Doracak pr hartimin e strategjive lokale nga lmia e teknologjive informatike dhe komunikative

HYRJE
Teknologjia informatiko-komunikative paraqet nj ndr mjetet kye pr zhvillim dhe pun efektive t shoqris. Prfitimet e qytetarve dhe komunave jan: shpenzimi i energjis, shrbimet elektronike, shkmbimi i shpejt i informacioneve, t ardhurat e rritura. N vitet e kaluara, me qllim t arritjes s avancimit t komunave evropiane, u solln numr i madh i ligjeve lidhur me teknologjin informatiko-komunikative si dhe katr strategji nacionale. Pr zvoglimin e hendekut digjital q qytetart tan e ndjejn do dit sht e nevojshme qasja strategjike. Mungesa e nj qasjeje t ktill ishte shkak q njra prej pikave strategjike nga strategjia nacionale pr zhvillim t komunikimeve elektronike t jet me teknologjit informatike dhe komunat t miratojn IKT strategjit e tyre lokale. Duke i shqyrtuar nevojat e komunave dhe qytetarve, si dhe harmonizimi i interesave lokale me interesat nacionale ishin stimul i BNJVL-s t hartojn doracak pr IKT strategjit lokale. Harmonizimi i standardeve tona me ato evropiane, ndjekja korekte dhe implementimi i t gjitha dispozitave ligjore, ndarja e prbashkt e praktikave m t mira jan pikat kryesore t cilave BNJVL u dedikoi vmendje t veant n kt doracak. Zbatimi i suksesshm i tyre do t mundsoj q numr sa m i madh i komunave ta merritojn epitetin E-komuna.

BNJVL

Prmbajtja Rndsia e teknologjive informative komunikuese........................................................ 4 Gjendja rrjedhse (momentale) ....................................................................................... 5 Infrastruktura ............................................................................................................... 5 -shrbime, transparenc dhe komunikim me qytetart dhe kompanit ............... 9 Masat n strategjit TIK kombtare q kan t bjn me njsit e vetqeverisjes lokale .................................................................................................................................. 9 Korniza shtetrore .......................................................................................................... 12 Korniza ligjore gjendja momentale n NJVL ....................................................... 13 Standarde dhe rekomandime ............................................................................................. 13 Standarde....................................................................................................................... 13 Rekomandime .............................................................................................................. 14 Siguria informative ......................................................................................................... 15 Prgatitja dhe implementimi i projekteve nga sfera e TIK definimi i Aksion Planit ........................................................................................................................................... 18 Praktikat e mira ................................................................................................................. 20 Pjes e praktikave t TIK t mira t realizuara n komunat e Maqedonis n periudhn kaluese: ............................................................................................................................. 20 Zyra e disperzuara (shprndara) komunale ............................................................ 20 Themelimi i organeve t prbashkta organizative ................................................. 22 Rrjedhja elektronike e seancave t kshillit komunal ............................................. 24 Implementimi i sistemit informativ gjeografik ........................................................ 26 Implementimi i SIGJ sistemit organizativ ................................................................ 28 Implementimi i mjeteve TIK bashkkohore n procesin arsimor.......................... 29 tatimet...................................................................................................................... 31 Mnyra e prpunimit dhe miratimit t TIK strategjis lokale ................................... 33 Propozim-terku pr katr lloje t komunave ............................................................... 37 Propozim-terku pr komunat TIK t zhvilluara urbane ........................................ 37 Propozim-terku pr komunat TIK n zhvillim urban............................................. 50 Propozim-terku pr komunat TIK t zhvilluara rurale .......................................... 63 Propozim-terku pr komunat TIK n zhvillim rurale ............................................ 74 Prpiluan: Nikole Mickovski Goran uukovski Aleksandar Arsovski Shkup, dhjetor 2009

Rndsia e teknologjive informative komunikuese Qasja deri tek teknologjit informative dhe komunikuese (TIK) siguron zhvillim ekonomik t balancuar n gjith territorin e shtetit, gjegjsisht zhvillim policentrik i cili kontribuon pr decentralizim t mir t njsive t vetqeverisjes lokale, ndrtimin e administratave transparente lokale dhe t prgjegjshme ku si rezultat prfundimtar kulminon me zvoglimin e drejtprdrejt t pabarazis, t papunsis, e me at edhe deri te zvoglimi shkallor t ndarjes digjitale n shtet. Njkohsisht kjo sjell edhe deri tek revitalizimi i kufijve dhe rritja e bashkpunimit dhe dialogut n korniza t euro-rajoneve. Teknologjit informative dhe komunikuese sigurojn lidhje t individve, ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme, bujqve ose zejtarve n pjest m t varfra t shtetit dhe me izolim t skajshm, dhe t gjithve ju mundson promovim t barabart n tregun e prbashkt kombtar dhe global. Sipas njoftimit t fundit t Entit pr statistik t Maqedonis1 n tremujorin e par t vitit 2009, 51,4% t familjeve kan prdorur kompjuterin, ndrsa 41,85 e familjeve kan pasur qasje n internet prej shtpive t tyre, prej t cilve 81% kan shfrytzuar internet me prfshirje t gjer. Ky sht nj rezultat i shklqyeshm n korniza botrore, por duhet theksuar se prqindja e madhe e ktyre shifrave i prkasin shfrytzuesve n mjediset urbane/ qyteteve. Pjesa e banorve n Maqedoni e cili nuk shfrytzon kompjuterin dhe internetin ballafaqohen me pasoja serioze potenciale mbi mundsin e punsimit dhe integrimit shoqror. Ardhmria ekonomike e shtetit ton, veanrisht tranzicioni kah nj shoqri t bazuar mbi dijen, varet nga prfshirja e ksaj grupe t njerzve n shoqrin e re informative. Pr shkak t ksaj Maqedonis i paraprin procesi i arsimimit masovik digjital. Sipas mass 2.8 t miratuar nga Strategjia kombtare pr zhvillim t komunikimeve elektronike me teknologji informative (SNKEKI) e cila thot: Vetqeverisjet lokale n afat prej 1,5 viti do t miratojn TIK strategji lokale. Kshilli kombtar pr shoqri informative do t prpiloj raporte tremujore pr prparimin e miratimit t TIK strategjive lokale , vetqeverisjet lokale duhet t prpilojn dhe t miratojn TIK strategji lokale n t cilat do t prezantohet plani i tyre pr pun n fushn e teknologjive informative komunikuese (TIK). Sipas ksaj Maqedonia me tempo t prshpejtuar i implementon TIK n t gjitha fushat e jets, duke ndrtuar nj shoqri inkluzive, ato komuna t cilat nuk do t ken prpiluar TIK strategji lokale, edhe m shum nuk do t mund ti ndjekin ingerencat e reja t deleguara prej pushtetit qendror, gjegjsisht me procesin e decentralizimit, ndrsa banort e tyre do t jen t mnjanuar nga rrjedhat bashkkohore. N teknologjit informative dhe komunikuese duhet shikuar si mjet i cili siguron decentralizim thelbsor. N situat kur procesi i decentralizimit krkon nivel t lart t komunikimit dhe prfshirje aktive e qytetarve dhe sektorit afarist n punn e pushtetit lokal, njsit e vetqeverisjes lokale duhet t fokusohen n adresimin e ktyre shtjeve. Sigurimi i shrbimeve m kualitative, prmbajtjeve dhe aplikacioneve t cilat do ti
Shfrytzimi i teknologjive http://www.stat.gov.mk/
1

informative

komunikuese

amvisrit

dhe

te

individt,

26.10.2009,

stimulojn qytetart dhe kompanit t shfrytzojn internet t prfshirjes s gjer i cili sht lvizsi kryesor pr tranzicion t shoqris n at ashtuquajturin nivel t ardhshm t komuns elektronike (e-komuna). Zbatimi i teknologjis informative dhe komunikuese n punn e administrats komunale mund shum t kontribuoj q komuna t bhet transparente, m efikase, m azhure, si para qytetarve, ashtu edhe n kornizat e vet administrats. Hardueri stabil dhe i fuqishm dhe aplikacionet e sigurta, t shpejta dhe efikase softuerike t cilat plotsisht i plotsojn nevojat n punn e administrats komunale duhet t jen prioritet i secils komun e cila tenton t jet efikase, azhure dhe transparente. Procedurat e puns mir t definuar n zgjidhjet e mira softuerike n mas t madhe do ta lehtsojn punn e npunsve dhe do t kontribuojn pr pasqyrim dhe kontroll t plot n koh reale t proceseve n vet komunn. Teknologjit informative dhe komunikuese mundsojn komunikim t dyanshm mes komuns dhe qytetarve dhe n at mnyr paraqesin mjet t fuqishm pr demokratizim t procesit t zhvillimit t njsive t vetqeverisjes lokale. Prmes TIK qytetart kan mundsi n thelb t kontribuojn pr zhvillimin e komuns s vet prmes propozimeve t masave konkrete dhe propozimeve t cilat duhet t merren parasysh nga ana e administrats me qllim t prparimit t njsis t vetqeverisjes lokale. Me kt qytetart do t ndjejn se edhe ata marrin pjes n procesin e shqyrtimit dhe miratimit t vendimeve pr vendin n t cilin jetojn, gjegjsisht, pr prmirsimin e kualitetit t jets, ndrsa administratn komunale do ta shohin si prgjegjse, llogaridhnse dhe transparente. Komunat rurale sot gjenden n nj situat shum t palakmueshme sepse gjendemi n kalimin prej shoqris tradicionale n e-shoqri. Lvizsit kryesor t e-shoqris jan teknologjit informative dhe komunikuese dhe zbatimi i tyre n prmirsimin e kualitetit t kushteve jetsore t njerzve. Ekziston nj ndarje e konsiderueshme lvizse n nivelin themelor (infrastruktura, harduer, softuer) komunave rurale dhe urbane. Me kalim n nivelin e radhs, e-shrbimet e lokalizuara t qytetarve, ekziston rrezik i madh q ky dallim lvizs edhe m shum t thellohet dhe komunat rurale t ngelin n margjinat e rrjedhave bashkkohore dhe funksionimi i tyre t ulet n mbijetes t thjesht, n vend t zhvillimit. Prandaj, komunat rurale duhet t bjn prpjekje edhe ti njohin TIK si pjes e domosdoshme e puns s tyre, sepse TIK nuk jan vetm privilegj i m t mdhenjve dhe m t pasurve, por se jan nevoj e domosdoshme e t gjithve. Gjendja rrjedhse (momentale) Infrastruktura Gjendja rrjedhse (momentale) me infrastrukturn elektronike komunikuese n numr t madh t komunave n Maqedoni paraqet penges reale q komunat t ofrojn pr qytetart e vet e-shrbime kualitative. Infrastruktura elektronike komunikuese n komunat m t mdha t qyteteve sht n nivel t knaqshm dhe sht e mjaftueshme pr implementimin e e-shrbimeve themelore. Por, gjendja me infrastrukturn elektronike komunikuese n komunat rurale bhet alarmante. Kjo gjendje duhet shpejt t tejkalohet me qllim q n Republikn e Maqedonis t mos thellohet ndarja ekzistuese digjitale.

Kjo bhet reale duke pasur parasysh se gjenerata e radhs e rrjeteve elektronike komunikuese (rrjetat optike dhe t ngjashme) vendosen n rajone me banim t dendur t cilat pr operatort garantojn leverdi ekonomike. Duhet theksuar se infrastruktura elektronike komunikuese n dy-tre vitet e ardhshme pr investitort do t jet po aq e rndsishme sa sht e rndsishme edhe infrastruktura rrugore, ujsjells dhe elektrike. Trheqja e investimeve n gjeneratn e ardhshme t rrjeteve elektronike komunikuese n territorin e komunave paraqet parakusht kryesor pr trheqjen e investimeve n sektor tjer. Prandaj, njsit e vetqeverisjes lokale duhet ta analizojn mundsin edhe pr ndrtimin t partneriteteve me sektorin privat n ofrimin e shrbimeve edhe n ndrtimin e gjenerats s ardhshme t rrjeteve elektronike komunikuese. Sipas t dhnave t pranuara nga operatort e rrjeteve elektronike komunikuese, prfshirja e gjer e internetit sht n qasje t komunave t qyteteve dhe n disa komuna rurale. Mbulimi me teknologjit e reja pr tela si jan teknologjit WiMAX dhe 3G n momentin e t shkruarit t ktij dokumenti prsri i prket vetm rajoneve t qyteteve, edhe pse kto teknologji n bot llogariten si teknologji t cilat munden shum t kontribuojn pr zvoglimin e ndarjes digjitale mes komunave t qyteteve dhe rurale n fushn e infrastrukturs. Prgatitja me harduer dhe softuer Duhet prmendur se nuk ekzistojn informata zyrtare pr prgatitjen harduerike dhe softuerike t njsive t vetqeverisjes lokale. T dhnat e m posht t theksuara jan t prmbledhura pr nevojat e shkrimit t ktij dokumenti dhe mund t ekzistoj mnjanim i vogl nga gjendja faktike. T dhnat jan pranuar nga kopja reprezentative prej 44 komuna (29 qyteteve dhe 15 rurale). N tabeln n vijim jan t prezantuara t dhnat n prqindje pr disa pika.

 120 100 80 60 45 40 20 0 % - 76 78 79 97 85 73 89 67

97 88 80 83 65 47 62 44 27

- ( ) ( )

Prgatitja harduerike e komunave sht n nivel t knaqshm, por srish mund t prmirsohet. Prfshirja n prqindje t kompjuterve pr numr t punsuari sht 78% ka do t thot se gati secili i punsuar i komuns ka kompjuterin e vet. 885 e t punsuarve n njsit e vetqeverisjes lokale shfrytzojn postn elektronike m s paku njher n jav. N t gjitha komunat ekziston ndonj rrjet kompjuterik. Dallimi n lidhjen e rrjetit sht e madhe. N disa komuna jan t lidhura me vetm disa kompjuter fizikisht t vendosura n nj dhom ose ekzistojn m shum rrjete t cilat nuk jan t lidhura mes veti. Tek komunat tjera t gjith kompjutert jan t lidhura n nj rrjet, me segmente t organizuara me VLAN, me m shum objekte komunale t lidhura prmes rrjetit pa tel ose prmes lidhjes VPN dhe me sisteme t implementuara pr mbrojtje, murr zjarri dhe antivirus. T gjitha komunat posedojn server, por n numr t vogl t komunave kompjutert jan t lidhura me domen, n disa ka implementim t pjesrishm, e n disa aspak nuk ka. Tek njsit e vetqeverisjes lokale sht rritur vetdija pr shfrytzimin e softuerve t licencuar. Tek nj numr i madh i tyre n vijim jan aktivitete pr ndrrim t softuerit ekzistues me softuer t licencuar edhe prmes blerjes s licencave ose me instalimin e softuerit t lir. Ku bhet fjal pr zgjidhje softuerike t cilat i prdorin komunat mund t vrehet se gati t gjitha komunat, me prjashtime t vogla, shfrytzojn softuer t njjt nga prodhuesit e njejt, shpesh her t fituara si donacione nga donatort ndrkombtar prmes projekteve t ndryshme.

Softuert t cilat komunat i posedojn: LTAS (Local Tax Administration System) softuer pr administratn me tatime lokale, punuar nga firma Euronetkom nga Shkupi. T dhnat mbahen n Serverin MS SQL n bazn e t dhnave. EduFM softuer pr pun financiare, materiale dhe t personelit, punuar nga firma Edusoft nga Shkupi. T dhnat mbahen n Serverin MS SQL n bazn e t dhnave. GIS (ArcMap ArcView) softuer pr implementimin e sistemit informativ gjeografik . Softueri sht furnizuar nga ana e donatorit t jashtm nga firma GISDATA nga Shkupi dhe sht dhn si donacion n komunat si softuer pr digjitalizimin e planeve urbanistike. T dhnat mbahen n Serverin MS SQL n bazn e t dhnave. SIOG Ueb-aplikacion pr lshimin e dokumenteve lidhur me urbanizmin. Aplikacioni e ndjek rrugn e dokumenteve dhe jep informata pr grykat e ngushta eventuale n punn e komunave. Aplikacioni sht i punuar nga personi fizik i angazhuar nga ana e USAID. T dhnat mbahen n Serverin MS SQL n bazn e t dhnave. Aplikacioni pr arkivin elektronik punuar nga biznes sistemi i Maqedonis nga Shkupi. Aplikacioni sht punuar me Lotus Notes dhe t dhnat mbahen n bazn e cila sht karakteristike pr at platform. Alfresco sistem pr udhheqje me dokumente, punuar nga Neokom nga Shkupi. Ueb zgjidhja e bazuar, pr t ciln pun sht i nevojshm TomCat ueb-serveri dhe Serveri MySQL pr bazn e t dhnave.

Disa komuna nj pjes t softuerve t prmendur i kan ndrruar me softuer pr qllim t njjt t prodhuar nga kompani t tjera, shpesh her ato lokale, me ka fitojn mbshtetje m t shpejt teknike. Pr mirmbajtje t aplikacioneve t gjitha komunat kan nnshkruar kontrat pr mirmbajtje me kompani t cilat e kan punuar softuerin pr t cilat paguajn shpagim adekuat. Nga zgjidhjet e prmendura softuerike, aplikacioni SIOG, edhe pse i prmbush nevojat themelore, mund t thuhet se n momentin nuk ka mbshtetje teknike dhe nuk ka kompani me t ciln mund t nnshkruhet marrveshje pr mirmbajtje. Softueri pr GIS(SIGJ), pr t cilin komunat kan licenc shfrytzohen shum pak. M shpesh sht munges e kuadrit, trajnimi i nevojshm pr t njjtin dhe kontrat pr mirmbajtje t softuerit si n rastet paraprake. N periudhn e prgatitjes s doracakut, promovohet mundsia pr grupim t komunave sipas rajoneve t planifikuara dhe shfrytzimit t prbashkt t sistemeve informatike gjeografike.

Mund t prfundohet se komunat kan softuer t cilt e knaqin pjesn m t madhe t nevojave t tyre. Shikuar n strategji paraqitet nevoja e komunikimit mes zgjidhjeve t ndryshme softuerike t cilat nuk jan kompatibile mes veti, gjegjsisht integrim i sistemeve. N pjes t komunave nuk ka person i punsuar prgjegjs pr TIK. Kjo situat m shpesh haset tek komunat rurale dhe m t vogla. Sidoqoft, n pjesn m t madhe t komunave nuk ka t punsuar person t ktill, ekziston marrveshje me firmat lokale pr mirmbajtje t harduerit dhe softuerit n komuna. Mjetet e dedikuara pr TIK n komuna mesatarisht jan m t vogla se 1% nga buxheti i prgjithshm komunal, q sipas prgjigjeve t fituara nga hulumtimi nuk jan t mjaftueshme pr realizimin e aktiviteteve t parashikuara nga sfera e TIK. -shrbime, transparenc dhe komunikim me qytetart dhe kompanit Njsit e vetqeverisjes lokale ekzistojn pr qytetart, gjegjsisht pr shfrytzuesit e saj. Prandaj, me rndsi esenciale sht q qytetart dhe kompanit t din se mund t mbshteten n vetqeverisjen lokale pr prmirsimin e kushteve n komunat e tyre. Komunat duhet ti informojn qytetart dhe kompanit pr aktivitetet e tyre, pr planet e tyre dhe pr vendimet t cilat i miratojn. Pjesmarrja e qytetarve n procesin e marrjes s vendimeve sht shum e rndsishme pr prforcimin e proceseve demokratike dhe inkluzivitetit n t gjitha nivelet. Mund t prfundohet se kur bhet fjal pr komunikim me qytetart dhe kompanit dhe transparenca, njsit e vetqeverisjes lokale lvizin n drejtim t duhur. 85% e komunave kan ueb-lokacionin e vet n t ciln shpallin informata pr punn e tyre. 89% e komunave urbane t cilat rregullisht e azhurnojn ueb-lokacionin (m s paku njher n jav), derisa prej 735 e komunave rurale t cilat i kan ueb-lokacionet e veta, vetm 45% e azhurnojn rregullisht. E-shrbimet pr qytetart e vet prmes ueb-lokacionit ofrojn 62% e komunave urbane dhe 27% nga ato rurale, q sjell nj mesatare prej 44%. Gjithsesi, tek t gjitha komunat ekziston vetdije se duhet ta zgjerojn ofertn e e-shrbimeve q t bhen shrbim i vrtet i qytetarve. E-demokracia lokale, gjegjsisht, pjesmarrje e qytetarve n punn e komuns me propozime prmes internetit e praktikojn 62% e komunave urbane dhe 27% e komunave rurale. Kjo prqindje duhet t rritet, veanrisht tek komunat rurale, sepse pjesmarrja e qytetarve sht nj nga shtyllat m kryesore t demokracis. Masat n strategjit TIK kombtare q kan t bjn me njsit e vetqeverisjes lokale Strategjit kombtare nga fusha e teknologjive informative dhe komunikuese jan dokumente strategjike t cilat jan miratuar nga Qeveria dhe nga Kuvendi i Republiks s Maqedonis dhe prfaqsojn drejtime themelore strategjike pr zhvillim n sfern e teknologjive informative dhe komunikuese si n nivel qendror, ashtu edhe n nivel lokal. Procesi i puns n prpilimin e strategjis kombtare sht krejtsisht inkluziv dhe

transparent me pjesmarrje t t gjitha palve t interesuar, n mes t cilve edhe prfaqsues nga njsit e vetqeverisjes lokale, si dhe qytetarve. N t tre strategjit kombtare nga TIK sfera, Strategjia kombtare pr zhvillim t shoqris teknologjike (SKZHSHT) sht miratuar nga Parlamenti n vitin 2005, Strategjia kombtare pr zhvillim t komunikimeve elektronike me teknologji informative (SKTEIK) miratuar nga parlamenti n vitin 2008 dhe Strategjia kombtare pr zhvillim t gjenerats s ardhme t internetit gjithprfshirs miratuar nga Parlamenti n vitin 2009, vmendje t madhe i jepet TIK zhvillimit n njsit e vetqeverisjes lokale. Strategjia kombtare pr zhvillim t shoqris informative2 sht strategji e par nga TIK sfera. Edhe pse n t nuk kishte pjes t veant dedikuar njsive t vetqeverisjes lokale, TIK zhvillimi komunal trhiqej gjat gjith strategjis. Kjo strategji paraqet dokument t rndsishm n t cilin u prmbajtn drejtimet strategjike pr zhvillim t shoqris informative n gjith shtetin, prfshir ktu edhe komunat. SKSHI, pr njsit e vetqeverisjes lokale jan t parapara masat n vijim: Pajisja e komunave me m s paku tre kompjuter dhe lidhje e pandrprer me internet n funksion dhe n pikat pr qasje publike. N nivel lokal do komun n Republikn e Maqedonis do t duhej t prpilonte program pr zhvillim t shoqris informative n nivel t komuns, si edhe t krijon IT-sektor ku udhheqja do t jet n kompetenc t Kshillit komunal dhe/ose kryetarit t komuns. N thelb, kompetencat e ktyre IT-sektorve do ti prkasin implementimit t ndryshm i aktiviteteve krijuese dhe projekteve pr zhvillim t shoqris informative n nivel t komuns.

Strategjia e dyt nga TIK sfera n Maqedoni sht Strategjia kombtare pr zhvillim t komunikimit elektronik me teknologji informative (SKKETI)3. Nj pjes e saj me titull Roli i vetqeverisjes lokale n sigurimin e partneriteteve mes sektorit publik dhe privat, dhe zhvillim i infrastrukturs n rajonet rurale ishte e dedikuar pr vetqeverisjen lokale. N SKKETI, pr njsit e vetqeverisjes lokale, prskaj masave pr krijim t TIK strategjive lokale jan t parapara edhe masat n vijim: BNJVL dhe sektori i OJQ n bashkpunim me Qeverin e RM, biznes sektorin dhe fondet e huaja do t organizojn nj sr tribunash dhe trajnime pr ndrtim t rrjets komunale dhe pilot komunave t cilat do t implementojn konceptin e Municipal Wireless dhe Municipal FTTx. Organizimi i konferencave pr promovim dhe krijimit t partneritetit publik-privat pr ndrtim dhe zhvillim t rrjeteve t qndrueshme komunale t komunikimit elektronik dhe sistemeve pjesrisht t mbshtetura nga donatort e interesuar.

2 3

Ministria pr shoqri informative http://mio.gov.mk/files/pdf/dokumenti/Strategija_i_Akcionen_Plan.pdf Ministria pr shoqri informative http://mio.gov.mk/files/pdf/dokumenti/Nacionalna_strategija_za_razvoj_na_elektronski_komunikacii_so_informaticki_ tehnologii.pdf

10

Fushata pr prparsit dhe dobit nga ndrtimi dhe zhvillimi i rrjeteve komunale t komunikimit elektronik si baz pr shoqrin informative. Tribuna, debate, konferenca pr nismn e iniciativave pr bashkpunim ndrkufitar mes komunave nga Republika e Maqedonis me komunat e shteteve fqinje, veanrisht nga euro-rajonet do t shfrytzohet pr realizimin e pilot projekteve t ktij lloji. Vetqeverisja lokale do t krijoj TIK infrastruktur t domosdoshme pr funksionimin e e-pikave n mjediset rurale.

