Univerzitet u Sarajevu Ekonomski fakultet u Sarajevu

SEMINARSKI RAD
iz predmeta matematika za ekonomiste Tema: Kriva indiferencije. Veza konveksnosti (i konkavnosti) s drugim izvodom funkcije.

Mentor:

Kandidat:

Sadraj

Sadraj................................................................................................................... 2 Uvod....................................................................................................................... 3 Primjer iz ekonomije............................................................................................5 Veza sa funkcijom indiferencije.............................................................................6 Konveksne i konkavne funkcije...........................................................................7 Veza konveksnosti i konkavnosti sa drugim izvodom funkcije............................8 Pojam prevojne take..........................................................................................8 Primjeri................................................................................................................... 9 Zakljuak ................................................................................................13 Literatura i koriteni izvori....................................................................................14

Uvod

Pojedinci se veoma razlikuju po preferencijama i razliite mogunosti zadovoljavanja elja rangiraju prema kriteriju sviati ne sviati. Meutim, ovo rangiranje ne znai da je to izbor u pogledu stvarnog zadovoljavanja elja, jer se svaki pojedinac suoava sa budetskim ogranienjem i cijenom robe/usluga. Ekonomski razlozi nas prisiljavaju da se esto na izbor razlikuje od preferencija. Nalazei se kontinuirano izmeu preferencija i mogunosti stalno smo prisiljeni da rangiramo alternativne kombinacije robe ili usluga, ali se deava i da nam razliite kombinacije pruaju isti nivo zadovoljenja elja, odnosno da nam je svejedno koju kombinaciju dvije ili vie roba ili usluga kupimo. Dakle, kada se suoimo sa dvije kombinacije robe ili usluge, moemo preferirati jednu ili drugu kombinaciju ili biti indiferentni.1 Pri tome, ne podrazumjevamo da moemo izmjeriti intenzitet preferencije, ve je dovoljno da osjeamo koju kombinaciju ustvari - preferiramo. U okviru toga, logina je pretpostavka da emo uvijek preferirati kombinaciju koja ukljuuje vie roba/usluga. Kada govorimo o tome da li je funkcija konveksna ili konkavna, mi zapravo govorimo o obliku grafika posmatrane funkcije. Veoma je teko, na osnovu same definicije konveksnosti odnosno konkavnosti funkcije na segmentu provjeriti kakvog je oblika funkcija. Da li je ispunjena jednakost ili nejednakost komplikovano je razmatrati. Jednostavnije je koristiti drugi izvod funkcije (ukoliko je funkcija diferencijabilna)2 . Ukratko moemo rei da: Ukoliko se dobra X i Y supstituti, kriva indiferencije je konveksna. Ukoliko dobra X i Y nisu supstituti, kriva indiferencije je konkavna.

Esad Vilogorac Uvod u ekonomiju 3.izdanje Sarajevo: Ekonomski fakultet, 2008. ( IX), str 98 od 428.str.
2

Smajlovi dr. Lejla Matematika za ekonomiste Sarajevo Ekonomski fakultet 2010; str 180 od 372

Kriva indiferencije
Niz kombinacija dvije robe koje nam daju istu korisnost moemo predstaviti i grafiki funkcijom indiferencije:

Slika 1. Ili, u drugaijem kontestu reeno: Ukoliko imamo na raspolaganju dvije robe (npr. X i Y) koje se mogu supstituirati tj. da se robe X i Y mogu zajedno konzumirati, pa se odreena koliina robe X moe supstituirati robom Y, tada se potroa nalazi na istoj razini zadovoljstva tj. potroa je indiferentan jer mu sve robe pruaju istu korisnost. Matematiki posmatrano: Ukoliko koliinu dobara X poveamo za neko X, tada odgovarajuu koliinu dobara Y moemo smanjiti za Y a da potroa ostane na istoj razini zadovoljstva. Odnosno kriva koja spaja parove X,Y koliina dobara X i Y za koje smo na istoj razini zadovoljstva zove se kriva indiferencije.

Primjer iz ekonomije
Pretpostavimo da postoje samo dvije robe; meso i sir, koje ine razliite kombinacije potronje u odgovarajuem periodu (npr.mjesec dana) Ove dvije robe pojavljuju se u sljedeim kombinacijama:
kg/MJESEC MESO SIR 8 2 6 4 5 5 3 7

KOMBINACIJE POTRONJE A B C D

Pretpostavimo da je potroa indiferentan u odnosu na ove etiri kombinacije potronje mesa i sira (svaka kombinacija zadovoljava elju potroaa u istom stepenu). Dakle, imamo niz alternativnih mogunosti potronje mesa i sira u odnosu na koje smo indiferentni (ne dajemo prednost nijednom od njih) i koje ine niz kombinacija koje nam pruaju istu korisnost.

Slika 2.

Veza sa funkcijom indiferencije

Zamislimo da je kriva indiferencije sa slike 2 data kao grafik funkcije Y=f (x). Take (a, f(a)) i (b, f(b)) se nalaze na krivoj indiferencije pa je potroa podjednako zadovoljan koliinom i dobra X i dobra Y. U naem primjeru, potroa e ipak biti najzadovoljniji sa koliinom C jer je ona aritmetika sredina dobara X i Y. Dakle, potroa e biti zadovoljniji sa koliinom od dobra Y. dobra X i

Slika 3.

Drugim rijeima, ukoliko je sa y= f(x) data kriva indiferencije potroaa prema dobrima koja se mogu supstituirati, tada je . Analogno, moemo zakljuiti da bi potroa bio zadovoljniji sa koliinom od dobra X i dobra Y nego sa polaznim koliinama dobara. Nastavljajui ovo razmiljanje dalje, moemo zakljuiti da, ukoliko je sa data kriva indiferencije potroaa prema dobrima koja se mogu supstituirati, tada za svaki broj vrijedi nejednakost .

