred i po sveduvaweto treba
da ostane nepromeneta. Za da reaktivnata mo}nost ostane nepromeneta, mora agolot
2
me|u I
2
i E
2
da ostane ist.

Sl. 2.5. Fazorski dijagram na rotorot pred i posle sveduvaweto induktivnite otpori

'
'
2
2
2
2
2
r
X
r
X
tg
o o
= = +
2 2
2
2
2
'
'
o o o
X k k X
r
r
X
i e
= =
2 2
' Z k k Z
i e
=
Naponskite ravenki na asinhronata ma{ina za reìmot na kusa vrska se:
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
131
E U k = 1
k k
I Z E U
1 1 1 1
+ = ( 1 )
0
2
=
k
U
k k k
I Z E
2 2 2
= ( 2 )
' ' '
2 2 2 k k k
I Z E = ( 3 )
10 2 1
' I I I
k k
= + ( 4 )
1 1 1 o
jX r Z + = ; ' ' '
2 2 2 o
jX r Z + =

Ako se zamenari strujata na prazen od vo odnos na vistinskata vrednost na
strujata na kusa vrska. (pri nominalen napon) I
10
~ 0
= >
k
k k
k
Z
U
Z Z
U
I
1
2 1
1
1
'
=
+
=
Z
k
e impedansa na kusa vrska
( ) ( ) ' ' '
2 2 1 1
2 1
o o
jX r jX r Z Z Zk + + + = + =
( ) ( )
k k
k jX r X X j r r Z + = + + + = ' '
2 1 2 1 o o

pri {to: '
2 1
R R R
k
+ = ; '
2 1 o o
X X X
k
+ =
Od izveduvawata sledi ekvivalentna {ema na asinhronata ma{ina za reìmot
na kusa vrska:

Sl. 2.6. Ekvivalentna {ema za reìm na kusa vrska na asinhrona ma{ina

Na baza na izvedenite ravenki za ramnoteà na naponite, moè da se konstruira i
fazorskiot dijagram za asinhronata ma{ina vo reìmot na kusa vrska:

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
132
Sl. 2.7. Fazorski dijagram za reìm na kusa vrska na asinhrona ma{ina
AOAB se narekuva triagolnik na kusa vrska. Obidot na kusa vrska e po istata
{ema kako i obidot na prazen od so razlika {to rotorskata sekundarna namotka e
kuso svrzana, a dovedeniot napon U
1k
kon statorskata namotka e sveden napon, takov da
strujata na kusa vrska I
1k
ne ja nadmine nominalnata struja I
1n
. I vo reìmot na kusa
vrska celata mo}nost {to ja zema asinhronata ma{ina od mreàta se tro{i za
pokrivawe na zagubite vo ma{inata vo reìm na kusa vrska.
2 1 2 1 Fe Fe Cu Cu k
p p p p p + + + =
bidej}i: U
1k
<< U
1n

B
max
~ U a 0
2 2
max
~ = U B p
Fe

pa
2
2 2 2
2
1 1 1 2 1
I r m I r m p p p
Cu Cu k
+ = + =
2
2 2 1
2
1 1 1
' ' I r m I r m p
k
+ =
( )
2
1 1
2
1 2 1 1
' I r m I r r m p
k k
= + =
Od obidot na kusa vrska se odreduvaat parametrite na asinhronata ma{ina i
toa: merej}i ja so vatmetar mo}nosta p
k
, a so ampermetar strujata I
1k
, se dobiva:
2
1 1 k
k
k
I m
p
r
=
Merej}i go so voltmetar i naponot U
1k
, se odreduva:
k
k
I
U
Z
1
1
= Znaej}i gi Z
k
i r
k
: = >
2 2
k k k
r Z X =
Ako od asinhronata ma{ina se bara da ima podednakvo zagrevawe i na statorot i na
rotorot toga{ Xulovite zagubi treba ramnomerno da se raspredelat vo statorot i
rotorot poradi {to:
2
'
2 1
k
r
r r = ~
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
133

3. TRIFAZEN ASINHRON MOTOR PRI VRTLIV ROTOR

3.1. OSNOVNI POJAVI PRI VRTEWETO NA ROTOROT

Asinhroniot motor moè da se posmatra kako klasi~en transformator samo
koga rotorot e nepodvièn. No koga rotorot se vrti toga{ asinhroniot motor e
univerzalen transformator pri koj se vr{i preobrazuvawe, ne samo na naponot i
strujata tuku i na brojot na fazi, frekvencijata i energijata. Od ravenkite za
ramnoteà na naponite, induciranite naponi i strui, moè da se izvede i
ekvivalentna {ema na asinhroniot motor pri vrtliv rotor, no pri taa analiza treba
da se predvidi:
1.Sekoga{ da se raboti samo so prvite harmonici na naponot, strujata i
magnetniot napon.
2.Analizata da vaì za vrtewe na rotorot so koja bilo brzina i vo bilo koja
nasoka.
Ako kon statorskata namotka na asinhroniot motor se dovede trifazen
naizmeni~en simetri~en napon U
1
so frekvencija f
1
[Hz], toga{ struja I
1
}e prote~e
niz statorskite namotki, }e sozdade magneten napon koj }e predizvika protek na
magnetniot fluks niz magnetnoto kolo. Induciraniot napon vo rotorskata namotka
vo sekoj moment na vreme }e drì ramnoteà so dovedeniot napon:
1 1 1 1 I Z E U + =
Naponskata ravenka na rotorot }e se razlikuva od taa za transformator
bidej}i rotorot se vrti so brzina n. Vrtlivoto magnetno pole moè da se vrti ili vo
nasoka na vrtewe na rotorot ili vo sprotivna nasoka odnosno vo nasoka sprotivna od
nasokata na vrtewe na rotorot.

a) Frekvencija f
2
na induciraniot napon vo rotorskata namotka

Ako rotorot se vrti so brzina n vo magnetno pole koe se vrti so sinhrona
brzina n
1
, pojavite }e se isti kako da e rotorot zko~en, a magnetnoto pole kako da se
vrti vo odnos na rotorot so: n
2
= n
1
n. Toga{ frekvencijata f
2
na induciraniot napon
vo rotorskite provodnici }e e proporcionalna na brzinata so koja provodnicite na
namotkata na rotorot go se~at magnetnoto pole, a toa e n
2
.
( ) n n p n p f = =
1 2 2

1 1
1
1
2
f s n
n
n n
p f =
=
1 2
f s f = s - lizgawe
Od tuka sledi:
1
2
f
f
s= e i koeficientot na transformacija na frekvenciite.

b) Induciran napon E
2
vo rotorska namotka

Koga n = 0 = > s = 1 pa od reìmot na kusa vrska sleduva:
max 2 2 1 max 2 2 2 2
2 44 . 4 | t | = =
w w
k W f s k W f E
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
134
koga n = 0, a s = 1 =>
max 2 2 2 2
2 | t =
w s
k W f E
max 2 2 1 2
2 | t =
w s
k W f s E
2 2
E s E
s
=