Strategjia e tret kombtare nga sfera e teknologjive informative dhe komunikuese, Strategjia kombtare pr zhvillim t gjenerats s ardhme t internetit me prfshirje t gjer, prqendron vmendje t madhe n zhvillim t internetit me prfshirje t gjer n komunat, me theks t veant n zhvillim t internetit me prfshirje t gjer n rajonet rurale dhe t largta dhe n rajonet e pazhvilluar. N Strategjin kombtare pr zhvillim t gjenerats s ardhme t internetit me prfshirje t gjer jan t parapar masat n vijim q kan t bjn me komunat: Komunat duhet t sjellin procedura t thjeshta dhe t qarta pr ndrtim t infrastrukturs s re dhe pr shfrytzimin e infrastrukturs ekzistuese e cila sht n pronsi t tyre dhe t njjtat ti shpallin n ueb-lokacionet e veta. N bashkpunim me Agjencin pr komunikim elektronik, komunat duhet rregullisht t dorzojn informata pr azhurnimin e regjistrit kombtar elektronik. N bashkpunim me Agjencin pr komunikim elektronik, komunat duhet t prpilojn kartat komunale pr infrastruktur tele-komunikuese dhe kanaleve jo tele-komunikuese (ujsjellsi, gazsjellsi, kanalizimi, elektrifikimi, transporti publik, semafort etj.) e cila mund t shfrytzohet pr vendosjen e rrjeteve komunikuese elektronike. N bashkpunim me Agjencin pr komunikim elektronik dhe me t tjera komuna, komunat n ueb-lokacionet e veta publikisht duhet ti paraqesin qllimet pr investim n rrjetin komunikues elektronik dhe mjeteve. Komuna n ueb-lokacionin e saj duhet ta shpall strategjin e saj pr zhvillim t prgjithshm n t gjitha sektort dhe planin veprues pr zbatimin e ksaj strategjie. Komuna n ueb-lokacionin e saj duhet ti shpall qllimet pr investim t kompanive n sektor t caktuar. Komunat n ueb-lokacionet e saja ti shpallin regjistrat me profile t kompanive t cilat punojn n territorin e ksaj komune.

11

Komunat n bashkpunim me ndrmarrjet publike n ueb-lokacionin e vet t shpallin shrbime t lokalizuara. Pas verifikimit t gjendjes nga ana e Agjencis pr komunikim elektronik pr mbulim dhe shfrytzim t pamjaftueshm t internetit me prfshirje t gjr n rajone t caktuara rurale dhe t largta n shtet, komunat n bashkpunim me institucionet dhe organet shtetrore do t prpilojn dhe do t dorzojn deri tek Qeveria e RM studim me analiza dhe rekomandime pr ndihm shtetrore pr mbulim t rajoneve t caktuar rurale dhe t largta n shtet.

Korniza shtetrore Njsit e vetqeverisjes lokale punojn sipas ligjeve t republiks s Maqedonis. Teknologjit informative dhe komunikuese thuren prmes nj sr logjesh nga sfera t ndryshme t cilat kan pika prekse me punn e prditshme t NJVL. N listn e shnuar jan t numruara ligjet t cilat kan t bjn me t dhnat n form elektronike, klasifikim t informatave, komunikim, mbrojtje dhe qasje deti tek t dhnat. Ligji pr komunikim elektronik (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis 13/05, 14/07, 55/07 dhe 98/08) Ligji pr t dhnat n form elektronike dhe nnshkrimi elektronik (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 34/01, 6/02 dhe 98/08) Ligji pr udhheqje elektronike (Gazeta zyrtare e republiks s Maqedonis nr. 105/09) Ligji pr mbrojtje t t dhnave personale (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 7/05 dhe 103/08) Ligji pr klasifikim t informatave (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr.. 9/04 dhe 113/07) Ligji pr qasje t lir deri tek informatat (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 13/06 dhe 86/08) Rregullore pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes t prpunimit t t dhnave personale (Gazeta zyrtare e republiks s Maqedonis nr. 38/09) Ligji pr tregti elektronike (gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 133/2007) Ligji pr arkiv materien (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 36/90 dhe 36/95)
12

Urdhr pr punn e zyrs dhe arkivit (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 58/96)

Korniza ligjore gjendja momentale n NJVL Gjat prpilimit t ktij doracaku deri tek NJVL u distribuuan pyetsor n t cilat ishin shnuar edhe pyetje t cilat kan t bjn me rregullativn ligjore dhe implementimin e masave teknike pr mbrojtje t t dhnave personale. Nga prgjigjet e pranuara mund t prfundohet se gjendja n kt fush nuk sht n nivel t duhur. Nga aspekti i principeve themelore t sigurimit informativ (besnikris, integritetit dhe qasjes), prve n disa komuna t mdha, mund t vrehet se nuk mbahet shum kujdes pr mbrojtjen e t dhnave n formn elektronike. Pjes e komunave nuk jan t informuara pr ekzistimin e akteve nnligjore t Drejtoris pr mbrojtjen e t dhnave personale4, pjesa tjetr jan t njoftuar, por nuk kan mundsi t implementojn ndonj mas (pr shkak se nuk kan kuadr dhe mjete adekuate), ndrsa nj pjes e vogl i plotsojn masat teknike pr nivelin themelor t parapara n rregulloren (personeli i IT me vet iniciativ mundohen ti implementojn). Standarde dhe rekomandime Standarde Standardet jan norma ose krkesa t vendosura. Pr organizat e cila sht e certifikuar sipas ndonj standardi sht e obligueshme q ti prmbush krkesat t cilat jan t prcaktuar n kornizat e standardit. Ekzistojn m shum organizata ndrkombtare pr standardizim (standards development organizations - SDOs) n m shum lmi n t cilat bn pjes edhe teknologjia informative dhe komunikuese si pr shembull: Organizata ndrkombtare pr standardizim - ISO5, Konzorcium W3C6, Instituti kombtar amerikan pr standarde - ANSI7, Instituti pr inxhinier pr elektrik dhe elektronik - IEEE8... N vitin 2002 sipas Ligjit pr standardizim (gazeta zyrtare e R. S Maqedonis nr. 54/02) sht themeluar Instituti pr standardizim i Republiks s Maqedonis- ISRM9. Sipas informatave t cilat mund t merren nga ueb-lokacioni i Institutit, ekzistojn standarde maqedonase t miratuara dhe standarde ndrkombtare , evropiane dhe t tjera t miratuara. Sipas Ligjit pr standardizim, neni 24, zbatimi i standardeve maqedonase sht n baz vullnetare.

4 5

DMDhP (DZLP), www.dzlp.mk www.iso.org 6 www.w3.org 7 www.ansi.org 8 www.ieee.org 9 ISRM, www.isrm.gov.mk

13

N bot ekzistojn edhe standarde t cilat kan t bjn me institucionet shtetrore (publike). Kto standarde jan kombinim i standardeve t cilat jan t prpiluara vetm pr institucionet shtetrore dhe standarde t pranuar nga ndonj standard i shpallur i vili ka t bj me sfern adekuate. Shembull: Standarde t obligueshme teknologjike e shtetit t Nju Jorkut 04-001, Qasje t internetit ueb-t bazuar dhe informata dhe aplikacione n internet (NYS MANDATORY TECHNOLOGY STANDARD S04-001, Accessibility of State Agency Webbased Intranet and Internet Information and Applications)10; Standarde dhe rekomandime pr ueb t Qeveris t Zelands s Re (NZ Government Web Standards and Recommendations)11

Kto dy standarde jan t krijuara me qllim q t prmirsojn qasjen dhe prdorimin e ueb-lokacionit t institucioneve shtetrore. Prmbajtja deri tek standardet e shkruara sht prgjegjsi e secilit institucion shtetror. Pr standardin ka list t shkruar pr kontrollim dhe n qoft se ueb faqja e ndonj institucioni nuk prmbush ndonj krkes nga lista, ather e njjta sht e obligueshme ta bj ueb-lokacionin n pajtueshmri me krkesn. Rekomandime Rekomandimet jan rregulla normative. Nga institucionet pritet ti respektojn rekomandimet. Rekomandimet nuk jan t obligueshme pr implementim, por nga institucioni do t krkohet arsye e mir pse ato nuk respektohen. Me qllim q t miratohen TIK standarde t cilat do t shfrytzohen n organet e administrimit shtetror, n vitin 2007, Fondacioni Instituti shoqria e hapur Maqedoni prgatit publikim rekomandime pr TIK standarde n administrimin shtetror12. N vitin 2007, gjithashtu, me qllim q t rritet vetdija pr sigurim t informatave Fondacioni Metamorfozis prgatiti dokument Drejtimet pr siguri informative13. N vitin 2009, Rrjeti i shoqris t pushteteve lokale n Evropn Juglindore- NALAS (Network of Associations of Local Authorities of South-East Europe NALAS)14, prgatit doracak TIK pr pushtetin lokal (ICT For Local Government), i cili ka t bj me standardet, principet dhe praktikn e mir n bot dedikuar shfrytzimit nga ana e njsive t vetqeverisjes lokale n Evropn Juglindore.

http://www.nysl.nysed.gov/scandoclinks/ocm56314274.htm http://plone.e.govt.nz/standards/web-standards 12 Rekomandime pr standardet pr TIK n administratn shtetrore, http://www.metamorphosis.org.mk/izdanija/informatichko-opshtestvo/preporaki-za-standardi-za-ikt-vo-drzhavnatauprava/download.html 13 Drejtime pr sigurin informative, http://www.metamorphosis.org.mk/docman/informatichko-opshtestvo/nasoki-zainformaciska-sigurnost/download-2.html 14 http://www.nalas.eu/
11

10

14

Pr implementim t suksesshm t kornizs ligjore, strategjive dhe rekomandimeve sht i nevojshm informim m i madh i strukturave udhheqse n NJVL, sigurimin e kuadrit profesional, sigurimin e mjeteve financiare pr implementimin e masave, standardizim t sistemeve informative n NJVL (lloji dhe organizimi i rrjetit, aplikacionet , niveli dhe mnyra e qasjes, kopje rezerve mbrojtse (backup), qasje deri n internet, ueb-lokacione dhe shrbime t ofruara), sigurimin e mbshtetjes profesionale (prpilimin e doracakve teknik dhe procedurat) dhe trajnim. Siguria informative Duke pasur parasysh at q secila komun ka m shum informata dhe t dhna n formn elektronike, e t njjtat jan kryesore pr funksionimin e saj, siguria a tyre duhet t vihet si prioritet i nivelit m t lart. Informatat jan rezultat i grumbullimit, prpunimit, manipulimit dhe organizimit t t dhnave, ndrsa na pikpamja e sigurimit, informatat jan mjete t organizimit, t cilat si edhe t gjitha mjetet tjera kan vler dhe pr shkak t ksaj duhet t jen t mbrojtura n mnyr adekuate. Sigurimi i sistemit informativ duhet t siguroj pa ndrprerje procesin e puns dhe ta minimizoj dmin eventual t cilin do ti shkaktohej organizats. Pr kt qllim n kornizat e organizats implementohen kontrollet (masat) aktive dhe preventive me t cilat do t zvogloheshin rreziqet. Sigurimi i informatave paraqet sigurim t fshehtsis, integritetit dhe qasjes n informatat e shkruara dhe t kompjuterizuara. Tre parimet themelore pr siguri informative jan: Konfidencialiteti sigurim se informatat jan n qasje vetm pr ata t cilt jan t autorizuar t ken qasje deri tek ato, gjegjsisht, t dhnat jan t mbrojtura nga zbulimi i pa-autorizuar. Integritet sigurimin e saktsis dhe kompletimit t informatave dhe metodave pr prpunimin e tyre, gjegjsisht, t dhnat jan t mbrojtura nga ndryshimi i paautorizuar. Qasja mundsimin e qasjes s shfrytzuesve t autorizuar deri tek informatat konkrete do her kur t ken nevoj, gjegjsisht, mundsimin n qasje deri tek sistemi kur ka nevoj.

Sistemi informativ sht i sigurt derisa t tre parimet funksionojn pr mrekulli, por, n t kundrtn, nse paraqitet prishje t cils do hallk, sistemi bhet jo i sigurt. Do me thn duhet t implementohet ose e tra ose asgj. Procesi i zbatimit t siguris informative n institucionet prbhet nga m shum faza t cilat duhet t kryhen n orar sakt t prcaktuar, periudh kohore dhe vazhdueshmri. 1. Planifikimi i procesit

15

. Vlersimi i rrezikut (identifikimi i dobsive dhe krcnimeve dhe

vrtetimi i dmit i cili do t shkaktohej n qoft se t njjtat ndodhin)

. Politika pr siguri t sistemit informativ (menaxhmenti miraton strategji,

plan me udhheqje me rreziqet) 2. Implementimi i kontrolleve t sigurimit (implementimi i kontrolleve administrative, fizike dhe teknike pr mbrojtje t siguris t informatave dhe sistemit n m shum nivele) 3. Testimi dhe kontrolli i siguris (sipas Politiks pr siguri t informatave kryhet testim profesional, i pavarur dhe objektiv i efikasitetit dhe adekuatshmris t kontrolleve t implementuara) 4. Mbindrtimi dhe korrigjimi (grumbullim n kontinuitet i informatave dhe analiz e sistemit krcnime dobsi t reja, sulme aktuale dhe t ngjashme, politika statike sht e barabart me sigurimin e rrejshm) Ky model i implementimit sht i njohur si PDCA (Plan Do Check - Act) model dhe sht i promovuar nga ISO 1779915 dhe ISO 2700116. Shum shoqata t qytetarve dhe donatorve ndrkombtar ngritn iniciativ pr implementimin e TI standardeve dhe sigurim t informatave n korniza t institucioneve shtetrore dhe prpiluan rekomandime dhe drejtime t cilat prmbajn shum informata t dobishme nga kjo fush. Komunat jan linja e par luftarake pr siguri informative t qytetarve. Si roj e informatave t rndsishme pr qytetart, njsit e vetqeverisjes lokale duhet t sigurojn nivel t pranueshm t sigurimit t informatave. N baz t Ligjit pr mbrojtje t t dhnave personale, Drejtoria pr mbrojtje t t dhnave personale17 miratoi Rregullore pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunimit t t dhnave personale. Versioni m i ri i Ligjit pr mbrojtje t t dhnave personale dhe Rregullores mund t merren nga ueb-lokacioni i Drejtoris pr mbrojtje t t dhnave personale. Me Rregulloren parashihen masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis n prpunimin e t dhnave personale i cili i zbaton kontrolluesi i prmbledhjes t t dhnave personale. N periudhn e prpilimit t ktij doracaku u shprnda pyetsor deri tek NJVL ku n pjesn Legjislacioni, politika dhe strategjit, u parashtrua pyetja A zbatohen n komunn tuaj masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale (t parapar n rregulloren e DMDHP)?. Pr fat t
15 16

ISO/IEC 17799:2005, http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=39612 ISO/IEC 27001:2005, http://www.iso.org/iso/catalogue_detail?csnumber=42103 17 http://dzlp.mk/

16

keq, gjendja n njsit e vetqeverisjes lokale nuk sht n nivel t knaqshm dhe kjo sht arsyeja q m n detaje ta shqyrtojm Rregulloren n korniza t ktij doracaku. Rregullorja e DMDHP paraqet baz ligjore t mir pr implementimin e siguris t sistemit informativ. Edhe pse ka t bj me t dhnat t cilat prmbajn informata personale, i njjti model mund t zbatohet edhe pr mbrojtjen e t dhnave q jan t nj rndsie t veant n funksionimin e organizats (dokumente t brendshme t cilat i prdorim vetm administrata ose pjes e saj dhe t cilat prmbajn informata sekrete pr funksionimin e sistemit informativ dhe t ngjashme). Pr tu ballafaquar me problemet lidhur me sigurin e informatave dhe t dhnave, n t ardhmen sht e nevojshme q:

T caktohet person prgjegjs pr sigurin informative (CISSP18), T kryhet trajnim i administrats q t mund t identifikohet problemi informativsigurues, krcnimi ose sulmi Prgatitja pr ballafaqimin me incidentet e paraqitura informative Siguri fizike e resurseve informative (qasja e kufizuar) Resurset themelore dhe t rndsishme informative duhet t jen t sigurta (kopje rezerve t mbrojtura, pajisje rezerve, lokacion rezerv) Qasje deri tek kompjutert vetm pr shfrytzuesit e autorizuar Kriptim i informatave (sigurim) Trajnim i vazhdueshm Definim i politiks pr siguri informative dhe politik pr shfrytzimin e TIK-ut dhe informatave

18

CISSP Certified Information Systems Security Professional (origjinali)

17

Prgatitja dhe implementimi i projekteve nga sfera e TIK definimi i Aksion Planit Prgatitja e strategjis lokale pr teknologjit informative dhe komunikuese pa Aksion plan pr realizim sht e paparamenduar. N Aksion planin duhet t prmbahen projektet prmes s cilve do t kontribuohet pr arritjen e qllimeve strategjike t shnuara n strategjin e TIK. Gjat planifikimit t projekteve duhet realisht ti qaset situats dhe t bhen planifikime t realizueshme me qllim q projekti t jet i realizuar me sukses. Duhet qart dhe pa mdyshje t definohen qllimet e projektit, si edhe mnyra pr arritjen e tyre. Projekti duhet t ket planifikuar kornizn reale kohore s bashku me fazat e realizimit t tij. Duhet t identifikohen dhe plotsohen parakushtet t cilat jan t nevojshme pr realizim t projektit me sukses. Gjat definimit t konstruksionit financiar t projektit sht me rndsi t kemi parasysh edhe buxhetin e komuns dhe kjo t bhet n koordinim me t gjith faktort relevant t cilt kan kompetenca n krijimin dhe miratimin e buxhetit komunal. Gjithashtu, duhet t definohet edhe mekanizmi pr ndjekje t realizimit t projektit dhe qndrueshmris s tij. Gjat planifikimit t projekteve duhet realisht t vlersohet faktori kritik, sepse identifikimi i tyre real n mas t madhe varet realizimi me sukses i projektit. Nj nga faktort m kritik sht sigurimi i financave, gjithashtu t rndsishme jan edhe potencialet njerzore, respektimi i afateve t parapara kohore, si edhe ndjekja e realizimit t projektit. N fund duhet t identifikohen rreziqet t cilat m s shpeshti jan t ngjashme pr t gjitha projektet t cilat zbatohen n njsit e vetqeverisjes lokale n Maqedoni. Tabela n vijim sht propozim-tabel pr dukjen e projekteve t prmbajtura n Aksion planin pr realizim t strategjis t TIK. Sipas nevojs, mund t shtohen informata plotsuese, por rekomandohet q kto informata minimale t plotsohen pr secilin projekt vemas. N pjesn Praktika t mira, t gjitha praktikat/projektet e mira t realizuara nga komunat jan t prshkruara n kt mnyr. Emri i projektit Shnohet emri i projektit Sfera Theksohen sferat t cilat jan prfshir me projektin. Bartsi i projektit Theksohet sektori ose njsia e cila do t jet barts i aktiviteteve (sektori ose njsia) t parapar me projektin. T tjer Theksohen partneritetet t cilat do t marrin pjes n realizimin e pjesmarrs projektit (mund t jen kompani, shkolla, operator telekomunikues, institucione shtetrore, donator t huaj...) Prshkrim i shkurt Projekti duhet t prshkruhet n disa fjali. i projektit Rezultatet e pritura Theksohen rezultatet kryesore t cilat duhet t arrihen me realizimin e projektit. Fazat e 1. Faza 1 Theksohen fazat kryesore t realizimit t implementimit projektit. 2. Faza 2 3. Faza 3 Parakushtet Parakushtet themelore t cilat duhet t prmbushen pr realizim

18

me sukses t projektit. Koha e Periudha kohore pr t cilin planifikohet realizimi i projektit. implementimit Projektim financiar Theksohen mjetet financiare t nevojshme pr realizimi t projektit. Vlersim Theksohet se kush do ti prmbledh rezultatet pr t vlersuar suksesin e projektit dhe pas sa kohe do t bhet vlersimi. Faktort kritik pr implementim Burimet financiare Theksohen burimet e mjeteve financiare t nevojshme pr realizimin e projektit. Kuadro Theksohen se cilat kuadro profesionale jan t nevojshme pr profesionale, realizimin e projektit, sa resurse njerzore duhet t jen t resurse njerzore, prfshir dhe si duhet t jet njohuria dhe profesionalizmi i tyre. njohuri e domosdoshme dhe profesionalizm Teknologjit Theksohet se cilat teknologji do t prdoren gjat realizimit t projektit. Afatet kohore Definohen afatet kohore pr seciln faz nga realizimi i projektit. Ato duhet t jen reale dhe t realizueshme me qllim q projekti t jet me sukses. Prcjellja e Theksohet se cili do ta prcjell realizimin e projektit dhe n realizimit ciln mnyr do t bhet prcjellja (psh. Raporte mujore pr prparimin/realizimin e aktiviteteve). Rreziqet Rreziqet kryesore t cilat munden negativisht t ndikojn mbi realizimin e projektit (vullneti politik, informim i pamjaftueshm i shfrytzuesve, refuzim i shfrytzuesve ti shfrytzojn t arriturat e projektit). Shum informata dhe udhzime t detajizuar pr planifikimin strategjik dhe realizimin e projektit n t gjitha sferat, prfshir edhe nga sfera e teknologjis informative dhe komunikuese, mund ti gjeni n Doracakun pr planifikim strategjik t zhvillimit lokal t komunave, tetor viti 2008. publikuar nga projekti Mbshtetje e procesit t decentralizimit (www.sudep.com.mk) t cilin mund ta merrni prej ueb-lokacionit t BNJVL n pjesn Botime, Publikime.

19

Praktikat e mira Shkmbimi i prvojave t arritura gjat realizimit t projekteve t caktuara, qoft ato pozitive ose negative, nga aspekti organizativ ose teknik, jan t nj rndsia t madhe pr planifikim t aktiviteteve n vijim dhe definimin e rrugs prmes s cils do t shkonte komuna n t ardhmen. N vitin 2008, BNJVL n bashkpunim me Kshillin e Evrops, AER dhe USAID realizuan projekt pr zgjedhje t praktikave m t mira n njsit e vetqeverisjes lokale. Rezultatet e ktij projekti mundsojn shkmbim t diturive dhe prvojave pr zgjidhjen e shtjeve me t cilat ballafaqohen t gjitha komunat n Republikn e Maqedonis. Pjes e praktikave t theksuara n doracakun plotsohen mes veti, dhe ekzistojn implementime t ngjashme n komunat tjera. Rekomandimi jon sht q detajisht t shikohet doracaku t ciln mund ta merrni nga ueb-lokacioni i BNJVL dhe t kontaktoni me personat prgjegjs pr realizimin e projekteve t cilt mund t ju ndihmojn n mas t madhe gjat planifikimit t realizimit t nj projekti t ngjashm n komunn tuaj. M posht n tekst jan przgjedhur disa praktika t mira dhe t ndryshme n t ciln dominojn prparsit t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese. Gjithashtu, n vitin 2008, nga ana e BNJVL, pr her t par u organizuan puntori nga sfera e TIK ku t punsuarit n komuna kishin mundsi t bisedojn pr problemete aktuale dhe t definojn disa hapa dhe projekte t ardhshm q do t realizoheshin n t ardhmen. Duhet t kemi parasysh se praktikat e mira t theksuara n kt doracak nuk jan t vetmet praktikat e mira nga sfera e TIK. Sigurisht se ekzistojn m shum, por ktu jan vendosur praktikat t cilat kan konkurruar n zgjedhjen e praktikave m t mira n njsit e vetqeverisjes lokale si edhe disa t pa dorzuara nga vet komunat. Pjes e praktikave t TIK t mira t realizuara n komunat e Maqedonis n periudhn kaluese: Zyra e disperzuara (shprndara) komunale Emri i projektit Zyra e disperzuara (shprndar) komunale Sfera Shrbime, TIK, Arsimim Bartsi i projektit Komuna e Velesit Pjesmarrs tjer UNDP Prshkrim i shkurtr i Problemi mund t ndahet n dy pjes: e para qytetart q jetojn projektit jasht mjediseve t qytetit nuk kan nivel t njjt t qasjes deri tek shrbimet e komunave dhe e dyta pr ti pranuar ato shrbime, kjo i zmadhon harxhimet dhe e zmadhon kohn e nevojshme pr kryerjen e puns, sepse duhet t udhtojn deri tek selia e komuns. Thelbi i praktiks sht:: n vend se qytetart n komun, komuna tek qytetart".

