Lnda: Procedurat Administrative Tema: Rregullat procedurale dhe zgjedhja e punve administrative

Mentori: Ali Musliu

Studenti: Emin Kurtishi

MARS 2013 STRUG

Prmbajtja I. II. III. IV. V. VI. Hyrje..3 E drejta diplomatike...4 Klasifikimi I personit diplomatic...5 Klasa dhe rangu i prfaqsuesve diplomatik.....................................................5 Funksionet e prfaqsuesit diplomatik...............................................................7 Paprekshmria dhe imuniteti i prfaqsuesve diplomatik................................7 6.1 Paprekshmria e lokaleve...........................................................................8 6.2 Paprekshmria e arkivit dhe dokumenteve................................................9 6.3 Paprekshmria e prfaqsuesve diplomatik.............................................9 Imuniteti Diplomatik..10 7.1 Imuniteti ne fushn penale.......................................................................11 7.2 Imuniteti civil...........................................................................................11 7.3 Imuniteti ne shtje policore....................................................................12 7.4 Imunitetet fiskale......................................................................................13 7.5 Imunitetet nga taksat................................................................................13 7.5.1 Imuniteti i misionit diplomatik.....................................................13 7.5.2 Imuniteti i personelit te misionit...................................................14 7.6 Imunitetet nga te dhnat doganore...........................................................15 Personat qe gzojn imunitete e privilegje......................................................15 Personat lidhur me personelin e misionit.........................................................16 Koha sa vlejn privilegjet dhe imunitetet diplomatike....................................16 Kalimi npr Shtete t tjera..............................................................................17 Cilsit e Diplomatit (Virtytet e tij).................................................................18 12.1 iltrsia..................................................................................................18 12.2 Saktsia..................................................................................................18 12.3 Qetsia...................................................................................................19 12.4 Besnikria..............................................................................................21 Prfundimi i misionit diplomatik.....................................................................22 Prfundimi........................................................................................................24 Literatura e shfrytzuar....................................................................................25

VII.

VIII. IX. X. XI. XII.

XIII. XIV. XV.

I.

Hyrje

Diplomacia sht mirmbajtja e marrdhnieve n mes t shteteve, nprmjet marrveshjeve si dhe metodave t zbatuara deri tek marrveshja. Prndryshe diplomacia ndryshe thirret edhe arti i marrveshjeve1. Shtetet kuvendojn ndrmjet veti, mbrojn interesat e tyre, njoftojn njra tjetrn, i prparojn marrdhniet kryesisht nprmjet t drguarve dhe pranimin e t drguarve nga shteti prkats. T drguarit jan misionar, ambasador ose grupe t drguara. Shefi i misionit dhe personat diplomatik d.m.th Diplomatt, gzojn imunitet dhe t drejta t veanta. Diplomacia themelet e saj i has q n koh m t hershme ku shfaqet nevoja pr marrdhnie dhe marrveshje (traktate ndrkombtare), ndrmjet shteteve sidomos pas lufts s dyt botrore, dhe q ather vjen duke u prmirsuar rndsia si dhe pozita e organit diplomatik. Pr t jetsuar parimet e prgjithshme t mirkuptimit dhe t prvojs t diplomacis, sht e nevojshme t prkufizojm cilsit morale dhe intelektuale, q duhet t zotroj diplomati profesionist, si nj hallk tepr e rndsishme, jo vetm pr prfaqsuesin diplomatik por edhe pr rritjen e efektivitetit dhe efikasitetit t diplomacis, n veanti. T cilat veti nuk kan thjesht karakter teorik, por para s gjithash praktik, nprmjet ktyre cilsive dhe sjelljeve mund t kuptojm at q n praktik njihet si diplomaci e mir apo diplomaci e keqe, me t ciln shtje jan marr edhe shumica e autorve t teoris diplomatike duke cilsuar disa veti t prhershme q duhet ti ket nj diplomat, t cilat cilsi kan ndryshuar n vartsi t kohrave dhe t kushteve t ndryshme historike.

www.wikipedia.org.sq, material n lidhje me Diplomacin.

II.

E Drejta Diplomatike

Rregullat q i referohen prfaqsive diplomatike jan krijuar si rregulla zakonore t s drejts ndrkombtare diplomatike. Ato i kan karakterizuar nj prdorim konstant dhe uniform. N 1815, n Kongresin e Vjens u rregullua shtja e rangut t prfaqsuesve diplomatike. Kjo u plotsua n Kongresin e Ahen-it m 1818. Me 1928, n Konferencn e Gjasht inter - amerikane t Havans u miratua Konventa mbi Prfaqsuesit Diplomatik q vlen pr prfaqsit e atij regjioni Mbas Lufts s Dyte Botrore, n vitin 1961 u miratua Konventa mbi Marrdhniet Diplomatike. N vitin 1963 u miratua Konventa mbi Marrdhniet Konsullore. N vitin 1969 AP e OKB miratoi Konventn mbi Misionet Speciale (Ad Hoc). N vitin 1975 sht miratuar n Vjen, Konventa mbi Prfaqsimin e Shteteve dhe Marrdhniet e tyre me Organizatat Ndrkombtare t Karakterit Universal. Me miratimin e konventave t Vjens mund t thuhet se ka prfunduar e plot dhe me sukses prpjekja pr kodifikimin e t drejts diplomatike dhe konsullore.