Sl. 3.1. Zavisnost na induciraniot napon od lizgaweto

v) Otpori vo rotorskata namotka

Sl. 3.2. Elektri~na {ema na trifazen asinhron motor

1 1
1
o
jX r Z + = ;
2 2
2
o
jX r Z + = ;
d d
d jX r Z
o
+ =

Induktivniot otpor na statorskata namotka e:
1 1 1 1 1
2
o o o
t e L f L X = =
Induktivniot otpor na rotorskata namotka e:
za n = 0 , s = 1 :
2 1 2 2 2 2 2
2 2
o o o o
t t e L f s L f L X = = =
za n = 0 , s = 1 :
2 2 1 2 2 2 2 2
2 2
o o o o o
t t e X s L f s L f L X
s
= = = =
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
135

g) Naponski ravenki na asinhroniot motor

Ako statorskata namotka se priklu~i na napon U
1
so frekvencija f
1
, a
rotorskata namotka e kuso svrzana, toga{ rotorot }e se vrti so n < n
1
i vo statorot }e
prote~e struja I
1
, a vo rotorskata namotka struja I
2
. Vo statorskata namotka }e se
induciraat naponite E
1
, E
o1
i E
r1
, a vo rotorskata namotka }e se induciraat naponite
E
2
, E
o2
i E
r2
. Dovedeniot napon U
1
vo sekoj moment na vreme }e drì ramnoteà so
sumata na induciranite naponi vo statorskata namotka.
s
E U = 1
1 1 1 1 I Z E U + =
Bidej}i rotorskata namotka e kuso svrzana E od induciranite naponi vo
rotorot }e bidat nula
0 =
R
E
0
2 2 2
= + +
r s s
E E E
o

0
2 2 2 2 2
= I r I jX E s
s o

0
2 2 2 2 2
= I r s I jX E s
o

( ) 2 2 2
2 2
2 I Z I s jX r E s s = + =
o

s jX r Z s + =
2 2
2
o

' ' ' 2 2 2 I Z E s s = - za rotorskoto kolo pri vrtliv rotor

d) Magneten napon F
2
vo rotorskata namotka na asinhroniot motor

Protekuvaweto na strujata I
2
vo rotorskata namotka so W
2
naviki sozdava:
2 2 2 W I F =
Ovoj magneten napon F
2
se vrti so brzina n
2
vo odnos na rotorot, a bidej}i
rotorot se vrti so brzina n, zna~i deka F
2
vo odnos na statorot }e se vrti so brzina n
2

+ n

1
1 2
2
n s
p
f s
p
f
n =
= =
1
1
1
2
n
n
n n
n
= ; n n n =
1 2

1 1 2
n n n n n n = + = +
Zna~i, i rotorskoto pole magnetniot napon F
2
se vrti vo odnos na statorskoto
pole so ista brzina n
1
bidej}i
1 2
n n n = +
t.e. so brzinata so koja se vrti magnetniot napon F
1
dobien od strujata I
1
vo
statorskata namotka. Bidej}i magnetnite naponi F
1
i F
2
se vrtat so ista brzina, tie
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
136
moàt da se sobiraat. Nezavisno od reìmot na rabota na asinhroniot motor i
nezavisno od brzinata na vrtewe na rotorot, magnetnite naponi F
1
i F
2
sekoga{ se so
ista brzina ednakva na sinhronata brzina.

3.2. EKVIVALENTNI [EMI NA ASINHRONA MA[INA

3.2.1. T - ekvivalentna {ema

Asinhronata ma{ina kako i energetskite transformatori e izvedena so dva
odvoeni elektri~ni sistema koi se magnetno spregnati so vzaemniot fluks.

Sl. 3.3. Elektromagnetna
{ema
Vo primarnata namotka so W
1
navivki se
inducira napon E
1
, a vo sekundarnata namotka so
W
2
navivki se inducira napon E
2s
. Naponot
predizvikuva protekuvawe na struja:

s
s
Z
E
I
2
2
2
=
Strujata I
1
koja protekuva niz statorskata namotka predizvikuva aktiven i
induktiven pad na naponot, a strujata I
2
gi predizvikuva istite padovi na napon vo
rotorskata namotka.

Sl. 3.4. Elektri~na {ema

Od poslednata ravenka sleduva:

2
2
2
2 2
2
2 2
2
2
o
o o
jX
s
r
E
s jX r
E s
jX r
E s
I
s
+
=
+

=
+
=
Ova moème da go definirame taka kako da vo rotorskoto kolo pokraj
aktivniot otpor r
2
imame i dodaten otpor r
d
.
d
r r r
s
s
r
s
r
+ =
+ =
2 2 2
2
1

kade {to:
2
1
r
s
s
r
d

=

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
137
Sl. 3.5. Elektromagnetna {ema
So voveduvaweto na otporot r
d
faznoto izmestuvawe me|u induciraniot napon
i strujata vo rotorot ne smee da se promeni.

s
r
X
r
X
tg
s
2
2
2
2
2
o o
= =

Sl. 3.6. Fazorski dijagram za rotorska strana ped i posle sveduvaweto

Dopolnitelniot otpor r
d
go definira optovaruvaweto na asinhroniot motor
t.e. ja definira mehani~kata mo}nost {to asinhroniot motor ja ima na svojata
osovina.
2
2 2 2
1
I r
s
s
m p
meh

=
Kako lizgaweto s se menuva od do +, za vrednosti na lizgaweto koga 0 < s <
1, p
meh
}e ima pozitiven predznak, sleduva deka ma{inata oddava mehani~ka mo}nost
t.e. raboti vo reìm na motor. Ako - < s < 0, p
meh
}e ima negativna vrednost sleduva
deka ma{inata dobiva mehani~ka mo}nost t.e. raboti kako generator. Vo dosega{nata
{ema na asinhroniot motor za da se izbegne galvanskata vrska me|u statorot i
rotorot, treba da se izvr{i sveduvawe na rotorskite golemini kon statorskata
strana.
2 2
' E k E
e
= ;
i
k
I
I
2
2
'=
2 2
' r k k r
i e
= ;
2 2
'
o o
X k k X
i e
=
Isfrluvaj}i ja galvanskata vrska za ekvivalentnata {ema se dobiva:

Sl. 3.7. Ekvivalentna "T" {ema na asinhrona ma{ina

m o Z I E E = = ' 2 1 ;
m m
m jX r Z + =

Na slikata 3.7. prikaàna e T - ekvivalentnata {ema na asinhrona ma{ina.
Vrz baza na dosega izvedenite ravenki i izvedenata ekvivalentna {ema moè
da se konstruira i fazorskiot dijagram na asinhroniot motor.