20

Me ndihmn e teknologjis informative komunikuese (TIK), zyra sht pjes e sistemit informativ. N kt mnyr jan mundsuar t gjitha shrbimet lokale, t cilat mund t realizohen prmes rrugs elektronike. N t sht mundsuar edhe trajnim themelor informativ pr qytetart lokal, si edhe qasje e lir n internet. Pr funksionim t zyrs, Komuna e Velesit i delegoi kompetenca personit fizik nga mjedisi lokal. Praktika i sht dedikuar e nj target grupi t gjer- qytetarve dhe biznes-bashksis lokale. Praktika plotsisht e zgjidh problemin pr t cilin edhe sht krijuar. Prskaj realizimit t qllimeve t vendosura strategjike t lidhura me orientimin shrbyes, konsiderueshm sht zmadhuar besimi n relacion pushtet lokal qytetar. Ky efekt, ngadal merr rndsi edhe n kuptimin financiar, nga aspekti i pagimit n koh dhe t rregullt t obligimeve t cilat i kan qytetart lokal drejt komuns. Me qasjen e lir dhe pa pages t internetit, prmes faqes s internetit www.uslugi.gov.mk, ato mund ti realizojn shrbimet t cilat jan n kompetenc t shtetit. N plotsim, sht mundsuar trajnim bazik informativ pr target grupe t ndryshme nga mjedisi lokal pr t shfrytzuar kto shrbime. e 1. Faza 1 Prgatitja e dokumentacionit teknik dhe kushtet pr implementim 2. Faza 2 Implementim i sistemit n nivel teknik 3. Faza 3 Zgjedhja dhe trajnimi i personit fizik t cilit i jan deleguar kompetencat. Hapsira, infrastruktura e TIK, dhe personi fizik e n kontinuitet Pr zbatimin e praktiks jan t nevojshm 450.000 denar prej t cilve pr adaptim dhe pajisje t hapsirave 180.000 denar, ndrsa pr teknologjin informative dhe komunikuese 270.000 denar.

Rezultatet e pritura

Fazat implementimit

Parakushtet Koha implementimit Projektim financiar

Faktor kritik pr implementim Burime financiare Pr implementimin e praktikave nuk jan t nevojshme organizime n partneritet ose tjetr lloj i ndihms s jashtme- komuna mundet n pavarsi ta zbaton. Praktik sht plotsisht e vet-qndrueshme sepse funksionon si pjes e administrats komunale. N zyrn e disperzuar (pr shkak t numrit t vogl t shfrytzuesve) dhnia e informatave dhe ofrimi i shrbimeve nga e gjith kompetenca jan t bashkuar n nj vend dhe tek nj person. Nj person fizik me njohje t rrjedhave t puns dhe shrbimeve t

Kuadrot

21

profesionale,resurset cilat i ofron komuna. njerzore, njohuri t domosdoshme dhe profesionalizm Teknologjit Lidhja pa tel (wireless) me komunn (sot kjo mund t realizohet edhe n mnyr m t thjesht me fardo qasje n Internet) Afatet kohore Prcjellja e realizimit Me sukses funksionon deri n 2006 Rreziqe Personi fizik nga bashksia lokale me njohuri n shrbimet dhe procedurat Koha e puns prshtatur pr nevojat e popullats Praktika sht n prdorim t rregullt, implementohet prej 05 maj t vitit 2006 dhe sht plotsisht funksionale,t gjitha problemet lidhur me funksionalitetin e saj jan t mnjanuara. Praktika sht plotsisht e pranuar nga qytetart dhe subjekteve afariste nga vendbanimet t cilat e shfrytzojn zyrn e disperzuar. Koncepti i modifikuar i ktij shembulli tani m sht zbatuar pr funksionimin e administrats s prbashkt t vendosur mes komunave Vasilev, Bosilov dhe Novo Sel.Komuna e Velesit gjat vitit 2009 hapi edhe dy zyre t disperzuara n vendbanimet Ivankovc dhe Buzalkov. Themelimi i organeve t prbashkta organizative Emri i projektit Sfera Barts i projektit T tjer pjesmarrs Shnim i shkurtr projektit Themelimi i organeve t prbashkta administrative Bashkpunimi ndrkomunal, rritja e kualitetit t shrbimeve Komunat Bosilev,Vasilev dhe Novo Sell UNDP i Ligji pr vetqeverisje lokale jep mundsi q komunat t themelojn organ t prbashkt administrativ q t mund ti kryejn kompetencat e ndara. Komunat Bosilev, Vasilev dhe Novo Sell e shfrytzuan kt mundsi dhe formuan tre shrbime t prbashkta: Njsi pr pagimin e tatimit, taksave dhe t tjera t kompensime me seli n komunn e Vasilevs; Njsi pr mbikqyrje inspektuese me seli n komunn e Bosilevs; dhe Njsi pr planifikim hapsinor dhe urbanizm, ndrtim dhe mbrojtje t mjedisit jetsor me seli n komunn e Novo Sells. Secila nga kto shrbime vepron n territorin e t tre komunave. Me formimin e shrbimeve t prbashkta, kto komuna e tejkaluan problemin e mungess s kushteve hapsinore pr kryerjen e kompetencave t prmendura n ndrtesat e tyre administrative si edhe problemin e mungess s mjeteve financiare, kuadrit profesional dhe pajisjes teknike pr sferat adekuate. Rezultatet e pritura Shrbim m kualitativ pr qytetart, administrat m afr qytetarve, njohjen e qytetarve me t drejtat e tyre dhe obligimet kundrejt komuns, shkurtimin e kohs s pritjes s qytetarve pr marrjen e dokumenteve t nevojshme si edhe zvoglimin e
22

shpenzimeve pr marrjen e tyre. Komunat fituan administrat t prbashkt efikase dhe profesionale, si edhe kursim t mjeteve financiare me zvoglimin e shpenzimeve pr rroga. Koha pr dhnie t prgjigjeve sipas krkesave t qytetarve sht e shkurtuar, pr shkak t rrjetzimit elektronik t komunave me t ciln u rrit efikasiteti i puns s shrbimeve t prbashkta. Fazat implementimit Parakushtet e 1. Faza 1 Prgatitja e dokumentacionit teknik 2. Faza 2 Implementimi i sistemit n nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi i administrats Mjete t siguruara nga t gjitha komunat, Arsimimi i nevojshm dhe prvoja e puns e

Koha implementimit Projektimi financiar Donacion prej donatorve t huaj (shuma nuk sht e njohur)

Faktort kritik pr implementim Burimet financiare UNDP, buxheti komunal nga secila prej komunave, N vit jan t nevojshme gjithsej 5600000 denar nga t gjitha tre komunat(rroga dhe tl tjera shpenzime). Kuadro profesionale, Arsimim adekuat dhe prvoj pune pr shrbimet profesionale resurse njerzore, njohuria dhe profesionalizmi t nevojshme Teknologjit Rrjetzimi i cila sht br mbi bat t teknologjis pa tel n 5,4 GHz me Voip (Voice over IP) linja telefonike pr t tre komunat. (rrjeti sht n pronsi e komunave) Afatet kohore Prcjellja e realizimit Projekti 2 vjet funksionon me sukses Rreziqet Vullneti politik, mirmbajtja e infrastrukturs teknike, pajisja dhe niveli adekuat i e-edukimit pr shfrytzimin e t gjitha mundsive t volitshme t cilat i ofron sistemi Kjo sht praktik e mir e komunave Bosilov, Vasilev dhe Novo Sell dhe paraqet baz solide pr implementimin edhe n komunat tjera rurale si edhe n komunat tjera m t vogla t qyteteve t cilat ballafaqohen me munges t kushteve hapsinore, mjeteve financiare, kuadrit profesional dhe pajisjes teknike pr kryerjen e kompetencave nga pakoja e ligjeve n procesin e decentralizimit. N shembullin konkret bhet fjal pr bashkimin e administrats t tre komunave t cilat jan natyrshm, gjeografikisht dhe ekonomikisht t lidhura, n t cilat qytetart jan t lidhur me nevojat dhe interesat e prbashkta. N kto tre komuna sht implementuar edhe rotacion i shrbimeve, ashtu
23

q qytetart nga nj komun e caktuar n dit t prcaktuar javore munden q n komunn e tyre t takohen me shrbimet profesionale t cilat jan fizikisht t vendosura n nj nga komunat tjera. Problemi kryesor i cili paraqitet sht tensioni i ult i rrjetit t energjis elektrike n nj nga tre komunat dhe ndrprerjet e kohpaskohshme n furnizimin me energji elektrike. N at periudh edhe dy komunat tjera t mbetura nuk jan n mundsi ti qasen resurseve dhe shrbimeve nga ajo komun. Problem tjetr i cili ndonjher paraqitet sht nevoja pr mbshtetje profesionale teknike nga sfera e ZIK. N t tre komunat ka vetm nj person pr TIK i cili nuk mundet ti shrbej t gjitha tre komunat n t njjtn koh. Rrjedhja elektronike e seancave t kshillit komunal Emri i projektit Sfera Mbajtja elektronike e seancs elektronike t Kshillit komunal t Velesit Transparenc dhe efikasitet, Rritja e kualiteti t shrbimeve Komuna e Velesit

Barts i projektit T tjer pjesmarrs Prshkrim i shkurt i Para implementimit t praktiks ekzistonte problem me sasin e projektit madhe t letrave, fotokopjim i materialeve dhe shpenzimet materiale lidhur me at, shpenzimet pr shrbimet e posts dhe t ngjashme. Kur materialet do t arrinin deri tek antart e Kshillit, ata prsri duheshin t kthehen mbrapa me ato n komun q t munden ta ndjekin seancn e Kshillit dhe t diskutojn pr rendin e dits. Gjat ndryshimit eventual t rendit t dits ishte e nevojshme kopjim i srishm, harxhime t reja dhe ngadalsim i puns s Kshillit. Administrata komunale humbte shum koh t punt teknike lidhur me prgatitjen dhe realizimin e seancave t Kshillit. Drejtimi i seancave t Kshillit ishte i ngadalshm dhe jo efikas, ndrsa qasja deri tek informatat t rndsishme pr marrjen e vendimeve i vshtir dhe vetm n formn n letr. Qasja deri tek informatat, nga ana e qytetarve srish vetm n form n letr n shpallsin zyrtar.. Mbajtja elektronike e seancs t Kshillit Komunal n Veles sht shembull praktik i cili duke shfrytzuar mundsit e teknologjis informative dhe komunikuese (TIK) mundson prgatitjen dhe drejtimin e seancs s Kshillit, qasje deri tek t gjitha materialet rrjedhse dhe t arkivuara (vendime, zgjidhje, procesverbale, shpalls zyrtar) dhe e gjith korniza ligjore e cila ekziston n prdorim n form elektronike. Kjo mnyr e mbajtjes s seancave t Kshillit sht kushtimisht i mbyllur n korniza t sistemit informativ komunal n pjesn e saj t puns, por n mnyr t leht

24

Rezultatet e pritura

dhe t thjesht mundson shpalljen e t gjitha materialeve zyrtare t cilat jan rezultat i puns s Kshillit t www.veles.gov.mk Praktika e zgjidhi problemin pr t cilin edhe sht implementuar. Me aplikimin e praktiks u arrit rritja e efikasitetit t administrats dhe Kshillit komunal, jan krijuar kushte t volitshme pr pun t Kshillit, jan zvogluar shpenzimet pr prgatitjen e seancave, distribuimi i materialeve pr pun bhet n form elektronike, sht aplikuar TIK. Prgatitja e dokumentacionit teknik dhe kushteve pr implementim 2. Faza 2 Implementimi i sistemit pr nivel teknik 3. Faza 3 Trajnim i antarve t Kshillit t Komuns s Velesit sht e nevojshme shkalla e lart e implementimit t TIK n korniza t administrats si edhe kushtet hapsinore e N kontinuitet e 1. Faza 1

Fazat implementimit

Parakushtet

Koha implementimit Projektimi financiar Mjete financiare - 3.800.000 denar. TIK-pajisje-1.600.000 denar dhe pajisje tjetr - 2.200.000 denar. Personel Shpenzimet rrjedhse. Faktort kritik pr implementim Burimet financiare

Pr zbatimin e ksaj praktike nuk jan t nevojshme organizime partnere ose tjetr lloj i ndihms s jashtme- komuna mundet pavarsisht ta implementoj. Praktika sht plotsisht e vetmbajtur sepse funksionon si pjes e administrats komunale.

Kuadro profesional, Nuk jan t nevojshme punsime plotsuese pr implementim t resurse njerzore, praktiks. Ajo sht implementuar nga shrbimet e komuns. njohuri dhe profesionalizm i nevojshm Teknologji LAN, Softuer intranet pr realizimin e seancs (Open Source) Afatet kohore Ndjekja e realizimit Projekti me sukses funksionon prej 2006 Rreziqe Vullnet politik, infrastruktur teknike, pajisje dhe nivel adekuat i enjohurive/pismenost N vete, praktika mund leht t adaptohet pr nevojat specifike, q e bn at maksimalisht fleksibile dhe t zbatueshme pr komuna t ndryshme sipas madhsis dhe numrit t antarve t Kshillit. Kjo do t thot se nga aspekti i shpenzimeve, implementimi i praktiks do t duhej t ishte m e leht n komunat e vogla. Kshilli elektronik i komuns s Velesit funksionon prej majit t vitit 2006 dhe kjo sht nj praktik e mir e cila rekomandohet pr implementimin n t tjera komuna. Me
25

integrimin dhe aplikimin e sistemit unik pr bashkpunim n korniza t shrbimeve n komun, ekziston mundsia e ndrrimit t aplikacionit ekzistues me nj t re, m t sofistikuar. . Implementimi i sistemit informativ gjeografik Emri i projektit Implementimi i sistemit informativ gjeografik(SIGJ) Sfera Rritja e kualitetit t shrbimeve Barts i projektit Komuna e Negotinit T tjer pjesmarrs USAID,AER Prshkrim i shkurtr i SIGJ sistemi paraqet sistem i bazuar kompjuterik i t dhnave projektit hapsinore t cilat jan t paraqitura n form t planeve, kartave, tabelave dhe prezantimeve 3 dimensionale dhe shrben pr grumbullimin, vizuelizimin, kontrollimin, vrtetimin, ruajtjen, manipulimin, prpunimin, integrimin dhe analizimin e t dhnave hapsinore dhe arritjen e rezultateve nga t njjtat. Ai paraqet vegl pr modelim dhe analizim t problemeve komplekse nga jeta e prditshme. Nga aspekti i vetqeverisjes lokale, SIGJ sistemi sht erdhe e t gjitha informatave t cilat duhet ti ket n nj qytet ose komun bashkkohore dhe t menaxhohen me efikasitet. Dobi plotsuese nga implementimi i sistemit SIGJ sht ndikimi i tij padyshim mbi rritjen e shkmbimit elektronik mes t punsuarve n administratn komunale. SIGJ softueri jan donacion i USAID prej vitit 2004, q u ndoq edhe me trajnim pr prdorimin e tij. Pajisja dhe softueri u pasuruan n vitin 2006 me pjesmarrje n projektin e Agjencis Evropian pr Rikonstruktim TRAIN, e cila gjithashtu dha si donacion SIGJ-softuer pr edhe dy kompjuter dhe organizoi trajnim t cilin e ndoqn edhe nj i punsuar komuns. Rezultatet e pritura Sistemi informativ mundson qasje t shpejt deri te cila do informat e cila ka t bj me planifikimin urbanistik dhe t gjitha shtjet lidhur me urbanizmin, me t cilt jan t prekur qytetart e Komuns s Negotinit. N analizn e t dhnave prmes prezantimit grafik mund t bhen planifikime t caktuara dhe strukturim i terrenit. Prshpejtohet vet prpilimi i planeve urbanistike. Gjat prpilimit t planeve t reja dhe ndryshimin e ekzistueseve, ato vetm regjistrohen n planin ekzistues urbanistik. Fitohet n koh gjat prpilimit t t dhnave , ndrsa me zgjidhjen vizuale t problemit kontribuojm n kualitetin e zgjidhjeve e1. Faza 1 Prgatitja e dokumentacionit teknik pr

Fazat

26

implementimit

Parakushtet Koha e implementimit Projektim financiar Donacion prej donatorve t huaj (shuma nuk sht e njohur) Faktort kritik pr implementim

realizim t projektit 2. Faza 2 Implementim i sistemit n nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi i administrats Kuadrot profesionale, trajnimi kualitativ dhe mbshtetja teknike

Burimet financiare USAID, AER Kuadrot profesionale, Prcaktim dhe standardizim i t dhnave t cilat duhet t resurset njerzore, regjistrohen n sistem njohuri t Munges e kuadrit profesional n njsit e urbanizmit domosdoshme dhe Person prgjegjs pr digjitalizimin dhe SIGJ-analitik profesionalizm Teknologjit Platforma e Mikrosoftit, SQL Server pr deponimin e bazs s t dhnave, ArcMap dhe ArcView SIGJ softuer pr digjitalizim, gjeo-referenc, analiz dhe t dhna atribuese Afatet kohore Prcjellja e realizimit 2004 USAID, 2006-AER Rreziqet Vullneti politik, infrastruktura teknike, pajisja dhe niveli adekuat i njohurive pr implementim Vnia n funksion e Sistemit informativ gjeografik (SIGJ) n punn e prditshme t komunave sht e domosdoshme pr periudhn n vijim. Pr periudhn prej vitit 2004 deri n vitin 2006, prmes projekteve t USAID dhe AER n pjesn m t madhe t komunave n Maqedoni u dhuruan SIGJ-softuer (ArcMap dhe ArcView), pr prdorimin e t njjtit u trajnuan nj pjes e t punsuarve n njsin pr urbanizm prej secils nga komunat ku ishin implementuar kto projekte. Sot, vetm n nj pjes t vogl t atyre komunave pjesrisht shfrytzohet ky softuer. Shkaku mund t vshtrohet nga m shum kndvshtrime. N at periudh vetm nj pjes e vogl e planeve urbanistike t cilat i ka komuna ishin n formn elektronike dhe kishte nevoj pr m shum koh pr skenim dhe gjeo-referencim t planeve tjera, t parcelave t kadastrs, objekteve e t ngjashme. Problem tjetr sht mospasja e personi n komun i cili pr do dit do t kryej regjistrimin dhe analizn e t dhnave n sistem. Pjes e ktyre pengesave jan t mnjanuara, kompanit t cilat prpilojn plane urbanistike jan t obliguara q planet ti dorzojn n formn elektronike deri n komun. Pr shkak t kalimit t nj periudhe t gjat, sht i nevojshm trajnim i srishm kualitativ pr SIGJ pr shrbimet si edhe shfrytzim i mundsive momentale pr mbindrtim t sistemit dhe ofrimit t on-line shrbimeve pr qytetart.

27

Implementimi i SIGJ sistemit organizativ Emri i projektit Implementim i SIGJ n Qytetin e Shkupit Sfera TIK,urbanizm,pun komunale (model i adresuar) Barts i projektit Sektor pr IT. Qyteti i Shkupit T tjer pjesmarrs T gjith sektort e Qytetit t Shkupit,GISDATA Shkup Prshkrim i shkurtr i Gjat vitit 2008 (faza e par) Qyteti i Shkupit filloi me projektit implementimin dhe zhvillimin e sistemit informativ gjeografi (SIGJ) si sistem organizativ SIGJ (enterprise SIGJ) n kornizat e t gjith sektorve t administrats s qytetit. Faza e par e implementimit t SIGJ sht br me prdorimin e internet/intranet teknologjis (ArcGIS Server 9.2) prmes infrastrukturs klient/server i cili siguron qasje t shpejt dhe t thjesht drejt t dhnave hapsinore prmes SIGJ aplikimet dhe internet krkuesit t numrit t madh t shfrytzuesve. T dhnat hapsinore jan n nj vend, server t dhnash, ndrsa interfejsi shfrytzues i aplikimeve sht dizajnuar sipas nevojave t Qytetit t Shkupit. SIGJ serveri i internetit/intranetit siguron qasje drejt t dhnave hapsinore prmes krkuesit t thjesht n internet nga cili do kompjuter n rrjetn lokale. Hardueri i SIGJ i instaluar dhe konfiguruar dhe softueri i SIGJ serverit E ndrtuar gjeo-baza e t dhnave me prdorim t Microsoft SQL Server 2005 dhe ESRI ArcSDE 9.2 (GUP i Qytetit t Shkupit 2002, model adresues i Qytetit t Shkupti, fotografi satelitore Shkup 2007, plane t kadastrs dhe kartave topografike) Prpiluar intranet ueb-lokacioni pr qasje deri tek t dhnat hapsinore me licenc pr numra t pakufizuar t shfrytzuesve Prpiluar aplikacion pr mirmbajtje t modelit adresor Prpiluar shtresa t reja t t dhnave hapsinore gjat vitit 2009 Rezultatet e pritura Rritja e transparencs n punn e administrats s qytetit deri tek qytetart dhe biznes bashksia prmes prpilimit t SIGJ internet portalit t Qytetit t Shkupit me t cilin do t mundsohet qasje n t dhnat hapsinore t Qytetit t Shkupit (GUP incizim satelitor, objekte t interesit....) dhe aplikacion pr iniciativat dhe propozimet e qytetarve deri tek administrata Rritja e efikasitetit n pun n administratn e Qytetit t Shkupit Prdorimi i skanerit me format t madh (A0) pr digjitalizim t hapsirave ekzistuese n form letr (hart, plane, shtresa,....) dhe regjistrimi i tyre n SIGJ sistemin t Qytetit t Shkupit Prdorimi i SIGJ pajisjeve pr grumbullimin e informatave hapsinore n teren

28

Mbindrtim i sistemit adresor i Qytetit t Shkupit. Krijimi i kushteve pr shkmbim t informatave hapsinore dhe bashkpunim me NP t themeluara prej Qytetit t Shkupit dhe komunave, institucioneve n nivel shtetror dhe ndrmarrjeve private. Fazat implementimit Parakushtet Koha implementimit Projektimi financiar e 1. Faza 1 Filluar dhe prfunduar n vitin2008 2. Faza2 Viti 2010 3. Faza3 Viti 2011 Infrastruktur e zhvilluar e TIK, server sala, domeni, mjete financiare, SIGJ t dhnat e Viti 2008 2011 N fazn e par jan shpenzuar 4.500.000 denar, pr fazn e dyt jan parapar 5.000.000 dhe pr fazn e tret 7.200.000 denar

Faktort kritik pr implementim Burime financiare Buxheti i Qytetit t Shkupit. Aplikuar me Projektin pr bashkpunim ndrkomunal me Komunn e Qendrs n zhvillimin e SIGJ, deri m tani pa rezultat. . Kuadro profesionale, Njsia pr SIGJ, njohje pr SIGJ teknologjin dhe SIGJ uebresurset njerzore, shrbimin nevoj pr njohuri dhe profesionalizm Teknologji Microsoft SQL Server 2005 dhe ESRI ArcGIS 9.2 Afatet kohore Viti 2008 2011 Prcjellja e realizimit Funksionim i Intranet t Qytetit e Shkupit prej 2008 Rreziqet Munges e azhurnimit t t dhnave hapsinore pr territorin e Shkupit (veanrisht pr kadastrn nntoksore), munges e bashkpunimit mes institucioneve, koh e gjat e implementimit, kompleksiviteti i projektit..... Implementimi i SIGJ organizativ sht faza e dyt e implementimit t SIGJ sistemit n nivel lokal. Kjo faz prfshin instalim dhe implementim i SIGJ ueb-serverit prmes s cilit internetit do t mundsoj qasje deri tek t dhnat hapsinore dhe t tjerat t mbetura n sistemin me nivele t ndryshme pr qasje, pa dallim a bhet fjal pr prdorim intern dhe bashkpunim mes komunave ose pr qasje publike. Implementimi i mjeteve TIK bashkkohore n procesin arsimor Emri i projektit Sfera Zbatimi i mjeteve TIK bashkkohore n proceset arsimore Portali arsimor komunal (PAK) TIK, Arsim
29

Bartsi i projektit Komuna e Velesit (sektor ose njsi) T tjer pjesmarrs Mikrosoft Maqedoni, FIOOM, MESA, Operatori Kabllovik SPRINT Prshkrim i shkurtr i Si platform bashkkohore punuese, PAK siguron shfrytzim projektit maksimal t resurseve njerzore, infrastrukturore dhe teknike ekzistuese n bashksi, shkollat dhe familjet, duke shfrytzuar vegla dhe shrbime pr prmirsimin dhe prparimin e procesit arsimor prmes zbatimit t mundsive t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese (TIK). Prfshirja e Komuns s Velesit dhe partnerve sht shembull pr partneritet publik privat drejtuar kah sigurimi i qasjes deri tek njohurit globale, kushte m t mira pr jetes dhe pun dhe zhvillim i prshpejtuar i bashksis. Shkollat n arsimin fillor, t mesm dhe t lart, prindrit e tyre, arsimtart dhe profesort n institucionet arsimore lokale kan n diskonim sistem unik pr bashkpunim, komunikim, shkmbim t njohurive dhe evidenc. Ueb-lokacioni i portalit arsimor sht www.obrazovanie.edu.mk Rezultatet e pritura Sistem i implementuar dhe funksional pr menaxhim me prmbajtjet msimore Fazat e 1. Faza 1 Prgatitja e dokumentacionit teknik dhe implementimit kushteve pr implementim 2. Faza 2 Implementim i sistemit n nivel teknik 3. Faza 3 Trajnimi pr administrator, kuadri arsimor dhe nxnsit Parakushtet Jan siguruar mjetet financiare pr furnizim t harduerit dhe softuerit, LAN n shkolla dhe qasje n internet nga cili do lokacion dhe nnkuptohet dshira tek t gjitha target grupe Koha e kontinuitet implementimit Projektimi financiar Investimi i par 2.680.000 denar, por mbindrtimi dhe lidhja me t tjera BNJVL n kt platform do t kushtonte m pak Faktort kritik pr implementim Burimet financiare T gjith partnert pjesmarrs n projekt Kuadro profesionale, 2 - administrator (n nivel m t lart) resurse njerzore N do shkoll nga 2 administrator njohuri dhe Administratort e nivelit m t lart duhet t ken njohuri t mdha profesionalizm i nga e gjith teknologjia e prmendur, ndrsa administratort e domosdoshm shkolls duhet t din si t menaxhojn me sajtet e shkollave dhe me dhnien e privilegjeve. Pr t tjer arsimtar sht e nevojshme dija q t prgatisin materiale elektronike dhe teste dhe t njjtat ti shprndajn nxnsve adekuat. Portali sht i orientuar n shfrytzim dhe i leht pr shfrytzim pr shfrytzuesit e fundit.

