Yrd. Do. Dr. Mehmet Z.

BRAHMGL MANASTIRDA OSMANLI DNEM TRK ETM YAPILARI VE ATATRK'N OKUDUU ASKER DAD EDUCATIONAL BUILDINGS OF BITOLA DURING THE OTTOMAN RULE A b s t r a c t: According to the Ottoman pious foundation records 38 educational buildings were constructed in Bitola during the Ottoman period. There were eight types of schools such as medrese, mektep, rtiye, etc. In this paper educational buildings of Bitola will be classified, historical information and architectural characteristics of each building will be given. The Military Secondary School which Atatrk finished will be focused on separately. It's history, architectural characteristics and educational program will be specifically evaluated. Moreover, the educational buildings of Bitola will be compared with their equivalents in Turkey and value of their place in Turkish art will be analyzed. I. Tarihte Manastr Manastr, 11. yzyldan itibaren tarih sahnesinde yer alan nemli bir yerleim yeridir. ehir, 1014 ylnda olduka kktr.1 Ipek Yolunun bir uzants olduu dnlen mehur "Via Egnatia" ticaret yolunun zerinde bulunan ehir bir mddet de Makedonya'nn bakenti konumunda bulunmutur.2 Antik ada "Herakleja", Bizans dneminde "Bitola", Osmanl'da "Manastr" olarak adlandrlan bu kk kasaba, H.784/M.1383 tarihinde Trk idaresine katlmtr." ehir, Osmanl idaresine katldktan sonra ksa zamanda nahiye,

1 2

Knev, Vasil: Makedonija, etnografja i statistika, Sofija, 1900, s. 17. Gopevi, Spiridon: Stara Srbija i Makedonija, Beograd, 1890, s. 78.

MEHMET Z.BRAHMGL

sancak ve vilayet merkezi konumuna gelmitir. Osmanlnn son dneminde3. Kolordu Komutanlnn burada konulandrlmas sebebiyle ehir, siyasi ve iktisadi alanlarda olduu gibi askeri alanda da nem kazanmtr. Manaslr, Osmanlnn batya doru fetihlerinin genilemesiyle, siyasi, sosyal, askeri ve iktisadi alanlarnda olduu gibi, imar, iskan ve ehirleme alanlarnda da hzl bir gelime gstermitir. 1475 ylnda Anadolu'nun Karaman, Aydn, Konya, Ankara v.d. blgelerinden Manastr'a iskan edilen Trk aileleri,4 ehrin siyasi, sosyal ve iktisadi alanlarndaki gelime srecine hz katm ve blge halknn ksa zamanda Trk slam kltrn benimsemesine katkda bulunmutur. Manastr ve civar kylerinde. Knal, Mecitli, Elekler, Budaklar, Karaman, erifeler, Hasan Oba, Musa Oba gibi mahalle ve ky isimlerinin bulunmas Anadolu'dan yaplan iskan hareketini dorulayc niteliktedir.5 Manasir'n, Osmanl idaresine katlmasyla imar faaliyetlerine hz verilmi ve ksa zamanda ehirde geleneksel Trk ehir dokusu anlay hakim olmutur. 15. ve 16. yzyldan itibaren ehirdeki demografik yapnn Trklerin lehine deimesi, beraberinde yeni imar faaliyetlerindeki deiiklii de getirmitir. Yeni ina edilen cami, mescit, medrese, han, hamam gibi klliye yaplar ve bunlar etrafnda olaan mahalleler gnmzdeki mevcut ehir dokusunun ekirdeini oluturmaktadr. Makedonya'da vakfiyesi bulunan en eski tarihli vakf eseri, H.838/M.1434 tarihli vakfiyesi olan, Manastr'daki Sungur avu Bey klliyesidir.6 Manastr, Makedonya'da gnmze kadar Trk ehir dokusu anlayn orijinal haliyle koruyabilen ender ehirlerden biridir. Manastr, deiik dnemlerde Trk ve yabanc seyyahlar tarafndan ziyaret edilmitir. ehri ziyaret edenler arasnda A.Bernard (1591), Hac Kalfa (17.yy.), Evliya elebi (1670), Edvard Braun (17.yy.) ve Ami Bue (1835) gibi tannm seyyahlarn isimleri gemektedir.7 Seyyahlar, kaleme aldklar eserlerinde ziyaret elikleri dnemdeki ehrin durumu hakknda geni bilgi vermilerdir. Sz konusu seyyahlarn verdii bilgiler, vakf defterleri ve arazi almalarnda yaptmz ncelemeler sonucunda, Manastr'da 147 vakf eserinin na edildii anlalmaktadr. Bu rakamlar kesin olmamakla beraber, 79'u dini (cami, tekke, trbe), 38'i eitim (medrese, mektep, zanaat, askeri ve mlkiye idadi ve rtiye okullar), 17'si ticari (han, bedesten, ar), 10'u sosyal (hamam, kpr, eme) ve 3' askeri (oc, kule, kla) yaplardr. Bu yaplarn byk bir blm yklm, ayakta kalabilenlerden bir ksm asli grevlerinin dnda farkl amalar in (gnmzde Haydar Kad, Hac Mahmut ve erif Bey camileri depo, maran3