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
138

o I I I = + 2 1
1 1 1 1 Z I E U + =
Sl. 3.8. Fazorski dijagram na asinhron motor

3.2.2. G - ekvivalentna {ema

Golem nedostatok na T ekvivalentnata {ema na asinhronata ma{ina e {to
grankata na magnetizirawe e priklu~ena me|u statorot i rotorot. Toa zna~i da so
promena na optovaruvaweto na rotorot t.e. so promena na r
d
}e se promenat site strui
vo ekvivalentnata {ema na asinhronata ma{ina, so toa se menuvaat i induciranite
naponi E
1
i E
2
. Se vr{i prefrluvawe na grankata na magnetizirawe da e direktno
povrzana na naponot na napojuvawe na motorot. Taka se dobiva G- ekvivalentna
{ema, no pritoa ne treba da se naru{i energetskiot bilans na motorot.

1 1 1 1 I Z E U + = ( 1 )
' '
'
' ' '
2
2
2
2 2 2 2
o
X I j
s
r
I I Z E s + = = ( 2 )
o I I I = + ' 2 1 ( 3 )
o m I Z E E = = ' 2 1 ( 4 )
Sl. 3.9. Elektri~na {ema 1 1 1 I Z I Z U o m + = ( 5 )
' ' 0 2 2 I Z I Z s o m + = ( 6 )

' '
'
2 1 2 1
2
1 1
s m s m
s m
Z Z Z Z Z Z
Z Z
U I
+ +
+
= ( 7 )

' '
'
2 1 2 1
1 2
s m s m
m
Z Z Z Z Z Z
Z
U I
+ +
= ( 8 )

m
m
Y
Z
1
= - admitansa na magnetizirawe
Neka vovedeme koeficient, o
1
:

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
139
m
m m
m
Y Z
Z
Z
Z
Z Z
+ = + =
+
= 1
1 1
1
1 1 o ( 9 )

'
' 1
2
1
1
2
1 1
s
s m
Z Z
Z Y
U I
+
+
=
o
( 10 )

'
1
2
1
1
1 2
s Z Z
U I
+
=
o
( 11 )

'
'
2
1
1
2
1 1
s
s
Z Z
Z
U E
+
=
o
( 12 )

m m
m r
r
j
X
X
Z
Z
1 1
1
1
1 1 + + = + =
o
o
m
m X
X
Z
Z
1
1
1
1 1
o
o + = + =
Od T ekvivalentnata {ema:
( ) m o Y I Z U I = 1 1 1 ( 13 )
' ' 2 1 1 1 2 1 I Y I Z Y U I I I m m o = = ( 14 )
( ) ' 1 2 1
1
1 1 1 I Y U I Y Z I m m = = + o ( 15 )

1
2
1
1
1
'
o o
I Y U
I
m
= ( 16 )
sleduva deka strujata I
1
se sostoi od dva ~lena. Ako brzinata n = n
1
= > s = 0. Toga{
'
1
2
r
s
s
{to zna~i, kako da sekundarnoto kolo e otvoreno i motorot }e zema

struja na idealen prazen od I
oo
.

1
1
1
1
1
1
o o
m
m m
oo
Y
U
Z
U
Z Z
U
I =
=
+
= ( 17 )

'
'
2
1
1
1
2
s Z Z
U
I
+
=
o
= >
1
2
1
'
o
I
I I oo = ;
1
2
2
'
' '
o
I
I =

Sl. 3.10. "G" ekvivalentna {ema na asinhrona ma{ina

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
140

Sl. 3.11. "G" ekvivalentna {ema na asinhrona ma{ina

Kade se:

1 1 1
r R =o ' '
2
2
1 2
r R = o

1 1 1 o
o X X = ' '
2
2
1 2 o
o X X =

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
141

4. MO]NOSTI I MOMENTI KAJ ASINHRONA MA[INA

4.1. BILANS NA MO]NOSTI I ENERGETSKI DIJAGRAM

Preobrazuvaweto na energijata od elektri~na vo mehani~ka i obratno e
povrzano so zagubi na mo}nost vo elektri~niot i vo magnetniot sistem na ma{inata.
Odnosot me|u oddadenata polezna mo}nost i dovedenata mo}nost go definira
koeficientot na polezno dejstvo na ma{inata:

1
2
P
P
= q

2 1
P P P =
- vkupni zagubi na mo}nost vo asinhroniot motor

Energetskiot bilans vo asinhroniot motor moè da se analizira preku
ekvivalentnite {emi na ma{inata.

Sl. 4.1. Ekvivalentna {ema na asinhron motor

Dovedenata mo}nost na motorot od mreàta e:

1 1 1 1 1
cos = I U m P
Site golemini se fazni, a ako se raboti so liniski:

1 1
cos 3 =
l l
I U P

2
1 1 1 1
I r m p
Cu
= - Xulovi zagubi vo stator

2
2 2 1
2
2 2 1 2
' ' I r m I r m p
Cu
= = - Xulovi zagubi vo rotor

2
1 1 o m Fe
I r m p = - zagubi na èlezo vo stator
Bidej}i zagubite vo èlezoto se proporcionalni so frekvencijata na kvadrat,
a frekvencijata vo rotorot e mnogu mala i e 1 2 Hz, zagubite vo èlezoto vo
rotorot se pribli`no ednakvi na nula = > p
Fe2
= 0
Ako od dovedenata mo}nost se odbijat zagubite vo statorot, toga{
elektromagnetnata mo}nost na motorot }e bide:
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
142
( )
1 1 1 1 Fe Cu em S
p p P P P P + = =
Ako od elektromagnetnata mo}nost se odbijat zagubite vo bakarot sleduva deka
razvienata mehani~ka mo}nost vo motorot }e bide:
( )
2 2 Fe Cu em meh R em
p p P P P P + = =
Od ekvivalentnata {ema:

2
2 2 1
2
2 2 2
' '
1 1
I r
s
s
m I r
s
s
m P
meh

=
Ovaa P
meh
ne moè da se izmeri tuku se smeta samo preku fiktivniot
dopolnitelen otpor '
1
2
r
s
s
. Od ovaa mehani~ka mo}nost, ako se odzemat mehani~kite

zagubi vo motorot i dodatnite zagubi, toga{ poleznata mo}nost na osovinata na
motorot e:
( )
d meh meh
p p P P + =
2

p
d
iznesuvaat okolu 0.5 % od P
n
i se rezultat na pojava na vi{i harmonici, pulzatorni
zagubi koi se javuvaat poradi zabite i kanalite na statorot i rotorot koi {to zabi i
kanali predizvikuvaat pulzacii na sinusoidata na induciraniot napon i strujata vo
rotorot.
Vkupnite zagubi P
vo ma{inata se:

d meh Fe Cu Fe Cu
p p p p p p P P P + + + + + = =
2 2 1 1 2 1

Ako go posmatrame aktivniot otpor vo koloto na rotorot:
'
1
'
'
2 2
2
r
s
s
r
s
r
+ =
2
2 1
' / I m