30

Teknologjit

Microsoft Windows Server, Microsoft ISA Server, Microsoft SQL Server, Microsoft SharePoint Portal Server, Microsoft Class Server, Microsoft Exchange Server

Afatet kohore Prcjellja e realizimit Me sukses funksionon pre viti 2007 Rreziqet Njohuri t pamjaftueshme t TIK tek kuadri arsimor Tejkalimi i friks nga e reja obligimet plotsuese vshtir pranohen koha e nevojshme pr implementimin e teknologjis s re n shkolla Gjat planifikimit t projektit jan shqyrtuar m shum skenar dhe mundsi pr zgjerim. Nuk ekzistojn pengesa nga aspekti teknik dhe funksional pr ndrtimin dhe lidhjen e t tjer partner dhe shfrytzues. N fillim deri n RAK qasje prmes adress www.veles.edu.mk. Sot, prve shkollave t Velesit, shfrytzues t portalit arsimor jan edhe shkollat e Komunave t Karposhit dhe Biznes akademia Smilevski nga Shkupi. Praktika funksionon prej muajit maj t vitit 2007, n ndrkoh www.vele.edu.mk u rit n www.obrazovanie.edu.mk ka do t thot se arsimi sht materie e gjall, ritet dhe zhvillohet. tatimet Emri i projektit Sfera Barts t projektit T tjer pjesmarrs - tatimet TIK, administrimi i tatimeve lokale (Financat) Sektori pr IT, Qyteti i Shkupit Sektori pr financa Qyteti i Shkupit, komuna n Qytetit e Shkupit, EuroNetKom Shkup Prshkrim i shkurtr i Prshkrim i t dhnave pr gjendjen aktuale n aspekt t tatimeve projektit lokale t qytetarve dhe kompanive n Qytetin e Shkupit prmes ueb-lokacionit http://e-danoci.skopje.gov.mk pjes e portalit zyrtar e Qytetit t Shkupit. Qasja bhet prmes ueb shrbimit dhe baza e replikuar e t dhnave pr tatime. Gjithsej jan dhn urdhresat shfrytzuese me emr dhe parull t afrsisht 140.000 qytetarve dhe 50.000 firmave. Rezultatet e pritura Rritja e transparencs t puns t administrats s qytetit drejt qytetarve dhe biznes bashksis. Ulja e grumbullimeve para sporteleve t Qytetit t Shkupit. Fazat implementimit Parakushtet Bashkpunim me komunat e Shkupit prmes VPN rrjetit. e 1. Faza 1 Prpunimi i krkesave funksionale 2. Faza 2 Prpunimi i ueb-shrbimit 3. Faza 3 Lidhja me ueb-shrbimin me portalin zyrtar t Qytetit t Shkupit TIK infrastruktur e zhvilluar, server salla, domen, internet qasje e
31

mrekullueshme Koha e Viti 2008 implementimit Mbshtetja financiare Jan t nevojshme 20.000 denar pr komun pr prpunim t uebshrbimit. Faktort kritik pr implementim Burime financiare Buxheti i Qytetit t Shkupit. Kuadro profesionale, Njohja e ASP.NET teknologjis dhe ueb-shrbimeve resurse njerzore Njohuri dhe profesionalizm i domosdoshm Teknologji Microsoft SQL Server, ASP NET Afatet kohore Viti 2008 2011 Prcjellja e realizimit Funksionon prej vitit 2008 Rreziqet Siguri e rrjetit kompjuterik lokal pr shkak t qasjeve nga jasht Pasqyrimi i gjendjes tatimore e qytetarve n mas t madhe ndihmon pr eliminimin e shtyrjeve t panevojshme para sporteleve vet pr t marr informat themelore. Prmes shikimit t ksaj baze t replikuar t t dhnave pr tatime qytetart mund t marrin informatat q Qyteti i Shkupit i ka pr ata, edhe at si vijon: paraqitja pronsore, vendim pr tatim mbi pron (numrat dhe datat e vendimit), si dhe a kan obligime t pa likuiduara tatimore. Qasja gjithashtu sht shum e dobishme n rasti se vendimi tatimor nuk i sht dorzuar qytetarit, sepse ai ka informat pr numrin e vendimeve, datn e lshimit dhe shumn t ciln e ka si borxh. Pr implementim t disa nga m lart t theksuara praktika dhe oferta t shrbimeve prmes internetit, nga pikpamja teknike sht i nevojshm ekzistimi i ueb-serverit dhe linjs s siguruar pr internet n korniza t komuns. Kto jan shpenzime plotsuese t cilat duhet t merren parasysh q t mund t sigurohet qndrueshmri e projektit, mos ndrprerje me pun dhe ofert pr ueb-shrbime t reja.

32

Mnyra e prpunimit dhe miratimit t TIK strategjis lokale TIK strategjia duhet t miratohet nga Kshilli i komuns dhe t jet dokument themelor strategjik nga sfera e TIK n komun. Pas prpunimit t projekt strategjis s par, ajo i jepet Kshillit komunal pr miratim. Pastaj organizohet prezantim publik i projektstrategjis (ftohen t gjith brsit relevant) si edhe debat publik prmes ueb-lokacionit t komuns. Pasi q do t shqyrtohen propozimet dhe komentet, bhet propozim-strategji dhe i dorzohet Kshillit komunal pr leje dhe miratim. Pas miratimit nga ana e Kshillit komunal, TIK strategjia shpallet n ueb-lokacionin e komuns. Koncepti themelor pr prmbajtjen e TIK strategjis Faqja e par Prmbajtja E prmban stemn e komuns, emrin e plot t dokumentit dhe vitin e miratimit. Teksti duhet t formatohet me shfrytzimin e stileve (Heading 1, Heading 2, e kshtu me radh), dhe me at prmbajtja automatikisht gjenerohet. N kt pjes definohet qllimi i dokumentit dhe periudha kohore pr t ciln bhet dokumenti. N kt pjes analizohet gjendja e prgjithshme momentale n komun dhe gjendja n sfern e teknologjis informative dhe komunikuese. Analiza ka pr qllim q pr momentin t fitohet fotografi reale pr komunn

Hyrje

Gjendja momentale(rrjedhse)

Pasqyrim i TIK strategjis Vizioni, misioni, dhe qllimi Sfera e veprimit, sfera ,

Pasqyrim i prgjithshm q prmban TIK strategjia. ka n afat t gjat dhe t shkurtr duhet t arrihet me TIK strategjin lokale. TIK strategjia mund t jet dokument i veant strategjik, e mund t jet edhe pjes prbrse e strategjis s prgjithshme komunale ose e strategjis lokale pr zhvillim ekonomik. Faktort kritik pr implementimin e TIK strategjis.

Parakushtet,prkufizimet, krcnimet

33

Rolet dhe prgjegjsit

Duhet t prcaktohen bartsit e pjesve t caktuara t TIK strategjis (drejtues t njsive/sektorve), si edhe persona prgjegjs pr t dhnat. N kt pjes definohen arritjet n parimin komun e hapur dhe transparente si pr jasht, ashtu edhe pr brenda vet komuns.

Komunikim dhe transparenc

Komuna shfrytzues (qytetar Komunikimi i komuns me shfrytzuesit, qytetart dhe kompani) dhe kompanit (komunikimi pr prjashta). Komunikimi mes njsive sektorve brenda komuns dhe Komunikim mes t punsuarve komun(komunikim i brendshm). n

Projekte t cilat prfshijn m Ndarja e t arriturave nga projekti mes sektorve shum sektor dhe njsi dhe njsive n komun. Menaxhim me shfrytzuesit Magazinim i t dhnave Menaxhim me njohurit Sinkronizim n shfrytzimin dhe azhurnimin e informatave pr shfrytzuesit. Ruajtje dhe sigurim i t dhnave t cilat i ka komuna. Shkmbim i materialeve dhe njohurive t fituara nga pjesmarrja n puntori t ndryshme, trajnime, seminare..... Vendosja teknologjike e komuns (rrjet, harduer, softuer). Teknologjit t cilat prdoren pr rrjetzim n vet objektet e komuns dhe n territorin e gjith komuns.

Teknologji Rrjet

Pajisja harduerike (klientt dhe Planifikim pr pajisje me harduer n komun. servert) Pajisja softuerike (aplikacione pr Planifikim pr pajisje me softuer n komun. klient dhe server) Intranet/internet Planifikim i qasjes deri n internet, ekzistimin e ueb-lokacionit me regjistrim t moduleve t cilat duhet ti prmbaj dhe zgjidhje pr intranet.

34

Komunikimet (infrastruktura)

N kt pjes prshkruhet qasja strategjike pr at se far telekomunikime do t shfrytzoj komuna.

Integrim i rrjets me z dhe i t Prshkruhet mnyra e integrimit t rrjets me z dhnave (telefoni prmes internet- dhe me t dhna. protokollit- Voice over IP VoIP) Video-konferenca Komunikime (qasja) Zyrat Sistemi nj sporteli Puna nga distanca Shfrytzimi i video-konferencave si pjes e puns s prditshme. N kt pjes prshkruhet n ciln mnyr do t kryhet komunikimi mes t punsuarve n komun. Komunikimi mes t punsuarve n zyrat. Komunikimi mes zyrave t para dhe zyrave t fundit. Me far mnyre t punsuarit mund t qasen deri tek kompjutert e tyre kur jan jasht zyrave (seminare, trajnime, puntori). Resurset t cilat jan n dispozicion t komuns. TIK aftsit me t cilat disponojn t punsuarit. Vlersimi pr nevojn pr trajnim e t punsuarve dhe plan pr realizimin e tyre. Prgatitja dhe tenderuese. implementimi i procedurs

Resurset Aftsit Trajnimet Prokurimet/tender Prokurim i harduerit Prokurim i softuerit Prokurimet e prbashkta

Planifikim pr ndrrim t harduerit t vjetr dhe prokurim me t ri. Planifikim pr prokurim t aplikacioneve softuerike t reja dhe mirmbajtja e atyre ekzistuese. Planifikim i prokurimit n partneritet me t tjer subjekte (komuna) t cilt kan nevoja t njjta. Planifikim i burimeve t mjeteve pr zbatim t prokurimit nga TIK sfera.

Financimi

35

Mbrojtja dhe siguria

N kt pjes prshkruhen drejtimet strategjike pr implementim t proceseve mbrojtse dhe procedurat pr mbrojtjen e t dhnave dhe komunikimet.

36

Propozim-terku pr katr lloje t komunave Kto jan vetm propozim-terke pr prpilimin e strategjis lokale t TIK dhe t njjtat nuk jan t obligueshme. do komun vet duhet t vendos se ka nga terku do t implementoj, dhe ka jo, sipas nevojave t saja specifike. Nuk mund t hiqet vij e ashpr ndarse mes shkalls s zhvillimit t TIK t komunave dhe prandaj gjat prpilimit t strategjive lokale t TIK komunat vet do t vendosin cilin terk do ta marrin si baz pr strategjin e TIK. Propozim-terku pr komunat TIK t zhvilluara urbane TIK i zhvilluar urban i komuns sht ajo komun e cila ka kompjuter pr secilin t punsuar t cilt kan nevoj pr kompjuter, t gjith kompjutert jan n rrjetin domen dhe kan qasje n internet. Ka sektor/njsi/person i TIK. Ka softuer t cilt jan t orientuar n klient-server dhe rregullisht bhen kopje rezerve mbrojtse (back-up) i t dhnave t serverve t cilt jan t vendosur n hapsirn me qasje t kufizuar. Ka arkiv elektronik, ofron shrbime elektronike pr qytetart prmes ueb-lokacionit t vet, shfrytzon nnshkrim elektronik. Ka t implementuar sistemin nj sportel, qendra komunale pr shrbime n vendbanimet m t mdha t cilat gravitojn rreth komuns, si edhe pika t lira pr qasje n internet. 1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji t TIK t komuns pr periudhn prej vitit 2010 deri n vitin 2015. N t do t jepet pasqyr e gjendej aktuale n komun dhe qllimet e planifikuara pr tu arritur n periudh t caktuar kohore. Gjithashtu, pjes prbrse e ktij dokumenti sht Aksion plani me projekte konkrete i t cilit realizim do t kontribuoj n plotsimin e synimeve t dhna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim t domosdoshm pr implementimin e teknologjis informative dhe komunikuese n komun me qllim q t prparohet procesi i decentralizimit dhe q t bhet puna e administrats edhe m efikase. N prgatitjen e strategjis s TIK marrin pjes faktor relevant (pushteti lokal, qytetar, kompani) dhe pjesmarrja e tyre dhe pranimi i strategjis s TIK do t kontribuoj pr realizim t suksesshm dhe transformim m efikas i komuns n e-komunn prparimtare. 2. Gjendja rrjedhse (momentale) Historia e zhvillimit t komuns n sfern e TIK

Teknologjit informative dhe komunikuese si sfer e rndsishme n punn e komunave deri tani u trajtuan n korniza t strategjis s prgjithshme pr zhvillim. Me procesin e decentralizimit dhe prpjekjeve pr komun efikase, llogaridhnse azhure dhe

37

transparente, TIK zn vend shum t rndsishm n programin e puns s komuns dhe kjo imponon nevojn pr prpilimin e ktij dokumenti strategjik dedikuar TIK. N vitin.... sht prpiluar ueb-lokacioni i par komunal. N te mund t gjenden informata t prgjithshme pr komunn dhe aktivitetet e saja. N vitin.... sht br rrjetzimi (sht vendosur rrjet lokal LAN). N vitin... sht furnizuar serveri i par. N vitin... sht br furnizimi i par m i madh i kompjuterve. N vitin... sht punsuar sistem-administratori i par. N vitin... sht implementuar e-kshilli. N vitin... sht siguruar softueri pr GIS (SIGJ). N vitin... jan siguruar softuert elektronik pr arkivim, tatime, pun financiare, udhheqje me dokumentet. N vitin... jan ofruar eshrbimet e para pr shfrytzuesit. N kohn e shkrimit t ktij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komuns sht si vijon: Lidhja me rrjet dhe qasje n internet Ueb-lokacioni e-shrbimet pr qytetart dhe kompanit Informatat e radhs jan t nevojshme pr formimin e fotografis s prgjithshme pr gjendjen e TIK n komun dhe pr shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotsisht t theksohen n korniza t strategjis. Numri i t punsuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, server): Harduer tjetr (printer, skaner, makin pr fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje t rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e prgjithshme pr pun), softuer pr zyre, softuer pr financa, softuer pr tatime, softuer pr arkivim, GIS(SIGJ) dhe t tjer softuer t specializuar t cilat i shfrytzon komuna n punn e saj t prditshme. 3. Kontroll /Pasqyr e strategjis s TIK
. Vizioni, misioni, qllimet

Vizioni(ku?) komun efikase dhe transparente Misioni (si?) shfrytzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese n punn e prditshme Qllimet:

Komun m efikase dhe m transparente e orientuar drejt qytetarve dhe biznesit T pajisurit teknik dhe prforcimi organizativ i komuns Trajnim konstant i t punsuarve pr mbindrtim t njohurive Zvoglimin e shpenzimeve n pun Plotsimin e nevojave t qytetarve

38

Qasje deri tek informatat Lufta kundr korrupsionit b. Sfer veprimi, sfera Strategjia e TIK e komuns sht n pajtueshmri me normat dhe rregullat ligjore, strategjit kombtare t TIK dhe strategjia lokale pr zhvillim. N strategjin e TIK sht shfrytzuar prvoja e fituar e komunave nga sfera e TIK. Pjes e projekteve t definuara n aksion planin prfshijn edhe partner tjer. c. Parakushtet, kufizimet, krcnimet Lvizja e tregut t teknologjive informative dhe komunikimit elektronik n shtet dhe klima e prgjithshme n shtet n sfern e TIK jan faktor shum t rndsishm. mimet e pranueshme pr harduer, softuer dhe komunikime elektronike jan baz e mir pr realizimin e projekteve t parapara me kt strategji t TIK. Mbshtetja e pushtetit qendror pr zhvillimin e TIK n gjith shtetin, e definuar si qllim strategjik n strategjit kombtare t TIK, pozitivisht do t ndikoj n zhvillimin e TIK n nivel lokal. Me prpilimin dhe pranimin e ksaj strategjie t TIK, qart shprehet dshira dhe prkushtimi strategjik e strukturave udhheqse n komun (kryetari i komuns, kshilli, udhheqsit e sektorve dhe njsive) pr realizim t strategjis s TIK. Gjat krijimit t buxhetit t komuns do t ken parasysh projektet e planifikuara n Aksion planin dhe do t sigurohen mjete pr realizimin e tyre. Procesi do t jet transparent dhe inkluziv. T gjith t punsuarit n komun do t njoftohen me strategjin e TIK. sht i domosdoshm bashkpunimi dhe koordinimi n implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u sht prezantuar qytetarve prmes debatit publik dhe qytetart morn pjes n krijimin e strategjis s TIK prmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administrats komunale mund t paraqes penges t rndsishme pr realizim efikas t projekteve t planifikuara me Aksion planin t ksaj strategjie t TIK. Gjithashtu, ndrrimi i mnyrs tradicionale e puns me t ri prmes implementimit t teknologjive t reja mund t has n rezistenc tek t punsuarit n komun dhe prandaj duhet t punohet n rritjen e vetdijes s tyre pr prfitimet nga TIK. Pr implementim t teknologjive t reja sht e domosdoshme planifikim dhe arritje n kontinuitet i njohurive dhe aftsive t reja prmes realizimit t planit pr trajnim e t punsuarve. . Rolet dhe prgjegjsit Teknologjit informative dhe komunikuese kan pika t prekse me t gjitha sektort dhe njsit n komun. Shumica e projekteve prfshijn m shum sektor. Gjithashtu, n rastet t cilat i prfshijn futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, jan t prfshir numr i madh i t punsuarve. Me qllim t zbatimit t suksesshm t projekteve nga Aksion plani i strategjis s TIK pr secilin projekt duhet t prcaktohen barts t cilt do t jen prgjegjs pr implementimin e tyre, si edhe sektor/njsi/t punsuar t tjer t cilt do t jen t prfshir n realizimin e ndonj projekti t caktuar. Sa i prket informatave, pr shkak se pjes e madhe e informatave nuk jan t karakterit publik,

39

duhet me kujdes t prcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe t prcaktohet prgjegjsia pr keqprdorimet eventuale ose humbja e t dhnave.
4. Komunikimi dhe transparenca

Komunikimi dhe transparenca jan element shum i rndsishm n punn e komuns. Komuna duhet t jet e hapur dhe transparente para qytetarve dhe kompanive dhe t shrbej si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshm do t prparojn me shfrytzimin e t arriturave t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese.
. Komuna shfrytzuesit (qytetar, kompani)

Qytetart dhe kompanit jan shfrytzuesit kryesor t shrbimeve n komun. T punsuarit n komun pr do dit jan n kontakt me ata. Me qllim t prparimit t puns dhe efikasitetit t komuns, ajo duhet n kontinuitet ti informoj qytetart dhe kompanit e veta pr shrbimet t cilat jan n qasje pr ata, pr at se far dokumente jan t nevojshme q t zbatohet nj procedur pr t ciln kan nevoj ose t lshimit t ndonj dokumenti. Shpalljet publike t ueb-lokacionit t komuns, si edhe mundsimin e komunikimit t drejtprdrejt dhe dyanshm prmes e-posts jan standarde themelore q secila komun duhet ti plotsoj n rrugn e saj drejt llogaridhnies dhe transparencs. Qytetarve u sht dhn mundsia pr pjesmarrje n punn e komuns prmes dhnies s propozimeve dhe sugjerimeve n adresn zyrtare n e-postn e komuns. Me kt sigurohet pjesmarrja e qytetarve n procesin e marrjes s vendimeve n komun. Portali komunal do t zhvillohet pr nevojat e e-shrbimit prmes partneritetit publikprivat ose resurseve t veta njerzore me shfrytzimin e prvojave n prpilimin e shrbimeve t reja, interneti i bazuar n WEB dhe intranet aplikimeve. Komuna do t ofroj numr t zmadhuar dhe kualitet t e/m-shrbimeve qytetarve t vet, t cilt n afat t gjat do ti zhvilloj dhe do ti prparoj me ka do t rris interesimin dhe prdorimin e TIK dhe e-shrbimeve nga ana e qytetarve n nivel lokal. Do t implementohen e/m-shrbime t prparuara si jan: Dorzimin e krkess prmes rrugs elektronike nga qytetar dhe kompani me autoteknik Informim pr statusin e lnds n t gjitha procedurat (marrja e lejes me nnshkrim elektronik t siguruar). Qasje n dokumentet e lshuara dhe marrja e tyre nga qytetart dhe kompanive me nivel t lart t privatsis s siguruar t dhnat pr secilin qytetar ose kompani (https, regjistrimi i shfrytzuesit+regjistrim i fjals s shifruar + prdorimin e certifikats digjitale) Mundsimin e porosive SMS pa pages si shrbim i komuns dhe informimi i qytetarve dhe kompanive prmes posts elektronike ose SMS porosive Implementimin e pagess elektronike (prmes celularit, kontakt qendrave, ueb portalit) t shrbimeve t cilat i ofron komuna do ta eliminojn nevojn pr vizitat e bankave dhe

40

postave pr tu kryer pagesa, si edhe nevoja pr blerje t pullave pr taksa pages e thjesht e shpenzimeve administrative, pulla pr taksa sht e nevojshme n t gjitha krkesat. Certifikatat digjitale si ekuivalent e letr njoftimit do t gjejn aplikim me implementimin e procedurave dhe shrbimeve pr t cilt sht e nevojshme prdorimi i kartave pr IP dhe PKI (aplikime pr tatime, furnizime elektronike, leje elektronike dhe nnshkrim i procedurave dhe dokumenteve nga administrata e komuns, urdhresave, lshimit t lejeve, licencave, pagess elektronike...) Komuna do t prpiqet drejt implementimit t nnshkrimit elektronik n punn e komunave. Pr kt qllim prskaj kryetarve t komuns, i cili si person zyrtar tani m ka nnshkrim elektronik, nnshkrimi elektronik do t merret edhe pr t gjith drejtuesit e sektorve dhe t tjer persona prgjegjs. b. Rivendosje/prparim i zyrave t disperzuara (t shprndara) komunale Me qllim q shrbimet e komuns t jen t arritshme dhe n qasje pr t gjith shfrytzuesit, sht me shum rndsi q qytetart t mund t pranojn shrbime n vendin n t cilin jetojn. Pr kt qllim, komuna ka t rivendosur zyra t disperzuara komunale n disa vendbanime m t mdha t cilat gravitojn kah qendra administrative komunale. N zyrat e disperzuara komunale ka s paku nj kompjuter dedikuar pr t punsuarit dhe edhe nj kompjuter t cilin qytetart mund ta shfrytzojn pr qasje t lir n internet. Do t bhet analiz pr nevojat e hapjes s zyrave t reja t disperzuara, si edhe mbindrtimi i atyre ekzistuese.

c. Komunikim mes njsive dhe sektorve brenda komuns Q nj komun t funksionoj n mnyr efikase dhe racionale, sht shum e rndsishme t ket koordinim dhe sinkronizim n punn brenda komuns, mes njsive dhe sektorve. Pr kt qllim, t gjith t punsuarit n komun duhet t jen t njoftuar me mnyrn e puns s komuns, si edhe n vazhdimsi t informohen pr secilin ndryshim. T punsuarit duhet pr do dit ta shfrytzojn mjetin pr komunikim intern (intranet ose ndonj pajisje tjetr t ngjashme) q t jen n rrjedh me t gjitha ndryshimet dhe risit.
5. Projekte q prfshijn m shum sektor dhe njsi

N realizimin e disa projekteve do t prfshihen m shum sektor dhe njsi, ndrsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytzojn pjesa m e madhe e t punsuarve.
. Menaxhim me shfrytzuesit