III.

Klasifikimi i Personelit Diplomatik

Neni 1 i Konvents s Vjens e ndan personelin e misionit diplomatik n kto kategori: Personel diplomatik; Personel administrativ teknik; Personel shrbyes. Grupin e par e prbejn gjith stafi q mban grada diplomatike. Ndr to vlen funksionimi i hierarkis precize. Grupin e dyte e prbejn personeli qe i shrben grupit te pare. Grupin e trete e prbejn stafi shrbyes nga portiert, shofert, puntort e siguris, t mirmbajtjes, kuzhiniert, shrbyesit e tjer. IV. Klasa dhe rangu i prfaqsuesve diplomatik

Rangjet diplomatike jan produkt i historis se diplomacis. Ne shekujt XVII dhe XVIII drgimi i prfaqsuesve diplomatike nuk sht bere mbi rregulla te rangut diplomatik. Ne at kohe rangun e nnkuptonte lidhja familjare piramidale e shtetit, lidhjet nder mbretrore ndrkombtare, titujt trashgues tingllues ndrkombtarisht te vlersuar. Fundin e ktij sistemi kontradiktore e problematik e mbylli Kongresi i Vjens qe nxori Rregulloren mbi Rangun e Prfaqsuesve Diplomatike (Reglement) Rregullorja e Kongresit t Vjens ndau diplomatet n tre rangje: Ambasadort, titullart e misioneve, Nuncet; Prfaqsuesit, ministrat dhe te drguarit e tjer t shefave t shteteve; T ngarkuarit me pun;

N Kongresin e Ahenit (1818) ksaj Rregulloreje iu shtua edhe nj rang tjetr: Ministrat rezidente; Tre rangjet e para i akreditojn Shefat e Shteteve. Rangun e katrt e akreditojn Ministrat e Jashtm. Karakter prfaqsues ka vetm rangu i pare diplomatik, ne kuptimin se ato prfaqsojn jo vetm strukturat shtetrore, por edhe vete Shefin e Shtetit Ndrkombtarisht. Sipas Nenit 14 te Konvents se Vjens te vitit 1961 shefat e misioneve ndahen ne tre rangje: Ambasadort dhe Nuncet; T drguarit e Shefave te Shteteve; T ngarkuarit me pun. Rangu i prfaqsimit varet nga marrveshje midis shteteve ose palve t interesuara. Sipas Konvents s Vjens, kurrfar dallimi nuk mund t behet n konsiderimin dhe trajtimin e midis shefave te prfaqsive pavarsisht rangut qe ato kane. Gjith shefat e misioneve prben at qe quhet Trupi Diplomatik (Corpe Diplomatic- CD). Ne krye te Trupit Diplomatik caktohet automatikisht dekani, shefi me i vjetr ne kohqndrim. Pra ne caktimin e dekanit respektohet hershmria e akreditimit n vendin respektiv (e thn ndryshe, dekan behet automatikisht ai qe ka dorzuar me hert letr kredencialet). Ne disa shtete katolike tradicionale, vendi i dekanit i lihet automatikisht Nuncit te Paps. Trupi Diplomatik paraqitet dhe funksionon ceremonialisht si nj trupe solemne unike, si ne aspektin e ceremonialit ashtu edhe te privilegjeve.

V.

Funksionet e prfaqsuesit diplomatik

Ne prputhje me Konventn e Vjens, Neni 3, funksionet e misionit diplomatik jan: 1. Prfaqsimi i shtetit akreditues ne shtetin ose organizatn e akredituar; 2. Mbrojtja e te drejtave te shtetit dhe te shtetasve te tij brenda kufijve te vendit te akredituar dhe ne suazn e te DN; 3. Kryen bisedimet me shtetin ose organizatn e akredituar; 4. Informimi me mjetet legale te zhvillimit te marrdhnieve dhe ngjarjeve ne vendin apo organizatn e akredituar dhe prpilimi e drgimi i raporteve mbi to ne qeverin e shtetit te vet; 5. Prparimi i marrdhnieve miqsore ne gjitha nivelet dhe fushat me interes reciprok; 6. Mund te kt edhe funksione konsullore. N praktik ndodh t ndrpriten marrdhniet diplomatike dhe t mbyllen prfaqsit. N kshtu rastesh, t drejtat e qytetarve t shtetit ish-akreditues mbrohen nga misioni prej nj vendi t trete, me marrveshje me vendin prkats. Kto raste quhen funksione t jashtzakonshme. VI. Paprekshmria dhe imuniteti i prfaqsuesve diplomatik Gjith te drejtat e prfaqsuesve diplomatike ndahen ne dy grupe: a. Ne imunitete reale qe lidhen me funksionin diplomatik; b. Ne imunitete personale qe lidhen me mbrojtjen e personit diplomatik. T dyja lidhen me ekstra-territorialitetin, sipas t cilit diplomati dhe vet ndrtesa e misionit diplomatik konsiderohen se jan jasht territorit ku jan vendosur realisht. Sipas saj nuk i nnshtrohen ligjeve t vendit ku jan akredituar.