2
2 2 1
2
2 2 1
2
2
2 1
' '
1
' ' '
'
I r m
s
s
I r m I
s
r m

+ =

meh Cu em
P p P + =
2

s
p
I
s
r m
P
Cu
em
2 2
2
2 1
'
'
=
= = >
em Cu
P s p =
2

2 2
1
Cu Cu em meh
p
s
s
p P P
= =
Od ekvivalentnata {ema sleduva deka i reaktivnite mo}nosti na asinhroniot
motor se:

1 1 1 1 1
sin = I U m Q

2
1 1 1 1
I X m q =
o
- na statorska namotka

2
2 2 1
2
2 2 2 2
' ' I X m I X m q = =
o o
- na rotorska namotka

2
1 o m m
I X m q = - na magnetnoto kolo

m
q q q Q + + =
2 1 1

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
143

Sl. 4.2. Energetski dijagram na asinhron motor

4.2. ELEKTROMAGNETEN MOMENT NA ASINHRON MOTOR

(po~eten moment, maksimalen moment i kriti~no lizgawe na asinhron
motor)

Elektromagnetniot moment (EMM) na asinhroniot motor (ma{ina) se sozdava
so vzaemnoto dejstvo me|u magnetniot fluks od strujata vo statorskata namotka i
strujata vo rotorskata namotka.
( )
2
,I f M
em
| =
Elektromagnetnata mo}nost spored ekvivalentnata {ema e:

2 2 2 2
cos = E I m P
em

em em em
M
p
f
M P
= O =
2
2
2t

2 2 max 2 2 2
2
2
2
2 2 2 2
2
cos 2
2
2
cos
| t
t
t

=
O
= I k W f
f
m p
p
f
I E m P
M
w
em
em

2 2 max 2 2 max 2 2
2
cos cos
2
| | =
= I k I W k
m p
M
M w em

Izrazov za elektromagnetniot moment ne e mnogu prakti~en pri analizata na
asinhroniot motor. Poradi toa se izveduva nov izraz za elektromagnetniot moment
koj e funkcija od parametrite na ekvivalentnata {ema na asinhroniot motor.

O
=
em
em
P
M ;

2
2
2 1 2
2
2 1
2
2
2 2
' '
'
'
'
I
s
R m
I
s
r m
I
s
r m
P
em

=
Ako ekvivalentnata {ema se posmatra kako elektri~no kolo:
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
144

( )
2
2
2
1 1 1
2
2
2
1
1 1
1
2
'
'
' '
o o
o o
o
o X X
s
r
r
U
I
+ +
|
|
.
|
\
|

+
=

( )
2
2 1
2
2
1
1
2
'
'
' '
X X
s
R
R
U
I
+ +
|
.
|
\
|
+
=

k
R R R = + '
2 1
;
k
X X X = + '
2 1

( )
' '
'
'
'
2 1
2
2 1
2
2
1
1
2
I
X X
s
r
r
U
I =
+ +
|
.
|
\
|
+
= o
o o

Ako se vratime na izrazot za elektromagnetniot moment:

( )
(
(
+ +
|
.
|
\
|
+

=
2
2 1
2
2
1 1
2
2
1 1
'
'
2
'
o o
t X X
s
r
r f
s
r
U m p
M
em
- od T {emata

( )
(
(
+ +
|
.
|
\
|
+

=
2
2 1
2
2
1 1
2
2
1 1
'
'
2
'
X X
s
R
R f
s
R
U m p
M
em
t
- od G {emata
Izraz za elektromagneten moment izrazen preku parametrite na T odnosno G
ekvivalentnata {ema. Bidej}i parametrite na ekvivalentnite {emi R
1
, R
2
, X
o1
, X
o2
...
X
m
se konstantni golemini i zavisat od konstantata na ma{inata, izrazite za
elektromagnetniot moment bilo preku T ili G {emata se funkcija samo od lizgaweto
s.
( ) s f M
em
=

Sl. 4.3. Mehani~ka karakteristika na asinhrona ma{ina
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
145
Koga s = 1, n = 0 motorot trgnuva vo rabota so M
em
= M
p
. Ako vo izrazot za
elektromagnetniot momet zamenime s = 1 sleduva deka:

( ) ( ) | |
2
2 1
2
2 1 1
2
2
1 1
' ' 2
'
X X R R f
R U m p
M
p
+ + +

=
t

| |
2
1
2
2
1 1
2 2
1
2
2
1 1
2
'
2
'
k k k
p
Z f
R U m p
X R f
R U m p
M

=
+

=
t t
- izraz za po~etniot moment
Za da se opredeli maksimalniot moment {to moè da go razvie motorot t.e.
lizgaweto pri koe se dobiva maksimalen moment, se bara prv izvod na M
em
po s i se
izedna~uva na nula.
0 =
ds
dM
em
; 0
'
2
2
2
2 2
1
= +
k
k
s
R
X R

2 2
1
2
'
k
k
X R
R
s
+
=
Ako ovaa vrednost na kriti~noto lizgawe s
k
ja zamenime vo izrazot za
elektromagnetniot momet, toga{:

|
.
|
\
|
+ +

=
2 2
1 1 1
2
1 1
max
2 2
k
X R R f
U m p
M
t

Znaej}i gi karakteristi~nite golemini na momentot na asinhroniot motor,
moè da se odredat i karakteristikite na P
em
na asinhroniot motor:

|
.
|
\
|
+ +

=
2 2
1 1
2
1 1
max ,
2
k
em
X R R
U m
P

4.3. KLOSOVA RAVENKA NA ASINHRONA MA[INA

Pri proektiraweto na elektromotoren pogon, treba da se znaat:
karakteristikata na optova-ruvawe vo pogonot i soodvetno na nea, mehani~kata
karakteristika M = f ( s ) {to treba da ja poseduva motorot. Od katalog se izbira
pravilen motor, no proizvoditelite na motori naj~esto ne ja davaat mehani~kata
karakteristika, a gi davaat M
n
, s
n
, i k
M
= M
max
/ M
n
Od izrazot za elektromagnetniot moment:

( )
(
(
+ +
|
.
|
\
|
+

=
2
2 1
2
2
1 1
2
2
1 1
'
'
2
'
X X
s
R
R f
s
R
U m p
M
em
t

( ) |
.
|
\
|
+ + +

=
2
2 1
2
1 1 1
2
1 1
max
' 2 2 X X R R f
U m p
M
t

+ za motoren reìm
- za generatoren reìm
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
146

2
2
2
1
2 2
1 1
2
max
'
'
2
k
k
em
X
s
R
R
X R R
s
R
M
M
+
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+ +
=

2 2
1
2
'
k
k
X R
R
s
+
= ;
2 2
1
2
'
k
k
X R
s
R
+ =

(
(

+
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
+
=
s
R R
s
R
s
R
s
s
R
R R
M
M
k
k em
' 2 '
'
' 2
2 1
2
2
2
1
2
1 2
max

|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
=
k
k
k k
k
k em
s
R
R
s
s
s
s
R
R
s
R
R
s
R
s
R
M
M
'
2
'
'
1
'
'
2
2
1
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
max

Za podednakvo zagrevawe na statorot i rotorot kaj dobro proektiranite
asinhroni motori, vaì R
1
=R
2
. Od tuka sleduva:

( )
|
|
.
|
\
|
+ +
+
=
k
k
k
k em
s
s
s
s
s
s
M
M
2
1 2
max

Ova pretstavuva Klosova formula, so koja moè da se konstruira mehani~kata
karakteristika pri katalo{ki poznati podatoci na asinhroniot motor.