Konveksne i konkavne funkcije

Za funkciju defenisanu na segmentu kaemo da je konveksna na tom segmentu ukoliko je sa svaki broj ispunjena nejednakost , kao na slici 3. Ukoliko za svaki broj vrijedi nejednakost

tada je funkcija konkavna na segmentu

Slika 4. To se deava kada dobra X i Y nisu supstituti, tj. ne konzumiramo ih skupa. Naprimjer, dobra X mogu predstavljati okoladu, a dobra Y supu i pretpostavimo da potroa konzumira oboje. Meutim, umjesto da potroa bude zadovoljan podjednakom koliinom i supe i okolade on e biti zadovoljniji sa malom koliinom supe i veom koliinom okolade i obratno to pokazuje slika broj 4. Ukoliko je vrijedi

Veza konveksnosti i konkavnosti sa drugim izvodom funkcije

Da li je funkcija konveksna ili konkavna odnosno da li vrijedi nejednakost (slika 3.) ili nejednakost (slika 4.) komplikovano je diskutovati. Zbog toga emo koristiti drugi izvod funkcije. Funkcija je konveksna ako je za sve a funkcija je konkavna ukoliko je za sve .

Pojam prevojne take

Prevojna taka jeste taka u kojoj funkcija mijenja konveksitet. Drugim rijeima reeno: Neka je funkcija definisana u nekoj okolini take . Taka je prevojna taka funkcije ukoliko se nalazi lijevo od i tada je funkcija konveksna (konkavna) a ukoliko je desno od tada je funkcija konkavna (konvkesna). Da bi postojala prevojna taka potreban uvjet jeste da mijenja znak u okolini take . a dovoljan uslov jeste da

Primjeri
Primjer 1. Nai intervale konkveksnosti i konkavnosti i prevojne take.

Nema prevojnih taaka jer je brojnik pozitivan kad je za kad je pozitivan

Primjer 2. Odrediti intervale konveksnosti i konkavnosti i prevojne take funkcije

7 +

Na osnovu tabele vidimo da funkcija pri prelasku preko take apscisa prevojne take. Kako je , to je taka funkcije.

mijenja znak, pa je prevojna taka ove

10

Primjer 3. Data je funkcija zadovoljstva supstituirati na nivou zadovoljstva 5. . Ispitati da li se ova dobra mogu

za koliina

tj. za

Kriva indiferencije je konveksna pa slijedi da se dobra mogu supstituirati.

11

Primjer 4. Odrediti prevojne take funkcije

Kao prvo odreujemo definiciono podruje date funkcije. Treba da vrijedi 1 Zakljuujemo da je funkcija definisana za sve Zatim odreujemo prvi izvod:

Sada raunamo drugi izvod:

Kako je nazivnik pozitivan za sve vrijednosti iz definicionog podruja, znak funkcije isti je kao znak nazivnika, odnosno izraza . Takoer je za jedina mogua prevojna taka. Meutim, pa ona ne moe biti prevojna taka ove funkcije, jer u toj taki funkcija nije definisana. Dakle, ova funkcija nema prevojnih taaka. Kako je za funkcija je konveksna na intervalu , dok je na intervalu funkcija konkavna (tu je ).

12

Zakljuak

Svakodnevno, i na bilo koji drugi nain ljudi se susreu sa razliitim izazovima, odabirom, ali i mogunostima zadovoljavanja elja i potreba. esto nam se namee i nain odabira po raznim kriterijima: ekonomski isplativo, pouzdano, kvalitetno i sl. Osim toga smo takoer mnogo puta u prilici da biramo tzv. ili ili drugaije reeno, svia ne svia. Upravo zbog toga, kao temu naeg seminarskog rada smo uzeli funkciju indiferencije kao funkciju koja pokazuje kombinacije razliitih roba koje potroau daju isti nivo korisnosti, tj.koje potroau pruaju isti nivo zadovoljstva. Funkcija indiferencije ne predstavlja samo jo jednu u nizu ekonomski posmatranih pojava grafiki predstavljenu, za veinu ljudi obinu krivulju na koju e zaboraviti ve u sljedeem poglavlju to je kriva koja, dakle, pokazuje kako i razliite robe mogu potroau pruiti isti nivo zadovoljstva. S obzirom na to da funkcija indiferencije moe biti konveksna i konkavna, moemo to najjednostavnije objasniti kayo pojavu u kojoj potroa bira na nain vie preferiram manje preferiram (kada je funkcija indiferencije konkavna) i svejedno koja roba (kada je funkcija indiferencije konveksna). Potrebno je naglasit da se mjesto u kojoj se mijenja konveksitet funkcije naziva prevojna taka, kao i to da zbog lakeg odreivanja nejednakosti funkcije koristimo drugi izvod. S tim u vezi, ako je za sve funkcija je konveksna i ukoliko je za sve funkcija je konkavna.

13

Literatura i koriteni izvori

Esad Vilogorac Uvod u ekonomiju 3.izdanje Sarajevo: Ekonomski fakultet, 2008. ( IX), str 98 od 428.str. Smajlovi dr. Lejla Matematika za ekonomiste Sarajevo Ekonomski fakultet 2010; str 180 od 372 www.hrcak.srce.hr/file/40478 www.scindeks-clanci.nb.rs/data/pdf/0048-5705/1997/0048-57059702049P.pdf http://www.h3s.org/pocela/grafovi/ http://www.grad.hr/itproject_math/Links/vera/matematika1/taylorov/HTMLLinks/inde x_6.html

14