Kto, n diplomacin tradicionale ishin norma zakonore ndrkombtare, me diplomacin moderne jan sanksionuar n Konventn e Vjens. Kto i gzojn gjith prfaqsuesit diplomatik, ndrsa shtete akredituese jan t detyruar ti respektojn. Nj pjese rregullash tanim jan shndrruar ne rregulla mirsjellje dhe etike diplomatike. 6.1 Paprekshmria e lokaleve

Kjo buron nga parimi i ekstra-territorialitetit mbi diplomatin dhe ndrtesn e misionit diplomatik. Kjo do thot se lokalet e misionit jan enklava brenda shtetit tjetr dhe si te tilla jan pjese e shtetit qe drgon prfaqsuesit e ngre misionin diplomatik. Shteti akreditues sht i detyruar te mbroje e garantoje personelin, pronn, ndrtesat, mjetet, posten e prfaqsis diplomatike. Ndrtesa e lokalet e misionit gzojn paprekshmri, si te tilla askush nuk mund te hyje brenda tyre pa leje ne fardo lloj rrethane sado madhore. Madje shteti akreditues duhet te garantoje mbrojtjen e paprekshmrin, qetsin e funksionalitetin normal te ktyre lokaleve. Kto nuk mund te jene objekt i asnj lloj kontrolli, bastisje apo ekzekutimi (Neni 20 i Konvents). Nga ana tjetr, Konventa ndalon qe lokalet e misioneve diplomatike te prdoren pr qllime jasht funksionit te tyre legal, ku prfshihen rregullat e sanksionuara ne Konventn e Vjens dhe te atyre qe mund te jene sanksionuar me marrveshje dypalshe midis shteteve te interesuara.

6.2

Paprekshmria e arkivit dhe dokumenteve

Arkivi dhe dokumentet e misioneve diplomatike jan te paprekshme ne baze te drejts diplomatike,pr do kohe dhe kudo qe te jene. Kjo paprekshmri sanksionohet me Nenin 24 te Konvents se Vjens. C`fare do qe te ndodhe me misionin, madje edhe ne raste lufte, shteti prits sht i detyruar te ruaje dhe te garantoje paprekshmrin e pacenueshmrin e arkivit dhe dokumenteve diplomatike. N raste lufte, kjo baz arkivore dokumentare mund ti besohet me mirkuptimin e pals drguese, nj shteti t trete. Kt e rregullon Neni 45 i Konvents. 6.3 Paprekshmria e prfaqsuesve diplomatik

Sipas Nenit 29 te Konvents prfaqsuesit diplomatike jan te paprekshm, ata nuk I nnshtrohen asnj lloj paraburgimi apo burgimi. Neni 30 I Konvents parasheh qe edhe banesa e prfaqsuesit diplomatik sht e paprekshme dhe shteti prits duhet ta garantoje kt paprekshmri. Me paprekshmri te prfaqsuesit diplomatik kuptojm sigurin e plote dhe mbrojtjen me te kujdesshme dhe me efikase. Pr realizimin e ktij obligimi ligjore shtetet pritse marrin nj sere masash siguris e garancie. Pr kt shteti prits nxjerre edhe akte ligjore e nnligjore te brendshme qe garantojn dhe sigurojn paprekshmrin e prfaqsuesit diplomatik te akredituar ne territorin e tij. Ky sht nj aspekt i ndrlidhjes midis se DN dhe DB.

VII. Imuniteti Diplomatik

Nga paprekshmria e prfaqsuesit diplomatik burojn edhe imunitetete diplomatike. Imuniteti, parakupton qe prfaqsuesi diplomatik jo vetm t mos fyhet e t mos krcnohet, por edhe t mos bhet objekt zbatimi sanksionesh n shtetin ku sht akredituar. Ky imunitet diplomatit i takon n disa sfera gjat misionit diplomatik t tij, edhe at: Imuniteti ne fushn penale, Imuniteti civil, Imuniteti ne shtje policore, Imunitetet fiskale, Imunitetet nga taksat, Imunitetet nga te dhnat doganore.

Imuniteti diplomatik n ditt e sotme rregullohet me Konventn e Vjens t 1961, t ciln e ka ratifikuar midis vendeve tjera edhe Shqipria. Imuniteti diplomatik dhe privilegjet e diplomatve, n teorin diplomatike, por edhe n praktikn e saj, sht m se e domosdoshme t arrihet dy qllime: - Qllimi i par sht t ruhet, n maksimum personaliteti dhe liria e diplomatve, nga t gjitha ndikimet e mundshme t cilat jan n gjendje ta dmtojn pavarsin dhe objektivitetin e tyre pr t prmbushur funksionin e tyre tepr t prgjegjshm. - Qllimi i dyt sht q t sigurohet paprekshmria e ambientit t shrbimit t diplomatit, ku realizohet veprimtaria e tij, pr ta arritur kt t gjitha ambientet e selis, zyrave e rezidenca e diplomatve ruhen dhe jan t paprekshme.