4.4. RABOTNI I MEHANI^KI KARAKTERISTIKI NA
ASINHRON MOTOR

Vo rabotni karakteristiki spa|aat:

1
0
Zavisnost na brzinata n od poleznata mo}nost P
2
2
0
Zavisnost na strujata {to motorot ja zema od mreà od poleznata
mo}nost. I
1
= f (P
2
)
3
0
Zavisnost na dovedenata mo}nost od oddadenata P
2
P
1
= f (P
2
)
4
0
Zavisnost na momentot M
2
od P
2
: M
2
= f (P
2
)
5
0
Zavisnost na faktorot na mo}nost: cos = f (P
2
)
6
0
Zavisnost na koeficientot na polezno dejstvo: q= f (P
2
)

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
147

Sl. 4.4. Rabotni karakteristiki na asinhron motor

Mehani~kata karakteristika e najva`na za asinhroniot motor. Dava zavisnost
na momentot od brzinata na vrtewe na motorot: M= f ( n )

Sl. 4.5. Mehani~ka karakteristika na asinhron motor

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
148

5. KRU@EN DIJAGRAM NA ASINHRONA MA[INA

Kruèn dijagram na asinhronata ma{ina pretstavuva geometrisko mesto na
to~ki na vrvot na fazorot na strujata {to ma{inata ja zema od mreàta za lizgawa od
0 do . Kru`niot dijagram se izveduva od obidite na prazen od i kusa vrska i sluì
za indirektno opredeluvawe na rabotnite karakterstiki: I
1
, P
1
, P
2
, cos, s, n, q vo f
(P
2
). Postoi uto~en kruèn dijagram vrz osnova na G ekvivalentnata {ema i
priblièn kruèn dijagram so direktno izvlekuvawe na ramkata na magnetizirawe
bez zemawe vo predvid na faktorot o.
Redosled na konstrukcijata na kru`niot dijagram na asinhrona ma{ina
detalno se raboti na ve`bi, so konkretni podatoci za zadaden asinhron motor.

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
149

6. PU[TAWE VO RABOTA NA ASINHRON MOTOR

Pu{taweto vo rabota na asinhron motor odnosno nivnoto pokrenuvawe e mnogu
vaèn proces na koj {to se posvetuva golemo vlijanie. Vo momentot na pu{tawe vo
rabota koga brzinata n = 0, a s = 1 impedansata Z
2
vo rotorskoto kolo ima minimalna
vrednost koja {to e zna~itelno pomala od vrednosta {to ja ima vo nominalen reìm.
Od ovie pri~ini vo momentot na pu{tawe vo rabota, strujata I
1
ima mnogu golema
vrednost koja e za 6 do 10 pati pogolema od nominalnata struja na motorot. Dokolku
ne se prevzemat soodvetni merki za namaluvawe na ovaa udarna struja doa|a do silni
strujni udari na mreàta koi predizvikuvaat varirawe na mre`niot napon poradi
{to doa|a do golemi zagubi na energija vo mreàta.
Za analiza na procesot na pu{tawe vo rabota na asinhron motor se voveduvaat
slednite karakteristi~ni golemini:
1
0
Struen koeficient k
i
= I
p
/I
n
2
0
Momenten koeficient k
M
= M
p
/M
n

3
0
Karakteristikata i
p
= f ( t )
4
0
Karakteristikata na energijata A = f ( t )
5
0
Faktor na dobrota k
d
= k
M
/ k
i

6
0
Vreme na zaletuvawe na motorot, T
p
[ s ]
7
0
Uredi za pu{tawe vo rabota
Pri pu{tawe vo rabota na asinhron motor strujata na pu{tawe e:

p
p
Z
U
I
1
= ; Z
p
- impedansa na pu{tawe

Sl. 6.1. Ekvivalentna {ema na asinhron motor pri pu{tawe vo rabora

Za brzina n = 0, lizgaweto s = 1
k
m
m
p Z
Z Z
Z Z
Z Z =
+
+ =
'
'
2
2
1

( ) ( ) | |
2
2 1
2
2 1 1
2
2
1 1
' ' 2
'
X X R R f
R U m p
M
p
+ + +

=
t

2
1
2
2
1 1
2
'
p
p
Z f
R U m p
M

=
t

Vo momentot na pu{tawe vo rabota na asinhron motor strujata I
p
treba da e
{to e mo`no pomala, a po~etniot moment M
p
treba da e {to e mo`no pogolem za da se
namali procesot na pu{tawe vo vremetraewe. Edinstven na~in za ova e da se vlijae na
parametrite na ekvivalentnata {ema.
Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
150

6.1. PU[TAWE VO RABOTA NA ASINHRON MOTOR SO
NAMOTAN ROTOR

Pu{taweto vo rabota na asinhron motor so namotan rotor se izveduva so
pomo{ na dodaten otpornik vo rotorskoto kolo odnosno so promena na otporot R
2
vo
rotorskoto kolo na asinhroniot motor.

Sl. 6.2. Mehani~ka karakteristika na asinhron motor

Sl. 6.3.3. Pu{tawe vo rabota na asinron motor so namotan rotor

Asinhroni ma{ini
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
151

Sl. 6.4. Promena strujata na pu{tawe

6.2. PU[TAWE VO RABOTA NA ASINHRON MOTOR
KAFEZNA NAMOTKA

6.2.1. Direktno pu{tawe vo rabota

Direktnoto pu{tawe vo rabota kaj kafeznite asinhroni motori e mo`no
dokolku asinhroniot motor e proektiran i izveden za takva namena. Za vakov na~in
na pu{tawe se koristat asinhroni motori koi {to se izvedeni so dvoen kafez ili so
dlaboki kanali.

6.2.2. Pu{tawe vo rabota so pridu{nica

Ovoj na~in na pu{tawe vo rabota ima poretka primena i se koristi samo
dokolku toa go dozvoluva rabotnata ma{ina. Pri pu{taweto vo rabota so
pridu{nica doa|a do zna~itelno namaluvawe na udarnata struja na vklu~uvawe, no
istovremeno se namaluva i po~etniot moment, a so toa se zgolemuva vremetraeweto na
procesot na pu{tawe vo rabota. Poradi namaluvawe na po~etniot moment mora da se
ima vo predvid momentot na optovaruvawe za da ne nastane situacija M
p
< M
t
, pa da
motorot voop{to nemoè da trgne vo rabota.