Mehmet Tevfik: Manastr Vilayetinin Tarihesi, Manastr, 1327, s. 26. Konstaninov, Milo: "Bitolski Turci", Prilozi br. 2. Drutvo za nauka, Bitola. 1961. s. 29.

4 5
6

Mehmet, Tevfik: a.g.e. s. 29, Tomovski, Krum: "Camii vo Bitola", Godien Zbornik na Tehnickiot Fakultet. Kn. 2, Tom. 2, God. II. Skopje, 1957, 8.31. 7 Kalei, Hasan: Najstari Vakfski Dokumenti u Jugoslaviji na Arapskom Jeziku", Pritina, 1972, s. 128.

MANASTIRDA OSMANLI DNEM TRK ETM YAPILARI VE ATATRK'N OKUDUU ASKER DAD

gozhane ve oto tamirhanesidir) kullanlmakta, bir ksm da asli grevlerini devam ettirmektedir. Bu almamzda sz konusu eserlerden sadece eitim yaplan zerinde duracaz. Trk eitim yaplann eitim derecelerine ve kullanm amalarna gre snflandracaz. II. Eitim Yaplar Osmanl dneminde Manastr'da 15. ve 16. Yzyldan itibaren eitim amal yaplarn ina edildiini gryoruz. Manastrdaki klliye yaplan iinde medrese ve mekteplere yer verilmitir. Ancak, eitim yaplarnn eidi ve says hakknda kesin bir bilgiye sahip deiliz. 1591 tarihinde stanbul'a giderken Manastr'a urayan Venedik elisi Lorenco Bernard burada bir yksek eriat okulundan bahsetmektedir.8 1670 ylnda ehri ziyaret eden Evliya elebi, seyahatnamesinde 9 medreseden ve bunlarn o dnemde en tannm olan Dulbcnt Kad medresesinden tafsilatl bir ekilde sz etmektedir.9 17. ve 18. yzylda kendinden sz ettiren "Koca Kad" medresesidir. Bu medresede 1766/67 retim ylnda dini derslerin yannda dnyevi derslerin de retim programna dahil edildii belirtilmekiedir.10 19. yzylda ehirdeki Trk eitim yaplan hakknda daha geni bilgiye sahip bulunuyoruz. Manastr'da Rus konsolosu olarak bulunan Skrabn, 1883/84 retim ylnda drt yl eilim veren 4 snf, 9 hocas ve 150 talebesi olan 2 ilkokul ile sekiz yl eitim veren 12 snf, 350 talebesi olan 8 orta okuldan bahsetmektedir.11 1888/89 retim ylnda ehirde birisi askeri olmak zere 2 idadi (orta dereceli okul), 2 rtiye (kz erkek), 2 klasik lise (kz erkek kark) ve 6 ilk okul vardr. Klasik liselerden birinde 26 kz, 100 erkek renci, dier lisede ise 210 kz ve 332 erkek rencinin eitim grd belirtilmektedir.12 Askeri dadi'de 1895 ylnda 12 hocann grev yapt ve 245 askeri rencinin eitim grd, 1897'de ise 26's Makedon toplam 212 rencinin varl bildirilmcktedir.13 19. yzylda Manastr'da yaayan Trk ocuklarnn sadece Trk okullarnda deil, yabanc okullarda ve zellikle Fransz okulunda eitim grdkleri anlalmakladr. Trk okullarnda da dinine milliyetine baklmakszn Hristiyan ocuklarna eitim verildii grlmektedir. A. Sbyan Okullar
Dimovski. Gorgi: "Btolskite uilita do 1818 Godina so poseben osvrt na Gimnazijata do 1945", Gimnazisko Obrazovanije vo Bitola, Bitola 1965, s. 4. 9 Evlija elebija, Putopis, n. 2, Sarajevo, 1957, s. 5859. Konstantinov, Milo; a.g.m., s. 30 Skrabin, R.: "Politieskija i ekonomieskija Svedenija o Bitolskom Vilajet", Bitola, 1885, 4.32. 12 Dimovski, Gorgi: a.g.e., s. 4.
11 8