7.1

Imuniteti ne fushn penale

Nga paprekshmria e prfaqsuesve te huaj buron imuniteti ne fushn penale. Ky imunitet nga penalizmi ishte parapare qysh ne shekullin XVII. Konventa e Vjens ne Nenin 31, Paragrafi 1 prcakton qe prfaqsuesit e huaj nuk mund te penalizohen nga gjykatat e shteteve ku akreditohen. Ne kohet tona, ky imunitet vlen pr te gjitha veprat. Kt imunitet e ka sanksionuar tanim edhe e drejta penale e brendshme e shteteve. Rastet e kundrta jan shume te rralla. Imuniteti ne vendit e akredituar nuk parakupton lirimin nga prgjegjsia penale ne vendin akreditues. Diplomatet nuk jan madje te detyruar as te dshmojn. Ndaj tyre nuk mund te merren masa ekzekutive te asnj lloj natyre, prve disave te fushs civile. Diplomati i nnshtrohet gjykimit penal vetm mbas heqjes dore prej imunitetit. Heqja e imunitetit nuk mund te behet individualisht pa pasur plqimin e shtetit te vet, sepse shteti imunitetin ia ka dhn pr te prfaqsues interesat e veta. E vetmja mase penale qe shteti territorial mund te marre ndaj diplomatit te huaj sht masa e prznies nga territori, duke e shpallur person te padshiruar (person non grata). Diplomatet, gjithashtu nuk dshmojn dhe nuk ofrojn ekspertize pr gjyqe. Vetm mbas lutjes nga autoritet e drejtsis se shtetit territorial dhe miratimit nga qendra e tyre, diplomatet mund te kontribuojn ne ndihme te drejtsis se shtetit te akredituar. Ndihmesa mund te behet me goje, ose ne forme deklarate me shkrim.

7.2

Imuniteti civil

Prfaqsuesi diplomatik gzon imunitet edhe ne fushn civile. Ky lloj imuniteti respektohet qysh ne shekullin XVIII, ndrsa sot mbshtetet ne rregulla pozitiv te se drejts ndrkombtare si jan Konventa Panamerikane e vitit 1928 (Neni 19) dhe Konventa e Vjens (Neni 31).

Arsyetimi sht si pr imunitetin penal. Mirpo rndsia e ktij te dytit sht me e vogl sepse nuk sht fjala pr dnim penal por pr akt-padi civile private pr sendet private si dhe pr pasurit e prfaqsuesit diplomatik. Prfaqsuesi diplomatik mund te heq dore vete nga imuniteti civil. Kt mund te beje formalisht ose heshturazi me mos veprim. Sikundr mund te hyje ne proces gjyqsore civil prkundr ligjeve te shtetit territorial. Konventa e Vjens e ka parashikuar se ne cilat raste nuk vlen imuniteti civil pr diplomatin. Kto raste jan: - Prfaqsuesi diplomatik nuk gzon imunitet civil pr rastet e aktpadis reale, qe i referohet pasuris private te patundshme ne shtetit territorial. Prjashtim bn rasti kur pasuria e patundshme e diplomatit mbahet pr llogari te shtetit ose pr nevojat e misionit. - Prfaqsuesi diplomatik nuk gzon imunitet civil ne rastet e aktpadis qe i referohet trashgimis ne te ciln diplomati paraqitet si zbatues i testamentit, administrator, trashgimtare ose prfaqsues ligjore ne cilsi private jo te shtetit qe e ka akredituar diplomat. - Diplomati nuk gzon imunitet ne aktpadi qe i referohen profesioneve te lira te tij, te cilat jan jasht funksioneve diplomatike per te cilat ai sht akredituar ne shtetin territorial. 7.3 Imuniteti ne shtje policore

Prfaqsuesit diplomatik jan prjashtuar nga pushteti policore ne shtetin ku jan akredituar. Kjo do thot se urdhrat dhe rregullat policore te shtetit pranues nuk shtrihen mbi prfaqsuesit diplomatik. Ndrkoh jo sdo te thot qe prfaqsuesit diplomatik veprojn prkundr rregullave, por ato priten ti respektojn ato me vullnetin e tyre te lire.

Pra, ndonse diplomatet respektojn rregullat si jan korsia e ngarjes se makins, shpejtsia, vend-parkingu etj., serish cenimi i ktyre rregullave nuk mund te ndshkohet nga policia vendase si mund te behet pr te huaj te zakonshm. Vetm ne raste flagrante, policia vendase njofton shtetin akreditues pr veprimet e parregullta te diplomatit pa i cenuar paprekshmrin diplomatike. Kjo do te thot se e drejta ndrkombtare respektohet ne te drejtn kombtare me takt dhe diskrecion, se e drejta ndrkombtare i imponon te drejts kombtare me tepr tolerance ne rastin e imuniteteve te diplomatit. 7.4 Imunitetet fiskale

Misionet diplomatike dhe personeli i tyre jan imun nga a drejta fiskale e vendit ku jan akredituar. Si rregull thuhet se imuniteti fiskal pr diplomatet bazohet ne mirsjellje dhe ne reciprocitet. Konventa e Vjens, me gjith prpjekjet e bra nuk ka arritur t jap nj liste m t plote t lirive t cilat zbatohen nga pikpamja fiskale ndaj misioneve diplomatike dhe punonjsve t tyre. 7.5 Imunitetet nga taksat 7.5.1 Imuniteti i misionit diplomatik:

Ne Nenin 23 te Konvents se Vjens sht sanksionuar shprehimisht se misioni diplomatik sht I prjashtuar nga fiskaliteti, nga taksat ne shtetin e akredituar, qofshin kto shtetrore, regjionale, komunale apo personale. Nga liri prjashtohen detyrimet e pagesave pr uj, rryme, telefon e shrbime te tjera, pr te cilat misioni nevojitet te paguaje. Mirpo, edhe kur nuk i paguan, asnj mase penale nuk mund te ndrmerret nga shteti, ose kompania prkatse shrbyese vetm mund te ndrpritet shrbimi pr misionin. Ky imunitet i delegohet shtetit akreditues dhe kurrsesi nj personi apo institucioni te trete.

7.5.2

Imuniteti i personelit te misionit:

Ne Nenin 34 te Konvents se Vjens sht sanksionuar qe diplomatet jan te prjashtuar nga detyrimet fiskale e taksat e c`fare do lloji, shtetrore, regjionale, komunale apo personale. Prjashtim bjn vetm: a) Tatimet e trthorta, te cilat jan prfshir ne mimet e mallrave ose te shrbimeve; b) Tatimet dhe taksat ne prone private te patundshme ne shtetin e akredituar, prve rasteve kur diplomatet I mbajn pr arsye vetjake dhe jo pr nevoja te shtetit akreditues; c) Te taksave pr trashgimi, te cilat i mbledh shteti territorial nen rezervn e piks 4, Neni 39, Konventa e Vjens; d) Tatimet e taksat ne te ardhura personale qe rrjedhin nga shteti ne te cilin sht akredituar diplomati dhe tatimi mbi kapitalin, qe paguhet pr investime te bra nga siprmarrje tregtare, te cilat selin e kane ne shtetin ku jan akredituar diplomatet; e) Tatimet e taksat qe mblidhen si kompensim pr shrbime te caktuara; f) Taksat pr detyrim pr regjistrim gjyqsore e fiskal, kur sht fjala pr pasuri te patundshme, sipas Nenit 33 te Konvents se Vjens.

7.6

Imunitetet nga te dhnat doganore

Konventa e Vjens sanksionon lirimin e diplomateve nga do lloj detyrimi doganore. Pra sendet qe blihen pr arsye te misionit apo personale te diplomatit nuk taksohen ne dogana. Por, ato prjashtohen nga e drejta e ri-shitjes ne shtetin ku jan akredituar diplomatet. Konventa e Vjens parasheh qe edhe sendet personale te diplomateve nuk mund te shihen apo te taksohen, kjo sipas Nenit 36. Prjashtim behet ne rastet kur dyshohet pr sende qe nuk jan pr prdorim zyrtar apo personal apo sende importi i te cilave sht i ndaluar me ligj apo i kontrolluar pr rregulla karantimi. N rastet e brjes se kontrollit, ai kryhet kurdoher ne prani te diplomatit apo te personit te autorizuar prej tij. Ndonse, praktikisht sht vshtire qe caktohet se c`fare prben dyshim, ose dyshim i madh, por prgjithsisht shtete jan te pirur pr te besuar se diplomatet nuk mbartin sende qe nuk lejohen.

VIII. Personat qe gzojn imunitete e privilegje Imunitetet dhe privilegjet qe prfshihen nga Neni 29-36 te Konvents se Vjens i gzojn shefi i misionit dhe diplomatet e rangjeve te tjera te misionit. Kto Nene prfshijn paprekshmrin e diplomatit, imunitetet nga juridiksioni dhe imunitetin fiskal. Stafi administrativ e teknik gzon imunitete e privilegje nga Konventa e Vjens sipas Neneve 29-35, prve atyre imuniteteve qe prbejn prjashtim nga imuniteti civil dhe administrativ, qe prfshihen ne Nenet 1-31 te Konvents. Lidhur me lirimin nga detyrimet doganore, ata lirohen vetm pr sendet qe lidhen me ardhjen e tyre fillestare qe prfshin nj periudhe 6-mujore vendosje e sistemimi. Bagazhet personale te stafeve administrative e teknike nuk gzojn imunitet nga shikimi dhe inspektimi. Nga kto imunitete prjashtohen stafet e rekrutuara nga shteti territorial, ato qe quhen local staff.

IX.

Personat lidhur me personelin e misionit

Ne prfaqsi ndodhen edhe shume persona qe lidhen me personelin e misionit pr pune te ndryshme. Ktu bjn pjese antare te familjes se tyre dhe personeli shrbyes privat. Pr antaret e familjeve te personelit diplomatik Konventa e Vjens ka parapare imunitete e privilegje nga Neni 29-36, por me kusht qe te mos jene shtetas te vendit territorial. Kjo vlen pr antaret e familjes se shefit te misionit, te diplomateve dhe te personelit administrativo-teknik. Numri i ktyre personave nuk ka qene e mundur te saktsohet egzaktsisht. Ka praktika qe njohin si antare familje vetm bashkshortt dhe fmijt e tyre, ka raste qe fmijt pranohen si te tille vetm kur jan te mitur, ka raste qe pr femra pranohen ne do moshe kur jan te pamartuara dhe punojn e fitojn me vete.