Sl. 6.5. Pu{tawe AM so pridu{nica
Pri pu{tawe vo rabota direktno
na mreà bez pridu{nica, strujata na
pu{tawe e:
2 2
k k
mr
p
X r
U
I
+
=
Pri vklu~ena pridu{nica od
statorskata strana e:
( )
2 2
d k k
mr
pp
X X r
U
I
+ +
=
( )
2 2
2 2
k k
d k k
pp
p
i
X r
X X r
I
I
k
+
+ +
= =
( )
k k
d k k
i
X r
X X r
k
+
+ +
=
2 2

Ma{ini na ednonaso~na struja
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
152
Po~etniot moment pri direktno pu{tawe:

( )
2 2
1
2
2
1 1
2
'
k k
p
X r f
r U m p
M
+

=
t

a po~etniot moment so pridu{nica e:

( ) | |
2 2
1
2
2
1 1
2
'
d k k
p
X X r f
r U m p
M
+ +

=
t

( )
2 2
2 2
k k
d k k
pp
p
M
X r
X X r
M
M
k
+
+ +
= = = >
2
i M
k k =

6.2.3. Pu{tawe vo rabota so avtotransformator

Naponot na asinhroniot motor e:

A
mr
M
k
U
U =
k
A
koeficient na avto transformator

k A
mr
k
M
pm
Z k
U
Z
U
I
= =

M
A k A
mr
A A
pm
mr p
I
k Z k
U
k k
I
I =
= =
2 ,
1 1

2
mr p
U M
2
M pA
U M

2
A
p
pA
k
M
M
=

Sl. 6.6. Pu{tawe vo rabota na AM
so avto transformator

Zna~i vo ovoj slu~aj na pu{tawe vo rabota na asinhroniot motor preku
avtotransformator, promenata i na po~etnata struja i na po~etniot moment e vo isti
soodnos so 1 / k
A
.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
153
7. SPECIJALNI ASINHRONI MA[INI

( kopirano )

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
154

8. REGULACIJA NA BRZINATA NA VRTEWE NA ASINHRON MOTOR

8.1. METODI ZA REGULACIJA NA BRZINATA

Regulacijata na brzinata na asinhron motor ima mnogu golemo zna~ewe vo
sovremenite elektromotorni pogoni. Brzinata na vrtewe na motorot mora da se
prilagoduva na brzinata na rabotnata ma{ina i obratno. Vo odnos na regulacija na
brzinata, ma{inite za ednonaso~na struja do skoro vreme imaa pogolema prednost vo
odnos na asinhronite motori. No so razvojot na poluprovodni~kata tehnika poto~no
se razvojot na energetskite preobrazuva~i, reguliranite asinhroni motori dobivaat
pogolema primena vo sovremenite elektromotorni pogoni. Ova se dolì na nivnata
poednostavna konstrukcija, poniska cena, a {to e pova`no poradi poednostavnoto i
poeftinoto odrùvawe na asinhronite motori. Za definirawe na metodite za
regulacija na brzinata trgnuvame od slednite izrazi:
( ) s n n = 1
1
;
p
f
n
1
1
60
=

( )
(
(
+ +
|
.
|
\
|
+

=
2
2 1
2
2
1 1
2
2
1 1
'
'
2
'
X X
s
R
R f
s
R
U m p
M
t

s = f ( p, m
1
, f
1
, n
1
, R, X, R
2
, X
2
)
Od ovde proizleguva deka regulacijata na brzinata moè da se vr{i na dva
na~ina:
1
0
od statorska strana
2
0
od rotorska strana
Od statorska strana regulacijata na brzinata na asinhroniot motor moè da se
vr{i:
- so promena na dovedeniot napon U
1

- so promena na brojot na ~iftovi polovi
- so promena na frekvencijata f
1

Od rotorska strana regulacijata na brzinata moè da se vr{i:
- so promena na aktivniot otpor vo rotorskoto kolo R
2
, odnosno so
dodavawe dopolnitelen aktiven otpor R
2d

- so dodavawe na dopolnitelen induciran napon E
2d
vo rotorskata
namotka.

8.2. REGULACIJA NA BRZINATA SO PROMENA NA DOVEDENIOT
NAPON U
1

Regulacijata so ovoj metod moè da se izvr{i so priklu~uvawe na asinhroniot
motor preku regulacionen transformator preku koj se regulira naponot U
1
, ili so
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
155
pomo{ na energetski preobrazuva~ so koj se menuva oblikot i goleminata na
dovedeniot napon na motorot.

Sl. 8.1. Regulacija brzinata na asinhron motor so promena na dovedeniot napo

Sl. 8.2. Mehani~ka karakteristika na AM pri promena na dovedeniot napon

8.3. REGULACIJA NA BRZINATA SO PROMENA NA BROJOT NA
POLOVI 2p

So promena na 2p se menuva sinhronata brzina. So ovoj metod se vr{i
diskontinuirana ili stepenesta regulacija na brzinata i pri toa asinhroniot motor
mora da e so specijalna izvedba za ovaa namena.
( ) s n n = 1
1
;
p
f
n
1
1
60
=
Taa izvedba ja ovozmoùva promenata na brojot na ~iftovi na polovi so
prespojuvawe na kraevite na statorskata namotka. Promenata na brojot na polovi
moè da se izvede na pove}e na~ini:
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
156

1
0
so edna statorska namotka so mo`nost na prespojuvawe so broj na
polovi p
1
i p
2

2
0
so dve odvoeni statorski namotki, ednata za broj na polovi p
1
, drugata
za broj na polovi p
2

3
0
so dve odvoeni namotki i sekoja od niv so mo`nost za prespojuvawe vo
dva razli~ni broja na polovi

pr: prva p
1
= 2 i p
2
= 4 , a
vtorata p
3
= 3 i p
4
= 6 polovi

Ovaa izvedba e poznata kako Dalanderov spoj.