10

13

Mehmet Tevfik: "Kratka Istorija Bitolskog Vilajeta", Bratstvo. br. 27, Beograd, 1933, s.

214.

MEHMET Z.BRAHMGL

Mehmet Tevfik Bey, "Manastr Vilayeti ve Tarihesi" adl eserde 20 sbyan mektebinden bahsetmektedir. 19021910 yllan arasnda faaliyet gsteren okullar unlardr:14 1). Karadba Okulu: Gnmzde "helikopter" adyla adlandrlan yap, Ivan Milutinovic caddesinde bulunmaktadr. Okulun mdr Bekir Efendi'dir. 2). Hac Doan Okulu: Hasan Baba Camisi'nin yaknndadr. Ba retmeni Mustafa Efendi'dir.15 3). maret Okulu: Gnmzdeki ehir hamamnn yaknnda olduu sylenmektedir.16 4). Byk adrvan okulu: Gnmzdeki ehir kltr evinin olduu binann yerinde idi. Okulun mdr emsettin Efendi'dir. 5). ehitler Okulu: Yapnn yerini tespit edemedik. Okulun mdr Ohri'li Celal Efendi'dir. 6). Hususi Okul: zet okul statsndedir. Cevat Bey tarafndan kurulan bu okulda eitim paraldr. Gnmzdeki "Trifun Panovsk lkretim Okulu" binasdr. 7). Numune Okulu: Gnmzde ar Samoil Caddesi'nde "Pelagonija" irketinin idari binasnn olduu yapdr. ehrin gzde okullardan biri olduu, retmeni ve rencisinin seilerek alnd sylenmektedir.17 Daru'l-Muallimin okulunda okuyan renciler burada uygulama derslerini yapmaktadrlar. Buradan mezun olanlar renimlerini Muallim Okulu'nda devam ettirmektedirler. Okulun ba retmeni Nazif Bey'dir. 8). nar Okulu: nar mahallesinde bulunan bu okulda sadece kz rencileri renim grmektedirler. Okul binas, gnmzde "Gorgi Daskalo Kltr Evi" olarak kullanlmakladr. 1898 ylnda faaliyete alan bu okulda 1910 ylndaki renci says 950'dr. Okulun resmi kaytlardaki ismi 'Resmi lnasi Rti' olarak gemektedir. 9). Adem Mahmut Okulu: Manastr'da Yukar Mahalle olarak adlandrlan yerdedir. Okul, Hac Bey tarafndan ina edilmitir. Yap iki katldr. Kullanlan malzeme moloz tatr. Yapnn nndeki stunlu giri ksm cepheden takndr (Resim 1). Bu giri blmnn her iki yannda dershanelikler vardr. Salih Bey tarafndan yaplan onarmda okula iki oda ilave edilmilir.18 Okul, gnmzde mesken olarak kullanlmaktadr. Bu saydklarmza ilaveten Ishak elebi, Kad Mahmut, Hamza bey, Suf Piri Bey, Yakup Bey, Uluca Halil Aa, Seyit Osman Rdvan, Fatma Sultan, Ima-

smail. T.Ismail: "Manastr'n Tarihi Gemiinden: Abdulhanit Dneminde Eimin ehre Etkisi", Zaman, (skp basks), 1 Ekim 1997, S. 78, s. 4. 15 Mehmet. Tevfik: a.g.c., s. 45 16 Dimovski, Gorgi: a.g.e., s. 5. 17 Mehmet Tevfik: a.g.e., s. 46.
18

14

smail, smail: a.g.m., s. 4.