X.

Koha sa vlejn privilegjet dhe imunitetet diplomatike

Sipas te drejts ndrkombtare pozitive, por edhe praktikes ndrkombtare privilegjet dhe imunitete e diplomatit vlejn pr nj kohe te caktuar. Privilegjet dhe imunitetet fillojn te hyjn ne fuqi nga momenti i hyrjes ne territorin e shtetit ku jan akredituar. Kjo pr ato qe shkojn pr here te pare. Pr ato qe ndodhen ne shtetin territorial privilegjet dhe imunitetet hyjn ne fuqi nga momenti kur kryhet notifikimi emrimit nga Ministria e Punve te Jashtme apo Ministri tjetr qe sht e autorizuar. Privilegjet dhe imunitetet pushojn se ekzistuari , sipas rregullit, ne momentin kur diplomati apo personi I imunizuar prfundon misionin e tij ne vendin e caktuar. Pr arsye te praktikes transferuese lihet nj periudhe kohore e mjaftueshme pr realizimin e transferimit. Kjo kohe lihet edhe pr familjet dhe stafet administrativo-teknike, ose ne raste lufte pr diplomate te vrare ose vdekur, ku parashihet nj kohe e caktuar transferimi. Gjate ksaj kohe transferimi familja apo personeli tjetr gzon imunitetet e privilegjet si me pare.

XI.

Kalimi npr Shtete t tjera

Si privilegj tjetr i imunitetit sht edhe kalimi npr Shtete t tjera pr t cilin imunitet ka patur shum dilema ne doktrina te ndryshme te se drejts ndrkombtare pr imunitete e privilegjet e diplomateve gjate kalimit pr ne shtetin e akredituar nprmjet shteteve te tjera, tranzituese. Konventa e Havans, Neni 23 parasheh qe gjate kalimit neper shtete transite pr t vendi i destinimit akreditues, diplomati duhet te gzoj gjith imunitete e privilegjet njlloj si ne vendin e akredituar. Pr kt diplomati duhet te plotsoj disa kushte: a) Shteti neper te cilin kalohet nuk duhet te jete ne gjendje lufte me shtetin akreditues as me shtetin ku akreditohet; b) Duhet te jete fjala pr transit dhe jo pr ndalime te panevojshme ne vendin e trete; c) Tranzitimi duhet te jete ne drejtim te shtetit te akredituar ose shtetit akreditues; d) Kalimi duhet te jete i domosdoshm ne interpretime me te gjera ose me te ngushta; e) Shteti i trazitimit duhet te jete i njoftuar me pare prmes marrjes se vizs ose te njoftimit te institucioneve relevante, prndryshe gjate kalimeve in cognito diplomati nuk mund te krkoj kurrfar privilegji special; f) Duhet qe shteti ku tranzitohet te ket njohur shtetin dhe qeverin e shtetit qe akrediton diplomatin. Privilegjet dhe imunitete e tilla i gzojn edhe antart e familjes te personave diplomatik. Personat e tjer gzojn vetm te drejtn e mos pengimit te tranzitimit.

XII. Cilsit e Diplomatit (Virtytet e tij) Si e cekem edhe m lart diplomati pr t qn i suksesshm duhet t posedoj disa cilsi t prhershme pr t menaxhuar me punn e tij mjaft t komplikuar, dhe nga kto cilsi apo virtyte m t rndsishme jan: 12.1 iltrsia, Saktsia, Qetsia, Besnikria. iltrsia

I pari nga virtytet nn ndikimin moral sht Ciltrsia, kjo do t thot jo thjesht mosprdorimi me ndrgjegje t deklaratave t gabuara, por nj kujdes permanent e i prpikt pr t shqiptuar t vrtetn, duke shmangur kurdoher t rremen. Nj diplomat i mir nuk duhet t lr e nuk duhet ti lejoj vets q me njerzit q negocion, t lr prshtypje t gabuare munges t prgjegjsis. Nj kujdes t veant duhet t tregoj n drejtim t korrektsis n drgimin e informacionit. Nse i qllon q n mirbesim t plot dezinformon ministrin e jashtme, ose n informacionin pasues kundrshton informacionet e mparshme duhet t rregulloj keqkuptimin dhe raportet e tij me qendrn, n raste t tilla. Negociatori nuk duhet asnjher t pajtohet me thnien apo tezn e Makiavelit, se pandershmria e t tjerve shfajson pandershmrin tnde. Pr diplomatin duhet t prvetsohet prmbajtja e sentencs latine Aliis licet: tibi non licet (t tjert munden, ti jo!), dhe kjo t jet nj moto e jets s tyre. 12.2 Saktsia Virtyti apo cilsia e dyt pr diplomatin ideal sht Saktsia, kjo nuk lidhet vetm me prpikrin intelektuale para se gjithash ajo nnkupton prpikrin morale t diplomatit prpikria sht shtje profesionale dhe dinjiteti I nj diplomati,e cila shrben si nj pik reference pr do diplomat.