8.4. REGULACIJA NA BRZINATA SO PROMENA NA
FREKVENCIJATA

Ovoj na~in na regulacija e najperspektiven na~in na regulacija, dava mo`nost
za kontinuirana i neograni~ena regulacija na brzinata na asinhroniot motor kako
nadole taka i nagore od nominalnata brzina.
( ) s n n = 1
1
;
p
f
n
1
1
60
=
pri toa p = const ( sekoga{ p e const ).
Ako motorot e priklu~en na konstanten napon U = const toga{:

Fe m w
S B k W f E U = ~
1 1 1 1 1
44 . 4
Ako naponot U
1
e razli~en od konstanten, toga{ pri promena na frekvencijata
f
1
nadole i magnetnata indukcija raste nagore, a so kvadratot na indukcijata se
menuvaat zagubite vo magnetnoto kolo i ova pretstavuva nedostatok na ovoj na~in na
regulacija.
Za da se izbegne ovoj nedostatok pri ovoj na~in na regulacija so promena na
frekvencijata f
1
mora da se menuva i naponot, i pri toa da bide zapazena slednata
zakonitost:

m
M
f
f
U
U ' ' '
1
1
1
1
=
Poradi ovaa zakonitost uredot za regulacija e dosta sloèn i pri toa
potrebni se dva energetski preobrazuva~i i toa, prvo ispravuva~, so koj {to se vr{i
ispravuvawe na naizmeni~niot napon vo ednonaso~en, a potoa so pomo{ na invertor
se vr{i promena na naponot vo naizmeni~en so koj se napojuva asinhron motor.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
157

Sl. 8.3. Regulacija na brzinata na AM so promena na frekvencijata

8.5. REGULACIJA NA BRZINATA SO DODAVAWE DOPOLNITELEN
OTPOR VO ROTORSKOTO KOLO

Pojavite pri ovoj na~in na regulacija kaj asinhroniot motor se isti kako i
pri pu{taweto vo rabota kaj asinhron motor so dopolnitelen otpor vo rotorskoto
kolo.

'
' ' '
2
2
r
r r
s
s
d
+
=

Sl. 8.4. Mehani~ka karakteristika na AM pri regulacija na brzinata
so dopolnitelen otpor vo rotorskoto kolo

So ovoj na~in na regulacija mo`na e samo regulacija nadolu od nominalnata
brzina, pri toa regulacijata e stepenesta, a ne kontinuirana. Prednosta e vo toa {to
e eden od najeftinite na~ini na regulacija na brzinata na asinhron motor.

ispravuva~
invertor
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
158

8.6. REGULACIJA NA BRZINATA SO DODAVAWE NA INDUCIRAN
NAPON VO ROTORSKOTO KOLO NA MOTOROT

Ovoj na~in na regulacija kako i prethodniot na~in na regulacija e moèn samo
kaj asinhroni motori so namotan rotor. Mo`na e i izvedba so stepenesta i
kontinuirana regulacija na brzinata vo zavisnost od na~inot na dodavawe na
induciraniot napon E
2d
. Isto taka mo`na e regulacija i nagore i nadole od
sinhronata brzina na motorot, vo zavisnost od nasokata na induciraniot napon E
2d

odnosno dali e E
2d
vo nasoka ili vo sprotivna nasoka od induciraniot napon E
2
vo
rotorskata namotka na asinhroniot motor.

Sl. 8.5. Regulacija na brzinata na asinhron motor so dodavawe na dopolnitelen
induciran napon vo rotorot
regulacija
nagore
regulacija
nadole
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
159

S O D R @ I N A

I. MA[INI NA EDNONASO^NA STRUJA......................................................1
1. Princip na rabota i osnovni pojavi vo
elektri~nite ma{ini na ednonaso~na struja ..................................................... .2
1.1. Princip na rabota ........................................................................................ .2
1.2. Aktivni delovi na ma{inite na ednonaso~na struja ............................ .4
1.3. Nominalni golemini na ma{inite na ednonaso~na struja .................. .5
2. Namotki na ma{inite na ednonaso~na struja ..................................................... .6
2.1. Osnovni poimi i podelba na namotkite na
ma{inite na ednonaso~na struja ............................................................. .6
2.2. Izvedbi na namotkite na ma{inite na
ednonaso~na struja....................................................................................... .9
2.1.1. Prosta jamkasta namotka (PJN) ..................................................... .9
2.1.2. Prosta branovidna namotka (PBN) .............................................. 11
2.1.3. Sloèna jamkasta namotka (SJN) .................................................. 13
2.1.4. Sloèna branovidna namotka (SBN) ........................................... 15
3. Osnovni elektromagnetni pojavi vo ma{inite na ednonaso~na struja ........ 17
3.1. Izraz na induciran napon ........................................................................... 17
3.2. Elektromagneten vrtliv moment ............................................................... 28
3.3. Magnetni naponi i magnetno pole ............................................................ 20
3.3.1. Reakcija na induktot ........................................................................ 20
3.3.2. Popre~na i podol`na reakcija na induktot .............................. 26
3.3.3. Reakcija na induktot kaj generatorite
za ednonaso~na struja ........................................................................27
3.3.4. Reakcija na induktot kaj motorite
na ednonaso~na struja .......................................................................29
3.3.5. Vlijanie na reakcijata na induktot vrz rabotata na ma{inite
na ednonaso~na struja i sredstva za nejzino poni{tuvawe ..... 29
4. Komutacija vo ma{inite na ednonaso~na struja .................................................33
4.1. Osnovni poimi za komutacija ..................................................................... 33
4.2. Inducirani naponi i otpori vo sekcijata {to komutira ................... 34
4.3. Linearna otporni~ka komutacija .............................................................. 36
4.4. Nelinearna otporni~ka komutacija ......................................................... 37
4.5. Nelinearna komutacija ................................................................................ 39
4.6. Sredstvo za podobruvawe na komutacija .................................................. 41
5. Generatori na ednonaso~na struja ......................................................................... 43
5.1. Primena na generatorite za ednonaso~na struja ................................... 43
5.2. Podelba spored na~inot na vozbuduvawe ................................................. 43
5.3. Energetski bilans i energetski dijagram ............................................... 44
5.4. Karakteristiki na generatorite za ednonaso~na struja ..................... 46
5.5. Karakteristiki na generatorite za ednonaso~na struja
so nezavisna vozbuda ................................................................................... 46
5.5.1. Karakteristika na prazen od......................................................... 47
5.5.2. Karakteristika na optovaruvawe.................................................. 48
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
160