MANASTIRDA OSMANLI DNEM TRK ETM YAPILARI VE ATATRK'N OKUDUU ASKER DAD

ret ve Haczade gibi okul isimleri klliye yaplan iinde yer almaktadrlar. Bu yaplardan hibir iz kalmamtr, sadece vakf kaytlarnda isimleri gemektedir. Sbyan okullarnda retim alt yldr. Ilk iki yl ana snfdr. Buray lamamladktan sonra ilk okul snflarna geilmektedir. ocuklar eitime be yanda balamaktadr.19 Sibyan okullarnda eitim cretsiz verilmektedir. Bu okullarda Kur'an- Kerim, Tecvit, Gzel Okuma, Mufassal lmihal, Hesap, Osmanl Tarihi, Osmanl Corafyas, Genel Corafya, Gzel Yaz, Kraat, Ahlak ve mla dersleri okutulmaktadr. retmen kadrosu Manastr Vilayeti Mfettilii tarafndan tayin edilmektedir20. Son vilayet mfettiliini de Talat Bey yapmtr. B. Orta Dereceli Okullar Trklerin Manastr'a hakim olmasyla birlikte, 15.yzyln ilk eyreinden itibaren kurulan klliye yaplar ierisinde eitim yaplarna da yer verildii bilinmektedir. Manastr'da klliye yaplan ierisinde 13 medresenin olduunu vakf kaytlarndan reniyoruz. Ancak, bu medreselerden byk bir ksm Balkan savalarndan nce, bir ksm da blgenin Trk idaresinden kmasndan sonra yklmtr. Bunlardan gnmze ulaabilen ok az da farkl amalar iin kullanlmaktadr. a). Medreseler 1). Sungur avu Medresesi: Medrese'nin, II. Murat'n Arnavutluk fethine avu rtbesiyle katlan ve fetihten sonra padiahn izniyle Manastr'da yerleen Sungur avu tarafndan 1434 ylnda dier klliye yaplan ile birlikte ina edildii sylenmektedir.21 Ancak, 1434 tarihli vakfiyede medrese ismi gemediinden hareketle, Medrese'nin Sungur avu'un rencileri tarafndan 1468 ylnda ina edilmi olabilecei grn ileri srenler de vardr.22 Bugn Sungur avu Klliyesi'nde yer alan cami, medrese, mektep, hamam ve han gibi yaplarn tamam yklm durumdadr. Bunlardan caminin 1950'lerde, dier yaplarn ise Balkan savalarnda ykld tahmin edilmektedir. 2). Ishak elebi Medresesi: Medrese, Manastr'daki shak elebi Klliyesi yaplan iinde yer almaktadr. Medrese'nin dier klliye yaplan ile birlikte Manastr Kads shak elebi tarafndan 1508'de ina edildii vakfiyesinden anlalmaktadr.23 Medrese'nin on iki hcre ve bir dershaneden baret olduu ayrca mektep, zaviye ve imaret gibi yaplan ihtiva ettii belirtilmektedir. 24 Vakf mtevellisi tarafndan 1622 ylnda medresenin yannda okul ktphanesinin
Dimovski Gorgi: a.g.m.s.d. smail smail: a.g.m. s. 4. 21 Kalei H.: a.g.m. s. 66; Tomovski K.: a.g.m. s. 33. 22 Sokolovski. M.: "Bitola i Bitolsko vo XV i XVI vek ", Prilozi, br. VI, MANU, Skopje, 1975, s. 46. 23 Kalei. H.: a.g.m. s. 189. 24 Steryovski. A.: "Medresite i Medreskoto Obrazovanije i vospitanije vo Bitola", Vospitanijeto i obrazovanijeto vo Bitola, Bilola, 1990, s. 85.
20 19