Diplomacia profesionale si rregull nuk sht e rrezikuar nga pasaktsia,si pr arsye t kushteve e rrethanave apo t natyrs specifike t puns ashtu edhe pr vet pozicionin e lart dhe shkallen e prgjegjsis q prfaqsojn kryerja e detyrave diplomatike dhe nevoja e prpikris n qasjen e prmbajtjes s shrbimit diplomatik. Duhet thn se kosto e pasaktsis n shrbimin diplomatik sht me pasoja t pallogaritshme, sa askush n asnj rrethan nuk do tia uronte dikujt. sht e teprt t themi se nj pasaktsi n diplomaci e ka rrezen e veprimit mjaft t gjer dhe nuk lidhet asnjher me nj vend apo me nj pal. Mendoj se me saktsin lidhet ngusht nj nga detyrat m t rndsishme t diplomatit,ajo e saktsis s tij gj q prbn n vetvete prmbajtjen e puns dhe rolit t shrbimit diplomatik. Shembujt e mungess s saktsis n kt shtje kan pasur pasoja shpesh katastrofale. M e pakta kan mbetur n sallonet e diplomacis si objekt humori e batutash t pafundme duke u prcjell me shpoti nga nj brez diplomatsh tek tjetri. 12.3 Qetsia Cilsia e tret q sht thelbsore pr diplomatin ideal, sht Qetsia, kjo d.m.th. se diplomati jo vetm q nuk duhet t irritohet prball injorancs pandershmris apo egrsis e mendjemadhsis s atyre, q ka prball pr t negociuar por duhet t shmang t gjitha armiqsit private, ansit personale, entuziazmin, paragjykimet, dramatizimet morale, t fardo lloji qofshin. Epigrami i Tajlerandit n formn e nj kshille n drejtim t nj diplomati t ri: Mbi t gjitha mos u ngazllo nga puna jote duhet t jet n kokn e do diplomati. Cilsia e qartsis duhet t shprehet pr diplomatin ideal n dy drejtime kryesore: E para, ai duhet t ket karakter t fort,q t jet n gjendje ti prmbaj shprthimet e veta nn nj kontroll absolut; E dyta, diplomati duhet t jet maksimalisht i duruar.

Duhet thn n raste t humbjes s durimit mbahen mend e kujtohen me tmerr pr breza t tr:si psh.rasti i Napoleonit me Meternikun, kur hodhi kapeln n Dresden me 1813, Smith i grisi traktatin mbretit t Marokut.

* Durimi sht po ashtu nj veti e krkuar pr nj diplomat t suksesshm. Nj veti e till gjen shprehjen m s miri n thnien e menur t popullit ton: I duruari i fituari. Q t jesh diplomat i suksesshm e t fitosh n negociata duhet t durosh. Paul Cambon priti pr 20 vjet n Londr si ambasador i Francs dhe vetm me nj durim proverbial i oi marrdhniet midis dy vendeve nga status Guerra n marrdhnie model bashkpunimi midis tyre. Vllai i tij Jules Cambon jo aq I suksesshm n Berlin n librin e tij The Diplomatist e vendos durimin n virtytet m t rndsishme pr nj diplomat t suksesshm.

* Nj diplomat nuk mund t jet ideal dhe I realizuar po t mos jet modest. Mungesa e modestis e bn diplomatin t mbyllur n vetvete t shkputur nga kolegt e tjer q d.m.th. i shkputur nga qllimi dhe mundsia e realizimit t misionit t tij. Mungesa e modestis e l at jasht kontakteve q t jep modestia n komunikimin me njerzit e me mediat. Mospranimi i diplomatit n rrethet diplomatike e bn at t jet n periferit e mundsis profesionale e deri n vegjetim e kotsi. Modestia nuk d.m.th. inferioritet e t ndjehesh i parndsishm,prkundrazi ndihmon te ngrihesh n lartsin e detyrs.

12.4 Besnikria Nj nga cilsit m t qensishme t diplomatit ideal sht virtyti i besnikris. Kjo do t thot se, diplomati profesionist u detyrohet besnikrisht sovranit t tij popull,presidentit,qeveris,dhe ministrit t jashtm, i detyrohet stafit t tij, i detyrohet trupit diplomatik n kryeqytetin e akredituar, u detyrohet komunitetit t shtetasve t vendit t tij q jetojn n at vend, u detyrohet, n nj mnyr tjetr qeveris t vendit, ku sht drguar. Ministrit t jashtm e negociatorve t tjer, n detyr. Doktrina e nj ambasadori sht q t ndrtoj marrdhnie t mira me vendin ku sht i akredituar, kjo gj e obligon at n t gjitha detyrimet pr t zhvilluar n nivelin m t lart, kto marrdhnie. Ndodh q, duke qen shum i impenjuar me kt shtje madhore t ktyre marrdhnieve, ai t zbus qndrimin ndaj qeveris, ku shrben dhe t aktivizoj kritika ndaj qeveris s vendit t tij, duke kaluar n njlloj jobesnikrie ndaj saj. N raste t tilla ka nj mburoj t blinduar: besnikria mbi t gjitha, ndaj qeveris, s cils i shrben. Nj jobesnikri tjetr mund t shfaqet n kushtet e informacionit, q drgon ne drejtim t qeveris tnde. Kontradikta fillon tek ajo, q Calieres e quante joshje e diplomatit, pr ti thn qeveris s tij, ajo q, ajo do t donte t dgjonte dhe jo at, q duhet t dij. I drguari mund t rrshqas, pa e kuptuar n kt joshje dhe pa konceptuar se kshtu bn nj veprim jobesnikrie ndaj qeveris s vet, t cils pa hezitim i duhet thn e vrteta e hidhur, ashtu si sht, gj q prbn obligim madhor pr ambasadorin e vendit t tij. Sigurisht, nj veprim i till nuk sht i leht pr tu br. Pr kt arsye, ambasadort jan njerz me nj shkall t lart integriteti dhe prgjegjsie.