5.5.3. Nadvore{na karakteristika........................................................... 48
5.5.4. Regulaciona karakteristika........................................................... 49
5.5.5. Karakteristika na kusa vrska......................................................... 50
so paralelna vozbuda .................................................................................. 51
5.6.1. Karakteristika na prazen od.......................................................... 52
5.6.5. Karakteristika na kusa vrska......................................................... 53
so seriska vozbuda ....................................................................................... 54
so me{ana vozbuda .......................................................................................54
5.8.1. Karakteristika na prazen od.......................................................... 54
6. Motori na ednonaso~na struja ................................................................................ 57
6.1. Vidovi na motori na ednonaso~na struja spored
na~inot na vozbuduvawe ............................................................................. 57
6.2. Reverzibilnost na motorite na ednonaso~na struja ............................. 58
6.3. Energetski bilans i energetski dijagram ............................................... 59
6.4. Karakteristiki na motorite na ednonaso~na struja ............................ 60
6.5. Karakteristiki na motorite na ednonaso~na struja
so paralelna vozbuda .................................................................................. 62
6.5.1. Karakteristiki na pu{tawe vo rabota ....................................... 62
6.5.2. Rabotni karakteristiki ................................................................. 67
6.5.3. Mehani~ki karakteristiki ............................................................ 69
6.5.4. Regulacioni karakteristiki ......................................................... 70
6.6. Motori so seriska vozbuda .......................................................................... 73
6.6.1. Pu{tawe vo rabota i rabotni karakteristiki ......................... 73
6.6.2. Mehani~ki karakteristiki na seriskite motori ..................... 75
6.6.3. Regulirawe na brzinata na seriskite motori ........................... 75
6.7. Motori so me{ana vozbuda ......................................................................... 80
7. Specijalni ma{ini na ednonaso~na struja ......................................................... 81
7.1. Ma{ini so popre~no pole .......................................................................... 81
7.1.1. Princip na rabota ........................................................................... 81
7.1.2. Metadin transformator ................................................................ 81
7.1.3. Metadin generator ili Rozenbergov generator ....................... 83
7.1.4. Ampliting generator ...................................................................... 84
7.2. Elektroma{inski zasiluva~i so podol`no pole ................................. 86
7.2.1. Rotortrol ........................................................................................... 86
7.2.2. Reguleks ............................................................................................... 86
8. Dinami~ka analiza na ma{inite za ednonaso~na struja .................................. 87
8.1. Dinami~ka analiza na generatorite za ednonaso~na struja
so nezavisna vozbuda .................................................................................. 87
8.2. Dinami~ka analiza na motorite za ednonaso~na struja
so nezavisna vozbuda ................................................................................... 89

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
161

II. P[TA TEORIJA NA A[INITE NA NAIZMENI^NA STRUJA ....91
1. Inducirani naponi vo ma{inite na naizmeni~na struja .................................92
1.1. Inducirani naponi kaj provodnik pri
harmoni~en oblik na poleto ................................................................... 92
1.2. Induciran napon vo edna navivka ............................................................. 93
1.3. Induciran napon vo edna sekcija, vo grupa na sekcii i
vo fazna namotka ........................................................................................ 94
1.4. Induciran napon pri nesinusoidalen oblik na
magnetnoto pole ..........................................................................................95
2. Namotki kaj ma{inite za naizmeni~na struja .................................................... 98
2.1. Op{t poim i definicija ............................................................................. 98
2.2. Koncentrirana ednofazna namotka so poln navoen ~ekor ................. 99
2.3. Ednofazna ednoslojna raspredelena namotka
so poln navoen ~ekor ............................................................................... 100
2.4. Trifazna ednoslojna namotka so poln navoen ~ekor ............................ 103
2.5. Dvoslojni namotki so poln i skusen navoen ~ekor
za trifazni ma{ini za naizmeni~na struja ........................................ 107
2.6. Dropkasti namotki ....................................................................................... 110
2.7. Dvoslojna dropkasta namotka za trifazna ma{ina
za naizmeni~na struja ................................................................................ 113
3. Magnetni naponi i magnetno pole vo ma{ini za naizmeni~na struja ...........115
3.1. Magneten napon i magnetno pole na ednofazna namotka ..................... 115
3.2. Magneten napon i magnetno pole na dvofazna ma{ina ........................ 117
3.3. Magneten napon i magnetno pole na trifazna ma{ina ........................ 119

III. ASINHRONI MA[INI................................................................................... 121
1. Princip na rabota, vidovi, izvedbi i nominalni golemini ........................... 122
1.1. Princip na rabota ........................................................................................ 122
1.2. Vidovi na asinhroni ma{ini ......................................................................124
1.3. Nominalni golemini na asinhroni ma{ini ........................................... 125
2. Trifazna asinhrona ma{ina pri nepodvièn rotor ........................................ 126
2.1. Reìm na prazen od ........................................................................................126
2.2. Reìm na kusa vrska ...................................................................................... 128
3. Trifazen asinhron motor pri vrtliv rotor ....................................................... 133
3.1. Osnovni pojavi pri vrteweto na rotorot ................................................133
3.2. Ekvivalentni {emi na asinhrona ma{ina .............................................. 136
3.2.1. T - ekvivalentna {ema ..................................................................... 136
3.2.2. G - ekvivalentna {ema ......................................................................138
4. Mo}nosti i momenti kaj asinhrona ma{ina ........................................................ 141
4.1. Bilans na mo}nosti i energetski dijagram ..............................................141
4.2. Elektromagneten moment na asinhron motor ......................................... 143
4.3. Klosova ravenka na asinhrona ma{ina .................................................... 145
4.4. Rabotni i mehani~ki karakteristiki na asinhron motor ...................146
5. Kruèn dijagram na asinhrona ma{ina .................................................................148
6. Pu{tawe vo rabota na asinhrona ma{ina ............................................................150
6.1. Pu{tawe vo rabota na asinhron motor so namotan rotor ...................151
6.2. Pu{tawe vo rabota na asinhron motor so kafezna namotka ...............151
6.2.1. Direktno pu{tawe vo rabota ......................................................... 151
6.2.2. Pu{tawe vo rabota so prigu{nica ...............................................151
6.2.3. Pu{tawe vo rabota so avtotransformator ................................ 152
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
162
7. Asinhroni motori so kavezen rotor...................................................................... .153
7.1. Asinhron motor so obi~en kafezn ............................................................ .153
7.2. Asinhroni motori so izmestuvawe na rotorskata struja .....................154
7.2.1. Op{to ....................................................................................................154
7.2.2. Asinhroni motori so dlaboki kanali ...........................................155
7.2.3. Parametri na kafeznata namotka so dlaboki kanali ...............157
7.3. Asinhronen motor so dvoen kafez ..............................................................159
7.4. Sporeduvawe na razli~nite vidovi na
asinhroni motori so kusosvrzan rotor ..................................................161
8. Regulacija na brzinata na vrtewe na asinhron motor ........................................163
8.1. Metodi za regulacija na brzinata ...............................................................163
8.2. Regulacija na brzinata so dovedeniot napon ............................................163
8.3. Regulacija na brzinata so promena na brojot na polovi ........................164
8.4. Regulacija na brzinata so promena na frekvencijata ............................165
8.5. Regulacija na brzinata so dodavawe
dopolnitelen otpor vo rotorskoto kolo .............................................166
8.6. Regulacija na brzinata so dodavawe na induciran napon
vo rotorskoto kolo na motorot ...............................................................167

Em1 Stem Vtor Parcijalen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Em1 Stem Vtor Parcijalen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Em1 Stem Vtor Parcijalen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Op{ta teorija na ma{inite na naizmeni~na struja

e N kade brojot t - NZD (Z, p)

= - magneten fluks od 1 sekcija

{to zna~i, kako da sekundarnoto kolo e otvoreno i motorot }e zema

- vkupni zagubi na mo}nost vo asinhroniot motor

. Od ovaa mehani~ka mo}nost, ako se odzemat mehani~kite

You might also like