MEHMET Z.BRAHMGL

yapld sylenmektedir.25 Klliye yaplarndan cami hari, dier yaplarn tamam yklm durumdadr. Cami ibadete aktr. 3). Kad Mahmut Medresesi: Medrese, Kad Mahmut Klliye'si yaplan iinde yer almaktadr. Klliye yaplarndan gnmzde sadece cami ayakta kalabilmitir. Medrese'nin cami yaps ile birlikte 1522 tarihinde ina edildii belirtilmektedir.26 Dier bir gr de, 1528 vakf kaytlarnda Manastr'da bu med resenin smi gemedii ve daha ge dnemlerde ina edilmi olabilecei eklindedir.27 Yklm olan bu medresenin 1910'lerdeki mderrisi Nazif Bey'dir. 4). Koca Kad Medresesi: Medrese, Manastr Kads Ahmet Efendi tarafndan 1530 ylnda dier klliye yaplan ile birlikte ina edilmitir.28 17. ve 18. Yzyllarda Makedonya'daki en gzde medreselerden biri olduunu. Evliya elebi ve Bernardo Lorenco gibi seyyahlar seyahatnamelerinde belirtmektedirler. 1766 ylnda medresede dini derslerin yannda geometri, cebir gibi fen derslerine de yer verilmitir29. Medrese'nn ina tarihinden sonra drt defa onarldndan sz edilmektedir.30 Gnmzde yklm olan medrese odun pazar olarak adlandrlan yerdedir. Balkan savalarndan nceki son mderrisi kicizade Abdlkadir Efendi'dir. 5). Haydar Kad Medresesi: Manastr Kara Olan mahallesinde bulunan Medrese, Haydar Kad Klliyesi yaplan iinde yer almaktadr. Gnmzde cami hari dier yaplar yklmtr. Medrese dier klliye yaplan ile birlikte 1561 ylnda ina edilmitir. Tannm mderrislerin ders verdii ve dini derslerin yannda dnyevi derslerin verildii medresede, 1689 ylnda, youn talep karsnda rencilerin yerletirilmesinde baz skntlarn yaand belirtilmektedir.31 Medresenin baz aralklarla kapand ve be defa onarldmdan bahsedilmektedir. 6). Kad Mahmut Efendi Medresesi: Medrese, cami ve dier klliye yaplan ile birlikte yer almaktadr. Cami ve dier klliye yaplan 1551/52, medrese yaps ise 1558/59 tarihinde ina edilmitir. ehir merkezinde yer alan klliye yaplarndan sadece cami ayakta kalabilmitir. Dier yaplar Balkan savalarndan sonra yklmtr. Medresenin 1910 yllarndaki mderrisi Nazif Bey'dir.32 7). Trkler Medresesi: Medrese'nin, cami ile birlikte Hac Bey tarafndan 1636'da ina edildii sylenmektedir.33 Yapya, 19.yzylda Manastr erafndan Salih Bey'in maddi katklar ile onarldnda iki oda ilave edilmitir. Balkan
25 26

Steryovski. A.: a.g.m. s. 86. Tevfk, M. a.g.e. s. 46. 27 Sokolovski. M.: a.g.m. S. 49. 28 Steryovski. A.: a.g.m. s. 87. 29 Konstantinov M.: a.g.e. s. 29. 30 Tevfik. M.: a.g.e. s. 47. 31 Tevfik. M.: a.g.e. s. 47. 32 Tevfik. M.: a.g.e. s. 46. 33 Steryovski. A.: a.g.m. s. 87; Tevfik, M.: age. s. 86.