Informatat pr shfrytzuesit/qytetart prdoren nga t punsuarit n disa sektor n komun (tatime, financa, urbanizm). Udhheqja me kto t dhna duhet t jet e sinkronizuar, gjegjsisht, nse pjes e t dhnave pr shfrytzuesin ndryshohen nga nj i
41

punsuar, informatat e reja duhet automatikisht t azhurnohen tek t gjith shfrytzuesit e informatave. Komuna do t aplikoj sistem bashkkohor informativ (info qendra) pr udhheqje me shfrytzuesit (qytetar dhe biznes bashksia) ku n nj vend do t jen n qasje t gjitha informatat e nevojshme pr prdoruesin prmes kontaktit personal, telefon dhe posts elektronike. b. Ruajtja dhe mbrojtja e t dhnave Informatat dhe t dhnat t cilat i ka komuna jan mjete t rndsie t veant pr punn e prditshme dhe funksionimin e komuns n prgjithsi. Prandaj t dhnat duhet t ruhen dhe t mbrohen sipas normave standardeve ekzistuese t shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet pr organizimin dhe zbatimin e masave teknike pr mbrojtje dhe qasje deri tek t dhnat. c. Udhheqje me njohurit/diturit sht shum e rndsishme t ndahen informatat e pranuara n kshillimore t ndryshme, seminare, trajnime ndrmjet t punsuarve n komun. T gjitha materialet, informatat, procesverbalet dhe t tjera informata t cilat t punsuarit i kan marr si dije n llogari t komuns dihet t jen n prdorim t t gjith t punsuarve. Pas secilit trajnim, seminar, puntori t vizituar, t punsuarit duhet t prpilojn raport i cili do t jet n qasje pr t gjith t punsuarit, dhe nse ka nevoj, do t jet n qasje edhe pr opinionin publik. . Planifikim/Hartimi i proceseve administrative dhe procedurave t puns Proceset administrative dhe procedurat e puns duhet t jen qart t definuar dhe t ekzistojn t shnuara n letr dhe t lejuara nga strukturat drejtuese. Me kt mnyr ndrtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe prmirsohet efikasiteti. Kjo do t ndihmoj gjat definimit t softuerit pr udhheqje me dokumentet dhe proceseve t puns. Pr kt qllim do t bhet planifikim i proceseve administrative dhe procedurave me aplikim t sistemit pr kualitet pr rregullat e unifikuara pr punn dhe shrbimet e administrats publike ISO 9001:2008..
6. Teknologjit . Rrjetet

Rrjetzimi i objekteve ku sht e vendosur komuna

Pr rrjetzimin e objekteve ku sht vendosur komuna do t shfrytzohet rrjetzim me tel (rrjet lokal LAN). Gjat furnizimit t pajisjes me rrjetin aktiv mbahet llogari q e njjta t jet n mundsi t bj menaxhimin dhe segmentimin e rrjets n VLAN. Do t bhet analiz pr shfrytzimin e rrjets pa tel n qoft se bhet fjal pr ndarje t internet-qasjes pr shfrytzim publik (qasja n pika publike pr internet n lokalet e komuns). Rrjetzimi i zyrave t disperzuara (shprndara) komunale

42

Zyrat e disperzuara komunale do t jen t lidhura me komunn prmes rrjetit privat virtual prmes shfrytzimit t shrbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit elektronik komunikues. Me kt mnyr do t zvoglohen shpenzimet inicuese, shpenzimet pr mirmbajtje t pajisjes, ndrsa zmadhohet niveli i shrbimit t ofruar. Pr shkak se zyrat e disperzuara komunale funksionojn edhe si pika publike me qasje pr internet, mund t prdoret edhe qasja pa tel. Rrjetzimi n gjith territorin e komuns

Komuna duhet t bj prpjekje pr rrjetzim n gjith territorin e komuns. Prsri, kjo duhet t shkoj shkall-shkall dhe s pari duhet t sigurohet internet-qasje deri tek objektet t cilat jan t hapura pr qytetart dhe t cilat jan n kompetenc t komuns, si jan bibliotekat, spitalet, hekurudhat dhe stacionet e autobusve, parqet. Gjithashtu, komuna duhet t mundsoj qasje t infrastrukturs elektronike komunikuese deri tek zonat industriale, sepse me at mundson kushte m t mira pr pun t kompanive t cilat mund t ken rndsi t madhe n trheqjen e investitorve t huaj dhe vendor. Me qllim t rrjetzimit t suksesshm n territorin e gjith komuns me shpenzime t vogla, komuna duhet t prgatis studim me modele pr partneritet publik-privat me kompanit e interesuara. (Gjat prgatitjes t studimit duhet t merret parasysh Doracaku pr dizajn dhe implementim t partneriteteve efektive publike-private (PPP), BNJVL, dhjetor i vitit 2008 t cilin mund ta gjeni n ueb-lokacionin e BNJVL n pjesn Botime, Publikime). c. Pajisja harduerike (klient dhe server) Sipas prvojave t fituara pozitive dhe negative nga viti i kaluar, prcaktimi i jon strategjik sht q t shfrytzohen kompjuter nga emra prodhuesish t etabluar (brand). Prskaj stabilitetit t puns s sistemeve, afati i periudhs garantuese dhe post-garantuese jan prparsi e rndsishme t cilat e ndajn nga kompjutert q nuk jan t brenduar. Prcaktimi tjetr strategjik lidhur me shfrytzimin e pajisjeve harduerike sht ndrrimi i shkallzuar i printerve ekzistues, skanerve dhe makinave pr fotokopjim me pajisje t rrjetzuara multi-funksionale, me ka fitohet kompaktsi n gjith sistemin dhe zvoglohet nevoja nga furnizimi me material shpenzues dhe mirmbajtja e shum llojeve t ndryshme t pajisjeve. N kt krijohet baz e mir teknike pr implementim t zgjidhjeve m t ndrlikuara softuerike, si edhe kontroll i qasjes deri tek t dhnat. c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientve dhe serverve) Softuerin t cilin e ka komuna dhe prdorimi i tij jan kryesore pr punn e komuns. N momentin e shkrimit t strategjis mund t thuhet se platforma bartse sht e bazuar mbi prodhime nga nj prodhues. N komun ka t implementuar edhe softuer t cilt jan t varur nga prodhime e prodhuesve ose t tjera platforma. Softueri i lir gjithashtu gjen implementim t saj n kornizat e komuns. Qllimi yn sht q n t ardhmen t aplikohet sistemi i integruara i cili do ti bashkonte t gjitha aplikacionet ekzistuese dhe bazat e t dhnave n nj t vetmin sistem prej ku do t

43

merren t dhna t azhurnuara n koh reale, t prgatiten shrbimet t drejtuara si kah biznesi dhe qytetart , ashtu edhe kah administrata. N t ardhmen pr secilin implementim t ri t softuerit do t krkohet dokumentacion i detajizuar pr prodhimin, garanci, mbshtetje, kodi burimor do t deponohet tek personi i tret, si edhe trajnim adekuat pr t njjtin.
7. Internet / Intranet . Internet

Komuna shfrytzon pako pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjr dhe t gjith t punsuarit kan qasje n internet n do koh. Gjendja momentale plotsisht i knaq nevojat e komuns pr internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindrtim t pakos pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjer me shpejtsi m t madhe dhe internet-frekuentim m t madh. b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komuns sht .... Ueb-lokacioni rregullisht azhurnohet me informata m t reja pr aktivitetet e komuns, si edhe pr vendimet t cilat kan t bjn me shfrytzuesit. Prmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shrbime pr shfrytzuesit. Ueb-lokacioni i komuns duhet ti prmbaj m s paku kto moduse: Informatat themelore pr komunn Informatat themelore pr vendosjen organizative n komun (kryetar i komuns, kshilli, drejtuesit e sektorve/njsive) Informata me karakter publik Lajme pr ngjarjet n komun Raporte dhe procesverbale, lajmtar zyrtar, formular, krkesa, etj. -shrbime Qasje n bazn e t dhnave me interes publik Procedura pr ndrtim t infrastrukturs s re dhe shfrytzimi i asaj ekzistuese n pronsi t tyre GIS (SIGJ) informatat Strategji pr zhvillim dokumente strategjike (t prgjithshme edhe pr zhvillim t fusha t ndryshme) Qllime pr investim t kompanive n sektor t caktuar Regjistra me profil t kompanive t cilat punojn t territorin e komuns Kontakt (me kryetarin e komuns, me administratn)

Informatat e shpallura n ueb-lokacionin jan informata zyrtare pr t ciln saktsi sht prgjegjse komuna. Q t garantohet vrtetsia e informatave t shpallura n ueblokacionin, duhen t ndiqet procedura n vijim: informatat q duhet t shpallen n ueblokacionin duhet t jen t prgatitura nga njsia e autorizuar, lejuar nga personi prgjegjs dhe t dorzuar deri tek personi pr marrdhnie publike. N ueb-lokacionin
44

nuk guxojn t shpallen informata t cilat nuk jan lejuar nga personi udhheqs ose nga personi pr marrdhnie publike. T gjith t punsuarit n komun duhet t ken adresa t veta zyrtare t e-posts n domenin e komuns t cilat do t prdoren pr komunikim zyrtar me shfrytzuesit. Duhet t bhet kontrollim se cilt t punsuar nuk kan adresa n e-postn n domen t komuns dhe menjher t ju jepet. c. Intranet Komuna do t prdor intranet-sistem pr bashkpunim brenda saj dhe shkmbim i dokumenteve mes shrbimeve. Deri te sistemi do t ken qasje vetm shfrytzuesit e autorizuar me ka do t mundsohet prcjellja e rrugs s dokumenteve, statusi i realizmit t detyrave t puns si edhe realizmi i projekteve t planifikuara. Pr implementim t plot t ktij sistemi sht e nevojshme q proceset administrative dhe procedura e puns t jen qart t definuar sipas sistemit t implementuar pr kualitet ISO 9001:2008. Pr momentin komuna shfrytzon intranet-softuer pr mbajtje t seancave elektronike t kshillit i cili i plotson nevojat momentale. N t ardhmen planifikohet integrim i plot i puns s kshillit me punn e administrats komunale, gjegjsisht, mbindrtim i sistemit m lart t theksuar me modus i cili do t prfshij punn e kshillit. . Sistemi informativ gjeografik Sistemi informativ gjeografik (SIGJ=sistemi) sht nj nga mjetet kryesore pr punn e sektorit pr urbanizm n komun. SIGJ-sistemi paraqet sistem i cili shfrytzohet pr regjistrim, integrim, ruajtje, analiz, drejtim dhe ndarje t t dhnave lidhur me lokacionin e hapsirs. Komuna tani m ka SIGJ-softuerin dhe harduer t nevojshm pr funksionim t tij t suksesshm dhe t punsuarit n sektorin/njsin pr urbanizm tani m ndjek trajnim pr softuerin. N periudhn n vijim sht e domosdoshme t bhet analiz detale dhe t identifikohen pikat t cilat jan t domosdoshme pr funksionimin e SIGJ-sistemit dhe shfrytzimin e tij optimal, me qllim q t sigurohen t dhna detale si pr shfrytzuesit (qytetart dhe kompanit), gjithashtu edhe pr vet komunn. Sipas masave t Strategjis Kombtare pr zhvillim t gjenerats s ardhshme t internetit me prfshirje t gjer, komuna duhet t nnshkruaj memorandum pr bashkpunim me Agjencin pr komunikim elektronik pr pranim t rregullt t informatave pr azhurnim n kadastrn elektronike (nntoksor dhe mbitoksor). 8. Komunikime (infrastruktura) Komunikimet, si n vet komunn, ashtu edhe jasht, jan pjes shum e rndsishme n punn e prditshme t komuns. Shum shpesh komunikimet jan dispozit e lart e buxhetit t komuns. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shum t

45

kontribuoj pr shkarkim t buxhetit dhe pr komunikim efikas veanrisht me zyrat e disperzuara komunale.

. Integrimi i rrjets me z dhe me t dhna (telefoni prmes internet-protokollit-

Voice over IP (VoIP)) Do t hulumtohet llogaridhnia nga integrimi i rrjets me z[ dhe me t dhna (telefoni prmes internet-protokollit - Voice over IP (VoIP)). Integrimi i rrjets me z dhe me t dhna do t siguroj zvoglimin e shpenzimeve, shkmbim m t shpejt dhe m efikas t informatave. Por, duhet t kemi parasysh aspektin e siguris t ksaj mnyre t integrimit t rrjetit me z dhe me t dhna, si edhe at se a ekziston infrastruktur e rrjets e cila do t mundsonte implementimin e VoIP. b. Video-konferenca Do t bhet analiz detale pr implementimin e video-konferencs n punn e prditshme. Video-konferencat mundsojn komunikim ball-pr ball, e cila veanrisht do t jet me rndsi pr komunikim t kolegve prej zyrave t disperzuara komunale si edhe me qytetart, veanrisht me ata t cilt jetojn n vendet e largta. 9. Komunikime (qasje) Komunikimi mes t punsuarve n vet komunn duhet t jet efikase dhe n koh, gjithashtu duhet t ket kujdes n zvoglimin e shpenzimeve t cilat bien n kt dispozit. Duke pasur parasysh se TIK edhe m shum hyn n t gjitha sferat e puns s komuns, duhet t bhet analiz gjithprfshirse n t ciln komunikimet do t shqyrtohen prej m shum aspekte, si shpenzime pr shrbime komunikuese, shpenzime pr mirmbajtje t pajisjes dhe avancimin dhe ndrtimin e sistemit.
. Zyrat

T punsuarit n zyrat duhet t jen n komunikim t prditshm. Duhet t zgjidhet mnyra m efikase e komunikimit i cili do t jet m i llogaritshm(sistemi tradicional pr komunikim ose sistemi i avancuar pr komunikim prmes internet-protokollit). b. Sistemi nj sporteli T punsuarit n zyrn prpara, jan prgjegjs pr kontakt t drejtprdrejt me shfrytzuesit (qytetar dhe kompani), duhet t jen n komunikim t prhershm me t punsuarit n zyrat q i prpunojn t dhnat dhe i sigurojn informatat e domosdoshme. Me qllim t funksionimit nj sportelesh, komunikimi duhet t jet i mrekullueshm. c. Puna prej distance

46

Nse t punsuarit nuk jan n vendin e puns, kjo nuk do t thot se ata nuk mund t ken qasje deri tek dokumentet e tyre pr r marr informata dhe t dhna. Duhet t bhet analiz gjithprfshirse pr ant e mira dhe t kqija t implementimit t puns nga distanca n komun, me vmendje t veant n aspektin e siguris, dhe t sillet prfundim se puna nga distanca mund t implementohet n komun. E njjta vlen edhe pr mundsimin e qasjes pr kompanit softuerike t cilat jan mbshtetje teknike pr softuer t cilat i posedon komuna. Ndonjher kjo sht mnyra m e shpejt pr reagim mbi baz t ndonj incidenti ose problemi t shkaktuar. 10. Resurset
. Aftsit

Duhet t kryhet vlersimi se aftsit e TIK me t cilat disponojn t punsuarit n momentin jan t mjaftueshme pr pun efikase. N qoft se vlersohet se disa nga t punsuarit nuk disponojn me aftsit themelore t TIK, sht e nevojshme t organizohet trajnim me qllim t shfrytzimit t plot t kapacitetit t tyre punues. b. Trajnime Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione t reja softuerike, sht i nevojshm trajnim i vazhdueshm i personelit pr prdorimin e tyre efikas. Gjat trajnimeve sht shum e rndsishme t mendohet pr implementimin e modelit trajnim pr trajnuesit, gjegjsisht, t trajnohen disa shfrytzues kryesor t cilt m tutje do ta prcjellin njohurit e tyre tek t punsuarit tjer. Me kt mnyr bhet kursim i mjeteve, ndrsa trajnimet do t adaptohen sipas nevojave t t punsuarve. c. Prokurime/ tender Gjat prokurimit t pajisjes s re komuna duhet ta respektoj ligjin pr prokurime publike. Prandaj sht e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi baz t aktiviteteve t definuar t planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. sht shum e rndsishme q gjat prgatitjes s dokumentacionit tenderues t prpilohen specifikime cilsore dhe t detajuara teknikisht t cilat do t jen t qarta, pa mdyshje, n t cilat do t definohen kushtet minimale pr eliminim dhe nnkuptohet me kujdes t prpiluara kontrata t cilat do t prfshijn edhe nivelin e shrbimit t ofruar. Komuna prej vitit 2010 do t filloj t shfrytzoj sistem elektronik pr prokurime publike nga Zyra pr prokurime publike. N qoft se i gjith prokurimi sht i pandashm, ather do t jet obliguese t dorrzohen oferta pr seciln dispozit t prmendur n prokurimin. Gjat secilit prokurim sht e nevojshme t bhet vlersim adekuat se cilat dispozita t jen t ndara, dhe cilat jo, me ka do t mnjanohet mundsia q kompanit-ofertuese t ofrojn mim t lart pr disa dispozita t caktuara. sht praktik e mir t krkohet prej firmave-ofertuese dshmi se jan prfaqsues t autorizuar pr pajisjen t ciln e ofrojn.

47

. Prokurimet e ardhme t kompjuterve dhe harduerve N periudhn e ardhme planifikohet prokurim i harduerit pr t ndrruar at ekzistuesin i cili sht i vjetr dhe me afat t kaluar. Kohzgjatja e parapar pr shfrytzimin e nj kompjuteri sht 5 vjet, e pas asaj periudhe ai merr vlern 0 n kontabilitet. Edhe pse jo t gjith kompjutert t cilt jan m t vjetr se 5 vjet jan t prishur dhe duhet t hiqen nga prdorimi, si strategji planifikohet ndrrimi i tyre me t rinj, gjat s cils prioritet kan servert si barts t puns gjithprfshirse t komuns. d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu sht pjes shum e rndsishme e prokurimit t pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do t definohet edhe minimumi i softuerit i cili do t prokurohet me at (pr shembull, me prokurim t kompjuterit t ri, ai t prokurohet me sistem operativ), ashtu q s shpejti do t zgjidhet problemi me shfrytzimin e softuerit t pa licencuar. N qoft se prokurohet vetm softuer gjithashtu duhet t vlej ligji pr prokurime publike dhe srish sht i nevojshm prpilimi i specifikimit t mir teknik. Duhet theksuar se bhet fjal pr institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) pr licencimin i cili sht m i lir nga ato komerciale. N qoft se bhet fjal pr prokurim t softuerve special, sht e nevojshme t merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndrkombtar, me ka do t mnjanohej mundsia e prokurimit t softuerit pr t cilin pas nj periudhe kohore nuk do t ket mbshtetje teknike dhe t ngjashme. Gjat prokurimit t softuerve special sht me rndsi t merret parasysh planifikimi i proceseve administrative dhe procedurat e puns q t mund t prpilohet softuer i prshtatshm pr nevojat. dh. Prokurimet e prbashkta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave n madhsin dhe t pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, sht e nevojshme q komuna t mendoj edhe rreth tems s bashkpunimit ndrkomunal dhe ofert e prbashkt pr shrbimet, ndarje e resurseve dhe t ngjashme. N dallim se n ciln faz t procesit t decentralizimit kan hyr komunat i kan t gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat n prgjithsi prdorin softuer t njjt t specializuar pr qllime t ndryshme nga i njjti prodhues. Definimi i prbashkt i nevojave prej softueri, prgatitja e prbashkt e specifikimit teknik dhe shfaqja e prbashkt pr prokurim mund t ndihmoj gjat prokurimit t nj softueri kualitativ, i cili do t ishte i shtrenjt pr seciln komun n qoft se e prokuron ndaras. e. Financimi Pr realizimin e far do aktiviteti jan t nevojshme financat. Duhet projektuar buxhetin pr implementim t aktiviteteve t planifikuara nga sfera e TIK. Prpilimi i strategjis lokale t TIK do ta lehtsoj planifikimin e mjeteve n t ardhmen. N programin pr

48

pun t komuns do t planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe pr realizimin e t njjtave do t duhet t lejohen mjete financiare.

11. Siguria informative N periudhn n vijim plotsisht do t implementohen masat organizative dhe teknike pr mbrojtje t t dhnave personale sipas rregullores s ESHDHP. Pr shkak se siguria e sistemit sht e fuqishme sa edhe hallka m e dobt e zinxhirit, me trajnim t vazhdueshm dhe informim do t ritet vetdija pr siguri informative tek t punsuarit. Poashtu do t prpilohen edhe rregullore adekuate interne pr siguri informative. Implemetimi i ISO 27001:2005 sht prioritet n zhvillimin e teknologjis infprmative dhe ritjen e siguris informative. Komuna do t prpiloj dhe do t miratoj dokumentacion pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale e cila duhet t prmbaj:
Plan pr krijimin e sistemit pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e

fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale

Akt pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtje

s prpunuar t t dhnave personale Rregulla pr prcaktimin e obligimeve dhe prgjegjsive t shfrytzuesve gjat prdorimit t dokumenteve dhe pajisjeve t TIK Rregulla pr paraqitje, reagim dhe sanimin e incidenteve Rregulla pr mnyrn e krijimit t kopjes s sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe pr kthim t srishm t t dhnave personale t ruajtura Rregulla pr mnyrn e shkatrrimit t dokumenteve, si edhe t mnyrs t shkatrrimit, fshirjes dhe pastrimit t mediumeve

Korniza kohore dhe dinamika e implementimit t dokumentacionit pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale sht e dhn n Aksion planin.

49

Propozim-terku pr komunat TIK n zhvillim urban Komuna TIK n zhvillim urban sht komuns e cila nuk ka administrator kompjuterik, nuk ka numr t mjaftueshm t kompjuterve pr nevojat, ka azhurnim jo t rregullt t ueb-lokacionit, pa e-shrbime. Nuk ka implementim t plot t rrjets pr lidhje n korniza t komuns, nuk ka zyre t disperzuara ( qendra komunale pr shrbim). Nuk shfrytzohen adresat zyrtare t e-posts dhe nuk mbahet kujdes minimal pr t dhnat, gjegjsisht nuk ka baz themelore. 1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji t TIK t komuns pr periudhn prej vitit 2010 deri n vitin 2015. N t do t jepet pasqyr pr gjendjen aktuale n komun dhe qllimet t cilat jan t planifikuara pr tu arritur n nj periudh t caktuar kohore. Poashtu, pjes prbrse e ktij dokumenti sht Aksion plani me projekte konkrete realizimi i t cilit do t kontribuoj n prmbushjen e qllimeve t dhna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim t domosdoshme pr aplikimin e teknologjive informative dhe komunikuese n komun me qllim q t prparohet procesi i decentralizimit dhe q puna e administrats t bhet m efikase. N prpilimin e strategjis s TIK marrin pjes t gjith faktort relevant (pushteti lokal, qytetart, kompanit) dhe pjesmarrja e tyre dhe pranimi i strategjis s TIK do t kontribuoj pr realizmin e saj t suksesshm dhe transformim efikas i komuns n ekomun t avancuar. 2. Gjendja momentale Historia e zhvillimit t komuns n sfern e TIK

Teknologjit informative dhe komunikuese deri m tani nuk u trajtuan (ose ishin n mas t vogl) n korniza t strategjis s prgjithshme pr zhvillim t komuns. N pajtueshmri me strategjin kombtare, imponohet edhe nevoja e prpilimit t ktij dokumenti strategjik dedikuar TIK n nivel lokal, me ka komuna do t bhet m efikase dhe m transparente dhe do ti prgjigjet nevojave n procesin e decentralizimit t pushtetit. N vitin... sht prpiluar ueb-lokacioni i par i komuns. N t mund t gjenden informatat pr komunn dhe aktiviteteve t tyre, por e njjta nuk azhurnohet rregullisht pr shkak t mos pasjes s personit t punsuar pr TIK n komun, mospasja e kompjuterve t mjaftueshm, probleme me qasjen n internet dhe aftsit e dobta informative t administrats. N vitin.... sht kryer rrjetzimi (pjesrisht sht vendosur LAN rrjeti lokal). N vitin.... sht pranuar softueri i par. N vitin.... sht br furnizimi i par m i madh me kompjuter.

50

Prej......komuna ka qasje n internet N......jan marr softuer pr tatime,pun financiare.......