XIII. Prfundimi i misionit diplomatik Sipas Konvents s Vjens misioni diplomatik mund t prfundoj me: 1. Kryerjen e misionit te caktuar (Kur diplomati drgohet me nj mision si pjesmarrje ne martese, vdekje, kurorzim, ceremoni ndrrimi shefi shteti, konference, kongres ndrkombtare, pr bisedime, lidhje marrveshje etj); 2. Me prfundimin e afatit te akreditimit; 3. Revokim qe mund ta beje vendi akreditues (Revokimi behet pr arsye transferimi me detyre tjetr, pr arsye dorheqje me shkaqe te ndryshme, pr arsye fillimi konflikti midis dy shteteve, pr arsye te ndrprerjes se marrdhnieve diplomatike midis shteteve, pr arsye te mos njohjes se nj diplomati si te tille nga shteti prits pr arsye te ndryshme, pr arsye te shpalljes si person non gratta nga shteti prits i diplomatit te caktuar) Konventa e Vjens parasheh qe shteti ku sht akredituar diplomati nuk sht i detyruar te jap shpjegime pr fardo mase te marre, Neni 9 i Konvents, por mund ti informoje shtetin prkats ne mnyr jo formale pr arsyet qe e kane shtyre shtetin ne fjale pr te ndrmarr at mase te tille. Zakonisht masa te tilla, si pr shembull pr shpallje person non gratta ndrmerren pr: przierje ne punt e brendshme te shtetit pranues; kryerja e ndonj krimi nga diplomati prkats. Kshtu pr shembull BRSS shpalli non gratta Ambasadorin e ShBA-s, Kennan n vitin 1953 pr nj interviste n t ciln denigronte qeverin sovjetike.

4. Ngritjen e prfaqsuesit diplomatik ne rang me te larte, rast ne cilin duhen letra kredenciale te reja; 5. Ndrrimin e shefit te shtetit ne rast vdekje, abdikimi, prfundim mandati ka bn te domosdoshme marrje letra kredencialesh te reja; 6. Ndryshimet revolucionare politike ne shtete, ka parasheh ndrrimin e prfaqsuesve diplomatike dhe pajisje me kredenciale te reja; 7. Ndrprerja e mundsis pr te mbajtur marrdhnie diplomatike (shkrirja apo zhdukja e shteteve); 8. Ndrprerja e marrdhnieve diplomatike ose kur fillon lufta midis dy shteteve; 9. Vdekjen e prfaqsuesit diplomatik. Pavarsisht nga prfundimi i misionit diplomatik pr arsye te ndryshme, shteti territorial sht i detyruar te respektoje privilegjet dhe imunitetet e diplomatit dhe antareve te familjes se tij derisa te largohen nga territori i shtetit ku ishin akredituar. Madje shteti ndihmon me mjete, transport e lehtsi te tjera transferimin ne atdhe te diplomatit dhe familjes se tij, pr nj kohe praktikisht te mundshme. Kjo periudhe kohe transferimi parashikohet ne Nenet 39 dhe 44, t Konvents s Vjens.

XIV. Prfundimi N kt punim jan prfshir bazat teorike t diplomacis duke prmendur fillimin e diplomacis qysh n histori, dhe duke vazhduar n nevojat pr prdorimin e marrdhnieve diplomatike ndrmjet shteteve dhe m pas me ratifikimin e Konvents s Vjens e cila ndryshe njihet edhe si Kushtetuta e Diplomacis. M pas prmenden rndsia e prfaqsuesve diplomatik, dhe radhitja e tyre apo ndarja e trupit prfaqsues t diplomacis, funksionet diplomatike, paprekshmria dhe imuniteti i tyre dhe n fund prmendet edhe prfundimi i misionit diplomatik i cili sht i nj rndsie t veant.

XV. Literatura e shfrytzuar http://www.wikipedia.org.sq Henry Kissinger. Diplomacia, Tiran, 1999. G.R. Beridge, M.K. Soper, T.G Ope. Teorija Diplomatike, Pej, 2007. Karen A. Mingst. Bazat e marrdhnieve ndrkombtare, Tiran, 2008.