MANASTIRDA OSMANLI DNEM TRK ETM YAPILARI VE ATATRK'N OKUDUU ASKER DAD

savalarndan sonra yklan medresenin son mderrisi Trnoval Mehmet Efendi'dir. 8). erif Bey Medresesi: Medrese, Manastr'da ehri iki yakaya blen Dragor nehrinin sa yakasnda, gnmzdeki Mzik Okulunun yaknndadr. erif Bey Camisi'ne bitiik olarak ina edilen medrese, Balkan savalarna kadar faatiyetini devam ettirmi ve I. Dnya Sava'nda yklmtr34. Gerek cami, gerekse medrese erif Bey vakflar iinde yer almaktadr. Ayakta kalan cami 1950lere kadar mektep olarak kullanlmtr. Gnmzde ise bu cami mesken olarak kullanlmaktadr. Balkan savalar esnasnda erif Bey Vakf'nn son mtevellisi Manastr erafndan Kenan Bey'dir.35 9). Tevfikiye Medresesi: Medrese, eskiden Hamza Mahallesi'nde bulunuyordu. imdi Stiv Naumov Caddesi'nde bulunmaktadr. Medrese, Rabia adnda bir kadnn vakf olarak gemektedir. Medresenin son mderrisi Hac Ahmet Efendi'dir.36 10). Feyzye Medresesi: Medrese'nin, Hamza Bey Mahallesi'nde, eyhler Camisi yaknnda olduu ve daha ge dnemlerde yeniden ina edildii belirtilmektedir.37 Medresenin son mderrisi Yeniceli Mehmet Efendi'dir. Yapnn ne zaman ykld bilinmemekledir. Bunlardan baka Ahmet Paa, Ali Paa. ehzade Hatun. Dlbend Kad, eyhler ve sa Fakih medreseleri'nin vakf kaytlarnda sadece isimleri gemektedir.38 b). Mesleki Okullar 1). dadi Mlkiye Okulu: 1896 ylnda faaliyete alan okul, Balkan savalar sonuna kadar faaliyetine devam etmitir. Osmanl dneminde idadi Mlkiye olarak na edilen bu binada, gnmzde Yosip Broz Tito Lisesi faaliyet gstermektedir. Kz ve erkek ocuklarn eitim grd bu okulda, 1899 ylnda 332'si erkek, 210'u kz renci olmak zere toplam 542 renci vardr. Okulda Trk ocuklarnn yannda gayr mslim (Makedon. Srp, Bulgar, Yunan. Ulah) ocuklara da eilim verilmitir. Manastr Vilayeti'ne bal blgelerden gelen talebeler yatl, ehir merkezinde olanlar gndzl olarak eitim gryorlard. Okulun alt kat derslikler, st kat yatakhane olarak kullanlmtr. Yapya 1921 ylnda nc bir kat ilavesi yaplmtr (Resim 2). Okulda alan tannm retmenler arasnda, okul mdr efik Bey, Hayrettin Bey, Salih, Rza ve Mehmet Tevfik Bey gibi isimleri sayabiliriz. 2). Daru'l-Muallimin Okulu: Okul 1899/1900 retim ylnda faaliyete balamtr. Gndzl ve yatl olmak zere ikili bir eitime tabidir. ehir merkezinin dndan gelen renciler yatl, merkezde olanlar ise gndzl olarak eitim
34 35

Steryovski. A.: a.g.m. s. 89. Tevfik. M.: a.g. e. s. 46.

36
37

Tevfik. M.: a.g.e. s. 47. Tevfik. M.: a.g.e. s. 47. 38 Ayverdi. E. H.: a.g.e. s. 104.