Gjendja momentale

Gjat kohs t t shkruarit t ktij dokumenti strategjik,letra e njoftimit komunale e TIK sht si vijon: - Lidhja me rrjet dhe qasja n internet: - Ueb-lokacioni: - Adresat zyrtare t e-postave: - e-shrbime pr qytetart dhe kompanit: Informatat e ardhshme jan t nevojshme pr formimin e pamjes s prgjithshme t gjendjes komunale t TIK dhe pr shkaqe sigurie, nuk rekomandohen plotsisht n korniza t strategjis. - Numri i t punsuarve: - Kuadri i TIK: - Pajisja me harduer (kompjuter, server): - Harduer tjetr (printer, makin pr fotokopjim, pajisje multi-funksionale, fotoaparate, kamera, pajisje pr rrjetzim): - Pajisja me softuer: sistemi operativ (platforma gjenerale pr pun), softuer pr zyre, softuer pr financa, softuer pr tatime, softuer pr arkiva, SIGH dhe softuer t tjer t specializuar t cilat i prdor komuna n punn e saj t prditshme. 3. Pasqyra e strategjis pr TIK
. Vizioni, misioni, qllimi

Vizioni (ku?) komun efikase dhe transparente Misioni (si?) shfrytzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese n punn e prditshme Qllime: Komun m efikase dhe transparente e orientuar drejt qytetarve dhe biznesit Pajisje teknike dhe prforcim organizativ e komuns Trajnim i vazhdueshm i t punsuarve pr ndrtim t diturive Zvoglimi i shpenzimeve n pun Plotsimi i nevojave t qytetarve Qasje t informatave Lufta kundr korrupsionit b. Sfera e veprimit, sfera

51

Strategjia komunale e TIK sht n pajtueshmri me normat ligjore dhe rregullat, strategjit kombtare t TIK dhe strategjia lokale pr zhvillim. N strategjin e TIK sht shfrytzuar prvoja e fituar e komuns dhe t tjerave komuna n sfern e TIK. Pjes e projekteve t definuar n aksion planin prfshijn edhe t tjer partner. c. Parakushtet, kufizimet, krcnimet Lvizja e tregut t teknologjive informative dhe komunikimit elektronik n shtet dhe klima e prgjithshme n shtet n sfern e TIK jan faktor shum t rndsishm. mimet e pranueshme pr harduer, softuer dhe komunikime elektronike jan baz e mir pr realizimin e projekteve t parapara me kt strategji t TIK. Mbshtetja e pushtetit qendror pr zhvillimin e TIK n gjith shtetin, e definuar si qllim strategjik n strategjit kombtare t TIK, pozitivisht do t ndikoj n zhvillimin e TIK n nivel lokal. Me prpilimin dhe pranimin e ksaj strategjie t TIK, qart shprehet dshira dhe prkushtimi strategjik e strukturave udhheqse n komun (kryetari i komuns, kshilli, udhheqsit e sektorve dhe njsive) pr realizim t strategjis s TIK. Gjat krijimit t buxhetit t komuns do t ken parasysh projektet e planifikuara n Aksion planin dhe do t sigurohen mjete pr realizimin e tyre. Procesi do t jet transparent dhe inkluziv. T gjith t punsuarit n komun do t njoftohen me strategjin e TIK. sht i domosdoshm bashkpunimi dhe koordinimi n implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u sht prezantuar qytetarve prmes debatit publik dhe qytetart morn pjes n krijimin e strategjis s TIK prmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administrats komunale mund t paraqes penges t rndsishme pr realizim efikas t projekteve t planifikuara me Aksion planin t ksaj strategjie t TIK. Gjithashtu, ndrrimi i mnyrs tradicionale e puns me t ri prmes implementimit t teknologjive t reja mund t has n rezistenc tek t punsuarit n komun dhe prandaj duhet t punohet n rritjen e vetdijes s tyre pr prfitimet nga TIK. Pr implementim t teknologjive t reja sht e domosdoshme planifikim dhe arritje n kontinuitet i njohurive dhe aftsive t reja prmes realizimit t planit pr trajnimin e t punsuarve . Rolet dhe prgjegjsit Teknologjit informative dhe komunikuese kan pika prekse me t gjith sektort dhe njsit n komun. Shumica e projekteve prfshijn m shum sektor. Gjithashtu, n rastet t cilat i prfshijn futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, jan t prfshir numr i madh i t punsuarve. Me qllim t zbatimit t suksesshm t projekteve nga Aksion plani i strategjis s TIK pr secilin projekt duhet t prcaktohen barts t cilt do t jen prgjegjs pr implementimin e tyre, si edhe sektor/njsi/t punsuar t tjer t cilt do t jen t prfshir n realizimin e ndonj projekti t caktuar. Sa i prket informatave, pr shkak se pjes e madhe e informatave nuk jan t karakterit publik, duhet me kujdes t prcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe t prcaktohet prgjegjsia pr keqprdorimet eventuale ose humbja e t dhnave.

52

4. Komunikimi dhe transparenca Rritja e komunikimi dhe transparenca jan element shum i rndsishm n punn e komuns. Komuna duhet t jet e hapur dhe transparente para qytetarve dhe kompanive dhe t shrbej si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca me rndsi do t avancohen me shfrytzimin e t arriturave t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese
. Komuna shfrytzuesit (qytetar, kompani)

Qytetart dhe kompanit jan shfrytzuesit kryesor t shrbimeve n komun. T punsuarit n komun prmes adresave zyrtare pr e-postn pr do dit jan n komunikim zyrtar me ata. Adresat zyrtare pr e-postn duhet t jen n domen nga ueblokacioni zyrtar i komuns. Rekomandohet format i llojit: emri.mbiemri@opstina.gov.mk Ueb-lokacioni i komuns, si nj nga prioritet, n periudhn ardhse do t ndrtohet. Gjithashtu do t caktohet edhe person prgjegjs pr azhurnim t rregullt i ueb-lokacionit. Me kt komuna do t bhet m transparente dhe m afr qytetarve. Prmes formave pr kontakt (ose adresa zyrtare pr e-postn e cila sht shpallur n ueb-lokacionin) t qytetarve u sht dhn mundsi pr pjesmarrje n punn e komuns prmes dhnies s propozimeve dhe sugjerimeve. Me kt sigurohet pjesmarrje e qytetarve n procesin e vendimmarrjes n komun. Komuna prve shpalljeve publike n ueb0lokacion, do t prpiqet edhe drejt sigurimit t komunikimit t dyanshm me qytetart. Komuna do t prpiqet drejt implementimit t nnshkrimit elektronik n punn e komuns. Me kt qllim prskaj kryetarit t komuns, i cili si person i autorizuar tani m ka nnshkrim elektronik, nnshkrimi elektronik do tu jepet t gjith drejtuesve t sektorve. b. Rivendosje/prparim i zyrave t disperzuara (t shprndara) komunale Me qllim q shrbimet e komuns t jen t arritshme dhe n qasje pr t gjith shfrytzuesit, sht me shum rndsi q qytetart t mund t pranojn shrbime n vendin n t cilin jetojn. Pr kt qllim, komuna planifikon t rivendos zyra t disperzuara komunale n disa vendbanime m t mdha t cilat gravitojn kah qendra administrative komunale. N zyrat e disperzuara komunale ka s paku nj kompjuter dedikuar pr t punsuarit dhe edhe nj kompjuter t cilin qytetart mund ta shfrytzojn pr qasje t lir n internet. c. Komunikim mes njsive dhe sektorve brenda komuns Q nj komun t funksionoj n mnyr efikase dhe racionale, sht shum e rndsishme t ket koordinim dhe sinkronizim n punn brenda komuns, mes njsive dhe sektorve. Pr kt qllim, t gjith t punsuarit n komun duhet t jen t njoftuar me mnyrn e puns s komuns, si edhe n vazhdimsi t informohen pr secilin ndryshim. T punsuarit duhet pr do dit ta shfrytzojn mjetin pr komunikim intern
53

(intranet ose ndonj pajisje tjetr t ngjashme) q t jen n rrjedh me t gjitha ndryshimet dhe risit. Pr kt qllim sht e nevojshme q paraprakisht t sigurohen kushtet. Secili nga t punsuarit ka qasje n kompjuter i cili sht i lidhur n rrjet me t gjith kompjutert tjer n komun dhe rrjeti t jet i vendosur n mnyr adekuate pr organizim.
5. Projekte q prfshijn m shum sektor dhe njsi

N realizimin e disa projekteve do t prfshihen m shum sektor dhe njsi, ndrsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytzojn pjesa m e madhe e t punsuarve a. Udhheqje me shfrytzuesit Informatat pr shfrytzuesit/qytetart prdoren nga t punsuarit n disa sektor n komun (tatime, financa, urbanizm). Udhheqja me kto t dhna duhet t jet e sinkronizuar, gjegjsisht, nse pjes e t dhnave pr shfrytzuesin ndryshohen nga nj i punsuar, informatat e reja duhet automatikisht t azhurnohen tek t gjith shfrytzuesit e informatave. b. Ruajtja dhe mbrojtja e t dhnave Informatat dhe t dhnat t cilat i ka komuna jan mjete t rndsie t veant pr punn e prditshme dhe funksionimin e komuns t prgjithsi. Prandaj t dhnat duhet t ruhen dhe t mbrohen sipas normave dhe standardeve ekzistuese t shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet pr organizimin dhe zbatimin e masave teknike pr mbrojtje dhe qasje deri tek t dhnat. c. Udhheqje me njohurit/diturit sht shum e rndsishme t ndahen informatat e pranuara n kshillimore t ndryshme, seminar, trajnime ndrmjet t punsuarve n komun. T gjitha materialet, informatat, procesverbalet dhe t tjera informata t cilat t punsuarit i kan marr si dije n llogari t komuns duhet t jen n prdorim t t gjith t punsuarve. Pas secilit trajnim, seminar, puntori t vizituar, t punsuarit duhet t prpilojn raport i cili do t jet n qasje pr t gjith t punsuarit, dhe nse ka nevoj, do t jet n qasje edhe pr opinionin publik. . Planifikim/Hartimi i proceseve administrative dhe procedurave t puns Proceset administrative dhe procedurat e puns duhet t jen qart t definuar dhe t ekzistojn t shnuara n letr dhe t lejuara nga strukturat drejtuese. Me kt mnyr ndrtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe prmirsohet efikasiteti. Kjo do t ndihmoj gjat definimit t softuerit pr udhheqje me dokumentet dhe proceseve t puns. Pr kt qllim do t bhet planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve
54

me aplikim t sistemit pr kualitet pr rregullat e unifikuara pr punn dhe shrbimet e administrats publike ISO 9001:2008..
6. Teknologjit . Rrjetet

Rrjetzimi i objekteve ku sht e vendosur komuna

N komun ekziston rrjetzim ad hoc n t ciln nuk i prmbush standardet dhe sht i domosdoshme mbindrtimi i t njjts. Pr rrjetzimin e objekteve ku sht vendosur komuna do t shfrytzohet rrjetzim me tel (rrjet lokal LAN). Gjat furnizimit t pajisjes me rrjetin aktiv mbahet llogari q e njjta t jet n mundsi t bj menaxhimin dhe segmentimin e rrjets n VLAN. Do t bhet analiz pr shfrytzimin e rrjets pa tel n qoft se bhet fjal pr ndarje t internet-qasjes pr shfrytzim publik (qasja n pika publike pr internet n lokalet e komuns). Rrjetzimi i zyrave t disperzuara (shprndara) komunale

Zyrat e disperzuara komunale do t jen t lidhura me komunn prmes rrjetit privat virtual prmes shfrytzimit t shrbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit elektronik komunikues. Me kt mnyr do t zvoglohen shpenzimet inicuese, shpenzimet pr mirmbajtje t pajisjes, ndrsa zmadhohet niveli i shrbimit t ofruar. Pr shkak se zyrat e disperzuara komunale funksionojn edhe si pika publike t qasjes pr internet, mund t prdoret edhe qasja pa tel. Rrjetzimi n gjith territorin e komuns

Komuna duhet t bj analiz gjithprfshirse pr nevojn e rrjetzim n gjith territorin e komuns. Prsri, duhet t kemi parasysh faktin se operatort e rrjetave elektronike komunikuese investojn n infrastruktur dhe shrbime n vendbanimet dendura ku kthimi i investimit sht i shpejt, ndrsa benefiti ekonomik sht i lart. Por, komuna jon nuk guxon t lejoj q qytetart e saj t mos jen t prfshir n shoqrin informative, gjegjsisht nga qasja deri tek shrbimet e internetit, i cili paraqet mjet pr zhvillim t domosdoshm ekonomik dhe social. Me qllim t rrjetzimit t suksesshm n territorin e gjith komuns , komuna duhet t prgatis studim me analiza dhe rekomandime pr ndihm shtetrore pr mundsimin e internet-qasjes n territorin e komuns me internet. Gjithashtu duhet t hulumtohet mundsia pr partneritet publiko-privat. (Gjat prgatitjes t studimit duhet t merret parasysh Doracaku pr dizajn dhe implementim t partneriteteve efektive publike-private (PPP), BNJVL, dhjetor i vitit 2008 t cilin mund ta gjeni n ueb-lokacionin e BNJVL n pjesn Botime, Publikime). c. Pajisja harduerike (klient dhe server)

55

Prcaktimi strategjik i komuns sht q t shfrytzohen kompjuter nga emra prodhuesish t etabluar (brand). Prskaj stabilitetit t puns s sistemeve, afati i periudhs garantuese dhe post-garantuese jan prparsi e rndsishme t cilat e ndajn nga kompjutert q nuk jan t brenduar. Prcaktimi tjetr strategjik lidhur me shfrytzimin e pajisjeve harduerike sht ndrrimi i shkallzuar i printerve ekzistues, skanerve dhe makinave pr fotokopjim me pajisje t rrjetzuara multi-funksionale, me ka fitohet kompaktsi n gjith sistemin dhe zvoglohet nevoja nga furnizimi me material shpenzues dhe mirmbajtja e shum llojeve t ndryshme t pajisjeve. Me kt krijohet baz e mir teknike pr implementim e zgjidhjeve m t ndrlikuara softuerike, si edhe kontroll i qasjes deri tek t dhnat. c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientve dhe serverve) Softuerin t cilin e ka komuna dhe prdorimi i tij jan kyqe pr punn e komuns. N momentin e shkrimit t strategjis mund t thuhet se platforma bartse sht e bazuar mbi prodhime nga nj prodhues. N komun ka t implementuar edhe softuer t cilt jan t varur nga prodhime e prodhuesve ose t tjera platforma. Softueri i lir gjithashtu gjen zbatim t vet n korniza t komuns. N t ardhmen gjat prokurimit t softuerit ose zgjidhjeve speciale softuerike, do t shfrytzohen drejtime t prgatitura dhe rekomandime, si edhe shkmbim i prvojave me t tjerat komuna n republik. Gjithashtu n t ardhmen sht i mundur bashkpunimi me komunat e tjera, me qllim t prpilimit dhe oferts pr shrbime t prbashkta pr qytetart. 7. Internet / Intranet a. Internet Komuna shfrytzon pako pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjer dhe t gjith t punsuarit kan qasje n internet n do koh. Gjendja momentale plotsisht i knaq nevojat e komuns pr internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindrtim t pakos pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjer me shpejtsi m t madhe dhe internet-frekuentim m t madh, por duhet t bhet rrjetzim adekuat pr shfrytzim optimal t internetqasjes. b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komuns sht .... Ueb-lokacioni koh pas kohe azhurnohet me informata m t reja pr aktivitetet e komuns, si edhe pr vendimet t cilat kan t bjn me shfrytzuesit. Prmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shrbime pr shfrytzuesit. N t ardhmen planifikohet mbindrtim i ueb- lokacionit me sistem pr udhheqje me ueb prmbajtje (CMS - content management system), me ka n mas t madhe do t prmirsohet kualiteti i shrbimeve dhe do t rritet efikasiteti gjat prpilimit dhe shpalljes s informatave t reja n publik.

56

Ueb-lokacioni i komuns duhet ti prmbaj m s paku kto module: Informatat themelore pr komunn Informatat themelore pr vendosjen organizative n komun (kryetar i komuns, kshilli, drejtuesit e sektorve/njsive) Informata me karakter publik Lajme pr ngjarjet n komun Raporte dhe procesverbale, lajmtar zyrtar, formular, krkesa, etj. -shrbime (nse ka ose ofert pr shrbime t prbashkta me t tjera komuna Procedura pr ndrtim t infrastrukturs s re dhe shfrytzimi e asaj ekzistueses n pronsi t tyre GIS (SIGJ) informatat (n bashkpunim me t tjera komuna) Strategji pr zhvillim dokumente strategjike (t prgjithshme edhe pr zhvillim t fusha t ndryshme) Qllime pr investim t kompanive n sektor t caktuar Regjistra me profil t kompanive t cilat punojn t territorin e komuns Kontakt (me kryetarin e komuns, me administratn

Informatat e shpallura n ueb-lokacionin jan informata zyrtare pr t ciln saktsi sht prgjegjse komuna. Q t garantohet vrtetsia e informatave t shpallura n ueblokacionin, duhen t ndiqet procedura n vijim: informatat q duhet t shpallen n ueblokacionin duhet t jen t prgatitura nga njsia e autorizuar, lejuar nga personi prgjegjs dhe t dorzuar deri tek personi pr marrdhnie publike. N ueb-lokacionin nuk guxojn t shpallen informata t cilat nuk jan lejuar nga personi udhheqs ose nga personi pr marrdhnie publike. T gjith t punsuarit n komun duhet t ken adresa t veta zyrtare t e-posts n domenin e komuns t cilat do t prdoren pr komunikim zyrtar me shfrytzuesit. Duhet t bhet kontrollim se cilt t punsuar nuk kan adresa n e-postn n domen t komuns dhe menjher t ju jepet. c. Intranet Komuna do t prdor intranet-sistem pr bashkpunim brenda saj dhe shkmbim i dokumenteve mes shrbimeve. Deri te sistemi do t ken qasje vetm shfrytzuesit e autorizuar me ka do t mundsohet prcjellja e rrugs s dokumenteve, statusi i realizmit t detyrave t puns si edhe realizmi i projekteve t planifikuara. Pr implementim t plot t ktij sistemi sht e nevojshme q proceset administrative dhe procedura e puns t jen qart t definuar sipas sistemit t implementuar pr kualitet ISO 9001:2008. Pr momentin komuna shfrytzon intranet-softuer pr mbajtje t seancave elektronike t kshillit i cili i plotson nevojat momentale. N t ardhmen planifikohet integrim i plot i

57

puns s kshillit me punn e administrats komunale, gjegjsisht, mbindrtim i sistemit m lart t theksuar me modus i cili do t prfshij punn e kshillit. . Sistemi informativ gjeografik Sistemi informativ gjeografik (SIGJ-sistemi) sht nj nga mjetet kryesore pr punn e sektorit pr urbanizm n komun dhe n t ardhmen planifikohet implementim n nivel m t lart se sa i tanishmi. SIGJ-sistemi paraqet sistem i cili shfrytzohet pr shnim, integrim, ruajtje, analiz, drejtim dhe ndarje t t dhnave lidhur me lokacionin e hapsirs. Komuna mendon edhe pr implementim t prbashkt t SIGJ me ndonj nga komunat e mdha dhe ndarje t resurseve t prbashkta, si edhe shrbime prmes internetit pr qytetart. Komuna tani m ka SIGJ-softuerin dhe harduer t nevojshm pr funksionim t tij t suksesshm dhe t punsuarit n sektorin/njsin pr urbanizm tani m ndoqn trajnim pr softuerin. N periudhn n vijim sht e domosdoshme t ndryshohet qasja drejt shfrytzimit t SIGJ softuerit dhe sht e domosdoshme t bhet analiz detale dhe t identifikohen pikat t cilat jan t domosdoshme pr funksionimin e SIGJ-sistemit dhe shfrytzimin e tij optimal, me qllim q t sigurohen t dhna detale si pr shfrytzuesit (qytetart dhe kompanit), ashtu edhe pr vet komunn. Sipas masave t Strategjis Kombtare pr zhvillim t gjenerats s ardhshme t internetit me prfshirje t gjer, komuna duhet t nnshkruaj memorandum pr bashkpunim me Agjencin pr komunikim elektronik pr pranim t rregullt t informatave pr azhurnim n kadastrn elektronike (nntoksor dhe mbitoksor).
7. Komunikimet (infrastruktura)

Komunikimet, si n vet komunn, ashtu edhe jasht, jan pjes shum e rndsishme n punn e prditshme t komuns. Shum shpesh komunikimet jan dispozit e lart e buxhetit t komuns. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shum t kontribuoj pr shkarkim t buxhetit dhe pr komunikim efikas veanrisht me zyrat e disperzuara komunale.
.

Integrimi i rrjets me z dhe me t dhna (telefoni prmes internet-protokollitVoice over IP (VoIP))

Pr momentin komuna nuk mendon n implementimin e VoIP. b. Video-konferenca Pr momentin komuna nuk mendon n implementimin e video-konferencs n punn e prditshme. sht i mundur bashkpunimi i prkohshm dhe shkmbimi i prvojave me shrbime nga t tjera komuna.

58

8. Komunikimi (qasja)

Komunikimi mes t punsuarve n vet komunn duhet t jet efikase dhe n koh, gjithashtu duhet t ket kujdes n zvoglimin e shpenzimeve t cilat bien n kt dispozit. Duke pasur parasysh se TIK edhe m shum hyn n t gjitha sferat e puns s komuns, duhet t bhet analiz gjithprfshirse n t ciln komunikimet do t shqyrtohen prej m shum aspekte, si shpenzime pr shrbime komunikuese, shpenzime pr mirmbajtje t pajisjes dhe avancimin dhe ndrtimin e sistemit.
. Zyrat T punsuarit n zyrat duhet t jen n komunikim t prditshm. Duhet t zgjidhet mnyr m efikase e komunikimit i cili do t jet m i llogaritshm(sistemi tradicional pr komunikim ose sistemi i avancuar pr komunikim prmes internet-protokollit).

b. Sistemi nj sportelesh Komuna planifikon t implementoj sistem nj sportelesh n pun. T punsuarit n zyrn prpara (n sportelet), t cilt prfaqsojn komunn para shfrytzuesve, duhet t jen n komunikim t prhershm me t punsuarit n zyrat q i prpunojn t dhnat dhe i sigurojn informatat e domosdoshme. Me qllim t funksionimit t suksesshm t sistemit nj sportelesh, komunikimi duhet t jet e mrekullueshme. c. Puna prej distance Pr shkak t mospasjes t kuadrit pr TIK pr momentin, n kt periudh nuk jan t planifikuara mundsime pr pun nga distanca, edhe pse kompanit softuerike ndonjher mbshtetjen e aplikacioneve t tyre munden m shpejt ta kryejn n kt mnyr, dhe me at ti zvoglojn shpenzimet.
9. Resurset

Komuna nuk ka t punsuar person pr TIK. N t ardhmen planifikohet punsim i personit teknik, n ndrkoh komuna ka t nnshkruar kontrat pr mirmbajtje t sistemit, kompjuterve dhe softuerin me persona t tret.
. Aftsit

Duhet t kryhet vlersimi se aftsit e TIK me t cilat disponojn t punsuarit jan t mjaftueshme pr pun efikase. N qoft se vlersohet se disa nga t punsuarit nuk disponojn me aftsit themelore t TIK, sht e nevojshme t organizohet trajnim me qllim t shfrytzimit t plot t kapacitetit t tyre punues.

59

b. Trajnimi Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione t reja softuerike, sht i nevojshm trajnim i vazhdueshm i personelit pr prdorimin e tyre efikas. Gjat trajnimeve sht shum e rndsishme t mendohet pr implementimin e modelit trajnim pr trajnuesit, gjegjsisht, t trajnohen disa shfrytzues kryesor t cilt m tutje do ta prcjellin njohurit e tyre tek t punsuarit tjer. Me kt mnyr bhet kursim i mjeteve, ndrsa trajnimet do t adaptohen sipas nevojave t t punsuarve. c. Prokurime/tender Gjat prokurimit t pajisjes s re komuna duhet ta respektoj ligjin pr prokurime publike. Prandaj sht e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi baz t aktiviteteve t definuar t planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. sht shum e rndsishme q gjat prgatitjes s dokumentacionit tenderues t prpilohen specifikime cilsore kualitative dhe t detajuara teknikisht t cilat do t jen t qarta, pa mdyshje, n t cilat do t definohen kushtet minimale pr eliminim dhe nnkuptohet me kujdes t prpiluara kontrata t cilat do t prfshijn edhe nivelin e shrbimit t ofruar Komuna prej vitit 2010 do t filloj t shfrytzoj sistem elektronik pr prokurime publike nga Zyra pr prokurime publike. N qoft se i gjith prokurimi sht i pandashm, ather do t jet obliguese t dorzohen oferta pr seciln dispozit t prmendur n prokurimin. Gjat secilit prokurim sht e nevojshme t bhet vlersim adekuat se cilat dispozita t jen t ndara, dhe cilat jo, me ka do t mnjanohet mundsia q kompanit-ofertuese t ofrojn mim t lart pr disa dispozita t caktuara. sht praktik e mir t krkohet prej firmave-ofertuese dshmi se jan prfaqsues t autorizuar pr pajisjen t ciln e ofrojn . Prokurimet e ardhme t kompjuterve dhe harduerve N periudhn e ardhme planifikohet prokurim i harduerit pr t kompletuar nevojat e komuns. Si strategji planifikohet edhe zvendsimi i harduerit ekzistues t vjetr dhe t tejkaluar me nj t ri, pr ka prioritet do t ken servert si barts i gjith puns s komuns. d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu sht pjes shum e rndsishme e prokurimit t pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do t definohet edhe minimumi i softuerit i cili do t prokurohet me at (pr shembull, me prokurim t kompjuterit t ri, ai t prokurohet me sistem operativ). N at mnyr zgjidhet problemi me shfrytzimin e softuerit t pa licencuar. N qoft se prokurohet softuer gjithashtu vlen ligji pr prokurime publike dhe srish sht i nevojshm prpilimi i specifikimit t mir teknik. Gjat s cils duhet theksuar se bhet fjal pr institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) pr licencimin i cili sht m i lir nga ato komerciale. N qoft se bhet
60

fjal pr prokurim t softuerve special, sht e nevojshme t merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndrkombtar, me ka do t mnjanohej mundsia e prokurimit t softuerit pr t cilin pas nj periudhe kohore nuk do t ket mbshtetje teknike dhe t ngjashme. Gjat prokurimit t softuerve special sht me rndsi t merret parasysh planifikimi i proceseve administrative dhe procedurat e puns q t mund t prpilohet softuer i prshtatshm pr nevojat dh. Prokurimet e prbashkta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave n madhsin dhe t pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, sht e nevojshme q komuna t mendoj edhe rreth tems s bashkpunimit ndrkomunal, ofert e prbashkt pr shrbimet dhe t ngjashme. ndarje e resurseve dhe t ngjashme. Komunat n prgjithsi prdorin softuer t njjt t specializuar pr qllime t ndryshme nga i njjti prodhues. Definimi i prbashkt i nevojave prej softuerin, prgatitja e prbashkt e specifikimit teknik dhe shfaqja e prbashkt pr prokurim mund t ndihmoj gjat prokurimit t nj softueri kualitativ, i cili do t ishte i shtrenjt pr seciln komun n qoft se e prokuron ndaras. e. Financimi Pr realizimin e far do aktiviteti jan t nevojshme financat. Mbi bazn e projekteve t prpiluara nga Aksion plani komuna n kontinuitet do t krkoj mjete prej donatorve dhe persona t tret. N do rast, komuna do t projektoj buxhet pr implementim e aktiviteteve t planifikuara nga sfera e TIK. Prpilimi i strategjis lokale t TIK do ta lehtsoj planifikimin e mjeteve n t ardhmen. N programin pr pun t komuns do t planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe pr realizimin e t njjtave do t duhet t lejohen mjete financiare.
10. Siguria informative

N periudhn n vijim plotsisht do t implementohen masat organizative dhe teknike pr mbrojtje t t dhnave personale sipas rregullores s ESHDHP. Pr shkak se siguria e sistemit sht e fuqishme sa edhe hallka m e dobt e zinxhirit, me trajnim t vazhdueshm dhe informim do t ritet vetdija pr siguri informative tek t punsuarit. Gjithashtu do t prpilohen edhe rregullore adekuate interne pr siguri informative. Implementimi i ISO 27001:2005 sht prioritet n zhvillimin e teknologjis informative dhe rritjen e siguris informative. Komuna do t prpiloj dhe do t miratoj dokumentacion pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale e cila duhet t prmbaj:
Plan pr krijimin e sistemit pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e

fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale

61

 Akt pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtje

s prpunuar t t dhnave personale

Rregulla pr prcaktimin e obligimeve dhe prgjegjsive t shfrytzuesve gjat

prdorimit t dokumenteve dhe pajisjeve t TIK

Rregulla pr paraqitje, reagim dhe sanim t incidenteve Rregulla pr mnyrn e krijimit t kopjes s sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe

pr kthim t srishm t t dhnave personale t ruajtura

Rregulla pr mnyrn e shkatrrimit t dokumenteve, si edhe t mnyrs t

shkatrrimit, fshirjes dhe pastrimit t mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit t dokumentacionit pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes s prpunuar t t dhnave personale sht e dhn n Aksion planin.

62

Propozim-terku pr komunat TIK t zhvilluara rurale Komun TIK e zhvilluar rurale sht ajo komun e cila ka kompjuter pr secilin t punsuar t cilt kan nevoj pr kompjuter, t gjith kompjutert jan n rrjetin domen dhe kan qasje n internet. Ajo ka edhe ueb-lokacionin e vet dhe TIK kuadrin. Komuna ka numr t mjaftueshm t kompjuterve (pr secilin t punsuar i cili ka nevoj9 t cilt jan t lidhur n rrjet dhe kan qasje n internet. T punsuarit kan adresa t eposts zyrtare me domen n komun. 1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji komunale t TIK pr periudhn prej vitit 2010 deri n vitin 2015. N t do t jepet pasqyr e gjendjes aktuale n komun dhe qllimet e planifikuara pr tu arritur n periudh t caktuar kohore. Gjithashtu, pjes prbrse e ktij dokumenti sht Aksion plani me projekte konkrete i t cilit realizim do t kontribuoj n plotsimin e synimeve t dhna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim t domosdoshm pr implementimin e teknologjis informative dhe komunikuese n komun me qllim q t prparohet procesi i decentralizimit dhe q t optimizohet puna e administrats. N prgatitjen e strategjis s TIK marrin pjes faktor relevant (pushteti lokal, qytetar, kompani) dhe pjesmarrja e tyre dhe pranimi i strategjis s TIK do t kontribuoj pr realizim t suksesshm dhe transformim m efikas i komuns n e-komunn prparimtare 2. Gjendja momentale Historia e zhvillimit t komuns n TIK sfern

Teknologjit informative dhe komunikuese si sfer e rndsishme n punn e komunave deri tani u trajtuan n korniza t strategjis s prgjithshme pr zhvillim. Me procesin e decentralizimit dhe prpjekjeve pr komun efikase, llogaridhnse, azhure dhe transparente, TIK zn vend shum t rndsishm n programin e puns s komuns dhe kjo imponon nevojn pr prpilimin e ktij dokumenti strategjik dedikuar TIK. N vitin.... sht prpiluar ueb-lokacioni i par komunal. N te mund t gjenden informata t prgjithshme pr komunn dhe aktivitetet e saja. N vitin.... sht br rrjetzimi (sht vendosur rrjet lokal LAN). N vitin... sht furnizuar serveri i par. N vitin... sht br furnizimi i par m i madh i kompjuterve. N vitin... sht punsuar sistem-administratori i par. Prej vitit...komuna ka qasje n internet. N vitin... jan siguruar softuert pr, tatime, pun financiare.

63

N kohn e shkrimit t ktij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komuns sht si vijon: Lidhja me rrjet dhe qasje n internet Ueb-lokacioni e-shrbimet pr qytetart dhe kompanit Informatat e radhs jan t nevojshme pr formimin e fotografis s prgjithshme pr gjendjen e TIK n komun dhe pr shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotsisht t theksohen n korniza t strategjis. Numri i t punsuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, server): Harduer tjetr (printer, skaner, makin pr fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje t rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e prgjithshme pr pun), softuer pr zyre, softuer pr financa, softuer pr tatime, softuer pr arkivim, GIS(SIGJ) dhe t tjer softuer t specializuar t cilat i shfrytzon komuna n punn e saj t prditshme 3. Pasqyra e strategjis TIK a. Vizioni, misioni, qllimet Vizioni(ku?) komun efikase dhe transparente Misioni (si?) shfrytzim optimal i teknologjive informative dhe komunikuese n punn e prditshme Qllimet:

Komun m efikase dhe m transparente e orientuar drejt qytetarve dhe biznesit T pajisurit teknik dhe prforcimi organizativ i komuns Trajnim konstant i t punsuarve pr mbindrtim t njohurive Zvoglimin e shpenzimeve n pun Plotsimin e nevojave t qytetarve Qasje deri tek informatat Lufta kundr korrupsionit

b. Sfera e veprimit Strategjia e TIK e komuns sht n pajtueshmri me normat dhe rregullat ligjore, strategjit kombtare t TIK dhe strategjia lokale pr zhvillim. N TIK strategjin sht shfrytzuar prvoja e fituar e komunave nga sfera e TIK. Pjes e projekteve t definuar n aksion planin prfshijn edhe partner tjer.

64

c. Parakushtet, prkufizimet, krcnimet Lvizja e tregut t teknologjive informative dhe komunikimit elektronik n shtet dhe klima e prgjithshme n shtet n sfern e TIK jan faktor shum t rndsishm. mimet e pranueshme pr harduer, softuer dhe komunikime elektronike jan baz e mir pr realizimin e projekteve t parapara me kt TIK strategji. Mbshtetja e pushtetit qendror pr zhvillimin e TIK n gjith shtetin, e definuar si qllim strategjik n strategjit kombtare t TIK, pozitivisht do t ndikoj n zhvillimin e TIK n nivel lokal. Me prpilimin dhe pranimin e ksaj strategjie t TIK, qart shprehet dshira dhe prkushtimi strategjik e strukturave udhheqse n komun (kryetari i komuns, kshilli, udhheqsit e sektorve dhe njsive) pr realizim t TIK strategjis. Gjat krijimit t buxhetit t komuns do t ken parasysh projektet e planifikuara n Aksion planin dhe do t sigurohen mjete pr realizimin e tyre. Procesi do t jet transparent dhe inkluziv. T gjith t punsuarit n komun do t njoftohen me strategjin e TIK. sht i domosdoshm bashkpunimi dhe koordinimi n implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u sht prezantuar qytetarve prmes debatit publik dhe qytetart morn pjes n krijimin e strategjis s TIK prmes propozimeve dhe sugjerimeve. Integrimi vertikal i administrats komunale mund t paraqes penges t rndsishme pr realizim efikas t projekteve t planifikuara me Aksion planin t ksaj strategjie t TIK. Gjithashtu, ndrrimi i mnyrs tradicionale e puns me t ri prmes implementimit t teknologjive t reja mund t has n rezistenc tek t punsuarit n komun dhe prandaj duhet t punohet n rritjen e vetdijes s tyre pr benefitet nga TIK. Pr implementim t teknologjive t reja sht e domosdoshme planifikim dhe arritje n kontinuitet i njohurive dhe aftsive t reja prmes realizimit t planit pr trajnim t t punsuarve. . Rolet dhe prgjegjsit Teknologjit informative dhe komunikuese kan pika prekse me t gjitha sektort dhe njsit n komun. Shumica e projekteve prfshijn m shum sektor. Gjithashtu, n rastet t cilat i prfshijn futjen, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, jan t prfshir numr i madh i t punsuarve. Me qllim t zbatimit t suksesshm t projekteve nga Aksion plani i strategjis s TIK pr secilin projekt duhet t prcaktohen barts t cilt do t jen prgjegjs pr implementimin e tyre, si edhe sektor/njsi/t punsuar t tjer t cilt do t jen t prfshir n realizimin e ndonj projekti t caktuar. Sa i prket informatave, pr shkak se pjes e madhe e informatave nuk jan t karakterit publik, duhet me kujdes t prcillet regjistrimi i tyre, ruajtja dhe qasja deri tek informatat dhe t prcaktohet prgjegjsia pr keqprdorimet eventuale ose humbja e t dhnave. 4. Komunikimi dhe transparenca Komunikimi dhe transparenca jan element shum i rndsishm n punn e komuns. Komuna duhet t jet e hapur dhe transparente para qytetarve dhe kompanive dhe t

65

shrbej si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshm do t prparojn me shfrytzimin e t arriturave t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese
. Komuna shfrytzuesit (qytetart, kompanit)

Qytetart dhe kompanit jan shfrytzuesit kryesor t shrbimeve n komun. T punsuarit n komun pr do dit jan n kontakt me ata. Me qllim t prparimit t puns dhe efikasitetit t komuns, ajo duhet n kontinuitet ti informoj qytetart dhe kompanit e veta pr shrbimet t cilat jan n qasje pr ata, pr at se far dokumente jan t nevojshme q t zbatohet nj procedur pr t ciln kan nevoj ose t lshimit t ndonj dokumenti. Shpalljet publike t ueb-lokacionit t komuns, si edhe mundsimin e komunikimit t drejtprdrejt dhe t dyanshm prmes e-posts jan standarde themelore q secila komun duhet ti plotsoj n rrugn e saj drejt llogaridhnies dhe transparencs. Qytetarve u sht dhn mundsia pr pjesmarrje n punn e komuns prmes dhnies s propozimeve dhe sugjerimeve n adresn zyrtare n e-postn e komuns. Me kt sigurohet pjesmarrja e qytetarve n procesin e marrjes s vendimeve n komun. Komuna do t prpiqet drejt implementimit t nnshkrimit elektronik n punn e komuns. Pr kt qllim prskaj kryetarit t komuns, i cili si person zyrtar tani m ka nnshkrim elektronik, nnshkrim elektronik do ju jepet edhe t gjith drejtuesve t sektorve. b. Rivendosje/prparim i zyrave t disperzuara (t shprndara) komunale Me qllim q shrbimet e komuns t jen t arritshme dhe n qasje pr t gjith shfrytzuesit, sht me shum rndsi q qytetart t mund t pranojn shrbime n vendin n t cilin jetojn. Pr kt qllim, komuna ka t rivendosur zyra t disperzuara komunale n disa vendbanime m t mdha t cilat gravitojn kah qendra administrative komunale. Gjat planifikimit t zyrave t disperzuara komunale, duhet t ket parasysh q n ato t ket s paku nj kompjuter dedikuar pr t punsuarin dhe edhe nj kompjuter t cilin qytetart mund ta shfrytzojn pr qasje t lir n internet. c. Komunikim mes njsive dhe sektorve brenda komuns Q nj komun t funskionij n mnyr efikase dhe racionale, sht shum e rndsishme t ket koordinim dhe sinkronizim n punn brenda komuns, mes njsive dhe sektorve. Pr kt qllim, t gjith t punsuarit n komun duhet t jen t njoftuar me mnyrn e puns s komuns, si edhe n vazhdimsi t informohen pr secilin ndryshim. 5. Projekte q prfshijn m shum sektor dhe njsi N realizimin e disa projekteve do t prfshihen m shum sektor dhe njsi, ndrsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytzojn pjesa m e madhe e t punsuarve.
66

. Menaxhim me shfrytzuesit

Informatat pr shfrytzuesit/qytetart prdoren nga t punsuarit n disa sektor n komun (tatime, financa, urbanizm). Menaxhimi me kto t dhna duhet t jet e sinkronizuar, gjegjsisht, nse pjes e t dhnave pr shfrytzuesin ndryshohen nga nj i punsuar, informatat e reja duhet automatikisht t azhurnohen tek t gjith shfrytzuesit e informatave. b. Ruajtja dhe mbrojtja e t dhnave Informatat dhe t dhnat t cilat i ka komuna jan mjete t rndsis s veant pr punn e prditshme dhe funksionimin e komuns t prgjithsi. Prandaj t dhnat duhet t ruhen dhe t mbrohen sipas normave standardeve ekzistuese t shkruara. Komuna si pronare e informatave i pranon obligimet pr organizimin dhe zbatimin e masave teknike pr mbrojtje dhe qasje deri tek t dhnat. c. Menaxhim me njohurit/diturit sht shum e rndsishme t ndahen informatat e pranuara n kshillime t ndryshme, seminare, trajnime ndrmjet t punsuarve n komun. T gjitha materialet, informatat, proesverbalet dhe t tjera informata t cilat t punsuarit i kan marr si njohuri n llogari t komuns duhet t jen n prdorim t t gjith t punsuarve. Pas secilit trajnim, seminar, puntori t vizituar, t punsuarit duhet t prpilojn raport i cili do t jet n qasje pr t gjith t punsuarit, dhe nse ka nevoj, do t jet n qasje edhe pr opinionin publik. . Planifikim/Hartimi i proceseve administrative dhe procedurave t puns Proceset administrative dhe procedurat e puns duhet t jen qart t definuar dhe t ekzistojn t shnuara n letr dhe t lejuara nga strukturat drejtuese. Me kt mnyr ndrtohet dhe forcohet memoria institucionale dhe prmirsohet efikasiteti. Kjo do t ndihmoj gjat definimit t softuerit pr udhheqje me dokumentet dhe proceseve t puns. Pr kt qllim do t bhet planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve me aplikim t sistemit pr kualitet pr rregullat e unifikuara pr punn dhe shrbimet e administrats publike ISO 9001:2008. 6. Teknologjit
. Rrjetat

Rrjetzimi i objekteve n t ciln sht vendosur komuna

67

Pr rrjetzimin e objekteve ku sht vendosur komuna do t shfrytzohet rrjetzim me tel (rrjet lokal LAN). Do t bhet analiz pr shfrytzimin e rrjets pa tel n qoft se bhet fjal pr ndarje t internet-qasjes pr shfrytzim publik (qasja n pika publike pr internet n lokalet e komuns). Rrjetzimi i zyrave t disperzuara (shprndara) komunale

Gjat planifikimit t zyrave t disperzuara komunale do t mbahet llogari q ato t jen t lidhura me qendrn administrative t komuns me lidhje (rrjet virtuale private) prmes shfrytzimit t shrbimeve komunikuese nga operatori i rrjetit komunikues elektronik. Rrjetzimi n gjith territorin e komuns

Komuna duhet t bj analiz gjithprfshirse pr nevojat e rrjetzimit n gjith territorin e komuns. Prsri, duhet t pasur parasysh faktin se operatori i rrjetave komunikuese elektronike investojn n infrastruktur dhe shrbime n rajone vendbanime t dendura ku kthimi i investimit sht i shpejt, ndrsa benefiti ekonomik sht i lart. Por, komuna jon nuk guxon t lejoj q qytetart e saj t jen t mnjanuar nga shoqria informative, gjegjsisht nga qasja deri tek shrbimet e internetit, i cili paraqet mjet i domosdoshm pr zhvillim ekonomik dhe social. Me qllim t rrjetzimit t suksesshm n territorin e gjith komuns, komuna duhet t prpiloj studim me analiza dhe rekomandime pr ndihm shtetrore pr mundsimin e internet-qasjes n territorin e komuns me internet. Gjithashtu, duhet t hulumtohet edhe mundsia e partneritetit publik-privat. b. Pajisja harduerike (klient dhe server) Sipas prvojave t fituara pozitive dhe negative nga vitet e kaluara, prcaktimi i jon strategjik sht q t shfrytzohen kompjuter nga emra prodhuesish t etabluar (brand). Prskaj stabilitetit t puns s sistemeve, afati i periudhs garantuese dhe post-garantuese jan prparsi e rndsishme t cilat e ndajn nga kompjutert q nuk jan t brenduar. c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientve dhe serverve) Softuerin t cilin e ka komuna dhe prdorimi i tij jan kryesor pr punn e komuns. Komuna disponon me softuer komercial, si edhe me softuer t lir. Do t bhet analiz detale pr tu definuar prcaktimi strategjik i komuns lidhur me softuerin. N t ardhmen pr secilin implementim t ri t softuerit do t krkohet dokumentacion i detajizuar pr prodhimin, garanci, mbshtetje, kodi burimor do t deponohet tek personi i tret, si edhe trajnim adekuat pr t njjtin. 7. Internet/intranet a. Internet

68

Komuna shfrytzon pako pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjer dhe t gjith t punsuarit kan qasje n internet n do koh. Gjendja momentale plotsisht i knaq nevojat e komuns pr internet-qasje dhe nuk planifikohet mbindrtim t pakos pr qasje deri tek interneti me prfshirje t gjer me shpejtsi m t madhe dhe internet-frekuentim m t madh. b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komuns sht .... Ueb-lokacioni rregullisht azhurnohet me informata m t reja pr aktivitetet e komuns, si edhe pr vendimet t cilat kan t bjn me shfrytzuesit. Prmes ueb-lokacionit ofrohen edhe e-shrbime pr shfrytzuesit. Ueb-lokacioni i komuns duhet ti prmbaj m s paku kto module: Informatat themelore pr komunn Informatat themelore pr vendosjen organizative n komun (kryetar i komuns, kshilli, drejtuesit e sektorve/njsive) Informata me karakter publik Lajme pr ngjarjet n komun Raporte dhe procesverbale, lajmtar zyrtar, formular, krkesa, etj. -shrbime Procedur pr ndrtim t infrastrukturs s re dhe shfrytzimi e asaj ekzistueses n pronsi t tyre Strategji pr zhvillim dokumente strategjike (t prgjithshme edhe pr zhvillim t fusha t ndryshme) Qllime pr investim t kompanive n sektor t caktuar Regjistra me profil t kompanive t cilat punojn t territorin e komuns Kontakt (me kryetarin e komuns, me administratn

Informatat e shpallura n ueb-lokacionin jan informata zyrtare pr t ciln saktsi sht prgjegjse komuna. Q t garantohet vrtetsia e informatave t shpallura n ueblokacionin, duhen t ndiqet procedura n vijim: informatat q duhet t shpallen n ueblokacionin duhet t jen t prgatitura nga njsia e autorizuar, lejuar nga personi prgjegjs dhe t dorzuar deri tek personi pr marrdhnie publike. N ueb-lokacionin nuk guxojn t shpallen informata t cilat nuk jan lejuar nga personi udhheqs ose nga personi pr marrdhnie publike. T gjith t punsuarit n komun duhet t ken adresa t veta zyrtare t e-posts n domenin e komuns t cilat do t prdoren pr komunikim zyrtar me shfrytzuesit. Duhet t bhet kontrollim se cilt t punsuar nuk kan adresa n e-postn n domen t komuns dhe menjher t ju jepet.

69

c. Intranet N komun nuk sht implementuar intranet-sistem. Do t bhet analiz pr nevojn e aplikimit t ktij sistemi, llogaridhnia e tij dhe sa ai do ta prmirsoj efikasitetin n pun. . Sistemi informativ gjeografik Sistemi informativ gjeografik (SIGJ-sistemi) paraqet sistem i cili prdoret pr regjistrim, integrim, ruajtje, avancim dhe ndarje t t dhnave lidhur me lokacionet n hapsir. Komuna do t bj analiz pr nevojat e aplikimit t SIGJ-sistemit dhe detajisht do t identifikoj dispozitat t cilat jan t nevojshme pr funksionim t SIGJ-sistemit dhe shfrytzimi i tij optimal, me qllim q t sigurohen t dhna detale si pr shfrytzuesit (qytetart dhe kompanit), ashtu edhe pr vet komunn. 8. Komunikimet (infrastruktura) Komunikimet, si n vet komunn, ashtu edhe jasht, jan pjes shum e rndsishme n punn e prditshme t komuns. Shum shpesh komunikimet jan dispozit e lart e buxhetit t komuns. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shum t kontribuoj pr shkarkim t buxhetit dhe pr komunikim efikas veanrisht me zyrat e disperzuara komunale. 9. Komunikimi (qasja) Komunikimi mes t punsuarave n vet komunn duhet t jet efikase dhe n koh, gjithashtu duhet t ket kujdes n zvoglimin e shpenzimeve t cilat bien n kt dispozit. Duke pasur parasysh se TIK edhe m shum hyn n t gjitha sferat e puns s komuns, duhet t bhet analiz gjithprfshirse n t ciln komunikimet do t shqyrtohen prej m shum aspekte, si shpenzime pr shrbime komunikuese, shpenzime pr mirmbajtje t pajisjes dhe avancimin dhe ndrtimin e sistemit. a. Zyrat T punsuarit n zyrat duhet t jen n komunikim t prditshm. Duhet t zgjidhet mnyra m efikase e komunikimit i cili do t jet m i llogaritshm(sistemi tradicional pr komunikim ose sistemi i avancuar pr komunikim prmes interne-protokollit). b. Puna prej distance Nse t punsuarit nuk jan n vendin e puns, kjo nuk do t thot se ata nuk mund t ken qasje deri tek kompjutert e tyre pr r marr informata dhe t dhna. Duhet t bhet analiz gjithprfshirse pr ant e mira dhe t kqija t implementimit t puns nga distanca n komun, me vmendje t veant n aspektin e siguris, dhe t sillet prfundim se puna nga distanca mund t implementohet n komun.

70

10. Resurset . Aftsit Duhet t kryhet vlersimi se aftsit e TIK me t cilat disponojn t punsuarit n momentin jan t mjaftueshme pr pun efikase. N qoft se vlersohet se disa nga t punsuarit nuk disponojn me aftsit themelore t TIK, sht e nevojshme t organizohet trajnim me qllim t shfrytzimit t plot t kapacitetit t tyre punues. b. Trajnimet Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione t reja softuerike, sht i nevojshm trajnim i vazhdueshm i personelit pr prdorimin e tyre efikas. Gjat trajnimeve sht shum e rndsishme t mendohet pr implementimin e modelit trajnim pr trajnuesit, gjegjsisht, t trajnohen disa shfrytzues kryesor t cilt m tutje do ta prcjellin njohurit e tyre tek t punsuarit tjer. Me kt mnyr bhet kursim i mjeteve, ndrsa trajnimet do t adaptohen sipas nevojave t t punsuarave. c. Prokurimet/tendert Gjat prokurimit t pajisjes s re komuna duhet ta respektoj ligjin pr prokurime publike. Prandaj sht e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi baz t aktiviteteve t definuar t planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. sht shum e rndsishme q gjat prgatitjes s dokumentacionit tenderues t prpilohen specifikimet cilsore dhe t detajuara teknikisht t cilat do t jen t qarta, pa mdyshje, n t cilat do t definohen kushtet minimale pr eliminim dhe nnkuptohet me kujdes t prpiluara kontrata t cilat do t prfshijn edhe nivelin e shrbimit t ofruar. . Prokurime t ardhme t kompjuterve dhe harduerit N periudhn e ardhme planifikohet prokurim i harduerit pr t ndrruar at ekzistuesin i cili sht i vjetr dhe me afat t kaluar. Kohzgjatja e parapar pr shfrytzimin e nj kompjuteri sht 5 vjet, e pas asaj periudhe ai merr vlern 0 n kontabilitet. Do t bhet analiz pr mundsin e kompjuterve q do t ndrrohen t shfrytzohen pr hapjen e epikave publike pr qasje n internet. d. Prokurim i softuerit Softueri gjithashtu sht pjes shum e rndsishme e prokurimit t pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do t definohet edhe minimumi i softuerit i cili do t prokurohet me at (pr shembull, me prokurim t kompjuterit t ri, ai t prokurohet me sistem operativ), ashtu q s shpejti do t zgjidhet problemi me shfrytzimin e softuerit t pa licencuar. N qoft se prokurohet vetm softuer gjithashtu duhet t vlej ligji pr prokurime publike dhe srish sht i nevojshm prpilimi i specifikimit t mir teknik. Duhet theksuar se bhet fjal pr institucion qeveritar dhe model qeveritar (.gov) pr licencimin i cili sht m i lir nga ato komerciale. N qoft se bhet fjal pr prokurim t softuerve special, sht e nevojshme
71

t merren parasysh rekomandimet dhe standardet ndrkombtar, me ka do t mnjanohej mundsia e prokurimit t softuerit pr t cilin pas nj periudhe kohore nuk do t ket mbshtetje teknike dhe t ngjashme. dh. Prokurime t prbashkta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave n madhsin dhe t pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, sht e nevojshme q komuna t mendoj edhe rreth tems s bashkpunimit ndrkomunal dhe ofert e prbashkt pr shrbimet, ndarje e resurseve dhe t ngjashme. N dallim se n ciln faz t procesit t decentralizimit kan hyr komunat i kan t gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat n prgjithsi prdorin softuer t njjt t specializuar pr qllime t ndryshme nga i njjti prodhues. Definimi i prbashkt i nevojave prej softueri, prgatitja e prbashkt e specifikimit teknik dhe shfaqja e prbashkt pr prokurim mund t ndihmoj gjat prokurimit t nj softueri kualitativ, i cili do t ishte i shtrenjt pr seciln komun n qoft se e prokuron ndaras. e. Financimi Pr realizimin e far do aktiviteti jan t nevojshme financat. Duhet projektuar buxhetin pr implementim t aktiviteteve t planifikuara nga sfera e TIK. Prpilimi i strategjis lokale t TIK do ta lehtsoj planifikimin e mjeteve n t ardhmen. N programin pr pun t komuns do t planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe pr realizimin e t njjtave do t duhet t lejohen mjete financiare.