MEHMET Z.BRAHMGL

grmlerdir. Eitime balad ilk yllarda halk tarafndan rabet grmeyen okulu daha cazibeli hale getirmek iin, rencilere askerlikten muaf olma, burs, cretsiz yeme ime ve barnma imkan gibi kolaylklar salanarak her yl 400 renci kaydedilmitir.39 Okulun eitim sresi drt yldr. O dnemde eksik olan retmen ihtiyac ancak bu ekilde karlanmtr. Burada okuyan renciler uygulama derslerini Nmune ilkokulu'nda yapmaktaydlar. Gnmzde Manastr Adliyesi binasnn arkasnda yer alan yap yklmtr. 3). Sanal Okulu: Islahhane olarak da adlandrlan bu okul, gnmzde Progres Fabrikas'nn idari binas olarak kullanlmaktadr. Terzilik, marangozluk ve mlekiliin yannda makinistlik ve telgraflk eitimi de verilmitir. 1900 ylnda eitime alan bu okul, faaliyetini 1909 ylna kadar devam ettirmitir. 4). Ziraat Okulu: 1908 ylnda faaliyete geen okul, Makedonya'da ilk ziraat okuludur. nceleri Ziraat Lisesi, daha sonra Sv.Kliment Ohridski niversitesi'ne bal Ziraat Fakltesi olarak faaliyetini devam ettirmektedir. c). Askeri Okullar Osmanl Ordusu'nun nc Ordu komutanl'nn merkezi Manastr'da olmas yznden askeri okullara ayr bir nem verilmitir. 1). Askeri Rtiye Okulu: Osmanl ordusuna astsubay kadrolarn yetitiren bu okul 1896 ylnda faaliyete balamtr.40 Eitime ald yl renci says 245'tir. rencilerini ilkokul eitimini tamamlayan baarl rencilerden temin etmekteydi. Buradan mezun olanlar Askeri Idadi okullarna devam etmekteydiler. Okul, faaliyetine Balkan savalarnn sonuna kadar devam etmitir. Gnmzde yklm olan yap. Adliye Binasnn arkasnda bulunuyordu. 2). Askeri dadi Okulu: H.1264/ M.184748 ylnda eitime alm olan okul, 1909 ylnn sonuna kadar bu grevini devam ettirmitir.41 Bu okulun dier bir zellii Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk' mezun etmi olmasdr. Bunun yannda Jn Trklerin nde gelenlerinden Resneli Niyazi ve Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk Londra bykelisi Pirlepe Jitoe doumlu Ali Fethi Bey de bu okuldan mezun olmutur. Okul binasnn bir blm ehir Antlar Kurumu ve Mzesi, dier bir blm Atatrk Kesi olarak faaliyet gstermektedir. Dikdrtgen planl olan okulun ortasnda dikdrtgen ak bir avlu vardr. Mekanlar avlunun etrafnda dizilmitir (Resim 3). Biri ksa, dieri uzun kenar ortasnda olmak zere ki girii vardr (izim 1). Eksen zerinde giri mekanlar cepheden hafif takndrlar (Resim 4). Plan olarak d duvarlar boyunca odalar, avlu duvar boyunca ise koridorlar yerletirilmitir. Btn odalar bu koridorlara almaktadr. st kata k merdivenleri ksa kenarlardaki koridorlardan verilmektedir (izim 2). st kat plan ile zemin kat plan arasnda fazla bir fark yoktur. Yapnn d ve avlu cephelerindeki pencere dzenlenii ayndr. Alt ve
39 40

Dimovski. G.: a.g.e. s. 6. smail. 1.: a.g.m. s. 4. 41 Tevfik. M.: a.g.e. s. 49.

MANASTIRDA OSMANLI DNEM TRK ETM YAPILARI VE ATATRK'N OKUDUU ASKER DAD

st kat pencereleri bask kemerli, pencere sveleri hafif takndr (Resim 5). Eserin ki d kaps ile avluya alan kaplar yuvarlak kemerlidir (Resim 6). D cepheler ile avlu cephelerinde iki kat ayran bir silme vardr. Cepheler de ayn ekilde basit silmeli saakla snrlanmaktadr. Sonu itibaryla 19.ikinci yars ile 20. Yzyln ilk eyreine kadar olan dnemde Manastr'da 19 sbyan veya ilk okul, 16 medrese, 4 mesleki ve 2 askeri Trk okulu faaliyet gstermitir. Bu verdiimiz rakamlar sadece Manastr merkezinde bulunan Trk eitim yaplardr. Bu da bize 1910lu yllarda Manastrda Trk nfusunun durumunu aka ortaya koymaktadr. Osmanl dneminde siyasi, askeri ve ticari merkez olmasnn yannda bir eitim merkezi olduunu da gstermektedir. Gnmzde ise sadece on kadar Trk ailesi kalmtr ve bir Trk ilkokulu dahi yoktur. Manastr' da Trk okullarn yannda Yunan, Makedon, Srp, Ulah ve Yahudilerin ilk ve orta dereceli okullar vardr. Yaptmz bu alma, Osmanl dneminde Manastr'n siyasi, askeri ve ticari merkez olmasnn yannda eitim ve kltr merkezi olduunu gstermektedir. Resim listesi: Resim 1: Manastr, Mahmut Okulunun Arka Cephesi Resim 2: Manastr, dadi Mlki Okulu nc kat ilavesiyle birlikte (Bugnk Yosip Broz Tito lisesi) Resim 3: Manastr, Askeri idadi genel grn Resim 4: Manastr, Askeri idadi giri cephesi Resim 5: Manastr, Askeri idadi i avlu dzeni Resim 6: Manastr, Askeri dadi bat cephesi izim listesi: izim 1: Manastr, Askeri idadi zemin kat plan (RZZSK Arivi) izim 2: Manastr, Askeri idadi st kat plan (RZZSK Arivi)

10

MEHMET Z.BRAHMGL

Resim 4:

Resim 6:

izi m 1