72

11. Siguria informative N periudhn q do t bhen prpjekje t plota maksimale pr implementim t plot t masave organizuese dhe teknike pr mbrojtjen e t dhnave personale sipas rregullores s Drejtoris pr mbrojtje t t dhnave personale. Gjithashtu Do t prpilohen edhe rregullore interne adekuate pr siguri informative. Komuna do t prpiloj dhe do t miratoj dokumentacion pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale e cila duhet t prmbaj:
Plan pr krijimin e sistemit pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e

fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale

Akt pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtje

n prpunimin e t dhnave personale

Rregulla pr prcaktimin e obligimeve dhe prgjegjsive t shfrytzuesve gjat

prdorimit t dokumenteve dhe pajisjeve t TIK Rregulla pr paraqitje, reagim dhe sanim t incidenteve Rregulla pr mnyrn e krijimit t kopjes s sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe pr kthim t srishm t t dhnave personale t ruajtura Rregulla pr mnyrn e shkatrrimit t dokumenteve, si edhe t mnyrs t shkatrrimit, fshirjes dhe pastrimit t mediumeve Korniza kohore dhe dinamika e implementimit t dokumentacionit pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale sht e dhn n Aksion planin.

73

Propozim-terku pr komunat TIK n zhvillim rurale Komuna TIK n zhvillim rural sht ajo komun pa ueb-lokacion (ose ueb-lokacion i pa azhurnuar), pa administrator kompjuterik, me numr t pamjaftueshm t kompjuterve t cilt nuk jan t lidhur n rrjet. T punsuarit nuk kan adresa n e-postn t domenit zyrtar komunal, nuk mbahet llogari minimale pr t dhnat, gjegjsisht, nuk ka baz sigurie. 1. Hyrje Ky dokument paraqet strategji komunale t TIK pr periudhn prej vitit 2010 deri n vitin 2015. N t do t jepet pasqyr e gjendjes aktuale n komun dhe qllimet e planifikuara pr tu arritur n periudh t caktuar kohore. Gjithashtu, pjes prbrse e ktij dokumenti sht Aksion plani me projekte konkrete i t cilit realizim do t kontribuoj n plotsimin e synimeve t dhna strategjike. Dokumenti paraqet drejtim t domosdoshm pr implementimin e teknologjis informative dhe komunikuese n komun me qllim q t prparohet procesi i decentralizimit dhe q puna e administrats t bhet sa m efikase. N prpilimin e strategjis s TIK marrin pjes t gjith faktort relevant (pushteti lokal, qytetar, kompani) dhe pjesmarrja e tyre dhe pranimi i strategjis s TIK do t kontribuoj pr realizim t suksesshm dhe transformim m efikas i komuns n ekomunn prparimtare 2. Gjendja momentale Historia e zhvillimit t komuns n TIK sfern

Edhe pse teknologjit informative dhe komunikuese paraqesin sfer t rndsishme n punn e komunave, deri tani nuk ju dha vmendje n dokumentet strategjike. Me procesin e decentralizimit dhe prpjekjeve pr komun efikase, llogaridhnse, azhure dhe transparente, TIK zn vend shum t rndsishm n programin e puns s komuns dhe kjo imponon nevojn pr prpilimin e ktij dokumenti strategjik dedikuar TIK prmes s cilit komuna do t bj prpjekje pr aplikimin e parakushteve themelore. N vitin.... sht prpiluar ueb-lokacioni i par komunal. N te mund t gjenden informata t prgjithshme pr komunn dhe aktivitetet e saja. N vitin.... sht pranuar donacion me .....kompjuter. Prej vitit...komuna ka qasje n internet. N vitin... jan siguruar softuert pr, tatime, pun financiare. Sot, n komun nuk punon sistem-administratori. Ueb-lokacioni i komuns nuk azhurnohet rregullisht dhe informatat baz jan t vjetrsuara. Pajisja harduerike nuk sht n nivel t knaqshm, pr shkak se numr i madh i t punsuarve nuk kan kompjuter personal, e kompjutert nuk jan t lidhur me rrjet. Komuna dhe t punsuarit nuk kan adres zyrtare t e-posts.

74

N kohn e shkrimit t ktij dokumenti strategjik, letra e njoftimit e TIK e komuns sht si vijon: Qasje n internet Ueb-lokacioni e-shrbimet pr qytetart dhe kompanit Informatat e radhs jan t nevojshme pr formimin e fotografis s prgjithshme pr gjendjen TIK n komun dhe pr shkaqe sigurie, nuk rekomandohet plotsisht t theksohen n korniza t strategjis. Numri i t punsuarve: Kuadri i TIK: Pajisja harduerike (kompjuter, server): Harduer tjetr (printer, skaner, makin pr fotokopjim, pajisje multi-funksionale, aparate fotografimi, kamera, pajisje t rrjetit): Pajisja softuerike: sistemi operativ (platforma e prgjithshme pr pun), softuer pr zyre, softuer pr financa, softuer pr tatime dhe t tjer softuer t specializuar t cilat i shfrytzon komuna n punn e saj t prditshme 3. Pasqyra e strategjis TIK a. Vizioni, misioni, qllimet Vizioni(ku?) komun efikase dhe transparente Misioni (si?) aplikim i teknologjive informative dhe komunikuese n punn e prditshme Qllimet:

Komun m efikase dhe m transparente e orientuar kah qytetart dhe biznesit T pajisurit teknik i komuns Trajnim i t punsuarve pr fitim t njohurive t domosdoshme nga TIK sfera Zvoglimin e shpenzimeve n pun Plotsimin e nevojave t qytetarve Qasje e informatave Lufta kundr korrupsionit

75

. Sfer veprimi , sfera Strategjia e TIK e komuns sht n pajtueshmri me normat dhe rregullat ligjore, strategjit kombtare t TIK dhe strategjia lokale pr zhvillim. Pjes e projekteve t definuar n aksion planin prfshijn edhe partner tjer. b. Parakushtet, prkufizimet, krcnimet Lvizja e tregut t teknologjive informative dhe komunikimit elektronik n shtet dhe klima e prgjithshme n shtet n sfern e TIK jan faktor shum t rndsishm. mimet e pranueshme pr harduer, softuer dhe komunikime elektronike jan baz e mir pr realizimin e projekteve t parapara me kt TIK strategji. Mbshtetja e pushtetit qendror pr zhvillimin e TIK n gjith shtetin, e definuar si qllim strategjik n strategjit kombtare t TIK, pozitivisht do t ndikoj n zhvillimin e TIK n nivel lokal. Me prpilimin dhe pranimin e ksaj strategjie t TIK, qart shprehet dshira dhe prkushtimi strategjik e strukturave udhheqse n komun (kryetari i komuns, kshilli, udhheqsit e sektorve dhe njsive) pr implementim t TIK n punn e komuns prmes realizimit t TIK strategjis. Gjat krijimit t buxhetit t komuns do t merren parasysh projektet e planifikuara n Aksion planin dhe do t sigurohen mjete pr realizimin e tyre. Procesi do t jet transparent dhe inkluziv. T gjith t punsuarit n komun do t njoftohen me strategjin e TIK. sht i domosdoshm bashkpunimi dhe koordinimi n implementimin e projektit nga Aksion plani. Strategjia e TIK u sht prezantuar qytetarve prmes debatit publik dhe qytetart morn pjes n krijimin e strategjis s TIK prmes propozimeve dhe sugjerimeve. c. Rolet dhe prgjegjsit Teknologjit informative dhe komunikuese kan pika prekse me t gjitha sektort dhe njsit n komun. Shumica e projekteve prfshijn m shum sektor. Gjithashtu, n rastet t cilat i prfshijn regjistrimin, ruajtjen dhe qasjen deri tek informatat, jan t prfshir numr i madh i t punsuarve. Me qllim t zbatimit t suksesshm t projekteve nga Aksion plani i strategjis s TIK pr secilin projekt duhet t prcaktohen barts t cilt do t jen prgjegjs pr implementimin e tyre, si edhe sektor/njsi/t punsuar t tjer t cilt do t jen t prfshir n realizimin e ndonj projekti t caktuar. 3. Komunikimi dhe transparenca Komunikimi dhe transparenca jan element shum i rndsishm n punn e komuns. Komuna duhet t jet e hapur dhe transparente para qytetarve dhe kompanive dhe t shrbej si servis i tyre. Komunikimi dhe transparenca dukshm do t prparojn me shfrytzimin e t arriturave t cilat i ofron teknologjia informative dhe komunikuese
. Komuna shfrytzues (qytetar, kompani)

76

Qytetart dhe kompanit jan shfrytzuesit kryesor t shrbimeve n komun. T punsuarit n komun pr do dit jan n kontakt me ata. Me qllim t prparimit t puns dhe efikasitetit t komuns, ajo duhet n kontinuitet ti informoj qytetart dhe kompanit e veta pr shrbimet t cilat jan n qasje pr ata, pr at se far dokumente jan t nevojshme q t zbatohet nj procedur pr t ciln kan nevoj ose t lshimit t ndonj dokumenti. Shpalljet publike t ueb-lokacionit t komuns, si edhe mundsimin e komunikimit t drejtprdrejt dhe t dyanshm prmes e-posts jan standarde themelore q secila komun duhet ti plotsoj n rrugn e saj drejt llogaridhnies dhe transparencs. b. Rivendosje/prparim i zyrave t disperzuara (t shprndara) komunale Me qllim q shrbimet e komuns t jen t arritshme dhe n qasje pr t gjith shfrytzuesit, sht me shum rndsi q qytetart t mund t pranojn shrbime n vendin n t cilin jetojn. Pr kt qllim, komuna ka t rivendosur zyra t disperzuara komunale n disa vendbanime m t mdha t cilat gravitojn kah qendra administrative komunale. Gjat planifikimit t zyrave t disperzuara komunale, duhet t ket parasysh q n ato t ket s paku nj kompjuter dedikuar pr t punsuarin dhe edhe nj kompjuter t cilin qytetart mund ta shfrytzojn pr qasje t lir n internet. c. Komunikim mes njsive dhe sektorve brenda komuns Q nj komun t funskionij n mnyr efikase dhe racionale, sht shum e rndsishme t ket koordinim dhe sinkronizim n punn brenda komuns, mes njsive dhe sektorve. Pr kt qllim, t gjith t punsuarit n komun duhet t jen t njoftuar me mnyrn e puns s komuns, si edhe n vazhdimsi t informohen pr secilin ndryshim. 4. Projekte t cilat prfshijn m shum sektor dhe njsi N realizimin e disa projekteve do t prfshihen m shum sektor dhe njsi, ndrsa rezultatet nga disa projekte do ti shfrytzojn pjesa m e madhe e t punsuarve.
. Menaxhim me shfrytzuesit

Informatat pr shfrytzuesit (qytetart, kompanit) prdoren nga t punsuarit n disa sektor n komun (tatime, financa, urbanizm). Menaxhimi me kto t dhna duhet t jet e sinkronizuar, gjegjsisht, nse pjes e t dhnave pr shfrytzuesin ndryshohen nga nj i punsuar, informatat e reja duhet automatikisht t azhurnohen tek t gjith shfrytzuesit e informatave. b. Ruajtja dhe mbrojtja e t dhnave Informatat dhe t dhnat t cilat i ka komuna jan mjete t rndsis s veant pr punn e prditshme dhe funksionimin e komuns t prgjithsi. Komuna sht pronare e
77

informatave dhe duhet to ndjek rregullat, dispozitat dhe normat pr kujdesin dhe mbrojtjen e tyre. c. Menaxhim me njohurit/diturit sht shum e rndsishme t ndahen informatat e pranuara n kshillime t ndryshme, seminare, trajnime ndrmjet t punsuarve n komun. T gjitha materialet, informatat, proesverbalet dhe t tjera informata t cilat t punsuarit i kan marr si njohuri n llogari t komuns duhet t jen n prdorim t t gjith t punsuarve. Pas secilit trajnim, seminar, puntori t vizituar, t punsuarit duhet t prpilojn raport i cili do t jet n qasje pr t gjith t punsuarit, dhe nse ka nevoj, do t jet n qasje edhe pr opinionin publik. . Planifikim/Hartimi i proceseve administrative dhe procedurave t puns Nuk ekziston planifikim i proceseve administrative dhe proceduarve t puns, por komuna duhet ta bj at me qllim q t ndrtohet dhe t prforcohet memoria institucionale dhe t prmirsohet efikasiteti.
6. Teknologjit . Rrjetat

Rrjetzimi i objekteve n t ciln sht e vendosur komuna

N komun ekziston ad hoc rrjetzim e cila aspak nuk i plotson standardet. Me rndsie esenciale sht q t bhet rrjetzim me tel (rrjet lokal LAN) me qllim t avancimit t puns.

Rrjetzimi i zyrave t disperzuara komunale

Pr kt periudh nuk sht planifikuar implementimi i zyrave t disperzuara komunale. Rrjetzim n gjith territorin e komuns

Komuna duhet t bj analiz gjithprfshirse pr nevojat e rrjetzimit n gjith territorin e komuns. Prsri, duhet t pasur parasysh faktin se operatori i rrjetave komunikuese elektronike investojn n infrastruktur dhe shrbime n rajone me vendbanime t dendura ku kthimi i investimit sht i shpejt, ndrsa benefiti ekonomik sht i lart. Por, komuna jon nuk guxon t lejoj q qytetart e saj t jen t mnjanuar nga shoqria informatike, gjegjsisht nga qasja deri tek shrbimet e internetit, i cili paraqet mjet i domosdoshm pr zhvillim ekonomik dhe social. Me qllim t rrjetzimit t suksesshm n territorin e gjith komuns, komuna duhet t prpiloj studim me analiza dhe rekomandime pr ndihm shtetrore pr mundsimin e

78

internet-qasjes n territorin e komuns me internet. Gjithashtu, duhet t hulumtohet edhe mundsia e partneritetit publik-privat. b. Pajisja harduerike (klient dhe server) Pajisja adekuate harduerike sht e rndsishme pr punn efikase t komuns. Pr shkak t pajisja rrjedhse harduerike nuk i plotson nevojat themelore, do t prokurohen ende ....kompjuter t domosdoshm pr funksionimin normal t komuns. S pari do t krkohen donacione, dhe nse nuk mund t merren, ather komuna do t siguroj mjete nga buxheti i saj. c. Pajisja softuerike (aplikimet e klientve dhe serverve) Softuerin t cilin e ka komuna dhe prdorimi i tij jan kryesore pr punn e komuns. Komuna disponon me softuer komercial, si edhe me softuer t lir. Do t bhet analiz detale pr tu definuar prcaktimi strategjik i komuns lidhur me softuerin.
7. Internet/intranet . Internet

Komuna nuk ka qasje t rregullt n internet. Gjendja momentale aspak nuk i plotson nevojat e komuns pr internet-qasje dhe komuna duhet t siguroj qasje deri n internetin me prfshirje t gjer me shpejtsi adekuate dhe internet-frekuentim t mjaftueshm pr t punsuarit e vet. b. Ueb-lokacioni Ueb-lokacioni i komuns sht...., por nuk azhurnohet rregullisht. Prcaktim strategjik i komuns do t azhurnohet n ueb-lokacionin m s paku njher n jav me informata pr aktivitet e komuns, si edhe pr vendimet q kan t bjn me shfrytzuesit. Ueblokacioni ekzistues duhet t prparohet q t mund t gjendet informatat n vijim: Ueb-lokacioni i komuns duhet ti prmbaj m s paku kto module: Informatat themelore pr komunn Informatat themelore pr vendosjen organizative n komun (kryetar i komuns, kshilli, drejtuesit e sektorve/njsive) Informata me karakter publik Lajme pr ngjarjet n komun Raporte dhe procesverbale, lajmtar zyrtar, formular, krkesa, etj. -shrbime Kontakt (me kryetarin e komuns, me administratn

T punsuarit n komun nuk kan adresa t veta zyrtare t e-posts n domenin e komuns t cilat do t shrbejn pr komunikim zyrtar me shfrytzuesit dhe m urgjentisht duhet t krijohen adresa t e-posts n domenin e komuns.

79

b. Intranet N komun nuk sht i implementuar intranet-sistemi dhe n kt periudh nuk planifikohet aplikimi i tij. c. Sistemi informativ gjeografik Komuna nuk disponon me sistem informativ gjeografik (SIGJ sistem), as me harduerin dhe softuerin e nevojshm pr aplikimin e tij. Por, duke pasur parasysh rndsin e SIGJsistemit, do t bhet analiz pr at se a do t shkohet me SIGJ-sistem personal ose me shfrytzimin e atij ekzistuesit SIGJ-sistem nga komuna fqinje e cila e ka t implementuar.
8. Komunikimet (infrastruktura)

Komunikimet, si n vet komunn, ashtu edhe jasht, jan pjes shum e rndsishme n punn e prditshme t komuns. Shum shpesh komunikimet jan dispozit e lart e buxhetit t komuns. Prandaj, planifikimi strategjik i komunikimeve mundet shum t kontribuoj pr shkarkim t buxhetit dhe pr komunikim efikas veanrisht me zyrat e disperzuara komunale.
9. Komunikimet (qasja)

Komunikimi mes t punsuarve n vet komunn duhet t jet efikase dhe n koh, gjithashtu duhet t mbahet llogari n zvoglimin e shpenzimeve t cilat bien n kt dispozit. Do t bhet analiz gjithprfshirse n t ciln komunikimet do t shqyrtohen prej m shum aspekte, nga aspekti i shpenzimeve pr shrbime komunikuese dhe nga aspekti i shpenzimeve pr mirmbajtje t pajisjes.
. Zyrat

T punsuarit n zyrat duhet t jen n komunikim t prditshm. Duhet t zgjidhet mnyra m efikase e komunikimit i cili do t jet m i llogaritshm (sistemi tradicional pr komunikim ose sistemi i avancuar pr komunikim prmes interne-protokollit). b. Puna nga distanca Komuna nuk disponon me infrastrukturn e nevojshme pr aplikimin e puns nga distanca dhe nuk planifikon aplikim e saj n kt periudh kohore.
10. Resurset . Aftsit

Nj pjes e t punsuarve pr momentin nuk disponojn me TIK aftsi bazike. Prandaj, sht e nevojshme q t organizohen trajnime me qllim q ata ti fitojn TIK aftsit themelore pr pun efikase.
80

b. Trajnimet Duke pasur parasysh faktin se vazhdimisht implementohen aplikacione t reja softuerike, sht i nevojshm trajnim i vazhdueshm i personelit pr prdorimin e tyre efikas. Gjat trajnimeve sht shum e rndsishme t mendohet pr implementimin e modelit trajnim pr trajnuesit, gjegjsisht, t trajnohen disa shfrytzues kryesor t cilt m tutje do ta prcjellin njohurit e tyre tek t punsuarit tjer. Me kt mnyr bhet kursim i mjeteve, ndrsa trajnimet do t adaptohen sipas nevojave t t punsuarave. c. Prokurimet / tender Gjat prokurimit t pajisjes s re komuna duhet ta respektoj ligjin pr prokurime publike. Prandaj sht e domosdoshme planifikim vjetor i aktiviteteve dhe mbi baz t aktiviteteve t definuar t planifikohet prokurim adekuat i harduerit dhe softuerit. sht shum e rndsishme q gjat prgatitjes s dokumentacionit tenderues t prpilohen specifikimeve cilsore dhe t detajuara teknikisht t cilat do t jen t qarta, pa mdyshje, n t cilat do t definohen kushtet minimale pr eliminim dhe nnkuptohet me kujdes t prpiluara kontrata t cilat do t prfshijn edhe nivelin e shrbimit t ofruar. . Prokurimet e ardhme t kompjuterve dhe harduerit Gjat prokurimit me kompjuter dhe harduer do t mbahet llogari q pajisjet e prokuruar ti ken karakteristika minimale pr pun t prditshme. d. Prokurimi i softuerit Softueri gjithashtu sht pjes shum e rndsishme e prokurimit t pajisjeve kompjuterike. Me prokurimin e konfiguracionit kompjuterik do t definohet edhe minimumi i softuerit i cili do t prokurohet me at (pr shembull, me prokurim t kompjuterit t ri, ai t prokurohet me sistem operativ), ashtu q s shpejti do t zgjidhet problemi me shfrytzimin e softuerit t pa licencuar. dh. Prokurime t prbashkta Duke pasur parasysh dallimet mes komunave n madhsin dhe t pajisurit si me teknologji, ashtu edhe me kuadro, sht e nevojshme q komuna t mendoj edhe rreth tems s bashkpunimit ndrkomunal dhe ofert e prbashkt pr shrbimet, ndarje e resurseve dhe t ngjashme. N dallim se n ciln faz t procesit t decentralizimit kan hyr komunat i kan t gjitha kompetencat dhe obligimet. Komunat n prgjithsi prdorin softuer t njjt t specializuar pr qllime t ndryshme nga i njjti prodhues. Definimi i prbashkt i nevojave prej softueri, prgatitja e prbashkt e specifikimit teknik dhe shfaqja e prbashkt pr prokurim mund t ndihmoj gjat prokurimit t nj softueri kualitativ, i cili do t ishte i shtrenjt pr seciln komun n qoft se e prokuron ndaras.

81

e. Financimi Prpilimi i TIK strategjis lokale do ta lehtsoj planifikimin e mjeteve n t ardhmen. N programin pr pun t komuns do t planifikohen dhe aktivitetet nga sfera e TIK edhe pr realizimin e t njjtave do t duhet t lejohen mjete financiare. Por, qasja strategjike e komuns do t jet aplikimi deri tek donatort pr ndihm financiare.

11. Siguria informative

N periudhn n vijim do t bhen prpjekje maksimale pr implementim t plot t masave organizuese dhe teknike pr mbrojtjen e t dhnave personale sipas rregullores s Drejtoris pr mbrojtje t t dhnave personale. Komuna do t prpiloj dhe do t miratoj dokumentacion pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale e cila duhet t prmbaj:
Plan pr krijimin e sistemit pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e

fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale Akt pr masat teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtje n prpunimin e t dhnave personale Rregulla pr prcaktimin e obligimeve dhe prgjegjsive t shfrytzuesve gjat prdorimit t dokumenteve dhe pajisjeve t TIK Rregulla pr paraqitje, reagim dhe sanim t incidenteve Rregulla pr mnyrn e krijimit t kopjes s sigurt, arkivimin dhe ruajtjen, si edhe pr kthim t srishm t t dhnave personale t ruajtura Rregulla pr mnyrn e shkatrrimit t dokumenteve, si edhe t mnyrs t shkatrrimit, fshirjes dhe pastrimit t mediumeve

Korniza kohore dhe dinamika e implementimit t dokumentacionit pr masa teknike dhe organizative pr sigurimin e fshehtsis dhe mbrojtjes n prpunimin e t dhnave personale sht dhn n Aksion planin.

82

Botues: Bashksia e njsive t vetqeverisjes lokale t Republiks s Maqedonis BNJVL Adresa e botuesit: BNJVL, rr. ,,Zhenevska pa nr. F.P. 32 1000 Shkup, Republika e Maqedonis Tel: 02/3099033; faks 02/3061994 e-mail: contact@zels.org.mk www.zels.org.mk Drejtor ekzekutiv: Dushica Perishiq utor: Nikolle Mickoski Goran uovski leksandar Arsovski Lektorim dhe korigjim: neta Vasilevska Ljubeckij Natasha Gllaviiq Perkthimi ne gjuhn shqipe: Ismail Krifca Tirazhi: 280 Numri i faqeve: 81 Formati: A4 Dizajni:PRINTCENTAR Shtypi:PRINTCENTAR

CIP- ,,. '', 004:352 (497.7) (035) MICKOVSKI, Nikole Doracak pr hartimin e strategjive lokale nga lmia e teknologjive informatike dhe komunikative / (prpiluan Nikole Mickovski, Goran ukovski, Aleksandar Arsovski), - Shkup; Bashksia e njsive t vetqeverisjes lokale t Republiks s Maqedonis BNJVL, 2009, - 81 . ; ; 23 ISBN 978-9989-106-44-8 1.ukovski Goran () 2. Aleksandar Arsovski () ) COBISS.MK-ID 80888330